(1)

W dniu 30 stycznia 2020 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała, że epidemia COVID-19 stanowi zagrożenie dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym, a w dniu 11 marca 2020 r. uznała ją za pandemię (1). Poważny wpływ, jaki pandemia wywiera na podróże międzynarodowe i krajowe (tak służbowe, jak i w celach wypoczynkowych), utrzymuje się w Europie i na świecie od dnia 1 marca 2020 r.

(2)

W wyniku pandemii COVID-19 poszczególne kraje wprowadziły zakazy podróży i ograniczenia na granicach oraz wystosowały stosowne ostrzeżenia. Doprowadziło to do odwołania dużej liczby połączeń, co uniemożliwiło podróże wielu obywatelom. Obecne bezprecedensowe ograniczenia podróży na skalę ogólnoświatową (2) doprowadziły do niemal całkowitego wstrzymania podróży w Europie i w wielu innych częściach świata. Sytuacja ta wywiera znaczny wpływ na przewoźników, organizatorów imprez turystycznych („organizatorzy”) i dostawców innych usług turystycznych oferowanych w ramach imprez turystycznych.

(3)

Jednocześnie skutki gospodarcze kryzysu dotknęły wielu pasażerów i podróżnych, a ich dochód zmalał w wyniku ograniczenia działalności gospodarczej, co wpływa na perspektywy zarówno pracodawców, jak i pracowników (3).

(4)

Z sektorów podróży i turystyki w Unii płyną informacje wskazujące na spadek liczby rezerwacji o 60–90 % w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Wnioski o zwrot kosztów składane przez podróżnych w związku z odwołaniem ich podróży znacznie przekraczają poziom nowych rezerwacji. Według wstępnych szacunków European Travel Agents and Tour Operators Association (Europejskiej Organizacji Związków Biur Podróży, ECTAA) w pierwszym kwartale 2020 r. straty poniesione w związku z pandemią COVID-19 mogą wynieść 30 mld EUR (spadek obrotów o 60 %), a w drugim kwartale – 46 mld EUR (spadek o 90 %) w porównaniu z obrotami prognozowanymi na podstawie danych z lat ubiegłych.

(5)

Przewoźnicy, niezależnie od rodzaju transportu, mają do czynienia z gwałtownym spadkiem obrotów i niemal całkowitym wstrzymaniem działalności. W rezultacie, w związku z pandemią COVID-19, ich przepływy środków pieniężnych ulegają zmniejszeniu (4).

(6)

Warunki i kryteria zniesienia środków powstrzymujących rozprzestrzenianie się koronowirusa zależą w dużej mierze od danych, które ewoluują z biegiem czasu, między innymi, danych epidemiologicznych. W związku z tym nie jest jeszcze dostępny jasny harmonogram znoszenia ograniczeń (5), który umożliwi wznowienie świadczenia wszystkich usług transportowych i reaktywację turystyki.

(7)

W rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 261/2004 (6), (WE) nr 1371/2007 (7), (UE) nr 1177/2010 (8) i (UE) nr 181/2011 (9) („unijne rozporządzenia w sprawie praw pasażerów”) przewidziano prawa pasażerów w przypadku odwołania połączeń. W przypadku odwołania połączenia przez przewoźnika pasażerowie mają możliwość wyboru między zwrotem (refundacją) kosztów a zmianą planu podróży (10). W związku z tym, że w obecnych okolicznościach zmiana planu podróży niemal nie ma racji bytu, faktyczny wybór dotyczy zasadniczo różnych form zwrotu kosztów.

(8)

Zwrot pełnego kosztu biletu musi nastąpić w terminie 7 dni od złożenia wniosku przez pasażera w przypadku transportu drogą lotniczą, morską i wodną śródlądową, 14 dni po złożeniu oferty lub po otrzymaniu wniosku w przypadku transportu autobusowego i autokarowego oraz w terminie 1 miesiąca od złożenia wniosku w przypadku transportu kolejowego. Zgodnie z unijnymi przepisami zwrot kosztów może nastąpić w formie pieniężnej lub w formie bonu. Zwrot w formie bonu jest jednak możliwy tylko wtedy, gdy pasażer wyrazi na to zgodę (11).

(9)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 (12) („dyrektywa w sprawie imprez turystycznych”) stanowi, że jeżeli impreza turystyczna zostanie odwołana z uwagi na „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności”, podróżni mają prawo do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, którego należy dokonać bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie w terminie 14 dni od dnia rozwiązania umowy. W takim przypadku organizator może zaoferować zwrot kosztów podróżnemu w formie bonu. Możliwość ta nie pozbawia jednak podróżnych prawa do otrzymania zwrotu w formie pieniężnej.

(10)

Podobnie, jeżeli proponuje się zmiany w umowie o udział w imprezie turystycznej (na przykład przesunięcie terminu) lub imprezę zastępczą (13), a zmiany te lub oferta imprezy zastępczej skutkują zaakceptowaniem przez podróżnego imprezy o niższej jakości lub o niższej cenie (14) bądź rozwiązaniem przez podróżnego umowy (15), organizator może również zaproponować bon, pod warunkiem że podróżni nie zostaną pozbawieni prawa do otrzymania zwrotu w formie pieniężnej.

(11)

W dniu 18 marca 2020 r. Komisja przyjęła wytyczne interpretacyjne dotyczące przepisów UE w zakresie praw pasażerów w kontekście rozwoju sytuacji w związku z COVID-19 (16). Komisja przypomniała, że pasażerowie mają możliwość wyboru między zwrotem kosztów biletu w formie środków pieniężnych a zwrotem kosztów w formie bonu.

(12)

W dniu 19 marca 2020 r. na stronie internetowej Komisji opublikowano nieformalne wytyczne w sprawie stosowania dyrektywy w sprawie imprez turystycznych w związku z pandemią COVID-19 (17), w których potwierdzono prawo podróżnego do otrzymania pełnego zwrotu, ale również zauważono, że podróżny może przyjąć bon.

(13)

Duża liczba odwołanych połączeń w związku z pandemią COVID-19 zdestabilizowała sytuację w zakresie przepływów pieniężnych i przychodów w sektorach transportu i podróży. Problemy z płynnością u organizatorów pogłębia fakt, że muszą oni zwrócić podróżnemu pełną cenę imprezy turystycznej, podczas gdy sami nie zawsze otrzymują we właściwym terminie zwrot kosztów usług, które opłacili z góry, a które stanowią część odwołanej imprezy turystycznej. Może to w praktyce prowadzić do niesprawiedliwego podziału obciążeń między podmiotami gospodarczymi w sektorze podróży.

(14)

Jeżeli organizatorzy lub przewoźnicy staną się niewypłacalni, istnieje ryzyko, że wielu podróżnych i pasażerów nie otrzyma żadnego zwrotu, ponieważ ich roszczenia wobec organizatorów i przewoźników nie będą zabezpieczone. Ten sam problem może pojawić się w kontekście relacji między przedsiębiorstwami, w przypadku gdy tytułem zwrotu kosztów opłaconych z góry usług organizatorzy otrzymają bon od przewoźników, którzy później staną się niewypłacalni.

(15)

Zwiększenie atrakcyjności bonów jako alternatywy dla zwrotu pieniędzy zwiększyłoby poziom ich akceptacji wśród pasażerów i podróżnych. Pomogłoby to złagodzić problemy przewoźników i organizatorów z płynnością i mogłoby ostatecznie prowadzić do skuteczniejszej ochrony interesów pasażerów i podróżnych.

(16)

W tym celu bony powinny być objęte ochroną przed niewypłacalnością przewoźnika lub organizatora. Taka ochrona mogłaby zostać zagwarantowana przez sektor prywatny lub publiczny i powinna być wystarczająco skuteczna i solidna. Należy nią objąć przynajmniej te bony, które mają cechy opisane w niniejszym zaleceniu.

(17)

Cechy te powinny w szczególności dotyczyć minimalnego okresu ważności, okresu, po upływie którego – w przypadku bonów o okresie ważności dłuższym niż minimalny – podróżni lub pasażerowie są uprawnieni do otrzymania zwrotu pieniędzy, jeżeli sobie tego zażyczą, oraz warunków zwrotu równowartości bonów, których nie wykorzystano. Powinny one również dotyczyć zakresu usług, które można nabyć za bon, terminu na wykorzystanie bonu oraz jego zbywalności. Można również rozważyć dodatkowe cechy w celu dalszego zwiększenia atrakcyjności bonów.

(18)

Wydanie bonu równolegle do zwrotu uzyskanego dzięki obciążeniu zwrotnemu (tzw. chargeback) w ramach systemów kart kredytowych mogłoby ostatecznie doprowadzić do podwójnej refundacji. W związku z tym, jeżeli podróżny lub pasażer zdecyduje się na bon, przewoźnik powinien przekazać te informacje organizatorowi, biuru podróży lub innemu pośrednikowi.

(19)

W celu zapewnienia atrakcyjności bonów dla pasażerów lub podróżnych państwa członkowskie mogłyby rozważyć przyjęcie programów wsparcia dla podmiotów działających w sektorze podróży i transportu zgodnie z unijnymi zasadami pomocy państwa. Na przykład mogłyby ustanowić specjalne systemy gwarancji dla bonów bezpośrednio na podstawie art. 107 ust. 3 lit. b) Traktatu. Ponadto państwa członkowskie mogłyby wspierać podmioty w sektorze podróży i transportu poprzez przyznawanie pomocy de minimis zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1407/2013 (18).

(20)

Państwa członkowskie, które udzielą wsparcia podmiotom z sektora podróży i transportu w celu zagwarantowania zaspokojenia roszczeń o zwrot kosztów wynikających z pandemii COVID-19, powinny zapewnić, aby takie systemy miały zastosowanie do wszystkich pasażerów lub podróżnych objętych zakresem dyrektywy w sprawie imprez turystycznych lub zakresem odnośnych unijnych rozporządzeń w sprawie praw pasażerów, niezależnie od tego, kto świadczy usługi na ich rzecz.

(21)

Jeżeli chodzi o ewentualne dodatkowe zapotrzebowanie podmiotów z sektora podróży i transportu na płynność, w dniu 19 marca 2020 r. Komisja przyjęła tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającego kryzysu związanego z COVID-19 (19) w oparciu o art. 107 ust. 3 lit. b) Traktatu w celu zaradzenia poważnym zaburzeniom w gospodarce państw członkowskich. Tymczasowe ramy zmieniono w celu uwzględnienia dodatkowych środków pomocy w dniach 3 kwietnia (20) i 8 maja 2020 r. (21).

(22)

Tymczasowe ramy mają zasadniczo zastosowanie do wszystkich sektorów i przedsiębiorstw, w tym do przedsiębiorstw transportowych i turystycznych, przy czym sektory transportu i podróży uznano w nich za jedne z sektorów najbardziej dotkniętych obecnym kryzysem. Ramy te mają zaradzić niedoborowi płynności, z którym borykają się przedsiębiorstwa, umożliwiając np. bezpośrednie dotacje, ulgi podatkowe, państwowe gwarancje kredytowe i subsydiowane pożyczki ze środków publicznych. W celu szybkiego zaspokojenia pilnych potrzeb w zakresie płynności, w szczególności w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, państwa członkowskie mogą udzielać – na maksymalną nominalną kwotę 800 000 EUR na przedsiębiorstwo – kredytów o zerowej stopie oprocentowania, gwarancji kredytowych pokrywających 100 % ryzyka lub zapewnić dokapitalizowanie. Ponadto w tymczasowych ramach przewidziano możliwości pomocy pokrywającej potrzeby w zakresie płynności wykraczające ponad 800 000 EUR na przedsiębiorstwo w formie gwarancji i bonifikat oprocentowania, z zastrzeżeniem, między innymi, warunków dotyczących minimalnych poziomów prowizji. W tym kontekście państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o udzieleniu wsparcia podmiotom z sektora podróży i transportu, aby zapewnić zaspokojenie roszczeń o zwrot kosztów, które zgłoszono w związku z pandemią COVID-19, w celu zagwarantowania ochrony praw pasażerów i konsumentów oraz równego traktowania pasażerów i podróżnych.

(23)

W tym kontekście Komisja weźmie pod uwagę decyzje o przyznaniu pomocy dla sektora lotnictwa już podjęte przez państwa członkowskie, aby dodatkowa pomoc dla tych samych beneficjentów nie doprowadziła do nadmiernej rekompensaty, tj. uwzględniając konieczność ochrony równych warunków działania na rynku wewnętrznym.

(24)

Państwa członkowskie mogą także zdecydować, że – po upadłości przewoźnika lub organizatora – pokryją roszczenia pasażerów lub podróżnych o zwrot kosztów. Takie pokrycie roszczeń o zwrot kosztów przysługiwałoby jedynie pasażerom lub podróżnym, a nie przedsiębiorstwom. Rozwiązanie to nie stanowiłoby zatem pomocy państwa i w związku z tym może być wdrażane przez państwa członkowskie bez uprzedniej zgody Komisji.

(25)

Komisja jest gotowa zapewnić państwom członkowskim pomoc i doradztwo w kwestiach związanych z polityką w zakresie pomocy państwa przy opracowywaniu takich środków.

(26)

Państwa członkowskie i podmioty należy zachęcać do rozważenia wykorzystania dostępnych programów unijnych w celu wsparcia działalności przedsiębiorstw i zaspokojenia ich potrzeb w zakresie płynności.

(27)

Aby zmaksymalizować skutki niniejszego zalecenia, wszystkie zainteresowane strony należy o nim informować i zachęcać do wprowadzania go w życie,