—

w imieniu Commerz Nederland NV przez R. Wesselinga, advocaat,

—

w imieniu Havenbedrijf Rotterdam NV przez E. Pijnackera Hordijk oraz A. Kleinhouta, advocaten,

—

w imieniu rządu niderlandzkiego przez M. Noort oraz M. Bulterman, działające w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez P.J. Loewenthala oraz S. Noëgo, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 107 ust. 1 TFUE.

2

Powyższy wniosek został przedstawiony w ramach sporu między Commerz Nederland NV (zwanym dalej „Commerz Nederland”) a Havenbedrijf Rotterdam NV (zwanym dalej „Havenbedrijf Rotterdam”), przedsiębiorstwem portowym należącym w całości do gminy Rotterdam (Niderlandy), w szczególności w przedmiocie poręczeń udzielonych w imieniu Havenbedrijf Rotterdam z naruszeniem statutu przedsiębiorstwa przez jedynego członka zarządu tego przedsiębiorstwa bankowi Commerz Nederland, aby udostępnił on linie kredytowe osobom trzecim.

3

Umową z dnia 5 listopada 2003 r. Commerz Nederland przyznał RDM Vehicles BV (zwanej dalej „RDM Vehicles”) linię kredytową w wysokości 25 mln EUR, mającą służyć finansowaniu produkcji pojazdu opancerzonego. Tego samego dnia członek zarządu Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam (zwanego dalej „GHR”), przedsiębiorstwa portowego stanowiącego służbę gminy Rotterdam, udzielił poręczenia, w którym GHR poręczyło wobec Commerz Nederland za wykonanie przez RDM Vehicles zobowiązań ciążących na niej w związku z przyznanym jej kredytem.

4

W dniu 1 stycznia 2004 r. przedsiębiorstwo portowe zostało przejęte przez Havenbedrijf Rotterdam, którego jedynym udziałowcem w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych istotnych dla postępowania głównego była gmina Rotterdam.

5

W dniu 4 czerwca 2004 r. dawny członek zarządu GHR i jedyny członek zarządu Havenbedrijf Rotterdam udzielił Commerz Nederland w imieniu tego przedsiębiorstwa poręczenia w związku z kredytem przyznanym RDM Vehicles. W zamian za to poręczenie Commerz Nederland zrzekł się swoich praw z poręczenia udzielonego przez GHR.

6

Zgodnie z „opiniami prawnymi” z dnia 10 listopada 2003 r. i 4 czerwca 2004 r. sporządzonymi dla Commerz Nederland przez kancelarię prawną poręczenia udzielone w imieniu GHR i Havenbedrijf Rotterdam w związku z kredytem przyznanym RDM Vehicles stanowią „ważne, wiążące i wykonalne zobowiązania” dla poręczyciela.

7

Umowami z dnia 27 lutego 2004 r. Commerz Nederland przyznał RDM Finance I BV (zwanej dalej „RDM Finance I”) i RDM Finance II BV (zwanej dalej „RDM Finance II”) linie kredytowe w wysokości, odpowiednio, 7,2 mln EUR i 6,4 mln EUR, mające służyć finansowaniu materiałów militarnych zamawianych u RDM Technology BV.

8

W dniu 2 marca 2004 r. członek zarządu Havenbedrijf Rotterdam udzielił poręczeń, w których Havenbedrijf Rotterdam poręczyło wobec Commerz Nederland za wykonanie zobowiązań RDM Finance I i RDM Finance II związanych z kredytami przyznanymi tym obu spółkom.

9

W dniu 3 marca 2004 r. kancelaria adwokacka wspomniana w pkt 6 niniejszego wyroku sporządziła dla Commerz Nederland „opinię prawną” porównywalną z opiniami wymienionymi w pkt 6 niniejszego wyroku.

10

Pismami z dnia 29 kwietnia 2004 r. Commerz Nederland wypowiedział kredyty przyznane RDM Finance I i RDM Finance II oraz zażądał zwrotu pozostałych do spłaty kwot. Ponieważ spłata nie nastąpiła, Commerz Nederland wezwał Havenbedrijf Rotterdam do wypłacenia mu na podstawie udzielonych poręczeń odpowiednio 4869,00 EUR i 14 538,24 EUR wraz z należnościami ubocznymi. Havenbedrijf Rotterdam nie przychyliło się do tego wezwania.

11

Pismem z dnia 20 sierpnia 2004 r. Commerz Nederland wypowiedział kredyt przyznany RDM Vehicles i zażądał zwrotu pozostałej do spłaty kwoty. Ponieważ spłata nie nastąpiła, Commerz Nederland wezwał Havenbedrijf Rotterdam do wypłacenia mu na podstawie udzielonego poręczenia 19843541,80 EUR wraz z należnościami ubocznymi. Havenbedrijf Rotterdam także nie zastosowało się do tego wezwania.

12

W dniu 20 grudnia 2004 r. Commerz Nederland wniósł powództwo przeciwko Havenbedrijf Rotterdam do Rechtbank Rotterdam, w którym zażądał zapłaty kwoty należnej na podstawie poręczenia udzielonego przez Havenbedrijf Rotterdam w celu przyznania kredytu RDM Vehicles. Orzeczeniem z dnia 24 stycznia 2007 r. wspomniany sąd oddalił to powództwo, uzasadniając to tym, że owo poręczenie stanowi pomoc w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, która powinna była zostać zgłoszona Komisji Europejskiej zgodnie z art. 108 ust. 3 TFUE, oraz że w związku z tym wspomniane poręczenie jest nieważne na podstawie art. 3:40 ust. 2 niderlandzkiego kodeksu cywilnego.

13

Commerz Nederland wniósł apelację od powyższego orzeczenia do Gerechtshof ’s‑Gravenhage oraz uzupełnił swoje żądania, domagając się także zasądzenia od Havenbedrijf Rotterdam zapłaty kwot należnych na podstawie poręczeń udzielonych przez to przedsiębiorstwo w celu przyznania kredytów RDM Finance I i RDM Finance II. Wyrokiem z dnia 1 lutego 2011 r. sąd ten utrzymał w mocy orzeczenie Rechtbank Rotterdam i oddalił wnioski Commerz Nederland w wersji zmienionej w postępowaniu apelacyjnym.

14

W szczególności Gerechtshof ’s‑Gravenhage uznał, iż badanie okoliczności faktycznych w świetle kryteriów ustanowionych w wyroku Francja/Komisja (C‑482/99, EU:C:2002:294) prowadzi do wniosku, że udzielenie poręczeń będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym należy przypisać niderlandzkim władzom publicznym.

15

W powyższym względzie Gerechtshof ’s‑Gravenhage oparł się na okolicznościach, że gmina Rotterdam posiada wszystkie akcje w Havenbedrijf Rotterdam, że członkowie zarządu i rady nadzorczej tego przedsiębiorstwa są powoływani przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, a zatem przez tę gminę, że odpowiedzialny za port członek rady gminy jest przewodniczącym rady nadzorczej, że statut Havenbedrijf Rotterdam wymaga zgody rady nadzorczej na udzielenie poręczeń takich jak te będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym oraz że cel statutowy Havenbedrijf Rotterdam nie jest porównywalny z celem czysto handlowego przedsiębiorstwa, ponieważ istotne znaczenie zostało przypisane interesowi ogólnemu.

16

Wspomniany sąd apelacyjny wywnioskował z powyższego, że gmina Rotterdam wywiera w rzeczywistości silny wpływ na Havenbedrijf Rotterdam i że w związku z tym stan faktyczny sprawy w postępowaniu głównym różni się od stanu faktycznego sprawy, w której zapadł wyrok Francja/Komisja (EU:C:2002:294). Wniosku tego nie zmienia fakt, że członek zarządu przedsiębiorstwa Havenbedrijf Rotterdam działał arbitralnie, utrzymując świadomie w tajemnicy udzielone poręczenia i nie uzyskując zgody rady nadzorczej tego przedsiębiorstwa.

17

Ponadto Gerechtshof ’s‑Gravenhage oddalił argument Commerz Nederland, że sporne poręczenia nie przysparzają korzyści ani RDM Vehicles, ani RDM Finance I, ani też RDM Finance II, ponieważ zostały one udzielone na podstawie umowy zawartej między RDM Holding NV a GHR w dniu 28 grudnia 2002 r., w której RDM Holding NV zobowiązała się nie dostarczać technologii dotyczącej łodzi podwodnych do Tajwanu w zamian za udzielenie przez GHR poręczeń na rzecz wierzycieli spółek grupy RDM na kwotę co najmniej 100 mln EUR (zwanej dalej „umową w sprawie łodzi podwodnych”). To wcześniejsze zobowiązanie nie odbiera bowiem wspomnianym poręczeniom charakteru „korzyści” w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE.

18

Commerz Nederland wnosi do sądu odsyłającego o uchylenie wyroku wydanego przez Gerechtshof ’s‑Gravenhage. Twierdzi on między innymi, że okoliczności uwzględnione przez sąd apelacyjny nie mogą wspierać wniosku, że gmina Rotterdam uczestniczyła w udzieleniu poręczeń będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym. Commerz Nederland przypomina również, że gdyby gmina Rotterdam została o nich poinformowana, to nie zaakceptowałaby tych poręczeń, że członek zarządu przedsiębiorstwa musiał zrezygnować z funkcji sprawowanych w Havenbedrijf Rotterdam i że został on karnie skazany z powodu swojego zachowania w tej sprawie. Wreszcie Commerz Nederland kwestionuje ocenę, jaką sąd apelacyjny dokonał w odniesieniu do skutków umowy w sprawie łodzi podwodnych co do kwalifikacji „korzyści” przypisanej poręczeniom będącym przedmiotem sporu w postępowaniu głównym.

19

W powyższym względzie Hoge Raad der Nederlanden uważa, że sąd apelacyjny słusznie orzekł, iż udzielenie poręczenia jest samodzielną czynnością prawną, nawet jeśli ma to miejsce w celu wykonania zobowiązania umownego. Taki przypadek zachodzi w szczególności z tego względu, że umowa dotycząca łodzi podwodnych nie określa, dla jakich spółek i w jakiej wysokości powinny zostać udzielone poręczenia.

20

Jeśli chodzi o możliwość przypisania omawianych poręczeń państwu, sąd odsyłający uważa, że wyrok Francja/Komisja (EU:C:2002:294) może być interpretowany w ten sposób, iż takie przypisanie zależy od tego, czy z ogółu wskazówek można wywnioskować, że władze publiczne powinny być postrzegane jako podmiot uczestniczący w przyjęciu danych środków, przy czym udział ten musi być rzeczywisty i istotny. W niniejszym przypadku wykładnia ta skutkuje tym, że udzielenie wspomnianych poręczeń nie może zostać przypisane gminie Rotterdam.

21

Niemniej jednak wyrok Francja/Komisja (EU:C:2002:294) mógłby być także interpretowany w ten sposób, że aby stwierdzić udział władz publicznych w przyjęciu danego środka, wystarczy, iż z ogółu wskazówek można wywnioskować, że władze te generalnie ustalają proces podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie publicznym w przypadku przyjmowania środków takich jak środki będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym lub faktycznie wywierają silny i decydujący wpływ na ten proces. Fakt, że w niniejszej sprawie dany środek został zatajony przed owymi władzami przez członka zarządu przedsiębiorstwa publicznego, a przy tym świadomie zostały naruszone postanowienia statutu, tak że poręczenia zostały udzielone wbrew woli organów nadzoru oraz wbrew woli gminy Rotterdam i państwa, nie stanowi zatem koniecznie przeszkody w przypisaniu tych środków władzom publicznym.

22

W takich okolicznościach Hoge Raad der Nederlanden postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

23

Ustny etap postępowania został zamknięty w dniu 8 maja 2014 r. po przedstawieniu opinii przez rzecznika generalnego.

24

Pismem z dnia 5 lipca 2014 r., które wpłynęło do Trybunału tego samego dnia, Commerz Nederland zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o to, by postanowił otworzyć na nowo ustny etap postępowania.

25

Na poparcie powyższego wniosku podniósł on, że opinia rzecznika generalnego nie zawiera wystarczającego przedstawienia okoliczności faktycznych, nie wyjaśnia dostatecznie skutków jednej z możliwych wykładni zaproponowanych przez sąd odsyłający oraz jest oparta na rozważaniach prawnych, w których przedmiocie strony postępowania nie mogły wystarczająco wymienić swoich poglądów.

26

W powyższym względzie należy zauważyć, iż Trybunał może w każdej chwili, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, postanowić o otwarciu ustnego etapu postępowania na nowo na podstawie art. 83 regulaminu postępowania, w szczególności jeśli uzna, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy nie są wystarczająco wyjaśnione, lub też jeśli sprawa ma zostać rozstrzygnięta na podstawie argumentu, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami lub podmiotami określonymi w art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok Zjednoczone Królestwo/Rada, C‑431/11, EU:C:2013:589, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

W niniejszej sprawie Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, uważa, że dysponuje wszystkimi informacjami niezbędnymi, by odpowiedzieć na zadane pytania, oraz że informacje te były przedmiotem dyskusji prowadzonej w ramach postępowania przed nim.

28

Wobec powyższego należy oddalić wniosek Commerz Nederland o otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo.

29

W swoich pytaniach, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zastanawia się zasadniczo, czy art. 107 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że do ustalenia, czy poręczenia udzielone przez przedsiębiorstwo publiczne mogą zostać przypisane władzy publicznej kontrolującej to przedsiębiorstwo, istotne jest to, iż z jednej strony jedyny członek zarządu tego przedsiębiorstwa, który udzielił owych poręczeń, nie działał w należyty sposób, świadomie zataił ich udzielenie i naruszył postanowienia statutu tegoż przedsiębiorstwa, a z drugiej strony wspomniana władza publiczna sprzeciwiłaby się udzieleniu tych poręczeń, gdyby została o nich poinformowana. Sąd odsyłający chciałby się ponadto dowiedzieć, czy w sytuacji takiej jak ta w sprawie w postępowaniu głównym możliwość takiego przypisania jest wykluczona właśnie ze względu na opisane powyżej okoliczności.

30

Tytułem wstępu należy zauważyć, że bezsporne jest, iż w sprawie w postępowaniu głównym przyznanie przez Havenbedrijf Rotterdam poręczeń w związku z kredytami przyznanymi RDM Vehicles, RDM Finance I i RDM Finance II wiąże się z użyciem zasobów państwowych w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, ponieważ poręczenia te niosą ze sobą wystarczająco konkretne ryzyko powstania obciążeń po stronie Havenbedrijf Rotterdam, oraz że przedsiębiorstwo to w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych istotnych dla postępowania głównego należało w całości do gminy Rotterdam.

31

Jeśli chodzi o możliwość przypisania państwu – w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE – udzielenia rozpatrywanych poręczeń, należy przypomnieć, że nie można jej wywieść z samego faktu, iż zostały one udzielone przez przedsiębiorstwo publiczne kontrolowane przez państwo. Nawet jeśli bowiem państwo jest w stanie kontrolować przedsiębiorstwo publiczne i wywierać decydujący wpływ na jego działalność, nie można automatycznie domniemywać, że kontrola ta była rzeczywiście sprawowana w konkretnym przypadku. Należy jeszcze zbadać, czy władze publiczne powinny być postrzegane jako podmiot, który uczestniczył w taki czy inny sposób w przyjęciu tych środków (zob. podobnie wyrok Francja/Komisja, EU:C:2002:294, pkt 50–52).

32

W powyższym względzie nie można wymagać, by na podstawie dokładnej instrukcji zostało udowodnione, że władze publiczne skłoniły konkretnie przedsiębiorstwo publiczne do przyjęcia danych środków. Możliwość przypisania państwu środka pomocy przyjętego przez przedsiębiorstwo publiczne może zostać bowiem wywiedziona z ogółu wskazówek wynikających z okoliczności sprawy i kontekstu, w jakim doszło do przyjęcia tego środka (wyrok Francja/Komisja, EU:C:2002:294, pkt 53, 55).

33

W szczególności istotna jest każda wskazówka świadcząca w konkretnym przypadku o udziale władz publicznych bądź o nieprawdopodobieństwie braku udziału w przyjęciu środka ze względu również na zakres tego środka, jego treść i wiążące się z nim warunki, lub też o braku udziału wspomnianych władz w przyjęciu danego środka (wyrok Francja/Komisja, EU:C:2002:294, pkt 56, 57).

34

W świetle przytoczonego powyżej orzecznictwa do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy w niniejszym przypadku możliwość przypisania państwu poręczeń udzielonych przez Havenbedrijf Rotterdam można wywnioskować z ogółu wskazówek wynikających z okoliczności sprawy w postępowaniu głównym i z kontekstu, w jakim doszło do ich udzielenia. W tym celu należy ustalić, czy wskazówki te pozwalają w niniejszym przypadku wykazać udział władz publicznych bądź nieprawdopodobieństwo braku udziału tych władz w udzieleniu owych poręczeń.

35

W powyższym względzie – jak twierdziły między innymi Havenbedrijf Rotterdam i Komisja oraz jak rzecznik generalny zauważył w pkt 78 i 79 opinii – istnienie w niniejszym przypadku powiązań organicznych między Havenbedrijf Rotterdam a gminą Rotterdam, jak opisano w pkt 15 niniejszego wyroku, zdaje się zasadniczo dowodzić udziału władz publicznych bądź nieprawdopodobieństwa braku ich udziału w udzieleniu takich poręczeń.

36

Ponadto należy uznać, iż okoliczność, że jedyny członek zarządu przedsiębiorstwa publicznego nie działał w należyty sposób, nie może sama w sobie wyłączać takiego udziału. Jak bowiem zauważyli sam sąd odsyłający i rzecznik generalny w pkt 90 i 91 opinii, skuteczność przepisów dotyczących pomocy państwa mogłaby zostać znacznie osłabiona, gdyby można było odstąpić od ich stosowania wyłącznie na tej podstawie, że członek zarządu przedsiębiorstwa publicznego naruszył postanowienia statutu tego przedsiębiorstwa.

37

W niniejszej sprawie sąd odsyłający zauważył, że jedyny członek zarządu Havenbedrijf Rotterdam nie tylko działał w nienależyty sposób i naruszył postanowienia statutu tego przedsiębiorstwa, lecz także świadomie zataił udzielenie poręczeń będących przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, jako że należy domniemywać, iż zainteresowany podmiot publiczny, czyli gmina Rotterdam, sprzeciwiłaby się udzieleniu tych poręczeń, gdyby została o nich poinformowana. Zdaniem sądu odsyłającego elementy te zdają się świadczyć o tym, że omawiane poręczenia zostały udzielone bez udziału gminy Rotterdam.

38

Do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, czy wspomniane elementy w świetle wszystkich istotnych wskazówek mogą dowodzić udziału gminy Rotterdam lub wykluczać jej udział w udzieleniu omawianych poręczeń.

39

Mając na uwadze powyższe rozważania, na zadane pytania należy udzielić odpowiedzi, że art. 107 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że dla ustalenia, czy poręczenia udzielone przez przedsiębiorstwo publiczne mogą zostać przypisane władzy publicznej kontrolującej to przedsiębiorstwo, istotne jest to, przy uwzględnieniu wszystkich wskazówek wynikających z okoliczności sprawy w postępowaniu głównym i kontekstu, w jakim doszło do udzielenia tych poręczeń, iż z jednej strony jedyny członek zarządu tego przedsiębiorstwa, który udzielił owych poręczeń, nie działał w należyty sposób, świadomie zataił fakt ich udzielenia i naruszył postanowienia statutu tegoż przedsiębiorstwa, a z drugiej strony ta władza publiczna sprzeciwiłaby się udzieleniu wspomnianych poręczeń, gdyby została o nich poinformowana. Opisane powyżej okoliczności nie są jednak w stanie same w sobie wykluczyć możliwości takiego przypisania w sytuacji takiej jak ta w postępowaniu głównym.

40

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 107 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że dla ustalenia, czy poręczenia udzielone przez przedsiębiorstwo publiczne mogą zostać przypisane władzy publicznej kontrolującej to przedsiębiorstwo, istotne jest to, przy uwzględnieniu wszystkich wskazówek wynikających z okoliczności sprawy w postępowaniu głównym i kontekstu, w jakim doszło do udzielenia tych poręczeń, iż z jednej strony jedyny członek zarządu tego przedsiębiorstwa, który udzielił owych poręczeń, nie działał w należyty sposób, świadomie zataił fakt ich udzielenia i naruszył postanowienia statutu tegoż przedsiębiorstwa, a z drugiej strony ta władza publiczna sprzeciwiłaby się udzieleniu wspomnianych poręczeń, gdyby została o nich poinformowana. Opisane powyżej okoliczności nie są jednak w stanie same w sobie wykluczyć możliwości takiego przypisania w sytuacji takiej jak ta w postępowaniu głównym.