EUR-Lex Access to European Union law
This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52012DC0401
COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Towards better access to scientific information: Boosting the benefits of public investments in research
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW W stronę lepszego dostępu do informacji naukowej. Zwiększanie korzyści z inwestowania środków publicznych w badania naukowe
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW W stronę lepszego dostępu do informacji naukowej. Zwiększanie korzyści z inwestowania środków publicznych w badania naukowe
/* COM/2012/0401 final */
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW W stronę lepszego dostępu do informacji naukowej. Zwiększanie korzyści z inwestowania środków publicznych w badania naukowe /* COM/2012/0401 final */
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO
KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW W stronę lepszego dostępu do
informacji naukowej.
Zwiększanie korzyści z inwestowania środków publicznych w
badania naukowe 1. Wprowadzenie W
strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju
sprzyjającego włączeniu społecznemu podkreślono
centralną rolę wiedzy i innowacji w generowaniu wzrostu. Wyniki
badań naukowych, w tym zarówno publikacje jak i zbiory danych, muszą
szybko trafiać do powszechnego obiegu za pomocą mediów
elektronicznych. Przyśpiesza to proces dokonywania odkryć naukowych,
umożliwia nowe formy badań wymagających intensywnego
przetwarzania danych i pozwala na systematyczne wykorzystywanie wyników
badań przez europejskie przedsiębiorstwa i gałęzie
przemysłu. Aby pobudzać postęp naukowy i techniczny, Unia
Europejska powinna zrewidować swoją politykę i praktyki w
dziedzinie rozpowszechniania informacji naukowej i podjąć
niezbędne kroki w celu udoskonalenia dostępu do wyników badań
naukowych finansowanych ze środków publicznych. Przykład:
Stworzenie mapy ludzkiego genomu pozwoli uczonym osiągnąć
postępy w walce z poważnymi chorobami, takimi jak choroby
nowotworowe, choroba Alzheimera oraz zarażenie wirusem HIV/AIDS. Szacuje
się, że inwestycje rządowe w wysokości 3,8 mld USD na
program zbadania ludzkiego genomu (Human Genome Project) – koordynowane przez
USA przedsięwzięcie naukowe ze znacznym wkładem ze strony Europy
– przyniosło efekty gospodarcze wartości 796 mld USD, stworzyło
310 000 miejsc pracy i zapoczątkowało rewolucję w badaniach
genetycznych. To znakomita ilustracja siły otwartego dostępu do
informacji naukowych. W
niniejszym komunikacie określono działania, które Komisja zamierza
podjąć w celu poprawy dostępu do informacji naukowej i
wzmocnienia korzyści płynących z inwestowania środków
publicznych w badania naukowe. Wyjaœniono także sposoby wdrażania
polityki otwartego dostępu w w ramach programu Horyzont 2020,
będącego unijnym programem ramowym w zakresie badań i innowacji
na lata 2014–2020. Komunikatowi towarzyszy zalecenie Komisji dla państw
członkowskich, wzywające do udoskonalenia strategii i praktyki w
zakresie dostêpu do wyników badań naukowych i ich ochrony w pañstwach
cz³onkowskich. Inicjatywa ta wynika z dwóch wzajemnie
uzupełniających się elementów polityki informatycznej i naukowej
UE. Pierwszym jest Europejska agenda cyfrowa[1], w której
przedstawwiono politykę otwartego dostępu odnoszącą
się do pełnego zakresu informacji wytwarzanej, gromadzonej lub
kupowanej przez podmioty publiczne na terytorium Unii Europejskiej[2]. Drugim jest komunikat
zatytułowany „Unia innowacji”[3], w którym
zarysowano strategie i programy UE w zakresie badań naukowych i innowacji.
Proponowane środki oparte są na
wcześniejszych działaniach, zwłaszcza na komunikacie z 2007 roku
pt. „Informacje naukowe w erze cyfrowej”[4] oraz
związanych z nim konkluzjach Rady, komunikacie z 2009 roku „Infrastruktury
TIK dla e-nauki”[5],
a także strategii opracowanej na potrzeby europejskiej przestrzeni
badawczej. W celu poprawy dostępu do informacji
naukowej niezbędne jest współdziałanie państw
członkowskich, podmiotów finansujących badania naukowe,
prowadzących te badania, wydawnictw naukowych, uczelni i ich bibliotek,
innowacyjnych gałęzi przemysłu oraz całych
społeczeństw. Europejski system informacji naukowej musi zostać
dostosowany do ery cyfrowej, tak aby piąta wolność Unii
Europejskiej – swobodny przepływ wiedzy[6] –
mogła stać się rzeczywistością. 2. Znaczenie lepszego dostępu do
informacji naukowej dla Europy Nowoczesne badania opierają się na
intensywnej wymianie naukowej, a postępy osiągane są poprzez
udoskonalanie wcześniejszych prac. Dlatego pełniejszy i szerszy
dostęp do publikacji i danych naukowych pomoże: –
przyśpieszyć innowacje (krótsza droga na
rynek = szybszy wzrost); –
wzmocnić współpracę i
uniknąć powielania wysiłków (wzrost efektywności); –
wykorzystywać wyniki wcześniejszych
badań (wzrost jakości wyników); –
angażować obywateli i
społeczeństwo (wzrost przejrzystości procesu naukowego). Stawką jest tempo
postępu naukowego oraz stopa zwrotu inwestycji w sferę
badawczo-rozwojową, zwłaszcza zaś inwestycji ze środków
publicznych, które kryją ogromny potencjał wzmocnienia
wydajności, konkurencyjności i wzrostu. Szeroki, przystępny
cenowo i łatwy dostęp do informacji naukowej ma szczególne znaczenie
dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). W jednym z
opublikowanych niedawno sprawozdań[7]
przedstawiono trudności w dostępie do informacji naukowej, z którymi
borykają się duńskie MŚP. Wskazano w nim, że bez
szybkiego dostępu do aktualnych wyników badań naukowych firmy
potrzebują przeciętnie 2,2 roku więcej, by opracować lub
wprowadzić na rynek nowy produkt. Poprawa dostępu do informacji naukowych
ma też na celu podniesienie poziomu otwartości i przejrzystości,
które są podstawowymi cechami odpowiedzialnych badań oraz innowacji[8], i umożliwia precyzyjniejsze formułowanie strategii w wielu
dziedzinach. Poprawa dostępu podniesie poziom świadomości
naukowej obywateli, pozwalając im funkcjonować w warunkach
złożonej rzeczywistości XXI wieku. Dyskusje o
systemach rozpowszechniania danych naukowych tradycyjnie koncentrowały
się na dostępie do publikacji naukowych – czasopism i monografii.
Jednakże coraz bardziej rośnie znaczenie poprawy dostępu do
wyników badań naukowych (rezultatów doświadczeń, obserwacji,
informacji pozyskiwanych metodami komputerowymi), które stanowią
podstawę analizy ilościowej, leżącej u podstaw wielu
publikacji naukowych[9]. 3. Opinia Komisji Komisja Europejska podkreśla znaczenie
otwartego dostępu jako kluczowego narzędzia zbliżania ludzi i
koncepcji, działającego jako katalizator postępu w dziedzinie
nauki i innowacji. W celu zapewnienia wzrostu gospodarczego i sprostania
społecznym wyzwaniom XXI wieku należy koniecznie zoptymalizować
obieg i transfer wiedzy między kluczowymi podmiotami europejskiego procesu
naukowego – wyższymi uczelniami, instytucjami finansującymi badania,
bibliotekami, innowacyjnymi przedsiębiorstwami, rządami i decydentami,
organizacjami pozarządowymi (NGO) oraz społeczeństwem w szerokim
znaczeniu tego pojęcia. Strategia Komisji w sprawie otwartych danych i
obiegu wiedzy opiera się na przeświadczeniu, że za
informację opłaconą już z kiesy publicznej nie powinno
się płacić ponownie za każdym razem, gdy się ją
pozyskuje lub wykorzystuje, oraz że powinna ona w pełni
służyć europejskim przedsiębiorstwom i obywatelom. Oznacza
to udostępnianie europejskim badaczom i obywatelom informacji naukowej
uzyskanej dzięki finansowaniu ze środków publicznych w sieci bez
dodatkowych opłat, za pomocą trwałych e-infrastruktur, a
także zapewnienie długoterminowego dostępu w celu
uniknięcia utraty informacji naukowych o wyjątkowej wartości[10]. Nauka ulega dogłębnym zmianom.
Skomputeryzowane metody i zastosowanie urządzeń odegrają
znaczącą rolę w nauce opartej na przetwarzaniu danych. Komisja
spodziewa się, że w przyszłości infrastruktura danych
stanie się niewidoczna, a sama informacja postrzegana będzie z punktu
widzenia użytkownika jako infrastruktura. Ta wizja w żaden sposób nie zakłada,
że badacze nie będą mogli uzyskiwać patentów na odkrycia i
wynalazki[11],
ani też nie zagraża ochronie praw własności intelektualnej
w Unii Europejskiej. Realizacja tej wizji wymaga innowacyjnego
europejskiego sektora wydawnictw naukowych, który – wychodząc poza swoja
tradycyjną rolę – stworzy nowe obszary wartości dodanej i
wykorzysta nowe możliwości stworzone przez erę cyfrową. 4. Stan
obecny 4.1. Dostęp do publikacji
naukowych Publikacje naukowe mają zasadnicze
znaczenie w wymianie naukowej i odgrywają kluczową rolę w
ścieżkach kariery naukowej. Naukowa działalność wydawnicza
jest też, zwłaszcza w Europie, dochodową formą
działalności gospodarczej. Udział europejskich wydawców w
publikacjach artykułów naukowych z dziedziny nauk ścisłych, technicznych
i medycznych wynosi prawie 50% publikowanego dorobku światowego. Szybko
dostosowali się oni do wymogów ery cyfrowej wykorzystując nowe
narzędzia do przyspieszenia procesów produkcji i rozpowszechniania,
doskonaląc możliwości wyszukiwania treści oraz tworząc
aplikacje oparte na podstawowych nieprzetworzonych tekstach oraz danych. Rosnące ceny czasopism – budżety
bibliotek pod presją W minionym dwudziestoleciu ceny prenumerat
czasopism naukowych (w wersjach papierowych i elektronicznych) rosły systematycznie
co roku o ok. 3,5% powyżej poziomu inflacji[12]. Wzrost
ten można częściowo tłumaczyć rosnącą
liczbą publikowanych artykułów naukowych. Rosnące ceny
nadwerężyły budżety bibliotek uniwersyteckich i instytucji
badawczych, które są główną grupą prenumeratorów czasopism
naukowych. Otwarty
dostęp Z uwagi na rosnące ceny czasopism w
społeczności uczonych pojawiły się głosy
nawołujące do otwartego dostępu: modelu, który zapewnia
czytelnikom bezpłatny dostęp oraz możliwość wykorzystywania
i ponownego wykorzystywania danych pobranych z internetu. Istnieją dwa
podstawowe modele otwartego dostępu. Otwarty
dostęp do publikacji naukowych – droga złota (otwarta
publikacja). koszty publikacji zostają przeniesione z czytelników
(płacących za pośrednictwem prenumeraty) na autorów.
Ponoszą je zwykle uczelnie lub instytucje badawcze, w których pracuje dany
badacz, lub podmioty finansujące określone badanie. Otwarty
dostęp do publikacji naukowych – droga zielona (samodzielna
archiwizacja): opublikowany artykuł lub ostateczna wersja zrecenzowanego
manuskryptu jest umieszczana przez badacza w otwartym internetowym repozytorium
przed tradycyjną publikacją lub równolegle z nią. Dostęp do
tego artykułu bywa często opóźniony (okres embarga) na
życzenie wydawcy, dzięki czemu prenumeratorzy zachowują
dodatkowe korzyści z tytułu prenumeraty[13]. Coraz więcej instytucji
finansujących badania i uczelni na całym świecie wymaga od
badaczy zapewnienia otwartego dostępu do wyników badań finansowanych
ze środków publicznych[14]. Wielu wydawców zareagowało na wymogi instytucji zgodą na
samodzielną archiwizację tekstów przyjętych do publikacji[15] Obecnie ok. 20% wszystkich artykułów naukowych jest
dostępnych w trybie otwartego dostępu, z czego 60% objętych jest
modelem zielonej drogi[16]. Niektórzy wydawcy oferują „czasopisma hybrydowe”,
zawierające nie tylko artykuły, za których publikację autor
uiścił opłatę (i z których w związku z tym czytelnicy
mogą korzystać za darmo), ale także artykuły dostępne
jedynie dla prenumeratorów lub na zasadzie pay-per-view (zapłać,
aby oglądać). Polityka otwartego dostępu nie narusza
swobody decyzji autora, czy publikować wyniki swoich badań, czy
też nie. Nie wchodzi też w kolizję z ochroną patentową
ani z innymi sposobami wykorzystania tych wyników do celów hadlowych. Decyzja
dotycząca zgłoszenia wniosku patentowego i komercyjnego wykorzystania
wyników badań zwykle zapada przed publikacją. Kwestia otwartego
dostępu do artykułów w czasopismach pojawia się tylko wówczas,
gdy osoba prowadząca badania decyduje się na publikację. 4.2. Dostęp do wyników
badań naukowych Do chwili obecnej wyniki badań
rozpowszechniane były zasadniczo za pośrednictwem publikacji
artykułów. Nie istnieje utrwalona praktyka publikowania danych
podstawowych. Badanie zrealizowane w ramach projektu PARSE-Insight[17] wykazały, że jedynie
25% prowadzących badania udostępnia publicznie swoje dane podstawowe,
11% udostępnia je badaczom zajmującym się tą samą
dyscypliną, a 58% – jedynie w ramach własnej grupy badawczej. W rezultacie wiele wyników badań uzyskanych
dzięki finansowaniu ze środków publicznych, które istnieją w
postaci danych, nie jest powszechnie dostępnych do zweryfikowania przez
innych badaczy lub wykorzystania jako podstawa nowych badań, co sprawia,
że inwestycje w badania naukowe są bardzo nieefektywne. Niektóre podmioty finansujące badania
naukowe zaczęły z tego względu wymagać od badaczy
gromadzenia danych w stosownych infrastrukturach danych, ale praktyka ta nie
jest jeszcze szeroko rozpowszechniona. Przy
udostępnianiu wyników badań naukowych należy
uwzględniać europejskie i krajowe zasady ochrony danych, a także
kwestie związane z tajemnicą handlową i bezpieczeństwem
narodowym. 4.3. Ochrona informacji naukowej Długoterminowa ochrona danych, wiedzy i
know-how może przynieść przyszłym pokoleniom znaczne
korzyści gospodarcze i społeczne. Podmiot finansujący badania
naukowe w Zjednoczonym Królestwie JISC dokonał analizy kosztów i
korzyści ochrony wyników badań naukowych. Stwierdzono, że
wysiłek włożony w ochronę zwiększył w czwórnasób
korzyści w samej tylko sferze oszczędności nakładów[18]. Państwa członkowskie aktualnie
zmieniają swoje przepisy dotyczące przechowywania materiałów w
postaci cyfrowej[19]. Należy też zwrócić
szczególną uwagę na ochronę naukowego oprogramowania i modeli,
tak by informacje zachowały w przyszłości walor
użyteczności i produktywności. Mogą w tym pomóc otwarte
standardy, formaty i oprogramowanie typu open source. 4.4. Kontekst międzynarodowy Zmierzanie ku otwartemu dostępowi jest
tendencją ogólnoświatową. Aktualnie ponad 200 instytucji
akademickich i podmiotów finansujących badania naukowe na całym
świecie wprowadza otwarty dostęp do publikacji[20]. Federacja Europejskich
Akademii Nauk przyjęła niedawno deklarację Otwarta nauka w
XXI wieku, w której wzywa do „otwartego udostępniania wyników
badań oraz narzędzi”[21].
Dostępność wyników badań naukowych jest też
przedmiotem dyskusji na różnych forach międzynarodowych, w tym OECD i
UNESCO[22].
5. Bariery do przełamania Internet dysponuje ogromnym potencjałem poprawy dostępu do
informacji naukowej, który nie został jednak jeszcze w pełni
wykorzystany. Kluczową sprawą mającą
wpływ na dostęp do informacji naukowej i jej ochronę jest poziom
inwestycji w system rozpowszechniania wiedzy. Gospodarczy i społeczny
potencjał lepszego dostępu do informacji naukowej nie zostanie
wykorzystany, jeśli budżety przeznaczone na udostępnianie i
ochronę będą niewystarczające. Innym problemem jest nierówny poziom
działań w państwach członkowskich, a także – z pewnymi
wyjątkami – brak koordynacji w tym zakresie. Koncentracja wysiłków,
polegająca na dalszym określaniu i wymianie dobrych praktyk, jest
drogą do uzyskania oszczędności wynikających z
korzyści skali oraz zysków ze wzrostu efektywności. 5.1. Bariery utrudniające
przejście do otwartego dostępu do publikacji naukowych Panuje opinia, że zbyt szybkie
przejście w kierunku otwartego dostępu może zdestabilizować
sektor wydawnictw naukowych i w ten sposób także system informacji
naukowej. Przechodząc w stronę otwartego dostępu należy
pamiętać, że proces selekcji, recenzowania i publikacji
artykułów kosztuje. Cel ten można osiągnąć
dostarczając środki na otwartą publikację (w modelu drogi
złotej) i gwarantując, że badacze dokonujący samodzielnej
archiwizacji (droga zielona) spełnią wymagania podmiotu finansującego
badania, nawet jeśli zgodzą się na okres embarga, podczas
którego to wydawca może osiągać zyski dzięki prenumeracie. Przejście do otwartego dostępu musi
się odbywać w sposób skoordynowany i przejrzysty. W przypadku
złotej drogi wszystkim zwiększonym wydatkom musi towarzyszyć
proporcjonalny wzrost kosztów prenumeraty. Muszą też
wykształcić się mechanizmy ograniczania opłat za otwarty
dostęp w modelu drogi złotej w średnio- i długofalowej
perspektywie. Niektóre uczelnie[23]
i podmioty finansujące badania naukowe[24]
wprowadzają obecnie eksperymentalne rozwiązania w tej dziedzinie. W przypadku modelu drogi zielonej może
się zdarzyć, że niektórzy badacze nie uwzględnią
konieczności spełnienia wymogów otwartego dostępu poprzez
samodzielną archiwizację z powodu braku niezbędnej informacji
bądź infrastruktury. Mogą się również obawiać
sporów z wydawcami w kwestii umów autorskich[25].
Ponadto wymogi dotyczące zapewniania otwartego dostępu nie zawsze
są egzekwowane w wystarczajacym stopniu[26]. 5.2. Bariery utrudniające
dostęp do danych oraz ich wykorzystywanie i ponowne wykorzystywanie Brak organizacji i jednoznaczności w
zakresie podziału kompetencji w obszarze udoskonalania dostępu do
danych naukowych oraz ich wykorzystywania stanowią główne przeszkody
na drodze do zmian. E-infrastruktury i infrastruktury danych tematycznych
zapewniające gromadzenie danych i dostęp do nich pojawiają
się obecnie bardzo szybko na całym świecie, ale często
brakuje modeli finansowania gwarantujących dostęp w długiej
perspektywie czasowej. Ponadto problemem pozostaje interoperacyjność
na poziomie międzynarodowym i interdyscyplinarnym. Wielu badaczy i liczne innowacyjne
przedsiębiorstwa odczuwają opór przed udostępnianiem danych,
które uważają za „swoje”, oraz niepokoją się , iż inni
odniosą niesłuszne korzyści z ich pracy. Poza tym badacze
mogą nie chcieć przeznaczać czasu na praktyczną
czynność wprowadzania danych do repozytoriów[27]. Nie
funkcjonują jeszcze mechanizmy systematycznego nagradzania i
wyrażania uznania za udostępnianie danych, takie jak mechanizmy
cytowania i pomiary współczynnika oddziaływania danych.[28]. 5.3. Bariery utrudniające
długoterminowe przechowywanie danych Głównym problemem w tym zakresie jest
brak modeli finansowych i organizacyjnych. Struktury wspomagające
ochronę danych powstają często na potrzeby konkretnych
projektów, ograniczających finansowanie do określonego okresu.
Finansowanie jest krótkoterminowe, fragmentaryczne i nie służy
rozwiązaniom długofalowym. Wyzwania techniczne związane z
ochroną dużych zbiorów danych pozostają nierozwiązane,
zwłaszcza w takich dziedzinach jak astronomia i nauki o Ziemi, w których
przedmiotem badań są nieustannie zmieniające się warunki. Przepisy i praktyki krajowe w odniesieniu do
wymaganego prawnie składowania danych podlegają obecnie procesowi
zmian w celu objęcia nimi materiałów w postaci cyfrowej, ale zakres
tego materiału i sposób jego traktowania różni się w
poszczególnych państwach członkowskich. W zaleceniu Komisji z 2011
roku w sprawie digitalizacji i udostępniania w Internecie dorobku
kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych[29] wskazano konkretne obszary, na
które należy zwrócić uwagę. 6. Działania
na poziomie europejskim 6.1. Dotychczasowe działania Komisji 6.1.1. Opracowanie strategii Jeśli Europa ma czerpać
korzyści z szerszego dostępu do wyników badań naukowych,
potrzebne są jasne strategie – zarówno krajowe, jak i na poziomie
europejskim. W konkluzjach Rady z 2007 roku w sprawie informacji naukowych w erze
cyfrowej określono szereg działań, które państwa
członkowskie powinny wprowadzić, i podano docelowe terminy, ale tempo
i zakres postępów są nierówne[30]. Dlatego
państwom członkowskim należy zalecić zaktualizowany zestaw
działań mających na celu poprawę dostępu do informacji
naukowej i jej ochrony. 6.1.2. Uwzględnienie otwartego
dostępu we wspólnotowym finansowaniu badań naukowych Jako jeden z głównych podmiotów
finansująych badania naukowe Komisja jest przykładem instytucji,
która nakład pewne warunki na beneficjentów przyznawanych przez siebie
dotacji na badania naukowe. W myśl swego komunikatu z 2007 roku na temat
informacji naukowej w erze cyfrowej Komisja opracowała pilotażowy
projekt zapewnienia otwartego dostępu do publikacji powstałych w
wyniku realizacji projektów z siódmego programu ramowego w zakresie badań,
rozwoju technologicznego i demonstracji (7PR)[31].
Zapoczątkowany w 2008 roku projekt, który obejmuje 20% budżetu 7PR,
dotyczy kilka obszarów tematycznych. Od beneficjentów dotacji na badania
naukowe wymaga się samodzielnej archiwizacji i podjęcia wszelkich
starań w celu zagwarantowania otwartego dostępu do artykułów w
terminie sześciu lub dwunastu miesięcy, zależnie od obszaru
badań. Wymóg ten odnosi się do artykułów, ale nie do danych
podstawowych[32]. W wyniku przeprowadzonej w maju 2011 roku
ankiety[33] na temat działań objętych projektem pilotażowym
okazało się, że większość respondentów
uznała samodzielną archiwizację za łatwą lub bardzo
łatwą z punktu widzenia zaangażowania zasobów ludzkich i czasu.
Trzy czwarte respondentów wyraziło zgodę lub zdecydowanie
wyraziło zgodę na wprowadzenie otwartego dostępu w odniesieniu
do danych w swoim obszarze zainteresowań badawczych, pod warunkiem,
że zostaną należycie uwzględnione wszystkie istotne aspekty
(np. kwestie etyczne, poufność danych, prawa do własności
intelektualnej). 6.1.3. Zapewnienie
interoperacyjności w obrębie Unii Europejskiej W ostatnich latach Komisja wspiera rozwój
e-infrastruktur dla nauki, w tym infrastruktur danych naukowych, a także
środków zwiększających interoperacyjność infrastruktur
krajowych oraz wspiera działania przygotowawcze w zakresie budowy
trwałych europejskich infrastruktur danych tematycznych, określonych
w mapie drogowej Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych
(ESFRI)[34]. Od początku realizacji 7PR Komisja przeznaczyła ponad 150
mln EUR na finansowanie inicjatyw w zakresie tworzenia infrastruktur.
Głównym projektem z tego obszaru jest OpenAIRE[35],
e-infrastruktura do składowania i udostępniania zrecenzowanych
artykułów i zbiorów danych uzyskanych w wyniku badań finansowanych ze
środków Unii Europejskiej. 6.2. Dalsze działania 6.2.1. Współpraca z
państwami członkowskimi Jednocześnie z niniejszym komunikatem
Komisja przyjęła zalecenie dla państw członkowskich w
sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony. Komisja
będzie współpracować z właściwymi instytucjami
krajowymi wskazanymi przez państwa członkowskie w celu opracowania
wspólnych zasad i norm. 6.2.2. Działania wzorcowe:
otwarty dostêp wramach programu Horyzont 2020 W dokumencie „Horyzont 2020” zarówno model
zielonej, jak i złotej drogi, uznawane są za właściwe
podejścia zmierzające do zapewnienia otwartego dostępu. W ramach
wszystkich projektów będzie wymagane niezwłoczne archiwizowanie w
formacie przeznaczonym do odczytu komputerowego elektronicznych wersji
stworzonych publikacji (ostatecznych wersji zrecenzowanych manuskryptów).
Możliwe jest przy tym zastosowanie modelu drogi złotej (otwarty
dostęp do wersji publikowanych zapewniony jest natychmiast) lub zielonej.
W tym drugim przypadku Komisja wyraża zgodę na okres embarga
wynoszący maksymalnie sześć miesięcy, przy czym w
odniesieniu do nauk społecznych i humanistycznych maksymalny czas embarga
wydłuża się do dwunastu miesięcy z uwagi na wyższy
tzw. współczynnik half-life[36].
Kwalifikowalność kosztów publikacji
w formule drogi złotej otwartego dostępu zostanie zachowana w ramach
programu Horyzont 2020. Komisja rozważy również, czy i pod jakimi
warunkami można refundować koszty publikacji w formule otwartego
dostępu po zakończeniu okresu obowiązywania umowy o udzielenie
dotacji. Komisja zachęca autorów do zachowywania
swych praw autorskich oraz do udzielania wydawcom licencji zgodnie z z
przepisami obowiązującymi w poszczególnych państwach
członkowskich. Ponadto Komisja opracuje projekt
pilotażowy z zakresu otwartego dostępu i ponownego wykorzystywania
danych wytwarzanych w ramach projektów z wybranych dziedzin programu Horyzont
2020. Komisja będzie także zachęcać, w stosownych
przypadkach, do publikowania kodów oprogramowania wykorzystanych przy
wytwarzaniu lub przetwarzaniu danych. Opracowując założenia i
wdrażając projekt pilotażowy, Komisja weźmie pod uwagę
potencjalne ograniczenia związane z otwartym dostępem do wyników
badań naukowych, które mogą być związane z ochroną
prywatności, bezpieczeństwem narodowym lub ochroną danych oraz
technologią i wiedzą wniesionymi jako wkład do projektu.
Generalnie projekt pilotażowy nie będzie wdrażany w odniesieniu
do przedsięwzięć, których zasadniczy cel byłby
podważony poprzez udostępnienie danych. Internetowy dostęp do informacji naukowej
wytworzonej w wyniku realizacji projektów finansowanych ze środków Unii
Europejskiej będzie dalej doskonalony w oparciu o infrastrukturę
OpenAIRE i krajowe punkty kontaktowe tego projektu. Prowadzący badania oraz uczelnie
wyższe uzyskają wskazówki odnośnie do spełnienia wymogów
zagwarantowania otwartego dostępu. Zgodnie z komunikatem w sprawie otwartych
danych Komisja uruchomi e-infrastrukturę, dzięki której publikacje
własne oraz wyniki badań naukowych Komisji, a także innych
instytucji i agencji europejskich, będą łatwo dostępne i
możliwe do wykorzystywania. Równolegle podejmowane będą
działania służące identyfikacji i promocji metadanych
charakteryzujących się dużymi możliwościami ich
ponownego wykorzystywania. 6.2.3. Współpraca z
państwami członkowskimi Komisja Europejska będzie
kontynuować dialog ze wszystkimi grupami podmiotów zainteresowanych
otwartym dostępem do publikacji i danych, a także ich cyfrowym
przechowywaniem; będzie też obserwować oddziaływanie swej
polityki otwartego dostępu na te podmioty. Należą do nich
uczelnie wyższe i ośrodki badawcze oraz ich biblioteki, wydawnictwa
naukowe, przedsiębiorstwa – w tym MŚP, naukowcy, decydenci i rządy,
a także organizacje społeczne i organizacje pozarządowe. 6.2.4. Finansowanie infrastruktur i
projektów o dużym znaczeniu dla odpowiedzialnych badań i innowacji Komisja Europejska będzie
kontynuować finansowanie projektów związanych z otwartym
dostępem do informacji naukowej. W latach 2012–2013 Komisja wyda 45 mln
EUR na infrastruktury danych[37] oraz badania nad cyfrowym przechowywaniem informacji. Finansowanie
będzie kontynuowane w ramach programu Horyzont 2020[38]. W tym samym czasie Komisja będzie
wspierać eksperymentalne podejście do informacji naukowej (np. nowe
metody wzajemnego recenzowania i sposoby pomiaru oddziaływania
artykułów). 6.2.5. Koordynacja poza obszarem UE Poza UE Komisja będzie kontynuować
współpracę z partnerami międzynarodowymi i środowiskami
naukowymi na rzecz promowania otwartego dostępu. Działania UE w
dziedzinie otwartego dostępu mogą się stać inspiracją
dla państw trzecich i działających w nich podmiotów do
wdrażania własnych strategii. Obszarem, w którym światowa
społeczność naukowa odniesie szczególne korzyści z polityki
Unii Europejskiej, jest interoperacyjność i trwałość
infrastruktur danych[39]. 7. Wniosek Szeroki, uczciwy, trwały i łatwy
dostęp do informacji naukowej wytworzonej w wyniku badań
finansowanych ze środków publicznych oraz jej długotrwałe
przechowywanie do celów ponownego wykorzystywania może znacząco
przyczynić się do wzrostu gospodarczego w Europie i pomóc jej
zmierzyć się z wyzwaniami społecznymi XXI wieku. W niniejszym komunikacie Komisja
określiła środki mające zapewnić badaczom, podmiotom
gospodarczym i obywatelom pełną dostępność wyników
badań naukowych finansowanych z europejskich środków publicznych.
Niektóre z tych środków muszą zostać wprowadzone przez
państwa członkowskie, inne zaś będą realizowane przez
Komisję. Komisja zachęca Parlament Europejski i
Radę do wsparcia celu, którym jest otwarty dostęp do informacji
naukowej, i do odegrania należnej im roli w procesie przyjmowania
niezbędnych strategii, a także we wspieraniu planowanych projektów
oraz infrastruktur. Dostęp do informacji naukowej i jej ochrona: główne
środki Środki
polityczne –
zalecenie dla państw członkowskich w
sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony, 2012 r.; –
współpraca z właściwymi instytucjami
krajowymi wskazanymi przez państwa członkowskie w celu opracowania
wspólnych zasad i norm, od 2013 r.; –
współpraca z właściwymi instytucjami
krajowymi w celu ustrukturyzowania i monitorowania postępów w zakresie
dostępu do informacji naukowej i jej rozpowszechniania, od 2013 r.. Otwarty
dostęp do wyników badań finansowanych ze środków unijnych –
ustanowienie otwartego dostępu do publikacji
naukowych naczelną zasadą w programie Horyzont 2020 i stworzenie
warunków dla jej optymalnej realizacji, od 2014 r.; –
utrzymanie możliwości refundacji kosztów
publikacji w formule otwartego dostępu w ramach programu Horyzont 2020; od
2014 r; –
stworzenie warunków dla otwartego dostępu do
wyników badań naukowych i wspieranie go w programie Horyzont 2020 z
uwzględnieniem wszelkich ograniczeń potrzebnych do ochrony
własności intelektualnej lub uzasadnionych interesów handlowych, od
2014 r. Finansowanie
infrastruktur i projektów –
kontynuacja finansowania projektów o istotnym
znaczeniu w ramach programu Horyzont 2020, od 2014 r.; –
zapewnienie kwoty 45 mln EUR na infrastruktury
wspierające otwarty dostep do artykułów i danych naukowych oraz na
badania z zakresu przechowywania danych w postaci cyfrowej, lata 2012–2013. Koordynacja
poza obszarem UE –
propagowanie polityki otwartego dostępu oraz
interoperacyjności infrastruktur danych w kontaktach z partnerami zagranicznymi.
Cele: –
do 2014 r. we wszystkich państwach
członkowskich na wszystkich właściwych poziomach zostaną
opracowane zasady otwartego dostępu do artykułów naukowych i danych; –
do 2016 r. udział procentowy artykułów
naukowych stworzonych w ramach badań finansowanych ze środków
publicznych, dostępnych w formule otwartego dostępu, wzrośnie w
skali UE z dwudziestu do sześćdziesięciu procent; –
wszystkie publikacje naukowe stworzone w ramach
programu Horyzont 2020 będą dostępne w formule otwartego
dostępu. [1] COM(2010)
245 final/2. [2] Zob.
pakiet w sprawie otwartego dostępu do danych, przyjęty dnia 12
grudnia 2011 r., COM(2011) 882. [3] COM(2010)
546 final. [4] COM(2007)
56 final. [5] COM(2009)
108 final. [6] Konkluzje
Rady Europejskiej z dnia 20 maja 2008 r., nr dokumentu 7652/1/08. [7] http://www.fi.dk/publikationer/2011/adgang-til-forskningsresultater-og-teknisk-information-i-danmark [8] Zob.
H. Sutcliffe, A Report on Responsible Research and Innovation. [9] Zobacz
raport grupy ekspertów wysokiego szczebla ds. danych naukowych How Europe
can gain from the rising tide of scientific data, październik 2010. [10] Komunikat
Komisji „ Infrastruktury TIK dla e-nauki” z dnia 5 marca 2009 r., COM(2009)
108, final. [11] Uzyskiwanie
patentów jest skutecznym sposobem rozpowszechniania wiedzy w trybie otwartego
dostępu. [12] http://www.arl.org/bm~doc/arlstat09.pdf [13] Model
ten dopuszcza liczne warianty. Okres embarga i wersja, która może
zostać zarchiwizowana, różnią się w zależności od
czasu, np. w wyniku ustaleń między autorem i wydawcą, zawartych
w umowie wydawniczej. Internetowe repozytoria są zarządzane przez
instytucje naukowe lub podmioty finansujące albo organizowane w taki
sposób, by dotyczyły określonych zagadnień. [14] Zob.
rejestr ROARMAP: http://roarmap.eprints.org/ [15] Około
57% standardowych procedur wydawniczych zezwala na samodzielną
archiwizację przyjętych manuskryptów; zob. http://www.sherpa.ac.uk/romeo [16] Björk
et al., Open Access to Scientific Journal Literature: Situation
2009, tekst dostępny na stronie
www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0011273 [17] Projekt
„Stały dostęp do akt naukowych”, współfinansowany przez Unię
Europejską w ramach 7PR; www.parse-insight.eu [18] http://ie-repository.jisc.ac.uk/279/2/JISC_data_sharing_finalreport.pdf [19] Dokument
służb Komisji towarzyszący komunikatowi w sprawie digitalizacji
i udostępnienia w internecie dorobku kulturowego oraz ochrony zasobów
cyfrowych, SEC(2011) 1274 final. [20] http://roarmap.eprints.org/ [21] http://cordis.europa.eu/fp7/ict/e-infrastructure/docs/allea_declaration.pdf [22] http://www.oecd.org/dataoecd/9/61/38500813.pdf;
http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002158/215863e.pdf [23] Zob.:
fundusz COPE (The Compact for Open-Access Publishing Equity),
http://www.oacompact.org/ [24] Zob.:
konsorcjum sponsorujące publikacje w otwartym dostępie z dziedziny
fizyki cząstek, www.scoap3.org [25] Zob.:
sprawozdanie PEER Behavioural Research: Authors and Users vis-à-vis
Journals and Repositories, final report, s. 51 i nast., dostępny na
stronie: www.peerproject.eu [26] Zob.
sprawozdanie PEER, op. cit., s. VI. [27] Sprawozdanie
To share or not to share: Publication and Quality Assurance of
Research Data Outputs, dostępne na stronie http://eprints.ecs.soton.ac.uk [28] Pojawiają
się pewne inicjatywy, takie jak datacite.org [29] Zalecenie
Komisji z dnia 27.10.2011 r., COM(2011) 7579 final. [30] Zobacz:
sprawozdanie National Open Access and Preservation policies in Europe, 2011, http://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/open-access-report-2011_en.pdf [31] Projekt
pilotażowy w zakresie otwartego dostępu w ramach 7PR; http://ec.europa.eu/research/science-society/index.cfm?fuseaction=public.topic&id=1403 [32] Europejska
Rada ds. Badań Naukowych uznaje jednak za kwestię zasadniczej wagi,
by dane podstawowe recenzowanych publikacji podlegały składowaniu
niezwłocznie po opublikowaniu i w żadnym wypadku nie później
niż po upływie sześciu miesięcy od daty publikacji (stanowisko
Rady ds. Badań Naukowych w sprawie otwartego dostępu). [33] Ankieta
na temat projektu pilotażowego w zakresie otwartego dostępu w ramach
7PR; wyniki: http://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/survey-on-open-access-in-fp7_en.pdf [34] Europejskie
Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych;
http://ec.europa.eu/research/infrastructures/index_en.cfm?pg=esfri-roadmap [35] Projekt
finansowany ze środków 7PR; http://www.openaire.eu/ [36] Maksymalne okresy embarga zostaną ustalone we
wzorcowej umowie na dotacje na badania naukowe w ramach programu Horyzont 2020.
Komisja będzie monitorować ich stosowanie i podda je ewaluacji jako
jeden z elementów ogólnej polityki otwartego dostępu, a także dokona
ich zmiany w przypadku wystąpienia konkretnych problemów, w
szczególności dotyczących nauk społecznych i humanistycznych. [37] Infrastruktury te są finansowane ze środków
publicznych i służą działalności pozagospodarczej,
takiej jak wyłączne rozpowszechnianie wiedzy. [38] Zobacz
wniosek Komisji Europejskiej w sprawie ustanowienia programu szczegółowego
wdrażającego program Horyzont 2020 (COM(2011)811 final). Jest to
uzależnione od przyjęcia podstaw prawnych programu Horyzont 2020 i
nie stanowi uszczerbku dla ostatecznej decyzji odnośnie do wieloletnich
ram finansowych na lata 2014–2020. [39] Zobacz
także przygotowywany komunikat „Enhancing and focussing European
international cooperation in research and innovation: A strategic approach”
(Wzmacnianie i koncentracja europejskiej współpracy międzynarodowej w
dziedzinie badań i innowacji: podejście strategiczne).