1.

W czerwcu 1993 r. D. Nemec zawarł z ochotniczą strażą pożarną w Murskiej Sobocie umowę najmu cysterny do transportu wody w okresach suszy (zwaną dalej „umową najmu”). Od 1996 r. D. Nemec bierze udział w postępowaniach sądowych toczących się przed słoweńskimi sądami, aby uzyskać płatność wynikającą z umowy najmu wraz z odsetkami za zwłokę. Odsetki narosły w czasie, ale ostatecznie zostały ograniczone przez odnośne przepisy krajowe.

2.

Istotą sporu prawnego przedstawionego Trybunałowi w niniejszej sprawie jest to, czy krajowy przepis ograniczający kwotę odsetek za zwłokę do wysokości długu głównego (określany jako zasada ne ultra alterum tantum) jest sprzeczny z dyrektywą 2000/35/WE w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych ( 2 ).

3.

Z tym kluczowym pytaniem wiążą się ponadto dwie kwestie dodatkowe. Po pierwsze, należy sprawdzić zastosowanie prawa Unii ratione temporis do omawianej sprawy. Po drugie, należy ustalić, czy dla celów omawianej sprawy D. Nemec może zostać uznany za „przedsiębiorstwo” a umowa najmu za „transakcję handlową” w rozumieniu dyrektywy 2000/35?

4.

Zgodnie z art. 1 dyrektywa 2000/35 „[…] ma zastosowanie do wszelkich należności, które stanowią wynagrodzenie w transakcjach handlowych”.

5.

Artykuł 2 pkt 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/35 definiuje pojęcie „transakcji handlowych” jako oznaczające „transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą”.

6.

Artykuł 2 pkt 1 akapit drugi dyrektywy definiuje pojęcie „władzy publicznej” jako „każdego publicznego zleceniodawcę lub podmiot zamawiający w rozumieniu dyrektywy dotyczącej zamówień publicznych […]”.

7.

Zgodnie z art. 2 pkt 1 akapit trzeci „»przedsiębiorstwo« oznacza każdą organizację działającą w ramach swojej niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej nawet, jeśli jest ona prowadzona przez jedną osobę”.

8.

Artykuł 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/35 przewiduje, że „[państwa członkowskie zapewnią, że] wierzyciel jest uprawniony do żądania zapłaty odsetek od opóźnień w płatnościach, o ile: (i) spełnił swoje umowne i ustawowe zobowiązania, i (ii) nie otrzymał należnej sumy w odpowiednim czasie, chyba że dłużnik nie ponosi winy za opóźnienie”.

9.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 przy transpozycji dyrektywy 2000/35 „[…] państwa członkowskie mogą pominąć: […] b) umowy, które zostały zawarte przed dniem 8 sierpnia 2002 r.”.

10.

Od dnia 1 stycznia 2002 r. skutki zwłoki w płatnościach były regulowane przez Obligacijski zakonik (kodeks zobowiązań, zwany dalej „OZ”). Artykuł 376 OZ wprowadził zasadę zwaną ne ultra alterum tantum. Zasada ta, nieistniejąca we wcześniejszych przepisach, ograniczyła maksymalną kwotę odsetek za zwłokę do wysokości długu głównego.

11.

W momencie zawierania umowy najmu warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne były regulowane przez Obrtni zakon (ustawę o rzemiośle, zwaną dalej „Obr Z/88”). Osoby fizyczne mogły prowadzić niezależną działalność gospodarczą pod warunkiem otrzymania zezwolenia na działalność objętą zezwoleniem.

12.

Obr Z/88 została zmieniona późniejszym przepisem, zgodnie z którym możliwość prowadzenia niezależnej działalności gospodarczej była uzależniona od zgłoszenia danej działalności do właściwego organu oraz rejestracji w rejestrze przedsiębiorców.

13.

W czerwcu 1993 r. Drago Nemec (skarżący), działający jako wynajmujący, oraz Gasilsko društvo Murska Sobota (ochotnicza straż pożarna w Murskiej Sobocie) (zwana dalej „ochotniczą strażą pożarną”), w charakterze najemcy, zawarli umowę najmu na cysternę do transportu wody. W momencie zawierania umowy najmu skarżący posiadał zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z prawem słoweńskim, w szczególności na „toczenie elementów metalowych i spawanie”.

14.

Ochotnicza straż pożarna nie zapłaciła kwoty wynikającej z umowy najmu. W 1996 r. skarżący złożył pozew z żądaniem zapłaty kwoty 17669,51 EUR. Po przedłużającym się postępowaniu Višje sodišče Maribor (sąd apelacyjny w Mariborze) orzekł w dniu 17 lutego 2010 r., że ochotnicza straż pożarna jest zobowiązana zapłacić skarżącemu kwotę 15061,44 EUR wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę za okres od dnia 25 marca 1996 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. Višje sodišče Maribor (sąd apelacyjny w Mariborze) oddalił jednak żądanie skarżącego dotyczące zapłaty ustawowych odsetek za zwłokę za okres od dnia 1 stycznia 2002 r. do czasu zapłaty należnej kwoty (co nastąpiło w dniu18 maja 2010 r.). Powodem oddalenia drugiego żądania był fakt, iż w dniu 1 stycznia 2002 r. wszedł w życie OZ wprowadzający zasadę ne ultra alterum tantum. Zgodnie z tą zasadą w dniu 31 grudnia 2001 r. narosłe odsetki za zwłokę osiągnęły już kwotę długu głównego, a zatem nie mogły dalej rosnąć.

15.

W odpowiedzi na wyrok Višje sodišče Maribor (sądu apelacyjnego w Mariborze) skarżący wniósł o zapłatę przez Republikę Słowenii (pozwany organ) odszkodowania w wysokości 84614,02 EUR wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę oraz zwrot kosztów postępowania. Skarżący twierdzi, że zasada ne ultra alterum tantum jest sprzeczna z dyrektywą 2000/35 i że powinien on otrzymać odszkodowanie za szkody poniesione w wyniku rzekomo nieprawidłowego wdrożenia tej dyrektywy do słoweńskiego porządku prawnego.

16.

Wyrokiem z dnia 18 maja 2011 r. sąd pierwszej instancji oddalił żądanie skarżącego. Apelacja wniesiona przez skarżącego od tego wyroku została oddalona przez sąd drugiej instancji wyrokiem z dnia 24 stycznia 2012 r. Rozstrzygnięcie obydwu sądów opiera się na ocenie, według której umowa najmu nie wchodzi w zakres zarejestrowanej działalności gospodarczej skarżącego. Nie występował więc on jako „przedsiębiorstwo” w rozumieniu dyrektywy 2000/35, która w efekcie nie miała zastosowania w sytuacji skarżącego.

17.

Skarżący zaskarżył wyrok Višje sodišče Maribor (sądu apelacyjnego w Mariborze) do Vrhovno sodišče Republike Slovenije (sądu najwyższego Republiki Słowenii). W jego ocenie umowa najmu nie dotyczyła tylko najmu cysterny do transportu wody. Uważa, że umowa najmu stanowiła „złożoną transakcję” polegającą na zapewnieniu dostawy wody pitnej dla lokalnej ludności w okresach suszy. Twierdzi ponadto, że wystawił fakturę potwierdzającą, iż występował w charakterze „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35.

18.

Pozwany organ uważa, że dyrektywa 2000/35 nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ przy transpozycji dyrektywy do prawa słoweńskiego jej zastosowanie do umów zawartych przed wejściem Słowenii do Unii zostało wyłączone. Ponadto pozwany organ twierdzi, że umowa najmu nie jest „transakcją handlową” w rozumieniu dyrektywy 2000/35. Skarżący zawarł umowę najmu poza zakresem swojej działalności gospodarczej, a więc nie występował w charakterze „przedsiębiorstwa” dla celów tej dyrektywy.

19.

W tych okolicznościach Vrhovno sodišče Republike Slovenije (sąd najwyższy Republiki Słowenii) zawiesił postępowanie w sprawie i zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z następującymi pytaniami:

20.

Uwagi na piśmie zostały przedłożone przez rządy słoweński i łotewski oraz Komisję. Rząd słoweński i Komisja przedstawili swoje stanowiska ustnie podczas rozprawy, która odbyła się w dniu 4 maja 2016 r.

21.

Z uwagi na to, że okoliczności faktyczne sprawy poprzedzają przystąpienie Słowenii do Unii Europejskiej, w pierwszej kolejności zajmę się kwestią tego, czy prawo Unii w ujęciu ogólnym i dyrektywa 2000/35 w szczególności mają zastosowanie ratione temporis w niniejszej sprawie (A).

22.

Jeżeli chodzi o merytoryczną ocenę przedłożonych pytań, jestem zdania, że zasada ne ultra alterum tantum nie jest sama w sobie sprzeczna z dyrektywą 2000/35. Uważam więc, że bardziej właściwym będzie zajęcie się w pierwszej kolejności trzecim pytaniem prejudycjalnym (B). Gdyby Trybunał miał zgodzić się z moją oceną w zakresie tego pytania, nie ma w istocie potrzeby odpowiadania na pierwsze dwa pytania zadane przez sąd odsyłający. Jednakże dla zachowania pełności wywodu oraz w celu pełnego wsparcia Trybunału dokonam także analizy tego, czy stosunek wynikający z umowy najmu może być objęty przedmiotowym zakresem dyrektywy 2000/35 (C).

23.

Ocena stosowania prawa Unii w czasie obejmuje dwa aspekty. Pierwszy aspekt dotyczy ogólnego zastosowania prawa Unii ratione temporis określonego w prawie pierwotnym. Odpowiedź na to pytanie jest także decydująca dla uznania właściwości Trybunału. Drugi aspekt dotyczy konkretnego instrumentu prawnego, który należy zastosować w niniejszej sprawie: po ustaleniu, że prawo Unii może w ujęciu ogólnym mieć zastosowanie w sprawie, należy zadać kolejne pytanie, czy konkretny przepis prawa wtórnego w jakikolwiek sposób zmienia zasadę ogólną.

24.

Podejście to ma fundamentalne znaczenie, ponieważ jakikolwiek przepis prawa wtórnego (w tym dyrektywę 2000/35) można uwzględnić wyłącznie po ustaleniu, że do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy można zastosować prawo Unii w ujęciu ogólnym. Konieczne jest podejście ogólne, które można zmodyfikować pod kątem odpowiedniego aktu prawa wtórnego, jeżeli akt ten tak przewiduje.

25.

Słowenia przystąpiła do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. Zgodnie z art. 2 i art. 54 aktu przystąpienia (zwanego dalej „aktem przystąpienia”) ( 3 ) prawo Unii stało się w Słowenii wiążące natychmiast z dniem przystąpienia, o ile w akcie przystąpienia lub załącznikach do niego nie przewidziano innego terminu. Jasne jest zatem, że ogólną zasadą konstytucyjną jest natychmiastowa moc wiążąca lub natychmiastowy skutek prawa Unii, o ile akt przystąpienia nie przewiduje inaczej.

26.

W niniejszej sprawie umowę najmu zawarto w 1993 r. Została ona częściowo wykonana ( 4 ) w połowie lat 90. Następnie w 1996 r. D. Nemec pozwał ochotniczą straż pożarną za niewywiązanie się przez nią z umownego obowiązku uiszczenia opłaty za najem. Wszystkie te zdarzenia miały miejsce przed dniem 1 maja 2004 r. Należy więc zadać pytanie: czy prawo Unii można stosować ratione temporis do sytuacji prawnej w niniejszej sprawie?

27.

Należy przyznać, że analiza orzecznictwa Trybunału dotyczącego stosowania prawa Unii w czasie do krajów przystępujących nie zawsze jest łatwa.

28.

W sprawie Ynos ( 5 ) rozstrzyganej przez wielką izbę Trybunał odmówił uznania swojej właściwości do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym na tej podstawie, że okoliczności faktyczne istotne dla sprawy miały miejsce przed przystąpieniem Węgier do Unii Europejskiej. Zastosowanie wyroku Ynos i następującej po nim linii orzeczniczej do niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, że prawo Unii nie ma zastosowania ratione temporis.

29.

Jednakże obok dość radykalnego podejścia przyjętego przez Trybunał w wyroku Ynos można odnotować także obszerne orzecznictwo poprzedzające wyrok Ynos, jak i następujące po tym wyroku, w którym przyjęto bardziej zróżnicowane podejście do stosowania prawa Unii w czasie. Można uznać, że w sprawach tych dokonano rozróżnienia zdarzeń sprzed akcesji i ich skutków prawnych trwających po akcesji. Sugeruję, aby odczytywać wyrok Ynos w kontekście tego szerszego orzecznictwa. Jeżeli Trybunał przyjmie to podejście, wówczas niniejszą sprawę można uznać za dopuszczalną ratione temporis.

30.

Sprawa Ynos dotyczyła zastosowania dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ( 6 ) do umowy pośrednictwa. Spór dotyczył wykonania tej umowy oraz uczciwości zawartego w umowie warunku określającego prowizję pośrednika. Trybunał stwierdził, bez dokonywania analizy okoliczności wykonania umowy, że skoro okoliczności faktyczne sporu przed sądem krajowym miały miejsce przed przystąpieniem Republiki Węgierskiej do Unii Europejskiej, to nie jest on właściwy do dokonania wykładni dyrektywy ( 7 ).

31.

Gdyby kryterium z wyroku Ynos zastosować dosłownie, wówczas pytania przedłożone przez sąd odsyłający należałoby, jak zasugerował rząd słoweński na rozprawie, uznać za wychodzące poza zakres kompetencji Trybunału ratione temporis. Podobnie jak w sprawie Ynos zawarcie umowy najmu miało miejsce przed przystąpieniem Słowenii do Unii. Fakt trwania postępowania dotyczącego naruszenia umowy przed sądem krajowym po akcesji Słowenii nie miałby znaczenia, ponieważ w sprawie Ynos postępowanie przed sądem krajowym dotyczące wykonania umowy także trwało po akcesji Węgier ( 8 ).

32.

Niemniej jednak sugeruję, aby Trybunał spojrzał szerzej na sprawę Ynos i uwzględnił ogół orzecznictwa wydanego przed tym wyrokiem i następującego po tym wyroku, a także konkretne okoliczności faktyczne i kontekst prawny samego wyroku Ynos. Zamiast skupiać się na zerojedynkowym rozróżnieniu okoliczności faktycznych przed akcesją i po akcesji, to bardziej wnikliwe orzecznictwo uwzględnia kwestię tego, czy stosunek prawny sprzed akcesji w dalszym ciągu wywiera skutki prawne po dacie akcesji.

33.

W orzecznictwie sprzed wyroku Ynos Trybunał wykazywał większą otwartość pod względem udzielania odpowiedzi na odesłania prejudycjalne w sprawach, których istotne okoliczności faktyczne miały miejsce przed akcesją.

34.

Na przykład pytania prejudycjalne przedłożone w sprawach Data Delecta ( 9 ) i Saldanha ( 10 ) dotyczyły zgodności przepisu prawa krajowego wymagającego, aby skarżący z zagranicy wnosili kaucję na zabezpieczenie kosztów postępowania sądowego. W obydwu sprawach nakazy sądowe wymagające zabezpieczenia kosztów zostały wydane przed przystąpieniem Szwecji i Austrii do Unii Europejskiej. Niemniej jednak odwołania od tych nakazów były w toku po akcesji. W sprawie Data Delecta Trybunał bezpośrednio orzekł co do istoty sprawy, dając do zrozumienia, że prawo Unii ma zastosowanie ratione temporis. W sprawie Saldanha Trybunał orzekł, że art. 6 WE (obecnie art. 18 TFUE) jest wiążący od dnia akcesji i wyklucza stosowanie spornego przepisu krajowego. Trybunał orzekł, że prawo Unii ma zastosowanie ratione temporis do „przyszłych skutków sytuacji powstałych przed […] akcesją” ( 11 ).

35.

Obie sprawy ( 12 ) pokazują, że nawet jeżeli spór między stronami powstał przed przystąpieniem odpowiednich państw do Unii Europejskiej, Trybunał uznał za stosowne objęcie trwających skutków prawnych sytuacji sprzed akcesji prawem Unii, a więc również swoją właściwością. Ten stan był jednak w obu sprawach uzależniony od kontynuacji postępowania sądowego po akcesji ( 13 ).

36.

Orzecznictwo wydane po wyroku Ynos jest bardziej złożone. Można jednak uznać, że podejście Trybunału stało się jeszcze bardziej zróżnicowane, a nacisk kładzie się na ustalenie, czy sytuacja prawna została wyczerpana w chwili akcesji.

37.

W sprawie Telefónica O2 Trybunał potwierdził swoją właściwość, chociaż istotne dla sprawy okoliczności faktyczne miały miejsce przed przystąpieniem Republiki Czeskiej do Unii. Powodem ku temu był fakt, iż zaskarżona decyzja została przyjęta ponownie przez organ regulacyjny po przystąpieniu Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej i wywierała skutki na przyszłość ( 14 ).

38.

Podobnie w sprawie CIBA Trybunał stwierdził, że spór w postępowaniu głównym dotyczy lat podatkowych 2003 i 2004, podczas gdy Węgry przystąpiły do Unii Europejskiej dopiero w dniu 1 maja 2004 r. Niemniej jednak uznał, iż „[j]ako że okoliczności faktyczne są częściowo późniejsze od tej daty, Trybunał jest właściwy, by udzielić odpowiedzi na zadane pytanie” ( 15 ).

39.

Sprawa Kuso dotyczyła pracownicy będącej obywatelką Austrii, która zawarła umowę o pracę w 1980 r. Zakwestionowała ona później termin jej przymusowego przejścia na emeryturę w związku z obowiązującym wiekiem emerytalnym wynoszącym 60 lat, twierdząc, iż stanowi to dyskryminację ze względu na płeć w świetle dyrektywy 76/207/EWG ( 16 ). Trybunał orzekł, że jest właściwy do orzekania co do istoty sprawy, twierdząc, że „zakres zastosowania zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań nie może zostać rozszerzony w taki sposób, by ogólnie uniemożliwiać stosowanie nowych przepisów do przyszłych skutków sytuacji, które powstały w czasie obowiązywania poprzedniego uregulowania” ( 17 ).

40.

Zatem jeżeli odczytywać wyrok Ynos w szerszym kontekście orzecznictwa, ogólne podejście do stosowania prawa Unii ratione temporis wydaje się sprowadzać do trwających skutków prawnych. Stosunki prawne, które nie zostały wyczerpane w chwili akcesji państwa członkowskiego, muszą dostosować się do nowych ram prawnych. Dostosowanie to powinno oczywiście mieć skutki wyłącznie przyszłe: natychmiastowy skutek prawa Unii oznacza, że trwające stosunki prawne, których skutki nie zostały wyczerpane w chwili akcesji, mogą zostać w przyszłości zmienione. I odwrotnie, czysto retrospektywna zmiana, oznaczająca rzeczywistą ponowną ocenę okoliczności faktycznych lub zdarzeń z przeszłości, jest zakazana.

41.

Jeżeli weźmiemy dla przykładu umowę zawartą przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej, kluczowym pytaniem jest to, czy umowa ta oraz stworzony na jej podstawie stosunek prawny nadal wywierają skutki prawne po akcesji. Jeżeli tak jest (na przykład jak ma to miejsce w przypadku umów zawieranych na czas nieokreślony lub z cyklicznymi płatnościami), wówczas prawo Unii ma zastosowanie do umowy w chwili akcesji, nawet jeżeli wszystkie (konstytutywne) okoliczności faktyczne miały miejsce przed dniem akcesji. Na dalszą treść stosunku prawnego ma w przyszłości wpływ prawo Unii.

42.

Ponadto przyjęło się, że w przypadku przepisów proceduralnych ogólną zasadą jest, że mają one zastosowanie natychmiast z chwilą ich wejścia w życie, nawet do nierozstrzygniętych spraw i sporów, o ile odpowiedni przepis szczególny nie przewiduje inaczej ( 18 ).

43.

W każdym razie nadrzędna zasada ochrony praw nabytych i uzasadnionych oczekiwań oraz zakaz działania prawa wstecz będą korygować natychmiastowy skutek prawa Unii we wszystkich indywidualnych przypadkach.

44.

Z tej perspektywy rozstrzygnięcie przyjęte przez Trybunał w sprawie Ynos nie jest zaskakujące, jeżeli chodzi o jego skutki: sprawa Ynos dotyczyła uczciwości postanowienia umownego negocjowanego i przyjętego przed przystąpieniem Węgier do Unii. Pytanie przedłożone Trybunałowi, gdyby Trybunał na nie odpowiedział, doprowadziłoby w istocie do wstecznej ponownej oceny postanowienia umownego przyjętego i uzgodnionego na długo przed akcesją.

45.

Uważam, że w chwili akcesji Słowenii umowa najmu nie wyczerpała wszystkich swoich skutków prawnych w dwóch wymiarach.

46.

Po pierwsze, umowa najmu została zawarta w czerwcu 1993 r. Z postanowienia odsyłającego można wywnioskować, że skarżący wykonał swoje zobowiązania przed przystąpieniem Słowenii do Unii, ale ochotnicza straż pożarna wywiązała się ze swojego zobowiązania, uiszczając płatność wynikającą z umowy najmu dopiero w maju 2010 r., czyli po upływie długiego okresu od akcesji Słowenii. Zatem w chwili akcesji Słowenii umowa najmu nadal wywierała pewne skutki prawne, a strony umowy były nadal zobowiązane do wypełnienia praw i obowiązków wynikających z niej.

47.

Po drugie, i co prawdopodobnie ważniejsze, w przeciwieństwie do sprawy Ynos, niniejsza sprawa nie dotyczy ponownej oceny postanowień umowy zawartej w przeszłości. Nie porusza się kwestii treści umowy ani ważności jej warunków. Niniejsza sprawa dotyczy egzekwowania umowy, a w szczególności wynikających z umowy odsetek za zwłokę w wykonaniu umowy (tj. płatności). Sytuacja ta powstała przed przystąpieniem Słowenii do Unii Europejskiej i po akcesji nadal czeka na ostateczne rozwiązanie.

48.

Zatem przyszłe zastosowanie z dniem przystąpienia państwa członkowskiego do Unii nowych przepisów dotyczących odsetek za zwłokę do nierozstrzygniętych spraw jest zgodne z natychmiastowym skutkiem prawa Unii w krajach przystępujących.

49.

Po ustaleniu, że Trybunał jest zasadniczo właściwy, kolejną kwestią w niniejszej sprawie jest ustalenie, czy dyrektywa 2000/35 może w szczególności mieć zastosowanie do umowy najmu w świetle jej szczególnych przepisów dotyczących jej stosowania w czasie.

50.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 lit. b) dyrektywa 2000/35 ma zasadniczo zastosowanie do umów, które zostały zawarte przed upływem okresu transpozycji, o ile państwo członkowskie nie wykluczy jej stosowania do takich umów. Innymi słowy, bez wyraźnego działania państwa członkowskiego dyrektywa obejmuje istniejące umowy.

51.

Odnośne dokumenty akcesyjne, jak poinformował przedstawiciel Słowenii na rozprawie, nie zawierają takich wyłączeń stosowania dyrektywy 2000/35 ( 19 ). Zatem na mocy art. 2 i art. 54 aktu przystąpienia w przypadku Słowenii termin transpozycji dyrektywy 2000/35 przypadł na dzień 1 maja 2004 r. i w odniesieniu do tej dyrektywy nie przewidziano żadnego odstępstwa.

52.

Przepis art. 6 ust. 3 lit. b) może również służyć dokonaniu rozróżnienia ze spornym przepisem prawa wtórnego w sprawie Ynos. Będąca przedmiotem analizy w sprawie Ynos dyrektywa 93/13 przewiduje w art. 10 ust. 1, iż będzie ona mieć zastosowanie na przyszłość do umów zawartych po upływie terminu jej transpozycji [który w przypadku nowych państw członkowskich był datą ich akcesji (czyli przypadał na dzień 1 maja 2004 r.)]. Stanowi to w istocie przeciwieństwo art. 6 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2000/35, ponieważ ten ostatni przepis ma zastosowanie do umów zawartych przed upływem okresu transpozycji dyrektywy ( 20 ).

53.

Zatem z art. 6 ust. 1 i art. 6 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2000/35 w związku z aktem przystąpienia wynika, że z dniem przystąpienia Słowenii do Unii dyrektywa 2000/35 miała natychmiast zastosowanie do istniejących umów zawartych przed tym dniem, w tym do umowy najmu, której dotyczy niniejsza sprawa. Uważam zatem, że od dnia 1 maja 2004 r. dyrektywa 2000/35 miała zastosowanie ratione temporis do niniejszej sprawy.

54.

Podsumowując, uważam, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania zadane mu przez sąd krajowy.

55.

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy zasada ne ultra alterum tantum jest zgodna z przepisami dyrektywy 2000/35. Podobnie do stanowisk przedstawionych przez rządy słoweński i łotewski w ich uwagach na piśmie oraz przez rząd słoweński i Komisję na rozprawie uważam, że zasada ta jest zgodna z dyrektywą 2000/35.

56.

Jak już Trybunał zauważył w przeszłości ( 21 ), a Komisja wyraźnie stwierdziła podczas rozprawy w niniejszej sprawie, dyrektywa 2000/35 jest instrumentem minimalnej harmonizacji.

57.

Dyrektywa obejmuje więc tylko wybrane i ograniczone kwestie dotyczące opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, w szczególności aspekty (i) odsetek za opóźnienia w płatnościach, (ii) zastrzeżenia własności i (iii) procedur odzyskiwania należności w przypadku wierzytelności niespornych.

58.

Jeżeli chodzi o przepisy dotyczące odsetek za opóźnienia w płatnościach, art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2000/35 jest raczej szczegółowym przepisem dotyczącym minimalnego poziomu takich odsetek oraz sposobu ich obliczania. Dyrektywa 2000/35 nie zawiera jednak żadnych przepisów, które zakazywałyby nakładania ograniczeń na narosłe odsetki.

59.

Uważam więc, że decyzja o wprowadzeniu takiego ograniczenia pozostaje w gestii państw członkowskich, pod warunkiem że przestrzegają one podwójnego wymogu równoważności i skuteczności ( 22 ).

60.

Zasada równoważności zakazuje zasadniczo dyskryminacji między roszczeniami opartymi na prawie krajowym a podobnymi roszczeniami opartymi na prawie Unii. Innymi słowy, prawa wynikające z prawa Unii nie mogą być traktowane w sposób mniej korzystny niż analogiczne prawa wynikające z prawa krajowego.

61.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie budzą żadnych wątpliwości, jeżeli chodzi o zgodność zasady ne ultra alterum tantum z tą zasadą. Żadna ze stron nie wniosła zastrzeżeń w tym względzie.

62.

Wymóg skuteczności ma zapobiegać, aby państwa członkowskie uczyniły korzystanie z praw wynikających z prawa Unii praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym.

63.

Można z pewnością stwierdzić, że ogólny cel skuteczności zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych byłby wzmocniony, gdyby narosłe odsetki za opóźnienia w płatnościach nie były ograniczane. Po osiągnięciu maksymalnego poziomu dłużnik ma oczywiście niewielką dodatkową motywację do dokonania płatności. Kwota odsetek po prostu przestaje rosnąć.

64.

Niemniej jednak zgodnie z tą logiką można by podważyć każdy krajowy przepis lub domagać się przyjęcia nowego przepisu. Na przykład: czy skuteczności dyrektywy mającej na celu zwalczanie opóźnień w płatnościach nie zwiększyłoby także ponowne wprowadzenie więzień dla dłużników ( 23 ), do których trafialiby oni automatycznie z chwilą opóźnienia płatności? Rozwiązanie takie w raczej skuteczny sposób skłaniałoby te osoby lub ich rodziny do szybkiej zapłaty.

65.

Absurdalne przykłady pomagają zrozumieć potrzebę wprowadzenia racjonalnych ograniczeń dla potencjalnie nieograniczonego wymogu skuteczności. Uważam, że wymóg skuteczności powinien być ograniczony do dwóch elementów: niemożności lub rzeczywistego nadmiernego utrudnienia. Moim zdaniem o żadnym z tych elementów nie można mówić w przypadku zasady ne ultra alterum tantum. To ostatnie stwierdzenie wiąże się z dwiema kwestiami o szczególnym znaczeniu.

66.

Po pierwsze, w ramach krajowego porządku prawnego niezmienionego przez minimalną harmonizację na podstawie dyrektywy 2000/35 zasada ne ultra alterum tantum jest wyrazem pewnego prawnego wyboru dotyczącego podziału kosztów opóźnionych płatności między wierzycielem a dłużnikiem. Zasada ta odzwierciedla społeczną wizję podziału obciążeń, jeżeli chodzi o egzekwowanie długów. Wybór ten sam w sobie nie wydaje się arbitralny ani bezprecedensowy. W istocie pewne formy ograniczania odsetek do poziomu długu głównego można znaleźć już w prawie rzymskim ( 24 ).

67.

Ponadto zasadę ne ultra alterum tantum można postrzegać jako zapewniającą pewien rodzaj równowagi między zapewnianiem szybkich płatności a innymi interesami lub wartościami. Opóźnienie w płatności zasadniczo wynika zwykle z braku możliwości lub chęci dłużnika do dokonania zapłaty. Niemniej jednak brak działania ze strony wierzyciela może zwiększyć wysokość narosłego długu. Zatem taka zasada jak ne ultra alterum tantum zachęca wierzyciela do szybkiego dochodzenia jego praw. Podobną zasadę można także znaleźć w różnych kontekstach w innych krajowych porządkach prawnych. Na przykład austriacki i czeski kodeks cywilny ogranicza możliwość uzyskania przez wierzyciela odsetek za zwłokę przekraczających kwotę długu głównego w okresie poprzedzającym spór sądowy, jeżeli wierzyciel nie starał się odzyskać długu na czas ( 25 ).

68.

Po drugie, jak zasugerował rząd słoweński, przepis krajowy taki jak zasada ne ultra alterum tantum nie powinien być analizowany w odosobnieniu, ale raczej w kontekście innych właściwych instrumentów prawa krajowego, w ramach których funkcjonuje zasada ograniczania.

69.

Wśród tych instrumentów znajduje się możliwość żądania od dłużnika odszkodowania za rzeczywiście poniesione szkody (jeżeli przekraczają one kwotę odsetek za zwłokę). O ile bowiem żądanie odsetek za zwłokę było zasadniczo „traktowane jako wygodny sposób uzyskania przez wierzyciela rekompensaty za poniesione ogólnie szkody bez konieczności konkretnego ich udowadniania” ( 26 ), niekoniecznie oznacza to, że wierzyciel nie może żądać odszkodowania za szkodę przekraczającą narosłe odsetki. To, czy taka możliwość istnieje, uzależnione jest od mających zastosowanie przepisów prawa krajowego i interpretacji sądu krajowego. Jednakże, jak wyjaśnił na rozprawie rząd słoweński, zgodnie z prawem słoweńskim wierzyciel może żądać pełnego i skutecznego odszkodowania za poniesioną szkodę.

70.

Ponadto jeżeli poniesioną przez wierzyciela szkodę można przypisać wadliwemu funkcjonowaniu systemu sądowniczego, w tym nieuzasadnionym opóźnieniom i przedłużającym się postępowaniom, roszczenie odszkodowawcze przeciwko państwu może stanowić kolejną możliwą formę dochodzenia roszczeń ( 27 ).

71.

Z tych względów sugeruję, aby Trybunał odpowiedział na pytanie trzecie zadane przez sąd odsyłający w ten sposób, że dyrektywa 2000/35 nie sprzeciwia się przepisowi prawa krajowego, który ogranicza maksymalną kwotę należnych odsetek za zwłokę do kwoty długu głównego.

72.

Jak już zauważyłem wcześniej, gdyby Trybunał zdecydował się udzielić odpowiedzi przeczącej na trzecie pytanie zadane przez sąd odsyłający, wówczas odpowiedź na pytanie pierwsze i drugie będzie niepotrzebna. Z uwagi na to, że dyrektywa 2000/35 nie stoi w sprzeczności z zasadą ne ultra alterum tantum, żądania skarżącego nie można uwzględnić, nawet jeżeli ustalone zostanie, że stosunek prawny wynikający z umowy najmu jest objęty zakresem dyrektywy 2000/35. Jeżeli jednak Trybunał uzna, że dyrektywa 2000/35 stoi w sprzeczności ze sporną zasadą, wówczas pierwsze dwa pytania prejudycjalne będą zasadne.

73.

W tej części pytania pierwsze i drugie są analizowane łącznie. Oba dążą do ustalenia, czy skarżący, zawierając umowę najmu, występował w charakterze „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35, zważywszy, że przedmiot umowy najmu nie jest objęty zakresem jego krajowego zezwolenia. W tym kontekście sąd odsyłający wyraźnie zwraca się do Trybunału o uwzględnienie w odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne kwestii tego, że odnośna transakcja miała charakter gospodarczy, a skarżący wystawił za nią fakturę.

74.

Zgodnie z art. 1 dyrektywa 2000/35 ma zastosowanie do „wszelkich należności, które stanowią wynagrodzenie w transakcjach handlowych”. Odpowiedź na pytanie, czy transakcja wynikająca z umowy najmu wchodzi w zakres dyrektywy 2000/35, wymaga więc wyjaśnienia pojęcia „transakcji handlowej”, które z kolei posługuje się pojęciem „przedsiębiorstwa”.

75.

Oba pojęcia zostaną poddane analizie [odpowiednio pkt a) i b)] przed zbadaniem, czy krajowe zezwolenie na określoną działalność ma znaczenie do celów definicji przedsiębiorstwa [pkt c)]. Na koniec przedstawionych zostanie kilka uwag zamykających dotyczących prawnego statusu drugiej strony umowy najmu, czyli ochotniczej straży pożarnej [pkt d)].

76.

Artykuł 2 pkt 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/35 definiuje „transakcję handlową” jako transakcję „między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi, któr[a] prowadz[i] do dostawy towarów lub świadczenia usług za zapłatą”.

77.

Definicja ta zdaje się składać z następujących elementów: i) stronami transakcji muszą być przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstwo i organ publiczny, ii) musi mieć miejsce dostawa towarów lub świadczenie usług, oraz iii) musi nastąpić zapłata za te towary lub usługi.

78.

Nie ma wątpliwości, że umowa najmu spełnia warunki ii) i iii). Została wyświadczona usługa w postaci wynajmu cysterny do transportu wody. Wynagrodzenie za tę usługę zostało uzgodnione i ostatecznie zapłacone. Otwartym pozostaje więc pytanie, czy spełniony został także warunek i). Skarżący oczywiście nie jest organem publicznym. Czy można go uznać za „przedsiębiorstwo”?

79.

Pojęcie „przedsiębiorstwa” zdefiniowano w art. 2 pkt 1 akapit trzeci dyrektywy 2000/35 jako „każdą organizację działającą w ramach swojej niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej nawet, jeśli jest ona prowadzona przez jedną osobę” ( 28 ).

80.

Aby można było mówić o „przedsiębiorstwie” w rozumieniu dyrektywy 2000/35, i) dana osoba musi być uznawana za organizację, a ii) działalność musi mieć niezależny gospodarczy lub zawodowy charakter.

81.

Pragnę zauważyć, że art. 2 pkt 1 akapit trzeci dyrektywy 2000/35 wyraźnie odnosi się do „każdej organizacji”, w tym takiej, która jest prowadzona przez jedną osobę działającą w ramach swojej niezależnej działalności gospodarczej lub zawodowej.

82.

Brzmienie tego przepisu sugeruje więc, że pojęcia „organizacji” nie należy rozumieć jako odnoszącego się do jakiejkolwiek konkretnej formy prawnej, ale raczej do prowadzenia zorganizowanej i ciągłej działalności. W tym sensie dana osoba musi sama zorganizować prowadzenie działalności w sposób ciągły i długoterminowy.

83.

Jak stwierdził Trybunał w innym kontekście, struktura takiej organizacji może być zupełnie podstawowa, ponieważ w niektórych sektorach „działalność [może opierać] się głównie na sile roboczej” ( 29 ).

84.

Fakt wystawienia przez skarżącego faktury za usługę świadczoną na podstawie umowy najmu stanowi w mojej ocenie ważny element wskazujący na to, że działał on w ramach zorganizowanej działalności gospodarczej.

85.

Co się tyczy charakteru transakcji wynikającej z umowy najmu, miała ona wyraźnie gospodarczy charakter, ponieważ cysterna do transportu wody została dostarczona przez skarżącego ochotniczej straży pożarnej za wynagrodzeniem. Pieniądze miały zostać przekazane lub powinny były zostać przekazane.

86.

Na pierwszy rzut oka zatem wymogi definicji „transakcji handlowej” z art. 2 pkt 1 akapit trzeci dyrektywy 2000/35 zdają się spełnione.

87.

Sąd odsyłający zastanawia się jednak nad kwestią tego, że przedmiot umowy najmu nie jest objęty zakresem krajowego zezwolenia skarżącego. Rząd słoweński i Komisja wyciągają z tego wniosek, że skarżący nie może zostać uznany za „przedsiębiorstwo” w rozumieniu dyrektywy 2000/35. Sugerują zasadniczo, że szczegółowy zakres wydanego krajowego zezwolenia powinien być decydujący dla definicji „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35.

88.

Nie zgadzam się z tym z dwóch podstawowych powodów.

89.

Po pierwsze, przytoczona wyżej definicja „przedsiębiorstwa” w żaden sposób nie odnosi się do przepisów państw członkowskich. Pojęcie to jest więc autonomicznym pojęciem prawa Unii. Należy je traktować niezależnie od krajowych systemów zezwoleń czy rejestracji ( 30 ).

90.

Po drugie, autonomiczna definicja prawa Unii w niniejszej sprawie ma dodatkowy, raczej istotny cel: przewidywalność transakcji handlowych wchodzących w zakres tej dyrektywy. Gdyby zakres pojęcia „przedsiębiorstwa” wynikającego z dyrektywy miał mieć związek z zakresem zezwolenia na określone rodzaje działalności gospodarczej wydawanego na mocy prawa krajowego, w istocie zobowiązywałoby to strony umów do każdorazowego sprawdzania, czy druga strona podpisuje umowę w zakresie swojej działalności wynikającym z prawa krajowego. Wynikające z tego rozdrobnienie prawne jest nie tylko niepożądane samo w sobie. Byłoby także wyjątkowo kłopotliwe w praktyce handlowej, szczególnie w przypadku transakcji transgranicznych.

91.

Z powyższych względów uważam, że zakres krajowego zezwolenia nie jest rozstrzygający dla definicji „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35. Nie oznacza to jednak, że istnienie krajowego systemu rejestracji czy zezwoleń jest zupełnie bez znaczenia. Może jednak tylko stwarzać domniemanie, że strona działała w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej.

92.

Innymi słowy, gdyby umowa najmu była objęta zakresem krajowego zezwolenia skarżącego, fakt ten uzasadniałby domniemanie, że skarżący działał w ramach niezależnej działalności gospodarczej. Jednakże w sytuacji odwrotnej fakt, że zakres zezwolenia skarżącego nie obejmuje przedmiotu umowy najmu nie wyklucza możliwości uznania skarżącego za przedsiębiorstwo, o ile spełnione są wskazane wyżej autonomiczne warunki z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35.

93.

W celu zachowania pełności wywodu dodam, że w mojej ocenie przypadki, których nie można objąć zakresem pojęcia „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35 to sytuacje osób wykonujących pojedyncze działania, które można uznać za „gospodarcze”. Działania takie, chociaż mają charakter gospodarczy, nie mogą być traktowane jako zorganizowana lub ciągła działalność gospodarcza.

94.

Wracając do niniejszej sprawy, najem cysterny do transportu wody można traktować jako część ogólnej i ciągłej działalności gospodarczej skarżącego. Natomiast na przykład sprzedawanie ciastek dla dzieci na niedzielnym targu w ramach dorocznego festynu szkolnego raczej nie mogłoby być traktowane w ten sam sposób. Podobnie pomaganie sąsiadowi w ogrodzie przez przedsiębiorcę prowadzącego swoją działalność w zamian za zaproszenie na herbatę i być może nawet ciasto raczej z trudem można uznać za wchodzące w zakres zorganizowanej i ciągłej działalności gospodarczej rzeczonego przedsiębiorcy.

95.

Innymi słowy, ludzie zajmują się różnymi rodzajami działań o charakterze gospodarczym, lecz tylko niektóre z tych działań będą częścią zorganizowanej i ciągłej działalności gospodarczej danej osoby. Dokonując oceny, czy dane działanie jest częścią tej zorganizowanej i ciągłej działalności gospodarczej, sąd odsyłający musi wziąć pod uwagę wszystkie istotne dowody, które potwierdzają lub podważają to ustalenie.

96.

Zastosowanie tych ogólnych wytycznych do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy leży w gestii sądu odsyłającego. Jednakże okoliczności faktyczne przedstawione Trybunałowi, mianowicie fakt, że odnośna transakcja może w zasadny sposób być postrzegana jako część szerszej, zorganizowanej i ciągłej niezależnej działalności gospodarczej prowadzonej przez skarżącego, za którą została wystawiona faktura, skłania mnie do wniosku, że w momencie zawierania umowy najmu, skarżący mógł być traktowany jako występujący w charakterze „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35.

97.

W świetle powyższych ustaleń uważam, że autonomiczna definicja „przedsiębiorstwa” z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35 obejmuje osoby, które prowadzą zorganizowaną i ciągłą niezależną działalność gospodarczą lub zawodową. To, czy pojedynczy przejaw tej działalności, taki jak pojedyncza umowa, objęty był zakresem krajowego systemu rejestracji lub zezwoleń, nie jest decydujące dla celów tej definicji. Jednakże fakt, że taka osoba działała w ramach krajowej rejestracji lub zezwolenia, stwarza domniemanie pozwalające stwierdzić, że osoba ta działała w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej. Istnienie faktury także stanowi element wskazujący na to, że osoba taka działała w ramach zorganizowanej i ciągłej działalności gospodarczej.

98.

W ramach post scriptum pragnę zauważyć, że pierwsze i drugie pytanie prejudycjalne koncentrują się na definicji „przedsiębiorstwa” w rozumieniu dyrektywy 2000/35 wyłącznie w odniesieniu do skarżącego. Tymczasem to, czy stosunek wynikający z umowy najmu można uznać za „transakcję handlową” w rozumieniu tej dyrektywy, ostatecznie będzie także zależeć od statusu drugiej strony umowy, czyli ochotniczej straży pożarnej.

99.

Jak zostało zauważone powyżej, „transakcja handlowa” jest zgodnie z dyrektywą 2000/35 transakcją „między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a władzami publicznymi”. Jeżeli chodzi o definicję tego drugiego pojęcia, dyrektywa 2000/35 odnosi się dalej do „publicznego zleceniodawc[y] lub podmiot[u] zamawiając[ego] w rozumieniu dyrektywy dotyczącej zamówień publicznych”.

100.

Przywołana dyrektywa dotycząca zamówień publicznych definiuje „instytucję zamawiającą lub podmiot zamawiający” jako państwo, jednostki samorządu terytorialnego, podmioty prawa publicznego, związki zawarte przez co najmniej jedną taką jednostkę prawa publicznego. „Podmiot prawa publicznego” jest z kolei definiowany zgodnie z odpowiednimi dyrektywami jako oznaczający każdy podmiot „ustanowiony w szczególnym celu zaspokajania potrzeb w interesie ogólnym, który nie ma charakteru przemysłowego lub handlowego, oraz posiadający osobowość prawną, oraz finansowany w przeważającej części przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub inne podmioty prawa publicznego, lub jeżeli jego zarząd podlega nadzorowi ze strony tych instytucji, lub jeżeli ponad połowę składu jego organu administracji, zarządu lub nadzoru stanowią osoby mianowane przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego, lub przez inne podmioty prawa publicznego” ( 31 ).

101.

Wobec tych kryteriów aby stwierdzić, czy miała miejsce „transakcja handlowa” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35, sądowi odsyłającemu pozostaje sprawdzenie, jaki był dokładny status prawny ochotniczej straży pożarnej w prawie krajowym w okresie istotnym dla okoliczności faktycznych sprawy.

102.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby na pytania przedłożone przez Vrhovno sodišče Republike Slovenije (sąd najwyższy Republiki Słowenii) Trybunał odpowiedział w sposób następujący:

Pytania pierwsze i drugie:

Artykuł 2 pkt 1 dyrektywy 2000/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych należy interpretować jako zawierający autonomiczną definicję pojęcia „przedsiębiorstwa” obejmującego osoby, które prowadzą zorganizowaną i ciągłą niezależną działalność gospodarczą lub zawodową. To, czy pojedynczy przejaw tej działalności, taki jak pojedyncza umowa, objęty był szczególnym zakresem krajowego systemu rejestracji lub zezwoleń, nie jest decydujące dla celów tej autonomicznej definicji. Jednakże fakt, że taka osoba działała w ramach krajowej rejestracji lub krajowego zezwolenia, stwarza domniemanie pozwalające stwierdzić, że osoba ta działała w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej. Istnienie faktury także stanowi element wskazujący na to, że osoba taka działała w ramach zorganizowanej i ciągłej działalności gospodarczej.

Pytanie trzecie:

Dyrektywę 2000/35 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ona przepisowi prawa krajowego, który ogranicza maksymalną kwotę należnych odsetek za zwłokę do kwoty długu głównego.