1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 i 5 decyzji ramowej Rady 2005/212/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa (Dz.U. 2005, L 68, s. 49), a także art. 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach postępowania wszczętego przeciwko DELTA STROY 2003 EOOD (zwanej dalej „Delta Stroy”) w celu nałożenia na tę spółkę kary pieniężnej za przestępstwo dotyczące podatku od wartości dodanej (zwanego dalej „VAT”) zarzucane członkini jej zarządu będącej jej reprezentantem.

3

Artykuł 1 decyzji ramowej 2005/212, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:

„Do celów niniejszej decyzji przyjmuje się następujące definicje:

[…]”.

4

Artykuł 2 tej decyzji ramowej, zatytułowany „Konfiskata”, stanowi:

„1.   Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu umożliwienia mu konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi i korzyści z przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom.

2.   W odniesieniu do przestępstw podatkowych państwa członkowskie w celu pozbawienia sprawcy korzyści pochodzących z przestępstwa mogą wykorzystywać inne postępowania niż karne”.

5

Artykuł 4 wspomnianej decyzji ramowej, zatytułowany „Środki prawne”, stanowi:

„Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że zainteresowane strony dotknięte przez środki określone w art. 2 i 3 posiadają skuteczne środki prawne w celu ochrony swoich praw”.

6

Artykuł 5 owej decyzji ramowej, zatytułowany „Gwarancje prawne”, stanowi:

„Niniejsza decyzja ramowa nie powoduje zmiany zobowiązań nakazujących poszanowanie podstawowych praw i podstawowych zasad, w tym w szczególności zasady domniemania niewinności, zagwarantowanej w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej”.

7

Artykuł 1 decyzji ramowej Rady 2005/214/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym (Dz.U. 2005, L 76, s. 16), zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Do celów niniejszej decyzji ramowej:

[…]

[…]

Pojęcie »kary o charakterze pieniężnym« nie obejmuje:

[…]”.

8

Artykuł 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.U. 2014, L 127, s. 39; sprostowanie Dz.U. 2014, L 138, s. 114), stanowi:

„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:

[…]

[…]”.

9

Artykuł 14 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:

„Wspólne działanie 98/699/WSiSW [z dnia 3 grudnia 1998 r. przyjęte przez Radę na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie prania brudnych pieniędzy, identyfikacji, wykrywania, zamrażania, zajmowania i konfiskaty narzędzi oraz zysków pochodzących z przestępstwa (Dz.U. 1998, L 333, s. 1)], art. 1 lit. a), art. 3 i 4 decyzji ramowej [Rady] 2001/500/WSiSW [z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie prania brudnych pieniędzy oraz identyfikacji, wykrywania, zamrożenia, zajęcia i konfiskaty narzędzi oraz zysków pochodzących z przestępstwa (Dz.U. 2001, L 182, s. 1)] oraz art. 1 pierwsze cztery tiret oraz art. 3 decyzji ramowej 2005/212/WSiSW zostają zastąpione niniejszą dyrektywą w odniesieniu do związanych nią państw członkowskich, bez uszczerbku dla obowiązków tych państw członkowskich dotyczących terminu transpozycji tych decyzji ramowych do prawa krajowego”.

10

Zakon za administrativnite narushenia i nakazania (ustawa o naruszeniach i karach administracyjnych, DV nr 92 z dnia 28 listopada 1969 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, (zwana dalej „Zann”), zawiera rozdział 4, zatytułowany „Sankcje administracyjne o charakterze karnym wobec osób prawnych i indywidualnych przedsiębiorców”, obejmujący art. 83, 83a, 83b i 83d–83g tej ustawy.

11

Artykuł 83 tej ustawy stanowi:

„1.   W przypadkach przewidzianych we właściwej ustawie, dekrecie, rozporządzeniu rady ministrów lub akcie prawa miejscowego, na osoby prawne lub przedsiębiorców indywidualnych, którzy naruszyli swoje obowiązki wobec państwa lub gminy przy wykonywaniu swojej działalności, może być nałożona kara pieniężna.

2.   Kara, o której mowa w poprzednim ustępie, jest nakładana zgodnie z procedurą przewidzianą w niniejszej ustawie, jeżeli odpowiedni akt normatywny nie stanowi inaczej”.

12

Artykuł 83a wspomnianej ustawy przewiduje:

„1.   Każda osoba prawna, która uzyskała lub może uzyskać korzyść majątkową w wyniku popełnienia przestępstwa określonego w art. 255 […] kodeksu karnego, jak również wszelkich przestępstw popełnionych na rzecz lub z inicjatywy zorganizowanej grupy przestępczej przez:

podlega karze pieniężnej w wysokości do 1000000 BGN [lewów bułgarskich, stanowiącej równowartość ok. 511000 EUR], nie niższej od równowartości korzyści, gdy ma ona charakter majątkowy […].

2.   Karze pieniężnej podlega również osoba prawna niemająca siedziby na terytorium Republiki Bułgarii, w przypadku gdy przestępstwo, o którym mowa w ust. 1, zostało popełnione na terytorium Republiki Bułgarii.

3.   Osoba prawna podlega karze pieniężnej także wtedy, gdy osoby, o których mowa w ust. 1 pkt 1, 2 i 3, podżegały do wskazanych przestępstw lub były współsprawcami, a także gdy przestępstwo nie wyszło poza stadium usiłowania.

4.   Karę pieniężną orzeka się niezależnie od pociągnięcia do odpowiedzialności karnej współsprawców w popełnieniu przestępstwa określonego w ust. 1.

5.   Przepadkowi na rzecz państwa ulega uzyskana przez osobę prawną bezpośrednia lub pośrednia korzyść pochodząca z przestępstwa określonego w ust. 1, jeśli nie podlega ona zwrotowi lub przepadkowi w trybie kodeksu karnego. Gdy przedmiot przestępstwa – rzecz lub składnik majątku – nie istnieje lub został zbyty, zasądza się jego równowartość w [lewach bułgarskich].

[…]”.

13

Zgodnie z art. 83b Zann:

„1.   Postępowanie określone w art. 83а wszczyna się na uzasadniony wniosek prokuratora, który jest właściwy do zbadania sprawy lub akt dotyczących danego przestępstwa, skierowany do Okrazhen sad (sądu okręgowego) miejsca siedziby osoby prawnej, a w przypadkach, o których mowa w art. 83а ust. 2 przed Sofiyski gradski sad (sądu dla miasta Sofia):

[…]

2.   Wniosek powinien zawierać:

[…]”.

14

Artykuł 83d tej ustawy stanowi:

„[…]

2.   Sąd w składzie jednoosobowym rozpoznaje wniosek na publicznej rozprawie z udziałem prokuratora, na którą zostaje wezwana osoba prawna.

3.   Nieobecność reprezentanta osoby prawnej, jeśli wezwanie było prawidłowe, nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu sprawy przez sąd.

4.   Sąd gromadzi materiał dowodowy z urzędu lub na wniosek stron.

5.   Sąd rozpoznaje sprawę i na podstawie zgromadzonych dowodów ustala:

6.   Sąd orzeka wyrokiem, w którym:

7.   Orzeczenie, o którym mowa w ust. 6 pkt 1, zawiera:

[…]”.

15

Zgodnie z art. 83e wspomnianej ustawy:

„[…]

1.   Od wyroku Okrazhen sad (sądu okręgowego) może być złożone, na podstawie art. 83d ust. 6, odwołanie [przez osobę, na którą nałożono karę] lub skarga (»protest«) [przez prokuraturę] do Apelativen sad (sądu apelacyjnego) w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku stronom.

2.   Sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie publicznej z udziałem prokuratora. Osoba prawna również zostaje wezwana na rozprawę.

3.   W postępowaniu dopuszcza się wyłącznie […] dowody pisemne.

4.   Apelativen sad (sąd apelacyjny) orzeka wyrokiem, w którym może:

5.   Orzeczenie Apelativen sad (sądu apelacyjnego) jest ostateczne”.

16

Artykuł 83f Zann ma następujące brzmienie:

„[…]

1.   Postępowanie, w toku którego Okrazhen sad (sąd okręgowy) lub Apelativen sad (sąd apelacyjny) wydał orzeczenie ostateczne, może być wznowione, w przypadku gdy:

2.   Wniosek o wznowienie postępowania można złożyć w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia wiadomości o okoliczności uzasadniającej wznowienie oraz w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 6, od dnia, w którym zaczęło obowiązywać orzeczenie Okrazhen sad (sądu okręgowego) lub Apelativen sad (sądu apelacyjnego).

3.   Wniosek o wznowienie postępowania nie zawiesza wykonania prawomocnego orzeczenia, chyba że sąd postanowi inaczej.

4.   Wniosek o wznowienie postępowania może wnieść:

5.   Wniosek o wznowienie postępowania jest rozpatrywany przez Apelativen sad (sąd apelacyjny) w okręgu sądowym, w którym znajduje się organ, który wydał orzeczenie, które zaczęło obowiązywać.

6.   Apelativen sad (sąd apelacyjny) rozpatruje wniosek w składzie trzech sędziów. Jeżeli wniosek dotyczy orzeczenia Apelativen sad (sądu apelacyjnego), wniosek o wznowienie postępowania jest rozpatrywany przez inną izbę tego Apelativen sad (sądu apelacyjnego).

7.   Sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie publicznej z udziałem prokuratora. Osoba prawna również zostaje wezwana na rozprawę.

8.   W razie uznania wniosku za uzasadniony Apelativen sad (sąd apelacyjny) uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania, wskazując czynność proceduralną, począwszy od której należy ponownie przeprowadzić postępowanie”.

17

Artykuł 83g tej ustawy stanowi:

„W zakresie nieuregulowanym w art. 83b oraz 83d–83f zastosowanie mają przepisy kodeksu postępowania karnego”.

18

Artykuł 255 ust. 1 Nakazatelen kodeks (kodeksu karnego) stanowi:

„Ktokolwiek unika ustalenia lub zapłaty należności podatkowych w znacznej wysokości w ten sposób, że:

[…]

[…]

podlega karze pozbawienia wolności do lat sześciu i grzywny w wysokości do 2000 [BGN]”.

19

ZK jest członkinią zarządu spółki Delta Stroy, mającej siedzibę w Burgasie (Bułgaria), i ją reprezentuje. W tym charakterze w dniu 5 sierpnia 2019 r. ZK została oskarżona o to, że w warunkach czynu ciągłego uniknęła zapłaty należności podatkowych w łącznej kwocie 11388,98 BGN (ok. 5800 EUR), która to kwota odpowiadała należnemu VAT za okresy podatkowe obejmujące marzec, kwiecień i lipiec 2009 r., czyli o popełnienie przestępstwa z art. 255 ust. 1 pkt 2 i 3 kodeksu karnego, zagrożonego przewidzianą tam karą. W dniu wystąpienia z rozpatrywanym tu wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym to postępowanie karne nadal toczyło się przed Okrazhen sad – Burgas (sądem okręgowym w Burgasie, Bułgaria).

20

W dniu 9 grudnia 2020 r. prokurator z okrazhna prokuratura – Burgas (prokuratury okręgowej w Burgasie, Bułgaria) skierował do wspomnianego sądu w ramach odrębnego postępowania wniosek o nałożenie na Delta Stroy kary pieniężnej w trybie art. 83a i nast. Zann, ze względu na to, że w wyniku popełnienia przez ZK przestępstwa spółka ta uzyskała korzyść majątkową. Do wniosku tego był załączony akt oskarżenia przeciwko ZK.

21

Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie) ma wątpliwości co do tego, czy art. 83a i nast. Zann są zgodne z decyzją ramową 2005/212 oraz z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar zapisaną w art. 49 karty praw podstawowych w zakresie, w jakim pozwalają one sądowi karnemu na orzeczenie wobec osoby prawnej kary pieniężnej za przestępstwo będące przedmiotem równolegle toczącego się postępowania karnego, które nie zostało jeszcze prawomocnie zakończone.

22

Sąd ten przypomina przede wszystkim, że właściwe przepisy Zann we wcześniej obowiązującym brzmieniu przewidywały, iż na osobę prawną można nałożyć karę pieniężną z tytułu przestępstwa popełnionego przez osobę fizyczną w związku z działalnością tej osoby prawnej dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego skazującego tę osobę fizyczną. Tymczasem w następstwie nowelizacji tych przepisów wymóg taki został zniesiony.

23

Sąd ten wyjaśnia, że w niniejszej sprawie wszczęto dwa równoległe postępowania: jedno przeciwko ZK z art. 255 ust. 1 kodeksu karnego za popełnione przez nią przestępstwo podatkowe, a drugie przeciwko Delta Stroy, na podstawie art. 83a i nast. Zann, zmierzające do nałożenia na tę spółkę kary pieniężnej w wysokości równej korzyści majątkowej uzyskanej przez nią w wyniku tego przestępstwa. Sąd odsyłający zauważa, że wspomniana ustawa nie przewiduje możliwości zawieszenia postępowania wszczętego na podstawie art. 83a i nast. Zann do czasu zakończenia postępowania karnego wszczętego przeciwko ZK.

24

W dalszej kolejności sąd odsyłający uważa, że nałożenie na osobę prawną, w związku z popełnieniem przestępstwa przez osobę fizyczną, kary pieniężnej odpowiadającej korzyści, jaką ta osoba prawna uzyskała lub mogłaby uzyskać w wyniku tego przestępstwa, stanowi konfiskatę, w całości lub w części, korzyści z przestępstwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212.

25

Wreszcie sąd odsyłający przypomina, że art. 49 karty praw podstawowych ustanawia zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, która zakazuje orzekania kary przed ustaleniem faktu zaistnienia przestępstwa. Tymczasem w przypadku rzeczonej ustawy (Zann) kwestia, czy osoba fizyczna rzeczywiście popełniła przestępstwo, nie zalicza się do okoliczności, które sąd karny powinien ocenić na podstawie art. 83d ust. 5 Zann do celów nałożenia na osobę prawną ewentualnej sankcji karnej o charakterze pieniężnym.

26

Tak więc postępowanie na podstawie art. 83a i nast. Zann w praktyce umożliwia orzeczenie wobec osoby prawnej kary wyłącznie w oparciu o elementy oskarżenia skierowanego przeciwko członkowi zarządu tej osoby prawnej będącemu jej reprezentantem za konkretne przestępstwo, którego popełnienie nie zostało jeszcze ustalone w drodze prawomocnego orzeczenia sądowego.

27

W tych okolicznościach Okrazhen sad – Burgas (sąd okręgowy w Burgasie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

28

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Zadaniem Trybunału jest bowiem dokonanie wykładni wszystkich przepisów prawa Unii, jakie są niezbędne sądom krajowym do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, nawet jeżeli przepisy te nie są wyraźnie wymienione w pytaniach zadanych Trybunałowi [zob. podobnie wyrok z dnia 7 lipca 2022 r., Pensionsversicherungsanstalt (Okresy wychowywania dziecka za granicą), C‑576/20, EU:C:2022:525, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo].

29

W tym względzie w pierwszej kolejności należy zauważyć, że chociaż w pytaniu pierwszym sąd odsyłający zastanawia się nad wykładnią art. 4 i 5 decyzji ramowej 2005/212, która dotyczy konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa, to postępowanie główne nie ma związku z taką procedurą konfiskaty.

30

Co się tyczy bowiem przede wszystkim pojęcia „konfiskaty”, należy odnieść się nie do definicji zawartej w art. 1 tiret czwarte decyzji ramowej 2005/212, lecz do definicji zawartej w art. 2 pkt 4 dyrektywy 2014/42, ponieważ na mocy jej art. 14 ust. 1 dyrektywa ta zastąpiła w szczególności art. 1 pierwsze cztery tiret tej decyzji ramowej. Zgodnie z tą ostatnią definicją „konfiskata” oznacza zaś „ostateczne pozbawienie mienia orzeczone przez sąd w związku z przestępstwem”.

31

Następnie art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212 wymaga, by każde państwo członkowskie podjęło niezbędne środki w celu umożliwienia mu konfiskaty, w całości lub w części, narzędzi służących popełnieniu przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności w wymiarze powyżej jednego roku oraz pochodzących z nich korzyści lub mienia, którego wartość odpowiada takim korzyściom.

32

Wreszcie z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2014/42 wynika, że „korzyści” oznaczają wszelkie korzyści majątkowe pochodzące z przestępstw i mogą przybierać dowolną formę mienia.

33

W tym kontekście, nawet jeżeli kwota pieniężna stanowi „mienie”, które może podlegać konfiskacie (zob. podobnie wyrok z dnia 21 października 2021 r., Okrazhna prokuratura – Varna, C‑845/19 i C‑863/19, EU:C:2021:864, pkt 58), to takie mienie może być przedmiotem konfiskaty na podstawie art. 2 ust. 1 decyzji ramowej 2005/212 tylko wtedy, gdy odpowiada korzyści uzyskanej z przestępstwa, a mianowicie korzyści pochodzącej z popełnienia tego przestępstwa, lub narzędziu służącemu do popełnienia tego przestępstwa, a mianowicie przedmiotowi użytemu lub takiemu, który zamierzano w tym celu użyć.

34

Natomiast pojęcie „kary o charakterze pieniężnym”, zdefiniowane w art. 1 lit. b) ppkt (i) decyzji ramowej 2005/214, oznacza każde zobowiązanie do zapłaty kwoty pieniężnej określonej w orzeczeniu skazującym wydanym w sprawie karnej. Powyższy przepis precyzuje, że pojęcie to nie obejmuje w szczególności nakazu konfiskaty przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa lub uzyskanych z niego korzyści.

35

W tym względzie należy zaznaczyć, że kwota orzeczonej kary pieniężnej niekoniecznie będzie odpowiadać wartości korzyści ekonomicznej pochodzącej z przestępstwa, za które kara ta grozi. Taka kara może bowiem zostać ustalona w kwocie niższej, równej lub wyższej od wartości tej korzyści i można ją orzec nawet w braku takiej korzyści lub jednocześnie z konfiskatą korzyści pochodzących z przestępstwa. Ponadto takiej kary pieniężnej nie można również utożsamiać z konfiskatą narzędzia, za pomocą którego doszło do popełnienia danego przestępstwa.

36

Wydaje się zatem, że przyjmując decyzje ramowe 2005/212 i 2005/214, ustawodawca Unii zamierzał odróżnić środki dotyczące konfiskaty mienia stanowiącego korzyści pochodzące z przestępstwa lub narzędzi służących jego popełnieniu od środków odnoszących się do nakładania kary pieniężnej w związku z popełnieniem takich przestępstw.

37

W niniejszym wypadku sąd odsyłający uważa, że orzeczenie wobec osoby prawnej, w związku z popełnieniem przestępstwa przez osobę fizyczną, kary pieniężnej odpowiadającej korzyści, jaką ta osoba prawna uzyskała lub mogłaby uzyskać w następstwie popełnienia tego przestępstwa, stanowi konfiskatę, w całości lub w części, korzyści pochodzących z przestępstwa w rozumieniu decyzji ramowej 2005/212. Sąd ten uściśla jednak, że prawo bułgarskie zezwala na nałożenie takiej kary pieniężnej nawet wówczas, gdy nie uzyskano żadnej korzyści lub gdy korzyść nie ma charakteru majątkowego, i dodaje, że postępowanie na podstawie art. 83a i nast. Zann nie jest skoncentrowane wyłącznie na mieniu uzyskanym nielegalnie. Ponadto z art. 83a ust. 1 Zann wynika, że wysokość orzeczonej kary pieniężnej może przekroczyć wartość uzyskanej korzyści.

38

W świetle powyższego kara pieniężna, taka jak przewidziana w art. 83a ust. 1 Zann, nie stanowi środka konfiskaty w rozumieniu decyzji ramowej 2005/212 i dyrektywy 2014/42, nawet jeśli wysokość tej kary odpowiada wartości korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa.

39

Z powyższego wynika, że ta decyzja ramowa nie ma zastosowania do sporu w postępowaniu głównym i że w związku z tym w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego nie ma potrzeby dokonywania wykładni jej art. 4 i 5.

40

Co się tyczy w drugiej kolejności wątpliwości sądu odsyłającego co do zgodności art. 83a i nast. Zann z art. 49 karty praw podstawowych, należy, po pierwsze, stwierdzić, że sprawa w postępowaniu głównym dotyczy nałożenia na spółkę kary pieniężnej z tytułu bezprawnej korzyści majątkowej uzyskanej przez nią w wyniku przestępstwa popełnionego w dziedzinie VAT przez członka zarządu będącego jej reprezentantem.

41

Trybunał orzekł już w przeszłości, że w zakresie, w jakim zmierzają one do zapewnienia prawidłowego poboru VAT i zwalczania przestępczości podatkowej, sankcje administracyjne nakładane przez krajowe organy podatkowe i postępowania karne wszczynane za przestępstwa w dziedzinie VAT stanowią stosowanie prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 26, 27; a także z dnia 5 maja 2022 r., BV, C‑570/20, EU:C:2022:348, pkt 26). Powyższe dotyczy również sankcji orzekanych przez sąd w kontekście takich postępowań karnych. Wynika z tego, że karta praw podstawowych znajduje zastosowanie do sprawy w postępowaniu głównym.

42

Po drugie, bezsporne jest, że system sankcji rozpatrywany w postępowaniu głównym ma charakter karny. Sąd odsyłający wskazuje w szczególności, że postępowanie na podstawie art. 83a i nast. Zann posiada wszystkie cechy charakterystyczne dla postępowania karnego.

43

Po trzecie, art. 49 karty praw podstawowych ustanawia w szczególności zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar i odpowiada, jak wynika z wyjaśnień dotyczących karty praw podstawowych (Dz.U. 2007, C 303, s. 17), art. 7 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”).

44

Na podstawie art. 52 ust. 3 karty praw podstawowych w zakresie, w jakim karta ta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Trybunał powinien zatem dbać o to, aby dokonywana przez niego wykładnia art. 49 karty praw podstawowych zapewniała poziom ochrony, który nie narusza poziomu ochrony gwarantowanego przez art. 7 EKPC zgodnie z jego wykładnią dokonaną przez Europejski Trybunał Praw Człowieka [zob. podobnie wyrok z dnia 23 listopada 2021 r., IS (Niezgodność z prawem postanowienia odsyłającego), C‑564/19, EU:C:2021:949, pkt 101 i przytoczone tam orzecznictwo].

45

Tymczasem, jak zauważył sam sąd odsyłający, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że art. 7 EKPC stoi na przeszkodzie temu, by sankcja o charakterze karnym mogła zostać nałożona na jednostkę bez uprzedniego ustalenia i uznania jej osobistej odpowiedzialności karnej, gdyż w przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia również domniemania niewinności zagwarantowanego w art. 6 ust. 2 EKPC (wyrok ETPC z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie G.I.E.M s.r.l i in. przeciwko Włochom, CE:ECHR:2018:0628JUD000182806, § 251).

46

Ponieważ art. 49 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że zawiera on wymogi wymienione w poprzednim punkcie, które są takie same jak wymogi wypływające z art. 7 EKPC, ten art. 49 jest istotny z punktu widzenia odpowiedzi, jakiej należy udzielić na pierwsze pytanie prejudycjalne.

47

Niemniej jednak, jak potwierdza to orzecznictwo przypomniane w pkt 45 niniejszego wyroku, takie wymogi są również równoważne z wymogami wynikającymi z zasady domniemania niewinności przewidzianej w art. 6 ust. 2 EKPC, która została wyraźnie zapisana w art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych.

48

W związku z tym, zważywszy na przedmiot rozpatrywanego tu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, który dotyczy zasadniczo przypisania w sposób domniemany odpowiedzialności karnej osobie prawnej z powodu działań członka zarządu będącego jej reprezentantem, w ramach odpowiedzi, jakiej należy udzielić na to pytanie, wystarczy odwołać się nie do art. 49, lecz do art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych, który – podobnie jak orzecznictwo przytoczone w pkt 44 niniejszego wyroku – należy interpretować w sposób zapewniający poziom ochrony, który nie narusza poziomu ochrony zagwarantowanego w art. 6 EKPC.

49

Co się tyczy art. 48 ust. 2 karty praw podstawowych, który ustanawia zasadę poszanowania prawa do obrony, również i on wydaje się istotny dla udzielenia sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi.

50

W rezultacie pytanie pierwsze należy przeformułować i uznać, iż zmierza ono w istocie do ustalenia, czy art. 48 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego sąd krajowy może orzec wobec osoby prawnej sankcję karną za przestępstwo, za które odpowiedzialność ponosi osoba fizyczna uprawniona do zaciągania zobowiązań w imieniu tej osoby prawnej lub do jej reprezentowania, w przypadku gdy odpowiedzialność ta nie została jeszcze ostatecznie ustalona.

51

Zgodnie z art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem. Zasada ta ma zastosowanie, gdy chodzi o określenie obiektywnych znamion czynu zabronionego mogącego skutkować nałożeniem sankcji administracyjnych o charakterze karnym (wyrok z dnia 9 września 2021 r., Adler Real Estate i in., C‑546/18, EU:C:2021:711, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo), co ma miejsce w rozpatrywanym tu wypadku, jak zostało stwierdzone w pkt 42 niniejszego wyroku.

52

Artykuł 48 ust. 2 karty praw podstawowych stanowi ponadto, że każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony. Trybunał miał już sposobność orzec, że prawo do obrony stanowi w każdym postępowaniu mogącym zakończyć się orzeczeniem sankcji podstawową zasadę prawa Unii [wyroki: z dnia 14 września 2010 r., Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals/Komisja i in., C‑550/07 P, EU:C:2010:512, pkt 92; a także z dnia 15 lipca 2021 r., Komisja/Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów), C‑791/19, EU:C:2021:596, pkt 204].

53

Zdaniem sądu odsyłającego z przepisów art. 83a ust. 1 w związku z art. 83b i 83f Zann wynika, że na osobę prawną można nałożyć sankcję karną, w przypadku gdy wzbogaciła się ona lub może wzbogacić się w wyniku przestępstwa zarzucanego osobie fizycznej, która jest uprawniona do zaciągania w jej imieniu zobowiązań lub która ją reprezentuje, nawet zanim ta osoba fizyczna zostanie prawomocnie za to przestępstwo skazana.

54

Ponadto z postanowienia odsyłającego wynika, że sąd rozpoznający wniosek właściwego prokuratora o nałożenie na osobę prawną kary pieniężnej na podstawie art. 83a ust. 1 Zann powinien, zgodnie z art. 83d ust. 5 Zann, zbadać sprawę wyłącznie w świetle okoliczności wskazanych w tym ostatnim przepisie, a mianowicie, czy dana osoba prawna uzyskała bezprawną korzyść, czy istnieje związek między sprawcą przestępstwa a osobą prawną, czy istnieje związek między przestępstwem a uzyskaną korzyścią oraz jaki jest charakter i jaka jest wartość szkody, w przypadku gdy ma ona charakter majątkowy. Sąd odsyłający podkreśla, że wszystkie te okoliczności opierają się na domniemaniu, że doszło do popełnienia przestępstwa, i dodaje on, że sąd rozpoznający wniosek właściwego prokuratora nie jest upoważniony do podważenia zasadności tego domniemania, ponieważ kwestia, czy doszło do popełnienia przestępstwa, może być rozpatrywana jedynie w postępowaniu karnym wszczętym przeciwko danej osobie fizycznej.

55

Wreszcie z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, w żaden sposób nie wynika, że osobie prawnej przysługuje środek zaskarżenia powiązany z nieograniczonym prawem orzekania pozwalający jej zakwestionować, na późniejszym etapie wszczętego przeciwko niej postępowania, fakt zaistnienia przestępstwa.

56

O ile bowiem ta osoba prawna może na podstawie art. 83e Zann wnieść apelację od wyroku skazującego, o tyle sąd orzekający w drugiej instancji również nie ma możliwości ocenić prawdziwości wspomnianego domniemania.

57

Jednocześnie postępowanie, które doprowadziło do orzeczenia sankcji karnej wobec osoby prawnej, można wznowić zgodnie z art. 83f Zann jedynie w ściśle określonych szczególnych okolicznościach. W konsekwencji, i nawet bez konieczności wypowiadania się w kwestii, czy te podstawy wznowienia postępowania przyznają sądowi rozpoznającemu sprawę kompetencje o szerszym zakresie niż te, którymi dysponował w chwili orzekania w pierwszej instancji lub w postępowaniu apelacyjnym, wystarczy stwierdzić, że chodzi o nadzwyczajny środek zaskarżenia, z którego nie może z mocy prawa skorzystać osoba prawna skazana w postępowaniu karnym na podstawie art. 83a i nast. Zann.

58

Wynika z tego – jak wskazał w istocie rzecznik generalny w pkt 50 i 52 opinii – że wobec osoby prawnej można orzec, w sposób ostateczny, karę w postępowaniu karnym w wyniku przestępstwa przypisywanego osobie fizycznej, która jest uprawniona do zaciągania w jej imieniu zobowiązań lub do jej reprezentowania, przy czym właściwy sąd nie może ocenić, czy rzeczywiście do tego przestępstwa doszło, a osoba prawna nie może skutecznie przedstawić swoich uwag w tym względzie.

59

Taka sytuacja może stanowić oczywiście nieproporcjonalne naruszenie zasady domniemania niewinności oraz prawa do obrony, które są zagwarantowane tej osobie prawnej na mocy art. 48 karty praw podstawowych.

60

O ile bowiem prawdą jest, że art. 48 karty praw podstawowych nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu przez państwo członkowskie domniemań faktycznych lub prawnych, o tyle od państwa członkowskiego wymaga się utrzymania domniemań zawartych w jego ustawach karnych w rozsądnych granicach, z uwzględnieniem powagi sprawy i przy zachowaniu prawa do obrony, gdyż w przeciwnym wypadku dochodzi do nieproporcjonalnego naruszenia zasady domniemania niewinności wyrażonej w ust. 1 tego artykułu (zob. podobnie wyrok z dnia 9 września 2021 r., Adler Real Estate i in., C‑546/18, EU:C:2021:711, pkt 47).

61

Jednocześnie Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł już w przeszłości, że umawiające się państwa mogą w szczególności, pod pewnymi warunkami, wprowadzić karalność samego czy też obiektywnego czynu jako takiego. Jednakże w sprawach karnych ETPC zobowiązuje państwa członkowskie do przestrzegania określonego progu. Próg ten zostaje przekroczony, gdy domniemanie skutkuje pozbawieniem danej osoby jakiejkolwiek możliwości zwolnienia się z odpowiedzialności za zarzucane jej czyny, przez co zostaje pozbawiona prawa zapisanego w art. 6 ust. 2 EKPC (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie G.I.E.M s.r.l i in. przeciwko Włochom, CE:ECHR:2018:0628JUD000182806, § 243 i przytoczone tam orzecznictwo).

62

Tymczasem, jak podkreślono w pkt 54 niniejszego wyroku, sąd właściwy do nałożenia na osobę prawną kary jest upoważniony jedynie do orzeczenia w przedmiocie pewnych konkretnych okoliczności, bez możliwości oceny, czy rzeczywiście doszło do popełnienia przestępstwa mogącego stanowić podstawę takiej kary. Wynika z tego, że taka osoba prawna nie jest w stanie skutecznie skorzystać z przysługującego jej prawa do obrony, ponieważ nie może kwestionować faktu zaistnienia tego przestępstwa i musi ostatecznie ponieść konsekwencje tego, że przeciwko osobie fizycznej, która jest uprawniona do zaciągania w jej imieniu zobowiązań lub do jej reprezentowania, prowadzone jest odrębne postępowanie.

63

Należy w tym względzie przypomnieć, że prawo do obrony ma charakter podmiotowy, w związku z czym to same zainteresowane strony muszą mieć możliwość skutecznego wykonywania tego prawa (wyrok z dnia 9 września 2021 r., Adler Real Estate i in., C‑546/18, EU:C:2021:711, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo). Zresztą nie można w żaden sposób wykluczyć rozbieżności interesów między osobą prawną a osobą fizyczną, która jest uprawniona do zaciągania w imieniu tej osoby prawnej zobowiązań lub do jej reprezentowania.

64

Wniosku tego nie może podważyć możliwość złożenia przez osobę prawną, na podstawie art. 83f Zann, wniosku o wznowienie postępowania w celu zwolnienia jej z nałożonej kary pieniężnej, w szczególności w przypadku gdy osoba fizyczna, która jest uprawniona do zaciągania w jej imieniu zobowiązań lub do jej reprezentowania, zostanie oczyszczona ze stawianych jej zarzutów. Jak wskazano bowiem w pkt 55 niniejszego wyroku, takiego środka prawnego nie można utożsamiać ze środkiem zaskarżenia powiązanym z nieograniczonym prawem orzekania, z którego ta osoba prawna mogłaby skorzystać z mocy prawa.

65

Dodatkowo, o ile prawdą jest, że procedura ustanowiona w art. 83a i nast. Zann pozwala chronić interesy finansowe Unii poprzez zapewnienie prawidłowego poboru VAT, o tyle taki cel nie może uzasadniać nieproporcjonalnego naruszenia gwarancji zawartych w art. 48 karty praw podstawowych (zob. analogicznie wyrok ETPC z dnia 23 listopada 2006 r. w sprawie Jussila przeciwko Finlandii, CE:ECHR:2006:1123JUD007305301, § 36). W pozostałym zakresie nie zostało wykazane, że procedura taka jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym jest konieczna do uniknięcia systemowego ryzyka bezkarności.

66

Stąd też postępowanie takie jak przewidziane w art. 83a i nast. Zann stanowi oczywiście nieproporcjonalne naruszenie praw zapisanych w art. 48 karty praw podstawowych.

67

Z powyższych rozważań wynika, że art. 48 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego sąd krajowy może orzec wobec osoby prawnej sankcję karną za przestępstwo, za które odpowiedzialność ponosi osoba fizyczna, która jest uprawniona do zaciągania w imieniu tej osoby prawnej zobowiązań lub do jej reprezentowania, w przypadku gdy owej osobie prawnej nie umożliwiono zakwestionowania faktu zaistnienia tego przestępstwa.

68

W związku z odpowiedzią udzieloną na pytanie pierwsze nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie.

69

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego sąd krajowy może orzec wobec osoby prawnej sankcję karną za przestępstwo, za które odpowiedzialność ponosi osoba fizyczna, która jest uprawniona do zaciągania w imieniu tej osoby prawnej zobowiązań lub do jej reprezentowania, w przypadku gdy owej osobie prawnej nie umożliwiono zakwestionowania faktu zaistnienia tego przestępstwa.