–

w imieniu RH – P. García Valdivieso Manrique i A. Ceballos Cabrillo, abogados,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego – S. Jiménez García, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu rządu duńskiego – J. Nymann-Lindegren, M. Wolff i P. Ngo, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller i R. Kanitz, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niderlandzkiego – M. K. Bulterman i J. Hoogveld, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – I. Martínez del Peral i E. Montaguti, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 20 TFUE.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Subdelegación del Gobierno en Ciudad Real (delegaturą rządu w Ciudad Real, Hiszpania, zwaną dalej „delegaturą”) a RH w przedmiocie oddalenia przez delegaturę złożonego przez RH, jako członka rodziny obywatela Unii Europejskiej, wniosku o wydanie karty pobytowej.

3

Artykuł 3 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 46), w ust. 1 stanowi:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 ust. 2, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają”.

4

Artykuł 7 tej dyrektywy w ust. 1 i 2 przewiduje:

„1.   Wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:

[…]

[…]

2.   Prawo pobytu przewidziane w ust. 1 rozciąga się na członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących lub dołączających do obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim, o ile tacy obywatele Unii spełniają warunki określone w ust. 1 lit. a), b) lub c)”.

5

Artykuł 32 konstytucji stanowi:

„1.   Mężczyzna i kobieta mają prawo do zawarcia związku małżeńskiego na zasadach pełnej równości prawnej.

2.   Formy małżeństwa, wiek i zdolność do jego zawarcia, prawa i obowiązki małżonków, przyczyny separacji i rozwiązania małżeństwa oraz ich skutki określa ustawa”.

6

Artykuł 68 Código Civil (kodeksu cywilnego) stanowi:

„Małżonkowie są zobowiązani do wspólnego pożycia, wierności oraz wzajemnej pomocy. Ponadto powinni oni dzielić odpowiedzialność za gospodarstwo domowe oraz opiekę nad wstępnymi i zstępnymi, a także innymi osobami pozostającymi na ich utrzymaniu”.

7

Artykuł 70 wspomnianego kodeksu przewiduje:

„Małżonkowie za obopólnym porozumieniem ustalają wspólne miejsce zamieszkania, a w braku zgody kwestię tę rozstrzyga sąd, który uwzględnia interes rodziny”.

8

W wersji mającej zastosowanie art. 1 Real Decreto 240/2007 sobre entrada, libre circulación y residencia en España de ciudadanos de los Estados miembros de la Unión Europea y de otros Estados parte en el Acuerdo sobre el Espacio Económico Europeo (dekretu królewskiego 240/2007 w sprawie wjazdu, swobodnego przemieszczania się i pobytu w Hiszpanii obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i innych państw będących stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym) z dnia 16 lutego 2007 r. (zwanego dalej „dekretem królewskim 240/2007”) stanowi:

„1.   Niniejszy dekret królewski reguluje warunki korzystania z prawa wjazdu i wyjazdu, swobodnego przemieszczania, pobytu, stałego pobytu i zatrudnienia w Hiszpanii dla obywateli innych państw członkowskich Unii Europejskiej i innych państw będących stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, a także ograniczenia wymienionych wyżej praw wynikające ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego.

2.   Treść niniejszego dekretu królewskiego pozostaje bez uszczerbku dla przepisów szczególnych i traktatów międzynarodowych, których [Królestwo Hiszpanii] jest stroną”.

9

Artykuł 2 tego dekretu królewskiego stanowi:

„Niniejszy dekret królewski stosuje się również, na warunkach w nim przewidzianych, do członków rodziny obywatela innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub innego państwa będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, bez względu na przynależność państwową, gdy mu towarzyszą lub do niego dołączają:

współmałżonka, pod warunkiem że nie zawarto porozumienia w sprawie stwierdzenia nieważności małżeństwa, lub nie orzeczono tej nieważności, rozwodu lub separacji.

[…]”.

10

Zgodnie z art. 7 wspomnianego dekretu królewskiego:

„1.   Każdy obywatel Unii lub obywatel innego państwa będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym ma prawo przebywać na terytorium państwa hiszpańskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące:

[…]

[…]

2.   Prawo pobytu przewidziane w ust. 1 rozciąga się na członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących lub dołączających w Hiszpanii do obywatela Unii lub innego państwa będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, o ile ten ostatni spełnia warunki określone w ust. 1 lit. a), b) lub c).

[…]

7.   Jeżeli chodzi o wystarczające środki utrzymania, to nie można ustalić stałej kwoty; należy uwzględnić sytuację osobistą obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub innego państwa będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym. W każdym razie kwota ta nie może przekraczać poziomu zasobów finansowych, poniżej którego Hiszpanie otrzymują pomoc społeczną, lub kwoty minimalnej emerytury z zabezpieczenia społecznego”.

11

W dniu 13 listopada 2015 r. RH, pełnoletni obywatel Maroka, zawarł w Ciudad Real (Hiszpania) związek małżeński z pełnoletnią obywatelką Hiszpanii, która nigdy nie korzystała ze swobody przemieszczania się w obrębie Unii. Legalność tego małżeństwa nigdy nie została zakwestionowana. Od tego czasu małżonkowie mieszkają razem w Ciudad Real z ojcem obywatelki Hiszpanii.

12

W dniu 23 listopada 2015 r. RH, jako członek rodziny obywatela Unii, złożył wniosek o wydanie karty pobytu czasowego.

13

W dniu 20 stycznia 2016 r. właściwy organ administracji oddalił ten wniosek, ponieważ małżonka RH nie wykazała, że spełnia warunki przewidziane w art. 7 dekretu królewskiego 240/2007. Dokładniej organ ten uznał, że małżonka RH nie wykazała, że sama posiada wystarczające zasoby finansowe na utrzymanie swojego męża, podczas gdy zgodnie z rzeczonym art. 7 obowiązek posiadania takich zasobów spoczywa wyłącznie na niej.

14

Z postanowienia odsyłającego wynika, że właściwy organ administracji nie sprawdzał żadnej innej okoliczności mogącej mieć znaczenie dla rzeczywistej relacji między małżonkami, ani nie badał konsekwencji, jaką dla obywatelki hiszpańskiej miałaby okoliczność, że jej małżonek musiałby opuścić terytorium Unii. Organ ten nie wziął również pod uwagę faktu, że ojciec obywatelki Hiszpanii zobowiązał się do pokrywania kosztów wynikających z pobytu RH w Hiszpanii. Propozycja ta oraz dowód posiadania zasobów finansowych przez ojca małżonki RH zostały zresztą udowodnione.

15

W dniu 10 marca 2016 r. delegatura utrzymała w mocy decyzję o oddaleniu wniosku złożonego przez RH. Ten ostatni wniósł skargę sądowo-administracyjną do Juzgado de lo Contencioso-Administrativo no 2 de Ciudad Real (sądu administracyjnego na poziomie prowincji nr 2 w Ciudad Real, Hiszpania).

16

Sąd ten uwzględnił jego skargę, uznając, że art. 7 dekretu królewskiego 240/2007 nie ma zastosowania do RH, członka rodziny obywatelki Hiszpanii, która nigdy nie skorzystała ze swobody przemieszczania się.

17

Administracja państwowa odwołała się od tego orzeczenia do sądu odsyłającego.

18

Sąd ten podkreśla, że Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania) wyrokiem z dnia 1 czerwca 2010 r. orzekł, że dekret królewski 240/2007 ma zastosowanie do obywateli Hiszpanii bez względu na to, czy skorzystali, czy nie skorzystali oni ze swobody przemieszczania się na terytorium Unii, a także do członków ich rodzin będących obywatelami państw trzecich.

19

Sąd odsyłający uważa jednak, że Tribunal Supremo (Cour Suprême) nie rozważył prawidłowo, że z art. 3 dyrektywy 2004/38 i z orzecznictwa Trybunału wynika, że dyrektywa ta stosuje się wyłącznie do obywateli państwa członkowskiego, którzy przemieszczają się na terytorium innego państwa członkowskiego. Ponadto zauważa on, że z orzecznictwa Tribunal Supremo (sądu najwyższego) wynika, że przewidziany w dekrecie królewskim 240/2007 system łączenia rodzin obywateli państw trzecich będących członkami rodziny obywatela Hiszpanii, jest odtąd tym samym co system dotyczący obywatela Unii, który osiedliłby się w Hiszpanii.

20

Zdaniem sądu odsyłającego w dniu wydania wyroku Tribunal Supremo (sądu najwyższego) dekret królewski 240/2007 nie zawierał warunków przewidzianych w art. 7 dyrektywy 2004/38, a w szczególności warunku zobowiązującego obywatela Unii do posiadania wystarczających zasobów finansowych dla siebie i członków rodziny, by nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej.

21

Ustawą z dnia 20 kwietnia 2012 r. art. 7 dyrektywy 2004/38 został wreszcie transponowany w całości do prawa hiszpańskiego, łącznie z obowiązkiem posiadania ubezpieczenia zdrowotnego i posiadania wystarczających zasobów finansowych. Od tej chwili warunki te znalazły zastosowanie również do obywatela Hiszpanii, który nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, a chciałby, by dołączyli do niego członkowie rodziny będący obywatelami państwa trzeciego. Stosowanie warunków ustanowionych w art. 7 dekretu królewskiego 240/2007, zmienionego ustawą z dnia 20 kwietnia 2012 r., do obywateli Hiszpanii, którzy nie skorzystali ze swobody przemieszczania się, zostało w późniejszym orzecznictwie Tribunal Supremo (sądu najwyższego) uznane za skutek przepisu prawa wewnętrznego, niezależnego od dyrektywy 2004/38.

22

Mimo to sąd odsyłający zastanawia się nad kwestią, czy art. 20 TFUE nie stoi na przeszkodzie praktyce hiszpańskiej zobowiązującej obywatela Hiszpanii, który nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się wewnątrz Unii, do przedstawienia dowodu, że posiada wystarczające zasoby dla siebie i małżonka, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej. Sąd ten wskazuje w szczególności, że ta automatyczna praktyka państwa hiszpańskiego, niedopuszczająca możliwości dostosowania jej do sytuacji szczególnych, mogłaby – gdyby w jej wyniku obywatel Hiszpanii musiał opuścić terytorium Unii – być sprzeczna z rzeczonym art. 20.

23

Sąd odsyłający uważa zaś, że w świetle obowiązującego hiszpańskiego prawa małżeńskiego mogłoby się tak wydarzyć. Podkreśla on bowiem, że prawo do wspólnego pożycia wypływa z minimalnej treści art. 32 konstytucji. Ponadto art. 68 i 70 kodeksu cywilnego przewidują, że małżonkowie mają obowiązek wspólnego pożycia i za obopólnym porozumieniem ustalają wspólne miejsce zamieszkania. Wynika stąd, że obowiązek wspólnego pożycia małżonków różni się w prawie hiszpańskim od decyzji wynikającej z celowości lub wygody.

24

Zdaniem sądu odsyłającego może się zdarzyć, że przestrzeganie tego obowiązku nie będzie możliwe, jeżeli legalny pobyt obywatela państwa trzeciego, małżonka obywatela Hiszpanii, będzie zależał od kryteriów ekonomicznych. Odmowa przyznania prawa pobytu małżonkowi wiązałaby się z koniecznością opuszczenia terytorium Unii przez obywatela Hiszpanii, który nie posiada środków utrzymania wymaganych w art. 7 dekretu królewskiego 240/2007, ponieważ byłby to jedyny sposób przestrzegania i urzeczywistnienia prawa i obowiązku wspólnego pożycia ustanowionych w prawie hiszpańskim. Dojście do takiego wniosku nie wymaga istnienia możliwości sądowego zobowiązania małżonków do wspólnego pożycia.

25

Ponadto sąd odsyłający uważa, że w każdym razie naruszeniem art. 20 TFUE jest praktyka państwa hiszpańskiego polegająca na automatycznej odmowie łączenia rodziny obywatela państwa trzeciego z obywatelem Hiszpanii, który nigdy nie skorzystał ze swobód przepływu, wyłącznie z tego powodu, że ten obywatel nie osiągnął określonego poziomu życia, przy czym władze nie badają, czy między obywatelem Unii a tym obywatelem państwa trzeciego istnieje stosunek zależności tego rodzaju, że w wypadku nieprzyznania temu ostatniemu pochodnego prawa pobytu obywatel Unii byłby faktycznie zmuszony do opuszczenia terytorium Unii rozpatrywanego jako całość.

26

Sąd odsyłający uważa, że organy hiszpańskie oddaliły wniosek RH wyłącznie na tej podstawie, że jego małżonka nie posiadała wystarczających zasobów – bez badania szczególnych okoliczności dotyczących ich małżeństwa. W tej kwestii sąd odsyłający nie zgadza się z twierdzeniami administracji, która zarzuca małżonce RH milczenie w kwestii istnienia ewentualnych szczególnych okoliczności. Zdaniem sądu odsyłającego państwo hiszpańskie nie dało małżonce RH możliwości wypowiedzenia się na temat ewentualnego istnienia stosunku zależności między nią a jej małżonkiem. Władze nie zbadały nawet dowodów potwierdzających posiadanie wystarczających środków utrzymania przez ojca małżonki RH, mimo iż wyraźnie zaproponował, że weźmie na utrzymanie małżonka swej córki, co zdaniem tego sądu w praktyce dowodzi, że na potrzeby odmowy wydania obywatelowi państwa trzeciego karty pobytu jako członkowi rodziny obywatela Unii państwo hiszpańskie opiera się wyłącznie i automatycznie na braku wystarczających środków utrzymania cechującym samego obywatela Hiszpanii.

27

W tych okolicznościach Tribunal Superior de Justicia de Castilla-La Mancha (wyższy trybunał sprawiedliwości Kastylii-La Manchy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

28

Przede wszystkim należy zauważyć, że z postanowienia odsyłającego wynika, że właściwe organy hiszpańskie odmówiły na podstawie art. 7 dekretu królewskiego 240/2007, który transponuje art. 7 dyrektywy 2004/38, wydania RH, obywatelowi Maroka, dokumentu pobytowego jako członkowi rodziny obywatela Unii z tego powodu, że jego małżonka, obywatelka Unii, nie posiadała wystarczających zasobów dla siebie i członków rodziny, by nie stanowić obciążenia dla krajowego systemu pomocy społecznej – bez uwzględnienia okoliczności, że ojciec tej obywatelki Unii zadeklarował gotowość utrzymywania RH.

29

Sąd odsyłający uściśla, że małżonka RH jest obywatelką Hiszpanii, która nigdy nie korzystała ze swobody przemieszczania się w obrębie Unii. Należy zauważyć, że w takiej sytuacji jej małżonek, będący obywatelem państwa trzeciego, nie może wywodzić prawa pobytu ani z dyrektywy 2004/38, ani z art. 21 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo].

30

Jednak z postanowienia odsyłającego wynika, że art. 7 dekretu królewskiego 240/2007 stosuje się nie tylko do wniosków w sprawie łączenia rodzin złożonych przez obywatela państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał ze swobody przemieszczania się, które to wnioski wchodzą w zakres stosowania dyrektywy 2004/38, ale również – na podstawie utrwalonego orzecznictwa Tribunal Supremo (sądu najwyższego), stosuje się do wniosków w sprawie łączenia rodzin złożonych przez obywatela państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Hiszpanii, który nigdy nie korzystał ze swobody przemieszczania się.

31

W tych okolicznościach celowe jest przypomnienie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, na co zwrócił też uwagę rzecznik generalny w pkt 41 opinii, zawarty w art. 7 dyrektywy 2004/38 warunek dotyczący wystarczającego charakteru zasobów należy interpretować w ten sposób, że o ile obywatel Unii powinien posiadać wystarczające zasoby, o tyle prawo Unii nie ustanawia żadnego wymogu dotyczącego ich pochodzenia i może je zapewniać między innymi członek rodziny rzeczonego obywatela (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 października 2004 r., Zhu i Chen, C‑200/02, EU:C:2004:639, pkt 30–33; a także z dnia 2 października 2019 r., Bajratari, C‑93/18, EU:C:2019:809, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

Poprzez pytanie drugie, które należy zbadać w pierwszej kolejności, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie oddaleniu przez państwo członkowskie wniosku w sprawie łączenia rodziny złożonego przez będącego obywatelem państwa trzeciego małżonka obywatela Unii, który posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się – na tej wyłącznie podstawie, że ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów dla siebie i małżonka, by nie stanowić obciążenia dla krajowego systemu pomocy społecznej i bez zbadania, czy obywatel Unii i obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności tego rodzaju, że w przypadku odmowy przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu ów obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia terytorium Unii rozpatrywanego jako całość i w ten sposób zostałby pozbawiony możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przysługujących mu ze względu na jego status.

33

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że prawo Unii co do zasady nie ma zastosowania do wniosku o łączenie rodziny obywatela państwa trzeciego z członkiem tej rodziny będącym obywatelem państwa członkowskiego, który nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, a zatem zasadniczo nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na podstawie którego takie łączenie rodziny jest uzależnione od spełnienia warunku posiadania wystarczających zasobów, takiego jak opisany w punkcie poprzedzającym niniejszego wyroku.

34

W drugiej kolejności należy jednak zauważyć, że systemowe nakładanie takiego warunku, bez jakichkolwiek odstępstw, może naruszać pochodne prawo pobytu, które w bardzo szczególnych sytuacjach powinno zostać przyznane obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii na podstawie art. 20 TFUE.

35

W tej kwestii przypomnieć trzeba, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 20 TFUE przyznaje wszystkim osobom posiadającym obywatelstwo państwa członkowskiego status obywatela Unii, który powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo].

36

Obywatelstwo Unii nadaje każdemu obywatelowi Unii podstawowe i indywidualne prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w traktacie i środków przyjętych w celu ich stosowania [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo].

37

W tym kontekście Trybunał orzekł, że art. 20 TFUE stoi na przeszkodzie środkom krajowym, w tym decyzjom odmawiającym prawa pobytu członkom rodziny obywatela Unii, których skutkiem byłoby pozbawienie obywateli Unii możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo].

38

Natomiast postanowienia traktatu dotyczące obywatelstwa Unii nie przyznają obywatelom państw trzecich żadnych praw o charakterze autonomicznym. Ewentualne prawa przyznane takim obywatelom nie są bowiem ich prawami własnymi, lecz prawami pochodnymi, wynikającymi z praw przysługujących obywatelowi Unii. Cel i uzasadnienie rzeczonych praw pochodnych opierają się na stwierdzeniu, że odmowa ich uznania mogłaby w szczególności godzić w swobodę przemieszczania się obywatela Unii [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo].

39

W tej kwestii Trybunał stwierdził już, że istnieją sytuacje bardzo szczególne, w których – mimo że prawo wtórne dotyczące prawa pobytu obywateli państw trzecich nie podlega zastosowaniu i mimo że dany obywatel Unii nie skorzystał z przysługującej mu swobody przemieszczania się – należy jednak przyznać prawo pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny wspomnianego obywatela z uwagi na to, że w przeciwnym wypadku naruszona zostałaby skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii, jeżeli w konsekwencji takiej odmowy ów obywatel byłby w praktyce zmuszony do opuszczenia terytorium Unii rozpatrywanego jako całość, co pozbawiłoby go możliwości skutecznego korzystania z istoty praw, jakie przyznaje mu ten status [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 51].

40

Jednak odmowa przyznania prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego może podważyć skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii jedynie wówczas, gdy ów obywatel państwa trzeciego pozostaje z obywatelem Unii, będącym członkiem jego rodziny, w takim stosunku zależności, że ów obywatel Unii byłby zmuszony do towarzyszenia obywatelowi państwa trzeciego oraz do opuszczenia terytorium Unii rozpatrywanego jako całość [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo].

41

Wynika stąd, że obywatel państwa trzeciego może domagać się przyznania pochodnego prawa pobytu na podstawie art. 20 TFUE jedynie w sytuacji, gdy w razie nieprzyznania takiego prawa pobytu zarówno on sam, jak i będący członkiem jego rodziny obywatel Unii, byliby zmuszeni do opuszczenia jej terytorium. Zatem przyznanie takiego pochodnego prawa pobytu może być rozważane jedynie wówczas, gdy obywatel państwa trzeciego będący członkiem rodziny obywatela Unii nie spełnia koniecznych warunków otrzymania prawa pobytu w państwie członkowskim, którego ów obywatel Unii jest obywatelem, na podstawie innych przepisów, a w szczególności krajowego uregulowania mającego zastosowanie do łączenia rodzin.

42

Jednak w sytuacji gdy już stwierdzono, że obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii nie można przyznać żadnego prawa pobytu na podstawie prawa krajowego lub wtórnego prawa Unii, okoliczność, że rzeczony obywatel państwa trzeciego oraz tenże obywatel Unii pozostają w takim stosunku zależności, że w razie odesłania członka jego rodziny będącego obywatelem państwa trzeciego poza terytorium Unii ów obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia rzeczonego terytorium rozpatrywanego jako całość, skutkuje tym, że art. 20 TFUE co do zasady zobowiązuje dane państwo członkowskie do przyznania pochodnego prawa pobytu temu obywatelowi państwa trzeciego.

43

Niemniej jednak należy jeszcze w trzeciej kolejności wskazać, że Trybunał przyjął już, że pochodne prawo pobytu wynikające z art. 20 TFUE nie ma charakteru bezwzględnego i państwa członkowskie mogą go odmówić w pewnych szczególnych przypadkach.

44

I tak Trybunał orzekł, że ów art. 20 TFUE nie wpływa na możliwość powoływania się przez państwa członkowskie na wyjątek od rzeczonego pochodnego prawa pobytu związany w szczególności z utrzymaniem porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa publicznego (wyroki z dnia 13 września 2016 r.: CS, C‑304/14, EU:C:2016:674, pkt 36; Rendón Marín, C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 81).

45

Odmowa przyznania prawa pobytu członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego oparta na istnieniu rzeczywistego, aktualnego i dostatecznie poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego z uwagi na, w szczególności, przestępstwa popełnione przez rzeczonego obywatela państwa trzeciego, byłaby więc zgodna z prawem Unii, nawet jeżeli powodowałaby obowiązek opuszczenia terytorium Unii przez będącego członkiem jego rodziny obywatela Unii [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo].

46

W związku z tym należy ustalić, czy art. 20 TFUE w ten sam sposób pozwala państwom członkowskim wprowadzić wyjątek od przewidzianego w nim pochodnego prawa pobytu związany z wymogiem posiadania przez obywatela Unii wystarczających zasobów.

47

W tej kwestii należy podkreślić, że ocena wyjątku od pochodnego prawa pobytu wynikającego z art. 20 TFUE powinna uwzględniać w szczególności prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego zapisanego w art. 7 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (wyroki z dnia 13 września 2016 r.: CS, C‑304/14, EU:C:2016:674, pkt 36; Rendón Marín, C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 81) oraz, bardziej ogólnie, zasadę proporcjonalności jako zasadę ogólną prawa Unii.

48

Odmowa przyznania członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu na terytorium państwa członkowskiego, którego rzeczony obywatel Unii posiada obywatelstwo, z tego jedynie powodu, że nie posiada on wystarczających zasobów, nawet jeżeli tenże obywatel Unii i rzeczony obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności takim jak opisany w pkt 39 niniejszego wyroku, stanowiłaby naruszenie możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przysługujących mu ze względu na jego status obywatela Unii, które to ograniczenie byłoby nieproporcjonalne do celu, któremu służy warunek dotyczący zasobów, polegający na ochronie finansów publicznych danego państwa członkowskiego. Taki czysto ekonomiczny cel różni się bowiem w sposób fundamentalny od celu polegającego na utrzymaniu porządku publicznego i ochronie bezpieczeństwa publicznego i nie pozwala na uzasadnienie aż tak daleko idącego naruszenia praw wynikających ze statusu obywatela Unii.

49

Wynika stąd, że w sytuacji gdy obywatel Unii i będący członkiem jego rodziny obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności w rozumieniu pkt 39 niniejszego wyroku, art. 20 TFUE stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie wprowadziło wyjątek od pochodnego prawa pobytu przyznanego w tym artykule temu obywatelowi państwa trzeciego z tego jedynie powodu, że rzeczony obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów.

50

Jak zatem wskazał rzecznik generalny w pkt 66 opinii, nałożony na obywatela Unii obowiązek posiadania wystarczających zasobów dla siebie i członka rodziny będącego obywatelem państwa trzeciego może zagrozić skuteczności (effet utile) art. 20 TFUE, jeżeli obowiązek ten może doprowadzić do konieczności opuszczenia przez rzeczonego obywatela państwa trzeciego terytorium Unii rozpatrywanego jako całość oraz do tego, że z powodu istnienia stosunku zależności między tym obywatelem państwa trzeciego a tym obywatelem Unii obywatel Unii będzie w praktyce zmuszony do towarzyszenia mu, a tym samym również opuszczenia terytorium Unii.

51

W czwartej kolejności, jeżeli chodzi o przepisy proceduralne, zgodnie z którymi w związku z wnioskiem o zezwolenie na pobyt do celów łączenia rodziny obywatel państwa trzeciego może powoływać się na istnienie prawa pochodnego na podstawie art. 20 TFUE, to Trybunał orzekł, że o ile to do państw członkowskich należy oczywiście ustanowienie przepisów regulujących sposób wykonywania pochodnego prawa pobytu, które w bardzo szczególnych sytuacjach wskazanych w art. 39 niniejszego wyroku powinno zostać przyznane obywatelowi państwa trzeciego na gruncie art. 20 TFUE, o tyle owe przepisy proceduralne nie mogą godzić w skuteczność (effet utile) rzeczonego art. 20 [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 54].

52

Tak więc, o ile organy krajowe nie mają obowiązku systematycznego i z własnej inicjatywy badania istnienia stosunku zależności w rozumieniu art. 20 TFUE, gdyż to zainteresowana osoba powinna przedstawić informacje lub dowody pozwalające na dokonanie oceny, czy spełnione są przesłanki stosowania art. 20 TFUE, o tyle uniemożliwienie obywatelowi państwa trzeciego lub będącemu członkiem jego rodziny obywatelowi Unii powołania się na informacje lub dowody pozwalające na dokonanie oceny, czy istnieje między nimi stosunek zależności w rozumieniu art. 20 TFUE, zagrażałoby skuteczności (effet utile) tego artykułu (zob. analogicznie wyrok z dnia 10 maja 2017 r., Chavez-Vilchez i in., C‑133/15, EU:C:2017:354, pkt 75, 76).

53

W związku z tym, w sytuacji gdy do organu krajowego obywatel państwa trzeciego zwraca się z wnioskiem o przyznanie prawa pobytu do celów łączenia rodziny z obywatelem Unii posiadającym obywatelstwo tego państwa członkowskiego, organ ten nie może oddalić tego wniosku w sposób automatyczny, wyłącznie z tego powodu, ze ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów. Przeciwnie, ma on obowiązek przeprowadzenia oceny, na podstawie informacji lub dowodów, które obywatel państwa trzeciego i obywatel Unii powinni mieć możliwość swobodnego przedstawienia, a także w razie potrzeby dokonując koniecznych sprawdzeń, czy te dwie osoby pozostają w stosunku zależności takim, jak opisany w pkt 39 niniejszego wyroku, co oznaczałoby, że ten obywatel państwa trzeciego co do zasady powinien otrzymać pochodne prawo pobytu na podstawie art. 20 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 10 maja 2017 r., Chavez-Vilchez i in., C‑133/15, EU:C:2017:354, pkt 75–77).

54

W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie oddaleniu przez państwo członkowskie wniosku w sprawie łączenia rodziny złożonego przez będącego obywatelem państwa trzeciego małżonka obywatela Unii, który posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się – na tej wyłącznie podstawie, że ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów dla siebie i małżonka, by nie stanowić obciążenia dla krajowego systemu pomocy społecznej i bez zbadania, czy obywatel Unii i obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności, tego rodzaju, że w przypadku odmowy przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu ów obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia terytorium Unii rozpatrywanego jako całość i w ten sposób zostałby pozbawiony możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przysługujących mu ze względu na jego status.

55

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stosunek zależności mogący uzasadniać przyznanie pochodnego prawa pobytu na podstawie tego artykułu istnieje wyłącznie z tego powodu, że obywatel państwa członkowskiego, który jest pełnoletni i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, oraz jego małżonek, który jest pełnoletnim obywatelem państwa trzeciego, są zobowiązani do wspólnego pożycia na podstawie obowiązków wynikających z małżeństwa zgodnie z prawem państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii.

56

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że w odróżnieniu od małoletnich, a tym bardziej gdy są oni małymi dziećmi, osoba dorosła może co do zasady prowadzić życie niezależne od członków swojej rodziny. Wynika stąd, że uznanie, iż między dwojgiem dorosłych zachodzi stosunek zależności będący podstawą przyznania pochodnego prawa pobytu na gruncie art. 20 TFUE, możliwe jest tylko w wyjątkowych wypadkach, w których w świetle wszystkich istotnych okoliczności zainteresowana osoba w żaden sposób nie może zostać oddzielona od członka rodziny, w zależności od którego pozostaje [zob. podobnie wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 65].

57

W drugiej kolejności z orzecznictwa Trybunału wynika również, że sam fakt, że obywatelowi państwa członkowskiego mogłoby wydawać się pożądane – ze względów ekonomicznych lub w celu utrzymania jedności rodziny na terytorium Unii – aby członkowie jego rodziny, którzy nie posiadają obywatelstwa państwa członkowskiego, mogli z nim przebywać na terytorium Unii, sam w sobie jest niewystarczający dla stwierdzenia, że obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia terytorium Unii w razie nieprzyznania takiego prawa [wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (Łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 74 i przytoczone tam orzecznictwo].

58

Tak więc istnienie więzi rodzinnej, czy to natury biologicznej, czy prawnej, między obywatelem Unii a członkiem jego rodziny będącym obywatelem państwa trzeciego nie stanowi wystarczającego uzasadnienia dla przyznania temu członkowi rodziny na podstawie art. 20 TFUE pochodnego prawa pobytu na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii [zob. podobnie wyrok z dnia 8 maja 2018 r., K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C‑82/16, EU:C:2018:308, pkt 75].

59

W trzeciej kolejności należy zauważyć, że Trybunał stwierdził również, że jedna z zasad prawa międzynarodowego – potwierdzona w art. 3 protokołu nr 4 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., co do której nie sposób przyjąć, by prawo Unii mogło ją pomijać – stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie mogło odmówić swoim obywatelom prawa wjazdu lub pobytu na swoim terytorium niezależnie od podstawy.

60

Skoro więc obywatelom państwa członkowskiego przysługuje bezwarunkowe prawo pobytu na terytorium tego państwa (wyrok z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes, C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 37), państwo członkowskie nie może zgodnie z prawem nakazać jednemu ze swoich obywateli opuszczenia swego terytorium w celu – w szczególności – wywiązania się z obowiązków wynikających z jego małżeństwa, nie łamiąc przy tym zasady prawa międzynarodowego przypomnianej w punkcie poprzedzającym niniejszego wyroku.

61

Zatem, nawet przy założeniu, że – jak twierdzi sąd odsyłający w odniesieniu do prawa hiszpańskiego – przepisy prawa małżeńskiego państwa członkowskiego zobowiązują obywatela tego państwa członkowskiego i jego małżonka do wspólnego pożycia, obowiązek taki nigdy nie mógłby jednak zmusić jego obywatela w sposób prawnie wiążący do opuszczenia terytorium Unii, nawet gdyby jego małżonek, będący obywatelem państwa trzeciego, nie otrzymał zezwolenia na pobyt na terytorium tego państwa członkowskiego. W świetle powyższych rozważań taki nałożony na małżonków ustawowy obowiązek wspólnego pożycia sam w sobie nie jest wystarczający do wykazania, że pozostają oni w stosunku zależności tego rodzaju, że w razie odesłania jego małżonka poza terytorium Unii zależność ta zmuszałaby tego obywatela Unii do towarzyszenia mu, a tym samym również opuszczenia terytorium Unii.

62

W każdym razie z postanowienia odsyłającego wynika, że nałożony na małżonków obowiązek wspólnego pożycia, wynikający z prawa hiszpańskiego, nie jest możliwy do wyegzekwowania na drodze sądowej.

63

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stosunek zależności mogący uzasadniać przyznanie pochodnego prawa pobytu na podstawie tego artykułu nie istnieje wyłącznie z tego powodu, że obywatel państwa członkowskiego, który jest pełnoletni i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, oraz jego małżonek, który jest pełnoletnim obywatelem państwa trzeciego, są zobowiązani do wspólnego pożycia na podstawie obowiązków wynikających z małżeństwa zgodnie z prawem państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii.

64

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje: