KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 13.11.2017

COM(2017) 662 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Sprawozdanie roczne dotyczące polityki Unii Europejskiej w zakresie pomocy humanitarnej oraz wdrażania tej polityki w 2016 r.

Spis treści

Wprowadzenie Wprowadzenie

Przegląd głównych działań w ramach pomocy humanitarnej wspartych w 2016 r. Przegląd głównych działań w ramach pomocy humanitarnej wspartych w 2016 r.

Dodatkowe informacje i źródła Dodatkowe informacje i źródła

Wprowadzenie

W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono najważniejsze działania i osiągnięcia Unii w obszarze pomocy humanitarnej w 2016 r. zrealizowane za pośrednictwem Dyrekcji Generalnej ds. Prowadzonych przez UE Operacji Ochrony Ludności i Pomocy Humanitarnej (ECHO) Komisji Europejskiej. Sprawozdanie przygotowano zgodnie z art. 19 rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/96 z dnia 20 czerwca 1996 r. dotyczącego pomocy humanitarnej, który nakłada na Komisję obowiązek przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania rocznego wraz z podsumowaniem działań sfinansowanych w ciągu poprzedzającego roku.

Przegląd głównych działań w ramach pomocy humanitarnej wspartych w 2016 r.

W 2016 r. wzrosła liczba, złożoność i dotkliwość kryzysów humanitarnych. Miało miejsce ponad 50 konfliktów zbrojnych, a w przypadku najbardziej dotkliwych kryzysów na dużą skalę, m.in. w Syrii, Jemenie, Sudanie Południowym lub regionie jeziora Czad, sytuacja uległa nieznacznej poprawie lub nie odnotowano żadnej poprawy. W ostatnich latach klęski żywiołowe – związane z megatrendami, takimi jak zmiana klimatu, urbanizacja i presja demograficzna – powodowały, że każdego roku około 26 mln ludzi potrzebowało pomocy humanitarnej. Ogólnie w 2016 r. pomocy humanitarnej potrzebowało ponad 95 mln osób w 40 krajach, a prawie 65 mln ludzi (połowę z nich stanowiły dzieci) zostało przymusowo wysiedlone, co stanowi bezprecedensową liczbę.

W związku z tymi dramatycznymi wydarzeniami budżet UE na pomoc humanitarną w 2016 r. należał jak do tej pory do najwyższych i wynosił 1,8 mld EUR 1 .

Odpowiedź na kryzys w Syrii

Istotna część budżetu UE na pomoc humanitarną w 2016 r. została przeznaczona na wsparcie uchodźców w państwach, które zostały najbardziej dotknięte kryzysem w Syrii, a także na wsparcie ludności w Syrii, która potrzebuje pomocy humanitarnej.

Komisja przeznaczyła zatem 454 mln EUR na działania humanitarne w Syrii i w państwach sąsiadujących zgodnie z deklaracjami złożonymi na konferencji w Londynie w lutym 2016 r.

Blisko połowa pomocy humanitarnej udzielonej przez Komisję na obszarze Syrii została przeznaczona na bezpośrednie ratunkowe i kryzysowe działania humanitarne. Pomoc obejmowała także dostawy bezpiecznej wody pitnej, środków sanitarnych i higienicznych oraz żywności, a także ochronę dzieci i podstawowe artykuły na wypadek sytuacji krytycznych. W Jordanii i Libanie środki finansowe UE przeznaczone na pomoc humanitarną przyczyniły się do zapewnienia pomocy pieniężnej uchodźcom najbardziej wymagającym szczególnego traktowania, specjalistycznej opieki zdrowotnej ratującej życie, kształcenia pozaformalnego, schronienia oraz wody i środków higienicznych i sanitarnych. Wysiłki koncentrowały się również na zdecydowanym poparciu na szczeblu międzynarodowym na rzecz niezakłóconego dostępu do pomocy humanitarnej, ochrony uchodźców i poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego.

W 2016 r. UE wdrożyła również Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji 2 , aby pomóc w zaspokojeniu potrzeb 3 mln uchodźców przyjętych przez Turcję. Część instrumentu na lata 2016 i 2017 przeznaczona na pomoc humanitarną, której budżet wynosi 1,4 mld EUR, koncentruje się przede wszystkim na wsparciu uchodźców spoza ośrodków (którzy stanowią zdecydowaną większość uchodźców w Turcji i którzy najbardziej wymagają szczególnego traktowania). W tym celu Komisja – prowadząc prace za pośrednictwem Światowego Programu Żywnościowego i tureckiego Czerwonego Półksiężyca – uruchomiła największy jak dotąd unijny projekt pomocy humanitarnej, siatkę bezpieczeństwa socjalnego w sytuacjach wyjątkowych, której celem jest zapewnienie comiesięcznych przelewów środków pieniężnych na rzecz ponad miliona uchodźców najbardziej wymagających szczególnego traktowania za pośrednictwem kart debetowych.

Realizowanie potrzeb humanitarnych w Afryce

Podobnie jak w poprzednich latach kolejnym istotnym elementem unijnej pomocy humanitarnej była reakcja na kryzysy humanitarne w Afryce, ze szczególnym uwzględnieniem złożonych sytuacji kryzysowych w Sahelu i Rogu Afryki, a także w regionie jeziora Czad, gdzie na kryzysy bezpieczeństwa żywnościowego nakładało się wiele przedłużających się konfliktów. Ogólnie Komisja przeznaczyła 747 mln EUR na kryzysy w Afryce Subsaharyjskiej. Z tego największe środki skierowano do Sudanu i Sudanu Południowego
(192 mln EUR) oraz do Rogu Afryki (203 mln EUR), a także do Afryki Zachodniej (140 mln EUR). Zarówno w Rogu Afryki, jak i w Sahelu głównym założeniem strategii Komisji było zapewnienie ścisłego powiązania z unijną pomocą rozwojową w celu wsparcia odporności społeczności dotkniętych kryzysami. UE pozostała bardzo aktywnym darczyńcą pomocy humanitarnej w Republice Środkowoafrykańskiej, zgodnie z utrzymującym się zaangażowaniem UE we wsparcie na rzecz Republiki Środkowoafrykańskiej, zapewniając krótko- i długoterminowe wsparcie oraz pomagając w budowaniu odporności ofiar konfliktu w samym kraju i uchodźców w państwach sąsiadujących.

Irak, szeroko rozumiany Bliski Wschód i Afryka Północna

UE odgrywała kluczową rolę w zapewnianiu wsparcia na rzecz ofiar konfliktu w Iraku (159 mln EUR) i miała największy udział w międzynarodowych działaniach rzeczniczych (m.in. za pośrednictwem wydarzenia wysokiego szczebla zorganizowanego w siedzibie Zgromadzenia Ogólnego ONZ przez komisarza Christosa Stylianidesa). UE pomogła również w uruchomieniu i skoordynowaniu wsparcia rzeczowego ze strony państw członkowskich UE za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności 3 w kontekście konfliktu w okolicach Mosulu.

Ponadto UE w dalszym ciągu zapewniała istotne wsparcie na rzecz działań humanitarnych w Jemenie (70 mln EUR), gdzie sytuacja pogarszała się zarówno pod względem podstawowych potrzeb humanitarnych, jak i poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego, a także w Palestynie (25 mln EUR). W dalszym ciągu zapewniano wsparcie w Afryce Północnej, aby pomóc w realizowaniu potrzeb humanitarnych uchodźców saharyjskich oraz ludności dotkniętej konfliktem w Libii.

Ukraina

UE jest cały czas jednym z największych darczyńców pomocy humanitarnej w kryzysie na Ukrainie, zapewniając żywność, schronienie, usługi z zakresu opieki zdrowotnej i wsparcie psychologiczne na rzecz ludzi cierpiących w wyniku konfliktu we wschodniej Ukrainie, którzy najbardziej wymagają szczególnego traktowania. Ogółem
w ramach unijnej reakcji humanitarnej na kryzys uruchomiono kwotę 28,4 mln EUR.

Reakcja na klęski żywiołowe

Szybkie i skuteczne reagowanie na klęski żywiołowe stanowiło największy priorytet Komisji również w 2016 r. Jego podstawę stanowi zarówno zapewnianie pomocy humanitarnej za pośrednictwem organizacji partnerskich, jak i w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, który ułatwia wsparcie rzeczowe ze strony państw członkowskich za pośrednictwem Centrum Koordynacji Reagowania Kryzysowego (ERCC) i zapewnia jego koordynację.

W 2016 r. kluczowym priorytetem była reakcja na zjawisko El Niño, które wystąpiło w 2016 r. i pod względem skutków było jednym z najgorszych, jakie odnotowano do tej pory. Komisja przeznaczyła 298 mln EUR w formie kryzysowej pomocy humanitarnej na rzecz osób poszkodowanych przez El Niño.

Komisja wykazała również gotowość do zapewnienia wsparcia w razie nagłych katastrof. W szczególności UE zapewniła środki finansowe na rzecz wsparcia dla ofiar cyklonu tropikalnego Winston na Fidżi oraz suszy w Papui-Nowej Gwinei, a także pomoc dla osób poszkodowanych przez trzęsienie ziemi w Ekwadorze w 2016 r., udzielając im pomocy humanitarnej i uruchamiając europejską pomoc na rzecz ochrony ludności.

Zagadnienia przekrojowe

Edukacja w sytuacjach nadzwyczajnych

Jednym z głównych priorytetów Komisji w ostatnich latach było wspieranie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych. W 2016 r. Komisja przeznaczyła ponad 4 % swojego początkowego budżetu na pomoc humanitarną na programy edukacyjne w kryzysach humanitarnych zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przez komisarza Stylianidesa na początku jego kadencji.

Światowy Szczyt Humanitarny

Komisja czynnie uczestniczyła w Światowym Szczycie Humanitarnym, który odbył się w dniach 23–24 maja 2016 r. w Stambule. UE podjęła ponad 100 zobowiązań. Obejmują one nową politykę opartą na rozwoju w odniesieniu do przymusowych wysiedleń 4 , nowe wytyczne w zakresie ochrony humanitarnej, czynne uczestnictwo w działaniach i przyłączenie się do tzw. wielkiego układu (Grand Bargain) w celu poprawy skuteczności i efektywności pomocy, dalsze finansowanie edukacji w sytuacjach nadzwyczajnych z budżetu na pomoc humanitarną, a także podpisanie Karty na rzecz włączania osób niepełnosprawnych w działania humanitarne 5 oraz Karty na rzecz rozwiązywania kryzysów w miastach 6 .

Wielki układ

Komisja odegrała wiodącą rolę w negocjacjach wielkiego układu w ramach przygotowań do Światowego Szczytu Humanitarnego oraz w pierwszym roku wdrażania swoich zobowiązań. Zawierając wielki układ, darczyńcy i agencje wykonawcze zobowiązali się przyjąć pakiet działań, aby zwiększyć efektywność działań humanitarnych w duchu współdziałania i wzajemnych zobowiązań. Poza rolą podmiotu ułatwiającego wdrożenie całego wielkiego układu Komisja współprzewodniczy pracom w zakresie bezstronnych i kompleksowych ocen potrzeb humanitarnych. Prace te uważa się za niezwykle istotne, ponieważ stanowią one podstawę strategicznego planowania i finansowania oraz wdrożenia ukierunkowanych i skutecznych działań humanitarnych.

Powiązanie pomocy humanitarnej z rozwojową

Znaczenie powiązania pomocy humanitarnej z rozwojową było jednym z przewodnich tematów rozmów zarówno podczas wielu istotnych spotkań wielostronnych, jak i na szczeblu europejskim. W 2016 r. odnotowano postępy w tym względzie zarówno na szczeblu politycznym (np. zaktualizowany Europejski konsensus w sprawie rozwoju 7 , Światowy Szczyt Humanitarny i wielki układ), jak i na szczeblu operacyjnym.

Służby Komisji prowadziły ścisłą współpracę w Haiti w związku z przeciwdziałaniem skutkom huraganu Matthew, mając na celu w szczególności zwiększenie bezpieczeństwa żywnościowego i odporności obszarów wiejskich oraz poprawę odporności obszarów miejskich. W Nigerii opracowano wspólne podejście na rzecz odporności, aby rozwiązać złożony kryzys na północnym wschodzie. Służby Komisji podjęły wstępne kroki, aby wspólnie zidentyfikować państwa pilotażowe, aby dalej intensyfikować i prezentować współpracę w ramach pomocy humanitarnej i rozwojowej.

W kontekście przymusowych wysiedleń służby Komisji i Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ) ściśle współpracują ze sobą w zakresie wspierania operacji w terenie, aby wprowadzić kompleksowe i ukierunkowane na rozwój podejście do przymusowych wysiedleń. Są to również działania podejmowane w związku z Deklaracją nowojorską w sprawie uchodźców i migrantów, przyjętą w dniu 19 września 2016 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Działania te przyczyniają się ponadto do rozpoczęcia wdrażania globalnej strategii UE ogłoszonej w 2016 r.

Zacieśniono współpracę w zakresie pomocy humanitarnej i rozwojowej, aby zaspakajać potrzeby edukacyjne dzieci poszkodowanych przez kryzys i konflikty i aby budować trwalsze systemy edukacji w niestabilnych i kryzysowych sytuacjach, wykorzystując fundusz „Education Cannot Wait”, który został uruchomiony na Światowym Szczycie Humanitarnym.

Komisja w dalszym ciągu stosowała również „metodę wydatkową”, aby poprawić bezpieczeństwo żywnościowe i żywieniowe w Sahelu w ramach globalnego porozumienia na rzecz inicjatywy odporności Sahelu. W tym kontekście UE przeznaczyła 1,5 mld EUR z pomocy rozwojowej na wsparcie działań sprzyjających budowaniu odporności w Afryce Zachodniej w latach 2014–2020.

Kryzys związany z El Niño w latach 2015–2016 był kolejnym dobrym przykładem wspólnej akcji podmiotów działających na rzecz pomocy humanitarnej i rozwoju, a także społeczności międzynarodowej oraz rządów krajowych i lokalnych; ogólna kwota finansowania unijnego wyniosła
539 mln EUR.

We wszystkich działaniach podejmowanych w państwach dotkniętych sytuacją kryzysową UE w dalszym ciągu przestrzegała zasady „nie szkodzić” i w przypadku wspieranych przez nią działań starała się zapewnić podejście uwzględniające specyfikę konfliktu.

Środki pieniężne jako środek udzielania pomocy

Zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi w ramach wielkiego układu Komisja dopracowała stosowanie pomocy w formie środków pieniężnych w przypadkach, w których istnieje odpowiedni kontekst. Środki pieniężne jako środek udzielania pomocy są coraz częściej wykorzystywane w formie nieograniczonych, przeznaczonych na wiele celów przekazów, które zapewniają ich odbiorcom godność, wybór i elastyczność. Inne zalety stosowania środków pieniężnych jako środka udzielania pomocy obejmują większą efektywność, większą siłę nabywczą, a docelowo również zwiększoną skuteczność w przypadku darczyńców i podatników, zapewniając większą pomoc docierającą do ludności wymagającej szczególnego traktowania. W sytuacjach, w których było to możliwe i odpowiednie, podejmowano również próby zharmonizowania pomocy z lokalnymi i krajowymi mechanizmami, takimi jak systemy zabezpieczenia społecznego.

Przymusowe wysiedlenia

Ze względu na ogromny wzrost liczby osób przesiedlonych w wyniku konfliktów na całym świecie oraz niepokojącą tendencję związaną z coraz bardziej przedłużającymi się sytuacjami wysiedlenia Komisja formalnie przyjęła nowe, ukierunkowane na rozwój podejście polityczne do przymusowego wysiedlenia. Celem tej polityki jest zapobieganie przedłużaniu się przymusowych wysiedleń i stopniowa eliminacja uzależnienia od pomocy humanitarnej w istniejących sytuacjach wysiedlenia. Nowe podejście jest ukierunkowane na wspieranie samodzielności wysiedleńców i umożliwienie im godnego życia jako członków społeczności przyjmujących do momentu, kiedy pojawi się możliwość dobrowolnego powrotu lub ponownego przesiedlenia. Ponadto w czerwcu 2016 r. uruchomiono Centrum Wiedzy na temat Migracji i Demografii Komisji Europejskiej, aby poszerzyć bazę wiedzy na temat przedłużających się sytuacji przymusowego wysiedlenia i czynników sprawczych stojących za wysiedleniem.

Zapomniane kryzysy

UE w dalszym ciągu kładła szczególny nacisk na wspieranie ofiar „zapomnianych kryzysów”, na rzecz których przeznacza się ogólnie co najmniej 15 % początkowego budżetu na pomoc humanitarną. UE w szczególności kontynuowała swoje wsparcie humanitarne na rzecz uchodźców saharyjskich w Algierii, osób wewnętrznie przesiedlonych w Mjanmie i Sudanie, ludności dotkniętej konfliktem w Pakistanie oraz uchodźców z Darfuru w Czadzie.

Zestaw narzędzi na wypadek sytuacji wyjątkowych

Unijny zestaw narzędzi na wypadek sytuacji wyjątkowych związanych z koniecznością udzielenia pomocy humanitarnej przewidziany został na potrzeby szybkiego reagowania w razie nagłego wystąpienia sytuacji wyjątkowych. Składa się z trzech mechanizmów finansowania: do celów zwalczania epidemii, do celów reakcji na niewielką skalę oraz do celów wsparcia na rzecz funduszu pomocy w sytuacjach kryzysowych spowodowanych katastrofą Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Przydział środków finansowych wyniósł łącznie 11,5 mln EUR, z czego 3,5 mln EUR przeznaczono na cele zwalczania epidemii, 5 mln EUR – na cele reakcji na niewielką skalę oraz
3 mln EUR – na rzecz funduszu pomocy w sytuacjach kryzysowych spowodowanych katastrofą.

Transport lotniczy ECHO i inne humanitarne działania transportowe i logistyczne

Z uwagi na ograniczone bezpieczeństwo lub brak właściwej infrastruktury w pewnych sytuacjach kryzysowych lotnicza pomoc humanitarna stanowi jedyny sposób dotarcia do odległych terenów i osób potrzebujących. Lotniczą pomoc humanitarną wykorzystuje się również do ewakuacji ze względów medycznych i bezpieczeństwa. Aby zaspokoić wspomniane potrzeby dostępu w niebezpiecznych lub innych trudnych sytuacjach, Komisja finansuje specjalne programy transportowe i logistyczne, w szczególności za pośrednictwem lotniczej pomocy humanitarnej ONZ i klastra logistycznego (łączne wsparcie finansowe wynosi 20,97 mln EUR). Komisja posiada również własny transport lotniczy ECHO wykorzystywany na potrzeby pracowników pomocy humanitarnej w obszarach dotkniętych kryzysem w Afryce Subsaharyjskiej (budżet wynosi prawie 14 mln EUR).

Ocena operacji pomocy humanitarnej

Program oceny DG ECHO trwa ponad pięć lat i ma na celu całkowite objęcie działań DG ECHO przeprowadzonych w tym okresie. W przypadku pomocy humanitarnej cel ten zostaje osiągnięty dzięki wykonaniu szeregu ocen geograficznych i tematycznych obejmujących wszystkie istotne aspekty interwencji humanitarnych DG ECHO. Ponadto na przestrzeni każdego pięcioletniego okresu wykonana zostaje jedna kompleksowa ocenę na podstawie 30 istniejących ocen i, w razie potrzeby, dodatkowych badań. Taka kompleksowa ocena jest wykonywana w 2017 r. i obejmuje lata 2012–2016. W ramach tej oceny analizuje się ogólne wdrażanie polityki UE w zakresie pomocy humanitarnej.

Budżet na 2016 r.

http://ec.europa.eu/echo/files/funding/agreements/agreements_2016.pdf

2. Wykonanie budżetu DG ECHO na 2016 r.

Dodatkowe informacje i źródła

·Ogólne informacje na temat DG ds. Europejskiej Ochrony Ludności i Pomocy Humanitarnej (ECHO):

http://ec.europa.eu/echo/en

·Informacje finansowe dotyczące działań Komisji Europejskiej z zakresu pomocy humanitarnej w 2016 r.:    
http://ec.europa.eu/echo/funding-evaluations/funding-decisions-hips_en

·Informacje operacyjne z poprzednich lat:     http://ec.europa.eu/echo/about/annual_reports_en.htm

·Sprawozdanie roczne z działalności DG ECHO za 2016 r.: https://ec.europa.eu/info/publications/annual-activity-reports-2016_pl

·Sprawozdanie roczne na temat zarządzania budżetem UE i jego wyników za 2016 r.:
https://ec.europa.eu/info/node/10237

·Sprawozdania z oceny DG ECHO:
http://ec.europa.eu/echo/funding-evaluations/evaluations_en

· Dane dotyczące finansowania pomocy humanitarnej przez Komisję Europejską i państwa członkowskie: https://euaidexplorer.ec.europa.eu

· Wykaz partnerów, którzy otrzymali finansowanie w 2016 r.:

(1)  Kwota ta obejmuje finansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju w wysokości 173 mln EUR.

(2)  Decyzja Komisji C(2015) 9500 z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie koordynacji działań Unii i państw członkowskich przy użyciu mechanizmu koordynacji – Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji (Dz.U. C 407 z 8.12.2015, s. 8), ostatnio zmieniona decyzją Komisji z dnia 18 kwietnia 2017 r. w sprawie Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji, zmieniająca decyzję Komisji C(2015) 9500 z dnia 24 listopada 2015 r.

(3)  http://ec.europa.eu/echo/what/civil-protection/mechanism_en

(4)  Komunikat Komisji pt. „Godne życie: przejście od uzależnienia od pomocy do samodzielności. Przymusowe wysiedlenie a rozwój”, COM(2016) 234 final.

(5)  http://humanitariandisabilitycharter.org/

(6)   https://unhabitat.org/wp-content/uploads/2016/05/Global-Alliance-for-Urban-Crises-Charter-for-WHS-Final.pdf

(7)  https://ec.europa.eu/europeaid/policies/european-development-policy/european-consensus-development_en

(8) W tym nazwy odnośnych organizacji partnerskich.