This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52014DC0460
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL on the Application of Council Regulation (EC) No 723/2009 of 25 June 2009 on the Community legal framework for a European Research Infrastructure Consortium (ERIC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC)
/* COM/2014/0460 final */
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 723/2009 z dnia 25 czerwca 2009 r. w sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC) /* COM/2014/0460 final */
1. Wprowadzenie Rozporządzenie Rady (WE) nr 723/2009 w
sprawie wspólnotowych ram prawnych konsorcjum na rzecz europejskiej
infrastruktury badawczej (ERIC)[1]
(zwane dalej „rozporządzeniem w sprawie ERIC”) zostało przyjęte
w celu ułatwienia tworzenia i eksploatacji dużych europejskich
infrastruktur badawczych przez kilka państw członkowskich i
państw stowarzyszonych poprzez dostarczenie nowego instrumentu prawnego –
konsorcjum na rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (ERIC). W rozporządzeniu w sprawie ERIC podjęto
jeden z głównych problemów związanych z tworzeniem nowych
europejskich infrastruktur badawczych oprócz niedoboru zasobów i
złożonych kwestii technicznych i organizacyjnych, tj. brak
odpowiednich ram prawnych uzgodnionych przez wszystkie państwa
umożliwiających partnerom z różnych państw utworzenie
partnerstwa. Celem rozporządzenia w
sprawie ERIC było również ułatwienie szybszego tworzenia
europejskich infrastruktur badawczych poprzez zaoszczędzenie czasu na
prowadzenie powtórnych negocjacji przy poszczególnych projektach, dokonanie
analizy i omówienie najlepszej formy prawnej dla tego rodzaju
międzynarodowych organizacji badawczych wraz z wadami i zaletami z
nią związanymi oraz zaoszczędzenie czasu na prowadzenie dyskusji
w parlamentach narodowych związanych z zatwierdzaniem potrzebnej umowy
międzynarodowej w przypadku braku ram prawnych przewidzianych w
rozporządzeniu w sprawie ERIC. Rozporządzenie w sprawie
ERIC miało być odpowiedzią na europejską ambicję
polityczną polegającą na utworzeniu europejskiej przestrzeni
badawczej mającej na celu umożliwienie sprostania bieżącym
wyzwaniom (m.in. umiędzynarodowienie badań, osiągnięcie
masy krytycznej, rozwój rozproszonych obiektów, opracowanie modeli referencyjnych).
Rozporządzenie miało również przyczynić się do
budowania tożsamości UE wokół sztandarowych obiektów naukowych
prowadzącej do bardziej pozytywnego wizerunku Unii Europejskiej na
szczeblu międzynarodowym poprzez dostarczenie międzynarodowym
odpowiednikom jednego podmiotu prawnego, do którego mogliby przystąpić
w charakterze członków lub z którym mogliby nawiązać
współpracę i utworzyć ewentualne partnerstwo. Rozporządzenie w sprawie
ERIC zostało zmienione w grudniu 2013 r.[2], aby umożliwić lepsze odzwierciedlenie wkładów
państw stowarzyszonych w ERIC, stawiając te państwa na poziomie
bardziej zrównanym z państwami członkowskimi w organach zarządzających
ERIC w zakresie praw głosu w świetle możliwego przyjęcia
konsorcjów ERIC w państwach stowarzyszonych, co doprowadziłoby do
zwiększenia udziału państw stowarzyszonych w konsorcjach ERIC. Wnioski te zostały również zgłoszone w
kontekście ewentualnego przyjęcia przez Norwegię trzech
konsorcjów ERIC umieszczonych w planie działań Europejskiego Forum
Strategii ds. Infrastruktur Badawczych („ESFRI”) na 2010 r.[3]. Niniejsze sprawozdanie zostało
sporządzone przez Komisję na podstawie art. 19 rozporządzenia w
sprawie ERIC, który stanowi, że nie później niż dnia 27 lipca
2014 r. Komisja przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie z jego
stosowania oraz, w stosownych przypadkach, propozycje zmian. 2. Charakter prawny ERIC Rozporządzenie w sprawie ERIC zapewnia
wspólne ramy prawne oparte na art. 187 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (TFUE) stanowiące uzupełnienie krajowych i międzyrządowych
prawnych i regulacyjnych programów w zakresie ustanawiania ponadnarodowych
infrastruktur badawczych. Jest ono jednym z instrumentów prawnych, jakie
dotychczas przyjęto na rzecz europejskiej przestrzeni badawczej. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC konsorcjum
ERIC jest podmiotem prawnym posiadającym osobowość prawną i
pełną zdolność do czynności prawnych uznawaną we
wszystkich państwach członkowskich. Członkami ERIC muszą
być co najmniej trzy państwa: jedno państwo członkowskie i
dwa inne państwa będące państwami członkowskimi lub
państwami stowarzyszonymi. Członkami ERIC mogą być
państwa członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa
trzecie inne niż państwa stowarzyszone oraz organizacje
międzyrządowe. Członkowie wspólnie dążą do
osiągnięcia celów ERIC, przede wszystkim tworzenia i eksploatacji
infrastruktury badawczej o znaczeniu europejskim. Państwa
członkowskie, państwa stowarzyszone, państwa trzecie inne
niż państwa stowarzyszone oraz organizacje międzyrządowe
mogą również przystępować do ERIC jako obserwatorzy bez
prawa głosu. Wewnętrzna struktura ERIC
jest elastyczna i umożliwia członkom określenie w statucie
ich praw i obowiązków, organów i ich kompetencji oraz zawarcie innych
ustaleń wewnętrznych. Rozporządzenie w sprawie ERIC stanowi,
że państwa członkowskie i państwa stowarzyszone
posiadają wspólnie większość praw głosu w zgromadzeniu
członków, natomiast wnioski w sprawie zmiany statutu ERIC przyjętego
przez państwo członkowskie wymagają zgody większości
państw członkowskich będących jego członkami.
Odpowiedzialność członków za długi ERIC może być
ograniczona do wysokości ich wkładów, przy czym członkowie
mogą w statucie zawrzeć odmienne ustalenia w tym zakresie. Prawem
właściwym dla ERIC jest prawo unijne, prawo państwa, w którym
znajduje się siedziba statutowa ERIC, lub prawo państwa, w którym
prowadzona jest działalność, w zakresie niektórych kwestii
administracyjnych, technicznych i bezpieczeństwa. Statut i postanowienia
wykonawcze do statutu muszą być zgodne z prawem właściwym. ERIC jest uznawane za
organizację lub podmiot międzynarodowy w rozumieniu dyrektyw
dotyczących podatku VAT i podatku akcyzowego, lecz warunkiem skorzystania
ze zwolnienia z tych podatków jest uznanie ERIC za organizację lub podmiot
międzynarodowy przez przyjmujące państwo członkowskie. ERIC
jest również uznawane za organizację międzynarodową w
rozumieniu dyrektywy w sprawie zamówień publicznych, w związku z
czym może być zwolnione z procedur udzielania zamówień
publicznych i przyjąć własne zasady udzielania zamówień
publicznych. Podstawą utworzenia ERIC
jest decyzja Komisji działającej na podstawie uprawnień
wykonawczych przyznanych jej przez Radę. Komisja działa w oparciu o
wniosek złożony przez państwa członkowskie, inne państwa
i organizacje międzyrządowe, które wyrażają wolę
stania się członkami założycielami ERIC. Procedura
przyjęcia decyzji Komisji polega m.in. na zasięgnięciu opinii
niezależnych ekspertów, w szczególności w dziedzinie planowanej
działalności ERIC. Komisja zasięga również opinii komitetu
przewidzianego w art. 20 rozporządzenia w sprawie ERIC („Komitet ds.
ERIC”), który składa się z przedstawicieli wszystkich państw
członkowskich i państw stowarzyszonych. 3. Wykonanie
rozporządzenia w sprawie ERIC Od czasu przyjęcia rozporządzenia w
sprawie ERIC utworzono siedem konsorcjów ERIC. W marcu 2011 r. utworzono SHARE-ERIC
(konsorcjum dla celów przeprowadzenia badania dotyczącego zdrowia,
starzenia i przechodzenia na emeryturę w Europie)[4],
którego pierwszym państwem przyjmującym były Niderlandy, a od 2014
r. Niemcy, z Austrią, Belgią, Republiką Czeską,
Grecją, Izraelem, Słowenią, Włochami i Niderlandami jako
członkami oraz Szwajcarią jako obserwatorem. W
lutym 2012 r. utworzono CLARIN ERIC (konsorcjum na rzecz wspólnych zasobów
językowych i infrastruktury technologicznej)[5], którego państwem przyjmującym są Niderlandy,
z Republiką Czeską, Danią, Niemcami, Estonią i Unią
Języka Niderlandzkiego jako członkami. W
listopadzie 2013 r. ustanowiono cztery konsorcja ERIC: konsorcjum na potrzeby
europejskiej infrastruktury zaawansowanych badań translacyjnych w
medycynie (EATRIS ERIC)[6], które zostało przyjęte przez Niderlandy,
z Republiką Czeską, Danią, Estonią, Włochami i
Finlandią jako członkami oraz Francją i Hiszpanią jako
obserwatorami; konsorcjum na potrzeby Europejskiego Sondażu
Społecznego (ESS ERIC)[7],
które zostało przyjęte przez Zjednoczone Królestwo, z Belgią,
Republiką Czeską, Niemcami, Estonią, Irlandią, Litwą,
Niderlandami, Austrią, Polską, Portugalią, Słowenią i
Szwecją jako członkami oraz Norwegią i Szwajcarią jako
obserwatorami; konsorcjum na rzecz infrastruktury badawczej biobanków i zasobów
biomolekularnych (BBMRI-ERIC)[8],
które zostało przyjęte przez Austrię, z Belgią,
Republiką Czeską, Niemcami, Estonią, Francją, Grecją,
Włochami, Maltą, Holandią, Finlandią i Szwecją jako
członkami oraz Norwegią, Polską, Szwajcarią i Turcją
jako obserwatorami; konsorcjum na rzecz Europejskiej Sieci Infrastruktur
Badań Klinicznych (ECRIN-ERIC)[9],
które zostało przyjęte przez Francję, z Niemcami,
Hiszpanią, Włochami i Portugalią jako członkami. Wreszcie w maju 2014 r.
ustanowiono infrastrukturę badawczą Euro-Argo jako konsorcjum na
rzecz europejskiej infrastruktury badawczej (Euro-Argo ERIC)[10], które zostało
przyjęte przez Francję, z Niemcami, Grecją, Włochami,
Niderlandami, Finlandią i Zjednoczonym Królestwem jako członkami oraz
Polską i Norwegią jako obserwatorami. Wszystkie z siedmiu wyżej wymienionych
konsorcjów ERIC zostały umieszczone w planach działań
uzgodnionych z Europejskim Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych
(ESFRI). Dwa z konsorcjów ERIC (SHARE-ERIC i ESS ERIC) ustanowiono w celu
opracowywania, udoskonalania i przeprowadzania badań europejskich.
Pięć pozostałych konsorcjów ERIC ustanowiono w celu
udoskonalania i wdrażania rozproszonych infrastruktur w dziedzinie
biologii i medycyny, nauk o środowisku oraz nauk społecznych i
humanistycznych. Struktura prawna ERIC wykorzystywana jest do
tworzenia i eksploatacji różnych rodzajów infrastruktury, zarówno
zlokalizowanych w jednej placówce, jak i rozproszonych. Rozproszone infrastruktury mogą obejmować zarówno
infrastruktury posiadające obiekty zlokalizowane w różnych miejscach
eksploatowane przez jedną osobę prawną, jak i infrastruktury
utworzone jako centralny ośrodek koordynujący eksploatację
rozproszonych obiektów, które mogą zachować osobowość
prawną. Rozporządzenie w sprawie
ERIC jest bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich i nie
wymaga transpozycji. Przyjęcie odpowiednich środków i procedur
przez państwa członkowskie było jednak konieczne w celu
umożliwienia poszczególnym państwom członkowskim
przystąpienia do ERIC w charakterze państwa przyjmującego lub
członka. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ERIC do utworzenia ERIC
wymagane jest, między innymi, oświadczenie przyjmującego
państwa członkowskiego w sprawie uznania ERIC za organizację
międzynarodową w rozumieniu dyrektywy dotyczącej podatku VAT
oraz za organizację międzynarodową w rozumieniu dyrektywy
2008/118/WE w celu skorzystania ze zwolnienia z podatku VAT lub podatku
akcyzowego. Umożliwienie przyjęcia ERIC zajęło
większości państw członkowskich (z wyjątkiem
Niderlandów, które wprowadziły wewnętrzne procedury już w 2010
r.) kilka lat, co było spowodowane tym, że nowa struktura prawna
wymagała przyjęcia w krajowych systemach prawnych i administracyjnych,
oraz tym, że zanim utworzenie i eksploatacja ERIC w ramach krajowych
systemów prawnych i administracyjnych stały się możliwe, zarówno
służby Komisji, jak i zaangażowane państwa
członkowskie musiały podjąć wiele kwestii praktycznych. Państwa stowarzyszone i
państwa trzecie, w których rozporządzenie w sprawie ERIC nie jest
bezpośrednio stosowane, mają obowiązek składać
wiążące oświadczenia w sprawie uznania osobowości
prawnej i przywilejów ERIC wymagane do ewentualnego przyjęcia ERIC
(państwa stowarzyszone) lub uzyskania statusu członka w danym ERIC. Po pięciu latach od
przyjęcia rozporządzenia w sprawie ERIC większość
państw członkowskich i niektóre państwa stowarzyszone wprowadziły
środki niezbędne do przystąpienia do ERIC w charakterze
państwa przyjmującego lub członka. O pozytywnym rozwoju
wydarzeń świadczyć może również to, że w ok. 20 z
48 projektów umieszczonych w planie działań ESFRI na rok 2010
wykorzystuje się lub zakłada się wykorzystanie ERIC do
utworzenia infrastruktury badawczej. Ponadto do Komisji wpłynęły
dwa wnioski o utworzenie europejskich infrastruktur badawczych, które nie
zostały umieszczone w planie działań ESFRI, tj. konsorcjum na rzecz środkowoeuropejskiej infrastruktury badawczej (CERIC-ERIC), które zostanie przyjęte we Włoszech,
oraz wspólnego instytutu ds. interferometrii wielkobazowej (JIV-ERIC), które
zostanie przyjęte w Niderlandach. Istotną rolę w
ułatwieniu wykonania przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC
odegrały środki administracyjne i proceduralne wprowadzone przez
właściwe organy państw członkowskich i państw
stowarzyszonych, wymiana informacji na regularnych posiedzeniach Komitetu ds.
ERIC oraz wyjaśnienia przedstawione przez poszczególne służby
Komisji odnośnie do kwestii podniesionych przez przedstawicieli państw
członkowskich i państw stowarzyszonych. Komisja spodziewa się,
że do końca 2015 r. utworzonych zostanie około 15 konsorcjów
ERIC. 4. Wyzwania związane z wykonaniem
rozporządzenia w sprawie ERIC Rozporządzenie w sprawie ERIC zostało
przyjęte i jest wykonywane w czasach, kiedy państwa członkowskie
i państwa stowarzyszone wprowadzają restrykcyjne środki
budżetowe mające na celu zmniejszenie deficytu publicznego. Koncentracja długoterminowych zasobów niezbędnych
do tworzenia i eksploatacji właściwej infrastruktury badawczej o
znaczeniu ogólnoeuropejskim stanowi zatem duże wyzwanie i staje się
jeszcze bardziej skomplikowana ze względu na różne przedziały
czasowe procedur podejmowania decyzji budżetowych funkcjonujące w poszczególnych
państwach członkowskich i państwach stowarzyszonych. Skutkuje to
dość długotrwałymi przygotowaniami zmierzającymi do
osiągnięcia minimalnego finansowania na rzecz utworzenia
infrastruktur badawczych. Kwestia ta nie jest charakterystyczna
wyłącznie dla instrumentu prawnego, jakim jest ERIC, lecz odnosi
się do wszystkich europejskich infrastruktur badawczych. Lepsza
synchronizacja, większa przejrzystość i dostosowanie między
państwami członkowskimi, państwami stowarzyszonymi i
państwami trzecimi zaangażowanymi w przygotowania do wdrożenia
infrastruktury badawczej przyczynią się do znacznego przyspieszenia
procesu wdrażania. Warunek polegający na
tym, że tylko państwa i organizacje międzyrządowe mogą
składać wnioski o utworzenie ERIC, utrudnia sytuację
środowiskom naukowym, które przygotowują się do utworzenia i
wdrożenia infrastruktury badawczej, ponieważ ministerstwa czy agencje
finansujące upoważnione przez ministerstwa zazwyczaj nie
uczestniczą w przygotowaniu wniosków o utworzenie ERIC od samego
początku. Sytuacja ta wywołuje również dyskusje między
potencjalnymi partnerami ERIC m.in. dotyczące stosunku wniesionych
wkładów do praw głosu, w których zaangażowane
środowiska naukowe przyjmują odmienne podejście. Udział
przedstawicieli ministerstw i agencji finansujących w przygotowaniach do
tworzenia europejskich infrastruktur badawczych od samego początku
mógłby przyczynić się do uniknięcia niepotrzebnych
opóźnień na późniejszym etapie przygotowań, w którym należałoby
poczynić ustalenia dotyczące siedziby, wkładów finansowych i
zobowiązań partnerów, zanim złożenie formalnego wniosku o utworzenie
ERCI stałoby się możliwe. Ponadto charakter przekrojowy
wielu europejskich infrastruktur badawczych w kilku przypadkach prowadzi do
bardziej złożonego procesu decyzyjnego ich partnerów ze względu
na konieczność zaangażowania kilku ministerstw i agencji
finansujących, na przykład w obszarze zdrowia, badań naukowych,
spraw morskich, środowiska i energii. Zgodnie z przepisami
dotyczącymi podatku VAT i podatku akcyzowego oraz zamówień
publicznych zawartymi w rozporządzeniu w sprawie ERIC w
zaangażowanych państwach członkowskich, państwach
stowarzyszonych i państwach trzecich niektóre ministerstwa, w tym
ministerstwa finansów i spraw zagranicznych, miały obowiązek
uczestniczyć w procesie przygotowywania i zatwierdzania wniosków o
utworzenie ERIC, co stwarzało dodatkowe trudności i wymagało
odpowiednich procedur wewnętrznych mających na celu ułatwienie procesu
zatwierdzania. Z doświadczenia zdobytego w procesie ustanawiania siedmiu
konsorcjów ERIC wynika, że więcej państw członkowskich i państw
stowarzyszonych zaczęło zdawać sobie sprawę ze
złożoności sytuacji i przyjęło już
wewnętrzne procedury decyzyjne mające na celu zorganizowanie i przyspieszenie
wewnętrznego procesu zatwierdzania. Wreszcie po raz pierwszy ERIC
będzie uprawnione do składania wniosków i uczestnictwa w ramach
programu „Horyzont 2020”. Ponadto w programie prac na rzecz infrastruktury
badawczej zawarto odniesienia do udzielenia ewentualnego wsparcia konsorcjom
ERIC i infrastrukturom badawczym ESFRI. Komisja oczekuje, że mogłyby
one odegrać ważną rolę w zarządzaniu danymi oraz w
grupowaniu w zakresie kilku obszarów tematycznych, takich jak badania
dotyczące zdrowia i środowiska. 5. Rola służb Komisji Służby Komisji ułatwiły proces
wykonania rozporządzenia w sprawie ERIC poprzez organizowanie
posiedzeń Komitetu ds. ERIC, które odbywają się od trzech
do czterech razy w roku, i przewodniczenie tym posiedzeniom. Obok opiniowania
formalnych wniosków o utworzenie ERIC zgodnie z rozporządzeniem w sprawie
ERIC, celem tych posiedzeń jest przekazywanie i wymiana informacji na
temat aktualnych wniosków o utworzenie ERIC oraz wewnętrznych środków
wdrożonych przez państwa członkowskie i państwa
stowarzyszone w odniesieniu do podejmowania decyzji dotyczących
członkostwa w ERIC. Ponadto przedstawiciele
przyszłych europejskich infrastruktur badawczych będących o krok
od przygotowania wniosków o utworzenie ERIC przekazują informacje w taki
sposób, aby wszystkie państwa członkowskie i państwa
stowarzyszone były poinformowane o terminach, oczekiwanej skali
finansowania, usługach i innych planowanych działaniach, a także
o możliwościach uczestnictwa w przygotowywaniu wniosków o utworzenie
ERIC. W 2010 r. Komisja
opublikowała praktyczne wytyczne zawierające praktyczne informacje
dla potencjalnych wnioskodawców na temat sposobu składania wniosków o
utworzenie ERIC wraz z komentarzami do artykułów rozporządzenia w
sprawie ERIC ze szczególnym akcentem na aspekty prawne. Uaktualniona wersja
wytycznych, o których mowa powyżej, w której uwzględniono
dotychczasowe doświadczenia, zostanie opublikowana w 2014 r. Służby Komisji
przedstawiły wyjaśnienia odnośnie do szerokiego zakresu kwestii
dotyczących przepisów rozporządzenia w sprawie ERIC, które
zostały zgłoszone przez państwa członkowskie, państwa
stowarzyszone oraz przedstawicieli infrastruktur badawczych będących
w trakcie przygotowań wniosków o utworzenie ERIC. Zgłoszone kwestie
dotyczyły, między innymi, charakteru prawnego ERIC, tego, czy
głównym celem ERIC może być prowadzenie badań
jądrowych, odpowiedzialności członków, prawa
właściwego, w szczególności w przypadku rozproszonych
infrastruktur z węzłami i personelem zlokalizowanym w
różnych krajach, likwidacji ERIC i roli sądu krajowego. W 2013 r. służby
Komisji przedstawiły wzory niezbędnych do złożenia przez
państwa trzecie i organizacje międzyrządowe oświadczeń
w sprawie uznania ERIC, w których wyjaśniono i uproszczono proces
przyjmowania ERIC lub uzyskiwania statusu członka ERIC przez te
państwa. W 2013 r. służby
Komisji przedstawiły również dokument roboczy zawierający wzory
statutów ERIC opracowane na podstawie doświadczeń zdobytych w trakcie
procesu rozpatrywania wniosków o utworzenie pierwszych konsorcjów ERIC
mające na celu ułatwienie wnioskodawcom sformułowanie i
osiągnięcie większej spójności treści statutu, bez
uszczerbku dla elastyczności i adaptacji niezbędnej do
odzwierciedlenia zróżnicowanego charakteru poszczególnych konsorcjów ERIC
pod względem struktury (punktowe, rozproszone, wirtualne) oraz pod
względem obszarów badawczych (nauki społeczne i humanistyczne, nauki
o środowisku, energetyka, biologia, medycyna, materiały i
urządzenia analityczne, fizyka i inżynieria). Służby Komisji
odegrały aktywną rolę w procesie przygotowywania wniosków o utworzenie
ERIC, uczestnicząc w posiedzeniach zarządów i innych posiedzeniach
przygotowawczych organizowanych przez państwa członkowskie i
państwa stowarzyszone, wyjaśniając i przedstawiając możliwe
rozwiązania i kompromisy w kwestiach poruszanych w dyskusjach między
przyszłymi partnerami. Po utworzeniu ERIC rola
służb Komisji w działalności ERIC, o której decydują i którą
kierują członkowie ERIC w granicach określonych w
rozporządzeniu w sprawie ERIC, statucie i przepisach wykonawczych
przyjętych dla ERIC, jest bardzo ograniczona. Służby Komisji
mogą podejmować działania jedynie wówczas, gdy otrzymają
stosowne powiadomienie lub wniosek członków dotyczący
zaistniałych problemów, bądź na podstawie corocznego
sprawozdania ERIC przekazywanego Komisji przewidzianego w rozporządzeniu w
sprawie ERIC. W związku z utworzeniem
siedmiu konsorcjów ERIC, których siedziby statutowe znajdują się w
pięciu różnych państwach członkowskich, oraz w celu
ułatwienia dalszego rozwoju ERIC Komisja organizuje posiedzenia sieci
ERIC, na których istniejące konsorcja ERIC mogą wymieniać
się najlepszymi praktykami i poruszać wspólne problemy. Na
posiedzenia zapraszani są przedstawiciele Komitetu ds. ERIC i
potencjalnych konsorcjów ERIC będących na końcowym etapie
przygotowywania wniosków o utworzenie ERIC. Pierwsze posiedzenie sieci ERIC
odbyło się w czerwcu 2014 r. 6. Wnioski Dzięki pomyślnemu utworzeniu siedmiu
konsorcjów ERIC do maja 2014 r. oraz mając w perspektywie funkcjonowanie
ok. 15 konsorcjów ERIC do końca 2015 r., można stwierdzić,
że wykorzystywanie tych ram prawnych, tj. liczba nowych lub
zmodernizowanych infrastruktur europejskich korzystających z ERIC
nabrało tempa i przynosi pozytywne rezultaty. Jak wykazano,
rozporządzenie w sprawie ERIC faktycznie wypełniło lukę
między tradycyjnymi organizacjami międzynarodowymi
funkcjonującymi na podstawie traktatów a krajowymi podmiotami prawnymi w zakresie
tworzenia ogólnoeuropejskich infrastruktur badawczych. O
powyższym może świadczyć również przewidywane
wykorzystanie ERIC w około dwudziestu projektach umieszczonych w planie
działań ESFRI dotyczącym wdrożenia infrastruktury
badawczej. Dzięki wielu
podobieństwom w przepisach dotyczących przystąpienia,
podejmowania decyzji i rozwiązywania kwestii takich jak
odpowiedzialność, ERIC znacznie zwiększyło
możliwości państw członkowskich, państw
stowarzyszonych i państw trzecich w zakresie rozważenia
współpracy z europejskimi infrastrukturami badawczymi lub
przystąpienia do nich. Służby Komisji ułatwiły proces wykonania
rozporządzenia w sprawie ERIC poprzez organizowanie posiedzeń
komitetu ds. ERIC i przewodniczenie im. Procedura składania
wniosków o utworzenie ERIC i łatwość jej użycia wymaga
dalszej optymalizacji, ponieważ państwa członkowskie,
środowiska naukowe i służby Komisji wciąż
uczą się lepszego zrozumienia praktycznych konsekwencji korzystania z
tego nowego instrumentu prawnego. Można oczekiwać, że jeśli
służby Komisji, państwa członkowskie i państwa
stowarzyszone podejmą odpowiednie działania, wówczas
łatwość użycia procedury ulegnie stopniowej poprawie ze
względu na zdobyte doświadczenie, oraz że możliwe jest
większe uproszczenie i przyspieszenie procesu tworzenia europejskich
infrastruktur badawczych. W związku z tym Komisja nie zaleca
żadnych zmian na tym etapie. 7. Nierozstrzygnięte
kwestie i kolejne działania Z doświadczeń zdobytych w procesie
rozpatrywania wniosków o utworzenie ERIC wynika, że członkowie ERIC i
służby Komisji będą musiały podjąć kilka
nowych kwestii. Kwestie te dotyczą praktyk stosowanych w poszczególnych
państwach członkowskich, na przykład sposobu dokonywania
rejestracji ERIC w ramach krajowego systemu prawnego za pośrednictwem Izby
Handlowej lub innych rejestrów, która umożliwiłaby ERIC otwieranie
rachunków bankowych oraz ubieganie się o zwrot podatku VAT i podatku
akcyzowego. Analogicznie, z uwagi na to, że ERIC
jest partnerstwem publiczno-publicznym, w wielu przypadkach należy
doprecyzować status zatrudnianych przez niego pracowników, ponieważ status
ten będzie mieć wpływ na kategorię zaszeregowania, kwestie
podatku dochodowego oraz koszty personelu. Należałoby
również doprecyzować kwestię wkładów
niepieniężnych wnoszonych do ERIC przez jego członków, w
szczególności, czy z tytułu tych wkładów przysługiwałoby
zwolnienie z podatku VAT i podatku akcyzowego (a jeśli tak, to na jakich
warunkach). Jest to istotne, ponieważ w wielu przypadkach członkowie
ERIC wolą wnosić do ERIC częściowe wkłady niepieniężne
zamiast wkładów pieniężnych. Kwestia działalności
dochodowej w porównaniu z działalnością niedochodową wymaga
doprecyzowania ze strony służb Komisji ze względu na
rosnące zapotrzebowanie na „innowacyjne” i „społeczno-ekonomiczne”
skutki działań infrastruktury badawczej uzasadniające inwestycje
poczynione przez członków. Powyższą kwestię należy
również rozważyć w kontekście „inteligentnej specjalizacji”
w zakresie uzyskania ewentualnego wsparcia z funduszy regionalnych i pomocy
państwa (z przeznaczeniem na budowę części obiektów ERIC).
Kwestia ta obejmuje również inne zagadnienia, np. sposób tworzenia przez
ERIC firm odpryskowych, transfer technologii i uzyskiwanie przychodów z
usług opracowywanych przy spełnieniu wymogu prowadzenia
działalności gospodarczej wyłącznie w ograniczonym zakresie
i bez narażenia na niebezpieczeństwo statusu ERIC. Konsorcja ERIC odgrywają
ważną rolę w defragmentacji europejskiej przestrzeni badawczej
poprzez opracowywanie w sposób zharmonizowany i uporządkowany usług
dla środowisk naukowych w całej Unii ze względu na wprowadzanie
przejrzystości dotyczącej gromadzenia danych, dostępu do danych
i instrumentów oraz przechowywania danych i usług dla użytkowników.
Powyższe ma na celu nie tylko wspieranie środowisk naukowych, ale
może także przyczynić się do sformułowania polityki opartej
na faktach w obszarach takich jak zdrowie, środowisko oraz polityka
społeczna i kulturalna. Komisja wraz z państwami członkowskimi
zbada możliwości udzielenia przez ERIC wsparcia innym infrastrukturom
badawczym poprzez świadczenie tego rodzaju usług. Chociaż dotychczas w
tworzenie konsorcjów ERIC zaangażowało się 20 państw
członkowskich, to jednak siedziby statutowe ERIC skupione są w kilku
państwach członkowskich. W trakcie przygotowań do wdrożenia
nowych europejskich infrastruktur badawczych państwa członkowskie i
państwa stowarzyszone powinny dołożyć należytych
starań, aby w dłuższej perspektywie osiągnąć
bardziej zrównoważone przedstawicielstwo w całej Unii Europejskiej. Konsorcja ERIC mogą
odgrywać ważną rolę w zakresie współpracy
międzynarodowej, np. z Unią Afrykańską, Australią,
Rosją, USA, Kanadą oraz we współpracy z ONZ. W tym
względzie warto zauważyć, że ERIC jest faktycznie uznawane
w ramach Globalnego Forum Naukowego OECD (OECD Global Science Forum, GSF) za
ewentualny model dla tworzenia rozproszonych międzynarodowych
infrastruktur badawczych. W szczególności w przypadku tych infrastruktur
należy uregulować kwestie dotyczące zarządzania,
osobowości prawnej oraz rozstrzygania sporów. Komisja będzie w
stosownych przypadkach wspierać wysiłki w kontekście GSF lub
innych organizacji międzynarodowych zmierzające do dalszego zbadania
możliwości uzgodnienia ram prawnych dla międzynarodowych
infrastruktur badawczych, które mogłyby – śladem ERIC w ramach Unii Europejskiej
– wypełnić lukę między organizacjami działającymi
na podstawie traktatów a organizacjami krajowymi. Wreszcie, jak wcześniej
wspomniano, rozporządzenie w sprawie ERIC zostało zmienione w 2013 r.
w celu dostosowania wniosków państw stowarzyszonych, w szczególności
Norwegii, w sposób umożliwiający pełne uznanie ich wkładu w
ERIC w zakresie praw głosu. Komisja będzie uważnie
monitorować zmianę pod kątem zwiększenia udziału
państw stowarzyszonych jako państw przyjmujących lub
członków ERIC. [1] Dz.U. L 206 z 8.8.2009, s. 1. [2] Dz.U. L 326 z 6.12.2013, s. 1. [3] Są to: CESSDA (Consortium of European Social
Science Data Archives), SIOS (the Svalbard Integrated Arctic Earth Observation
System) oraz ECCSEL (European Carbon Dioxide Capture and Storage Laboratory
Infrastructure). [4] Dz.U. L 71 z 18.3.2011, s. 20. [5] Dz.U. L 64 z 18.3.2011, s. 13. [6] Dz.U. L 298 z 8.11.2013, s. 38. [7] Dz.U. L 320 z 30.11.2013, s. 44. [8] Dz.U. L 320 z 30.11.2013, s. 63. [9] Dz.U. L 324 z 5.12.2013, s. 8. [10] Dz.U. L 136 z 9.06.2014, s. 35.