This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52012DC0672
COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Report on the Review of the European Water Scarcity and Droughts Policy
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz
/* COM/2012/0672 final */
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Sprawozdanie z przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz /* COM/2012/0672 final */
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU
EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I
KOMITETU REGIONÓW Sprawozdanie z
przeglądu europejskiej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz 1. Wprowadzenie W minionej dekadzie w UE nasiliły się
obawy dotyczące występowania susz i niedoboru wody, szczególnie związane
z długoterminowym brakiem równowagi między zapotrzebowaniem na
wodę a dostępnością wody w Europie. W następstwie jednej z najbardziej
rozległych susz w 2003 r., która dotknęła ponad 100 milionów
ludzi i jedną trzecią terytorium UE, a której koszty wyniosły co
najmniej 8,7 mld EUR, Rada Ministrów UE wezwała Komisję
Europejską do podjęcia wyzwań związanymi z niedoborem wody
i suszami w UE. Komisja odpowiedziała na ten apel w
komunikacie w sprawie niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej[1];
w komunikacie określono hierarchię możliwych rozwiązań
problemów związanych z wodą, zgodnie z którą w pierwszej
kolejności należy zająć się zarządzaniem
zapotrzebowaniem na wodę, a alternatywne warianty zaopatrzenia w wodę
należy rozważać dopiero po wyczerpaniu możliwości oszczędnego
gospodarowania wodą. W komunikacie wskazano siedem głównych wariantów
polityki służących rozwiązywaniu problemów związanych
z niedoborem wody i suszami. Wszystkie te warianty zostały ocenione w
sekcjach 3.1.1 – 3.1.7 poniżej. Komisja oceniła postępy we
wdrażaniu tych wariantów polityki w corocznych sprawozdaniach z
monitorowania w latach 2008, 2009 i 2010. Niniejsze sprawozdanie odnosi
się do wniosku Rady z 2007 r., aby do 2012 r. dokonać przeglądu
w celu ustalenia, czy polityka w dziedzinie niedoboru wody i susz
osiągnęła swoje cele polegające na zmniejszeniu niedoboru
wody i ograniczeniu podatności na susze. Analizuje się w nim
również, czy działania podjęte w ramach wdrażania ramowej
dyrektywy wodnej[2]
przyczyniły się do rozwiązania problemów związanych z
niedoborem wody i suszami. Ocena ta opiera się na badaniach[3] zainicjowanych przez
Komisję Europejską oraz na ocenie stosowanych przez państwa
członkowskie planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Jest ona jedną
z podstaw opracowania planu ochrony zasobów wodnych Europy. Więcej
informacji można znaleźć w dokumencie roboczym służb
Komisji w załączniku. 2. Niedobór wody i susze
w Europie W 2011 r. i 2012 r. susze dotknęły duże
części południowej, zachodniej a nawet północnej Europy.
Suszę z 2011 r. uznaje się za najgorszą suszę stulecia;
opady deszczu wyniosły wtedy jedynie 40 % normy.
W obu latach znacznemu ograniczeniu uległa dostępność wody w
okresie wiosennym, a w rozległych częściach UE wprowadzono
ograniczenia w zużyciu wody. W ostatnich trzydziestu latach
wystąpiło dramatyczne zwiększenie liczby i nasilenie skutków
susz. W latach 1976-2006 liczba obszarów i ludzi
dotkniętych suszami wzrosła o prawie 20 %, a całkowite koszty
susz wyniosły 100 mld EUR. W 2007 r. co najmniej 11 % ludności
UE oraz 17 % jej obszaru doświadczyło niedoboru wody, a zjawisko
to nasila się; można uznać, że obecnie znaczna część
dorzeczy cierpi na deficyt wody przez cały rok. W
miesiącach letnich niedobór wody jest bardziej wyraźny w południowej
Europie, ale staje się również coraz większym problemem w
dorzeczach północnych, w tym w Zjednoczonym Królestwie i Niemczech. Tendencje te utrzymują się na stałym
poziomie. Według modelu lokalizacji dorzeczy z niedoborem wody w lecie i
przez cały rok w 2030 r. liczba dorzeczy z niedoborem wody może
wzrosnąć nawet o 50 % [4]. Susze i niedobór wody mogą powodować
straty ekonomiczne w kluczowych sektorach zużywających wodę oraz
mogą mieć skutki dla środowiska w zakresie
różnorodności biologicznej, jakości wody, pogorszenia stanu i
zanikania terenów podmokłych, erozji gleby, degradacji gleby i
pustynnienia. Niektóre z tych skutków mają charakter krótkoterminowy i sytuacja
szybko wraca do normy, natomiast inne skutki mogą okazać się trwałe. 3. Europejska polityka w
dziedzienie niedoboru wody i susz Instrumenty polityki określone w
komunikacie z 2007 r. oraz ramowej dyrektywie wodnej stanowią istotne
narzędzia służące odwróceniu tendencji w zakresie niedoboru
wody i podatności na susze w UE. W poniższych sekcjach opisano, w
jakim stopniu cel ten zrealizowano do tej pory, oraz określono luki
obecnej polityki w dziedzinie niedoboru wody i susz. 3.1. Wdrażanie
wariantów polityki z 2007 r. 3.1.1. Ustalanie
właściwej ceny wody W ograniczonym zakresie wdrożono wymogi
ramowej dyrektywy wodnej, dotyczące ustalania ceny na podstawie zwrotu
kosztów i zachęt. Plany gospodarowania wodami w dorzeczu zawierają
informacje na temat taryf za usługi wodne, przy czym zawarta w nich definicja
usług wodnych jest często niezgodna z interpretacją Komisji,
gdyż ogranicza ich zakres do dostaw wody pitnej i oczyszczania
ścieków, nie uwzględniając samodzielnego poboru, ochrony
przeciwpowodziowej, energetyki wodnej, żeglugi itp.[5]. Nawet jeżeli stosuje
się szerszą definicję usług wodnych, zwrot kosztów
finansowych za usługi wodne nie jest jeszcze normą we wszystkich
państwach członkowskich i często nie uwzględnia się
kosztów związanych ze środowiskiem i zasobami. Jeżeli taryfy za wodę zostaną
ustalone poniżej poziomów zwrotu kosztów, stopień zastąpienia
aktywów w ramach systemów wody pitnej może być niewystarczający,
aby ograniczyć wyciek do zrównoważonego poziomu, a środki
dostępne na oczyszczanie wody mogą być niewystarczające do
osiągnięcia celów środowiskowych[6]. W rolnictwie – sektorze zużywającym najwięcej
wody w UE – koszty operacyjne za dostawy wody są jedynie
częściowo zwracane w przypadku 10 państw członkowskich, a
koszty inwestycji są często dotowane. W przypadku znacznej
części poboru wody na potrzeby rolnictwa w UE cena nie jest ustalona,
nawet na obszarach borykających się z deficytem wody, oraz nie istnieje
żaden mechanizm finansowy umożliwiający zwrot kosztów związanych
z ochroną środowiska i zasobami w przypadku indywidualnych poborów
wody ani system zachęt do bardziej oszczędnego gospodarowania wodą.
Pomiar zużycia wody jest warunkiem koniecznym efektywnego rozdziału wody
i ustalania jej ceny[7]. 3.1.2. Bardziej
efektywny rozdział wody i środków finansowych w obszarze gospodarki
wodnej Na ogół we wszystkich państwach
członkowskich obowiązują procedury w zakresie wydawania
zezwoleń na pobór lub korzystanie z wody, jednak są one bardzo
zróżnicowane, a nielegalne pobory nadal stanowią istotny problem w
niektórych częściach Europy. Praktyka ograniczania zużycia wody
w okresach niedoboru wody lub suszy została ujęta w polityce
rozdziału wody w wielu państwach członkowskich. W niektórych państwach członkowskich
ograniczenia ustala się zgodnie z hierarchią użytkowników wody,
w ramach której środowisko jest czasami uwzględniane jako osobny
sektor. Przepisy w zakresie poboru wody są czasami bardziej rygorystyczne na
obszarach dotkniętych stałym niedoborem wody. Systemy przepływów nienaruszalnych[8] są coraz
częściej wykorzystywane jako element rozdziału wody służący
ograniczeniu zużycia wody, określeniu limitów zmian jednolitych
części wód, utrzymaniu określonego stanu biologicznego oraz ułatwiający
korygowanie skutków wcześniejszych działań. W Europie Hiszpania jest jedynym krajem, w
którym od 1999 r. możliwy jest handel uprawnieniami do korzystania z wody,
a od 2005 r. istnieją rynki wody, na których działają różnorodne
nieformalne i formalne mechanizmy handlu. W trakcie suszy w Hiszpanii w latach 2005-2008
transakcje na rynku wody złagodziły sytuację dorzeczy, w których
niedobór wody był bardzo poważny. Poczyniono postępy we
włączaniu kwestii związanych z ilością wody do wspólnej
polityki rolnej (WPR), a zasadnicze znaczenie dla utrzymania tej tendencji
mają przepisy zawarte we wnioskach Komisji, według których WPR
miałaby obejmować zasady wzajemnej zgodności określone w ramowej
dyrektywie wodnej oraz ustanowiono by warunki wykorzystywania funduszy rozwoju
obszarów wiejskich do projektów nawadniania. We wniosku Komisji dotyczącym
lat 2014 – 2020 jako kluczowe działania w ramach inwestycji
EFRR i Funduszu Spójności w gospodarkę wodną wskazano efektywne
zarządzanie zaopatrzeniem w wodę i zapotrzebowaniem na wodę.
Tymczasem komunikat[9] przypomniał
państwom członkowskim o konieczności zwiększenia wsparcia
dla oszczędnego gospodarowania wodą przy korzystaniu ze środków
w ramach polityki spójności. Poziom wykorzystania funduszy EBI na
działania państw członkowskich na rzecz rozwiązania
problemów związanych z niedoborem wody i suszami jest nadal niski. Zmiany sposobu użytkowania gruntów w celu
zmniejszenia wrażliwości zasobów wodnych nie jest powszechne na
poziomie państw członkowskich, a zamiast zintegrowanego gospodarowania
gruntami i zasobami wodnymi promowane są bardzo rozproszone działania
wspierające i środki techniczne. Państwa członkowskie rzadko
wykorzystują analizę efektywności kosztowej oraz analizę
kosztów i korzyści, aby określić priorytety inwestycyjne w
procesie opracowywania planów gospodarowania wodami w dorzeczu; dlatego
też w ramach tego procesu nie zapewniono kompletnego mechanizmu
koordynacji przyznawania środków finansowych na kwestie priorytetowe6. 3.1.3. Lepsze
zarządzanie ryzykiem wystąpienia suszy Poczyniono postęp w opracowywaniu planów
zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy, ale ich realizacja, a
także integracja z planami gospodarowania wodami w dorzeczu oraz innymi dokumentami
planowania, pozostaje ograniczona. Niektóre środki w planach
gospodarowania wodami w dorzeczu mają na celu ograniczenie poboru wody z
różnych sektorów i mogą przyczynić się do zmniejszenia
podatności na suszę; skupiają się one jednak w głównej
mierze na rozwiązywaniu problemów związanych z niedoborem wody. Opracowano prototyp Europejskiego
Obserwatorium ds. Susz oraz dokonano uzgodnień w zakresie
interoperacyjności z kluczowymi centrami danych na poziomie europejskim,
regionalnym i lokalnym. Wskaźniki susz dotyczące całej UE
są teraz wstępnie dostępne do celów obserwacji opadów,
wilgotności gleby i reakcji roślinności, natomiast połączony
wskaźnik suszy jest ukierunkowany na suszę w rolnictwie. Konieczne są
dalsze zmiany, które pozwolą na testowanie i ulepszanie zestawu wskaźników,
wprowadzanie kolejnych danych z poziomu państwa i dorzecza, testowanie i realizację
średnio- i długoterminowych prognoz susz oraz przeprowadzanie analizy
zagrożeń i ryzyka. Osiągnięto niewielkie postępy w
wykorzystaniu Funduszy Solidarności Unii Europejskiej w dziedzinie susz.
Mechanizm finansowania uruchomiono tylko raz w przypadku suszy na Cyprze w 2008
r. Zasady stosowania są obecnie zmieniane. 3.1.4. Rozważenie
możliwości dodatkowej infrastruktury wodociągowej W niektórych państwach członkowskich
stworzono dodatkową infrastrukturę wodociągową przed
wykorzystaniem pełnego potencjału środków oszczędzania wody,
a zatem bez uwzględnienia hierarchii możliwych
rozwiązań problemów związanych z wodą.
Państwa członkowskie nie dokonały systematycznej analizy potencjalnych
środowiskowych skutków planów w zakresie nowej infrastruktury
wodociągowej. W około 30 % zbadanych planów
gospodarowania wodami w dorzeczu przewiduje się, że rozwój czy
też ulepszanie zbiorników i pozostałej infrastruktury wodnej
zwiększy dostępność wody i zmniejszy
społeczno-ekonomiczne skutki ograniczonej dostępności wody. 25 % planów gospodarowania wodami w
dorzeczu obejmuje stworzenie bądź modernizację systemów
przerzutu wody, mających jednak różny stopień adekwatności;
ponowne wykorzystanie ścieków uwzględnia się w 50 % planów
gospodarowania wodami w dorzeczu; natomiast sztuczne zasilanie wód podziemnych i
zbieranie wody deszczowej – w 30 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Tworzenie lub modernizację zakładów
odsalania przedstawiono jedynie w kilku planach gospodarowania wodami w
dorzeczu, a ma to ogromne znaczenie dla dorzeczy południowej Europy. W
planach nie zawsze uwzględnia się w odpowiedni sposób negatywne skutki
środowiskowe odsalania. 3.1.5. Promowanie
technologii i praktyk umożliwiających oszczędne gospodarowanie
wodą Mimo że odnotowano znaczne
osiągnięcia w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą w
rolnictwie wykorzystującym systemy nawadniania, ulepszenie systemów
nawadniania i modernizacja technologii może wciąż przynieść
duże oszczędności wody. Pozostaje jednak niepewność co
do tego, czy oszczędzanie wody na poziomie pola skutecznie przekłada
się na ogólne oszczędności wody na poziomie gospodarstwa i
dorzecza. W niektórych przypadkach modernizacja doprowadziła do
intensyfikacji bądź zwiększenia obszaru upraw, a nie do
zmniejszenia zużycia wody[10].
Margines oszczędności jest nadal znaczący w budownictwie, na
przykład w odniesieniu do ekoprojektów kranów i głowic prysznicowych. W UE występują duże
różnice pod względem wydajności systemów dostarczania wody
pitnej. W niektórych przypadkach systemy dystrybucji wody o niskim poziomie oszczędności wody(wysokich poziomach wycieków)
mogą mieć optymalny poziom efektywności ekonomicznej, co
oznacza, że dodatkowe inwestycje w ograniczenie wycieków skutkowałyby
zwiększonymi kosztami dla społeczeństwa, ale nie
skutkowałyby dodatkowymi korzyściami dla społeczeństwa ani
dla środowiska7. Ocena planów
gospodarowania wodami w dorzeczu pokazuje, że
często nie były one odpowiednio skoordynowane z innymi planami
fizycznymi i społeczno-ekonomicznymi, na przykład dotyczącymi użytkowania
gruntów. Na ogół ten brak koordynacji, w połączeniu z brakiem
planów wsparcia finansowego, poważnie utrudnia realizację planów gospodarowania wodami w dorzeczu, a w
szczególności środków odnoszących się do niedoboru wody i
susz (w tym środków na rzecz oszczędnego gospodarowania wodą). 3.1.6. Promowanie
rozwoju kultury oszczędzania wody w Europie Państwa członkowskie realizują
szeroki zakres działań na rzecz szerzenia wiedzy o oszczędzaniu wody,
natomiast nie zawsze wystarczające są inne narzędzia, takie jak
zachęty cenowe, mechanizmy finansowania ekoprojektów urządzeń
zużywających wodę z uwzględnieniem oszczędnego
gospodarowania wodą itp. W dziedzinie zrównoważonego zużycia
pojawiają się dwa główne trendy dotyczące systemów
certyfikacji i etykietowania żywności i produktów rolnych: systemy
skupiające się na przekazywaniu informacji dotyczących
śladu wodnego produktu oraz systemy, które skupiają się na
sprzyjaniu dobremu gospodarowaniu wodą. Etykietowanie na podstawie
śladu wodnego nie jest obecnie zalecane, gdyż
większość konsumentów nie ma wystarczającej wiedzy, aby
interpretować takie informacje, a także ze względu na
nierozwiązane kwestie dotyczące przejrzystości i
wiarygodności danych leżących u podstaw śladu wodnego, jak
również ze względu na fakt, że ślad wodny nie
uwzględnia skutków zużycia wody[11]. W ramach europejskiego partnerstwa na rzecz
gospodarki wodnej opracowano europejski program
gospodarowania wodą (EWP) mający na celu propagowanie praktyk oszczędnego gospodarowania wodą przez kluczowych
użytkowników wody. Kryteria certyfikacji są
ściśle związane z głównymi wymogami ramowej dyrektywy
wodnej, a zatem europejski program gospodarowania wodą może być
użytecznym narzędziem optymalizacji gospodarki wodnej na poziomie
dorzecza. 3.1.7. Poprawa
wiedzy i gromadzenie danych Długie szeregi czasowe danych o
zasięgu europejskim, dotyczące ilości wody nie są wciąż
dostępne, dlatego problemem pozostaje podstawowe zadanie, jakim jest
określenie dorzeczy z niedoborem wody. Ulepszenia
wciąż wymagają dane na temat stanu i presji, skutków i
skuteczności reakcji na problemy związane z niedoborem wody i suszami. Osiągnięto postępy w dążeniu
do stosowania wspólnych wskaźników niedoboru wody i susz w ramach wspólnej
strategii wdrażania ramowej dyrektywy wodnej. Dotychczas uzgodniono trzy
wskaźniki: ·
wskaźnik standaryzowanego opadu (SPI) dla
suszy meteorologicznej; ·
frakcję aktywnego promieniowania
słonecznego wchłanianego fotosyntetycznie (fAPAR) dotyczącą
skutków suszy dla roślinności; ·
wskaźnik eksploatacji wody plus (WEI+) dotyczący
presji na zasoby wodne związanej z poborami wody. Wskaźniki te można obliczyć na
podstawie informacji już dostępnych lub opracowywanych (na
przykład fizycznych bilansów wodnych opracowywanych przez EOG). Badania w zakresie niedoboru wody i oszczędnego
gospodarowania wodą są rozproszone w 6. i 7. programie ramowym; należy
dołożyć większych starań, aby osiągnąć
synergię z działalnością badawczą państw
członkowskich, między innymi w zakresie oszczędności wody i
oszczędnego gospodarowania wodą, oraz w celu zapewnienia
właściwej koordynacji z potrzebami polityki. Działania te są
stopniowo wdrażane w niedawno uruchomionych projektach. 3.2. Uwzględnienie
środków w zakresie niedoboru wody i susz w planach gospodarowania wodami w
dorzeczu Zbadano, czy w planach gospodarowania
wodami w dorzeczu, złożonymi przez wszystkie państwa
(z wyjątkiem PT, EL, oraz części ES i BE)[12] uwzględniono kwestie
związane z niedoborem wody i suszami. Niedobór wody i susze są uznawane za
istotne kwestie w planach gospodarowania wodami w dorzeczu w całej UE. Niedobór wody odnotowuje
się dla całego obszaru śródziemnomorskiego oraz dla niektórych
obszarów Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej. W 41 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu
niedoboru wody nie uznaje się za istotny problem.
Susza odnotowuje się dla dużej liczby obszarów dorzeczy w całej
Europie, ale w 40 % planów gospodarowania wodami w
dorzeczu suszy nie uznaje się za istotną
kwestę. W wielu planach
gospodarowania wodami w dorzeczu analiza aspektów związanych
z ilością wody nie ma odpowiednich podstaw: dane ilościowe
są niewystarczające, a niedoboru wody często nie odróżnia
się w wyraźny sposób od susz i na odwrót. Scenariusze dotyczące zapotrzebowania
na wodę są przedstawione jedynie w 35 % planów
gospodarowania wodami w dorzeczu, a scenariusze dotyczące
dostępności wody – w niespełna 25 %
planów. W 80 % planów nie dokonuje się oceny
niepewności danych, a w przypadku 90 % planów nie określa się
źródeł finansowania realizacji odpowiednich środków. Środki służące realizacji celów
ramowej dyrektywy wodnej poprzez zwiększenie odporności ekosystemów
są ujęte w 45 % planów gospodarowania
wodami w dorzeczu. Jedynie w przypadku kilku dorzeczy z
niedoborem wody ograniczenia dotyczące nowych obiektów zużywających
wodę są uznawane za istotne priorytety w planach
gospodarowania wodami w dorzeczu. Wpływ innych obszarów polityki sektorowej
na zmniejszenie niedoboru wody i łagodzenie skutków suszy nie jest
uwzględniony w wystarczający sposób: jedynie w przypadku 12 % planów gospodarowania wodami w dorzeczu
zidentyfikowano presję na zasoby wodne ze strony różnych sektorów. W dorzeczach międzynarodowych
wciąż istnieją duże braki w zakresie rozwiązywania
problemów związanych z ilością wody w sposób ograniczający
ryzyko konfliktu i sprzyjający osiągnięciu celów ramowej
dyrektywy wodnej. Jedynie 5 % zbadanych międzynarodowych planów gospodarowania wodami w dorzeczu
uwzględnia skoordynowane środki dotyczące całego
międzynarodowego obszaru dorzecza i służące
rozwiązywaniu problemów związanych z niedoborem wody i suszami. 3.3. Luki w
obecnej polityce w dziedzinie niedoboru wody i susz Powyższa ocena pokazuje różnorodne, powiązane
ze sobą luki polityki utrudniające rozwiązywanie problemów
niedoboru wody i susz w Europie. Są to: · Luki koncepcyjne: wciąż w niewystarczającym stopniu pojmuje
się związki przyczynowe między czynnikami sprawczymi, presją,
stanem i skutkami, chociaż ułatwiają one wybór najbardziej racjonalnych
pod względem kosztów środków rozwiązywania problemów
związanych z niedoborem wody i suszami. Niedobór wody i susze często
nie są rozróżniane, a wskaźniki ilustrujące te dwa zjawiska
są jak dotychczas niewystarczające. Nowo uzgodnione wskaźniki
muszą być obliczane dla całej UE we właściwej skali
geograficznej i czasowej. Wymaga to spójnego zbioru danych na poziomie UE. · Luki informacyjne: plany gospodarowania wodami w dorzeczu zawierają niewiele danych na temat obecnego i przyszłego
zapotrzebowania na wodę oraz obecnej i przyszłej dostępności
wody, jak również na temat środków ukierunkowanych na niedobór wody i susze, dostępności finansowania oraz
oczekiwanego wpływu środków na niedobór wody i susze. Brak solidnych
informacji utrudnia właściwą ocenę skuteczności i
społeczno-ekonomicznego oddziaływania środków. · Luki w zakresie polityki, zarządzania i realizacji: ogólnie
biorąc, większość działań i środków
wspierających proponowanych przez państwa członkowskie w celu
rozwiązania problemów związanych z niedoborem wody i suszami jest
ukierunkowana na presję, stan i skutki, a priorytetowo traktuje się środki
mające na celu zwiększenie zaopatrzenia w wodę. Jedynie w kilku
planach gospodarowania wodami w dorzeczu zaproponowano środki
ukierunkowane na główne czynniki sprawcze niedoboru wody i susz lub wprowadzenie
środków towarzyszących, takich jak pomiary, ustalanie cen / dotacje i
ograniczenie zużycia wody. Odpowiedzialność za proponowane
środki i ich finansowanie nie są jasno sprecyzowane. Niewystarczająca
jest koordynacja z innymi procesami planowania oraz dostępność środków
finansowych. Wreszcie nie ustalono w sposób odpowiedni powiązań
między niedoborem wody a przepływami nienaruszalnymi. 4. Skuteczniejsze rozwiązywanie kwestii
związanych z ilością wody w przyszłości Głównym celem działań
związanych z niedoborem wody i suszami jest przywrócenie lub utrzymanie
bilansu wodnego we wszystkich dorzeczach rzek europejskich, przy jednoczesnym
pełnym uwzględnieniu zapotrzebowania na wodę ekosystemów wodnych. Pomimo że wymogi określone w ramowej
dyrektywie wodnej nie zostały szczegółowo przedstawione w odniesieniu
do wód powierzchniowych[13],
to mało prawdopodobne jest osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego
jednolitych części wód o przepływach znacznie zmienionych wskutek
na przykład nadmiernego poboru wody. Dlatego też odpowiednie
zarządzanie ilością wody jest dorozumianym wymogiem ramowej
dyrektywy wodnej. W procesie wspólnej strategii wdrażania
osiągnięto jednolite stanowisko dotyczące pojęć
niedoboru wody i susz. Należy je w pełni uwzględnić w
następnych planach gospodarowania wodami w dorzeczu. Europejskie partnerstwo innowacyjne w zakresie
wody[14]
może w istotnym stopniu ułatwić opracowywanie innowacyjnych
rozwiązań problemów dotyczących ilości wody, natomiast
europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego
rolnictwa[15]
będzie dotyczyło gospodarki wodnej na poziomie gospodarstwa rolnego,
przyczyniając się do bardziej oszczędnego gospodarowania
wodą w rolnictwie. Dodatkowo istnieją narzędzia mające
istotne znaczenie dla poprawy zarządzania ilością wody w
kolejnych planach gospodarowania wodami w dorzeczu. Poniżej przedstawiono
główne narzędzia: 4.1. Określenie
i wdrażanie przepływów nienaruszalnych Określenie i egzekwowanie odpowiednich
przepływów nienaruszalnych w odniesieniu do wszystkich jednolitych
części wód w Europie ma zasadnicze znaczenie dla efektywnego
rozwiązywania problemów związanych z niedoborem wody i suszami oraz osiągnięcia
dobrego stanu ekologicznego zgodnie z wymogami ramowej dyrektywy wodnej i
dodatkowych korzyści w zakresie oszczędności energii,
łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, przyrody i
różnorodności biologicznej. W tym celu należy zmodyfikować obecny
sposób rozdziału wody, uwzględniając ekologiczne potrzeby
ekosystemów wodnych. Jeżeli sposoby rozdziału wody będą
odzwierciedlać wymogi w zakresie przepływów nienaruszalnych,
możliwe będzie zapobieganie skutkom niedoboru wody i susz lub ich
łagodzenie. 4.2. Określenie
i wdrażanie celów w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą Plany gospodarowania wodami w dorzeczu
muszą zawierać dane ilościowe dotyczące zapotrzebowania na
wodę i dostępności wody, w tym lepsze prognozy
dostępności i zużycia wody. Dane powinny być również
bardziej przejrzyste, wskazywać kwestie niepewne, przedziały czasowe
i źródła. Na obszarach narażonych na susze niepewne i zmienne
warunki związane z suszami (na przykład warunki w zakresie
dostępności wody) należy uwzględnić w wariancie
bazowym planu gospodarowania wodami w dorzeczu i nie należy ich
interpretować jako nieoczekiwanych skrajnych zdarzeń klimatycznych. Wciąż istnieje duży potencjał
wprowadzania środków oszczędnego gospodarowania wodą we
wszystkich głównych sektorach zużywających wodę:
rolnictwie, przemyśle, sieciach wodociągowych, budownictwie i
produkcji energii. Jednak potencjał oszczędności wody
wiąże się bardzo ściśle z danym kontekstem i najlepiej
jest, gdy cele są ustalane na poziomie lokalnym przez zainteresowane
strony, które mają pełną wiedzę na temat różnych
sektorów zużycia wody i elementów cyklu hydrologicznego oraz które
mogą dopilnować, aby cele były spójne, a środki
oszczędnego gospodarowania były wdrażane przy najniższych
kosztach społeczno-ekonomicznych. 4.3. Promowanie
zachęt ekonomicznych do oszczędnego gospodarowania wodą Odpowiednie wdrożenie art. 9 ramowej
dyrektywy wodnej ma zasadnicze znaczenie dla rozwiązywania problemów
niedoboru wody i susz. Poszerzenie zakresu obecnych instrumentów ekonomicznych
jest konieczne, aby zagwarantować, że zapewniają one
zachęty do zrównoważonego poboru i zużycia wody: w przypadkach gdy
nie stosuje się żadnych taryf, należy je wprowadzić;
należy propagować taryfy za wodę bazujące na zużyciu;
należy zwiększyć znaczenie opłat i podatków za pobór wody,
tak aby koszty w zakresie środowiska i zasobów były uwzględniane
w decyzjach użytkowników wody. Jeżeli instrumenty ekonomiczne będą
lepiej odzwierciedlały ekonomiczną wartość wody, zachęci
to podmioty świadczące usługi wodne do dodatkowych inwestycji w
zakresie kontroli wycieków, przyczyniając się do pełnego zwrotu
kosztów oraz do długoterminowego zrównoważonego i oszczędnego
świadczenia usług wodnych. Wreszcie przeznaczenie dochodów
finansowych na środki związane z niedoborem wody i suszami
również przyczyni się do osiągnięcia celów w tym zakresie. Stworzenie rynku wody / mechanizmów handlu
wodą z określonymi narzędziami ochrony środowiska jest
instrumentem, który może zapewnić możliwość
uzyskiwania płatności za usługi ekosystemowe, a tym samym
osiągania trwałej równowagi w dorzeczach z deficytem. Do
korzyści ubocznych zalicza się (tymczasową lub trwałą)
realokację uprawnień do korzystania z wody między podmiotami
gospodarczymi zużywającymi wodę, co może zapewnić
dodatkowe korzyści ekonomiczne. 4.4. Sposoby
użytkowania gruntów sprzyjające rozwiązywaniu problemów niedoboru
wody Podstawą długoterminowego
zrównoważonego gospodarowania jest zapewnienie spójności między
nowym zagospodarowaniem ekonomicznym a dostępnością wody i
konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na użytkowanie gruntów.
Podkreśla się tu ponownie potrzebę odpowiedniej integracji
między planami gospodarowania wodami w dorzeczu a innymi procesami
planowania ekonomicznego i fizycznego. Aby zapewnić realizację tego celu, plany gospodarowania wodami w dorzeczu muszą, przed ich
przyjęciem, być odpowiednio skoordynowane z innymi planami fizycznymi
i społeczno-ekonomicznymi oraz należy wskazać środki
finansowe na ich wdrożenie. Dzięki temu koszty i korzyści
działań zostaną odpowiednio uwzględnione i wykorzystana
zostanie zasada efektywności kosztowej określona w ramowej dyrektywie
wodnej – w ten sposób cele planu gospodarowania wodami w dorzeczu mogą
zostać osiągnięte jak najniższym kosztem. 4.5. Ulepszanie
zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy w Europie Dalszy rozwój Europejskiego Obserwatorium ds. Susz,
które ma działać jako system wczesnego ostrzegania, będzie
niezbędnym narzędziem wspomagającym państwa
członkowskie i podmioty gospodarcze w jak najszybszym działaniu i
przygotowywaniu się do nadchodzących susz. Działania te
należy połączyć ze skutecznym dostosowaniem Funduszu
Solidarności Unii Europejskiej na wypadek sytuacji nadzwyczajnych związanych
z suszami, tak aby przeciwdziałać szkodom, których da się
uniknąć. Konieczne są dalsze starania, aby
opracować i wdrożyć spójny zestaw działań
służących rozwiązywaniu problemów susz w skali dorzecza w
ramach procesu planowania przewidzianego w ramowej dyrektywie wodnej. Zmiany sposobu
użytkowania gruntów powinny być spójne z dostępnością
wody określoną w planach gospodarowania wodami w dorzeczu, w tym z
jej zmiennością. W tym względzie bardzo pozytywną rolę
mogę odgrywać elementy zielonej infrastruktury, na przykład rozwiązania
retencyjne. Ponadto w dalszym ciągu należy
stosować alternatywne metody zaopatrzenia w wodę, mające niewielki
wpływ na środowisko, takie jak ponowne wykorzystywanie wody. 4.6. Wspieranie odporności na
zmianę klimatu Przewiduje się, że zmiana klimatu spowoduje
pogorszenie skutków istniejących już deficytów w zakresie gospodarki
wodnej. Zmiany ilości opadów atmosferycznych w połączeniu z rosnącymi
temperaturami będą powodować znaczne zmiany jakości i
dostępności zasobów wodnych. W ramach reakcji polityki na problemy
związane z niedoborem wody i suszami należy uwzględnić kombinację
środków dostosowawczych. 5. Wnioski Cel ogólny polityki w dziedzinie niedoboru
wody i susz, polegający na odwróceniu tendencji w tej dziedzinie, nie
został zrealizowany, chociaż osiągnięto postępy we
wdrażaniu siedmiu instrumentów polityki określonych w komunikacie
Komisji z 2007 r.1. Państwa członkowskie uznawały,
że polityka w dziedzinie niedoboru wody i susz jest do pewnego stopnia
niezależna, a najważniejsze jest położenie większego
nacisku na kwestie związane z ilością wody w ramach
wdrażania ramowej dyrektywy wodnej. W następnych cyklach
wdrażania ramowej dyrektywy wodnej należy tego dopilnować oraz zapewnić
dalsze włączanie kwestii związanych z ilością wody do
różnych obszarów polityki sektorowej. Większość środków
stosowanych przez państwa członkowskie odnosi się do presji,
stanu i skutków, a jedynie bardzo nieliczne środki odnoszą się
do kluczowych przyczyn. W komunikacie Komisji zawierającym plan
ochrony zasobów wodnych w Europie przeanalizowano zidentyfikowane luki w
polityce oraz konkretne warianty ich uzupełnienia, mając na celu
bardziej całościowe uwzględnienie kwestii związanych z
ilością wody w ogólnej polityce. W odpowiednich przypadkach dalsze
środki polityki można ująć w strategii przystosowania
się do zmiany klimatu, przewidzianej na wiosnę 2013 r. [1] COM(2007) 414 final. [2] Dyrektywa 2000/60/WE, Dz.U. L 327 z 22.12.2000, s.1. [3] http://ec.europa.eu/environment/water/quantity/building_blocks.htm. [4] Modelowanie wykonane w ramach projektu „ClimWatAdapt”. [5] Komisja wszczęła postępowania w sprawie
uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko
ośmiu państwom członkowskim. Tocząca się ocena planów
gospodarowania wodami w dorzeczu państw członkowskich pokazuje,
że jedynie w sześciu z 23 państw członkowskich poddanych
ocenie odnotowano zastosowanie szerokiej definicji usług wodnych. [6] Resource
and economic efficiency of water distribution networks (Efektywne użytkowanie zasobów oraz efektywność
ekonomiczna sieci wodociągowych). Sprawozdanie końcowe ERM dla
Komisji Europejskiej, 2012 r. [7] The
role of water pricing and water allocation in agriculture (Rola ustalenia ceny wody i rozdziału wody w rolnictwie).
Sprawozdanie końcowe Arcadis i in. dla
Komisji Europejskiej, 2012 r. [8] Systemy przepływów, które są niezbędne do utrzymania
podstawowych procesów zdrowych ekosystemów rzecznych oraz dobrego stanu
ekologicznego jednolitych części wód. [9] COM(2011) 17 final. [10] Water
saving potential in agriculture in Europe
(Potencjał w zakresie oszczędności wody w rolnictwie w Europie).
Sprawozdanie końcowe Bio Intelligence Service dla
Komisji Europejskiej, 2012 r. [11] Water footprinting and product labelling (Określanie
śladu wodnego i etykietowanie produktów). Sprawozdanie końcowe RPA
dla Komisji Europejskiej, 2011 r. [12] Dlatego też sprawozdanie może zaniżać
skalę problemu niedoboru wody i susz w Europie. [13] Wymogi ilościowe zostały wyraźnie określone w
odniesieniu do wód podziemnych. [14] COM(2012) 216. [15] COM(2012) 79.