2010A1429 — PL — 01.02.2015 — 001.001

---

Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość

►B	UKŁAD O STABILIZACJI I STOWARZYSZENIU między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Czarnogóry, z drugiej strony (Dz.U. L 108 z 29.4.2010, s. 3)

zmienione przez:

		Dziennik Urzędowy
		No	page	date
►M1	PROTOKÓŁ do Układu o stabilizacji i stowarzyszeniu pomiędzy Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Czarnogóry, z drugiej strony, w celu uwzględnienia przystąpienia Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej	L 93	2	28.3.2014
►M2	DECYZJA RADY STABILIZACJI I STOWARZYSZENIA UE-CZARNOGÓRA NR 1/2014 z dnia 12 grudnia 2014 r.	L 28	45	4.2.2015

---

▼B

UKŁAD O STABILIZACJI I STOWARZYSZENIU

między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Republiką Czarnogóry, z drugiej strony

Artykuł 1

1.  Ustanawia się stowarzyszenie między Wspólnotą i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Czarnogórą, z drugiej strony.

2.  Cele stowarzyszenia to:

TYTUŁ I

ZASADY OGÓLNE

Artykuł 2

Poszanowanie zasad demokracji i praw człowieka, które zostały proklamowane w Powszechnej deklaracji praw człowieka oraz określone w Konwencji ochrony praw człowieka i podstawowych wolności, w Akcie końcowym z Helsinek i w Paryskiej karcie Nowej Europy, poszanowanie zasad prawa międzynarodowego, w tym pełna współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla Byłej Jugosławii (MTKJ), i poszanowanie zasad państwa prawa, jak również zasad gospodarki rynkowej, zawartych w dokumencie z konferencji KBWE w Bonn w sprawie współpracy gospodarczej, stanowi podstawę polityki wewnętrznej i zagranicznej Stron oraz istotny element niniejszego układu.

Artykuł 3

Istotnym elementem niniejszego układu jest zwalczanie rozprzestrzeniania broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia.

Artykuł 4

Umawiające się Strony potwierdzają wagę przykładaną przez nie do wdrożenia zobowiązań międzynarodowych, w szczególności do pełnej współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla Byłej Jugosławii (MTKJ).

Artykuł 5

Pokój i stabilność na arenie międzynarodowej i na szczeblu regionalnym, rozwijanie dobrosąsiedzkich stosunków, prawa człowieka oraz poszanowanie i ochrona mniejszości są głównymi elementami procesu stabilizacji i stowarzyszenia, o którym mowa w konkluzjach Rady Unii Europejskiej z dnia 21 czerwca 1999 r. Zawarcie i wdrożenie niniejszego układu mieści się w ramach konkluzji Rady Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 1997 r. i jest uzależnione od indywidualnych osiągnięć Czarnogóry.

Artykuł 6

Czarnogóra zobowiązuje się do dalszego promowania współpracy i stosunków dobrosąsiedzkich z innymi państwami w regionie, w tym stosownego poziomu wzajemnych koncesji dotyczących przepływu osób, towarów, kapitału i usług, jak również rozwijania projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, przede wszystkim projektów związanych z zarządzaniem granicami oraz zwalczaniem przestępczości zorganizowanej, korupcji, prania pieniędzy, nielegalnej imigracji oraz nielegalnego handlu, w tym w szczególności handlu ludźmi, ręczną bronią strzelecką i bronią lekką, jak również handlu nielegalnymi środkami odurzającymi. Zobowiązanie to stanowi główny element rozwoju stosunków i współpracy między Stronami, przyczyniając się w ten sposób do stabilizacji regionalnej.

Artykuł 7

Strony ponownie podkreślają znaczenie walki z terroryzmem oraz wdrożenia zobowiązań międzynarodowych w tej dziedzinie.

Artykuł 8

Stowarzyszenie odbywa się stopniowo i jest w pełni realizowane w okresie przejściowym trwającym maksymalnie pięć lat.

Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia (zwana dalej „RSS”) utworzona na podstawie artykułu 119 dokonuje regularnie – zasadniczo co roku – przeglądu wykonania niniejszego układu oraz przyjmowania i wdrażania przez Czarnogórę reform prawnych, administracyjnych, instytucjonalnych i gospodarczych. Przegląd ten jest prowadzony w świetle postanowień preambuły i zgodnie z ogólnymi zasadami niniejszego układu. Uwzględnia on należycie priorytety określone w partnerstwie europejskim istotne dla niniejszego układu, a ponadto jest zgodny z mechanizmami ustanowionymi w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia, szczególnie ze sprawozdaniem z postępów w procesie stabilizacji i stowarzyszenia.

Na podstawie tego przeglądu RSS wyda zalecenia i może podjąć decyzje. W przypadku gdy przegląd ujawni szczególne trudności, mogą one zostać poddane mechanizmowi rozwiązywania sporów ustanowionemu na mocy niniejszego układu.

Pełne stowarzyszenie jest realizowane stopniowo. Najpóźniej po trzech latach od wejścia w życie niniejszego układu RSS dokonuje gruntownego przeglądu stosowania niniejszego układu. Na postawie tego przeglądu RSS ocenia postępy osiągnięte przez Czarnogórę i podejmuje decyzje dotyczące kolejnych etapów stowarzyszenia.

Wyżej wymieniony przegląd nie będzie mieć zastosowania do swobodnego przepływu towarów, wobec którego w tytule IV przewidziany jest specjalny harmonogram.

Artykuł 9

Niniejszy układ jest w pełni zgodny i wdrażany w sposób spójny z właściwymi postanowieniami WTO, a w szczególności art. XXIV Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu 1994 (GATT 1994) oraz art. V Układu ogólnego w sprawie handlu usługami (GATS).

TYTUŁ II

DIALOG POLITYCZNY

Artykuł 10

1.  Dialog polityczny pomiędzy Stronami jest dalej rozwijany w ramach niniejszego układu. Towarzyszy i sprzyja on zbliżeniu między Unią Europejską a Czarnogórą oraz przyczynia się do tworzenia bliskich więzi solidarności i nowych form współpracy między Stronami.

2.  Dialog polityczny ma na celu promowanie w szczególności:

3.  Strony uznają, że rozprzestrzenianie broni masowego rażenia (BMR) i systemów jej przenoszenia bez względu na to, czy jest to działalność państw, czy innych podmiotów, stanowi jedno z największych zagrożeń dla stabilności i bezpieczeństwa w wymiarze międzynarodowym. Strony zgadzają się zatem współpracować i przyczyniać do walki z rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia i systemów jej przenoszenia poprzez pełne poszanowanie istniejących zobowiązań Stron w ramach traktatów i układów międzynarodowych o rozbrojeniu i nierozprzestrzenianiu broni, jak również innych właściwych zobowiązań międzynarodowych, oraz ich wypełnianie na poziomie krajowym. Strony zgadzają się, że niniejsze postanowienie stanowi zasadniczy element niniejszego układu i będzie częścią dialogu politycznego, który będzie towarzyszył tym elementom i je umacniał.

Strony zgadzają się ponadto współpracować i przyczyniać do walki z rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia i systemów jej przenoszenia poprzez:

Artykuł 11

1.  Dialog polityczny prowadzony jest przede wszystkim w ramach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia, która jest ogólnie odpowiedzialna za wszelkie kwestie, które Strony chciałyby poruszyć.

2.  Na wniosek Stron dialog polityczny może również przybrać następujące formy:

Artykuł 12

Dialog polityczny na szczeblu parlamentarnym odbywa się w ramach Parlamentarnego Komitetu Stabilizacji i Stowarzyszenia ustanowionego na mocy artykułu 125.

Artykuł 13

Dialog polityczny może się odbywać w ramach struktur wielostronnych oraz jako dialog regionalny obejmujący inne kraje regionu, w tym w ramach forum UE-Bałkany Zachodnie.

TYTUŁ III

WSPÓŁPRACA REGIONALNA

Artykuł 14

Zgodnie ze swoim zobowiązaniem do działań na rzecz pokoju i stabilności na arenie międzynarodowej i w regionie oraz do rozwijania stosunków dobrosąsiedzkich, Czarnogóra aktywnie promuje współpracę regionalną. Projekty o wymiarze regionalnym lub transgranicznym mogą być wspierane w ramach wspólnotowych programów pomocy poprzez ich programy pomocy technicznej.

W każdym przypadku, gdy Czarnogóra zamierza wzmocnić współpracę z jednym z państw wymienionych w artykułach 15–17, informuje o tym Wspólnotę i jej państwa członkowskie oraz konsultuje się z nimi, zgodnie z postanowieniami określonymi w tytule X.

Czarnogóra wdraża w pełni istniejące porozumienia dwustronne wynegocjowane zgodnie z protokołem ustaleń w sprawie ułatwień handlowych i liberalizacji, podpisanym dnia 27 czerwca 2001 r. w Brukseli przez Serbię i Czarnogórę oraz Środkowoeuropejską umowę o wolnym handlu, podpisaną dnia 19 grudnia 2006 r. w Bukareszcie.

Artykuł 15

Współpraca z innymi państwami, które podpisały układ o stabilizacji i stowarzyszeniu

Po podpisaniu niniejszego układu Czarnogóra rozpocznie negocjacje z państwami, które już podpisały układ o stabilizacji i stowarzyszeniu, mając na celu zawarcie dwustronnych konwencji dotyczących współpracy regionalnej, których celem jest rozszerzenie zakresu współpracy między odpowiednimi państwami.

Głównymi elementami tych konwencji są:

W stosownych przypadkach konwencje te zawierają postanowienia dotyczące stworzenia koniecznych mechanizmów instytucjonalnych.

Konwencje te zostają zawarte w terminie dwóch lat od wejścia w życie niniejszego układu. Gotowość Czarnogóry do zawarcia takich konwencji będzie warunkiem dalszego rozwoju stosunków między Czarnogórą a Unią Europejską.

Czarnogóra rozpoczyna podobne negocjacje z pozostałymi państwami regionu po tym, jak państwa te podpiszą układ o stabilizacji i stowarzyszeniu.

Artykuł 16

Współpraca z innymi państwami, które dotyczy proces stablizacji i stowarzyszenia

Czarnogóra realizuje współpracę regionalną z innymi państwami, których dotyczy proces stabilizacji i stowarzyszenia, w pewnych lub wszystkich dziedzinach współpracy objętych niniejszym układem, w szczególności w dziedzinach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Współpraca taka powinna być zawsze zgodna z zasadami i celami niniejszego układu.

Artykuł 17

Współpraca z innymi krajami kandydującymi do przystąpienia do UE nie objętymi PSS

1.  Czarnogóra powinna zacieśniać współpracę i zawrzeć konwencję dotyczącą współpracy regionalnej z każdym krajem kandydującym do przystąpienia do UE we wszystkich dziedzinach współpracy objętych niniejszym układem. Celem takiej konwencji powinno być stopniowe dostosowanie dwustronnych stosunków między Czarnogórą a tym krajem do odpowiedniej części stosunków między Wspólnotą i jej państwami członkowskimi a tym krajem.

2.  Z Turcją, która utworzyła unię celną ze Wspólnotą, Czarnogóra rozpoczyna współpracę w celu zawarcia porozumienia ustanawiającego strefę wolnego handlu na wzajemnie korzystnych warunkach, zgodnie z art. XXIV GATT 1994, jak również liberalizującego prawo przedsiębiorczości i świadczenie usług pomiędzy nimi na poziomie równoważnym do gwarantowanego niniejszym układem zgodnie z art. V GATS.

Negocjacje te powinny rozpocząć się jak najszybciej w celu zawarcia wspomnianego porozumienia przed końcem okresu przejściowego, o którym mowa w artykule 18 ustęp 1.

TYTUŁ IV

SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW

Artykuł 18

1.  Wspólnota i Czarnogóra stopniowo tworzą dwustronną strefę wolnego handlu w okresie przejściowym maksymalnie pięciu lat od daty wejścia w życie niniejszego układu, zgodnie z postanowieniami niniejszego układu i z postanowieniami GATT 1994 oraz WTO. W procesie tym Strony uwzględniają szczególne wymagania określone poniżej.

2.  Nomenklaturę scaloną stosuje się do klasyfikacji towarów w handlu między Stronami.

3.  Do celów niniejszego układu cła i opłaty o skutku równoważnym do ceł obejmują wszelkie cła lub wszelkiego rodzaju opłaty nałożone w związku z wywozem lub przywozem towarów, w tym wszelkiego rodzaju podatki wyrównawcze lub opłaty dodatkowe związane z takim przywozem lub wywozem, lecz nie obejmują:

4.  Dla każdego produktu podstawową stawkę celną, na podstawie której dokonywane mają być sukcesywne obniżki przewidziane w niniejszym układzie, stanowi:

5.  Jeżeli po podpisaniu niniejszego układu jakakolwiek z obniżonych taryf celnych jest stosowana erga omnes, w szczególności obniżki wynikające z:

taka obniżona stawka celna zastępuje podstawową stawkę celną, o której mowa w ustępie 4, od dnia, w którym zaczynają być stosowane takie obniżki.

6.  Wspólnota i Czarnogóra informują się wzajemnie o swoich podstawowych stawkach celnych i ich wszelkich zmianach.

ROZDZIAŁ I

Produkty przemysłowe

Artykuł 19

Definicja

1.  Postanowienia niniejszego rozdziału stosuje się do produktów pochodzących ze Wspólnoty lub z Czarnogóry, które są wymienione w działach 25–97 nomenklatury scalonej, z wyjątkiem produktów wymienionych w załączniku 1 pkt 1 ppkt (ii) do Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa.

2.  Handel między Stronami produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej jest prowadzony zgodnie z postanowieniami tego Traktatu.

Artykuł 20

Koncesje wspólnotowe na produkty przemysłowe

1.  Cła przywozowe oraz opłaty o skutku równoważnym na przywożone do Wspólnoty produkty przemysłowe pochodzące z Czarnogóry zostają zniesione z dniem wejścia w życie niniejszego układu.

2.  Ograniczenia ilościowe w przywozie do Wspólnoty produktów przemysłowych pochodzących z Czarnogóry oraz środki o skutku równoważnym zostają zniesione z dniem wejścia w życie niniejszego układu.

Artykuł 21

Koncesje czarnogórskie na produkty przemysłowe

1.  Cła przywozowe na przywożone do Czarnogóry produkty przemysłowe pochodzące ze Wspólnoty, inne niż te, które wymieniono w załączniku I, zostają zniesione z dniem wejścia w życie niniejszego układu.

2.  Opłaty o skutku równoważnym do ceł przywozowych na przywożone do Czarnogóry produkty przemysłowe pochodzące ze Wspólnoty zostają zniesione z dniem wejścia w życie niniejszego układu.

3.  Cła przywozowe na przywożone do Czarnogóry produkty przemysłowe pochodzące ze Wspólnoty, które wymieniono w załączniku I, są stopniowo obniżane i znoszone zgodnie z harmonogramem zawartym w tym załączniku.

4.  Ograniczenia ilościowe w przywozie do Czarnogóry produktów przemysłowych pochodzących ze Wspólnoty oraz środki o skutku równoważnym zostają zniesione z dniem wejścia w życie niniejszego układu.

Artykuł 22

Cła wywozowe i ograniczenia w wywozie

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota oraz Czarnogóra znoszą w handlu między sobą wszelkie cła wywozowe oraz opłaty o skutku równoważnym.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota oraz Czarnogóra znoszą między sobą wszystkie ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszystkie środki o skutku równoważnym.

Artykuł 23

Szybsze obniżki ceł

Czarnogóra oświadcza, że jest gotowa obniżyć cła w handlu ze Wspólnotą szybciej niż to przewidziano w artykule 21, jeżeli pozwoli na to jej ogólna sytuacja gospodarcza i sytuacja w danym sektorze gospodarki.

Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia analizuje sytuację pod tym kątem i wydaje stosowne zalecenia.

ROZDZIAŁ II

Rolnictwo i rybołówstwo

Artykuł 24

Definicja

1.  Postanowienia niniejszego rozdziału stosuje się do handlu produktami rolnymi i produktami rybołówstwa pochodzącymi ze Wspólnoty lub z Czarnogóry.

2.  Określenie „produkty rolne i produkty rybołówstwa” odnosi się do produktów wymienionych w działach 1–24 nomenklatury scalonej oraz do produktów wymienionych w załączniku I pkt 1 ppkt (ii) do Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa).

3.  Definicja ta obejmuje ryby i produkty rybołówstwa objęte działem 3, pozycjami 1604 i 1605 , oraz podpozycjami 0511 91 , 2301 20 00 oraz ex 1902 20 10 („Makarony nadziewane zawierające więcej niż 20 % masy ryb, skorupiaków, mięczaków lub innych bezkręgowców wodnych”).

Artykuł 25

Przetworzone produkty rolne

Protokół 1 określa ustalenia dotyczące handlu mające zastosowanie do przetworzonych produktów rolnych, które są w nim wymienione.

Artykuł 26

Koncesje wspólnotowe na przywóz produktów rolnych pochodzących z Czarnogóry

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota znosi wszystkie ograniczenia ilościowe oraz środki o skutku równoważnym w przywozie produktów rolnych pochodzących z Czarnogóry.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota znosi cła i opłaty o skutku równoważnym w przywozie produktów rolnych pochodzących z Czarnogóry, innych niż te objęte pozycjami 0102 , 0201 , 0202 , 1701 , 1702 i 2204 nomenklatury scalonej.

W odniesieniu do produktów objętych działami 7 i 8 nomenklatury scalonej, dla których wspólna taryfa celna przewiduje stosowanie ceł ad valorem oraz ceł specyficznych, zniesienie ma zastosowanie tylko do części ad valorem należności celnej.

3.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota ustala wysokość stawki celnej na przywóz do Wspólnoty produktów z młodej wołowiny określonych w załączniku II i pochodzących z Czarnogóry na poziomie 20 % cła ad valorem oraz 20 % cła specyficznego określonego we wspólnej taryfie celnej Wspólnoty, w granicach rocznego kontyngentu taryfowego wynoszącego 800 ton wyrażonego w masie tuszy.

Artykuł 27

Koncesje czarnogórskie na produkty rolne

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra znosi wszystkie ograniczenia ilościowe oraz środki o skutku równoważnym w przywozie produktów rolnych pochodzących ze Wspólnoty.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra:

▼M1

3.  Od chwili wejścia w życie protokołu do niniejszego Układu, uwzględniającego przystąpienie Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej, Czarnogóra nakłada cła stosowane w ramach wskazanych ilości w przywozie niektórych produktów rolnych pochodzących z Unii Europejskiej, wymienionych w załączniku III(d).

▼B

Artykuł 28

Protokół w sprawie win i wyrobów spirytusowych

Ustalenia mające zastosowanie do win i wyrobów spirytusowych, o których mowa w protokole 2, są określone w tym protokole.

Artykuł 29

Koncesje wspólnotowe na ryby i produkty rybołówstwa

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota znosi wszystkie ograniczenia ilościowe oraz środki o skutku równoważnym w przywozie ryb i produktów rybołówstwa pochodzących z Czarnogóry.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota znosi wszystkie cła oraz środki o skutku równoważnym na ryby i produkty rybołówstwa pochodzące z Czarnogóry, inne niż te wymienione w załączniku IV. Produkty wymienione w załączniku IV podlegają zawartym w nim postanowieniom.

Artykuł 30

Koncesje czarnogórskie na ryby i produktów rybołówstwa

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra znosi wszystkie ograniczenia ilościowe oraz środki o skutku równoważnym w przywozie ryb i produktów rybołówstwa pochodzących ze Wspólnoty.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra znosi wszystkie cła oraz środki o skutku równoważnym na ryby i produkty rybołówstwa pochodzące ze Wspólnoty, inne niż te wymienione w załączniku V. Produkty wymienione w załączniku V podlegają zawartym w nim postanowieniom.

▼M1

3.  Od chwili wejścia w życie protokołu do niniejszego Układu, uwzględniającego przystąpienie Republiki Chorwacji do Unii Europejskiej, Czarnogóra znosi wszystkie należności celne oraz środki o skutku równoważnym dotyczące ryb i produktów rybołówstwa pochodzących ze Wspólnoty, innych niż ryby i produkty rybołówstwa wymienione w załączniku Va. Produkty wymienione w załączniku V podlegają przepisom tego załącznika.

▼B

Artykuł 31

Klauzula przeglądu

Biorąc pod uwagę wielkość handlu produktami rolnymi i produktami rybołówstwa między Stronami, ich szczególną wrażliwość, zasady wspólnej polityki Wspólnoty w zakresie rolnictwa i rybołówstwa, zasady polityki rolnej i polityki rybołówstwa Czarnogóry, rolę rolnictwa i rybołówstwa w gospodarce Czarnogóry oraz konsekwencje wielostronnych negocjacji handlowych w ramach WTO, jak również ewentualnego przystąpienia Czarnogóry do WTO, Wspólnota i Czarnogóra zbadają w Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia, najpóźniej trzy lata po wejściu w życie niniejszego układu, produkt po produkcie, w sposób uporządkowany i na odpowiedniej zasadzie wzajemności, możliwość przyznania dalszych koncesji w celu wprowadzenia większej liberalizacji handlu produktami rolnymi i produktami rybołówstwa.

Artykuł 32

Klauzula ochronna dotycząca produktów rolnych i produktów rybołówstwa

Nie naruszając innych postanowień niniejszego układu, w szczególności jego artykułu 41, uwzględniając szczególną wrażliwość rynków produktów rolnych i produktów rybołówstwa, jeżeli przywóz produktów pochodzących z jednej ze Stron i podlegających koncesjom przyznanym na mocy artykułów 25–30, powoduje poważne zakłócenia na rynkach lub w krajowych mechanizmach regulacyjnych drugiej Strony, obie Strony niezwłocznie podejmują konsultacje, których celem jest znalezienie właściwego rozwiązania. W oczekiwaniu na takie rozwiązanie Strona, której to dotyczy, może podjąć odpowiednie środki, jakie uzna za niezbędne.

Artykuł 33

Ochrona oznaczeń geograficznych produktów rolnych i produktów rybołówstwa oraz środków spożywczych innych niż wino i napoje spirytusowe

1.  Czarnogóra zapewnia ochronę wspólnotowych oznaczeń geograficznych zarejestrowanych we Wspólnocie na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 z 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych ( 3 ) na warunkach określonych w niniejszym artykule. Czarnogórskie oznaczenia geograficzne kwalifikują się do rejestracji we Wspólnocie na warunkach określonych w tym rozporządzeniu.

2.  Czarnogóra zakazuje całkowicie wykorzystywania na swoim terytorium nazw chronionych we Wspólnocie w odniesieniu do podobnych produktów niespełniających warunków specyfikacji oznaczenia geograficznego. Dotyczy to nawet sytuacji, gdy podawane jest prawdziwe pochodzenie geograficzne towaru, dane oznaczenie geograficzne jest stosowane w tłumaczeniu, nazwie towarzyszą określenia takie jak „rodzaj”, „typ”, „styl”, „imitacja”, „metoda” lub inne podobne określenia.

3.  Czarnogóra odmawia rejestracji znaku towarowego, którego używanie odpowiada sytuacjom, o których mowa w ustępie 2.

4.  Znaki towarowe, których używanie odpowiada sytuacjom, o których mowa w ustępie 2, zarejestrowane w Czarnogórze lub ustanowione poprzez używanie, przestają być używane od dnia 1 stycznia 2009 r. Nie dotyczy to jednak znaków towarowych zarejestrowanych w Czarnogórze oraz znaków towarowych ustanowionych poprzez używanie, które są własnością obywateli państw trzecich, pod warunkiem że ich charakter nie wprowadza w żaden sposób w błąd opinii publicznej co do jakości, specyfikacji lub pochodzenia geograficznego towarów.

5.  Każde wykorzystanie oznaczeń geograficznych chronionych zgodnie z ustępem 1 jako terminów używanych zwyczajowo w języku potocznym jako potocznej nazwy takich towarów w Czarnogórze kończy się najpóźniej z dniem 1 stycznia 2009 r.

6.  Czarnogóra zapewnia, aby towary wywożone z jej terytorium po dniu 1 stycznia 2009 r. nie naruszały postanowień niniejszego artykułu.

7.  Czarnogóra zapewnia ochronę, o której mowa w ustępach 1–6, z własnej inicjatywy, jak również na wniosek zainteresowanych stron.

ROZDZIAŁ III

Wspólne postanowienia

Artykuł 34

Zakres

Postanowienia niniejszego rozdziału stosuje się do handlu wszystkimi produktami między Stronami, o ile nie postanowiono inaczej w tym rozdziale lub w protokole 1.

Artykuł 35

Korzystniejsze koncesje

Postanowienia niniejszego tytułu w żaden sposób nie wpływają na jednostronne stosowanie korzystniejszych środków przez którąkolwiek ze Stron.

Artykuł 36

Status quo

1.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu nie wprowadza się żadnych nowych ceł przywozowych ani wywozowych, ani też opłat o skutku równoważnym, w handlu między Wspólnotą a Czarnogórą, natomiast te, które już się stosuje, nie zostaną podwyższone.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu nie wprowadza się żadnych nowych ograniczeń ilościowych w przywozie lub wywozie, ani środków o skutku równoważnym w handlu między Wspólnotą a Czarnogórą, natomiast te, które już istnieją nie staną się bardziej restrykcyjne.

3.  Bez uszczerbku dla koncesji przyznanych na mocy artykułów 26–30, postanowienia ustępu 1 i 2 niniejszego artykułu nie ograniczają w żaden sposób prowadzenia polityki rolnej i polityki rybołówstwa w Czarnogórze i we Wspólnocie, ani podejmowania środków w ramach tej polityki, o ile nie wpływa to na system przywozu, przewidziany w załącznikach II–V oraz w protokole 1.

Artykuł 37

Zakaz dyskryminacji podatkowej

1.  Wspólnota i Czarnogóra powstrzymują się od stosowania wszelkich środków lub praktyk o wewnętrznym charakterze fiskalnym powodujących bezpośrednio lub pośrednio nierówne traktowanie produktów jednej Strony i podobnych produktów pochodzących z terytorium drugiej Strony oraz znoszą te środki lub praktyki, jeżeli takie istnieją.

2.  Produkty wywożone na terytorium jednej ze Stron nie mogą korzystać ze zwrotu wewnętrznych podatków pośrednich w wielkościach przekraczających podatki pośrednie nakładane na te produkty.

Artykuł 38

Cła o charakterze fiskalnym

Postanowienia dotyczące zniesienia ceł przywozowych stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym.

Artykuł 39

Unie celne, strefy wolnego handlu, uzgodnienia transgraniczne

1.  Niniejszy układ nie stanowi przeszkody w utrzymaniu lub ustanowieniu unii celnych, stref wolnego handlu lub ustaleń dotyczących handlu przygranicznego, o ile ich skutkiem nie jest zmiana ustaleń dotyczących handlu przewidzianych w niniejszym układzie.

2.  Podczas okresów przejściowych określonych w artykule 18 niniejszy układ nie ma wpływu na wprowadzenie w życie szczególnych ustaleń preferencyjnych dotyczących przepływu towarów, określonych w umowach transgranicznych zawartych wcześniej między jednym lub więcej państwami członkowskimi a Czarnogórą albo wynikających z umów dwustronnych, o których mowa w tytule III, zawartych przez Czarnogórę w celu wspierania handlu regionalnego.

3.  Strony prowadzą w ramach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia konsultacje dotyczące umów wymienionych w ustępach 1 i 2, a w razie potrzeby dotyczące również innych istotnych kwestii związanych z ich polityką handlową wobec państw trzecich. W szczególności w przypadku przystąpienia jednego z państw trzecich do Unii konsultacje takie prowadzone są z uwzględnieniem wspólnych interesów Wspólnoty i Czarnogóry, określonych w niniejszym układzie.

Artykuł 40

Dumping i dotacje

1.  Żadne z postanowień niniejszego układu nie uniemożliwia którejkolwiek ze Stron podjęcia działań służących ochronie handlu zgodnie z ustępem 2 niniejszego artykułu i artykułem 41.

2.  Jeżeli jedna ze Stron stwierdzi istnienie praktyk dumpingowych lub dotacji wyrównawczych w handlu z drugą Stroną, może ona podjąć właściwe kroki przeciw tym praktykom zgodnie z Porozumieniem WTO w sprawie wykonania art. VI GATT 1994 i Porozumieniem WTO w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych oraz jej własnym odpowiednim ustawodawstwem wewnętrznym.

Artykuł 41

Klauzula ochronna

1.  Strony stosują między sobą postanowienia art. XIX GATT 1994 i Porozumienia WTO w sprawie środków ochronnych.

2.  Niezależnie od postanowień ustępu 1 niniejszego artykułu, w przypadku gdy przywóz produktu jednej Strony na terytorium drugiej Strony odbywa się w takich zwiększonych ilościach i na takich warunkach, które powodują lub zagrażają spowodowaniem:

Strona dokonująca przywozu może podjąć stosowne dwustronne środki ochronne na warunkach i zgodnie z procedurami określonymi w niniejszym artykule.

3.  Dwustronne środki ochronne skierowane wobec przywozu dokonywanego z terytorium drugiej Strony nie przekraczają poziomu niezbędnego do usunięcia zaistniałych trudności, jak określono w ustępie 2, które pojawiły się w wyniku stosowania niniejszego układu. Przyjęte środki ochronne powinny składać się z zawieszenia wzrostu lub obniżki marginesu preferencji przewidzianych w niniejszym układzie dla danych produktów do maksymalnej wysokości odpowiadającej podstawowej stawce celnej określonej w artykule 18 ustęp 4 litery a) i b) oraz ustęp 5 dla tego samego produktu. Środki takie zawierają elementy wyraźnie prowadzące do stopniowego ich znoszenia najpóźniej do końca wyznaczonego terminu i nie są one stosowane przez okres dłuższy niż dwa lata.

W wyjątkowych okolicznościach środki mogą zostać przedłużone maksymalnie o okres kolejnych dwóch lat. Nie stosuje się żadnych dwustronnych środków ochronnych w przywozie produktu, który podlegał uprzednio takiemu środkowi przez okres, co najmniej, czterech lat od wygaśnięcia środka.

4.  W przypadkach określonych w niniejszym artykule przed podjęciem środków w nim przewidzianych lub w przypadkach, do których stosuje się ustęp 5 litera b) niniejszego artykułu, Wspólnota z jednej strony lub Czarnogóra, z drugiej strony, jak najszybciej dostarczy Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia wszelkich istotnych informacji wymaganych w celu dokładnego zbadania sytuacji i znalezienia rozwiązania możliwego do przyjęcia przez obie Strony.

5.  W celu realizacji ustępów 1-4 stosuje się następujące postanowienia:

Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia jest niezwłocznie powiadamiana o środkach ochronnych, które są przedmiotem okresowych konsultacji w ramach tego organu, zwłaszcza w celu ustalenia harmonogramu ich znoszenia, gdy tylko okoliczności na to pozwolą.

6.  W przypadku gdy Wspólnota, z jednej strony, lub Czarnogóra, z drugiej strony, uzależniają przywóz produktów, mogących powodować trudności określone w niniejszym artykule, od procedury administracyjnej, której celem jest szybkie dostarczenie informacji dotyczących tendencji w przepływach handlu, zawiadamia o tym drugą Stronę.

Artykuł 42

Klauzula o niedoborach

1.  Jeżeli przestrzeganie postanowień niniejszego tytułu prowadzi do:

Strona ta może podjąć stosowne środki na warunkach i zgodnie z procedurami określonymi w niniejszym artykule.

2.  W wyborze środków pierwszeństwo należy przyznać tym, które w jak najmniejszym stopniu zakłócają funkcjonowanie ustaleń niniejszego układu. Środków takich nie stosuje się w sposób, który przy utrzymywaniu się takich samych warunków stanowiłby środek arbitralnej lub nieuzasadnionej dyskryminacji, lub ukrytego ograniczania wymiany handlowej, a gdy warunki nie uzasadniają już ich utrzymywania, środki te znosi się.

3.  Przed podjęciem środków przewidzianych w ustępie 1 lub, jak najszybciej w przypadkach, do których stosuje się ustęp 4, Wspólnota lub Czarnogóra dostarczają Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia wszelkich istotnych informacji w celu znalezienia rozwiązania możliwego do przyjęcia przez Strony. Strony mogą w ramach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia uzgadniać wszelkie środki niezbędne do usunięcia trudności. Jeżeli porozumienia nie osiągnięto w terminie 30 dni od przedłożenia sprawy Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia, Strona dokonująca wywozu może zastosować środki na mocy niniejszego artykułu w odniesieniu do wywozu danego produktu.

4.  Jeżeli wyjątkowe i poważne okoliczności wymagające podjęcia natychmiastowych działań uniemożliwiają, w zależności od przypadku, wcześniejsze poinformowanie lub zbadanie, Wspólnota lub Czarnogóra może, w sytuacjach wyszczególnionych w niniejszym artykule, zastosować środki ostrożności niezbędne do zaradzenia tej sytuacji, o czym zawiadamia niezwłocznie drugą Stronę.

5.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia jest niezwłocznie powiadamiana o wszelkich środkach stosowanych zgodnie z niniejszym artykułem, które są przedmiotem okresowych konsultacji w ramach tego organu, zwłaszcza w celu ustalenia harmonogramu ich znoszenia, gdy tylko okoliczności na to pozwolą.

Artykuł 43

Monopole państwowe

W zakresie monopoli państwowych o charakterze handlowym od wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra zapewnia nie stosowanie dyskryminacji dotyczącej warunków, na jakich towary są nabywane i zbywane, między obywatelami państw członkowskich a obywatelami Czarnogóry.

Artykuł 44

Reguły pochodzenia

O ile w niniejszym układzie nie postanowiono inaczej, protokół 3 ustanawia reguły pochodzenia do celów stosowania postanowień niniejszego układu.

Artykuł 45

Dopuszczalne ograniczenia

Niniejszy układ nie stanowi przeszkody dla zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej, porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego; ochrony zdrowia i życia ludzi, zwierząt lub roślin; ochrony skarbów dziedzictwa narodowego o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, ochrony własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej lub postanowieniami dotyczącymi złota i srebra. Jednak takie zakazy lub ograniczenia nie mogą stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w wymianie handlowej między Stronami.

Artykuł 46

Brak współpracy administracyjnej

1.  Strony uzgadniają, że współpraca administracyjna jest niezbędna do wdrażania i kontroli traktowania preferencyjnego przyznanego w niniejszym tytule i podkreślają swoje zobowiązanie do zwalczania nieprawidłowości i nadużyć finansowych w sprawach celnych i związanych z cłami.

2.  W przypadku gdy Strona stwierdziła na podstawie obiektywnych informacji brak współpracy administracyjnej lub nieprawidłowości lub nadużycia finansowe, o których mowa w niniejszym tytule, Strona ta może tymczasowo zawiesić zastosowane traktowanie preferencyjne danego produktu lub produktów zgodnie z niniejszym artykułem.

3.  Do celów niniejszego artykułu brak współpracy administracyjnej oznacza m.in.:

Do celów niniejszego artykułu stwierdzenie istnienia nieprawidłowości lub nadużyć może mieć miejsce, między innymi, jeżeli nastąpił gwałtowny, nie w pełni uzasadniony wzrost wielkości przywozu towarów, przekraczający tradycyjne możliwości produkcyjne i wywozowe drugiej Strony, powiązany z posiadaniem obiektywnych informacji dotyczących nieprawidłowości lub nadużyć.

4.  Zastosowanie czasowego zawieszenia podlega następującym warunkom:

5.  Równocześnie z powiadomieniem Komitetu Stabilizacji i Stowarzyszenia, zgodnie z ustępem 4 litera a) niniejszego artykułu, dana Strona powinna opublikować zawiadomienie dla importerów w swoim Dzienniku Urzędowym. W zawiadomieniu dla importerów powinna być zawarta informacja, że w odniesieniu do danego produktu stwierdzono na podstawie obiektywnych informacji brak współpracy administracyjnej lub istnienie nieprawidłowości lub nadużyć.

Artykuł 47

W przypadku popełnienia przez właściwe organy błędu we właściwym zarządzaniu systemem preferencyjnym dotyczącym wywozu, a zwłaszcza w stosowaniu postanowień protokołu 3 do niniejszego układu, który to błąd wywiera skutki w zakresie ceł przywozowych, Umawiająca się Strona, której dotyczą takie skutki, może zwrócić się do Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia o zbadanie możliwości podjęcia wszelkich możliwych środków celem naprawienia tej sytuacji.

Artykuł 48

Stosowanie niniejszego układu nie narusza stosowania postanowień prawa wspólnotowego do Wysp Kanaryjskich.

TYTUŁ V

PRZEPŁYW PRACOWNIKÓW, PRAWO PRZEDSIĘBIORCZOŚCI, ŚWIADCZENIE USŁUG, KAPITAŁ

ROZDZIAŁ I

Przepływ pracowników

Artykuł 49

1.  Z zastrzeżeniem warunków i zasad mających zastosowanie w każdym państwie członkowskim:

2.  Z zastrzeżeniem warunków i zasad mających zastosowanie w Czarnogórze, przyznaje ona pracownikom, którzy są obywatelami państwa członkowskiego legalnie zatrudnionymi na jej terytorium, jak również ich współmałżonkom i dzieciom legalnie przebywającym na terytorium Czarnogóry, traktowanie określone w ustępie 1.

Artykuł 50

1.  Uwzględniając sytuację na rynku pracy w państwach członkowskich oraz z zastrzeżeniem ich ustawodawstwa i przestrzegania zasad obowiązujących w państwach członkowskich w dziedzinie mobilności pracowników:

2.  Po upływie trzech lat Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia zbada przyznanie dalszych udogodnień, w tym ułatwień w dostępie do szkoleń zawodowych, zgodnie z przepisami i procedurami obowiązującymi w państwach członkowskich, uwzględniając sytuację na rynku pracy w państwach członkowskich i we Wspólnocie.

Artykuł 51

1.  Określa się zasady konieczne do koordynowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników mających obywatelstwo Czarnogóry, legalnie zatrudnionych na terytorium państwa członkowskiego oraz dla członków ich rodzin legalnie przebywających na jego terytorium. W tym celu decyzja Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia, która nie powinna wpłynąć na jakiekolwiek prawa lub zobowiązania wynikające z umów dwustronnych w przypadku, gdy te ostatnie zapewniają korzystniejsze traktowanie, zawiera następujące postanowienia:

2.  Czarnogóra przyznaje pracownikom, którzy są obywatelami państwa członkowskiego legalnie zatrudnionymi na jej terytorium, jak również ich współmałżonkom i dzieciom legalnie przebywającym na terytorium Czarnogóry, traktowanie podobne do tego, jakie określono w ustępie 1 litery b) i c).

ROZDZIAŁ II

Prawo przedsiębiorczości

Artykuł 52

Definicja

Do celów niniejszego układu:

Artykuł 53

1.  Czarnogóra ułatwia przedsiębiorstwom i obywatelom Wspólnoty prowadzenie działalności na swoim terytorium. W tym celu, z chwilą wejścia w życie niniejszego układu, Czarnogóra przyznaje:

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota i jej państwa członkowskie przyznają:

3.  Strony nie przyjmują żadnych nowych przepisów ani środków, które powodują dyskryminację w odniesieniu do zakładania przedsiębiorstw wspólnotowych lub czarnogórskich na terytorium drugiej ze Stron lub w odniesieniu do prowadzenia działalności przez założone przedsiębiorstwa w porównaniu z przedsiębiorstwami wspólnotowymi lub czarnogórskimi.

4.  Cztery lata po wejściu w życie niniejszego układu Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa zasady rozszerzenia zakresu stosowania powyższych postanowień, tak aby obejmowały one podejmowanie działalności gospodarczej przez obywateli Umawiających się Stron na zasadzie samozatrudnienia.

5.  Niezależnie od postanowień zawartych w niniejszym artykule:

Artykuł 54

1.  Z zastrzeżeniem postanowień artykułu 56, z wyjątkiem usług finansowych, o których mowa w załączniku VI, Strony mogą regulować zasady przedsiębiorczości i prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa i obywateli na swoim terytorium pod warunkiem, że uregulowania te nie stanowią dyskryminacji wobec przedsiębiorstw i obywateli drugiej Strony w porównaniu z własnymi przedsiębiorstwami i obywatelami.

2.  W zakresie usług finansowych, nie naruszając innych postanowień niniejszego układu, nie ma przeszkód, aby Strona podjęła środki ze względów ostrożności, w tym ze względu na ochronę inwestorów, deponentów, posiadaczy polis ubezpieczeniowych lub osób, do których należą prawa powiernicze z tytułu umów z uługodawcami finansowymi, w celu zapewnienia integralności i stabilności systemu finansowego. Środki takie nie będą wykorzystywane jako sposób uchylania się przez Stronę od obowiązków wynikających z niniejszego układu.

3.  Żadne z postanowień niniejszego układu nie może być interpretowane w sposób wymagający od którejkolwiek ze Stron ujawnienia informacji odnoszących się do interesów i rachunków klientów indywidualnych, ani jakiejkolwiek informacji poufnej lub informacji zastrzeżonej będącej w posiadaniu instytucji publicznych.

Artykuł 55

1.  Bez uszczerbku dla odmiennych postanowień zawartych w wielostronnym porozumieniu w sprawie utworzenia Wspólnego Europejskiego Obszaru Lotniczego ( 4 ) (zwanym dalej „ECAA”), postanowień niniejszego rozdziału nie stosuje się w odniesieniu do usług transportu lotniczego, usług żeglugi śródlądowej oraz usług kabotażu morskiego.

2.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może wydać zalecenia dotyczące poprawy prawa przedsiębiorczości i prowadzenia działalności w obszarach objętych ustępem 1.

Artykuł 56

1.  Postanowienia artykułów 53 i 54 nie stanowią przeszkody dla stosowania przez Stronę szczególnych zasad dotyczących zakładania oddziałów przedsiębiorstw drugiej Strony, niezarejestrowanych na terytorium pierwszej Strony, i prowadzenia przez nie działalności na jej terytorium, które to zasady są uzasadnione prawnymi lub technicznymi różnicami pomiędzy tymi oddziałami w porównaniu z oddziałami przedsiębiorstw zarejestrowanych na jej terytorium lub, w odniesieniu do usług finansowych, ze względów ostrożnościowych.

2.  Różnica w traktowaniu nie wykracza poza to, co jest absolutnie konieczne w związku z istnieniem wspomnianych różnic prawnych lub technicznych lub, w odniesieniu do usług finansowych, ze względów ostrożności.

Artykuł 57

W celu ułatwienia obywatelom Wspólnoty i obywatelom Czarnogóry podejmowania i prowadzenia regulowanej działalności zawodowej na terytorium, odpowiednio, Czarnogóry i Wspólnoty, Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia analizuje kroki, jakie należy podjąć w celu wzajemnego uznawania kwalifikacji. Może podjąć w tym celu wszystkie konieczne środki.

Artykuł 58

1.  Przedsiębiorstwo wspólnotowe z siedzibą na terytorium Czarnogóry lub przedsiębiorstwo czarnogórskie z siedzibą na terytorium Wspólnoty jest uprawnione do zatrudniania lub do zatrudniania w jednym ze swoich podmiotów zależnych lub oddziałów, zgodnie z ustawodawstwem obowiązującym odpowiednio na terytorium przyjmującym siedziby, na terytorium Republiki Czarnogóry oraz Wspólnoty, pracowników, którzy są odpowiednio obywatelami państw członkowskich lub obywatelami Czarnogóry, pod warunkiem że pracownicy tacy należą do kluczowego personelu określonego w ustępie 2 oraz że są zatrudnieni wyłącznie przez te przedsiębiorstwa, podmioty zależne lub oddziały. Zezwolenia na pobyt i na pracę dla takich pracowników są wydawane wyłącznie na okres zatrudnienia.

2.  Personel kluczowy wyżej wymienionych przedsiębiorstw, zwanych dalej „organizacjami”, składa się z „osób przeniesionych w ramach przedsiębiorstwa”, określonych w literze c) niniejszego ustępu i należących do niżej wymienionych kategorii, pod warunkiem że organizacja jest osobą prawną, a pracownicy tacy zostali zatrudnieni przez nią lub były w niej wspólnikami (innymi niż udziałowcy większościowi) przez okres co najmniej jednego roku, bezpośrednio poprzedzającego takie przeniesienie:

3.  Zezwala się na wjazd i czasowy pobyt na terytorium Wspólnoty lub Czarnogóry obywateli odpowiednio Czarnogóry i Wspólnoty, jeżeli ci przedstawiciele przedsiębiorstw są osobami pracującymi w danym przedsiębiorstwie na wyższym stanowisku zgodnie z ustępem 2 litera a) powyżej oraz są odpowiedzialni za założenie wspólnotowego podmiotu zależnego lub oddziału czarnogórskiego przedsiębiorstwa lub czarnogórskiego podmiotu zależnego lub oddziału przedsiębiorstwa wspólnotowego, odpowiednio w państwie członkowskim lub w Czarnogórze, jeżeli:

ROZDZIAŁ III

Świadczenie usług

Artykuł 59

1.  Wspólnota i Czarnogóra zobowiązują się zgodnie z postanowieniami niniejszego rozdziału do podejmowania niezbędnych kroków w kierunku stopniowego zezwalania na świadczenie usług przez przedsiębiorstwa lub obywateli Wspólnoty lub Czarnogóry, których siedziba znajduje się na terytorium Strony innej, niż Strona na terytorium której ma swoją siedzibę usługobiorca.

2.  Wraz z procesem liberalizacji, o którym mowa w ustępie 1, Strony zezwalają na czasowy przepływ osób fizycznych świadczących usługi lub zatrudnionych przez usługodawcę jako personel kluczowy w rozumieniu artykułu 58, w tym osoby fizyczne będące przedstawicielami przedsiębiorstwa lub obywatela Wspólnoty lub Czarnogóry i pragnące czasowo przebywać na danym terytorium w celu prowadzenia negocjacji dotyczących sprzedaży usług lub zawierające umowy sprzedaży usług dla tego usługodawcy, jeżeli wymienieni przedstawiciele nie będą zaangażowani w bezpośrednią sprzedaż lub świadczenie usług dla ludności.

3.  Po upływie czterech lat Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia podejmie środki konieczne do stopniowego wdrażania postanowień ustępu 1. Uwzględniony zostanie postęp, jaki Strony osiągnęły w dostosowywaniu ustawodawstwa.

Artykuł 60

1.  Strony nie podejmują żadnych środków ani działań powodujących, że warunki świadczenia usług przez obywateli lub przedsiębiorstwa Wspólnoty lub Czarnogóry, których siedziba mieści się na terytorium Strony innej niż Strona osoby, dla której usługi te są przeznaczone, są znacznie bardziej restrykcyjne w porównaniu z sytuacją panującą w przeddzień wejścia w życie niniejszego układu.

2.  Jeżeli jedna Strona uważa, że w wyniku wprowadzenia środków przez drugą Stronę od chwili wejścia w życie niniejszego układu sytuacja pod względem świadczenia usług stała się znacznie bardziej restrykcyjna w porównaniu z sytuacją panującą w przeddzień wejścia w życie niniejszego układu, Strona stwierdzająca ten fakt może zwrócić się do drugiej Strony o przeprowadzenie konsultacji.

Artykuł 61

W odniesieniu do świadczenia usług transportowych pomiędzy Wspólnotą a Czarnogórą, stosuje się następujące postanowienia:

ROZDZIAŁ IV

Płatności bieżące i przepływ kapitału

Artykuł 62

Strony zobowiązują się zezwolić na dokonywanie, w walucie w pełni wymienialnej zgodnie z postanowieniami art. VIII statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego, wszelkich płatności i transferów na rachunku bieżącym w ramach bilansu płatniczego między Wspólnotą a Czarnogórą.

Artykuł 63

1.  W odniesieniu do transakcji na rachunku kapitałowym i finansowym bilansu płatniczego, od daty wejścia w życie niniejszego układu zapewniony jest swobodny przepływ kapitału związany z bezpośrednimi inwestycjami dokonywanymi w przedsiębiorstwach utworzonych zgodnie z ustawodawstwem państwa przyjmującego oraz inwestycjami dokonywanymi zgodnie z postanowieniami rozdziału II tytułu V, jak również likwidacją lub przeniesieniem tych inwestycji oraz wszelkiego wynikającego z nich zysku.

2.  W odniesieniu do transakcji na rachunkach kapitałowych i finansowych bilansu płatniczego, od momentu wejścia w życie niniejszego układu zapewniony jest swobodny przepływ kapitału w odniesieniu do kredytów związanych z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług, w których uczestniczy rezydent jednej ze Stron oraz do pożyczek pieniężnych i kredytów, których okres wymagalności jest dłuższy niż rok.

3.  Od chwili wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra traktuje obywateli UE nabywających nieruchomości na jej terytorium tak samo jak własnych obywateli.

4.  Od chwili wejścia w życie niniejszego układu Wspólnota i Czarnogóra zapewniają również swobodny przepływ kapitału związanego z inwestycjami portfelowymi oraz pożyczkami finansowymi i kredytami, których okres wymagalności jest krótszy niż rok.

5.  Bez uszczerbku dla postanowień ustępu 1, Strony nie wprowadzają żadnych nowych ograniczeń dotyczących przepływu kapitału i płatności bieżących, dokonywanych między mieszkańcami Wspólnoty lub Czarnogóry, ani nie czynią istniejących ustaleń bardziej restrykcyjnymi.

6.  Bez uszczerbku dla postanowień artykułu 62 i niniejszego artykułu, w przypadku gdy w szczególnych okolicznościach przepływ kapitału między Wspólnotą a Czarnogórą powoduje lub może spowodować poważne trudności w funkcjonowaniu polityki kursowej lub polityki pieniężnej Wspólnoty lub Czarnogóry, odpowiednio Wspólnota i Czarnogóra mogą przedsięwziąć środki ochronne w odniesieniu do przepływu kapitału między Wspólnotą a Czarnogórą na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, jeżeli środki takie są absolutnie niezbędne.

7.  Żadne z powyższych postanowień nie oznacza ograniczeń w prawach podmiotów gospodarczych Stron do korzystania z jakiegokolwiek korzystniejszego traktowania, które może być przewidziane w obowiązujących dwustronnych lub wielostronnych porozumieniach obejmujących Strony niniejszego układu.

8.  Strony prowadzą wzajemne konsultacje mające na celu ułatwienie przepływu kapitału pomiędzy Wspólnotą a Czarnogórą w dążeniu do wspierania realizacji celów niniejszego układu.

Artykuł 64

1.  W ciągu pierwszego roku po wejściu w życie niniejszego układu Wspólnota i Czarnogóra podejmują środki pozwalające na stworzenie warunków niezbędnych do dalszego stopniowego wprowadzania wspólnotowych przepisów dotyczących swobodnego przepływu kapitału.

2.  Przed upływem dwóch lat od dnia wejścia w życie niniejszego układu Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa zasady pełnego zastosowania w Czarnogórze wspólnotowych przepisów dotyczących przepływu kapitału.

ROZDZIAŁ V

Postanowienia ogólne

Artykuł 65

1.  Postanowienia niniejszego tytułu są stosowane z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego.

2.  Nie znajdują one zastosowania wobec działalności, która na terytorium którejkolwiek ze Stron związana jest, choćby sporadycznie, z wykonywaniem władzy publicznej.

Artykuł 66

Do celów niniejszego tytułu, żadne z postanowień niniejszego układu nie stanowi przeszkody dla stosowania przez Strony ich przepisów ustawowych i wykonawczych dotyczących wjazdu i pobytu, zatrudnienia, warunków pracy, osiedlania się osób fizycznych oraz świadczenia usług, szczególnie w zakresie przyznawania, przedłużenia lub odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt, pod warunkiem że działania te nie wpływają w sposób unieważniający lub szkodliwy na korzyści, które przysługują Stronom zgodnie ze szczególnymi postanowieniami niniejszego układu. Postanowienie to nie narusza stosowania artykułu 65.

Artykuł 67

Przedsiębiorstwa będące pod wspólną kontrolą i będące wspólną własnością przedsiębiorstw lub obywateli Czarnogóry i przedsiębiorstw lub obywateli Wspólnoty są również objęte postanowieniami niniejszego tytułu.

Artykuł 68

1.  Klauzula największego uprzywilejowania, przyznana zgodnie z postanowieniami niniejszego tytułu, nie ma zastosowania do ulg podatkowych, których Strony udzielają lub udzielą w przyszłości na podstawie umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania lub innych ustaleń podatkowych.

2.  Żadne z postanowień niniejszego tytułu nie będzie interpretowane w sposób, który by przeszkodził przyjęciu lub stosowaniu przez Strony środka mającego zapobiegać uchylaniu się od płacenia podatków, zgodnie z postanowieniami podatkowymi umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania lub innych ustaleń podatkowych lub krajowego ustawodawstwa podatkowego.

3.  Żadne z postanowień niniejszego tytułu nie będzie interpretowane w sposób, który by przeszkodził państwom członkowskim lub Czarnogórze w stosowaniu odpowiednich przepisów ich ustawodawstwa podatkowego dotyczącego podatników, którzy nie są w identycznej sytuacji ze względu na miejsce zamieszkania.

Artykuł 69

1.  W każdym przypadku gdy będzie to możliwe Strony podejmują wysiłki w celu uniknięcia nakładania środków ograniczających, w tym środków dotyczących przywozu, do celów związanych z bilansem płatniczym. Strona przyjmująca takie środki możliwie najszybciej przedstawia drugiej Stronie harmonogram ich znoszenia.

2.  W przypadku gdy jedno lub kilka państw członkowskich lub Czarnogóra napotka poważne trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego lub gdy zaistnieje ryzyko wystąpienia takich trudności, Wspólnota lub Czarnogóra mogą zgodnie z warunkami określonymi w Porozumieniu WTO przyjąć środki ograniczające, w szczególności środki dotyczące przywozu, których zakres nie może wykraczać poza to, co jest niezbędne dla naprawy sytuacji bilansu płatniczego. Wspólnota i Czarnogóra niezwłocznie informują o tym drugą Stronę.

3.  Żaden środek ograniczający nie ma zastosowania do transferów związanych z inwestowaniem, w szczególności z przenoszeniem za granicę kwot zainwestowanych lub reinwestowanych, ani też do jakiegokolwiek przychodu, który z nich pochodzi.

Artykuł 70

Postanowienia niniejszego tytułu są stopniowo dostosowywane, zwłaszcza do wymogów wynikających z art. V GATS.

Artykuł 71

Postanowienia niniejszego układu pozostają bez uszczerbku dla stosowania przez każdą ze Stron wszelkich środków niezbędnych do zapobieżenia ominięcia jej środków dotyczących dostępu państw trzecich do jej rynku w oparciu o postanowienia niniejszego układu.

TYTUŁ VI

ZBLIŻANIE USTAWODAWSTWA, EGZEKWOWANIE PRAWA I REGUŁY KONKURENCJI

Artykuł 72

1.  Strony uznają znaczenie dostosowania obowiązującego ustawodawstwa Czarnogóry do prawodawstwa Wspólnoty oraz jego skutecznego wdrażania. Czarnogóra podejmuje wysiłki w celu zapewnienia stopniowego dostosowywania obowiązujących przepisów prawnych i przyszłego ustawodawstwa do dorobku prawnego Wspólnoty. Czarnogóra zapewnia odpowiednie wdrażanie i egzekwowanie obowiązujących przepisów prawnych i przyszłego ustawodawstwa.

2.  Dostosowywanie rozpoczyna się w dniu podpisania niniejszego układu i jest stopniowo rozszerzane o wszystkie elementy wspólnotowego dorobku prawnego, o których mowa w niniejszym układzie, do zakończenia okresu przejściowego określonego w artykule 8 niniejszego układu.

3.  Na etapie początkowym zbliżanie ustawodawstwa koncentruje się na podstawowych elementach wspólnotowego dorobku prawnego dotyczących rynku wewnętrznego, w tym przepisów w sektorze finansowym, w obszarze sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, jak również w obszarach związanych z handlem. Na późniejszym etapie Czarnogóra koncentruje się na pozostałych częściach wspólnotowego dorobku prawnego.

Zbliżanie ustawodawstwa odbywa się na podstawie programu uzgodnionego między Komisją Europejską a Czarnogórą.

4.  Czarnogóra określa również, w porozumieniu z Komisją Europejską, sposób monitorowania realizacji zbliżania ustawodawstwa oraz działania, jakie zostaną podjęte w celu egzekwowania prawa.

Artykuł 73

Konkurencja i inne postanowienia gospodarcze

1.  Za niezgodne z właściwym funkcjonowaniem niniejszego układu w zakresie, w jakim mogą wpływać na handel między Wspólnotą a Czarnogórą uznaje się:

2.  Każda praktyka niezgodna z niniejszym artykułem oceniania jest na podstawie kryteriów wynikających ze stosowania zasad konkurencji obowiązujących we Wspólnocie, zwłaszcza z art. 81, 82, 86 i 87 Traktatu WE oraz instrumentów interpretacyjnych przyjętych przez instytucje wspólnotowe.

3.  Strony zapewniają nadanie działającemu niezależnie organowi uprawnień niezbędnych do pełnego stosowania ustępu 1 punkty (i) oraz (ii) niniejszego artykułu w odniesieniu do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych oraz przedsiębiorstw, którym nadano szczególne prawa.

4.  W terminie jednego roku od daty wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra powoła niezależnie działający organ, któremu nada uprawnienia niezbędne do pełnego stosowania postanowień ustępu 1 punkt (iii). Organ ten uzyskuje między innymi uprawnienia do zatwierdzania programów pomocy państwa, indywidualnej pomocy w formie dotacji zgodnie z ustępem 2, jak również uprawnienia do nakazania zwrotu pomocy państwa przyznanej niezgodnie z prawem.

5.  Wspólnota z jednej strony, a Czarnogóra z drugiej strony, zapewniają przejrzystość zasad pomocy państwa między innymi poprzez przekazywanie drugiej Stronie okresowych sprawozdań rocznych lub ich odpowiedników, sporządzonych zgodnie z metodą i formą właściwą dla badań dotyczących pomocy państwa przeprowadzanych przez Wspólnotę Europejską. Na wniosek jednej ze Stron druga Strona dostarcza informacji na temat szczególnych indywidualnych przypadków pomocy publicznej.

6.  Czarnogóra tworzy wyczerpujący spis wszystkich programów pomocy ustanowionych przed powołaniem urzędu, o którym mowa w ustępie 4, i dostosuje te programy do kryteriów wymienionych w ustępie 2 w okresie nieprzekraczającym czterech lat od wejścia w życie niniejszego układu.

7.  

8.  W protokole 5 określone zostały odpowiednie przepisy dotyczące pomocy państwa w przemyśle stalowym. W protokole tym zawarte są przepisy mające zastosowanie w przypadku udzielenia pomocy na restrukturyzację w przemyśle stalowym. Podkreślają one wyjątkowy charakter takiej pomocy oraz fakt, że pomoc taka jest ograniczona czasowo oraz powiązana ze zmniejszeniem zdolności produkcyjnych w ramach programów wykonalności.

9.  W odniesieniu do produktów określonych w tytule IV rozdział II:

10.  Jeżeli jedna ze Stron uważa, że dana praktyka jest niezgodna z ustępem 1, może podjąć właściwe środki po konsultacjach w ramach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia lub po upływie trzydziestu dni roboczych od daty złożenia wniosku o przeprowadzenie takich konsultacji. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie narusza ani nie wpływa w jakikolwiek sposób na wprowadzenie przez Wspólnotę lub Czarnogórę środków antydumpingowych lub wyrównawczych zgodnie z GATT 1994, Porozumieniem WTO w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych czy odpowiednim powiązanym ustawodawstwem wewnętrznym.

Artykuł 74

Przedsiębiorstwa publiczne

Przed końcem trzeciego roku od wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra zastosuje w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych oraz do przedsiębiorstw, którym przyznano specjalne lub wyłączne uprawnienia, zasady określone w Traktacie WE, w szczególności w jego art. 86.

Szczególne uprawnienia przedsiębiorstw publicznych podczas okresu przejściowego nie przewidują możliwości nałożenia ograniczeń ilościowych lub środków o skutku równoważnym na przywóz towarów ze Wspólnoty do Czarnogóry.

Artykuł 75

Własność intelektualna, przemysłowa i handlowa

1.  Zgodnie z postanowieniami niniejszego artykułu oraz załącznika VII, Strony potwierdzają znaczenie, jakie przywiązują do zapewnienia wystarczającej i skutecznej ochrony oraz stosowania praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej.

2.  Pod względem uznawania i ochrony własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej od chwili wejścia w życie niniejszego układu Strony traktują przedsiębiorstwa i obywateli drugiej ze Stron w sposób nie mniej korzystny niż traktują państwa trzecie zgodnie z postanowieniami dwustronnymi.

3.  Najpóźniej pięć lat od wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra przyjmuje środki niezbędne do zagwarantowania ochrony praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej na poziomie porównywalnym do poziomu osiągniętego we Wspólnocie, w tym środki skutecznego przestrzegania tych praw.

4.  Czarnogóra zobowiązuje się przystąpić we wspomnianym wyżej okresie do wielostronnych konwencji w zakresie praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej określonych w załączniku VII. Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może podjąć decyzję o zobowiązaniu Czarnogóry do przystąpienia do określonych konwencji wielostronnych w tej dziedzinie.

5.  W przypadku wystąpienia problemów w dziedzinie własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej, wpływających na warunki wymiany handlowej, są one pilnie przekazywanie Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia, na wniosek jednej ze Stron, w celu osiągnięcia wzajemnie satysfakcjonujących rozwiązań.

Artykuł 76

Zamówienia publiczne

1.  Wspólnota i Czarnogóra uznają za pożądany cel udostępnienie udzielania zamówień publicznych na zasadzie równego traktowania i wzajemności, zwłaszcza zgodnie z zasadami WTO.

2.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu przedsiębiorstwom czarnogórskim niezależnie od tego, czy mają siedzibę na terytorium Wspólnoty, przyznany zostaje dostęp do publicznych procedur udzielania zamówień we Wspólnocie na warunkach nie mniej korzystnych niż te, które są stosowane wobec przedsiębiorstw wspólnotowych.

Powyższe postanowienia stosuje się również w odniesieniu do zamówień w sektorze usług użyteczności publicznej, po tym jak rząd Czarnogóry przyjmie ustawodawstwo wprowadzające przepisy wspólnotowe w tej dziedzinie. Wspólnota okresowo sprawdza, czy Czarnogóra faktycznie wprowadza stosowne ustawodawstwo.

3.  Z chwilą wejścia w życie niniejszego układu przedsiębiorstwa wspólnotowe mające siedzibę w Czarnogórze, zgodnie z postanowieniami tytułu V rozdział II, mają dostęp do zamówień publicznych na warunkach nie mniej korzystnych niż te, które są stosowane wobec przedsiębiorstw czarnogórskich.

4.  Z dniem wejścia w życie niniejszego układu przedsiębiorstwom wspólnotowym niemającym siedziby na terytorium Czarnogóry przyznany zostaje dostęp do publicznych procedur udzielania zamówień w Czarnogórze na warunkach nie mniej korzystnych niż te, które są stosowane wobec przedsiębiorstw czarnogórskich.

5.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia co pewien czas bada możliwość przyznania przez Czarnogórę dostępu do procedur zamówień publicznych w Czarnogórze wszystkim przedsiębiorstwom wspólnotowym. Czarnogóra co roku składa Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia sprawozdanie na temat środków, jakie podjęła w celu zwiększenia przejrzystości i zapewnienia skutecznej kontroli sądowej decyzji podejmowanych w obszarze zamówień publicznych.

6.  W odniesieniu do prawa przedsiębiorczości, prowadzenia działalności, świadczenia usług między Wspólnotą a Czarnogórą, jak również do zatrudnienia i przepływu siły roboczej związanych z realizacją zamówień publicznych stosuje się postanowienia artykułów 49–64.

Artykuł 77

Normalizacja, metrologia, akredytacja i ocena zgodności

1.  Czarnogóra podejmuje niezbędne środki w celu stopniowego osiągania zgodności z technicznymi przepisami wspólnotowymi i europejskimi procedurami dotyczącymi normalizacji, metrologii, akredytacji i oceny zgodności.

2.  W tym celu Strony podejmują starania w celu:

Artykuł 78

Ochrona konsumentów

Strony współpracują w celu dostosowania norm ochrony konsumentów w Czarnogórze do norm wspólnotowych. Skuteczna ochrona konsumentów jest potrzebna do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej, a ochrona ta będzie zależała od stworzenia infrastruktury administracyjnej w celu zapewnienia nadzoru rynku oraz egzekwowania prawa w tej dziedzinie.

W tym celu oraz uwzględniając ich wspólny interes, Strony zapewniają:

Artykuł 79

Warunki pracy i równość szans

Czarnogóra stopniowo harmonizuje z prawodawstwem wspólnotowym swoje ustawodawstwo dotyczące warunków pracy, w szczególności w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa w pracy oraz równości szans.

TYTUŁ VII

SPRAWIEDLIWOŚĆ, WOLNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO

Artykuł 80

Wzmocnienie instytucji i państwo prawa

Przy współpracy w zakresie sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa Strony zwracają szczególną uwagę na konsolidację zasad praworządności oraz ogólne wzmocnienie instytucji na wszystkich szczeblach administracji, a w szczególności na wzmocnienie egzekwowania prawa i wymiaru sprawiedliwości. Współpraca ma na celu w szczególności wzmocnienie niezawisłości sądownictwa i zwiększenie wydajności, poprawę funkcjonowania policji i innych organów egzekwujących prawo, zapewnienie odpowiedniego przeszkolenia oraz zwalczanie korupcji i przestępczości zorganizowanej.

Artykuł 81

Ochrona danych osobowych

Z chwilą wejścia w życie niniejszego układu Czarnogóra harmonizuje ustawodawstwo dotyczące ochrony danych osobowych z prawem wspólnotowym oraz innym prawodawstwem europejskim i międzynarodowym dotyczącym ochrony prywatności. Czarnogóra ustanawia jeden lub kilka niezależnych organów nadzoru z wystarczającymi zasobami finansowymi i ludzkimi, aby skutecznie monitorować i gwarantować egzekwowanie krajowego ustawodawstwa dotyczącego ochrony danych osobowych. Strony współpracują na rzecz osiągnięcia tego celu.

Artykuł 82

Wizy, zarządzanie granicami, azyl i migracja

Strony współpracują w dziedzinach takich jak wizy, kontrola granic, azyl i migracja oraz ustanawiają ramy do współpracy w tych dziedzinach również na poziomie regionalnym, uwzględniając i w pełni korzystając z innych inicjatyw istniejących odpowiednio w tym obszarze.

Współpraca w zakresie powyższych kwestii opiera się na wzajemnych konsultacjach i bliskiej współpracy między Stronami i powinna obejmować pomoc techniczną i administracyjną przy:

Współpraca koncentruje się w szczególności:

Artykuł 83

Zapobieganie nielegalnej imigracji i jej kontrolowanie; readmisja

1.  Strony współpracują w celu zapobiegania nielegalnej imigracji i jej kontrolowania. W tym celu Czarnogóra i państwa członkowskie dokonują readmisji wszystkich swoich obywateli przebywających na ich terytoriach oraz zgadzają się także zawrzeć i w pełni wdrożyć umowę o readmisji, obejmującą zobowiązanie do readmisji obywateli innych państw oraz bezpaństwowców.

Państwa członkowskie oraz Czarnogóra dostarczają swoim obywatelom odpowiednie dokumenty tożsamości i zapewniają im konieczne w tym celu udogodnienia administracyjne.

Szczegółowe procedury dotyczące readmisji obywateli i obywateli państw trzecich oraz bezpaństwowców określone są w ramach umowy między Wspólnotą Europejską a Czarnogórą w sprawie readmisji osób przebywających bez zezwolenia.

2.  Czarnogóra wyraża zgodę na zawarcie umów w sprawie readmisji z innymi państwami procesu stabilizacji i stowarzyszenia

3.  Czarnogóra zobowiązuje się podjąć wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia elastycznego i szybkiego wdrożenia wszystkich umów w sprawie readmisji, o których mowa w niniejszym artykule.

4.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa inne wspólne wysiłki, które można podjąć w celu zapobiegania i kontroli nielegalnej imigracji, w tym sieci nielegalnego handlu ludźmi i nielegalnej migracji.

Artykuł 84

Pranie pieniędzy i finansowanie działalności terrorystycznej

1.  Strony współpracują w celu uniemożliwienia wykorzystywania ich systemów finansowych do prania zysków pochodzących z ogólnie rozumianej działalności przestępczej, a w szczególności z przestępstw związanych z narkotykami, jak również do finansowania działalności terrorystycznej.

2.  Współpraca w tym obszarze może obejmować pomoc administracyjną i techniczną mającą na celu przyspieszenie wdrażania przepisów i skutecznego funkcjonowania stosownych norm oraz mechanizmów zwalczania prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu, równoważnych tym przyjętym przez Wspólnotę oraz inne gremia międzynarodowe w tej dziedzinie, a w szczególności przez Grupę Roboczą ds. Działań Finansowych (FATF).

Artykuł 85

Współpraca w zakresie narkotyków

1.  W granicach swoich uprawnień i kompetencji Strony współpracują w celu zapewnienia zrównoważonego i zintegrowanego podejścia do zagadnień związanych z narkotykami. Polityka i działania antynarkotykowe będą miały na celu wzmocnienie struktur antynarkotykowych, zmniejszenie dostaw, handlu i popytu na narkotyki, radzenie sobie ze skutkami zdrowotnymi i społecznymi nadużywania narkotyków, jak i bardziej skuteczną kontrolę prekursorów.

2.  Strony uzgadniają metody współpracy niezbędne do osiągnięcia tych celów. Działania opierają się na wspólnie uzgodnionych zasadach zgodnie ze strategią kontroli antynarkotykowej UE.

Artykuł 86

Zapobieganie i zwalczanie zorganizowanej działalności przestępczej i pozostałej działalności nielegalnej

Strony współpracują w zakresie zwalczania i zapobiegania działalności przestępczej i nielegalnej, zorganizowanej lub innej, takiej jak:

W kwestii fałszowania pieniędzy, Czarnogóra współpracuje ściśle ze Wspólnotą przy zwalczaniu fałszowania banknotów i monet oraz wykrywaniu i karaniu wszelkich przypadków fałszowania banknotów i monet, które mogą pojawić się na jej terytorium. W zakresie prewencji Czarnogóra powinna mieć na celu wdrożenie środków, które będą równoważne do środków określonych w odpowiednim prawodawstwie Wspólnoty, oraz przystąpienie do wszystkich konwencji międzynarodowych w tej dziedzinie prawa. Czarnogóra może skorzystać ze wsparcia Wspólnoty przeznaczonego na wymianę, pomoc i szkolenia w zakresie ochrony przed fałszowaniem pieniędzy. Promuje się współpracę regionalną i przestrzeganie uznanych norm międzynarodowych.

Artykuł 87

Zwalczanie terroryzmu

Strony zgadzają się na współpracę w celu zapobiegania atakom terrorystycznym i ich finansowaniu oraz zwalczaniu tych ataków i ich finansowania, zgodnie z międzynarodowymi konwencjami, których są stronami oraz zgodnie ze swoimi przepisami ustawowymi i wykonawczymi:

TYTUŁ VIII

ZASADY WSPÓŁPRACY

Artykuł 88

1.  Wspólnota i Czarnogóra ustanawiają ścisłą współpracę mającą na celu przyczynianie się do rozwoju i potencjału wzrostu Czarnogóry. Współpraca taka wzmacnia istniejące powiązania gospodarcze w jak najszerszym zakresie, z korzyścią dla obu Stron.

2.  Polityki i inne środki są planowane w taki sposób, aby umożliwić osiągnięcie zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego Czarnogóry. Polityki te powinny zagwarantować od początku pełne uwzględnianie kwestii ochrony środowiska i powinny być powiązane z wymogami harmonijnego rozwoju społecznego.

3.  Polityki współpracy zostają włączone do regionalnych ram współpracy. Szczególna uwaga zostanie poświęcona środkom wspomagającym współpracę pomiędzy Czarnogórą a sąsiadującymi z nią państwami, w tym państwami członkowskimi, przyczyniając się w ten sposób do stabilizacji regionalnej. Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa priorytety pomiędzy obszarami współpracy oraz w ramach nich, zgodnie z partnerstwem europejskim.

Artykuł 89

Polityka handlowa i gospodarcza

Wspólnota i Czarnogóra ułatwiają proces reform gospodarczych poprzez współpracę mającą na celu lepsze zrozumienie podstaw zasad rządzących ich systemami gospodarczymi i sformułowanie oraz wdrożenie polityki gospodarczej w gospodarkach rynkowych.

W tym celu Wspólnota i Czarnogóra współpracują w zakresie:

Czarnogóra dąży do stworzenia sprawnie działającej gospodarki rynkowej oraz stopniowego zbliżenia swojej polityki do zorientowanych na stabilizację polityk Unii Gospodarczej i Walutowej. Na wniosek władz czarnogórskich Wspólnota może udzielić pomocy przeznaczonej na wsparcie wysiłków Czarnogóry w tym względzie.

Współpraca ma również na celu wzmocnienie praworządności w dziedzinie przedsiębiorczości poprzez stabilne i niedyskryminujące ramy prawne dotyczące handlu.

Współpraca w tej dziedzinie obejmuje również wymianę informacji dotyczących zasad i funkcjonowania Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej.

Artykuł 90

Współpraca w dziedzinie statystyki

Współpraca między Stronami koncentruje się przede wszystkim na obszarach priorytetowych związanych z wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie statystyki, łącznie z kwestiami gospodarczymi, handlowymi, monetarnymi i finansowymi. Ma ona na celu przede wszystkim stworzenie wydajnego i trwałego systemu statystycznego zdolnego do dostarczania wiarygodnych, obiektywnych i dokładnych danych niezbędnych do planowania i monitorowania procesu przekształcania i reform w Czarnogórze. Powinna ona również umożliwić czarnogórskiemu urzędowi statystycznemu lepsze zaspokajanie potrzeb jego klientów w kraju (zarówno administracji publicznej jak i sektora prywatnego). System statystyczny powinien przestrzegać podstawowych zasad statystki wydanych przez ONZ, przepisów europejskiego kodeksu postępowania w zakresie statystyki i przepisów europejskiego prawa statystycznego oraz rozwijać się w kierunku osiągnięcia zgodności ze wspólnotowym dorobkiem prawnym. Strony współpracują szczególnie w celu zapewnienia poufności danych indywidualnych, stopniowego zwiększonego gromadzenia danych i przekazywania ich do europejskiego systemu statystycznego.

Artykuł 91

Bankowość, ubezpieczenia i pozostałe usługi finansowe

Współpraca między Czarnogórą a Wspólnotą koncentruje się na obszarach priorytetowych związanych z wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie bankowości, ubezpieczeń i usług finansowych. Strony współpracują w celu ustanowienia i opracowania stosownych ram wsparcia dla sektorów bankowości, ubezpieczeń i usług finansowych w Czarnogórze, opartych na uczciwej konkurencji i konieczności zapewnienia wszystkim równych szans.

Artykuł 92

Współpraca w dziedzinie wewnętrznej kontroli finansowej i audytu zewnętrznego

Współpraca między Stronami koncentruje się na obszarach priorytetowych związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie publicznej wewnętrznej kontroli finansowej (PIFC) i audytu zewnętrznego. Strony współpracują w szczególności - poprzez opracowanie i przyjęcie odpowiednich przepisów - w celu utworzenia wydajnej i rentownej PIFC (w tym zarządzania finansowego i kontroli oraz niezależnie działającego audytu wewnętrznego) i zewnętrznego systemu audytu w Czarnogórze, zgodnie z uznanymi międzynarodowymi standardami i metodami oraz najlepszymi praktykami UE. Współpraca koncentruje się również na budowaniu zdolności instytucjonalnych najwyższego urzędu kontroli w Czarnogórze. W celu wypełnienia zobowiązań dotyczących współpracy i harmonizacji wynikających z powyższych wymogów współpraca powinna koncentrować się na stworzeniu i wzmocnieniu centralnych jednostek harmonizacyjnych ds. zarządzania finansowego i kontroli oraz audytu wewnętrznego.

Artykuł 93

Promowanie i ochrona inwestycji

Współpraca między Stronami, w granicach ich stosownych kompetencji, w dziedzinie promowania i ochrony inwestycji ma na celu stworzenie klimatu sprzyjającego inwestycjom prywatnym, zarówno krajowym jak i zagranicznym, które są istotne dla ożywienia gospodarczego i przemysłowego w Czarnogórze. Czarnogóra powinna za szczególny cel współpracy uznać poprawę ram prawnych, aby sprzyjały inwestycjom i je chroniły.

Artykuł 94

Współpraca przemysłowa

Współpraca ma na celu promowanie modernizacji i restrukturyzacji przemysłu Czarnogóry oraz jego poszczególnych sektorów. Powinna również obejmować współpracę przemysłową pomiędzy podmiotami gospodarczymi celem wzmocnienia sektora prywatnego na warunkach gwarantujących ochronę środowiska.

Inicjatywy współpracy przemysłowej odzwierciedlają priorytety określone przez obie Strony. Uwzględniają one regionalne aspekty rozwoju przemysłowego, promując, w odpowiednich przypadkach, partnerstwa transgraniczne. Inicjatywy powinny mieć na celu w szczególności stworzenie odpowiednich ram prawnych dla przedsiębiorstw, poprawę zarządzania, wzrost wiedzy fachowej i wspieranie rynków, przejrzystości rynku i otoczenia biznesowego. Szczególną wagę przywiązuje się do stworzenia w Czarnogórze skutecznych działań wspierających wywóz.

Współpraca uwzględnia wspólnotowy dorobek prawny w dziedzinie polityki przemysłowej.

Artykuł 95

Małe i średnie przedsiębiorstwa

Współpraca między Stronami ma na celu rozwinięcie i wzmocnienie sektora prywatnego małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), utworzenie nowych przedsiębiorstw w obszarach o znacznym potencjale wzrostu oraz współpracę między wspólnotowymi i czarnogórskimi MŚP. Współpraca uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie MŚP, jak również zasady zapisane w Europejskiej karcie małych przedsiębiorstw.

Artykuł 96

Turystyka

Współpraca między Stronami w dziedzinie turystyki ma na celu głównie wzmocnienie przepływu informacji w dziedzinie turystyki (poprzez sieci międzynarodowe, bazy danych itp.); wspieranie tworzenia infrastruktury sprzyjającej inwestycjom w sektorze turystyki i członkostwo Czarnogóry w ważnych europejskich organizacjach turystycznych. Jej celem jest również badanie możliwości prowadzenia wspólnych działań i wzmocnienia współpracy między przedsiębiorstwami z branży turystycznej, ekspertami i rządami oraz ich odpowiednimi agencjami turystycznymi, jak również przekazanie wiedzy fachowej (poprzez szkolenia, wymiany czy seminaria). Współpraca należycie uwzględnia wspólnotowy dorobek prawny związany z tym sektorem.

Współpraca może zostać włączona do regionalnych ram współpracy.

Artykuł 97

Rolnictwo oraz sektor rolno-przemysłowy

Współpraca między Stronami jest prowadzona we wszystkich obszarach priorytetowych związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie rolnictwa, weterynarii i kwestii fitosanitarnych. Współpraca ma na celu przede wszystkim modernizację i restrukturyzację rolnictwa oraz sektora rolno-przemysłowego w Czarnogórze, a zwłaszcza wypełnienie wspólnotowych wymogów sanitarnych, poprawę zarządzania zasobami wodnymi oraz rozwój obszarów wiejskich i sektora leśnictwa, a także wsparcie stopniowego zbliżenia czarnogórskiego ustawodawstwa i praktyk do zasad i norm wspólnotowych.

Artykuł 98

Rybołówstwo

Strony badają możliwość określenia wzajemnie korzystnych obszarów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w sektorze rybołówstwa. Współpraca należycie uwzględnia również priorytetowe obszary związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie rybołówstwa, w tym przestrzeganie międzynarodowych zobowiązań wynikających z zasad zarządzania zasobami połowowymi i ich zachowania opracowanych przez międzynarodowe i regionalne organizacje rybołówstwa.

Artykuł 99

Cła

Strony ustanawiają współpracę w tym obszarze w celu zagwarantowania zgodności z postanowieniami, które zostaną przyjęte w dziedzinie handlu oraz zbliżenia systemu celnego Czarnogóry do systemu wspólnotowego, pomagając tym samym w utorowaniu drogi dla środków liberalizacji zaplanowanych zgodnie z niniejszym układem oraz w stopniowym zbliżaniu ustawodawstwa celnego Czarnogóry do wspólnotowego dorobku prawnego.

Współpraca należycie uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie ceł.

Zasady wzajemnej pomocy administracyjnej między Stronami w sprawach celnych są ustanowione w protokole 6.

Artykuł 100

Opodatkowanie

Strony ustanawiają współpracę w dziedzinie opodatkowania włącznie ze środkami mającymi na celu dalsze zreformowanie systemu podatkowego Czarnogóry oraz restrukturyzację administracji podatkowej po to, aby zagwarantować skuteczne ściąganie podatków i wzmocnić walkę z nadużyciami podatkowymi.

Współpraca uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie opodatkowania i walki ze szkodliwą konkurencją podatkową. Zniesienie szkodliwej konkurencji podatkowej powinno zostać wykonane na podstawie zasad Kodeksu postępowania w dziedzinie opodatkowania biznesu uzgodnionego przez Radę w dniu 1 grudnia 1997 r.

Współpraca służy również zwiększeniu przejrzystości i zwalczaniu korupcji, w tym wymianie informacji z państwami członkowskimi w ramach dążenia do skuteczniejszego egzekwowania środków mających zapobiegać nadużyciom podatkowym, uchylaniu się od płacenia podatków oraz unikaniu ich płacenia. Czarnogóra uzupełni sieć porozumień dwustronnych z państwami członkowskimi zgodnie z najnowszą zaktualizowaną wersją modelowej konwencji OECD o podatkach dochodowych i kapitałowych oraz na podstawie modelowej umowy OECD w sprawie wymiany informacji w sprawach podatkowych, o ile przystąpiło do nich państwo członkowskie-wnioskodawca.

Artykuł 101

Współpraca społeczna

Współpraca między Stronami w zakresie zatrudnienia skupia się szczególnie na poprawie usług pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego, środków wspomagających te usługi oraz wspieraniu rozwoju regionalnego w celu wsparcia restrukturyzacji sektora przemysłu i rynku pracy. Obejmuje ona również środki takie jak badania, pomoc oddelegowanych ekspertów oraz działania informacyjne i szkoleniowe.

Strony współpracują w celu ułatwienia reformy polityki zatrudnienia w Czarnogórze w kontekście wzmocnionej reformy gospodarczej i integracji. Współpraca ma również na celu wspieranie dostosowania systemów zabezpieczenia społecznego Czarnogóry do nowych wymogów gospodarczych i społecznych i obejmuje dostosowanie czarnogórskiego ustawodawstwa dotyczącego warunków pracy oraz równości szans kobiet i mężczyzn, osób niepełnosprawnych oraz osób należących do mniejszości, jak i lepszą ochronę zdrowia i bezpieczeństwo dla pracowników, przyjmując jako odniesienie poziom ochrony we Wspólnocie. Czarnogóra zapewnia przestrzeganie i skuteczne wdrażanie podstawowych konwencji MOP.

Współpraca należycie uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w tej dziedzinie.

Artykuł 102

Edukacja i szkolenia

Strony współpracują w celu podwyższenia poziomu wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz szkolenia w Czarnogórze, a także polityki dotyczącej młodzieży i pracy wykonywanej przez młodzież, w tym kształcenia nieformalnego. Priorytetem dla systemów szkolnictwa wyższego jest osiągnięcie celów deklaracji bolońskiej w międzyrządowym procesie bolońskim.

Strony współpracują również w tym celu, by dostęp do wszystkich szczebli edukacji i szkolenia w Czarnogórze był nieograniczony ze względu na płeć, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub wyznanie.

Odpowiednie programy i instrumenty wspólnotowe przyczyniają się do podwyższania poziomu struktur i działań w zakresie edukacji i szkoleń w Czarnogórze.

Współpraca należycie uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w tej dziedzinie.

Artykuł 103

Współpraca kulturalna

Strony zobowiązują się do promowania współpracy kulturalnej. Współpraca ta służy między innymi zwiększeniu wzajemnego zrozumienia i poszanowania między obywatelami, wspólnotami i narodami. Strony zobowiązują się również do współpracy w zakresie promowania różnorodności kulturowej, zwłaszcza w ramach Konwencji UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form ekspresji kulturalnej.

Artykuł 104

Współpraca w sektorze audiowizualnym

Strony współpracują w celu promowania przemysłu audiowizualnego w Europie i zachęcają do koprodukcji w obszarach takich jak kinematografia i telewizja.

Współpraca mogłaby obejmować między innymi programy i fundusze na rzecz szkoleń dla dziennikarzy i innych osób zatrudnionych w sektorze mediów, jak również pomoc techniczną dla mediów publicznych i prywatnych w celu wzmocnienia ich niezależności, profesjonalizmu i powiązań z mediami europejskimi.

Czarnogóra dostosowuje swoją politykę w dziedzinie uregulowania treści przy nadawaniu transgranicznym do polityki WE i harmonizuje swoje ustawodawstwo ze wspólnotowym dorobkiem prawnym. Czarnogóra zwraca szczególną uwagę na kwestie związane z nabywaniem praw własności intelektualnej dla programów i transmisji nadawanych drogą satelitarną, naziemną i kablową.

Artykuł 105

Społeczeństwo informacyjne

Współpraca prowadzona jest przede wszystkim na obszarach związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym dotyczącym społeczeństwa informacyjnego. Jej celem jest głównie wspieranie stopniowego dostosowania polityki i ustawodawstwa Czarnogóry w tym sektorze do polityki i prawodawstwa Wspólnoty.

Strony współpracują również w celu dalszego rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Czarnogórze. Do ogólnych celów zaliczają się przygotowanie ogółu społeczeństwa do ery cyfrowej, przyciąganie inwestycji i zapewnienie interoperacyjności sieci i usług.

Artykuł 106

Sieci i usługi łączności elektronicznej

Współpraca koncentruje się przede wszystkim na obszarach priorytetowych związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w tej dziedzinie. Strony wzmacniają zwłaszcza współpracę w dziedzinie sieci łączności elektronicznej i związanych z nimi usług, przy czym ostatecznym celem będzie przyjęcie przez Czarnogórę wspólnotowego dorobku prawnego w tych sektorach w ciągu trzech lat od wejścia w życie niniejszego układu.

Artykuł 107

Informacja i komunikacja

Wspólnota i Czarnogóra podejmują środki niezbędne do stymulowania wzajemnej wymiany informacji. Pierwszeństwo jest przyznawane programom mającym na celu dostarczanie społeczeństwu podstawowych informacji na temat Wspólnoty, a środowiskom zawodowym w Czarnogórze – bardziej specjalistycznych informacji.

Artykuł 108

Transport

Współpraca między Stronami koncentruje się na obszarach priorytetowych związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie transportu.

Współpraca może w szczególności mieć na celu restrukturyzację i modernizację różnych środków transportu w Czarnogórze, poprawę swobodnego przepływu osób i towarów oraz zwiększenie dostępu do rynku oraz infrastruktury, w tym do portów morskich i lotniczych. Ponadto współpraca może wspierać rozwoju infrastruktur multimodalnych w powiązaniu z głównymi sieciami transeuropejskimi, w szczególności poprzez wzmocnienie powiązań regionalnych z Europą Południowo-Wschodnią, zgodnie z protokołem ustaleń w sprawie głównej regionalnej sieci transportowej. Celem współpracy jest osiągnięcie norm działania porównywalnych z normami wspólnotowymi oraz rozwój systemu transportowego w Czarnogórze zgodnego z systemem wspólnotowym i do niego dostosowanego, a także lepsza ochrona środowiska w sektorze transportu.

Artykuł 109

Energia

Współpraca koncentruje się przede wszystkim na obszarach priorytetowych związanych ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie energii. Opiera się ona na Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej i jest rozwijana w celu stopniowej integracji Czarnogóry z europejskimi rynkami energii. Współpraca może obejmować w szczególności:

Artykuł 110

Bezpieczeństwo jądrowe

Strony współpracują w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i zabezpieczeń. Współpraca może obejmować następujące zagadnienia:

Artykuł 111

Środowisko

Strony rozwijają i zacieśniają współpracę w dziedzinie środowiska, w ramach której podstawowym zadaniem będzie zwalczanie dalszej jego degradacji oraz rozpoczęcie działań na rzecz poprawy stanu środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

W szczególności strony podejmują współpracę w celu wzmocnienia struktur i procedur administracyjnych, aby zapewnić planowanie strategiczne w kwestiach środowiska naturalnego oraz koordynację działań odpowiednich podmiotów. Współpraca ta skupia się na dostosowaniu ustawodawstwa Czarnogóry do prawodawstwa Wspólnoty. Współpraca może również koncentrować się na rozwijaniu strategii mających na celu znaczne obniżenie zanieczyszczenia powietrza i wody na poziomie lokalnym, regionalnym i międzynarodowym, ustanowienie ram dla wydajnej, czystej, zrównoważonej i odnawialnej produkcji energii i jej zużycia oraz strategii służących przeprowadzaniu ocen wpływu na środowisko i strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. Szczególna uwaga zostaje poświęcona ratyfikacji i wdrożeniu protokołu z Kioto.

Artykuł 112

Współpraca w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologicznego

Strony zachęcają do współpracy w dziedzinie cywilnych badań naukowych i rozwoju technologicznego (BRT) na bazie wspólnych korzyści oraz z uwzględnieniem dostępności zasobów i odpowiedniego dostępu do swoich programów, z zastrzeżeniem odpowiedniego poziomu skutecznej ochrony praw własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej.

Współpraca należycie uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie badań i rozwoju technicznego.

Artykuł 113

Współpraca w zakresie rozwoju regionalnego i lokalnego

Strony pracują nad wzmocnieniem współpracy w zakresie rozwoju regionalnego i lokalnego w celu wsparcia rozwoju gospodarczego i obniżenia nierówności regionalnych. Szczególna uwaga zostaje poświęcona współpracy transgranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej.

Współpraca należycie uwzględnia obszary priorytetowe związane ze wspólnotowym dorobkiem prawnym w dziedzinie rozwoju regionalnego.

Artykuł 114

Administracja publiczna

Współpraca ma na celu stworzenie wydajnej i odpowiedzialnej administracji publicznej w Czarnogórze, zwłaszcza po to, aby wspierać wdrażanie zasad praworządności i właściwe funkcjonowanie instytucji państwowych z korzyścią dla społeczeństwa Czarnogóry jako całości oraz w celu pomyślnego budowania stosunków pomiędzy UE a Czarnogórą.

Współpraca w tej dziedzinie koncentruje się głównie na tworzeniu instytucji, w tym na rozwijaniu i wdrażaniu przejrzystych i bezstronnych procedur rekrutacji, zarządzania zasobami ludzkimi i rozwoju kariery dla służb publicznych, szkoleń ustawicznych i promowania etyki w ramach administracji publicznej. Współpraca obejmuje wszystkie szczeble administracji publicznej, w tym administrację lokalną.

TYTUŁ IX

WSPÓŁPRACA FINANSOWA

Artykuł 115

Aby osiągnąć cele niniejszego układu oraz zgodnie z artykułami 5, 116 i 118, Czarnogóra może otrzymywać pomoc finansową od Wspólnoty w formie dotacji i pożyczek, w tym pożyczek od Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Pomoc Wspólnoty jest uzależniona od dalszych postępów w wypełnianiu politycznych kryteriów kopenhaskich, w szczególności od postępów w osiąganiu konkretnych priorytetów partnerstwa europejskiego. Pod uwagę są brane wyniki rocznych przeglądów w krajach uczestniczących w procesie stabilizacji i stowarzyszenia, szczególnie te dotyczące działań podejmowanych przez beneficjentów pomocy w celu przeprowadzenia demokratycznych, gospodarczych i instytucjonalnych reform. Uwzględnione zostaną również inne wnioski Rady dotyczące szczególnie realizacji programów dostosowawczych. Pomoc przyznana Czarnogórze jest skierowana na zaspokojenie potrzeb, wybranych priorytetów, odzwierciedlenie zdolności absorpcji i zwrotu oraz wdrożenie środków w celu zreformowania i restrukturyzacji gospodarki.

Artykuł 116

Pomoc finansowa w postaci dotacji jest udzielana zgodnie z odpowiednimi środkami operacyjnymi przewidzianymi w rozporządzeniu Rady w ramach indykatywnych wieloletnich ram i rocznych programów działań, ustanowionych przez Wspólnotę po konsultacjach z Czarnogórą.

Pomoc finansowa może obejmować wszystkie sektory współpracy, ze szczególnym naciskiem na obszar sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, zbliżenie prawodawstwa, rozwój gospodarczy i ochronę środowiska.

Artykuł 117

Na wniosek Czarnogóry oraz w przypadku wystąpienia szczególnej potrzeby, Wspólnota może w porozumieniu z międzynarodowymi instytucjami finansowymi zbadać możliwość udzielenia w drodze wyjątku pomocy makrofinansowej, podlegającej określonym warunkom i przy uwzględnieniu dostępności wszystkich zasobów finansowych. Pomoc ta byłaby udostępniana tylko w przypadku spełniania warunków, które zostaną określone w kontekście programu uzgodnionego między Czarnogórą a Międzynarodowym Funduszem Walutowym.

Artykuł 118

W celu umożliwienia optymalnego wykorzystania dostępnych zasobów Strony zapewniają, że wkład Wspólnoty będzie ściśle skoordynowany z pomocą pochodzącą z innych źródeł, takich jak państwa członkowskie, inne państwa i międzynarodowe instytucje finansowe.

W tym celu Strony regularnie wymieniają informacje dotyczące wszystkich źródeł pomocy.

TYTUŁ X

POSTANOWIENIA INSTYTUCJONALNE, OGÓLNE I KOŃCOWE

Artykuł 119

Niniejszym powołuje się Radę Stabilizacji i Stowarzyszenia, która nadzoruje stosowanie i wykonanie niniejszego układu. Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia zbiera się na odpowiednim szczeblu na posiedzenia regularnie oraz gdy wymagają tego okoliczności. Bada wszelkie istotne kwestie związane z niniejszym układem, jak również wszelkie inne kwestie dwustronne lub międzynarodowe leżące we wspólnym interesie Stron.

Artykuł 120

1.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia składa się z jednej strony z członków Rady Unii Europejskiej i członków Komisji Europejskiej, a z drugiej strony z członków rządu Czarnogóry.

2.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia przyjmuje swój regulamin wewnętrzny.

3.  Członkowie Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia mogą być reprezentowani zgodnie z warunkami, które zostaną określone w regulaminie wewnętrznym.

4.  Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia przewodniczą kolejno przedstawiciel Komisji Wspólnot oraz przedstawiciel Czarnogóry, zgodnie z zasadami które zostaną określone w jej regulaminie wewnętrznym.

5.  Europejski Bank Inwestycyjny uczestniczy jako obserwator w pracach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia, w kwestiach, które go dotyczą.

Artykuł 121

Dla osiągnięcia celów niniejszego układu Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia ma prawo podejmowania decyzji w ramach niniejszego układu w przypadkach w nim przewidzianych. Podjęte decyzje są wiążące dla Stron, które są zobowiązane do podjęcia środków niezbędnych do wykonania takich decyzji. Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może również formułować odpowiednie zalecenia. Opracowuje ona swoje decyzje i zalecenia za zgodą obu Stron.

Artykuł 122

1.  W pełnieniu swoich zadań Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia jest wspierana przez Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia składający się z jednej strony z przedstawicieli Rady Unii Europejskiej i przedstawicieli Komisji Europejskiej, a z drugiej strony z przedstawicieli Czarnogóry.

2.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa w swoim regulaminie zadania Komitetu Stabilizacji i Stowarzyszenia, obejmujące w szczególności przygotowywanie posiedzeń Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia oraz zasady funkcjonowania tego Komitetu.

3.  Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może przekazać Komitetowi Stabilizacji i Stowarzyszenia wszystkie swoje uprawnienia. W takim przypadku Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia podejmuje swoje decyzje zgodnie z warunkami ustanowionymi w artykule 121.

Artykuł 123

Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia może tworzyć podkomitety. Przed końcem pierwszego roku po dniu wejścia w życie niniejszego układu Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia tworzy podkomitety niezbędne do właściwego wdrażania niniejszego układu.

Stworzony zostanie podkomitet zajmujący się kwestią migracji.

Artykuł 124

Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może podjąć decyzję o powołaniu wszelkich innych komitetów lub organów, które będą pomagać jej w pełnieniu zadań. W swoim regulaminie Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia określa skład i obowiązki takich komitetów lub ich organów oraz zasady ich funkcjonowania.

Artykuł 125

Niniejszym powołany zostaje Parlamentarny Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia. Stanowi on forum spotkań i wymiany poglądów między członkami parlamentu czarnogórskiego i Parlamentu Europejskiego. Zbiera się z częstotliwością, którą sam określa.

Parlamentarny Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia składa się z członków Parlamentu Europejskiego oraz z członków parlamentu czarnogórskiego.

Parlamentarny Komitet Stabilizacji i Stowarzyszenia przyjmuje swój regulamin wewnętrzny.

Parlamentarnemu Komitetowi Stabilizacji i Stowarzyszenia przewodniczy kolejno członek Parlamentu Europejskiego i członek parlamentu czarnogórskiego zgodnie z zasadami, które zostaną określone w jego regulaminie wewnętrznym.

Artykuł 126

W zakresie niniejszego układu każda ze Stron zobowiązuje się zagwarantować osobom fizycznym i prawnym drugiej Strony wolny od dyskryminacji w stosunku do swoich własnych obywateli dostęp do właściwych sądów i władz administracyjnych, aby mogły przed nimi dochodzić swoich praw osobistych i rzeczowych.

Artykuł 127

Żadne z postanowień niniejszego układu nie stanowi przeszkody dla podjęcia przez Stronę jakichkolwiek środków, które:

Artykuł 128

1.  W dziedzinach objętych niniejszym układem oraz nie naruszając jakichkolwiek zawartych w nim postanowień szczególnych:

2.  Postanowienia ustępu 1 pozostają bez uszczerbku dla prawa Stron do stosowania właściwych postanowień ich ustawodawstwa podatkowego wobec podatników, którzy nie znajdują się w sytuacji identycznej ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę.

Artykuł 129

1.  Strony podejmują wszelkie niezbędne środki o charakterze ogólnym lub szczególnym wymagane do wypełnienia swoich zobowiązań wynikających z niniejszego układu. Zapewniają one osiągnięcie celów określonych w niniejszym układzie.

2.  Strony zgadzają się prowadzić w trybie pilnym i właściwymi sposobami, na wniosek jednej ze Stron, konsultacje mające na celu rozpatrzenie wszelkich kwestii związanych z interpretacją lub wdrażaniem niniejszego układu oraz innymi istotnymi aspektami wzajemnych stosunków.

3.  Każda ze Stron odwołuje się do Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia w przypadku sporu dotyczącego stosowania lub interpretacji niniejszego układu. W takim wypadku stosuje się artykuł 130 oraz, w odpowiednich przypadkach, protokół 7.

Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia może rozstrzygać spory w drodze wiążących decyzji.

4.  Jeżeli jedna ze Stron uważa, że druga Strona nie wypełniła zobowiązania, jakie nakłada na nią niniejszy układ, może podjąć odpowiednie środki. Przedtem jednak, z wyjątkiem szczególnie nagłych przypadków, powinna przekazać Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia wszelkie informacje niezbędne do dokładnego zbadania sytuacji w celu znalezienia rozwiązania zadowalającego obie Strony.

W wyborze środków pierwszeństwo należy przyznać tym, które w najmniejszym stopniu zakłócają funkcjonowanie niniejszego układu. Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia jest niezwłocznie powiadamiana o podjęciu tych środków i jeżeli druga Strona wystąpi z takim wnioskiem, stanowią one przedmiot konsultacji w Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia, Komitecie Stabilizacji i Stowarzyszenia lub dowolnym innym organie utworzonym na podstawie artykułów 123 lub 124.

5.  Postanowienia ustępów 2, 3 i 4 nie wpływają w żaden sposób na postanowienia artykułów 32, 40, 41, 42, 46 i protokołu 3 (definicja pojęcia „produktów pochodzących” oraz metod współpracy administracyjnej) i pozostają bez uszczerbku dla tych postanowień.

Artykuł 130

1.  W przypadku powstania sporu między Stronami dotyczącego wykładni lub stosowania niniejszego układu jedna ze Stron przekazuje drugiej stronie oraz Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia formalny wniosek o rozstrzygnięcie spornej kwestii.

Jeżeli strona uzna, że środki przyjęte przez drugą Stronę lub brak działań drugiej Strony stanowią naruszenie zobowiązań wynikających z niniejszego układu, formalny wniosek o rozstrzygnięcie spornej kwestii powinien zawierać uzasadnienie takiego stanowiska, a w stosownych przypadkach informację, że Strona może podjąć środki przewidziane w artykule 129 ustęp 4.

2.  Strony dokładają wszelkich starań, aby rozstrzygnąć spór poprzez prowadzone w dobrej wierze konsultacje w ramach Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia oraz innych organów przewidzianych w ustępie 3 w celu jak najszybszego znalezienia rozwiązań możliwych do przyjęcia przez obie Strony.

3.  Strony przekazują Radzie Stabilizacji i Stowarzyszenia wszelkie istotne informacje wymagane w celu dokładnego zbadania sytuacji.

Do czasu znalezienia rozwiązania sporna kwestia jest przedmiotem dyskusji podczas każdego spotkania Rady Stabilizacji i Stowarzyszenia, chyba że możliwe jest wszczęcie postępowania arbitrażowego przewidzianego w protokole 7. Spór uznaje się za rozstrzygnięty, jeżeli Rada Stabilizacji i Stowarzyszenia podjęła wiążącą decyzję rozstrzygającą zgodnie z artykułem 129 ustęp 3 lub jeżeli oświadczyła, że spór już nie istnieje.

Konsultacje w sprawie sporu mogą również toczyć się na spotkaniach Komitetu Stabilizacji i Stowarzyszenia lub innych odpowiednich komitetów i organów ustanowionych na podstawie artykułów 123 lub 124, jak uzgodniono między Stronami oraz na wniosek jednej ze Stron. Konsultacje mogą być również prowadzone w formie pisemnej.

Wszystkie informacje ujawnione podczas konsultacji są poufne.

4.  W kwestiach wchodzących w zakres stosowania protokołu 7 każda ze Stron może przedłożyć sporną kwestię do rozstrzygnięcia w ramach arbitrażu zgodnie z tym protokołem, jeżeli Stronom nie udało się rozstrzygnąć sporu w ciągu dwóch miesięcy od rozpoczęcia procedury rozstrzygania sporu zgodnie z ustępem 1.

Artykuł 131

Do czasu przyznania równoważnych praw osobom i podmiotom gospodarczym na mocy niniejszego układu, pozostaje on bez wpływu na prawa gwarantowane tym osobom i podmiotom postanowieniami obowiązujących umów wiążących jedno lub kilka państw członkowskich z jednej strony i Czarnogórę, z drugiej strony.

Artykuł 132

Ogólne zasady udziału Czarnogóry w programach wspólnotowych są ustanowione w protokole 8.

Załączniki I–VII oraz protokoły 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8 stanowią integralną część niniejszego układu.

Artykuł 133

Układ zostaje zawarty na czas nieokreślony.

Każda ze Stron może wypowiedzieć niniejszy układ poprzez powiadomienie drugiej Strony. Niniejszy układ przestaje obowiązywać po upływie sześciu miesięcy od daty takiego powiadomienia.

Każda ze Stron może zawiesić niniejszy układ ze skutkiem natychmiastowym w przypadku niezastosowania się przez drugą ze Stron do zasadniczych elementów niniejszego układu.

Artykuł 134

Do celów niniejszego układu określenie „Strony” oznacza z jednej strony Wspólnotę, państwa członkowskie lub Wspólnotę i państwa członkowskie, zgodnie z ich stosownymi uprawnieniami, a z drugiej strony Czarnogórę.

Artykuł 135

Niniejszy układ stosuje się z jednej strony do terytoriów, na których obowiązują Traktaty ustanawiające Wspólnotę Europejską oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, zgodnie z warunkami określonymi w tych Traktatach, a z drugiej strony do terytorium Czarnogóry.

Artykuł 136

Depozytariuszem niniejszego układu jest Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej.

Artykuł 137

Niniejszy układ sporządza się w dwóch egzemplarzach w językach: angielskim, bułgarskim, czeskim, duńskim, estońskim, fińskim, francuskim, greckim, hiszpańskim, litewskim, łotewskim, maltańskim, niderlandzkim, niemieckim, polskim, portugalskim, rumuńskim, słowackim, słoweńskim, szwedzkim, węgierskim, włoskim oraz w języku oficjalnym używanym w Czarnogórze, przy czym każdy z tych tekstów jest na równi autentyczny.

Artykuł 138

Strony zatwierdzają niniejszy układ zgodnie z ich procedurami wewnętrznymi.

Niniejszy układ wchodzi w życie pierwszego dnia drugiego miesiąca następującego po dniu, w którym Strony powiadomiły się wzajemnie o zakończeniu procedur określonych w akapicie pierwszym.

Artykuł 139

Umowa przejściowa

W przypadku gdy przed zakończeniem procedur niezbędnych dla wejścia w życie niniejszego układu, postanowienia pewnych części tego układu, zwłaszcza postanowienia dotyczące swobodnego przepływu towarów, jak również istotne postanowienia dotyczące transportu, są stosowane na mocy umów przejściowych między Wspólnotą a Czarnogórą, Strony uzgadniają, iż w tych okolicznościach, do celów postanowień tytułu IV, artykułów 73, 74, 75 niniejszego układu, protokołów 1, 2, 3, 5, 6 i 7 oraz stosownych postanowień protokołu 4 do niniejszego układu, przez „datę wejścia w życie niniejszego układu” rozumie się datę wejścia w życie stosownej umowy przejściowej w odniesieniu do obowiązków zawartych w postanowieniach, o których mowa powyżej.

Съставено в Люксембург, на петнайсти октомври две хиляди и седма година.

Hecho en Luxemburgo, el quince de octubre de dos mil siete.

V Lucemburku dne patnáctého října dva tisíce sedm.

Udfærdiget i Luxembourg den femtende oktober to tusind og syv.

Geschehen zu Luxemburg am fünfzehnten Oktober zweitausendsieben.

Kahe tuhande seitsmenda aasta oktoobrikuu viieteistkümnendal päeval Luxembourgis.

Έγινε στo Λουξεμβούργο, στις δέκα πέντε Οκτωβρίου δύο χιλιάδες επτά.

Done at Luxembourg on the fifteenth day of October in the year two thousand and seven.

Fait à Luxembourg, le quinze octobre deux mille sept.

Fatto a Lussemburgo, addì quindici ottobre duemilasette.

Luksemburgā, divtūkstoš septītā gada piecpadsmitajā oktobrī.

Priimta du tūkstančiai septintųjų metų spalio penkioliktą dieną Liuksemburge.

Kelt Luxembourgban, a kétezer-hetedik év október tizenötödik napján.

Magħmul fil-Lussemburgu, fil-ħmistax-il jum ta’ Ottubru tas-sena elfejn u sebgħa.

Gedaan te Luxemburg, de vijftiende oktober tweeduizend zeven.

Sporządzono w Luksemburgu dnia piętnastego października roku dwa tysiące siódmego.

Feito em Luxemburgo, em quinze de Outubro de dois mil e sete.

Întocmit la Luxembourg, la cincisprezece octombrie două mii șapte.

V Luxemburgu dňa pätnásteho októbra dvetisícsedem.

V Luxembourgu, dne petnajstega oktobra leta dva tisoč sedem.

Tehty Luxemburgissa viidentenätoista päivänä lokakuuta vuonna kaksituhattaseitsemän.

Som skedde i Luxemburg den femtonde oktober tjugohundrasju.

Sačinjeno u Luksemburgu petnaestog oktobra dvije hiljade i sedme godine.

Pour le Royaume de Belgique

Voor het Koninkrijk België

Für das Königreich Belgien

Cette signature engage également la Communauté française, la Communauté flamande, la Communauté germanophone, la Région wallonne, la Région flamande et la Région de Bruxelles-Capitale.

Deze handtekening verbindt eveneens de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, de Duitstalige Gemeenschap, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Diese Unterschrift bindet zugleich die Deutschsprachige Gemeinschaft, die Flämische Gemeinschaft, die Französische Gemeinschaft, die Wallonische Region, die Flämische Region und die Region Brüssel-Hauptstadt.

За Република България

Za Českou republiku

På Kongeriget Danmarks vegne

Für die Bundesrepublik Deutschland

Eesti Vabariigi nimel

Thar cheann Na hÉireann

For Ireland

Για την Ελληνική Δημοκρατία

Por el Reino de España

Pour la République française

Per la Repubblica italiana

Για την Κυπριακή Δημοκρατία

Latvijas Republikas vārdā

Lietuvos Respublikos vardu

Pour le Grand-Duché de Luxembourg

A Magyar Köztársaság részéről

Għal Malta

Voor het Koninkrijk der Nederlanden

Für die Republik Österreich

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

Pela República Portuguesa

Pentru România

Za Republiko Slovenijo

Za Slovenskú republiku

Suomen tasavallan puolesta

För Republiken Finland

För Konungariket Sverige

For the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland

За Европейската общност

Por las Comunidades Europeas

Za Evropská společenství

For De Europæiske Fællesskaber

Für die Europäischen Gemeinschaften

Euroopa ühenduste nimel

Για τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες

For the European Communities

Pour les Communautés européennes

Per le Comunità europee

Eiropas Kopienu vārdā

Europos Bendrijų vardu

Az Európai Közösségek részéről

Għall-Komunitajiet Ewropej

Voor de Europese Gemeenschappen

W imieniu Wspólnot Europejskich

Pelas Comunidades Europeias

Pentru Comunitatea Europeană

Za Európske spoločenstvá

Za Evropske skupnosti

Euroopan yhteisöjen puolesta

På europeiska gemenskapernas vägnar

U ime Republike Crne Gore

ZAŁĄCZNIK I

---

ZAŁĄCZNIK I. A

CZARNOGÓRSKIE KONCESJE CELNE NA WSPÓLNOTOWE PRODUKTY PRZEMYSŁOWE

(o których mowa w art. 21)

Stawki celne zostaną obniżone w następujący sposób:

---

ZAŁĄCZNIK I. B

CZARNOGÓRSKIE KONCESJE CELNE NA WSPÓLNOTOWE PRODUKTY PRZEMYSŁOWE

(o których mowa w art. 21)

Stawki celne zostaną obniżone w następujący sposób:

ZAŁĄCZNIK II

DEFINICJA MŁODEJ WOŁOWINY

(o której mowa w art. 26 ust. 3)

Nie naruszając reguł interpretacji nomenklatury scalonej (CN), treść opisu produktów uważa się za mającą jedynie wartość wskazującą, podczas gdy system preferencyjny jest ustalony, w obrębie kontekstu niniejszego załącznika, przez zakres kodów CN. W przypadku gdy wskazywane są kody ex CN, system preferencji jest ustalany poprzez łączne zastosowanie kodu CN oraz odpowiadającego mu opisu.

ZAŁĄCZNIK III a)

CZARNOGÓRSKIE KONCESJE TARYFOWE NA PODSTAWOWE PRODUKTY ROLNE POCHODZĄCE ZE WSPÓLNOTY

(o których mowa w art. 27 ust. 2 lit. a))

Bezcłowe dla nieograniczonych ilości od dnia wejścia w życie niniejszego układu

ZAŁĄCZNIK III b)

CZARNOGÓRSKIE KONCESJE TARYFOWE NA PODSTAWOWE PRODUKTY ROLNE POCHODZĄCE ZE WSPÓLNOTY

(o których mowa w art. 27 ust. 2 lit. b))

Należności celne dotyczące produktów wymienionych w niniejszym załączniku zostaną obniżone i zniesione zgodnie z harmonogramem wskazanym dla każdego produktu w niniejszym załączniku