52012DC0046

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Realizacja strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby i prowadzone działania

1. Wprowadzenie

Niniejsze sprawozdanie dotyczy przeglądu realizacji strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby[1] od jej przyjęcia we wrześniu 2006 r. Celem strategii jest ochrona gleby dzięki zrównoważonym użytkowaniu i zapobieganiu dalszej degradacji, a także zachowanie funkcji gleby oraz rekultywacja zniszczonych gleb. Ponadto w sprawozdaniu przedstawiono aktualne tendencje w zakresie degradacji gleby – w Europie i na świecie – jak również nadchodzące wyzwania związane z ochroną.

2. Cztery filary strategii - aktualizacja 2.1. Popularyzacja

Pomimo zasadniczej roli dla ekosystemu i gospodarki funkcje gleby – w przeciwieństwie do powietrza i wody – są niedoceniane, a jej zasoby uważa się za niewyczerpane. Degradacja gleby jest przeważnie niezauważana, gdyż jest to proces powolny, w którym rzadko występują gwałtowne zmiany. Z tego powodu popularyzacja wiedzy o glebie stanowi szczególne wyzwanie. Pomogło w tym niedawno kilka filmów dokumentalnych na ten temat[2].

Komisja zorganizowała szereg imprez poświęconych glebie, w tym ważne konferencje na temat gleby, zmiany klimatu i różnorodności biologicznej, wystąpienia na posiedzeniach Konwencji o różnorodności biologicznej i prelekcje podczas Zielonego Tygodnia. Ponadto udostępniono ulotki i broszury w różnych językach UE[3]. Komisja opublikowała również szereg atlasów gleby, w tym „Atlas gleb Europy” oraz „Europejski atlas różnorodności biologicznej gleby”. Ponadto powołała grupę roboczą ds. popularyzacji i edukacji w ramach Europejskiego Biura ds. Gleby (ESBN)[4].

Strategia stanowi ważną podstawę licznych instrumentów i sieci dotyczących popularyzacji wiedzy o glebie, które wprowadzono w państwach członkowskich, w tym Europejskiej Sieci ds. Popularyzacji Wiedzy o Glebie (ENSA).

2.2. Badania naukowe

Od przyjęcia strategii sfinansowano w ramach siódmego programu ramowego[5] w dziedzinie badań około 25 programów badawczych dotyczących problemów gleby i zmierzających do uzupełnienia zasobu wiedzy w celu podjęcia działań. Na przykład w projekcie RAMSOIL określono szereg metodyk oceny ryzyka w zakresie procesów degradacji gleby, wykazując porównywalność różnych metodyk. W projekcie ENVASSO zaproponowano wymogi minimalne w celu stopniowej harmonizacji monitorowania gleby i wskaźników dotyczących stanu gleby, istotnych z punktu widzenia polityki. Z kolei w ramach projektu SOILSERVICE sporządzono długoterminowe scenariusze zmian w zakresie użytkowania gleby i wskazano, że intensywna produkcja rolna, w której nie uwzględnia się odpowiednio różnorodności biologicznej gleby i funkcji gleby, może stracić rentowność gospodarczą po 2050 r., o ile nie podejmie się działań naprawczych.

Oczekuje się, że LUCAS – badanie dotyczące pokrycia terenu, użytkowania gruntów i wskaźników rolno-środowiskowych[6] – przyniesie interesujące wyniki. W badaniach z 2009 r. i 2012 r. uwzględniono specjalny moduł dotyczący gleby, aby uzyskać statystyki i wskaźniki dla Europejskiego Ośrodka Danych o Glebie (ESDAC)[7] w ramach Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) Komisji. Mogłoby to stanowić punkt wyjścia dla wprowadzenia zharmonizowanego europejskiego monitorowania parametrów gleby na szeroko pojęte potrzeby statystyczne, naukowo-badawcze i strategiczne.

Z kolei z projektu BIOSOIL, realizowanego w związku z rozporządzeniem w sprawie programu Forest Focus[8], wynika, że w niektórych europejskich glebach leśnych wzrosła zawartość węgla organicznego.

2.3. Integracja

W realizacji celu polegającego na zrównoważonym użytkowaniu gleby ważną rolę odgrywają różne polityki Unii. Po przyjęciu strategii Komisja kontynuowała prace nad integracją zagadnień związanych z glebą w różnych dziedzinach, zwłaszcza w następujących przypadkach:

· Wspólna polityka rolna (WPR). Od wprowadzenia zasady wzajemnej zgodności w 2003 r. kwestie ochrony gleby stanowią nieodłączną część zasad dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC). Kładzie się w nich nacisk na ograniczanie erozji, zachowanie i poprawę materii organicznej oraz na unikanie zagęszczania gleby. Podsumowawszy uzyskane doświadczenia, w październiku 2011 r. Komisja zaproponowała jaśniejsze i bardziej szczegółowe określenie norm związanych z glebą w związku z ogólną reformą WPR w 2020 r.[9] W szczególności zaproponowano nową zasadę dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, dotyczącą ochrony materii organicznej, w tym zakaz wypalania ściernisk oraz zaorywania terenów podmokłych i gleb bogatych w węgiel. Państwa członkowskie dysponują szerokim marginesem swobody, jeżeli chodzi o określanie krajowych obowiązków rolników w zakresie GAEC, o ile przestrzegane są ramy UE[10]. Zasada wzajemnej zgodności określa minimalne warunki ochrony gleby i z istoty rzeczy nie może uwzględniać wszystkich procesów degradacji gleby. Rozwój obszarów wiejskich[11] obejmuje programy rolno-środowiskowe, które mogą wpierać działania na rzecz ochrony gleby (8,8 % budżetu wydanego w latach 2007-2008[12]). Przewiduje się, że w okresie 2007-2013 środki ukierunkowane na jakość gleby będą dotyczyć 21,4 % powierzchni użytków rolnych. Dla porównania: zapobieganie marginalizacji obejmie 30,7 %, a ochrona różnorodności biologicznej – 33,0 %[13]. W związku z tym istnieje możliwość większego stosowania środków na rzecz poprawy jakości gleby i rozszerzenia objętej nimi powierzchni. Ponadto nowy wniosek dotyczący rozwoju obszarów wiejskich zawiera cele związane ze zrównoważonym zarządzaniem zasobami naturalnymi oraz łagodzeniem zmiany klimatu i przystosowaniem się do niej, w tym za pomocą lepszego zarządzania glebą i większego pochłaniania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie. Zaproponowana przez Komisję ekologizacja pierwszego filaru WPR dodatkowo poprawiłaby sytuację, zwłaszcza w odniesieniu do erozji i materii organicznej w glebie.

· Instalacje przemysłowe. W przyjętej niedawno dyrektywie w sprawie emisji przemysłowych[14] wprowadzono odpowiednie przepisy, aby działanie instalacji nie powodowało pogorszenia jakości gleby (oraz wód gruntowych). W przepisach tych wprowadza się politykę „zero tolerancji” w odniesieniu do nowych zanieczyszczeń i stanowią one podstawę zasady „zanieczyszczający płaci”. Jednak znaczna liczba potencjalnie zanieczyszczających działań nie jest objęta zakresem dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych, która dotyczy wyłącznie czynnych instalacji. Jednym z potencjalnie ważnych narzędzi wykrywania obiektów będących źródłem zanieczyszczeń przemysłowych jest Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR)[15]. Jednak w 2009 r. jedynie 144 instalacje zgłosiły uwolnienie zanieczyszczeń do gleby – w porównaniu z prawie 3 000, które uwolniły zanieczyszczenia do wody i ponad 11 000, które wyemitowały zanieczyszczenia do atmosfery.

· Polityka spójności. Pomimo iż nie istnieje konkretna unijna podstawa prawna dotycząca ochrony gleby, w ramach polityki spójności w okresie 2007-2013 przeznaczono ok. 3,1 mld EUR na rekultywację terenów przemysłowych i zanieczyszczonych gruntów z łącznej kwoty ok. 49,6 mld EUR stanowiącej planowane inwestycje UE w ramach tematu „Środowisko”[16]. Najwięcej środków przeznaczyły Węgry, Republika Czeska i Niemcy (odpowiednio 475 mln EUR, 371 mln EUR i 332 mln EUR). Do końca 2010 r. państwa członkowskie przydzieliły ok. 28 % środków na projekty szczegółowe. Zatem dostępne są znaczne zasoby, które można przeznaczyć na pozostałości przemysłowe UE w kwalifikujących się regionach (zob. rys. 1). Komisja zaproponowała, aby z Funduszy Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nadal wspierano rekultywację terenów poprzemysłowych w następnym okresie programowania 2014-2020[17]. Ponadto unijne strategie makroregionalne obejmują konkretne działania w zakresie ochrony gleby (zwłaszcza w odniesieniu do odpadów stałych).

· Pomoc państwa na usuwanie zanieczyszczeń z gleby. Zgodnie z wytycznymi w sprawie pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska[18] państwa członkowskie mogą przyznawać pomoc państwa na oczyszczanie gleby. Jednak taką pomoc można przyznać jedynie, jeżeli przestrzegana jest w pełni zasada „zanieczyszczający płaci”, tj. jeżeli podmiot odpowiedzialny za zanieczyszczenie nie jest znany lub nie można od niego wyegzekwować, aby poniósł odnośne koszty. W okresie 2005-2010 Komisja uznała za zgodne z Traktatem szereg programów lub środków indywidualnych zmierzających do oczyszczenia zanieczyszczonych terenów w Austrii, Belgii, Republice Czeskiej, Estonii, Niemczech, Niderlandach, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie. Sprawdziła, czy zasada „zanieczyszczający płaci” jest prawidłowo stosowana, w szczególności upewniając się, że odpowiedzialności za szkody w środowisku są odpowiednio przekazywane. Łączna pomoc, którą zatwierdzono, przekroczyła kwotę 8 mld EUR[19].

Rysunek 1: Obszary kwalifikujące się w ramach Funduszy Strukturalnych (2007-2013)[20]

|| Regiony objęte celem konwergencji || || Regiony objęte mechanizmem phasing-in

|| Regiony objęte mechanizmem phasing-out || || Regiony objęte celem „Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach”

2.4. Prawodawstwo

Z uwagi na konieczność rozwiązania problemów dotyczących produktywności gleby oraz na zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i środowiska, a także aby umożliwić łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej i zapewnić możliwości biznesowe w zakresie oczyszczania gleby, Komisja zaproponowała w 2006 r. dyrektywę ramową w sprawie gleby[21], w której uwzględniono również transgraniczny charakter degradacji gleby. Parlament Europejski przyjął wniosek w pierwszym czytaniu w listopadzie 2007 r. większością około dwóch trzecich głosów. W marcu 2010 r. na posiedzeniu Rady ds. Środowiska część państw członkowskich – stanowiąca mniejszość Rady – zablokowała dalsze postępy w tym zakresie z uwagi na zasadę pomocniczości, nadmierne koszty i obciążenie administracyjne. Od tamtej pory Rada nie podjęła dalszych kroków. Wniosek jest nadal rozpatrywany przez Radę.

3. Degradacja gleby postępuje…

Degradacja gleby w różnych formach stanowi jeden z podstawowych i utrzymujących się problemów. W wielu miejscach na świecie sytuacja jest podobna do tej, którą obserwujemy w Europie, a często poważniejsza. Kwestia ta ma również związek z rozwojem globalnym, ponieważ degradacja gleby, ubóstwo i migracja wzajemnie się stymulują, choć fakt ten jest często niezauważany z powodu stopniowego charakteru zmian.

3.1. ... na świecie…

Pustynnienie, degradacja gleby i susze dotykają ponad 1,5 mld osób w przeszło 110 państwach, a 90 % tych osób żyje w regionach charakteryzujących się niskimi dochodami. Według UNEP[22] co roku wskutek degradacji gleby tracimy do 50 000 km², głównie z powodu erozji gleby. Każdego roku nasza planeta traci 24 mld ton poziomu próchnicznego. Gleba utracona w ciągu ostatnich dwudziestu lat mogłaby pokryć wszystkie grunty uprawne w Stanach Zjednoczonych. Utrata produktywności z powodu pustynnienia kosztuje świat ponad 40 mld USD rocznie[23].

Degradacja gleby powodowana działalnością człowieka przyczynia się do zmiany klimatu. Odpowiada bowiem za 20 % dwutlenku węgla wyemitowanego do atmosfery w okresie 1850-1998[24]. Samo tylko odwadnianie i przekształcanie torfowisk na świecie powoduje emisje wynoszące do 0,8 mld ton dwutlenku węgla rocznie, z czego większości można by uniknąć dzięki rekultywacji[25].

Zanieczyszczone tereny stanowią pozostałość wszystkich starych zagłębi przemysłowych, ale problem ten dotyka również krajów rozwijających się i gospodarek w procesie transformacji. W opublikowanym niedawno raporcie oszacowano, że liczba zanieczyszczonych terenów (głównie składowisk odpadów) w Indiach[26] wynosi 36 000; specjaliści uważają, że w Chinach znajduje się od 300 000 do 600 000 zanieczyszczonych terenów[27].

3.2. … oraz w UE

Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska dotyczące stanu środowiska w 2010 r. wskazuje, że degradacja gleby zwiększa się[28], o czym świadczą poniższe przykłady:

· Zasklepianie gleby (trwałe pokrycie gleby nieprzepuszczalnym materiałem) oraz związane z tym zajęcie terenu prowadzą do zaniku ważnych funkcji gleby (np. filtrowania i magazynowania wody oraz produkcji żywności). W latach 1990–2000 w UE zabudowywano dziennie co najmniej 275 ha gleby, czyli 1 000 km² rocznie. W okresie 2000-2006 średnie straty w UE wzrosły o 3 %, ale o 14 % w Irlandii i na Cyprze oraz o 15 % w Hiszpanii[29]. 19 państw członkowskich utraciło w okresie 1990-2006 potencjalną produkcję rolną równą łącznie 6,1 mln ton pszenicy, przy znacznym zróżnicowaniu regionalnym (zob. rys. 2). Jest to niebagatelna liczba, biorąc pod uwagę odnotowaną stabilizację wzrostu produktywności rolnej i fakt, że aby zrekompensować utratę jednego hektara żyznych gruntów w Europie, należałoby objąć uprawą obszar do dziesięciu razy większy w innym regionie świata[30].

Rysunek 2: Potencjalne straty plonów pszenicy (w %) w 19 państwach UE (1990-2006).

· Na podstawie niedawno opracowanego przez JRC nowego modelu erozji gleby powodowanej przez wodę oszacowano, że powierzchnia UE-27 dotknięta tym problemem wynosi 1,3 mln km² (zob. rys. 3). Na prawie 20 % tej powierzchni straty gleby przekraczają 10 t/ha rocznie. Erozja stanowi poważny problem nie tylko z punktu widzenia funkcji gleby (jej koszt w samym Zjednoczonym Królestwie szacuje się na 53 mln EUR rocznie[31]); oddziałuje ona również na jakość wody słodkiej, ponieważ powoduje, że składniki odżywcze i pestycydy przedostają się do wód. Na przykład w większości regionów Europy straty fosforu w rolnictwie przekroczyły 0,1 kg/ha rocznie, ale w najbardziej dotkniętych tym zjawiskiem miejscach przewyższyły poziom 1,0 kg/ha rocznie[32]. Zmniejszenie erozji będzie zatem jednym z najważniejszych kroków w kierunku realizacji celów UE dotyczących wody. Erozja gleby jest szczególnie znacząca na obszarach dotkniętych pożarami lasów, które zgodnie z europejskim systemem informacji o pożarach lasów (EFFIS) obejmują 500 000 ha rocznie[33].

Rysunek 3: Erozja gleby powodowana przez wodę w UE (w t/ha rocznie)

· Pustynnienie, które stanowi ekstremalną formę degradacji gleby, powoduje poważne upośledzenie wszystkich funkcji gleby. Wprawdzie nie dokonano jeszcze naukowej oceny tego zjawiska na szczeblu europejskim, jednak można stwierdzić, że jednym z czynników przyczyniających się do pustynnienia jest niekorzystna tendencja w zakresie produktywności. Na rysunku 4, sporządzonym przez JRC podczas opracowywania „Światowego atlasu procesu pustynnienia”[34], zaznaczono obszary, na których od kilku ostatnich dziesięcioleci zmniejsza się produktywność. Jeżeli potwierdzą to inne czynniki, może to oznaczać, że pustynnienie wzrasta w całej Europie.

Rysunek 4: Zmiany w produktywności pierwotnej netto (1982-2006).

|| Niekorzystne || || Korzystne

|| Zmienne (negatywne) || || Zmienne (pozytywne)

|| Obszary bez pokrywy roślinnej ||

· W niektórych regionach Europy występują naturalnie słone gleby. Jednak woda do nawadniania – nawet wysokiej jakości – zawiera minerały i sole, które stopniowo akumulują się w glebie, powodując zasolenie. Ciągły rozwój nawadniania – wiążący się z problemem niedoboru wody i rosnącym użytkowaniem wody niskiej jakości – przyspiesza zasolenie, przez co niekorzystnie wpływa na produktywność gleby. Jednak niedostępne są systematyczne dane z całej Europy o tendencjach zachodzących w tym względzie.

· Depozycja zakwaszających zanieczyszczeń powietrza (np. amoniaku, dwutlenku siarki i tlenków azotu) przyczynia się do zakwaszenia gleby, które obniża pH gleby, powodując zmiany w jej ekosystemie, mobilizację metali ciężkich i zmniejszenie plonów. Chociaż w modelach depozycji z atmosfery przewidziano znaczącą poprawę w okresie 1990-2010, co najmniej jedna czwarta zmierzonych próbek w niedawnej ocenie powierzchni monitorowania lasu wykazała, że limity krytyczne substancji zakwaszających zostały w znacznym stopniu przekroczone. Sytuacja w przypadku innych rodzajów pokrywy glebowej jest nieznana, ponieważ nie prowadzi się systematycznego monitorowania zakwaszenia gleby w całej Europie w odniesieniu do gleb niezalesionych[35].

· Różnorodność biologiczna gleby pełni wiele istotnych funkcji: uwalnia składniki odżywcze w formach przyswajalnych przez rośliny i inne organizmy, oczyszcza wodę poprzez usuwanie zanieczyszczeń i patogenów, bierze udział w obiegu dwutlenku węgla i stanowi jedno z głównych źródeł zasobów genetycznych i chemicznych (np. antybiotyków). Mapa sporządzona przez JRC w oparciu o wskaźniki[36] (zob. rys. 5) stanowi wstępną ocenę pozwalającą określić, w których miejscach zagrożona jest różnorodność biologiczna gleby. Miejsca te obejmują obszary o dużej gęstości zaludnienia i/lub intensywnej działalności rolnej (np. zboża i uprawy przemysłowe, chów i hodowla zwierząt, szklarnictwo, sady owocowe, winnice i ogrodnictwo).

· Osuwiska stanowią jedno z największych zagrożeń na obszarach górskich i górzystych w Europie (czynnikiem dodatkowo pogarszającym sytuację jest tutaj odłogowanie gruntów), często powodując poważne skutki dla mieszkańców, nieruchomości i infrastruktury. W krajowych bazach danych odnotowano do tej pory ponad 630 000 osuwisk. Obszary podatne na wystąpienie osuwisk zaznaczono na rys. 6.

· Określenie ilościowe pełnego zakresu lokalnego zanieczyszczenia gleby jest trudne, ponieważ ogromna większość państw członkowskich nie prowadzi szeroko zakrojonej ewidencji, chociaż uwzględniono to w proponowanej dyrektywie ramowej w sprawie gleby. W 2006 r. Europejska Agencja Środowiska oszacowała, że w UE 3 mln terenów zagrożonych jest zanieczyszczeniem, z których 250 000 jest faktycznie zanieczyszczonych. Proces oczyszczania trwa, aczkolwiek między państwami członkowskimi występują tu znaczne różnice wynikające z obowiązywania lub braku odpowiedniego ustawodawstwa krajowego. Szacuje się, że w 2004 r. obroty sektora oczyszczania gleby w UE-27 wyniosły 5,2 mld EUR, z czego 21,6 % wydano w Niemczech, 20,5 % w Niderlandach, a po 5,9 % we Francji i Zjednoczonym Królestwie[37].

Rysunek 5: Potencjalne zagrożenia dla różnorodności biologicznej gleby

|| ekstremalnie niskie || || wysokie

|| bardzo niskie || || bardzo wysokie

|| niskie || || ekstremalnie wysokie

|| średnie / umiarkowane ||

Rysunek 6: Podatność na wystąpienie osuwisk w UE i krajach sąsiadujących (mapa wstępna)[38]

|| bardzo niska || || umiarkowanie wysoka

|| niska || || wysoka do bardzo wysokiej

|| umiarkowanie niska ||

4. Aktualne i nadchodzące wyzwania

Zarówno w UE jak i na całym świecie w ostatnim dziesięcioleciu nastąpiła degradacja gleby. Tendencja ta prawdopodobnie utrzyma się, jeżeli szereg czynników nie ulegnie zmianie:

· Użytkowanie gruntów. Wzrost liczby ludności na świecie, coraz większe spożycie mięsa i przetworów mlecznych w gospodarkach wschodzących oraz rosnące wykorzystywanie biomasy w energetyce i w innych gałęziach przemysłu spowodują zwiększenie użytkowania gruntów w skali globalnej i ewentualną degradację gleby. Jednocześnie zdarzenia pogodowe związane ze zmianą klimatu, pustynnienie i zajmowanie terenu na potrzeby rozwoju urbanizacyjnego i infrastrukturalnego nasilą tę tendencję. Ma to duże znaczenie dla Europy, ponieważ konkurowanie o tereny i zasoby wody grozi poważną destabilizacją geopolityczną. Ponadto degradacja gleby prowadzi do ograniczenia powierzchni gruntów wielofunkcyjnych na świecie. W związku z tym UE będzie w przyszłości jeszcze bardziej uzależniona od własnych – ograniczonych – zasobów gleby (które obejmują jedne z najbardziej żyznych gleb na świecie), a także od ich zrównoważonego użytkowania.

· Zachowanie materii organicznej gleby. Gleby w UE zawierają ponad 70 mld ton węgla organicznego, co stanowi prawie 50 razy tyle, co nasze roczne emisje gazów cieplarnianych. Jednak intensywna i nieprzerwana produkcja rolna może spowodować zmniejszenie materii organicznej gleby. W 2009 r. uprawy w Europie wyemitowały średnio 0,45 tony CO2 na hektar (z czego większość stanowi skutek przekształcenia gruntów)[39]. Szczególnie niepokojące jest przekształcanie torfowisk i ich eksploatacja. Na przykład tylko 8 % gruntów uprawnych w Niemczech znajduje się na torfowiskach, ale odpowiadają one za ok. 30 % łącznych emisji gazów cieplarnianych w całym sektorze rolnym[40]. Jednak dzięki odpowiedniemu zarządzaniu można zachować – a nawet zwiększyć – materię organiczną gleby. Oprócz torfowisk należy zwrócić szczególną uwagę na zachowanie trwałych użytków zielonych oraz gospodarkę glebami leśnymi, jako że wiek węgla w glebach leśnych może wynosić nawet 400-1 000 lat[41]. Utrzymanie zasobów węgla ma zatem zasadnicze znaczenie dla wypełnienia aktualnych i przyszłych zobowiązań UE w zakresie zmniejszenia emisji.

· Bardziej oszczędne gospodarowanie zasobami. Rolnictwo w bardzo dużej mierze zależy od żyzności gleby i dostępności składników odżywczych. Na przykład w ostatnich trzydziestu latach wykorzystano w nim rocznie 20-30 mln ton fosforu, który pochodził przeważnie spoza UE. Nawozy fosforanowe stosowane w UE są jednak zanieczyszczone kadmem, który odkłada się w glebie. Jednocześnie co roku wytwarza się znaczne ilości obornika, bioodpadów i osadów ściekowych, które niekiedy są usuwane, pomimo tego, że zawierają składniki odżywcze i materię organiczną. Jednym z rozwiązań w kwestii bezpieczeństwa dostaw, poprawy warunków glebowych i ograniczenia zanieczyszczenia kadmem jest zapewnienie odpowiedniego zbierania, przetwarzania i wykorzystywania powyższych odpadów i pozostałości.

5. Prowadzone działania

Opisane powyżej wyzwania oraz fakt, że degradacja gleby w Europie postępuje, sprawiają, iż UE powinna ulepszyć metody rozwiązywania problemów dotyczących gleby, zwłaszcza przy braku prawodawstwa unijnego w tej dziedzinie. Wprawdzie strategia tematyczna w dziedzinie ochrony gleby pomogła w nagłośnieniu tych kwestii, jednak w ciągu pięciu lat po jej przyjęciu nadal nie wprowadzono systematycznego monitorowania i ochrony jakości gleby w całej Europie. Oznacza to, że wiedza o stanie i jakości gleb nadal jest fragmentaryczna i że nie zapewnia się skutecznej i spójnej ochrony gleby we wszystkich państwach członkowskich.

Komisja ze swojej strony kontynuuje następujące działania zgodnie ze strategią:

· Inicjatywy na rzecz popularyzacji (np. konferencje, publikacje, kampanie społeczne), szkolenia dla młodych naukowców, włączanie kwestii związanych z glebą i jej ochroną do działań informacyjnych i szkoleniowych finansowanych przez UE, a także szczegółowe cele dotyczące gleby dla rotacyjnych prezydencji w Radzie (np. materiały informacyjne o rodzajach gleb w poszczególnych państwach).

· Wspieranie projektów naukowo-badawczych, zwłaszcza w zakresie osuwisk, zasklepiania gleby, funkcji gleby i ich związku z różnorodnością biologiczną, obiegu węgla i azotów w glebie (z naciskiem na odtwarzanie torfowisk), żyzności gleby i recyklingu substancji odżywczych w rolnictwie. Dalsze rozszerzanie działań Europejskiego Ośrodka Danych o Glebie, który przechowuje dane i informacje dotyczące gleby na szczeblu europejskim.

· Aby dokonać konsolidacji zharmonizowanego monitorowania gleby – między innymi na potrzeby bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności, kontroli zanieczyszczeń rozproszonych oraz łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej – Komisja rozważa systematyczne powtarzanie badań gleby (co pięć-dziesięć lat), również za pomocą nowych technik teledetekcji. Takie zharmonizowane monitorowanie zostanie wprowadzone zgodnie z decyzją dotyczącą mechanizmu monitorowania[42], która podlega obecnie przeglądowi. Jednym ze źródeł informacji – zwłaszcza na temat zasklepiania gleby – będzie globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa (GMES)[43].

· Dalsza integracja ochrony gleby w różnych dziedzinach polityki. Komisja opracowuje „Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywności i zrównoważenia w rolnictwie”, w którym szczególną uwagę poświęca się gospodarowaniu gruntami, w tym oszczędnemu wykorzystywaniu zasobów i zrównoważonemu użytkowaniu gleb rolniczych. Będzie również działać w ramach unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.[44], aby poszerzyć wiedzę o różnorodności biologicznej gleby i spopularyzować ją. Komisja omawia z państwami członkowskimi środki dotyczące gleby w ramach planu działań na rzecz efektywnej gospodarki zasobami[45], WPR oraz polityki regionalnej. Ponadto Komisja opracuje wytyczne dotyczące ograniczania, łagodzenia i równoważenia zasklepiania gleby. Zostaną one wykorzystane w rozwoju koncepcji ochrony zasobów wodnych w Europie[46] oraz w realizacji polityki spójności.

· Jeżeli chodzi o prawodawstwo, Komisja dokona w 2012 r. przeglądu dyrektywy w sprawie oceny wpływu na środowisko[47], który umożliwi lepsze uwzględnianie kwestii związanych z glebą na wczesnym etapie planowania projektów. Ponadto Komisja zastanowi się nad opracowaniem zachęt do zmniejszania emisji CO2 i zachowania materii organicznej gleby poprzez uwzględnienie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) w ramach zobowiązania UE związanego ze zmianą klimatu do roku 2020.

· Poza działaniami wewnętrznymi Komisja będzie dążyć na szczeblu międzynarodowym do ustanowienia międzyrządowego panelu ds. gleb w ramach „globalnego partnerstwa na rzecz gleb”[48] pod egidą FAO. Komisja – razem z Niemcami i sekretariatem Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia (UNCCD) – czynnie wspiera inicjatywę dotyczącą ekonomiki degradacji gleby[49], aby określić zachęty do inwestowania w zrównoważone gospodarowanie gruntami. Ponadto Komisja oceni celowość ogłoszenia UE stroną dotkniętą na mocy wspomnianej konwencji[50].

Komisja zwraca się do Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów o przedstawienie opinii dotyczących niniejszego sprawozdania w zakresie ochrony europejskich gleb i zapewnienia ich zrównoważonego użytkowania.

[1]               COM(2006) 231.

[2]               Na przykład „Dirt” (USA), „Humus” (Austria), „Solutions locales pour un désastre global” (Francja) oraz „Il suolo minacciato” (Włochy).

[3]               Szczegółowe informacje znajdują się na stronie http://ec.europa.eu/environment/soil/index_en.htm.

[4]               http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/esbn/Esbn_overview.html.

[5]               http://cordis.europa.eu/fp7/projects_en.html.

[6]               Decyzja nr 1578/2007/WE.

[7]               http://esdac.jrc.ec.europa.eu/.

[8]               Rozporządzenie (WE) nr 2152/2003.

[9]               http://ec.europa.eu/agriculture/cap-post-2013/legal-proposals/index_en.htm.

[10]             http://ec.europa.eu/environment/soil/study1_en.htm.

[11]             Rozporządzenie (WE) nr 1698/2005.

[12]             Rural Development Information System – Indicator Database Information Monitoring (RDIS-IDIM).

[13]             COM(2011) 450.

[14]             Dyrektywa 2010/75/UE.

[15]             http://prtr.ec.europa.eu/.

[16]             SEC(2010) 360.

[17]             COM(2011) 612 i COM(2011) 614.

[18]             Dz.U. C 82 z 1.4.2008, s. 1-33.

[19]             Pomoc powyżej progu de minimis (wynoszącego obecnie 200 000 EUR w ciągu trzech lat) przewidziana w rozporządzeniu (WE) nr 1998/2006.

[20]             http://ec.europa.eu/regional_policy/atlas2007/index_en.htm.

[21]             COM(2006) 232.

[22]             http://www.unep.org/geo/GEO4/report/GEO-4_Report_Full_en.pdf.

[23]             http://www.nyo.unep.org/action/15f.htm.

[24]             R. Lal (2004): „Soil Carbon Sequestration Impacts on Global Climate Change and Food Security”, Science 304, 1623-1627.

[25]             http://ec.europa.eu/environment/soil/pdf/report_conf.pdf.

[26]             „Remediation of contaminated sites. Sharing experiences and international practice feasible for India”, APSF, 2011 r. (http://apsfenvironment.in/).

[27]             http://www.chinadaily.com.cn/2011-03/10/content_12146168_2.htm.

[28]             http://www.eea.europa.eu/soer.

[29]             http://ec.europa.eu/environment/soil/sealing.htm.

[30]             C. Gardi, P. Panagos, C. Bosco oraz D. de Brogniez, Soil Sealing: „Land Take and Food Security: Impact assessment of land take in the production of the agricultural sector in Europe”, JRC, 2011 r. (w trakcie wzajemnej oceny).

[31]             „Safeguarding our Soils. A Strategy for England”, DEFRA, 2009 r., s. 11.

[32]             http://www.eea.europa.eu/soer/europe/freshwater-quality.

[33]             http://effis.jrc.ec.europa.eu.

[34]             http://wad.jrc.ec.europa.eu. Atlas zostanie udostępniony pod koniec 2012 r.

[35]             http://www.eea.europa.eu/soer/europe/soil, s. 16.

[36]             http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/library/maps/biodiversity_atlas/index.html, s. 62-63.

[37]             http://ec.europa.eu/environment/enveco/eco_industry/pdf/ecoindustry2006.pdf (tabela 3, s. 30).

[38]             A. Günther, M. Van Den Eeckhaut, P. Reichenbach, J. Hervás, J.P. Malet, C. Foster, F. Guzzetti: „New developments in harmonized landslide susceptibility mapping over Europe in the framework of the European Soil Thematic Strategy”. Proc. Second World Landslide Forum, Rzym, 3-7 października 2011 r. (w druku).

[39]             http://www.eea.europa.eu/publications/european-union-greenhouse-gas-inventory-2011.

[40]             http://ec.europa.eu/environment/soil/pdf/report_conf.pdf, s. 17.

[41]             Ibid., s. 13.

[42]             Decyzja nr 280/2004/WE.

[43]             Rozporządzenie (UE) nr 911/2010.

[44]             COM(2011) 244.

[45]             COM(2011) 571.

[46]             http://ec.europa.eu/environment/water/blueprint/index_en.htm.

[47]             Dyrektywa 85/337/EWG.

[48]             http://www.fao.org/news/story/en/item/89277/icode/.

[49]             http://www.ifpri.org/blog/economics-land-degradation.

[50]             Bułgaria, Cypr, Grecja, Hiszpania, Łotwa, Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry i Włochy ogłosiły na mocy UNCDD, że zostały dotknięte pustynnieniem.