1

W swoich odwołaniach PJ i PC wnoszą o uchylenie postanowienia Sądu Unii Europejskiej z dnia 30 maja 2018 r., PJ/EUIPO – Erdmann & Rossi (Erdmann & Rossi) (T‑664/16, zwanego dalej „zaskarżonym postanowieniem”EU:T:2018:517), na mocy którego Sąd ten z jednej strony odrzucił jako niedopuszczalną skargę wniesioną na decyzję Czwartej Izby Odwoławczej Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) z dnia 18 lipca 2016 r. (sprawa R 1670/2015‑4) dotyczącą postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności prawa do znaku między Erdmann & Rossi GmbH a PJ, jak również z drugiej strony orzekł, iż postępowanie w sprawie wniosku o wstąpienie w miejsce strony, złożonego przez PC, zostaje umorzone.

2

W myśl art. 19 akapity od pierwszego do czwartego statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mającego zastosowanie do Sądu na podstawie art. 53 akapit pierwszy tego statutu:

„Państwa członkowskie i instytucje Unii reprezentuje przed Trybunałem Sprawiedliwości pełnomocnik, ustanawiany dla każdej sprawy; pełnomocnika może wspomagać doradca albo adwokat lub radca prawny.

Państwa będące stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym [z dnia 2 maja 1992 (Dz.U. 1994, L 1, s. 3)], niebędące państwami członkowskimi, oraz Urząd Nadzoru EFTA, określony w tym Porozumieniu, są reprezentowane w taki sam sposób.

Inne strony muszą być reprezentowane przez adwokatów lub radców prawnych.

Jedynie adwokat lub radca prawny uprawniony do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub innego państwa, które jest stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, może reprezentować lub wspomagać stronę przed Trybunałem”.

3

Artykuł 51 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem stanowi:

„Strony są reprezentowane przez pełnomocników, o których mowa w art. 19 akapity pierwszy i drugi statutu (pełnomocników), adwokatów lub radców prawnych zgodnie z postanowieniami art. 19 statutu”.

4

Okoliczności powstania sporu można streścić w podany niżej sposób.

5

W dniu 19 września 2011 r. PJ dokonał w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) zgłoszenia unijnego znaku towarowego dotyczącego oznaczenia słownego „Erdmann & Rossi”.

6

Towary i usługi, dla których wystąpiono o rejestrację, należą do klas 12, 37 i 42 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., ze zmianami.

7

Znak ten został zarejestrowany w dniu 3 lutego 2012 r. pod numerem 010310481.

8

W dniu 26 marca 2014 r. spółka Erdmann & Rossi złożyła wniosek o unieważnienie prawa do spornego znaku na podstawie art. 52 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz.U. 2009, L 78, s. 1) [obecnie art. 59 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz.U. 2017, L 154, s. 1)].

9

Decyzją z dnia 29 czerwca 2015 r. Wydział Unieważnień EUIPO oddalił w całości wniosek o unieważnienie prawa do znaku towarowego.

10

W dniu 18 sierpnia 2015 r. spółka Erdmann & Rossi wniosła odwołanie do EUIPO.

11

Decyzją z dnia 18 lipca 2016 r. Czwarta Izba Odwoławcza EUIPO uwzględniła odwołanie i uchyliła decyzję Wydziału Unieważnień.

12

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 14 września 2016 r. PJ wniósł skargę o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 18 lipca 2016 r. Skargę podpisał S., działający w charakterze adwokata.

13

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 31 marca 2017 r. EUIPO podniosło zarzut niedopuszczalności na podstawie art. 130 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem.

14

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 3 kwietnia 2017 r. EUIPO poinformowało Sąd, że zakwestionowany znak towarowy został zarejestrowany w rejestrze w dniu 28 lutego 2017 r. na rzecz nowego właściciela, mianowicie „[X] [GmbH & Co. KG]”, a w dniu 1 marca 2017 r., w następstwie korekty dokonanej przez EUIPO, na rzecz PC.

15

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 8 maja 2017 r. PJ wniósł, po pierwsze, o zastosowanie środka organizacji postępowania w związku z podejrzeniami dotyczących manipulowania aktami sprawy administracyjnej, a po drugie, o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia prowadzonych przeciwko współpracownikom EUIPO postępowań przygotowawczych.

16

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 23 maja 2017 r. S. wniósł na rzecz PC na podstawie art. 174 regulaminu postępowania przed Sądem wniosek o wstąpienie w miejsce strony.

17

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 24 maja 2017 r. PJ przedstawił uwagi dotyczące podniesionego przez EUIPO zarzutu niedopuszczalności.

18

W zaskarżonym postanowieniu Sąd odrzucił skargę jako niedopuszczalną z tego względu, że skarga wszczynająca postępowanie nie została podpisana przez niezależnego adwokata.

19

W pkt 51 zaskarżonego postanowienia Sąd przypomniał, że zgodnie z art. 19 akapity trzeci i czwarty, art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mającymi zastosowanie do postępowania przed Sądem zgodnie z art. 53 akapit pierwszy tego statutu oraz z art. 73 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem, strony inne niż państwa członkowskie i instytucje Unii, Urząd Nadzoru EFTA lub państwa będące stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym powinny być reprezentowane przez adwokata lub radcę prawnego uprawnionego do występowania przed sądem państwa członkowskiego.

20

W pkt 53 zaskarżonego postanowienia Sąd podkreślił, że zgodnie z istniejącą w porządku prawnym Unii i wywodzącą się ze wspólnych państwom członkowskim tradycji prawnych koncepcją roli adwokata lub radcy prawnego, na której opiera się art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, adwokat lub radca prawny jest współpracownikiem wymiaru sprawiedliwości, którego zadanie polega na zapewnianiu, przy zachowaniu całkowitej niezależności i w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości, obsługi prawnej, której potrzebuje klient.

21

W pkt 54 zaskarżonego postanowienia Sąd przypomniał, opierając się na wyroku z dnia 6 września 2012 r., Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej/Komisja (C‑422/11 P i C‑423/11 P, EU:C:2012:553, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo), że pojęcie „niezależności” adwokata czy radcy prawnego zostało określone nie tylko w sposób pozytywny, czyli w odniesieniu do dyscypliny zawodowej, lecz również w sposób negatywny, czyli poprzez brak stosunku pracy łączącego adwokata z jego klientem. W pkt 55 tego postanowienia Sąd uznał, że rozumowanie to znajduje również zastosowanie w sytuacji, gdy adwokat lub radca prawny jest zatrudniony przez jednostkę organizacyjną powiązaną z reprezentowaną przez niego stroną lub gdy adwokat lub radca prawny jest związany umową cywilną ze stroną skarżącą.

22

Po przypomnieniu w pkt 56 zaskarżonego postanowienia, że adwokat lub radca prawny strony nieuprzywilejowanej nie powinien również mieć takiego osobistego związku z daną sprawą lub pozostawać w takim stosunku zależności ze swoim klientem, że powstanie ryzyko, iż nie będzie on w stanie należycie wypełnić swojej kluczowej roli współpracownika wymiaru sprawiedliwości, Sąd wywnioskował z tego w pkt 57 tego postanowienia, że wymóg niezależności nie służy jedynie wyłączeniu możliwości reprezentacji mandanta przez jego pracowników lub przez osoby pozostające w gospodarczej zależności od niego, ale ma charakter bardziej ogólny, którego przestrzeganie należy badać w każdym konkretnym przypadku.

23

W niniejszej sprawie Sąd zauważył w pkt 62 zaskarżonego postanowienia, że PJ jest współzałożycielem i jednym z dwóch wspólników kancelarii adwokackiej Z, której zlecił, za pośrednictwem S., działającego na rachunek tej kancelarii, reprezentowanie go w ramach postępowania w ramach skargi przed Sądem i że ta kancelaria adwokacka, zarejestrowana jako spółka partnerska, jest podmiotem prawnym odrębnym od PJ.

24

W pkt 63 zaskarżonego postanowienia Sąd orzekł, że ze względu na okoliczność, iż decyzje w kancelarii adwokackiej Z były podejmowane jednomyślnie, PJ sprawował jako wspólnik rzeczywistą kontrolę nad wszystkimi decyzjami tej kancelarii, w tym nad decyzjami dotyczącymi współpracowników kancelarii, wśród których znajdował się S. W szczególności Sąd podkreślił, że S. nie korzystał z tego samego stopnia niezależności od PJ co adwokat wykonujący swoją działalność w kancelarii innej niż ta, w której jego klient był wspólnikiem, oraz że trudniej byłoby mu zaradzić ewentualnym konfliktom między obowiązkami zawodowymi, które miał wykonywać, a celami zamierzonymi przez jego klienta.

25

Sąd wywnioskował z tego w pkt 64 zaskarżonego postanowienia, że relacja S. z kancelarią adwokacką Z mogła mieć wpływ na niezależność tego adwokata, ponieważ interesy kancelarii w dużej mierze pokrywały się z interesami PJ i istniało ryzyko, że środowisko zawodowe S. będzie, przynajmniej w części, miało wpływ na wyrażane przezeń opinie prawne.

26

W pkt 65 zaskarżonego postanowienia Sąd orzekł, że stosunki zawodowe, jakie S. utrzymywał z PJ w chwili wniesienia skargi, były tego rodzaju, że mogły skutkować ryzykiem, że S. nie będzie mógł należycie wypełnić swej kluczowej roli współpracownika wymiaru sprawiedliwości.

27

Jeśli chodzi o wniosek o wstąpienie w miejsce strony, Sąd stwierdził w pkt 78 zaskarżonego postanowienia, że w przypadku gdy wnoszący o wstąpienie w miejsce strony jest blisko związany ze stroną skarżącą, wniosek o wstąpienie w miejsce strony nie jest już istotny, gdy odrzucono skargę jako niedopuszczalną, stwierdzając nieprawidłowość reprezentacji strony skarżącej.

28

W pkt 80 zaskarżonego postanowienia Sąd dodał, że w każdym razie, zważywszy na fakt, iż warunki reprezentacji zgodnie z art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej mają zastosowanie również w ramach wniosku o wstąpienie w miejsce strony, S., który podpisał wniosek o wstąpienie w miejsce strony, nie jest adwokatem niezależnym w stosunku do PC, ponieważ osobą zarządzającą PC był PJ.

29

Sąd wywiódł z tego, w pkt 81 zaskarżonego postanowienia, że nie było potrzeby orzekania w przedmiocie wniosku o wstąpienie w miejsce strony.

30

W dniach 9 i 10 sierpnia 2018 r. zarówno PJ, jak i PC wnieśli odwołania od zaskarżonego postanowienia.

31

Postanowieniem z dnia 29 listopada 2018 r. prezes Trybunału zarządził zawieszenie postępowania w obu sprawach do czasu wydania wyroku w sprawach połączonych Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA (C‑515/17 P i C‑561/17 P).

32

W dniu 4 lutego 2020 r. Trybunał wydał wyrok Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA (C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73).

33

Postępowanie zostało wznowione decyzją z dnia 6 lutego 2020 r.

34

Postanowieniem z dnia 18 maja 2021 r. zdecydowano o połączeniu obu odwołań do celów ustnego etapu postępowania i wydania wyroku.

35

W odwołaniu w sprawie C‑529/18 P PJ wnosi do Trybunału o:

36

W odwołaniu w sprawie C‑531/18 P PC wnosi do Trybunału o:

37

W obu sprawach EUIPO oraz Erdmann & Rossi wnoszą do Trybunału o:

38

Na poparcie odwołania w sprawie C‑529/18 P PJ podnosi trzy zarzuty, dotyczące odpowiednio naruszenia art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przeinaczenia okoliczności faktycznych oraz naruszenia art. 47 akapity pierwszy i drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).

39

Na poparcie odwołania w sprawie C‑531/18 P PC podnosi również trzy zarzuty, dotyczące odpowiednio błędnego stwierdzenia umorzenia postępowania w przedmiocie wniosku o wstąpienie w miejsce strony, naruszenia art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a także naruszenia art. 47 akapity pierwszy i drugi karty.

40

Ze względu na związek stwierdzony pomiędzy z jednej strony zarzutami pierwszym i drugim odwołania w sprawie C‑529/18 P, a z drugiej strony drugim zarzutem odwołania w sprawie C‑531/18 P należy zbadać te zarzuty łącznie.

41

W zarzucie pierwszym odwołania w sprawie C‑529/18 P, dotyczącym naruszenia art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, PJ zarzuca Sądowi błędne zastosowanie nałożonego na strony nieuprzywilejowane obowiązku bycia reprezentowanymi przez adwokata lub radcę prawnego.

42

Sąd dokonał bowiem zbyt szerokiej wykładni wymogów dotyczących niezależności adwokata lub radcy prawnego, która to wykładnia nie znajduje uzasadnienia ani w brzmieniu, ani w znaczeniu wspomnianego art. 19 i która nie znajduje żadnego poparcia w orzecznictwie Trybunału. Taka wykładnia jest całkowicie nieprzewidywalna i sprzeczna z zasadą pewności prawa.

43

Zatem, po pierwsze, PJ utrzymuje, że w przypadku gdy skarżący jest osobą fizyczną, sama okoliczność, że adwokat lub radca prawny umocowany przez niego jest inną osobą fizyczną, wystarcza do realizacji celu art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

44

PJ przypomina, że wymóg reprezentacji przed sądami Unii przez niezależną osobę trzecią ma na celu z jednej strony zapobieganie, aby strony prywatne same działały przed sądem bez korzystania z pośrednika, a z drugiej strony zapewnienie, aby osoby prawne były bronione przez przedstawiciela, który jest wystarczająco niezależny od reprezentowanej przez niego osoby prawnej.

45

Po drugie, PJ uważa, że nawet przy zastosowaniu w niniejszej sprawie kryterium oceny niezależności adwokata lub radcy prawnego w stosunku do osób prawnych nie istnieje żadna podstawa dla tak szerokiej wykładni jak ta przyjęta przez Sąd. Sąd błędnie zastosował bowiem orzecznictwo dotyczące prawników wewnętrznych przedsiębiorstw i przekroczył granice sytuacji mających wpływ na niezależność adwokata lub radcy prawnego, ponieważ samo istnienie więzi ekonomicznej między adwokatem lub radcą prawnym a jego klientem nie wystarcza do stwierdzenia braku niezależności.

46

Sytuacja w niniejszej sprawie nie jest porównywalna z sytuacją rozpatrywaną w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 6 września 2012 r., Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej/Komisja (C‑422/11 P i C‑423/11 P, EU:C:2012:553), na którym oparł się Sąd w zaskarżonym postanowieniu. Interesy PJ jako przedsiębiorcy i właściciela rozpatrywanego znaku towarowego nie są bowiem w żaden sposób identyczne ani w żaden sposób nie pokrywają się z interesami kancelarii adwokackiej Z, w której pracuje S. Ponadto nie istnieje żadne ryzyko, że S. nie byłby w stanie rozwiązać ewentualnych konfliktów między swoją funkcją współpracownika wymiaru sprawiedliwości a interesami PJ, ponieważ zasady wykonywania zawodu mają właśnie na celu zapobieżenie takim konfliktom. Ponadto PJ nie dysponuje żadnym środkiem pozwalającym na wydawanie wytycznych S., ponieważ kancelaria adwokacka Z kierowana jest zazwyczaj przez drugiego wspólnika i wszystkie ważne decyzje podejmowane są jednomyślnie.

47

W zarzucie drugim PJ podnosi, że Sąd dokonał przeinaczenia okoliczności faktycznych w ramach zastosowania art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie, w jakim ustalenia dotyczące braku niezależności S. opierają się na domniemaniach, które nie zostały potwierdzone przez okoliczności faktyczne. Wyciągnięty przez Sąd w pkt 63 zaskarżonego postanowienia wniosek dotyczący trudności, jakie napotkałby S. w usuwaniu ewentualnych konfliktów między swoimi obowiązkami zawodowymi a celami zamierzonymi przez jego klienta, nie jest bowiem niczym poparty.

48

Erdmann & Rossi kwestionuje okoliczności faktyczne podnoszone przez PJ w odniesieniu do jego uprawnień w kancelarii adwokackiej Z i niezależności S. Erdmann & Rossi uważa, że wymogu niezależności, o którym mowa w art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nie może spełnić samo przestrzeganie niemieckich zasad wykonywania zawodu, ponieważ pojęcie „adwokata lub radcy prawnego” w rozumieniu tego przepisu należy interpretować w świetle prawa Unii. Erdmann & Rossi uważa, że w niniejszej sprawie kryterium niezależności nie zostało spełnione, ponieważ PJ umocował nie S., lecz kancelarię adwokacką Z prowadzącą działalność w formie spółki partnerskiej. Tymczasem w ramach prowadzenia postępowania spółka partnerska działała za pośrednictwem swoich wspólników i swoich przedstawicieli, tak że istniała tożsamość pomiędzy mocodawcą a pełnomocnikiem.

49

EUIPO uściśla przede wszystkim, że w ramach złożonego przez Erdmann & Rossi wniosku o unieważnienie prawa do znaku Izba Odwoławcza EUIPO stwierdziła, że PJ w sposób oczywisty działał w złej wierze w zakresie, w jakim dokonał zgłoszenia, ze szkodą dla swojej dawnej klientki, oznaczenia w jej imieniu, które ta ostatnia mu powierzyła. Zdaniem Izby Odwoławczej zachowanie to nie jest zgodne ze zobowiązaniami umownymi i zobowiązaniami w okresie po zakończeniu umowy wynikającymi ze stosunku PJ z jego klientką.

50

EUIPO podnosi, że Sąd prawidłowo zinterpretował dwa kryteria zdefiniowane w art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a mianowicie, że przedstawiciel ma być osobą trzecią i że ta osoba trzecia ma być adwokatem lub radcą prawnym.

51

O ile EUIPO przyznaje, że wykonywanie zawodu adwokata lub radcy prawnego jako pracownika może być zgodne z zasadami etyki zawodowej, o tyle uważa jednak, że brak jest wymaganej niezależności adwokata lub radcy prawnego zatrudnionego w charakterze pracownika, w przypadku gdy klient jest pracodawcą tego adwokata lub radcy prawnego, ponieważ rozwiązanie ewentualnych konfliktów między obowiązkami zawodowymi a celami swojego pracodawcy może być dla takiego adwokata lub radcy prawnego trudniejsze. Tak jest również w przypadku, gdy pracodawca jest osobą prawną odrębną od klienta będącego osobą fizyczną, lecz klient ten jest wspólnikiem tej osoby prawnej, ponieważ z faktycznego punktu widzenia decyzje podejmowane są przez osoby fizyczne, zwłaszcza gdy działają one wbrew zasadom etyki zawodowej.

52

Ponadto EUIPO uważa, że relacja między wspólnikiem a adwokatem lub radcą prawnym będącym członkiem kancelarii jest porównywalna z relacją z prawnikiem przedsiębiorstwa. O ile adwokat lub radca prawny pracujący jako współpracownik w kancelarii może być niezależny, przestrzegając zasad etyki zawodowej, gdy reprezentuje klientów będących osobami trzecimi w stosunku do wspomnianej kancelarii, o tyle niezależność ta nie istnieje już wówczas, gdy reprezentowany ma być wspólnik kancelarii, w której pracuje również ten adwokat lub radca prawny, zwłaszcza gdy wspólnik ten jest na wyższym hierarchicznie od tego adwokata lub radcy prawnego stanowisku.

53

EUIPO stwierdza, że w sprawach, w których istnieje stosunek pracy lub inny rodzaj zależności mogący utrudnić reprezentację w rozumieniu art. 19 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, należy przeanalizować każdy przypadek z osobna. Tymczasem taka analiza jest kwestią faktyczną, która nie podlega kontroli Trybunału w ramach odwołania.

54

Co się tyczy zarzutu drugiego, dotyczącego podnoszonego przeinaczenia okoliczności faktycznych, EUIPO uważa, że PJ wnosi w rzeczywistości o dokonanie przez Trybunał ponownej oceny tych okoliczności faktycznych.

55

Na wstępie w odniesieniu do argumentów EUIPO dotyczących niedopuszczalności zarzutu pierwszego i drugiego w sprawie C‑529/18 P ze względu na to, że dotyczą one kwestii okoliczności faktycznych, należy przypomnieć, że z art. 256 TFUE i art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, iż jedynie Sąd jest właściwy z jednej strony do dokonywania ustaleń faktycznych, z wyjątkiem sytuacji, gdy nieprawidłowość jego ustaleń wynika z przedłożonych mu akt sprawy, a z drugiej strony do oceny tych okoliczności faktycznych. Ocena ta nie stanowi więc, z wyjątkiem przypadków, w których doszło do przeinaczenia dowodów przedstawionych Sądowi, kwestii prawnej, która jako taka podlega kontroli Trybunału. Jeżeli Sąd dokonał ustalenia lub oceny okoliczności faktycznych, Trybunał jest uprawniony na podstawie art. 256 TFUE do kontroli kwalifikacji prawnej tych okoliczności i skutków prawnych, które wywiódł z nich Sąd (wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 47).

56

W niniejszej sprawie w celu oceny charakteru stosunku pomiędzy PJ a jego przedstawicielem Sąd oparł się na elementach o charakterze faktycznym, których kwalifikacja może w szczególności podlegać kontroli przez Trybunał w świetle art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

57

W związku z tym podniesiony przez EUIPO zarzuty niedopuszczalności należy oddalić.

58

Co do istoty należy przypomnieć w odniesieniu do reprezentacji przed sądami Unii strony niewymienionej w dwóch pierwszych akapitach art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, że art. 19 akapity trzeci i czwarty tego statutu, mający zastosowanie do postępowania przed Sądem zgodnie z art. 56 tego statutu, przewiduje dwie odrębne i kumulatywne przesłanki, z których pierwsza stanowi, że strony niewymienione w dwóch pierwszych akapitach wspomnianego art. 19 powinny być reprezentowane przez adwokata lub radcę prawnego, a druga, że jedynie adwokat lub radca prawny uprawniony do występowania przed sądami w państwie członkowskim lub w innym państwie będącym stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym może reprezentować stronę lub wspierać ją w postępowaniu przed sądami Unii (wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

59

Jeśli chodzi o tę drugą przesłankę, z brzmienia art. 19 akapit czwarty statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że znaczenie i zakres tej przesłanki należy interpretować w odniesieniu do danego prawa krajowego. W niniejszej sprawie spełnienie tej przesłanki przez adwokata reprezentującego PJ w postępowaniu w przedmiocie skargi w pierwszej instancji nie zostało zakwestionowane.

60

W odniesieniu do pierwszej przesłanki, dotyczącej pojęcia „adwokata lub radcy prawnego”, Trybunał orzekł, że w braku odesłania w art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej do prawa krajowego państw członkowskich pojęcie to należy interpretować w sposób autonomiczny i jednolity w całej Unii, z uwzględnieniem nie tylko brzmienia tego przepisu, lecz także jego kontekstu i celu (wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

61

W tym względzie, jak wskazał Sąd w pkt 52 zaskarżonego postanowienia, treść art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a w szczególności posłużenie się terminem „reprezentowane”, świadczy o tym, że „strona” w rozumieniu tego postanowienia, niezależnie od jej statusu, nie jest uprawniona do samodzielnego występowania przed sądem Unii, lecz musi korzystać z usług osoby trzeciej. Tak więc złożenie skargi podpisanej przez samego skarżącego nie może wystarczyć do wniesienia skargi, i to nawet jeżeli skarżący jest adwokatem lub radcą prawnym uprawnionym do występowania przed sądem krajowym (wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 58, 59 i przytoczone tam orzecznictwo).

62

Stwierdzenie to znajduje potwierdzenie w kontekście, w jaki wpisuje się art. 19 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, z którego wyraźnie wynika, że zastępstwo prawne strony, która nie jest objęta zakresem regulacji dwóch pierwszych akapitów tego artykułu, może być zapewnione wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego, podczas gdy strony, o których mowa w tych pierwszych dwóch akapitach, mogą być reprezentowane przez pełnomocnika, którego w stosownym przypadku może wspomagać doradca, adwokat lub radca prawny (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 60).

63

Za powyższym stwierdzeniem przemawia cel reprezentacji przez adwokata lub radcę prawnego stron niewymienionych w pierwszych dwóch akapitach art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, którym jest, po pierwsze, uniemożliwienie osobom prywatnym samodzielnego występowania przed sądem, bez korzystania z usług pośrednika, a po drugie, zapewnienie, aby osoby prawne były bronione przez przedstawiciela, który jest wystarczająco niezawisły od osoby prawnej, którą reprezentuje (wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 61 i przytoczone tam orzecznictwo).

64

W tym względzie Trybunał podkreślił, że celem zadania polegającego na reprezentowaniu przez adwokata lub radcę prawnego, o którym mowa w art. 19 akapity trzeci i czwarty statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które wykonywane jest w interesie należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, jest przede wszystkim jak najlepsza ochrona i obrona interesów klienta, z zachowaniem pełnej niezależności i z poszanowaniem prawa oraz zasad wykonywania zawodu i etyki (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 62).

65

Prawdą jest, że pojęcie „niezależności” adwokata lub radcy prawnego zostało pierwotnie wypracowane w kontekście poufności dokumentów w dziedzinie konkurencji, ponieważ orzecznictwo, o którym mowa w pkt 53 i 63 zaskarżonego postanowienia, uściśliło w tym względzie, że adwokat lub radca prawny jest współpracownikiem wymiaru sprawiedliwości, którego zadanie polega na zapewnianiu w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości obsługi prawnej klientowi (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 maja 1982 r., AM & S Europe/Komisja, 155/79, EU:C:1982:157, pkt 24; z dnia 14 września 2010 r., Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals/Komisja i in., C‑550/07 P, EU:C:2010:512, pkt 42). Należy jednak stwierdzić, że znaczenie tego pojęcia uległo ewolucji w dziedzinie reprezentacji przed sądami Unii, przy czym dominującym kryterium przyjętym w tym względzie jest ochrona i obrona interesów klienta, z poszanowaniem obowiązujących przepisów prawa oraz zasad wykonywania zawodu i etyki (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Pologne/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 62).

66

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału wymóg niezależności został określony nie tylko w sposób negatywny, to znaczy poprzez brak stosunku pracy, ale również w sposób pozytywny, to znaczy poprzez odniesienie do dyscypliny zawodowej. (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo).

67

Jak wyjaśnił Sąd w pkt 54 zaskarżonego postanowienia, wymóg niezależności adwokata lub radcy prawnego w szczególnym kontekście art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oznacza bezwzględnie brak stosunku pracy między adwokatem lub radcą prawnym a jego klientem.

68

Ponadto jak wskazał Sąd w pkt 55 zaskarżonego postanowienia, rozumowanie to znajduje również zastosowanie w sytuacji, w której adwokat lub radca prawny jest zatrudniony przez jednostkę organizacyjną powiązaną z reprezentowaną przez niego stroną (wyrok z dnia 6 września 2012 r., Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej/Komisja, C‑422/11 P i C‑423/11 P, EU:C:2012:553, pkt 25).

69

W odniesieniu do pozytywnej definicji pojęcia „niezależności” której obowiązek spoczywa na adwokacie lub radcy prawnym, Trybunał podkreślił wyraźnie, że niezależność tę należy rozumieć nie jako brak jakichkolwiek powiązań adwokata lub radcy prawnego z jego klientem, lecz wyłącznie takich powiązań, które w sposób oczywisty ograniczają jego zdolność do wypełniania zadań w zakresie obrony klienta w jego najlepszym interesie, z poszanowaniem prawa oraz zasad wykonywania zawodu i etyki (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 62–64).

70

W świetle powyższych rozważań należy dokonać oceny zasadności zarzutów pierwszego i drugiego odwołania w sprawie C‑529/18 P oraz zarzutu drugiego odwołania w sprawie C‑531/18 P.

71

W tym względzie Sąd uznał w istocie w pkt 54 i 55 zaskarżonego postanowienia, że jeśli chodzi o ocenę niezależności adwokata lub radcy prawnego, sytuacja adwokata lub radcy prawnego, który jest związany umową prawa cywilnego ze stroną skarżącą, musi być traktowana jak sytuacja związania stosunkiem pracy, która implikuje brak niezależności adwokata lub radcy prawnego.

72

Jednakże, jak wskazał już Trybunał, samo istnienie jakiegokolwiek cywilnoprawnego stosunku umownego między adwokatem lub radcą prawnym a jego klientem nie wystarcza, aby uznać, że ten adwokat lub radca prawny znajduje się w sytuacji wyraźnie osłabiającej jego zdolność do obrony interesów swojego klienta z poszanowaniem kryterium niezależności (zob. podobnie wyrok z dnia 4 lutego 2020 r., Uniwersytet Wrocławski i Polska/REA, C‑515/17 P i C‑561/17 P, EU:C:2020:73, pkt 66, 67).

73

Ponadto Sąd dokonał błędnej wykładni kryterium niezależności w rozumieniu art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, orzekając w pkt 57 zaskarżonego postanowienia, że wymogu bycia reprezentowanym przez niezależną osobę trzecią nie można rozumieć jako wymogu służącego jedynie wyłączeniu możliwości mandanta przez jego pracowników lub osoby pozostające w gospodarczej zależności od niego, lecz stanowi on bardziej ogólny wymóg, którego przestrzeganie należy badać w każdym konkretnym przypadku.

74

Aby bowiem uwzględnić cel misji reprezentowania przez adwokata lub radcę prawnego, wymóg niezależności nałożony przez prawo Unii na przedstawicieli stron nieuprzywilejowanych należy interpretować w ten sposób, że ogranicza on przypadki niedopuszczalności ze względu na uchybienie w wykonywaniu zadań związanych z reprezentacją do sytuacji, w których oczywiste jest, że adwokat lub radca prawny nie jest w stanie wypełnić swojej funkcji jako obrońca poprzez jak najlepsze służenie interesom swego klienta, tak że należy go odsunąć od udziału w sprawie w interesie tego ostatniego.

75

Należy jednak przypomnieć, że jeśli w uzasadnieniu wyroku Sądu dopuszczono się naruszenia prawa Unii, lecz sentencja tego wyroku okazuje się zasadna w świetle innych względów prawnych, odwołanie należy oddalić (wyrok z dnia 22 września 2020 r., Austria/Komisja, C‑594/18 P, EU:C:2020:742, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

76

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że PJ, który jest adwokatem i wykonuje równolegle działalność w dziedzinie udzielania licencji na znaki towarowe, upoważnił kancelarię adwokacką Z, będącą spółką partnerską, w której jest jednym z dwóch wspólników i współzałożycielem, w celu zapewnienia sobie reprezentacji w ramach postępowania sądowego dotyczącego znaku towarowego, którego jest właścicielem, oraz że S., adwokat wykonujący działalność we wspomnianej kancelarii jako współpracownik, został wyznaczony do tej reprezentacji.

77

Po przeanalizowaniu w pkt 62 i 63 zaskarżonego postanowienia struktury kancelarii adwokackiej Z i procesu podejmowania decyzji w ramach tej kancelarii Sąd stwierdził w pkt 63 tego postanowienia, że PJ sprawował rzeczywistą kontrolę nad decyzjami kancelarii dotyczącymi S. oraz że okoliczność ta skutkowała tym, że S., mimo podlegania zasadom wykonywania zawodu adwokata, nie korzystał w odniesieniu d PJ z tego samego stopnia niezależności co adwokat wykonujący działalność w kancelarii innej niż kancelaria, której klient jest wspólnikiem.

78

W tym względzie należy stwierdzić, że stosunek łączący S. z kancelarią adwokacką Z, a tym samym z PJ jako wspólnikiem tej kancelarii, nie może z urzędu zostać uznany za stosunek pracy implikujący brak jakiejkolwiek niezależności, jak wynika z pkt 66–68 niniejszego wyroku.

79

Jest bowiem powszechnie wiadome, że zawód adwokata może być wykonywany w różnych formach, począwszy od indywidualnego adwokata po adwokatów pracujących w dużych kancelariach międzynarodowych. Do adwokatów, którzy wspólnie zakładają kancelarię, należy określenie warunków ich współpracy, a ich stosunki umowne mogą nawet przybierać formę stosunku pracy, o ile zezwala na to prawo, krajowe przepisy regulujące wykonywanie zawodu i mające zastosowanie zasady etyki zawodowej. Tymczasem należy domniemywać, że adwokat współpracujący w kancelarii, nawet jeśli wykonuje swój zawód w ramach umowy o pracę, spełnia te same wymogi niezależności co adwokat prowadzący działalność indywidualnie lub jako wspólnik w kancelarii.

80

Jednakże o ile domniemywa się, że adwokat współpracujący w kancelarii spełnia co do zasady wymogi niezależności w rozumieniu art. 19 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w tym w sytuacji, gdy wykonuje swoje obowiązki na podstawie umowy o pracę lub w ramach innego stosunku podporządkowania, o tyle należy dokonać rozróżnienia w zależności od sytuacji reprezentowanego klienta.

81

O ile bowiem sytuacja, w której klient jest osobą fizyczną lub prawną osobą trzecią w stosunku do kancelarii adwokackiej, w której dany współpracownik wykonuje swoje obowiązki, nie stanowi dla niego szczególnego problemu w odniesieniu do jego niezależności, o tyle inaczej jest w sytuacji, w której klient, będący osobą fizyczną, sam jest wspólnikiem i członkiem założycielem kancelarii adwokackiej i może w związku z tym sprawować rzeczywistą kontrolę nad współpracownikiem. W tej ostatniej sytuacji należy uznać, że powiązania istniejące między adwokatem współpracownikiem a klientem wspólnikiem są tego rodzaju, że w sposób oczywisty naruszają niezależność adwokata.

82

W świetle powyższego oraz w drodze zmiany uzasadnienia należy zatem oddalić jako bezzasadne zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑529/18 P oraz zarzut drugi odwołania w sprawie C‑531/18 P.

83

W zarzucie trzecim odwołania w sprawie C‑529/18 P, dotyczącym naruszenia art. 47 akapity pierwszy i drugi karty, PJ podnosi, że szeroka wykładnia, na którą powołał się Sąd, ma istotny wpływ nie tylko na swobodne wykonywanie zawodu adwokata lub radcy prawnego w Europie, lecz również na prawa podstawowe jednostek, które są pozbawione skutecznej ochrony sądowej. Argumentacja, na którą powołuje się PC w ramach zarzutu trzeciego odwołania w sprawie C‑531/18 P, jest w istocie identyczna.

84

PJ podnosi, że zaskarżone postanowienie narusza prawo do skutecznej ochrony sądowej w zakresie, w jakim prawo to zakłada skuteczny dostęp do sądów. PJ wyjaśnia w tym względzie, że gdyby Sąd poinformował go w odpowiednim czasie o istnieniu ewentualnej nieprawidłowości związanej z reprezentacją prawną, mógłby on w terminie wyznaczyć innego adwokata lub radcę prawnego.

85

Zarówno Erdmann & Rossi, jak i EUIPO uważają, że w niniejszej sprawie nie doszło do żadnego naruszenia prawa do skutecznej ochrony sądowej.

86

Należy przypomnieć, że zasada skutecznej ochrony sądowej praw przysługujących jednostkom na podstawie prawa Unii, do której odnosi się również art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, stanowi ogólną zasadę prawa Unii, zasadę, która wynika ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich i która została potwierdzona w art. 47 karty (zob. podobnie wyrok z dnia 5 listopada 2019 r., EBC i in./Trasta Komercbanka i in., C‑663/17 P, C‑665/17 P i C‑669/17 P, EU:C:2019:923, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

87

Skuteczna ochrona sądowa osoby fizycznej takiej jak PJ, która jest właścicielem prawa do znaku towarowego będącego przedmiotem wniosku o unieważnienie prawa do znaku, jest zapewniona poprzez przysługujące tej osobie prawo do wniesienia do sądu Unii skargi na decyzję o unieważnieniu wydaną przez Izbę Odwoławczą EUIPO.

88

Co się tyczy możliwości usunięcia braków, z orzecznictwa Trybunału wynika, że o ile prawdą jest, że statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i regulamin Sądu przewidują możliwość usunięcia braków skargi, która nie spełnia niektórych wymagań formalnych, naruszenie obowiązku reprezentowania przez adwokata lub radcę prawnego uprawnionego do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub innego państwa, będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie należy do braków, które mogą zostać usunięte po upływie terminu na wniesienie skargi zgodnie z art. 21 akapit drugi tego statutu i art. 44 § 6 tego regulaminu postępowania (obecnie art. 78 § 6 tego regulaminu) (postanowienia: z dnia 27 listopada 2007 r.Diy-Mar Insaat Sanayi ve Ticaret i Akar/Komisja, C‑163/07 P, EU:C:2007:717, pkt 26; a także z dnia 20 lutego 2008 r., Comunidad Autónoma de Valencia/Komisja, C‑363/06 P, niepublikowane, EU:C:2008:99, pkt 34).

89

Prawdą jest, że zgodnie z art. 55 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem możliwe jest wyznaczenie nowego przedstawiciela strony, jeżeli Sąd zdecyduje się na wykluczenie przedstawiciela, który został pierwotnie wyznaczony, ponieważ uważa on, że jego zachowanie, jak stanowi art. 55 § 1 wskazanego regulaminu postępowania, godzi w powagę Sądu lub jest niezgodne z wymogami zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania.

90

Jednakże w przypadku takim, jak ten wskazany w pkt 81 niniejszego wyroku, żaden przepis regulaminu postępowania przed Sądem lub statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie nakłada obecnie na Sąd lub Trybunał obowiązku powiadomienia wnoszącego skargę ani umożliwienia mu wyznaczenia nowego przedstawiciela w toku postępowania.

91

Z powyższego wynika, że zarzut trzeci odwołania w sprawie C‑529/18 P oraz zarzut trzeci odwołania w sprawie C‑531/18 P należy oddalić jako bezzasadne.

92

W zarzucie pierwszym odwołania w sprawie C‑531/18 P PC zarzuca Sądowi stwierdzenie, że nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie złożonego na rzecz PC wniosku o wstąpienie w miejsce strony.

93

Erdmann & Rossi i EUIPO wnoszą o oddalenie tego zarzutu.

94

Z uwagi na to, że zgodność z prawem orzeczenia Sądu odrzucającego skargę wniesioną przez PJ jako niedopuszczalną ze względu na nieprawidłowości w reprezentacji prawnej PJ zostało potwierdzone niniejszym wyrokiem, należy stwierdzić, że wniosek o wstąpienie w miejsce strony nie jest już istotny i że nie ma potrzeby orzekania w przedmiocie tego wniosku.

95

Należy zatem również oddalić zarzut pierwszy odwołania w sprawie C‑531/18 P.

96

Z powyższych rozważań wynika, że odwołanie należy oddalić w całości.

97

Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odwołanie jest bezzasadne, Trybunał rozstrzyga o kosztach. Zgodnie z art. 138 § 1 tego regulaminu postępowania, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.

98

Ponieważ w niniejszej sprawie Erdmann & Rossi i EUIPO wniosły o obciążenie PJ i PC kosztami postępowania, a ci przegrali sprawę, należy ich zatem obciążyć kosztami niniejszego postępowania odwoławczego i postępowania przed Sądem.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: