(1)

Zgodnie z Protokołem nr 4 w sprawie elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie (1) (zwanym dalej „Protokołem nr 4”) dołączonym do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia do Unii Europejskiej Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (2) (zwanego dalej „Aktem przystąpienia”) Litwa zobowiązała się do zamknięcia bloku 1 i bloku 2 elektrowni jądrowej Ignalina do dnia, odpowiednio, 31 grudnia 2004 r. i 31 grudnia 2009 r., a następnie do likwidacji tych bloków.

(2)

Zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z Aktu przystąpienia oraz z pomocą Unii Litwa zamknęła dwa bloki w odpowiednich terminach i poczyniła znaczne postępy w kierunku ich likwidacji. Konieczne jest podjęcie dodatkowych prac w celu dalszego obniżenia poziomu zagrożenia radiologicznego. Z dostępnych szacunków wynika, że potrzebne są dodatkowe zasoby finansowe na ten cel w okresie po roku 2020.

(3)

Działania objęte niniejszym rozporządzeniem powinny być zgodne z obowiązującym prawem Unii i prawem krajowym. Likwidację elektrowni jądrowej Ignalina należy przeprowadzić zgodnie z prawem Unii dotyczącym bezpieczeństwa jądrowego, a mianowicie zgodnie z dyrektywą Rady 2009/71/Euratom (3), oraz gospodarowania odpadami, a mianowicie zgodnie z dyrektywą Rady 2011/70/Euratom (4). Zgodnie z art. 4 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/70/Euratom ostateczna odpowiedzialność za bezpieczne gospodarowanie wypalonym paliwem jądrowym i wygenerowanymi odpadami promieniotwórczymi spoczywa na państwach członkowskich.

(4)

Przedwczesne wygaszenie i następnie likwidacja elektrowni jądrowej Ignalina z dwoma blokami reaktorów typu RBMK o mocy 1 500 MW pozostawionymi przez Związek Radziecki nie miały precedensu i stanowiły dla Litwy wyjątkowo duże obciążenie finansowe niewspółmierne w stosunku do rozmiaru i potencjału gospodarczego tego państwa. Protokół nr 4 stanowi, że pomoc finansowa ze strony Unii na wsparcie wysiłków likwidacyjnych Litwy i zmierzenie się z konsekwencjami zamknięcia i likwidacji elektrowni jądrowej Ignalina ma być nieprzerwanie kontynuowana i przedłużona na okres po 2006 r. na okres kolejnych perspektyw finansowych.

(5)

W niniejszym rozporządzeniu określono pulę środków finansowych na cały czas trwania programu pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie (zwanego dalej „Programem”), która to pula stanowi główną kwotę odniesienia w rozumieniu pkt 17 Porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 2 grudnia 2013 r. pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami (5) dla Parlamentu Europejskiego i Rady podczas corocznej procedury budżetowej.

(6)

Program należy ustanowić na okres siedmiu lat w celu dostosowania jego czasu trwania do okresu obowiązywania wieloletnich ram finansowych określonych w rozporządzeniu Rady (UE, Euratom) 2020/2093 (6).

(7)

Do Programu stosuje się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 (7) (zwane dalej „rozporządzeniem finansowym”). Rozporządzenie finansowe określa zasady wykonania budżetu Unii, w tym zasady dotyczące dotacji, nagród, zamówień, zarządzania pośredniego, instrumentów finansowych, gwarancji budżetowych, pomocy finansowej oraz zwrotu kosztów poniesionych przez ekspertów zewnętrznych.

(8)

Zgodnie z rozporządzeniem finansowym, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 883/2013 (8) i rozporządzeniami Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 (9), (Euratom, WE) nr 2185/96 (10) i (UE) 2017/1939 (11) interesy finansowe Unii należy chronić za pomocą proporcjonalnych środków, w tym środków w zakresie zapobiegania nieprawidłowościom – w tym nadużyciom finansowym – ich wykrywania, korygowania i prowadzenia w ich sprawie postępowań, odzyskiwania środków utraconych, nienależnie wypłaconych lub nieodpowiednio wykorzystanych oraz, w stosownych przypadkach, nakładania kar administracyjnych. W szczególności, zgodnie z rozporządzeniami (Euratom, WE) nr 2185/96 i (UE, Euratom) nr 883/2013, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) jest uprawniony do prowadzenia dochodzeń administracyjnych, w tym kontroli na miejscu i inspekcji, w celu ustalenia, czy miały miejsce nadużycia finansowe, korupcja lub jakakolwiek inna nielegalna działalność na szkodę interesów finansowych Unii.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) 2017/1939 Prokuratura Europejska (EPPO) jest uprawniona do prowadzenia postępowań przygotowawczych oraz wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii, jak przewidziano w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 (12). Zgodnie z rozporządzeniem finansowym każda osoba lub podmiot, które otrzymują środki finansowe Unii, mają w pełni współpracować w celu ochrony interesów finansowych Unii, przyznać Komisji, OLAF, Trybunałowi Obrachunkowemu oraz, w przypadku państw członkowskich, które uczestniczą we wzmocnionej współpracy na podstawie rozporządzenia (UE) 2017/1939, EPPO niezbędne prawa i dostęp, a także zapewniać, aby wszelkie osoby trzecie uczestniczące w wykonywaniu środków finansowych Unii przyznały tym organom równoważne prawa.

(9)

Niniejsze rozporządzenie nie przesądza o wynikach jakichkolwiek przyszłych procedur dotyczących pomocy przyznawanej przez państwa, które mogą zostać wszczęte zgodnie z art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

(10)

Finansowanie na podstawie niniejszego rozporządzenia powinno koncentrować się na działaniach realizujących cele w zakresie likwidacji.

(11)

Program powinien również obejmować uzyskiwanie wiedzy i dzielenie się zdobytymi doświadczeniami. Wiedza i zdobyte doświadczenia oraz wnioski, uzyskane w ramach Programu na temat procesu likwidacji obiektów jądrowych powinny być rozpowszechniane w Unii w koordynacji i synergii z innymi odpowiednimi unijnymi programami działań likwidacyjnych w Bułgarii, na Słowacji i we Wspólnym Centrum Badawczym (JRC) Komisji, działania takie przynoszą bowiem największą unijną wartość dodaną i przyczyniają się do bezpieczeństwa pracowników i ludności, a także do ochrony środowiska. Zakres, procedura i aspekty ekonomiczne współpracy powinny być szczegółowo określone w wieloletnim programie prac i mogą również być przedmiotem umów między państwami członkowskimi lub umów zawartych z Komisją.

(12)

JRC powinno ułatwiać rozpowszechnianie wiedzy wśród różnych zainteresowanych stron w Unii w sposób skoordynowany, na przykład przez przeprowadzanie analiz rynkowych, przeglądów i ocen potrzeb w zakresie wiedzy w Unii, identyfikowanie potencjalnych kierunków współpracy, zainteresowanych stron i dziedzin, w których wiedza uzyskana podczas realizacji Programu mogłaby przynieść największą wartość dodaną, opracowanie formatów wymiany wiedzy. Rozpowszechnianie uzyskanej wiedzy powinno być finansowane przez JRC. Każde państwo członkowskie powinno mieć możliwość zainicjowania rozwoju więzi i wymiany w celu rozpowszechniania wiedzy.

(13)

Likwidację elektrowni jądrowej Ignalina należy przeprowadzić z wykorzystaniem najlepszej dostępnej fachowej wiedzy technicznej oraz z należytym uwzględnieniem charakteru i specyfikacji technicznych obiektów, które mają zostać zlikwidowane, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i jak największej skuteczności działania, a zatem przy uwzględnieniu najlepszych praktyk międzynarodowych.

(14)

Litwa i Komisja powinny zapewnić skuteczne monitorowanie i kontrolę przebiegu procesu likwidacji w celu uzyskania jak największej unijnej wartości dodanej ze środków przydzielonych na podstawie niniejszego rozporządzenia, chociaż ostateczna odpowiedzialność za likwidację spoczywa na Litwie. Obejmuje to skuteczny pomiar postępów i wyników działań oraz wdrażanie środków naprawczych, w razie konieczności,. W tym celu należy ustanowić komitet pełniący funkcje monitorujące i informujące, któremu współprzewodniczą przedstawiciele Komisji i Litwy.

(15)

Zgodnie z pkt 22 i 23 porozumienia międzyinstytucjonalnego z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (13) Program powinien być przedmiotem ewaluacji na podstawie informacji zgromadzonych zgodnie ze szczególnymi wymogami dotyczącymi monitorowania, przy czym należy unikać obciążeń administracyjnych, w szczególności dla państw członkowskich, a także nadmiernej regulacji. Wymogi te powinny, w stosownych przypadkach, obejmować mierzalne wskaźniki stanowiące podstawę ewaluacji skutków Programu w praktyce.

(16)

Powinna być możliwa zmiana kwoty środków przydzielonych na Program, a także okresu programowania na podstawie wyników sprawozdania z oceny okresowej.

(17)

Działania współfinansowane na podstawie niniejszego rozporządzenia powinny zostać określone w granicach określonych przez plan likwidacji przedłożony przez Litwę zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) nr 1369/2013 (14). W planie tym określono zakres Programu, a także końcowe stadium likwidacji oraz datę zakończenia. Obejmuje on również działania likwidacyjne, związany z nimi harmonogram, koszty oraz wymagane zasoby ludzkie. W stosownych przypadkach Litwa powinna przedstawić Komisji zaktualizowany plan likwidacji do uwzględnienia przy przygotowywaniu programów prac.

(18)

Działania w ramach Programu powinny być realizowane dzięki wspólnemu wysiłkowi finansowemu Unii i Litwy. Należy ustalić maksymalny próg współfinansowania unijnego zgodnie z praktyką współfinansowania ustaloną w poprzednich programach. Biorąc pod uwagę praktykę porównywalnych programów unijnych i wzmocnienie gospodarki litewskiej, od momentu rozpoczęcia Programu do końca okresu realizacji działań finansowanych na podstawie niniejszego rozporządzenia unijna stopa współfinansowania powinna wynosić 86 % kosztów kwalifikowalnych. Pozostałe finansowanie powinno zostać przekazane przez Litwę i pochodzić z innych źródeł niż budżet Unii, takie jak międzynarodowe instytucje finansowe i inni darczyńcy.

(19)

Należy zatem uchylić rozporządzenie (UE) nr 1369/2013.

(20)

Należycie uwzględniono sprawozdanie specjalne Trybunału Obrachunkowego nr 22/2016 „Programy pomocy unijnej na rzecz likwidacji obiektów jądrowych na Litwie, w Bułgarii i na Słowacji – od 2011 r. poczyniono pewne postępy, lecz wciąż należy zmierzyć się z najpoważniejszymi wyzwaniami”, jak również jego zalecenia i odpowiedź Komisji.

(21)

Odnotowano rezolucję ustawodawczą Parlamentu Europejskiego z dnia 17 stycznia 2019 r. w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady ustanawiającego program pomocy na rzecz likwidacji obiektów jądrowych w elektrowni jądrowej Ignalina na Litwie („program Ignalina”) oraz uchylającego rozporządzenie Rady (UE) nr 1369/2013.

(22)

Program wchodzi w zakres stosowania litewskiego krajowego programu dotyczącego wdrażania polityki gospodarowania wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi ustanowionego na podstawie dyrektywy 2011/70/Euratom.

(23)

W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 (15).

(24)

Do niniejszego rozporządzenia stosuje się horyzontalne przepisy finansowe przyjęte przez Parlament Europejski i Radę na podstawie art. 322 TFUE. Zasady te zostały ustanowione w rozporządzeniu finansowym i określają w szczególności procedurę uchwalania i wykonywania budżetu w drodze dotacji, zamówień, nagród i wykonania pośredniego oraz przewidują kontrolę odpowiedzialności podmiotów upoważnionych do działań finansowych. Zasady przyjęte na podstawie art. 322 TFUE dotyczą również ogólnego systemu warunkowości ochrony budżetu Unii.

(25)

Wyboru metod wykonywania i form finansowania unijnego określonych w niniejszym rozporządzeniu należy dokonywać na podstawie ich potencjału w zakresie osiągnięcia celów szczegółowych działań i możliwości uzyskania rezultatów, z uwzględnieniem w szczególności kosztów kontroli, obciążenia administracyjnego oraz spodziewanego ryzyka niezgodności z przepisami. Pod uwagę należy wziąć korzystanie z płatności ryczałtowych, stawek zryczałtowanych i kosztów jednostkowych, a także formę finansowania niepowiązanego z kosztami, zgodnie z art. 125 ust. 1 lit. a) rozporządzenia finansowego,