(1)

W świetle konkluzji Rady z dnia 12 lutego 2016 r. w sprawie zwalczania finansowania terroryzmu, komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 2 lutego 2016 r. w sprawie planu działania na rzecz skuteczniejszego zwalczania finansowania terroryzmu, a także dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 (2), należy przyjąć wspólne przepisy dotyczące handlu z państwami trzecimi, aby zapewnić skuteczną ochronę przed nielegalnym handlem dobrami kultury oraz przed ich utratą lub zniszczeniem, ochronę dziedzictwa kulturowego ludzkości, a także zapobieganie finansowaniu terroryzmu oraz praniu pieniędzy ze sprzedaży zagrabionych dóbr kultury nabywcom w Unii.

(2)

Wyzysk ludności i eksploatacja terytoriów może prowadzić do nielegalnego handlu dobrami kultury, w szczególności gdy taki nielegalny handel pojawia się w kontekście konfliktów zbrojnych. W związku z tym, w niniejszym rozporządzeniu należy w większym stopniu uwzględnić specyfikę regionalną i lokalną ludności i terytoriów niż wartość rynkową dóbr kultury.

(3)

Dobra kultury są częścią dziedzictwa kulturowego i często mają duże znaczenie kulturalne, artystyczne, historyczne i naukowe. Dziedzictwo kulturowe jest jednym z podstawowych elementów cywilizacji, który ma między innymi wartość symboliczną i tworzy kulturową pamięć ludzkości. Wzbogaca ono życie kulturowe wszystkich ludzi i łączy ich przez wspólną pamięć, wiedzę i rozwój cywilizacji. Z tego względu powinno być chronione przed bezprawnym przywłaszczeniem i grabieżą. Grabież stanowisk archeologicznych zawsze miała miejsce, jednak obecnie osiągnęła skalę przemysłową i wraz z handlem nielegalnie wydobytymi dobrami kultury stanowi poważne przestępstwo, które powoduje znaczące cierpienie tych bezpośrednio lub pośrednio nim dotkniętych. Nielegalny handel dobrami kultury w wielu przypadkach przyczynia się do wymuszonej jednolitości kulturowej lub utraty tożsamości kulturowej, natomiast grabież dóbr kultury przyczynia się między innymi do dezintegracji kultur Dopóki możliwy jest udział w lukratywnym handlu nielegalnie wydobytymi dobrami kultury i korzystanie z niego bez jakiegokolwiek większego ryzyka, takie wydobywanie i taka grabież będą trwać. Z uwagi na wartość ekonomiczną i artystyczną dóbr kultury, na rynku międzynarodowym tworzy się na nie silny popyt. Brak zdecydowanych międzynarodowych środków prawnych oraz nieskuteczne egzekwowanie wszelkich istniejących środków prowadzą do przeniesienia takich dóbr do szarej strefy. Unia powinna odpowiednio zabronić wprowadzania na obszar celny Unii dóbr kultury nielegalnie wywożonych z państw trzecich, ze szczególnym naciskiem na dobra kultury z państw trzecich dotkniętych konfliktem zbrojnym, w szczególności gdy takie dobra kultury zostały nielegalnie sprzedane przez terrorystów lub inne organizacje przestępcze. Chociaż ten ogólny zakaz nie powinien pociągać za sobą systematycznych kontroli, państwa członkowskie powinny móc interweniować po otrzymaniu informacji dotyczących podejrzanych ładunków oraz podejmować wszelkie odpowiednie środki w celu przejęcia nielegalnie wywiezionych dóbr kultury.

(4)

Ze względu na różne przepisy stosowane w państwach członkowskich w odniesieniu do przywozu dóbr kultury na obszar celny Unii, należy podjąć środki, w szczególności w celu zapewnienia, aby przywóz niektórych dóbr kultury podlegał jednolitym kontrolom w momencie ich wprowadzania na obszar celny Unii, na podstawie istniejących procesów, procedur i narzędzi administracyjnych mających na celu osiągnięcie jednolitego wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 (3).

(5)

Ochrona dóbr kultury uznanych za narodowe dobra kultury państw członkowskich jest już objęta zakresem rozporządzenia Rady (WE) nr 116/2009 (4) i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/60/UE (5). W związku z tym niniejsze rozporządzenie nie ma zastosowania do dóbr kultury, które powstały lub zostały odkryte na obszarze celnym Unii. Wspólne przepisy wprowadzone niniejszym rozporządzeniem powinny obejmować odprawę celną dóbr kultury spoza Unii wprowadzanych na obszar celny Unii. Do celów niniejszego rozporządzenia właściwym obszarem celnym powinien być obszar celny Unii w momencie przywozu.

(6)

Środki kontroli, które mają być wprowadzone w odniesieniu do wolnych obszarów celnych i tzw. „wolnych portów”, powinny mieć jak najszerszy zakres pod względem danych procedur celnych, aby zapobiec obchodzeniu niniejszego rozporządzenia poprzez korzystanie z tych wolnych obszarów celnych, które potencjalnie mogą być wykorzystywane do dalszego rozprzestrzeniania się nielegalnego handlu. Te środki kontroli powinny zatem dotyczyć nie tylko dóbr kultury dopuszczanych do obrotu, ale również dóbr kultury objętych specjalną procedurą celną. Jednakże zakres nie powinien wykraczać poza cel, jakim jest zapobieganie wprowadzaniu na obszar celny Unii nielegalnie wywiezionych dóbr kultury. W związku z tym systematyczne środki kontroli powinny obejmować dopuszczenie do obrotu i niektóre specjalne procedury celne, którymi mogą być obejmowane towary wprowadzane na obszar celny Unii, lecz z wyłączeniem tranzytu.

(7)

W wielu państwach trzecich oraz w większości państw członkowskich znane są definicje stosowane w konwencji Unesco dotyczącej środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, podpisanej w Paryżu w dniu 14 listopada 1970 r. (zwanej dalej „konwencją Unesco z 1970 r.”), których stroną jest znacząca liczba państw członkowskich, oraz w Konwencji UNIDROIT dotyczącej skradzionych lub nielegalnie wywiezionych dóbr kultury, podpisanej w Rzymie w dniu 24 czerwca 1995 r. Z tego powodu definicje użyte w niniejszym rozporządzeniu oparte są na tych definicjach.

(8)

Legalność wywozu dóbr kultury powinna być badana przede wszystkim w oparciu o przepisy ustawowe i wykonawcze kraju, w którym te dobra kultury powstały lub zostały odkryte. Aby jednak nie utrudniać nadmiernie legalnego handlu należy zamiast tego, w niektórych przypadkach, zezwolić w drodze wyjątku osobie, która zamierza dokonać przywozu dóbr kultury na obszar celny Unii, na wykazanie, że zostały one legalnie wywiezione z innego państwa trzeciego, w którym znajdowały się przed ich wysyłką do Unii. Ten wyjątek powinien mieć zastosowanie w przypadku gdy nie można wiarygodnie ustalić, w którym kraju dobra kultury powstały lub zostały odkryte, lub jeżeli wywóz danych dóbr kultury miał miejsce przed wejściem w życie konwencji Unesco z 1970 r., tj. przed dniem 24 kwietnia 1972 r. Aby zapobiec obchodzeniu niniejszego rozporządzenia poprzez wysyłanie nielegalnie wywożonych dóbr kultury do innego państwa trzeciego przed ich przywozem do Unii, wyjątki powinny mieć zastosowanie w przypadku gdy dobra kultury znajdowały się w państwie trzecim przez okres dłuższy niż pięć lat do celów innych niż do użytku tymczasowego, tranzytu, powrotnego wywozu lub przeładunku. W przypadku gdy warunki te są spełnione w odniesieniu do więcej niż jednego kraju, za właściwy uznaje się ostatni z tych krajów przed wprowadzeniem dóbr kultury na obszar celny Unii.

(9)

Art. 5 konwencji Unesco z 1970 r. wzywa Państwa Strony do ustanowienia jednej lub większej liczby krajowych służb odpowiedzialnych za ochronę dóbr kultury przed nielegalnym przywozem, wywozem i przenoszeniem własności. Takie służby krajowe powinny dysponować wykwalifikowanym personelem w liczbie wystarczającej do zapewnienia tej ochrony zgodnie z tą konwencją, a także powinny umożliwić niezbędną aktywną współpracę między właściwymi organami państw członkowskich będących Stronami tej konwencji w dziedzinie bezpieczeństwa oraz w ramach walki z nielegalnym przywozem dóbr kultury, zwłaszcza z obszarów dotkniętych konfliktem zbrojnym.

(10)

Aby nie utrudniać niewspółmiernie handlu dobrami kultury przez zewnętrzne granice Unii, niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie wyłącznie do dóbr kultury powyżej określonej granicy wieku, która jest ustanowiona niniejszym rozporządzeniem. Właściwe wydaje się także ustalenie progu finansowego, aby wyłączyć ze stosowania warunków i procedur dotyczących przywozu na obszar celny Unii dobra kultury o niższej wartości. Progi te zapewnią, aby środki przewidziane w niniejszym rozporządzeniu koncentrowały się na tych dobrach kultury, w przypadku których istnieje największe prawdopodobieństwo, że mogą paść łupem grabieżców na obszarach dotkniętych konfliktem, nie wyłączając innych dóbr, których kontrola jest niezbędna do zapewnienia ochrony dziedzictwa kulturowego.

(11)

Nielegalny handel zagrabionymi dobrami kultury został uznany, w ramach ponadnarodowej oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu mającego wpływ na rynek wewnętrzny, za możliwe źródło finansowania terroryzmu i prania pieniędzy.

(12)

Z uwagi na fakt, że niektóre kategorie dóbr kultury, mianowicie obiekty archeologiczne i elementy zabytków, są szczególnie narażone na grabież i zniszczenie, wydaje się niezbędne wprowadzenie systemu wzmożonej kontroli przed uzyskaniem pozwolenia na ich wprowadzenie na obszar celny Unii. W takim systemie powinien istnieć wymóg przedstawienia pozwolenia na przywóz wydanego przez właściwy organ państwa członkowskiego Unii przed dopuszczeniem takich dóbr kultury do obrotu w Unii lub objęciem ich specjalną procedurą celną inną niż tranzyt. Osoby, które starają się uzyskać takie pozwolenie, powinny być w stanie udowodnić legalny wywóz z kraju, w którym te dobra kultury powstały lub zostały odkryte, za pomocą odpowiednich dokumentów i dowodów, takich jak świadectwa wywozowe, tytuły własności, faktury, umowy sprzedaży, dokumenty ubezpieczeniowe, dokumenty przewozowe i ekspertyzy. Na podstawie kompletnych i dokładnie wypełnionych wniosków właściwe organy państw członkowskich powinny bez zbędnej zwłoki podjąć decyzję w sprawie wydania pozwolenia. Wszystkie pozwolenia na przywóz powinny być przechowywane w systemie elektronicznym.

(13)

Ikona stanowi każde przedstawienie postaci istotnej w danej religii lub wydarzenia religijnego. Może być tworzona różnymi środkami i w różnych rozmiarach, w formie monumentalnej lub przenośnej. W przypadkach gdy ikona była niegdyś integralną częścią, przykładowo, wnętrza kościoła, klasztoru, kaplicy, samodzielnie lub jako część wyposażenia architektonicznego, na przykład ikonostasu lub ekspozycji na specjalnych podstawach, stanowi ona niezwykle istotną i nieodłączną część kultu religijnego i życia liturgicznego i powinna być uznawana za integralną część zabytku religijnego, który został rozczłonkowany. Nawet w przypadkach gdy nie wiadomo do którego konkretnego zabytku ikona należała, ale istnieje dowód, że stanowiła kiedyś integralną część zabytku, w szczególności gdy obecne są znaki lub elementy wskazujące, że była kiedyś częścią ikonostasu lub była eksponowana na specjalnych podstawach, ikona powinna być nadal objęta kategorią „elementy zabytków artystycznych lub historycznych, lub stanowisk archeologicznych, które zostały rozczłonkowane” wymienionych w załączniku.

(14)

Z uwagi na szczególny charakter dóbr kultury, niezwykle istotna jest rola organów celnych, które powinny mieć możliwość, w razie konieczności, żądania dodatkowych informacji od zgłaszającego oraz dokonywania fizycznej kontroli dóbr kultury.

(15)

W odniesieniu do kategorii dóbr kultury, których przywóz nie wymaga pozwolenia na przywóz, osoby, które zamierzają przywieźć takie dobra na obszar celny Unii, powinny, w drodze oświadczenia, poświadczyć i przyjąć na siebie odpowiedzialność za ich legalny wywóz z państwa trzeciego oraz powinny przedstawić wystarczające informacje na temat tych dóbr kultury, umożliwiające ich identyfikację przez organy celne. W celu ułatwienia procedury oraz ze względu na pewność prawa informacje na temat dóbr kultury powinny być przekazywane przy użyciu zestandaryzowanego dokumentu. Do opisu dóbr kultury mógłby być stosowany Object ID standard, zalecany przez Unesco. Posiadacz dóbr powinien rejestrować te informacje w systemie elektronicznym, w celu ułatwienia identyfikacji przez organy celne, umożliwienia analizy ryzyka i ukierunkowanych kontroli, a także aby zapewnienia możliwości śledzenia dóbr kultury po ich wprowadzeniu na rynek wewnętrzny.

(16)

W kontekście środowiska Single Window w obszarze celnym, Komisja powinna być odpowiedzialna za ustanowienie scentralizowanego systemu elektronicznego składania wniosków o pozwolenia na przywóz oraz oświadczeń importerów, a także przechowywania i wymiany informacji między organami państw członkowskich, w szczególności w odniesieniu do oświadczeń importerów i pozwoleń na przywóz.

(17)

Przetwarzanie danych w ramach niniejszego rozporządzenia powinno móc obejmować także dane osobowe i powinno być prowadzone zgodnie z prawem Unii. Państwa członkowskie i Komisja powinny przetwarzać dane osobowe jedynie do celów niniejszego rozporządzenia lub w należycie uzasadnionych okolicznościach do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych lub wykonywania sankcji karnych, w tym ochrony przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa publicznego oraz zapobiegania takim zagrożeniom. Wszelkie gromadzenie, ujawnianie, przekazywanie, komunikowanie oraz inne przetwarzanie danych osobowych w ramach niniejszego rozporządzenia powinno podlegać wymogom rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (6) oraz (UE) 2018/1725 (7). Przetwarzanie danych osobowych do celów niniejszego rozporządzenia powinno odbywać się również zgodnie z prawami do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego uznanymi w art. 8 Konwencji Rady Europy o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także zgodnie z prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz prawem do ochrony danych osobowych, uznanymi, odpowiednio, w art. 7 i 8 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

(18)

Dobra kultury, które nie powstały ani nie zostały odkryte na obszarze celnym Unii, ale które zostały wywiezione jako towary unijne, nie powinny być objęte wymogiem przedstawienia pozwolenia na przywóz lub oświadczenia importera, gdy są wwożone na ten obszar jako towary powracające w rozumieniu rozporządzenia (UE) nr 952/2013.

(19)

Odprawa czasowa dóbr kultury do celów edukacyjnych, naukowych, konserwacji, restauracji, wystawienniczych, digitalizacji, przedstawień artystycznych, badań prowadzonych przez instytucje naukowe lub do współpracy pomiędzy muzeami lub podobnymi instytucjami również nie powinna podlegać wymogowi przedstawienia pozwolenia na przywóz lub oświadczenia importera.

(20)

Składowanie dóbr kultury pochodzących z krajów dotkniętych konfliktami zbrojnymi lub klęskami żywiołowymi, w wyłącznym celu zapewnienia ich bezpiecznego przechowywania i ochrony przez organ publiczny lub pod nadzorem takiego organu nie powinno podlegać wymogowi przedstawienia pozwolenia na przywóz lub oświadczenia importera.

(21)

W celu ułatwienia prezentacji dóbr kultury na komercyjnych targach sztuki, pozwolenie na przywóz nie powinno być konieczne w przypadku gdy dobra kultury są przywożone w ramach odprawy czasowej, w rozumieniu art. 250 rozporządzenia (UE) nr 952/2013, oraz gdy zamiast pozwolenia na przywóz przedstawiono oświadczenie importera. Jednakże przedstawienie pozwolenia na przywóz powinno być wymagane w przypadku gdy takie dobra kultury mają pozostać w Unii po targach sztuki.

(22)

W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia, należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze do przyjmowania szczegółowych zasad dotyczących: dóbr kultury, które są towarami powracającymi, lub odprawy czasowej dóbr kultury na obszarze celnym Unii oraz ich bezpiecznego przechowywania, wzorów wniosków o pozwolenia na przywóz oraz formularzy pozwolenia na przywóz, wzorów oświadczeń importera i dokumentów towarzyszących, a także dalszych przepisów proceduralnych w odniesieniu do ich składania i rozpatrywania. Komisji należy także powierzyć uprawnienia wykonawcze do podejmowania działań w celu utworzenia elektronicznego systemu składania wniosków o pozwolenia na przywóz oraz oświadczeń importerów, a także przechowywania i wymiany informacji między państwami członkowskimi. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 (8).

(23)

W celu zapewnienia skutecznej koordynacji oraz unikania powielania wysiłków podczas organizacji szkoleń, budowania zdolności oraz prowadzenia kampanii informacyjnych, a także zlecania odpowiednich badań oraz opracowywania norm, Komisja i państwa członkowskie powinny, w stosownych przypadkach, współpracować z organizacjami i organami międzynarodowymi, takimi jak Unesco, Interpol, Europol, Światowa Organizacja Celna, Międzynarodowy Ośrodek Studiów nad Ochroną i Restauracją Dóbr Kultury oraz Międzynarodowa Rada Muzeów (ICOM).

(24)

Odnośne informacje na temat przepływów handlowych dóbr kultury powinny być gromadzone w formie elektronicznej i wymieniane między państwami członkowskimi i Komisją, aby wspierać skuteczne wykonywanie niniejszego rozporządzenia oraz zapewnić podstawę jego przyszłej oceny. W interesie przejrzystości i kontroli publicznej jak najwięcej informacji powinno być podawane do wiadomości publicznej. Przepływów handlowych dóbr kultury nie można skutecznie monitorować jedynie na podstawie ich wartości lub masy. Istotne jest elektroniczne gromadzenie informacji dotyczących liczby zgłaszanych przedmiotów. Ponieważ w Nomenklaturze scalonej nie określono żadnej uzupełniającej jednostki miary dla dóbr kultury, konieczne jest nałożenie wymogu zgłaszania liczby przedmiotów.

(25)

Strategia UE i plan działania w zakresie zarządzania ryzykiem celnym mają na celu między innymi wzmocnienie zdolności organów celnych w zakresie reagowania na ryzyko w dziedzinie dóbr kultury. Należy wykorzystywać ramy wspólnego zarządzania ryzykiem określone w rozporządzeniu (UE) nr 952/2013, a organy celne powinny wymieniać między sobą odpowiednie informacje o ryzyku.

(26)

W celu skorzystania z wiedzy fachowej organizacji i organów międzynarodowych działających w sferze kultury oraz ich doświadczenia związanego z nielegalnym handlem dobrami kultury, zalecenia i wytyczne wydawane przez te organizacje i organy powinny być uwzględniane w ramach wspólnego zarządzania ryzykiem przy określaniu ryzyka związanego z dobrami kultury. W szczególności czerwone listy publikowane przez ICOM powinny służyć jako wytyczne do identyfikacji tych państw trzecich, których dziedzictwo jest najbardziej zagrożone oraz wywożonych z nich obiektów, które mogłyby częściej stawać się przedmiotem nielegalnego handlu.

(27)

Konieczne jest przygotowanie kampanii informacyjnych skierowanych do nabywców dóbr kultury, dotyczących ryzyka nielegalnego handlu oraz wspieranie podmiotów działających na rynku w zakresie zrozumienia i stosowania przez nie niniejszego rozporządzenia. Państwa członkowskie powinny angażować w rozpowszechnianie tych informacji odpowiednie krajowe punkty kontaktowe oraz inne służby informacyjne.

(28)

Komisja powinna zapewnić, aby mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (zwane dalej „MŚP”) korzystały z odpowiedniej pomocy technicznej oraz powinna ułatwiać dostarczanie im informacji w celu skutecznego wykonywania niniejszego rozporządzenia. MŚP z siedzibą w Unii, które dokonują przywozu dóbr kultury, powinny zatem korzystać z obecnych i przyszłych programów Unii mających na celu wspieranie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw.

(29)

Aby zachęcić do przestrzegania przepisów oraz zniechęcać do ich obchodzenia, państwa członkowskie powinny wprowadzić skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje w przypadku nieprzestrzegania przepisów niniejszego rozporządzenia oraz przekazać informacje o tych sankcjach Komisji. Sankcje wprowadzane przez państwa członkowskie w przypadku naruszeń niniejszego rozporządzenia powinny mieć równoważny skutek odstraszający w całej Unii.

(30)

Państwa członkowskie powinny zapewnić, aby organy celne i właściwe organy uzgadniały środki podejmowane na mocy art. 198 rozporządzenia (UE) nr 952/2013. Szczegóły dotyczące tych środków powinny podlegać prawu krajowemu.

(31)

Komisja powinna niezwłocznie przyjąć przepisy wykonawcze do niniejszego rozporządzenia, w szczególności przepisy dotyczące zestandaryzowanych formularzy elektronicznych, z których należy korzystać przy składaniu wniosku o pozwolenie na przywóz lub przygotowywaniu oświadczenie importera, a także jak najszybciej ustanowić system elektroniczny. Stosowanie przepisów dotyczących pozwoleń na przywóz i oświadczeń importerów należy odpowiednio odroczyć.

(32)

Zgodnie z zasadą proporcjonalności, konieczne i stosowne jest przyjęcie przepisów dotyczących wprowadzania oraz warunków i procedur przywozu dóbr kultury na obszar celny Unii, aby osiągnąć podstawowe cele niniejszego rozporządzenia. Niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów, zgodnie z art. 5 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej,