7.6.2018   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 195/1

(1)

Unia opiera się na wspólnych wartościach i ogólnych zasadach – zapisanych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej – którymi są poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, praworządność oraz poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. W myśl art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej Unia umacnia i propaguje swoje wartości.

(2)

Kierując się tymi wartościami, Unia z powodzeniem zintegrowała państwa, społeczności i ludzi wokół wyjątkowego projektu politycznego, zapewniając Europie tym samym najdłuższy okres pokoju, który z kolei sprzyja stabilności społecznej i dobrobytowi ekonomicznemu. Przyjęcie przez państwa członkowskie wartości określonych w Traktacie stanowi wspólną podstawę, która wyróżnia europejski styl życia i europejską tożsamość i zapewnia Unii własne miejsce na arenie światowej.

(3)

Unia i jej państwa członkowskie mierzą się z różnymi wyzwaniami, w tym z populizmem, ksenofobią, stwarzającym podziały nacjonalizmem, dyskryminacją, rozpowszechnianiem nieprawdziwych informacji i dezinformacją, a także radykalizacją postaw prowadzącą do brutalnego ekstremizmu. Zjawiska te mogą stanowić poważne zagrożenie dla fundamentów naszych demokracji, podważać zaufanie do praworządności i instytucji demokratycznych oraz osłabiać wspólne poczucie przynależności wewnątrz społeczeństw europejskich i wśród nich.

(4)

Brak wiedzy o początkach Unii, przyczynach jej utworzenia i jej podstawowych funkcjach sprzyja dezinformacji i uniemożliwia formowanie świadomych opinii o jej działaniach. Wiedza o różnorodności Unii i jej państw członkowskich sprzyja wzajemnemu szacunkowi, zrozumieniu i współpracy w państwach członkowskich i między nimi.

(5)

Kluczową rolę w promowaniu wspólnych wartości odgrywa edukacja – wszelkiego rodzaju, na wszystkich poziomach i od wczesnego wieku. Pomaga zapewniać włączenie społeczne, gdyż gwarantuje każdemu dziecku sprawiedliwe i równe szanse na odniesienie sukcesu. Daje możliwość stania się aktywnym obywatelem o świadomości krytycznej i pozwala lepiej rozumieć tożsamość europejską.

(6)

Na spotkaniu w ramach agendy przywódców w listopadzie 2017 r. w Göteborgu przywódcy europejscy debatowali nad znaczeniem edukacji i kultury dla przyszłości Europy. Wnosząc wkład w tę debatę, Komisja przedstawiła swoją wizję europejskiego obszaru edukacji i zaproponowała szereg inicjatyw w komunikacie pt. „Wzmocnienie tożsamości europejskiej dzięki edukacji i kulturze” (1), w którym stwierdza, że „wzmocnienie tożsamości europejskiej wciąż pozostaje niezwykle ważne, a edukacja i kultura stanowią najlepszą drogę do tego celu”.

(7)

Po spotkaniu przywódców w Göteborgu Rada Europejska w konkluzjach z dnia 14 grudnia 2017 r. zaznaczyła, że edukacja i kultura są kluczem do budowania włączających, spójnych społeczeństw i do utrzymania naszej konkurencyjności (2).

(8)

Jeden z celów strategicznych ram europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020) (3) – mianowicie promowanie sprawiedliwości, spójności społecznej i aktywności obywatelskiej – został przyjęty przy założeniu, że edukacja powinna upowszechniać kompetencje międzykulturowe, wartości demokratyczne oraz szacunek dla praw podstawowych, zapobiegać wszelkim formom dyskryminacji i rasizmu i je zwalczać oraz wyposażać dzieci, młodzież i dorosłych w umiejętność pozytywnego komunikowania się z rówieśnikami z różnych środowisk.

(9)

Deklaracja paryska, przyjęta w dniu 17 marca 2015 r. przez europejskich ministrów edukacji, przedstawia zobowiązanie państw członkowskich do promowania wspólnych wartości, wzmacniania krytycznego myślenia i umiejętności korzystania z mediów, edukacji włączającej i dialogu międzykulturowego. Odpowiedzi uzyskane w ramach konsultacji publicznych (4) przeprowadzonych w całej UE jasno pokazują, że należy promować edukację włączającą. Jedynie 16 % respondentów uważa, że edukacja już obecnie realizuje ten cel; 95 % sądzi, że edukacja powinna pomagać młodym ludziom zrozumieć znaczenie wspólnych wartości, a Unia powinna wspierać państwa członkowskie w realizacji tego zadania (98 %).

(10)

Przeprowadzone w 2017 r. badanie Eurydice dotyczące edukacji obywatelskiej w szkołach w Europie wskazuje, że edukacja obywatelska znajduje się obecnie w centrum uwagi w szeregu państw europejskich. Jednak nieomal połowa krajów nadal nie prowadzi polityki włączania edukacji obywatelskiej do kształcenia nauczycieli. Należy więc wspierać nauczycieli i wzmacniać ich pozycję poprzez działania na rzecz tworzenia kultury i środowiska otwartego uczenia się oraz na rzecz radzenia sobie z różnorodnymi grupami uczących się, aby mogli nauczać kompetencji obywatelskich, przekazywać wspólne dziedzictwo Europy, promować wspólne wartości i być wzorem do naśladowania dla uczących się.

(11)

W wielu państwach członkowskich trudnym problemem pozostaje radykalizacja postaw prowadząca do brutalnego ekstremizmu. Promowanie wspólnych wartości jako nośnika spójności i integracji społecznej, w tym za pomocą polityk edukacyjnych, stanowi integralną część rozwiązania. W celu wsparcia państw członkowskich w ich wysiłkach Komisja Europejska w lipcu 2017 r. powołała Grupę Ekspercką na Wysokim Szczeblu ds. Radykalizacji Postaw (5), aby określić środki wsparcia, w tym w dziedzinie edukacji.

(12)

Wyniki najnowszego badania PISA oraz Monitor Kształcenia i Szkolenia z 2017 r. wskazują na związek między nierównościami edukacyjnymi a uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi uczniów. Dane PISA pokazują trzykrotnie wyższe prawdopodobieństwo uzyskania przez uczniów pochodzących z uboższych rodzin słabszego wyniku od wyniku ich zamożniejszych rówieśników oraz ponaddwukrotnie wyższe prawdopodobieństwo słabszego wyniku u uczniów pochodzących ze środowisk migracyjnych niż u pozostałych. Kluczowe znaczenie dla zapobiegania marginalizacji młodych ludzi ma tworzenie włączających i sprawiedliwych systemów edukacji, sprzyjających spójności społecznej, zapewniających podstawy dla aktywności obywatelskiej i zwiększających szanse na zatrudnienie.

(13)

Międzynarodowe badanie edukacji obywatelskiej przeprowadzone w 2016 r. przez Międzynarodowe Towarzystwo Oceniania Osiągnięć Szkolnych wskazuje, że tożsamość krajowa i europejska mogą z powodzeniem współistnieć i nie są ze sobą sprzeczne. Badanie pokazuje też, że uczniowie o wyższym poziomie wiedzy obywatelskiej zwykle wykazują też bardziej tolerancyjną postawę.

(14)

Badania Eurobarometr wskazują na niezwykle niski poziom wiedzy o Unii. Według ankiety z 2014 r. 44 % osób uważa, że jedynie w ograniczonym stopniu rozumie sposób funkcjonowania Unii, a według badania z 2011 r. zwykła większość twierdzi, że nie jest dobrze poinformowana o Unii Europejskiej. To samo badanie ujawniło również, że jedna trzecia badanych nie wie, ile dokładnie państw członkowskich liczy Unia. Badanie Eurobarometru z 2017 r. pokazało, że zdaniem 89 % młodych Europejczyków krajowe rządy powinny wzmocnić szkolną edukację w zakresie praw i obowiązków, które mają jako obywatele Unii. Wyniki najnowszego badania Eurobarometr wskazują zaś, że zdaniem 35 % respondentów pożytecznym rozwiązaniem dla przyszłości Europy byłby porównywalne standardy edukacyjne.

(15)

W związku z tym istotne jest, by państwa członkowskie zwiększyły wysiłki na rzecz dalszej realizacji wszystkich celów deklaracji paryskiej z 2015 r. Szczególnie ważne jest dalsze promowanie wspólnych wartości jako nośników spójności i włączenia, sprzyjanie wdrażaniu partycypacyjnych środowisk uczenia się na wszystkich poziomach edukacji, doskonalenie szkoleń dla nauczycieli w zakresie obywatelstwa i różnorodności oraz doskonalenie umiejętności korzystania z mediów i krytycznego myślenia u wszystkich uczących się.

(16)

Aby zwiększyć spójność społeczeństw, niezbędne jest zapewnienie faktycznie równego dostępu do edukacji włączającej dobrej jakości wszystkim uczącym się, w tym osobom pochodzącym ze środowisk migracyjnych, znajdującym się w trudniejszej sytuacji społeczno-ekonomicznej, osobom o specjalnych potrzebach oraz osobom z niepełnosprawnościami – zgodnie z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych. Dążąc do tego celu, państwa członkowskie mogą skorzystać z istniejących instrumentów unijnych, w szczególności programu Erasmus+, europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, programów „Kreatywna Europa” i „Europa dla obywateli”, programu „Prawa, równość i obywatelstwo”, Europejskiego Korpusu Solidarności, programu „Horyzont 2020”, a także wytycznych i wiedzy specjalistycznej Europejskiej Agencji ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej.

(17)

Program Erasmus+ jest dowodem, że mobilność i kontakty transgraniczne to skuteczny sposób doświadczania tożsamości europejskiej. Niezwykle ważne jest, by uczący się wszystkich kategorii w całej Europie w równym stopniu korzystali z możliwości, które daje ten program, w szczególności z wymian szkolnych między państwami członkowskimi. Doskonałym narzędziem umożliwiającym bezpośrednie kontakty między uczniami jest mobilność wirtualna, zwłaszcza za pośrednictwem sieci eTwinning, z której w kolejnych latach należy szerzej korzystać, w połączeniu z mobilnością fizyczną.

(18)

Wprowadzenie europejskiego wymiaru nauczania powinno służyć ułatwieniu uczącym się doświadczania tożsamości europejskiej w całej jej różnorodności oraz wzmocnieniu pozytywnego i włączającego europejskiego poczucia przynależności, będącego uzupełnieniem ich tożsamości i tradycji lokalnych, regionalnych i krajowych. Jest to również ważne, by promować lepsze rozumienie Unii oraz rozumienie jej państw członkowskich.

(19)

Niniejsze zalecenie jest w pełni zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Treść niniejszego zalecenia pozostaje bez uszczerbku dla istniejących inicjatyw krajowych w przedmiotowych dziedzinach, szczególnie w zakresie krajowej edukacji obywatelskiej,

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.