PIĘTNASTE SPRAWOZDANIE ROCZNE SPORZĄDZONE ZGODNIE Z ART. 8 UST. 2 WSPÓLNEGO STANOWISKA RADY 2008/944/WPZiB OKREŚLAJĄCEGO WSPÓLNE ZASADY KONTROLI EKSPORTU TECHNOLOGII WOJSKOWYCH I SPRZĘTU WOJSKOWEGO

2014/C 18/01

WPROWADZENIE

Niniejsze sprawozdanie dotyczy działań podjętych przez UE i jej państwa członkowskie w ramach wdrażania wspólnego stanowiska Rady 2008/944/WPZiB (1) w latach 2012 i 2013. Jeśli chodzi o dane dotyczące eksportu broni konwencjonalnej, sprawozdanie obejmuje rok kalendarzowy 2012.

W latach 2012 i 2013 UE i jej państwa członkowskie kontynuowały wdrażanie wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB określającego wspólne zasady kontroli wywozu technologii wojskowych i sprzętu wojskowego, które zastąpiło w 2008 r. Kodeks postępowania w sprawie wywozu uzbrojenia obowiązujący od czerwca 1998 r.

Zgodnie z art. 15 wspólnego stanowiska powinno ono zostać poddane przeglądowi w trzy lata po jego przyjęciu. Na tej podstawie Rada, wspomagana przez Grupę Roboczą ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej (COARM), przeprowadziła kompleksową ocenę przepisów i realizacji wspólnego stanowiska. Wstępne wyniki takiej oceny, jak podano w konkluzjach Rady do Spraw Zagranicznych z dnia 19 listopada 2012 r., potwierdziły znaczenie tekstu wspólnego stanowiska dla dalszego propagowania spójności polityk eksportowych państw członkowskich. Dzięki przeglądowi wskazano kilka obszarów, w których można dokonać dalszych usprawnień dotyczących konkretnej realizacji wspólnego stanowiska; w obszarach tych prowadzone są obecnie działania.

Następujące państwa trzecie oficjalnie spełniły kryteria określone we wspólnym stanowisku 2008/944/WPZiB i dostosowały się do zawartych w nim zasad: Bośnia i Hercegowina, była jugosłowiańska republika Macedonii, Czarnogóra, Islandia, Kanada i Norwegia. Specjalny system wymiany informacji między UE a państwami trzecimi wdrażającymi wspólne stanowisko jest gotowy od 2012 r.

W kontekście decyzji Rady 2009/1012/WPZiB (2) i decyzji Rady 2012/711/WPZiB (3) w sprawie wspierania działań UE mających na celu propagowanie wśród państw trzecich kontroli wywozu uzbrojenia oraz zasad i kryteriów wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB, w latach 2012 i 2013 przeprowadzono w wybranych państwach trzecich działania służące upowszechnieniu skutecznych krajowych systemów kontroli eksportu uzbrojenia.

UE i jej państwa członkowskie nadal odgrywały wiodącą rolę w procesie opracowywania traktatu o handlu bronią, dokładnie przygotowując się do mającej miejsce w lipcu 2012 r. i marcu 2013 r. konferencji ONZ w sprawie traktatu o handlu bronią, oraz aktywnie w tych posiedzeniach uczestnicząc. Skierowane do państw trzecich działania informacyjne na rzecz wsparcia traktatu o handlu bronią zostały przeprowadzone w kontekście decyzji Rady 2010/336/WPZiB (4) i decyzji Rady 2013/43/WPZiB (5) w sprawie działań Unii wspierających traktat o handlu bronią.

Zgodnie ze wcześniejszym zobowiązaniem na rzecz wsparcia traktatu o handlu bronią UE zamierza teraz propagować jego szybkie wejście w życie. Wszystkie państwa członkowskie UE już podpisały traktat o handlu bronią; obecnie traktat jest ratyfikowany z uwzględnieniem odpowiednich krajowych wymogów proceduralnych.

I.   WYKONANIE WSPÓLNEGO STANOWISKA RADY 2008/944/WPZiB

1.   Włączenie wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB do ustawodawstwa krajowego lub przepisów administracyjnych

Wspólne stanowisko jest przekształceniem Kodeksu postępowania UE w sprawie wywozu uzbrojenia, który został przez to stanowisko zastąpiony w grudniu 2008 r. Obejmuje ono między innymi rozszerzenie zakresu kontroli na pośrednictwo, transakcje tranzytowe oraz na przekazywanie technologii w formie niematerialnej; przewiduje ponadto wzmocnione procedury służące propagowaniu zbieżności polityk eksportowych stosowanych przez państwa członkowskie.

Państwa członkowskie włączają przepisy wspólnego stanowiska do swoich krajowych systemów kontroli eksportu i muszą dopilnować, aby ich ustawodawstwo krajowe lub przepisy administracyjne były zgodne ze wspólnym stanowiskiem. Sytuację w zakresie włączania wspólnego stanowiska do systemów kontroli eksportu uzbrojenia istniejących w państwach członkowskich przedstawiono w załączonej tabeli C.

2.   Podręcznik użytkownika

Podręcznik użytkownika jest niezbędnym instrumentem podsumowującym uzgodnione wytyczne w zakresie stosowania przepisów operacyjnych wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB i interpretacji kryteriów w nim zawartych. Mowa o nim w art. 13 wspólnego stanowiska.

Podręcznik został przygotowany przez Grupę Roboczą Rady ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej (COARM) i jest aktualizowany, gdy zajdzie taka potrzeba. Jest on przeznaczony przede wszystkim dla urzędników wydających zezwolenia na eksport, a zatem przyczynia się znacznie, w sposób praktyczny, do zapewnienia zbieżności polityk i procedur państw członkowskich w zakresie kontroli eksportu uzbrojenia. Podręcznik jest dokumentem publicznym, który jest dostępny na stronie internetowej Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (6).

Podręcznik użytkownika zawiera rozdziały poświęcone między innymi następującym zagadnieniom:

a)   Powiadomienia o odmowie i konsultacje

Powiadomienia o odmowie i konsultacje dwustronne nadal odbywają się niemal codziennie za pośrednictwem unijnego systemu elektronicznego COREU. Informacje są dystrybuowane bez opóźnień, co zapewnia przejrzystość polityk w zakresie eksportu uzbrojenia prowadzonych przez państwa członkowskie wobec określonych państw stanowiących miejsce końcowego przeznaczenia i wobec użytkowników końcowych.

Powiadomienia o odmowie, jak również wyniki konsultacji dwustronnych są umieszczane w centralnej elektronicznej bazie decyzji odmownych prowadzonej przez UE. Baza, którą zarządza Europejska Służba Działań Zewnętrznych, jest systemem dynamicznym odzwierciedlającym politykę państw członkowskich w zakresie kontroli eksportu uzbrojenia. Liczba zgłoszonych w 2012 r. powiadomień o odmowie jest podana w wierszu d) tabel znajdujących się w tabeli A.I (załączone do niniejszego sprawozdania) w podziale na miejsce przeznaczenia i na kategorie wykazu uzbrojenia; liczba konsultacji wysłanych i otrzymanych przez każde państwo członkowskie oraz liczba konsultacji w podziale na miejsca przeznaczenia znajdują się odpowiednio w tabelach B.I oraz B.II.

b)   Najlepsze praktyki w zakresie interpretacji kryteriów

Najlepsze praktyki w zakresie interpretacji kryteriów wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB zostały opracowane przez grupę roboczą COARM na podstawie najlepszych praktyk krajowych i z uwzględnieniem informacji otrzymanych od zainteresowanych stron.

Najlepsze praktyki mają służyć zapewnieniu większej spójności wśród państw członkowskich pod względem stosowania kryteriów wspólnego stanowiska. W tym celu między innymi określono czynniki, które należy uwzględniać podczas rozpatrywania wniosków o zezwolenie na eksport. Najlepsze praktyki przeznaczone są dla urzędników wydających zezwolenia na eksport i innych urzędników pracujących w departamentach i agencjach rządowych. Proces decyzyjny powinien opierać się na wiedzy tych urzędników o kwestiach regionalnych, prawnych (np. prawo dotyczące praw człowieka, międzynarodowe prawo publiczne), technicznych, dotyczących rozwoju oraz bezpieczeństwa i wojskowości.

3.   Przegląd wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB

Zgodnie z art. 15 wspólnego stanowiska powinno ono zostać poddane przeglądowi w trzy lata po jego przyjęciu. Na tej podstawie Grupa Robocza ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej (COARM) przeprowadziła w 2012 r. kompleksową ocenę przepisów wspólnego stanowiska. Dzięki zwyczajowym spotkaniom zapewniono zaangażowanie w proces właściwych stron, takich jak Parlament Europejski i społeczeństwo obywatelskie. Na podstawie oceny związanej z przeglądem stwierdzono, że wspólne stanowisko i instrumenty, które ono przewiduje, nadal są właściwe do osiągania celów wyznaczonych przez Radę w 2008 r. oraz że w dalszym ciągu stanowią solidną podstawę koordynowania polityk państw członkowskich w zakresie eksportu uzbrojenia.

Jednocześnie okazało się, że można osiągnąć dalsze postępy w realizacji wspólnego stanowiska, tak aby jak najlepiej wesprzeć osiąganie zbieżności polityk państw członkowskich w zakresie eksportu uzbrojenia. W tym celu COARM prowadzi prace zmierzające do usprawnienia realizacji wspólnego stanowiska. Takie obszary jak treść informacji i nowy system wsparcia informatycznego w przypadku mechanizmu powiadomień o odmowie i konsultacji mają zostać poddane istotnej restrukturyzacji. Przygotowywane są również konkretne uaktualnienia odpowiednich sekcji podręcznika użytkownika.

4.   Współpraca zewnętrzna

Artykuł 11 wspólnego stanowiska wzywa państwa członkowskie, aby dołożyły wszelkich starań w celu zachęcenia innych państw dokonujących eksportu technologii wojskowych lub sprzętu wojskowego do stosowania kryteriów tego wspólnego stanowiska. Skoordynowana współpraca zewnętrzna państw członkowskich i UE kontynuowana była w 2012 i 2013 r. i jest prowadzona do chwili obecnej (zob. tabela D załączona do niniejszego dokumentu).

Na mocy decyzji 2009/1012/WPZiB, która wygasła z końcem marca 2012 r., przydzielono środki finansowe na zorganizowanie pięciu regionalnych seminariów informacyjnych i czterech wymian personelu, skierowanych do państw trzecich, które ściśle współpracują z UE. Za techniczną realizację tych działań odpowiadał Niemiecki Federalny Urząd ds. Ekonomii i Kontroli Wywozu (BAFA). Przed wygaśnięciem decyzja 2009/1012/WPZiB umożliwiła zorganizowanie w styczniu 2012 r. wizyty studyjnej, podczas której w Republice Czeskiej podejmowano urzędników z Chorwacji, byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii i z Czarnogóry.

COARM przeprowadził następnie szeroko zakrojoną ocenę swoich działań zewnętrznych w zakresie kontroli eksportu uzbrojenia sfinansowanych na mocy decyzji 2009/1012/WPZiB z myślą o określeniu silnych punktów i słabych stron oraz uwzględnienia ich podczas planowania przyszłych działań zewnętrznych w zakresie kontroli eksportu uzbrojenia. Wszystkie właściwe podmioty miały możliwość przyczynienia się do tej oceny, a w jej wyniku powstała nowa decyzja Rady 2012/711/WPZiB z dnia 19 listopada 2012 r., na mocy której finansuje się kolejny cykl działań zewnętrznych skierowanych do państw w bliskim sąsiedztwie UE. Decyzja 2012/711/WPZiB przyznaje na ten cel 1,86 mln EUR i dalej rozwija oraz rozszerza zakres i liczbę działań, takich jak indywidualne warsztaty dotyczące pomocy, dostosowane do konkretnych potrzeb państw beneficjentów.

5.   Spotkania w ramach dialogu politycznego

W ramach dialogu politycznego po dwa razy w latach 2012 i 2013 zorganizowano spotkania dotyczące kwestii kontroli eksportu uzbrojenia z Norwegią, Kanadą, Ukrainą, Stanami Zjednoczonymi i Federacją Rosyjską, a w 2012 r. – po raz pierwszy – z Serbią.

Taki dialog polityczny zapewnił forum owocnych dyskusji na temat kwestii leżących we wspólnym interesie, takich jak polityki eksportowe wobec określonych miejsc przeznaczenia, kwestie zgodności i kontroli oraz proces przygotowywania traktatu o handlu bronią.

6.   Aktualizacja wspólnego wykazu uzbrojenia Unii Europejskiej

Wspólny wykaz uzbrojenia Unii Europejskiej ma status zobowiązania w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Jest on także załączony do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/43/WE z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie uproszczenia warunków transferów produktów związanych z obronnością we Wspólnocie (7), gdzie określa zakres produktów związanych z obronnością.

W dniu 11 marca 2013 r. Rada przyjęła zaktualizowaną wersję wykazu, w której uwzględniono zmiany w wykazie uzbrojenia zawartym w porozumieniu z Wassenaar uzgodnione na posiedzeniu plenarnym państw porozumienia z Wassenaar w 2012 r. Zaktualizowana wersja wspólnego wykazu uzbrojenia Unii Europejskiej została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej C 90 z dnia 27 marca 2013 r., s. 1.

7.   Pośrednictwo w handlu bronią

Rada uzgodniła, że obowiązki dotyczące wymiany informacji określone we wspólnym stanowisku 2003/468/WPZiB z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie kontroli pośrednictwa w handlu bronią (8) należy realizować za pomocą mechanizmu ustanowionego we wspólnym stanowisku 2008/944/WPZiB. Zgodnie z art. 5 wspólnego stanowiska 2003/468/WPZiB państwa członkowskie dokonują osobnych ustaleń w zakresie wymiany informacji dotyczących przyznanych zezwoleń na prowadzenie pośrednictwa oraz decyzji odmownych. Ponadto zgodnie z art. 4 i 5 wspólnego stanowiska 2003/468/WPZiB te państwa członkowskie, które nakładają na pośredników obowiązek uzyskania pisemnego zezwolenia na prowadzenie pośrednictwa lub prowadzą rejestr pośredników w handlu bronią, dokonują osobnych ustaleń w zakresie wymiany odnośnych informacji dotyczących zarejestrowanych pośredników. Informacje dotyczące zezwoleń oraz decyzji odmownych wydanych w państwach członkowskich UE znajdują się w załączonej tabeli A.III.

Szczegółowe informacje dotyczące krajowego wdrażania wspólnego stanowiska w sprawie pośrednictwa lub szczegółowe informacje dotyczące aktualnej sytuacji w zakresie tego wdrażania – w przypadku tych państw członkowskich, które dotąd nie wdrożyły w pełni tego wspólnego stanowiska – przedstawiono w załączonej tabeli C.

8.   Dialog z Parlamentem Europejskim i organizacjami pozarządowymi

Od czasu ustanowienia Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych dialog z Parlamentem Europejskim w kwestiach związanych z kontrolą eksportu uzbrojenia ma z reguły miejsce corocznie i obejmuje wysłuchanie przewodniczącego COARM. W 2012 r. wysłuchanie miało miejsce 5 grudnia 2012 r. ESDZ kontaktowała się również regularnie z posłami do PE w kwestiach dotyczących traktatu o handlu bronią i odpowiedziała na znaczną liczbę zapytań poselskich na temat eksportu uzbrojenia.

Zgodnie ze stosowaną poprzednio praktyką posiedzenia COARM z organizacjami pozarządowymi były organizowane w okresie 2012–2013 co sześć miesięcy.

II.   TRAKTAT O HANDLU BRONIĄ (ATT)

1.   Wkład w sesje komitetu przygotowawczego

Uzyskanie prawnie wiążącego i solidnego traktatu o handlu bronią (ATT) jest jednym z najwyższych priorytetów polityki zagranicznej Unii Europejskiej w ostatnich latach.

W okresie 2012–2013 Unia Europejska i jej państwa członkowskie ściśle wspierały prowadzony przez ONZ proces negocjacji traktatu o handlu bronią i brały w nim udział. W ramach przygotowań do posiedzeń komitetu przygotowawczego ds. traktatu o handlu bronią lutym 2012 r., a także do dwóch konferencji dyplomatycznych w lipcu 2012 r. i w marcu 2013 r., utworzona w ramach grup roboczych COARM i CODUN specjalna podgrupa zainteresowanych członków spotykała się regularnie, aby dzielić się opiniami i koordynować stanowiska, umożliwiając tym samym UE dalszy bardzo aktywny i widoczny udział w procesie opracowywania traktatu o handlu bronią.

Na podstawie skoordynowanych stanowisk UE Unia Europejska i jej państwa członkowskie prowadziły również szerokie konsultacje z państwami trzecimi, a w szczególności z głównymi państwami produkującymi broń, i z przewodniczącym konferencji ONZ, najpierw z ambasadorem Robertem Garcią Moritanem, a następnie z ambasadorem Peterem Woolcottem.

UE i jej państwa członkowskie z żalem przyjęły fakt, że na posiedzeniu konferencji w lipcu 2012 r. nie udało się osiągnąć porozumienia co do ostatecznego tekstu traktatu i w związku z tym aktywnie zaangażowały się w dalsze prowadzenie i efektywne zakończenie procesu negocjacji na posiedzeniu konferencji ONZ w marcu 2013 r. i w osiągniecie ogólnie pozytywnego wyniku głosowania rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 67/234 B dnia 2 kwietnia 2013 r. Traktat został otwarty do podpisu przez wszystkie państwa dnia 3 czerwca 2013 r., a do lipca 2013 r. podpisało go wszystkie 28 państw członkowskich UE. Obecnie poszczególne państwa ratyfikują traktat zgodnie ze swoimi krajowymi wymogami proceduralnymi.

Sama UE nie może być stroną traktatu o handlu bronią, gdyż nie został on otwarty do podpisu przez organizacje integracji regionalnej, a tylko przez państwa; organizacje integracji regionalnej nie mogą zatem przystępować do traktatu. Jeżeli chodzi o kwestie pozostające w zakresie wyłącznych kompetencji UE, państwa członkowskie zostały w związku z tym upoważnione do podpisania traktatu w interesie Unii Europejskiej decyzją Rady 2013/269/WPZiB (9). Decyzja Rady upoważniająca do ratyfikowania traktatu oczekuje na zgodę Parlamentu Europejskiego, zanim będzie mogła zostać oficjalnie przyjęta przez Radę.

Zgodnie ze wcześniejszym zobowiązaniem do wspierania traktatu o handlu bronią UE skoncentrowała swoje obecne działania na propagowaniu jego szybkiego wejścia w życie i na pełnej realizacji oraz przygotowuje specjalny instrument dotyczący działań UE wspierających wdrożenie traktatu o handlu bronią w państwach trzecich.

2.   Współpraca zewnętrzna w kontekście decyzji 2010/336/WPZiB i decyzji 2013/43/WPZiB w sprawie działań UE wspierających traktat o handlu bronią

Od 2009 r. UE jest szczególnie aktywna we wspieraniu procesu traktatu o handlu bronią wśród państw trzecich, w szczególności aby zwiększyć udział w procesie ONZ i zwiększyć rozumienie różnych aspektów przyszłego traktatu przez wszystkie państwa członkowskie ONZ.

W latach 2012 i 2013, aż do dzisiaj, działania UE wspierające traktat o handlu bronią były finansowane na mocy decyzji 2010/336/WPZiB i 2013/43/WPZiB. Seminaria informacyjne w ramach decyzji Rady z 2010 r. odbyły się w Nairobi, w Kenii, dla państw Afryki Wschodniej i Południowej (luty 2012 r.), w Bejrucie, w Libanie, dla państw Bliskiego Wschodu (marzec 2012 r.) i w Belgradzie, w Serbii, dla państw Europy i Kaukazu (kwiecień 2012 r.). Przy okazji konferencji poświęconej traktatowi o handlu bronią w lipcu 2012 r. odbyło się także wydarzenie towarzyszące.

Działania finansowane na mocy decyzji 2013/43/WPZiB dotyczyły dwóch seminariów, które miały miejsce w lutym/marcu 2013 r., przed marcowym posiedzeniem konferencji poświęconej traktatowi o handlu bronią w 2013 r. oraz w czerwcu 2013 r. Pierwsze seminarium zgromadziło odpowiednie podmioty podczas fazy przygotowawczej do ostatniej konferencji ONZ poświęconej traktatowi o handlu bronią i ułatwiło wymianę poglądów przed formalną konferencją ONZ. Podczas drugiego seminarium skoncentrowano się na wyzwaniach związanych z realizacją traktatu o handlu bronią i poświęcono specjalną uwagę doświadczeniom zdobytym podczas obecnie prowadzonych programów pomocy na rzecz kontroli eksportu i potrzebom państw beneficjentów.

III.   PRIORYTETOWE WYTYCZNE DLA GRUPY ROBOCZEJ COARM NA NAJBLIŻSZĄ PRZYSZŁOŚĆ

Wraz z przyjęciem prawnie wiążącego wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB określono podstawowe elementy wspólnego podejścia państw członkowskich do kontroli eksportu broni konwencjonalnej. Pomimo postępu polegającego na przyjęciu wspólnego stanowiska nadal pozostaje wiele do zrobienia, w szczególności na szczeblu realizacji wspólnego stanowiska, jak wykazał jego przegląd. Na szczeblu COARM prowadzone są obecnie prace – z uwzględnieniem konkluzji Rady z 19 listopada 2012 r. – dotyczące ulepszeń potrzebnych do realizacji wspólnego stanowiska z myślą o ich wdrożeniu, przede wszystkim w postaci zmian do podręcznika użytkownika.

Priorytetowe wytyczne na najbliższą przyszłość są następujące:

(1)  Dz.U. L 335 z 13.12.2008, s. 99.

(2)  Dz.U. L 348 z 29.12.2009, s. 16.

(3)  Dz.U. L 321 z 20.11.2012, s. 62.

(4)  Dz.U. L 152 z 18.6.2010, s. 14.

(5)  Dz.U. L 20 z 23.1.2013 r., s. 53.

(6)  http://www.eeas.europa.eu/non-proliferation-and-disarmament/arms-export-control/index_pl.htm

(7)  Dz.U. L 146 z 10.6.2009, s. 1.

(8)  Dz.U. L 156 z 25.6.2003, s. 79.

(9)  Dz.U. L 155 z 7.6.2013, s. 9.