52006DC0639

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 27.10.2006

KOM(2006) 639 wersja ostateczna

SPRAWOZDANIE KOMISJI

POWIĄZANIA POMIĘDZY DYREKTYWĄ O STRATEGICZNEJ OCENIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO (SEA) A FUNDUSZAMI WSPÓLNOTOWYMI {SEK(2006) 1375}

SPRAWOZDANIE KOMISJI

POWIĄZANIA POMIĘDZY DYREKTYWĄ O STRATEGICZNEJ OCENIE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO (SEA) A FUNDUSZAMI WSPÓLNOTOWYMI

1. TłO I CEL SPRAWOZDANIA

Dyrektywa 2001/42WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (dyrektywa o strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SEA))[1] została przyjęta w lipcu 2001 r. i miała zostać przetransponowana przez państwa członkowskie do 21 lipca 2004 r. Wymaga ona poddawania szerokiej grupy planów i programów ocenie oddziaływania na środowisko przed ich przyjęciem.

Podobne, choć nie identyczne wymogi dotyczące ocen ex ante oddziaływania na środowisko miały zastosowane w obecnym okresie programowania (2000-2006) do planów rozwoju, pomocy i uzupełnień programu w ramach funduszy strukturalnych (FS), zgodnie z rozporządzeniem (WE) 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającym przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych[2] [3] .

Rozporządzenie to definiuje „fundusze strukturalne” jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1257/1999, oraz Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa (IFOR).[4]

Omawiane plany i programy były specjalnie wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy SEA w bieżącym okresie programowania.[5] Powodem było to, że plany i programy w ramach FS zostałyby prawie na pewno przyjęte przed terminem transpozycji dyrektywy do prawodawstwa państw członkowskich (tzn. przed 21 lipca 2004 r.) i miałyby już za sobą ocenę ex ante oddziaływania na środowisko. Dzięki temu zwolnieniu uniknięto ryzyka wprowadzenia powtarzających się lub sprzecznych wymogów dotyczących oceny wskutek stosowania dwóch instrumentów prawnych, a także wynikającej z tego niepewności prawnej. Zwolnienie to nie ma zastosowania do przyszłych okresów programowania (poczynając od 2007 r.) na podstawie nowych rozporządzeń.[6]

Art. 12 ust. 4 dyrektywy 2001/42/WE wymaga od Komisji „złożenia sprawozdania dotyczącego powiązań między niniejszą dyrektywą a rozporządzeniem (WE) nr 1260/1999 i nr 1257/1999, z dużym wyprzedzeniem w stosunku do upływu okresów programowania, przewidzianych w wymienionych rozporządzeniach, mając na względzie zapewnienie spójnego podejścia w odniesieniu do niniejszej dyrektywy i późniejszych rozporządzeń Wspólnoty.”

Niniejsze sprawozdanie zostało przygotowane w celu wypełnienia tego zobowiązania. Określa ono tło polityczne i prawne związku między ochroną środowiska a współfinansowaniem WE, wyjaśnia jak należy określać zakres stosowania dyrektywy SEA i w jaki sposób odnosi się on do okresu programowania 2007-2013, przedstawia porównanie ocen ex ante oddziaływania na środowisko w latach 2000-2006 ze strategicznymi ocenami oddziaływania na środowisko przeprowadzanymi na podstawie dyrektywy oraz zawiera pewne wnioski na temat powiązań między SEA a funduszami strukturalnymi wynikające z przeszłych doświadczeń.

2. OCHRONA śRODOWISKA A WSPÓłFINANSOWANIE WE

Zgodnie z art. 6 Traktatu podczas określania i wdrażania polityk UE należy uwzględniać wymogi ochrony środowiska. Art. 174 ust. 2 i 3 stanowi, że „polityka Wspólnoty w dziedzinie środowiska naturalnego stawia sobie za cel wysoki poziom ochrony, z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w różnych regionach Wspólnoty” oraz „przy opracowywaniu polityki w dziedzinie środowiska naturalnego Wspólnota uwzględnia […] warunki środowiska naturalnego w różnych regionach Wspólnoty [oraz] gospodarczy i społeczny rozwój Wspólnoty jako całości i zrównoważony rozwój jej regionów”. Ponadto jednym z celów Funduszu Spójności jest zapewnienie wkładu finansowego w projekty z dziedziny ochrony środowiska (art. 161).

W strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju zatwierdzonej przez Radę Europejską na posiedzeniu w Göteborgu w 2001 r. podkreślono polityczną konieczność, by kwestia zrównoważonego rozwoju zajmowała centralne miejsce we wszystkich politykach UE. Podkreślono tam również potrzebę zapewnienia lepszych informacji do celów systematycznej oceny wniosków.[7] Dyrektywa SEA jest ważnym instrumentem służącym zapewnieniu tych informacji, dzięki którym można pełniej uwzględniać czynniki dotyczące ochrony środowiska na etapie opracowywania wniosków sektorowych i znajdować rozwiązania lepiej służące zrównoważonemu rozwojowi. Celem dyrektywy jest:

„zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do uwzględniania aspektów środowiskowych w przygotowaniu i przyjmowaniu planów i programów w celu wspierania stałego rozwoju” (art. 1).

Cel ten powinien zostać osiągnięty

poprzez zagwarantowanie, że, po pierwsze, „dokonywana jest ocena wpływu na środowisko niektórych planów i programów, które potencjalnie mogą powodować znaczący wpływ na środowisko” (art. 1); a po drugie, że „wpływ [tych] planów i programów jest brany pod uwagę w czasie przygotowania tych dokumentów i przed ich przyjęciem (preambuła, motyw 4).

W odniesieniu do bieżącego okresu programowania funduszy strukturalnych, rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 spełnia wymóg art. 6 traktatu WE poprzez powiązanie realizacji priorytetowych celów Funduszy między innymi z wymogiem wspierania zrównoważonego rozwoju oraz ochrony i poprawy stanu środowiska (art. 1), oraz przez nałożenie na Komisję i państwa członkowskie obowiązku uwzględniania wymogów ochrony środowiska przy określaniu i wdrażaniu działań w ramach funduszy strukturalnych (art. 2). Rozporządzenie to przewiduje w szczególności ocenę ex ante pomocy wspólnotowej, między innymi jej aspektów środowiskowych (art. 41).

Podobnie rozporządzenie (WE) 1257/1999 określa „zachowanie i promocję wysokiej wartości przyrody oraz zrównoważonego rolnictwa respektującego wymagania w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego” jako jeden z celów EFOGR (art. 2).

W bieżącym okresie programowania (2000-2006) dzięki procesowi z Cardiff położono większy nacisk na uwzględnianie wymogów ochrony środowiska i długoterminowe skutki strategii sektorowych; a także częściej stosowano cele i wskaźniki środowiskowe, oceny wpływu projektów na środowisko oraz oceny ex ante programów, zgodnie z wymogami art. 41 rozporządzenia 1260/1999. W ten sposób wykorzystanie funduszy stało się ważnym elementem w realizacji celów polityki UE w dziedzinie środowiska.

Proces finansowania w kolejnym okresie programowania (2007-2013) został uproszczony i zdecentralizowany. Zgodnie z konkluzjami z Göteborgu w ogólnym kontekście reform zachowano cele wspierania zrównoważonego rozwoju oraz ochrony i poprawy stanu środowiska.

W perspektywach finansowych 2007-2013 zredukowano liczbę funduszy strukturalnych. W okresie tym do funduszy strukturalnych będą należeć EFRR i EFS oraz Fundusz Spójności.

Europejski Fundusz Rybactwa (EFR) oraz Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) nie są już funduszami strukturalnymi w ścisłym sensie i uwzględnione są w innym dziale perspektyw finansowych. Dla zachowania spójności i ponieważ we wszystkich przypadkach ma zastosowanie ten sam sposób rozumowania, w niniejszym sprawozdaniu omówiono powiązania między dyrektywą SEA a wszystkimi wymienionymi funduszami, łącznie z Funduszem Spójności, który w myśl nowego rozporządzenia będzie miał postać programu.

Chociaż ocena ex ante jest wymagana dla programów operacyjnych (PO), jej przeprowadzanie nie jest konieczne w przypadku krajowych strategicznych ram odniesienia (KSRR) (ani w przypadku krajowych planów strategicznych w ramach EFRROW i EFR), podobnie nie jest obecnie wymagana osobna ocena ex ante oddziaływania na środowisko (ponieważ została de facto zastąpiona dyrektywą SEA).

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999[8] stanowi, że „działanie podejmowane w ramach funduszy obejmuje, na poziomie krajowym i regionalnym, priorytety Wspólnoty sprzyjające trwałemu rozwojowi poprzez wzmacnianie wzrostu, konkurencyjności, zatrudnienia i integracji społecznej oraz poprzez ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego” (art. 3). Stwierdza ono również, że cele funduszy osiągane są w ramach zrównoważonego rozwoju oraz propagowania na poziomie Wspólnoty celu, jakim jest ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego, zgodnie z art. 6 Traktatu (art. 17).

Zgodnie ze swoją ogólną misją, EFRROW[9] „przyczynia się do wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terytorium całej Wspólnoty (art. 3), a jednym z jego celów jest „poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami (art. 4 lit. b)).

Podobnie do celów rozporządzenia Rady nr 1198/2006] w sprawie Europejskiego Funduszu Rybactwa (EFR) należy „wspieranie ochrony i poprawy stanu środowiska i zasobów naturalnych związanych z sektorem rybactwa” oraz „wspieranie zrównoważonego rozwoju oraz poprawy jakości życia na obszarach, gdzie prowadzi się działalność należącą do sektora rybactwa” (art. 4 lit. e) i f)).

Z powyższych względów w kolejnym okresie programowania pomoc pochodząca z omawianych instrumentów współfinansowania wspólnotowego pozostanie ważnym czynnikiem przyczyniającym się do poprawy stanu środowiska.

3. STOSOWANIE DYREKTYWY SEA W ODNIESIENIU DO PLANÓW I PROGRAMÓW W RAMACH FUNDUSZY WSPÓLNOTOWYCH

Dyrektywę SEA stosuje się do wszelkich planów i programów wchodzących w jej zakres stosowania określony w art. 2 i 3. Zwolnienie planów i programów związanych z funduszami strukturalnymi nie ma zastosowania do okresu programowania 2007-2013, a w rozporządzeniach 1083/2006 i 1698/2005 wymienia się wyraźnie potrzebę uwzględnienia przepisów dotyczących ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) i strategicznych ocen oddziaływania na środowisko w ramach ocen przeprowadzanych w związku z tymi funduszami.[10] Wynika stąd, że po 2006 r. każdy plan lub program przyjmowany na podstawie nowych rozporządzeń, który będzie wchodzić w zakres stosowania dyrektywy, będzie wymagał przeprowadzenia przewidzianej w niej oceny.[11]

W art. 2 i 3 dyrektywy SEA przedstawiono szereg kryteriów, które należy zastosować w celu stwierdzenia, czy dla danego planu lub programu wymagana jest strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Załącznik 1 poniżej (oparty na wcześniejszych wskazówkach wydanych przez Komisję)[12] zawiera krótką analizę sposobu stosowania tych kryteriów do planów i programów w ramach funduszy wspólnotowych. Komisja doszła do wniosku (bez uszczerbku dla roli Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jako instytucji określającej wykładnię prawa wspólnotowego), że w okresie programowania 2000-2006 wiele planów i programów w ramach funduszy strukturalnych spełniało kryteria art. 2 i 3 dyrektywy SEA i wymagałoby przeprowadzenia stosownej oceny, gdyby dyrektywa ta miała do nich zastosowanie w czasie, gdy były przygotowywane.

Zgodnie z rozporządzeniem 1083/2006, w okresie 2007-2013 ocena ex ante nie jest wymagana w przypadku KSRO, ale jest konieczna w przypadku programów operacyjnych (art. 48 ust. 2). Brak wymogu przeprowadzania szczególnej oceny ex ante oddziaływania na środowisko oznacza, że nie ma ryzyka wystąpienia niespójności w prawie wspólnotowym ani niezgodności z dyrektywą SEA, czego obawiano się w przypadku okresu programowania kończącego się w 2006 r.

Zawarty w art. 47 rozporządzenia 1083/2006 wymóg, by w ocenach uwzględniać prawodawstwo wspólnotowe dotyczące oddziaływania na środowisko oraz strategicznej oceny oddziaływania na środowisko służy podkreśleniu, że odnośne dyrektywy mają zastosowanie, kiedy spełnione są zawarte w nich kryteria.

Z uwagi na sposób, w jako określono zakres stosowania dyrektywy SEA, oraz różnorodny charakter planów i programów w ramach funduszy nie jest możliwe kategoryczne stwierdzenie z góry, które plany i programy mogą wchodzić w zakres stosowania tej dyrektywy, ale strategiczna ocena oddziaływania na środowisko będzie najprawdopodobniej potrzebna w przypadku programów operacyjnych.

Kluczowym kryterium przy podejmowaniu decyzji o stosowaniu SEA w tym kontekście jest zazwyczaj to, czy dany program operacyjny ustanawia ramy dla przyszłych pozwoleń na realizację projektów, ponieważ oczekuje się, że programy operacyjne będą spełniać pozostałe kryteria (wymienione w art. 2).

Programy operacyjne powinny zatem być sprawdzane pod kątem potrzeby przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko; w przypadku PO wchodzących w zakres funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, wiele z nich może wymagać oceny na podstawie dyrektywy, zwłaszcza (choć nie wyłącznie) wtedy, gdy obejmują one projekty wymienione w załączniku I lub II do dyrektywy w sprawie ocen oddziaływania na środowisko.[13]

Komija jest zdania, że o ile państwa członkowskie będą przestrzegać minimalnych wymogów rozporządzenia 1083/2006, strategiczna ocena oddziaływania na środowisko nie będzie wymagana dla KSRO(ponieważ nie ustanawiają one ram dla przyszłych pozwoleń na realizację projektu), niemniej jednak ocena taka może być użyteczna z punktu widzenia państw członkowskich.

To samo uzasadnienie stosuje się do krajowych planów strategicznych rozwoju obszarów wiejskich oraz programów rozwoju obszarów wiejskich wymaganych zgodnie z rozporządzeniem w sprawie EFRROW, oraz do krajowych planów strategicznych i programów operacyjnych wymaganych na mocy rozporządzenia w sprawie EFR. W tym przypadku również oczekuje się, że plany na szczeblu krajowym, które spełniają minimalne wymogi właściwego rozporządzenia, nie będą wymagać przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (ponieważ nie ustanawiają one ram dla wydawania w przyszłości zezwoleń na realizację projektów), natomiast programy rozwoju obszarów wiejskich i programy operacyjne (dotyczące rybactwa) prawdopodobnie będą wymagały takiej oceny. W związku z tym powinny być sprawdzane pod kątem wymogów dyrektywy, podobnie jak wszelkie programy regionalne, które mogą spełniać określone w niej kryteria.

Odpowiednie organy muszą ostrożnie podejmować decyzje w sprawie stosowania dyrektywy SEA w celu uniknięcia ryzyka niezgodności, a w tych przypadkach, w których ma ona zastosowanie, państwa członkowskie muszą być w stanie wykazać przed przyjęciem danego programu operacyjnego, że wymogi dyrektywy zostały spełnione.

Państwo członkowskim przypomniano o ich zobowiązaniach związanych z dyrektywą SEA we wskazówkach na temat ocen ex ante przygotowanych przez Komisję, w których zasugerowano również, w jaki sposób strategiczna ocena wpływu na środowisko może być potraktowana jako uzupełnienie oceny ex ante (to zagadnienie poruszone jest w rozdziale 6 poniżej).[14]

4. WYMOGI DOTYCZąCE OCENY ODDZIAłYWANIA NA śRODOWISKO W śWIETLE DYREKTYWY SEA

Ocena oddziaływania na środowisko przeprowadzana na podstawie dyrektywy SEA obejmuje następujące elementy:

a) Określanie zakresu sprawozdania dotyczącego środowiska

Przy podejmowaniu decyzji w sprawie zakresu i poziomu szczegółowości informacji, jakie muszą być włączone do sprawozdania dotyczącego środowiska, należy konsultować się z organami odpowiedzialnymi za ochronę środowiska, wyznaczonymi przez państwo członkowskie (określanie zakresu) (art.5 ust. 4).

b) Przygotowanie sprawozdania dotyczącego środowiska

Sprawozdanie (które musi być odpowiedniej jakości) musi zawierać informacje, jakie mogą być racjonalnie wymagane (art. 5 ust. 2); szczegółowe wymogi dotyczące zawartości sprawozdania przedstawia załącznik I do dyrektywy (zob. załącznik 2 poniżej).

c) Przeprowadzanie konsultacji

Po przygotowaniu projektu planu lub programu i sprawozdania dotyczącego środowiska należy umożliwić społeczeństwu i organom odpowiedzialnym za ochronę środowiska przedstawienie swoich uwag na temat projektu planu lub programu i sprawozdania dotyczącego środowiska (art. 6). „Społeczeństwo” jest zdefiniowane jako „jedna lub więcej osób fizycznych lub prawnych oraz, zgodnie z krajowym ustawodawstwem lub praktyką, ich stowarzyszenia, organizacje lub grupy”. Zbiorowość ta musi być określona i obejmować „społeczeństwo, którego dotyczy lub potencjalnie może dotyczyć proces decyzyjny w ramach niniejszej dyrektywy lub które ma interes prawny związany z wymienionymi decyzjami, w tym odpowiednie organizacje pozarządowe, takie jak organizacje promujące ochronę środowiska oraz pozostałe zainteresowane organizacje”. W ten sposób zapewniono zgodność dyrektywy z Konwencją z Aarhus.[15]

Należy także poinformować inne państwa członkowskie, jeśli dany plan lub program może wywrzeć wpływ na środowisko naturalne w tych państwach, i zwrócić się do nich z pytaniem, czy chcą wziąć udział w konsultacjach (art. 7).

d) Uwzględnianie sprawozdania dotyczącego środowiska i wyników konsultacji w procesie podejmowania decyzji

Sprawozdanie dotyczące środowiska oraz opinie wyrażone podczas konsultacji muszą zostać uwzględnione przy przygotowywaniu danego planu lub programu (art. 8). Dlatego może okazać się, że konieczne lub pożądane jest wprowadzenie zmian do projektu planu lub programu.

e) Notyfikacja decyzji

O przyjęciu planu lub programu należy poinformować wyznaczone organy odpowiedzialne za ochronę środowiska i społeczeństwo (oraz ewentualnie państwa członkowskie, które brały udział w konsultacjach); ponadto należy im udostępnić pewne dodatkowe informacje (w tym informacje o tym, jak uwzględniono kwestie ochrony środowiska i wyniki konsultacji) (art. 9).

f) Monitorowanie

Definicja oceny oddziaływania na środowisko w art. 2 nie obejmuje monitorowania, ale art. 10 dyrektywy wymaga, by istotne z punktu widzenia środowiska naturalnego skutki wdrożenia planu lub programu były monitorowane, między innymi w celu wykrycia ewentualnego nieprzewidzianego negatywnego wpływu oraz po to, by można było podjąć stosowne działania naprawcze. W celu uniknięcia powielania działań można w stosownych sytuacjach wykorzystać istniejące mechanizmy monitorowania (art. 10). Dokładne ustalenia dotyczące monitorowania są uzależnione od charakteru i zawartości danego planu lub programu. Dla przykładu, inne rozwiązania będą odpowiednie dla prowadzonego na małą skalę programu z zakresu rybactwa przywidującego tylko jeden lub dwa projekty, a inne dla programu, w ramach którego realizuje się duże inwestycje w infrastrukturę.

5. KWESTIA SPÓJNOśCI POMIęDZY PRAKTYKą REALIZACJI BIEżąCYCH ROZPORZąDZEń W SPRAWIE FUNDUSZY STRUKTURALNYCH A WYMOGAMI DYREKTYWY SEA

Wymogi dotyczące oceny ex ante oddziaływania na środowisko przeprowadzanej zgodnie z art. 41 ust. 2 lit. b) rozporządzenia (WE) 1260/1999 są dość zwięzłe. Ocena taka musi obejmować:

- ocenę sytuacji środowiskowej danego regionu, w szczególności tych sektorów środowiska, na które pomoc w ramach funduszy strukturalnych może wywrzeć znaczący wpływ;

- ustalenia dotyczące włączenia wymiaru środowiskowego do pomocy w ramach funduszy strukturalnych oraz ich zgodność z istniejącymi krótko- i długoterminowymi krajowymi, regionalnymi i lokalnymi celami z zakresu ochrony środowiska;

- ustalenia dotyczące zapewnienia zgodności z regułami wspólnotowymi w zakresie środowiska;

- szacunkową ocenę spodziewanego oddziaływania strategii i pomocy w ramach FS na środowisko.

Wprowadzając w życie te wymogi władze kilku państw członkowskich korzystały ze wskazówek opracowanych na szczeblu krajowym lub przez Komisję[16] bądź posiłkowały się dyrektywą 2001/42/WE, mimo że nie była ona wówczas jeszcze stosowana.

Główne różnice między procedurą SEA a najlepszymi praktykami oceny ex ante oddziaływania planów i programów na środowisko stosowanymi w bieżącym okresie programowania można podsumować następująco:

(i) dyrektywa nakłada obowiązek konsultowania się z organami odpowiedzialnymi za ochronę środowiska w sprawie zakresu i poziomu szczegółowości informacji zamieszczanych w sprawozdaniu dotyczącym środowiska;

(ii) w procedurze SEA istnieje formalny wymóg rozważenia racjonalnych alternatyw;

(iii) wymogi dotyczące informacji w dyrektywie wyrażone są pełniej i bardziej rygorystycznie, jest tam również wyraźnie wymieniona ocena problemów i celów środowiskowych oraz sposób ich uwzględnienia (zob. załącznik 3 poniżej);

(iv) dyrektywa zawiera formalny wymóg przeprowadzania konsultacji w sprawie planu bądź programu oraz sprawozdania dotyczącego środowiska z ogółem społeczeństwa (oraz wyraźnie zapisany wymóg konsultowania się z organami odpowiedzialnymi za ochronę środowiska), przewiduje również konsultacje transgraniczne w stosownych sytuacjach; oraz

(v) sprawozdanie dotyczące środowiska oraz wyniki konsultacji muszą być uwzględniane przy opracowywaniu planu lub programu, a po jego przyjęciu należy udostępnić społeczeństwu, organom odpowiedzialnym za ochronę środowiska oraz ewentualnym zainteresowanym państwom członkowskim oświadczenie pokazujące w skrótowej formie jak tego dokonano.

Z związku z tym wydaje się jasne, że mimo iż omawiane dwa instrumenty prawne różnią się znacząco pod względem sposobu wyrażenia wymogów, w praktyce przejście od ocen ex ante oddziaływania na środowisko do procedury SEA wymaganej na mocy dyrektywy powinno być jedynie kolejnym krokiem w stosunku do stosowanych uprzednio najlepszych praktyk i nie powinno sprawić państwom członkowskim poważnych trudności. Należy jednak zwrócić uwagę, że dyrektywa zawiera szczegółowe wymogi i wprowadza pewne nowe elementy w porównaniu do art. 41 ust. 2 lit. b). Ponadto w przeciwieństwie do obowiązujących wcześniej wskazówek jest ona prawnie wiążąca.

Załącznik 2 przedstawia porównanie procesu SEA z wymogami, jakie obowiązywały dla okresu programowania 2000-2006.

6. OKRES PROGRAMOWANIA 2007-2013

Związek między dyrektywą SEA a rozporządzeniami obowiązującymi dla okresu programowania 2007-2013 wydaje się prawnie spójny i wzajemnie uzupełniający, a stosowanie wymogów SEA powinno przynieść pewne wartościowe ulepszenia w stosunku do obecnie obowiązującej procedury.[17] Wymogi te w znacznym stopniu są jedynie sformalizowanym zapisem stosowanych już wcześniej najlepszych praktyk w zakresie przeprowadzania ocen ex ante oddziaływania na środowisko, jednak dla zapewnienia sprawnych postępów programowania i oceny oraz w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści z dyrektywy SEA przy opracowywaniu programu, właściwe włądze muszą starannie planować działania.

Brak jakichkolwiek wymogów dotyczących oceny ex ante oddziaływania na środowisko w połączeniu z przepisami art. 11 ust. 2 dyrektywy SEA umożliwiającymi ustanowienie skoordynowanych lub wspólnych procedur w celu uniknięcia powielania działań, oznacza, że nie ma żadnych przeszkód prawnych dla ustanowienia jednej procedury oceny na etapie programowania.

W interesie władz leży rozważenie zastosowania dyrektywy SEA i zaangażowanie organów odpowiedzialnych za ochronę środowiska na jak najwcześniejszym etapie w celu uniknięcia opóźnień w realizacji programów operacyjnych i programów rozwoju obszarów wiejskich. Ocenę i programowanie trzeba będzie rozpoczynać mniej więcej w tym samym czasie i każdy z tych procesów powinien stale dostarczać informacji przydatnych w realizacji drugiego. Sprawozdanie dotyczące środowiska wymagane do procedury SEA powinno być ukończone w czasie opracowywania programu, przez co będzie można lepiej zaprojektować program dzięki dokładniejszemu zrozumieniu jego prawdopodobnych skutków. Konieczna jest bliska współpraca pomiędzy zespołem programującym i zespołem przeprowadzającym ocenę (o ile wręcz te funkcje nie zostaną połączone w jednym zespole).

W szczególności zaleca się władzom wzięcie pod uwagę na wczesnym etapie wymogów dotyczących przeprowadzenia wczesnych i skutecznych konsultacji publicznych i możliwych sposobów zapewnienia takich konsultacji. Nieuwzględnienie tego wystarczająco wcześnie w procesie planowania może prowadzić do opóźnień na dalszych etapach oceny, kiedy czas jest bardziej cenny. Doświadczenia z krajów takich jak Niemcy czy Wielka Brytania w latach 2001-2006 pokazują, że można przeprowadzić konsultacje respektując jednocześnie ograniczenia czasowe. Staranne zaplanowanie oceny powinno pozwolić na przeprowadzenie oceny wpływu na środowisko spełniającej wymogi dyrektywy 2001/42/WE bez nadmiernego przedłużania procesu planowania. Jeśli interesy związane z ochroną środowiska naturalnego są odpowiednio reprezentowane na zasadzie partnerstwa, istnieje możliwość omówienia i udokumentowania kwestii środowiskowych (oraz wykorzystania sposobności osiągnięcia pozytywnych rezultatów w zakresie środowiska) w czasie opracowywania programu.

Sprawozdanie dotyczące środowiska jest ważnym narzędziem służącym włączaniu względów ochrony środowiska w trakcie opracowywania i przyjmowania planów i programów. Musi ono zawierać informacje, jakie mogą być racjonalnie wymagane, z uwzględnieniem między innymi zawartości i poziomu szczegółowości samego planu czy programu. Oznacza to, że w sprawozdaniu dotyczącym ogólnego planu określającego tylko zarys działań nie są konieczne bardzo szczegółowe informacje i analizy, natomiast dużo bardziej szczegółowa zawartość jest konieczna w przypadku planu lub programu, który sam w sobie jest bardziej szczegółowy. Innymi słowy, sprawozdania dotyczące środowiska muszą spełniać wymogi załącznika I, ale w sposób proporcjonalny do charakteru planu lub programu, którego dotyczą.

Jeśli ocena w ramach dyrektywy SEA jest przeprowadzana na szczeblu strategicznym, (KSRO, KPS), powinna ona obejmować zbadanie szerokich obszarów, do których adresowana jest proponowana pomoc, przez co uzyska się pewność, że w miarę możliwości pomoc przyczyni się do powstania programów i środków korzystnych dla środowiska. Na poziomie programu ocena w ramach dyrektywy SEA powinna być bardziej szczegółowa. Powinno się w niej odnosić charakterystykę środowiska do typów skutków, jakie mogą dla niego wyniknąć z zaproponowanych środków, w celu jasnego wykazania, jak działania wspierane w ramach funduszy mogą wpłynąć na środowisko. Niezależnie od rodzaju planu lub programu, należy zweryfikować na podstawie doświadczenia ważność i wiarygodność wybranych wskaźników, poza tym powinny one być starannie dobrane, tak by w miarę upływu czasu umożliwiały wykazanie korzyści w zakresie ochrony środowiska odniesionych dzięki środkom podjętym w ramach danego programu, oraz zadowalające monitorowanie programów i wykrywanie oraz korygowanie nieprzewidzianych negatywnych skutków.

W ramach programów operacyjnych i programów rozwoju obszarów wiejskich mogą być podejmowane bardzo różnorodne działania, spośród których nie wszystkie będą projektami w rozumieniu dyrektywy. W takich przypadkach próby ograniczenia oceny SEA wyłącznie do elementów programu związanych z projektami ma niewiele sensu. Może to nawet być niezgodne z dyrektywą. Istotą dyrektywy SEA jest poprawa jakości planowania, dlatego więcej sensu ma przeprowadzenie oceny całego programu (z odpowiednim uwzględnieniem wszystkich jego aspektów) niż wprowadzanie sztucznych rozróżnień, które mogą prowadzić do zafałszowania oceny.

Strategiczna ocena wpływu na środowisko przyczyni się do zoptymalizowania wkładu programów w zrównoważony rozwój, natomiast w tych przypadkach, gdzie ocena taka nie jest wymagana, wyzwanie będzie polegało na sformułowaniu, wdrożeniu i dokonaniu oceny programów w świetle wymogów zrównoważonego rozwoju oraz znalezieniu sposobów wpisania zasad zrównoważonego rozwoju w projekty w celu podniesienia wartości ich rezultatów i skutków, a także szerszych celów rozwojowych danego programu. W tych przypadkach podczas przeprowadzania ocen ex ante oddziaływania na środowisko konieczne będzie uwzględnienie potencjalnych skutków wniosku dla środowiska. EFS dostarczył w bieżącym okresie programowania przykładów tego, jak można z powodzeniem włączyć te zasady w projekty.[18]

Wiele organów powinno być w stanie wykorzystać wcześniejsze doświadczenia w zakresie ocen oddziaływania na środowisko w nadchodzącym okresie programowania, ale w przypadku innych konieczne mogą być pewne wysiłki w kierunku rozbudowy zdolności instytucjonalnych. Pośród różnych źródeł informacji na ten temat można wymienić podręcznik opracowany na początku 2006 r. przez Greening Regional Development Programmes Network (Sieć na rzecz Bardziej Ekologicznych Programów Rozwoju Regionalnego, GRDP) zawierający praktyczne wskazówki na temat stosowania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko w kontekście polityki spójności.[19]

7. PODSUMOWANIE

Wydaje się, że oceny ex ante oddziaływania na środowisko przeprowadzane w bieżącym okresie, kończącym się w 2006 r., wywarły pozytywny wpływ na jakość programów dofinansowywanych z funduszy strukturalnych dzięki przyjęciu bardziej rozbudowanego podejścia w porównaniu do poprzedniego okresu (do 2000 r.). W szczególności w ocenach uwzględniano nie tylko określone cele, ale również ich uzasadnienie (sprawdzano, czy są to właściwe cele) i najlepsze sposoby osiągnięcia ich. W przypadku oceny ex ante bardzo ważne jest określenie jasnego związku między rezultatami, wynikami i wywieranym wpływem, a także związków przyczynowych zachodzących pomiędzy tymi elementami. Jest oczywiste, że wymogi dotyczące ocen zapisane w rozporządzeniu 1260/1999 przyczyniły się do podniesienia standardu przeprowadzanych ocen i zwiększenia zdolności państw członkowskich w tym zakresie. W niektórych przypadkach przed nadejściem ważnych wniosków w ramach FS dokonywano ocen w bardzo niewielkim zakresie.

Z przeszłych doświadczeń wynika ogólny wniosek, że dobrze zorganizowany i wyposażony w odpowiednie zasoby system oceny, wsparty przez odpowiednie struktury oraz posiadający jasną wizję swoich celów i skoncentrowany na nich, jest ważnym narzędziem umożliwiającym zmaksymalizowanie korzyści ze współfinansowania wspólnotowego. Rezultatem ocen przeprowadzanych na wczesnych etapach planowania przez doświadczonych ewaluatorów, skupiających się na właściwych pytaniach i angażujących najważniejsze zainteresowane strony, może być właściwe podejście do zrównoważonego rozwoju uwzględniające interesy różnych zainteresowanych stron i pozwalające na maksymalne wykorzystanie nadarzających się sposobności w dziedzinie ochrony środowiska. Nie ma żadnych wyraźnych dowodów na to, czy decyzja o wyłączeniu okresu programowania 2000-2006 z zakresu stosowania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko miała szkodliwy wpływ na stan ochrony środowiska, ponieważ w omawianym okresie wymagana była osobna ocena ex ante oddziaływania na środowisko. W okresie programowania 2007-2013 ta osobna ocena zostanie skutecznie zastąpiona strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, która będzie ważnym narzędziem wspierania zrównoważonego rozwoju, i w ramach której spożytkowana zostanie wiedza fachowa z zakresu przeprowadzania ocen, wypracowana w okresie programowania 2000-2006.

[1] Dz.U. L 197/30 z 21.7.2001. Słowo „strategiczna” nie pojawia się w dyrektywie ani jej tytule. W niniejszym dokumencie używane jest dla wygody.

[2] Dz.U. L 161/1 z 26.6.1999.

[3] Plany i programy w ramach funduszy strukturalnych są również poddawane ocenie ex ante w zakresie sytuacji społeczno-gospodarczej oraz równości mężczyzn i kobiet. Te aspekty nie są przedmiotem dyrektywy 2001/42/WE i nie będą dalej poruszane w niniejszym sprawozdaniu.

[4] Zob. art. 2 rozporządzenia 1260/1999. Art. 49 rozporządzenia w sprawie EFOGR (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia (Dz.U. L 160/80 z 26.6.1999) wymaga, by oceny planów i programów przeprowadzane na podstawie tego rozporządzenia były zgodne z zasadami zawartymi w art. 40-43 rozporządzenia 1260/1999. Art. 1 rozporządzenia w sprawie IFOR (rozporządzenie (WE) nr 1263/1999) wymaga, by środki strukturalne wykonywane z wykorzystaniem pomocy finansowej zgodnie z tym rozporządzeniem wspierały realizację celów określonych (między innymi) w rozporządzeniu (WE) 1260/1999.

[5] Art. 3 ust. 9 dyrektywy 2001/42/WE.

[6] Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999; rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW); rozporządzenie Rady (WE) nr 1198/2006] z dnia 27.7.2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rybactwa (EFR).

[7] COM (2001) 264 wersja ostateczna Konkluzje Prezydencji zawarte są w dokumencie SN 200/1/01 REV 1.

[8] Dz.U. L 210/25 z 31.7.2006.

[9] Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r.

[10] Art. 47 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz art. 84 rozporządzeniem Rady (WE) nr 1698/2005. Art. 44 rozporządzenia w sprawie EFR odnosi się bardziej ogólnie do konieczności uwzględniania wpływu na środowisko.

[11] Jedynym wyjątkiem są sytuacje, w których państwo członkowskie stwierdza zgodnie z art. 3 ust. 3 lub 4, że ocena nie jest konieczna ponieważ plan lub program nie będzie mieć znaczącego wpływu na środowisko, oraz sytuacje objęte zwolnieniami przewidzianymi w art. 3 ust. 8.

[12] Wdrożenie dyrektywy 2001/42/WE; zob. http://ec.europa.eu/environment/eia/sea-support.htm

[13] Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (85/337/EWG) zmieniona dyrektywą 97/11/WE i 2003/35/WE.

[14] Zob.: http://ec.europa.eu/comm/regional_policy/sources/docoffic/working/doc/exante_sf2007-2013_en.pdf

[15] Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska sporządzona w Aarhus w Danii dnia 25 czerwca 1998 r.

[16] „A Handbook on Environmental Assessment of Regional Development Plans and EU Structural Funds Programmes” („Podręcznik na temat oceny oddziaływania na środowisko programów realizowanych w ramach planów rozwoju regionalnego i funduszy strukturalnych UE”) przygotowany przez Environmental Resources Management dla Komisji Europejskiej, DGXI, Ochrona Środowiska, Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Ludności Cywilnej, sierpień 1998 r.Zob.: http://www.europa.eu.int/comm/environment/eia/home.htm„Environment and Sustainable Development, A guide for the ex ante evaluation of the environmental impact or regional development programmes” („Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój. Przewodnik po ocenach ex ante oddziaływania na środowisko programów rozwoju regionalnego”) przygotowany przez Ecotec Research and Consulting w imieniu DG XVI Komisji Europejskiej. Evaluation and Documents, nr 6, maj 1999 r.

[17] Załącznik 3 do dokumentu roboczego pt. „The ex ante evaluation of the Structural Funds interventions” („Ocena ex ante interwencji w ramach funduszy strukturalnych”) zawiera wskazówki na temat ocen ex ante i strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. Jest on dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/working/sf2000_en.htm

[18] Macleod C, (2005), „Integrating Sustainable Development into Structural Funds Programmes: An Evaluation of the Scottish Experience” („Włączanie zagadnień zrównoważonego rozwoju w programy w ramach funduszy strukturalnych. Ocena doświadczeń Szkocji”), European Environment, 15 , 313-331

[19] GRDP, „Handbook on SEA for Cohesion Policy” („Podręcznik na temat strategicznych ocen oddziaływania na środowisko w dziedzinie polityki spójności”), luty 2006 r.