52008DC0371

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 19.6.2008

KOM(2008) 371 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Piąte sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej Rozwijające się regiony, wzrost gospodarczy w Europie

{SEC(2008) 2047 wersja ostateczna}

(przedstawiona przez Komisję)

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3

2. Polityka spójności: stan debaty 4

2.1. Cele i priorytety 4

2.2. Zarządzanie polityką spójności 6

2.3. Dalsze działania 7

3. Konwergencja, wzrost i restrukturyzacja gospodarcza w różnych regionach UE 8

3.1. Regionalny podział europejskich sektorów wysokiego wzrostu 8

3.1.1. Regiony konwergencji 8

3.1.2. Regiony w okresie przejściowym 9

3.1.3. Regiony konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia 9

3.2. Wkład sektorów wysokiego wzrostu w konwergencję 10

3.3. Edukacja, umiejętności oraz pracownicy sektora wiedzy 11

3.4. Wnioski 12

KOMUNIKAT KOMISJI

Piąte sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej Rozwijające się regiony, wzrost gospodarczy w Europie

Wprowadzenie

We wrześniu 2007 r. Komisja rozpoczęła konsultacje społeczne w sprawie wyzwań rysujących się przed polityką spójności na najbliższe lata w celu zgromadzenia pomysłów co do priorytetów, organizacji i zarządzania tą polityką.

Podstawę dla polityki spójności stanowi art. 158 Traktatu WE, w którym stwierdza się, że w celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Wspólnoty rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej i społecznej. W traktacie lizbońskim, którego ratyfikacja trwa, sformułowanie to zostało rozwinięte, mowa tam bowiem o spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej .

Konsultacje te należy postrzegać jako jeden z elementów trwającego przeglądu budżetu, ale również jako wkład w ów przegląd. Uzupełnieniem konsultacji były też inne ważne wydarzenia, takie jak nieformalne spotkanie ministrów odpowiedzialnych za rozwój regionalny, które odbyło się na Azorach w dniach 23-24 listopada 2007 r., oraz konferencja na wysokim szczeblu zorganizowana przez prezydencję słoweńską w Mariborze w dniach 7-8 kwietnia 2008 r. Ważne w kontekście konsultacji są również opinie dotyczące czwartego sprawozdania w sprawie spójności, wydane przez Parlament Europejski[1], Komitet Regionów[2] oraz Komitet Ekonomiczno-Społeczny[3].

Kolejnym ważnym krokiem w 2008 r. będzie przyjęcie przez Komisję zielonej księgi w sprawie spójności terytorialnej, której głównym celem jest otwarcie szerokiej debaty publicznej na temat skutków wprowadzenia w traktacie lizbońskim pojęcia spójności terytorialnej, w szczególności w kontekście polityki spójności.

W roku 2008 Komisja przyjmie również komunikat w sprawie odnowionej agendy społecznej. W oparciu o wyniki szerokich konsultacji społecznych dotyczących „rzeczywistości społecznej” w Europie agenda ta przedstawi, w jaki sposób Europa może stawić czoła zmieniającym się realiom społecznym, a w szczególności, jak najlepiej wykorzystać polityki unijne w celu promowania szans, dostępu i solidarności.

Pierwsza część niniejszego sprawozdania zawiera podsumowanie opinii otrzymanych w okresie między wrześniem 2007 r. a lutym 2008 r. Pierwsza faza debaty sprzyja określeniu tematów, jakie należy poddać dyskusji, oraz jej ukierunkowaniu. Wnioski z niej płynące zostaną dokładnie rozpatrzone przez Komisję w kontekście przeglądu budżetu.

Druga część niniejszego sprawozdania zawiera bardziej szczegółową analizę głównych tendencji regionalnych. Niniejsze sprawozdanie w sprawie postępów dotyczy przede wszystkim europejskich sektorów wzrostu. To właśnie wyniki w tych sektorach w dużym stopniu warunkować będą poziom regionalnego rozwoju gospodarczego w najbliższych latach.

Polityka spójności: stan debaty

Do Komisji wpłynęło ponad sto opinii[4], pochodzących przede wszystkim od zainteresowanych stron blisko związanych z zarządzaniem polityką spójności. Opinie te nadesłano z ponad połowy państw członkowskich (reprezentujących ponad 80 % mieszkańców UE). Uwagi przesłali liczni przedstawiciele władz lokalnych, większość stowarzyszeń regionalnych i lokalnych, partnerzy gospodarczy i społeczni, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, instytucje naukowe i badawcze oraz obywatele.

Większość opinii, szczególnie tych pochodzących od władz krajowych, nie odzwierciedla ich ostatecznych stanowisk. Na początkowym etapie debaty oraz w kontekście szerszych dyskusji na temat przeglądu budżetu UE nie ma w tym jednak nic nadzwyczajnego.

Konsultacje społeczne potwierdzają, że zainteresowanie polityką spójności jest nadal wyraźne. Pierwsze ogólne wnioski, jakie można wyciągnąć z tej dyskusji, istotnie wskazują na duże znaczenie, jakie zainteresowane strony przypisują roli polityki spójności w budowie Unii Europejskiej, oraz na ich znaczące poparcie dla kontynuacji tej polityki. Wszelkie próby ponownego przeniesienia polityki spójności na poziom krajowy zostały niemalże jednogłośnie odrzucone.

Zgodnie z wieloma opiniami polityka spójności ukierunkowuje i stymuluje wzrost gospodarczy w całej Europie, promuje inwestycje, które bez niej nie doszłyby do skutku, wspiera konkurencyjność w najbardziej wrażliwych regionach, pobudza rozwój społeczny i solidarność, podnosi jakość kapitału rzeczowego, społecznego i ludzkiego jako sił napędowych wzrostu, potencjału innowacyjnego, zdolności i modernizacji administracji, sprzyja wieloletniemu zarządzaniu strategicznemu i finansowemu, wspomaga transfer wiedzy fachowej i najlepszych praktyk między regionami i państwami członkowskimi oraz wzmacnia kulturę ocen i monitorowania. W wielu opiniach wyrażono również uznanie dla promowanej przez tę politykę kultury partnerstwa. Zgodnie z wynikami niedawnego sondażu Eurobarometru[5] w konsultacjach potwierdzono rolę polityki spójności w zwiększaniu widoczności UE wśród europejskich obywateli.

Cele i priorytety

Wszystkie opinie są zgodne co do faktu, że głównym celem polityki spójności jest zmniejszenie gospodarczych i społecznych różnic w poziomie rozwoju europejskich regionów. Dlatego też powinna ona nadal skupiać się na słabiej rozwiniętych regionach. Większość opiniodawców – w tym również Parlament Europejski – skłania się jednak ku temu, by polityka spójności objęła całość terytorium UE. Twierdzą oni bowiem, że nie stanowi ona wyłącznie prostego mechanizmu solidarności, ale też służy stymulowaniu wewnętrznego potencjału rozwojowego europejskich regionów.

Zdecydowana większość zainteresowanych stron uznaje współpracę terytorialną za podstawę polityki spójności i wyraża zadowolenie z faktu, że współpracy tej nadano status pełnoprawnego celu. Podkreślają również, że współpraca terytorialna stanowi jeden z najlepszych przykładów wartości dodanej tej polityki, i że z tego właśnie powodu należy ją pogłębiać.

Czwarte sprawozdanie w sprawie spójności pozwoliło określić szereg trudności, jakim państwa członkowskie coraz częściej stawiają i będą stawiać czoła. Należą do nich: globalizacja, zmiany demograficzne i napięcia społeczne, zmiany klimatyczne oraz rosnące ceny energii. Choć ogólnie uznaje się, że polityka spójności powinna zajmować się również i takimi kwestiami, to jednak większość zebranych opinii wskazuje, że polityka spójności nie może być ani jedynym, ani nawet jednym z głównych instrumentów działań w tym zakresie. Niektórzy stwierdzają, że odpowiedzią na te wyzwania jest już realizacja agendy lizbońskiej i agendy z Göteborga. Inni przypominają, że rozwiązywanie tych problemów nie powinno przysłonić głównych celów polityki spójności, jakie zostały zapisane w Traktacie.

W niektórych opiniach Komisję wzywa się do podniesienia PKB wyrażonego w standardzie siły nabywczej (SSN) na mieszkańca za pomocą innych działań w zakresie poprawiania dobrego samopoczucia i podwyższania poziomu życia.

W odniesieniu do zakresu polityki spójności na tym etapie zdaje się kształtować consensus co do następujących zagadnień przekrojowych:

- Konkurencyjność leży u podstaw polityki spójności. Wymóg przeznaczania znaczącej części środków finansowych na kluczowe inwestycje związane z odnowioną agendą na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia spotyka się z wyraźnym poparciem. Za najistotniejsze dziedziny, na których powinny skupiać się inwestycje, uznano: badania, innowacje i podnoszenie kwalifikacji w celu promowania gospodarki opartej na wiedzy, rozwój kapitału ludzkiego poprzez kształcenie i szkolenie, zdolności dostosowawcze, wspieranie podmiotów gospodarczych (szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw), zwiększanie możliwości instytucjonalnych oraz rozwijanie kultury przedsiębiorczości.

- Podstawą proponowanych działań na rzecz wzrostu zatrudnienia, wzmocnienia spójności społecznej oraz ograniczenia ryzyka ubóstwa jest prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy. Znaczna liczba uczestników konsultacji uważa, że polityka spójności powinna przyczyniać się do wzmacniania społecznego wymiaru Europy poprzez poprawianie perspektyw zatrudnienia dla najsłabszych grup, takich jak młodzież, osoby starsze, niepełnosprawni, imigranci i mniejszości.Partnerzy społeczni i gospodarczy oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego podkreślają znaczenie gospodarki społecznej w tworzeniu lepszych miejsc pracy, pobudzaniu innowacji, wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich oraz świadczeniu niektórych usług w interesie ogólnym. Wskazują oni również na pozytywną rolę, jaką we wdrażaniu zasad dobrych rządów oraz partnerstwa odgrywa budowanie zdolności. Podsumowując, niektóre głosy reprezentujące społeczeństwo obywatelskie twierdzą, że polityka spójności powinna wspierać te grupy, które, wkraczając na rynek pracy, napotykają szczególne trudności.

- Trzecim zagadnieniem przekrojowym jest zrównoważony rozwój. Według wielu opinii polityka spójności powinna bardziej skupić się na realizacji celu agendy z Göteborga. Polityka ta powinna w szczególności przyczynić się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych poprzez działania w zakresie łagodzenia zmian klimatycznych mające na celu poprawę efektywności energetycznej i promowanie rozwoju energii odnawialnych.

Poza wymienionymi powyżej zagadnieniami uwagę poświęcono również wielu innym kwestiom.

Włączenie spójności terytorialnej do traktatu lizbońskiego z zasady przyjmowane jest przychylnie. W kilku opiniach wezwano jednak Komisję do opracowania definicji spójności terytorialnej oraz wskaźników, które dokładniej by ją opisywały. Jednocześnie rządy kilku państw uznały, że spójność terytorialna już teraz stanowi część polityki spójności, oraz że nie należy rozdzielać od siebie gospodarczego, społecznego i terytorialnego wymiaru spójności.

Spójność terytorialna postrzegana jest, szczególnie przez podmioty regionalne i lokalne, jako droga do zwiększenia roli władz regionalnych i lokalnych oraz innych podmiotów we wdrażaniu polityki spójności. W wielu opiniach zwrócono szczególną uwagę na rolę obszarów miejskich i na współzależność między nimi a obszarami wiejskimi jako istotne aspekty spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Miasta często uznaje się za naznaczone wysokimi wskaźnikami wykluczenia społecznego i ubóstwa oraz niezrównoważonym rozwojem. Istniejące mechanizmy na rzecz wspierania poszczególnych obszarów, takich jak regiony najbardziej oddalone lub słabo zaludnione tereny położone na północy, nie zostały zakwestionowane.

Wiele osób wyraziło przekonanie, że pojęcie spójności terytorialnej nada wymiarowi terytorialnemu większe znaczenie w tworzeniu i wdrażaniu europejskich polityk sektorowych.

Najwyraźniej kształtuje się consensus co do większej elastyczności we współpracy terytorialnej, tak by możliwa była również współpraca miedzy regionami niegraniczącymi ze sobą lub regionami nienależącymi do tego samego obszaru geograficznego. Dużą wagę przywiązuje się również do współpracy z regionami i krajami graniczącymi z UE.

Zarządzanie polityką spójności

Większość uczestników konsultacji wypowiada się za reformą polityki spójności zmierzającą ku bardziej strategicznemu podejściu.

Wielokrotnie zaznaczono, że realizacja programu dopiero się rozpoczęła, i że jego szczegółową analizę będzie można przeprowadzić dopiero gdy dostępne będą wyniki ocen.

Zdecydowana większość zainteresowanych stron oczekuje jednak dalszych wyjaśnień co do rozdzielania obowiązków pomiędzy poszczególne poziomy instytucjonalne (Komisja, państwa członkowskie, regiony i inne podmioty). Wiele zainteresowanych stron, szczególnie tych na poziomach regionalnym i lokalnym, z zadowoleniem przyjęłoby dalszą decentralizację obowiązków. Ich przedstawiciele podkreślili również znaczenie osiągania wyników na poziomie lokalnym, szczególnie w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Podobne opinie wyrazili przedstawiciele partnerów gospodarczych i społecznych oraz przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego. Nalegają oni również na poszerzenie definicji zasady partnerstwa.

Kolejnym postulatem powtarzającym się w wielu opiniach jest wprowadzanie uproszczeń. W wielu opiniach wyrażono zaniepokojenie nowoustanowiona zasadą „jeden program-jeden fundusz", która może zakłócić wdrażanie tej polityki.

W odniesieniu do wdrażania polityki spójności liczne są również skargi dotyczące biurokracji oraz wymogów w zakresie audytu. W opinii wielu osób tego typu przeszkody zniechęcają potencjalnych beneficjentów i utrudniają realizację ważnych projektów na poziomie lokalnym. Komisję wzywa się więc do uproszczenia obowiązujących procedur, przynajmniej w odniesieniu do małych programów.

Inna istotna i wielokrotnie przywoływana kwestia dotyczy koordynacji działań między EFRR, EFS i Funduszem Spójności. Kilkakrotnie pojawiła się propozycja połączenia ich w jeden fundusz w celu uzyskania większej spójności w rozwoju strategicznym.

W kwestii stosowania polityki spójności jako instrumentu natychmiastowej reakcji w przypadkach wstrząsów gospodarczych o asymetrycznych skutkach lub poważnych kryzysów spowodowanych procesem restrukturyzacji zdania zdają się być podzielone: niektórzy opowiadają się za większą elastycznością, inni wskazują na fakt, że polityka spójności jest przede wszystkim polityką strukturalną charakteryzującą się średnio- i długoterminowym planowaniem strategicznym.

Wiele głosów opowiada się za dalszym analizowaniem możliwości wykorzystywania środków finansowania innych niż dotacje, takich jak pożyczki bankowe, mikro-kredyty, instrumenty kapitału ryzyka czy też partnerstwa publiczno-prywatne.

Ostatnia ważna kwestia, jaką poruszono w ramach konsultacji, dotyczy koordynacji między polityką spójności, innymi politykami wspólnotowymi i politykami krajowymi. Wiele osób stwierdziło, że polityki sektorowe Wspólnoty powinny w większym stopniu uwzględniać aspekty regionalne. Co więcej, wiele zainteresowanych stron uznało za istotne rozwijanie spójnego, zintegrowanego podejścia, w szczególności między polityką spójności i rozwojem obszarów wiejskich.

Za fundamentalną kwestię uznano również koordynację z politykami krajowymi. I tak, niektórzy przedstawiciele zainteresowanych stron uważają na przykład, że należy wzmocnić zasadę dodatkowości. Ponadto niektórzy partnerzy gospodarczy i społeczni są zdania, że polityka spójności powinna opierać się na zintegrowanych wytycznych w sprawie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz ich krajowych programach reform.

Dalsze działania

Debata nad przyszłością polityki spójności dopiero się rozpoczyna i będzie kontynuowana przez najbliższe lata. Wśród wielu znaczących wydarzeń, jakie naznaczyły tę debatę, należy wymienić trwający proces konsultacji społecznych dotyczących przeglądu budżetu, konsultacje społeczne na temat zielonej księgi w sprawie spójności terytorialnej, które zostaną zapoczątkowane przez Komisję jesienią 2008 r., oraz spotkania ministerialne i inne wydarzenia na wysokim szczeblu, które zostaną zorganizowane w czasie kolejnych prezydencji.

Komisja przedstawi sprawozdanie z postępów w konsultacjach w szóstym sprawozdaniu w sprawie postępów w dziedzinie spójności gospodarczej i społecznej wiosną 2009 r.

We właściwym czasie Komisja przedstawi również swoje sprawozdanie z przeglądu budżetu 2008/2009 r., w którym zawrze swą ogólną koncepcję struktury i ukierunkowania przyszłych priorytetów dotyczących wydatków UE.

KONWERGENCJA, WZROST I RESTRUKTURYZACJA GOSPODARCZA W RÓżNYCH REGIONACH UE

W ostatnich latach konwergencja w europejskich regionach utrzymywała się na wysokim poziomie, co doprowadziło do znacznego zmniejszenia różnic w PKB na mieszkańca, zatrudnieniu i, w szczególności, we wskaźnikach bezrobocia. Tendencja ta wynika w dużej mierze z poprawy sytuacji w biedniejszych regionach (zob. rysunek 1).

Do celów poniższej analizy regiony połączono w trzy kategorie: regiony konwergencji, regiony w okresie przejściowym[6] oraz regiony objęte celem konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (KRiZ). Każda z tych kategorii cechuje się odrębnym profilem społeczno-ekonomicznym.

PKB w regionach konwergencji wciąż jest niski, wynosi bowiem zaledwie 58 % średniej UE, podczas gdy PKB w regionach w okresie przejściowym coraz bardziej zbliża się do tej średniej. W latach 2000-2005 w obu kategoriach regionów PKB zbliżyło się do średniej UE o około 5 punktów procentowych (zob. tabela 1 oraz karta dotycząca PKB).

W porównaniu do regionów KRiZ, gdzie wskaźnik zatrudnienia wynosi 68 %, w regionach konwergencji jest on niski, wynosi bowiem 58 %. Od roku 2000 w regionach konwergencji nie udało się zmniejszyć tej różnicy. Udało się to jednak w regionach w okresie przejściowym, w których wskaźnik zatrudnienia wynosi obecnie 63 %, wciąż jednak pozostając poniżej wskaźnika w regionach KRiZ (zob. tabela 1.) Wskaźnik bezrobocia jest nadal o cztery punkty procentowe wyższy w regionach konwergencji niż w regionach KRiZ, ale różnica ta w roku 2000 była dwa razy większa.

Regionalny podział europejskich sektorów wysokiego wzrostu

Celem niniejszej sekcji jest omówienie sektorowej struktury gospodarek regionalnych ze szczególnym uwzględnieniem sektorów wzrostu UE (zob. załącznik). Na poziomie regionalnym analiza dotyczy trzech sektorów wzrostu: (1) usług finansowych i usług dla przedsiębiorców, (2) handlu, transportu i komunikacji oraz (3) budownictwa. Będący również sektorem wzrostu sektor produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii stanowi część sektora przemysłu i dlatego trudno jest go zidentyfikować na poziomie regionalnym.

Wymienione trzy kategorie regionów różnią się strukturą gospodarczą, dynamiką wzrostu i wydajnością. I tak na przykład, w regionach konwergencji wydajność równa jest najwyżej połowie wydajności w regionach KRiZ (zob. tabela 3), a zatrudnienie w nich spadło, choć w pozostałych dwóch kategoriach regionów wzrosło.

Regiony konwergencji

W regionach konwergencji trzy sektory wzrostu mają pomniejsze znaczenie, odpowiadają one bowiem za zaledwie 40 % miejsc pracy, podczas gdy w innych regionach wskaźnik ten wynosi 50 %. Szczególnie niski jest udział usług finansowych i usług dla przedsiębiorców . Wzrost wartości dodanej brutto, a szczególnie wzrost zatrudnienia, jest tu jednak w o wiele wyższy niż w innych sektorach. Sektory handlu, transportu i komunikacji również doświadczyły intensywnego wzrostu zarówno w zakresie zatrudnienia, jak i wartości dodanej brutto. Stopa wzrostu w budownictwie w tych regionach jest natomiast zbliżona do średnich UE.

Przemysł odgrywa w regionach konwergencji większą rolę niż w innych regionach i to właśnie w przemyśle zanotowano najwyższą stopę wzrostu wartości dodanej brutto. Zatrudnienie w przemyśle zmalało, choć w mniejszym stopniu niż w pozostałych regionach. Niemniej jednak wydajność w przemyśle nadal równa jest zaledwie jednej trzeciej wydajności w regionach KRiZ. Wskaźnik zatrudnienia w sektorze produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii wzrósł natomiast o 1 % w latach 2000-2005.

Znaczenie rolnictwa w regionach konwergencji nadal jest duże, odpowiada ono bowiem za ponad 15 % miejsc pracy – pięć razy więcej niż w regionach KRiZ. Ma to miejsce w kontekście malejącego zatrudnienia w tym sektorze połączonego ze wzrostem wydajności[7]. Oznacza to, że pomimo znaczącego wzrostu zatrudnienia w sektorach wzrostu, całkowite zatrudnienie w regionach konwergencji spadło.

Regiony w okresie przejściowym

W regionach w okresie przejściowym udział trzech sektorów wzrostu w zatrudnieniu i wartości dodanej brutto jest taki sam, jak w regionach KRiZ, natomiast udział usług finansowych i usług dla przedsiębiorców jest w tych regionach o wiele niższy. Choć stopa wzrostu w tym sektorze wynosi 4 % i jest to najwyższa stopa wzrostu odnotowana we wszystkich sektorach, to jednak różnica pozostaje znacząca.

W dwóch pozostałych sektorach wzrostu: w handlu, transporcie i komunikacji oraz w budownictwie również odnotowano ponadprzeciętny wzrost. W regionach w okresie przejściowym wzrósł przede wszystkim udział budownictwa – jest on o wiele wyższy niż w pozostałych regionach. Wynika to po części z intensywnego wzrostu gospodarczego, wzrostu wynagrodzeń i dalszej potrzeby poprawy stanu części fizycznej infrastruktury. W niektórych regionach rozwój budownictwa wynika również między innymi z popytu na drugie domy oraz bazę turystyczną. Wysoce cykliczny charakter tego sektora sprawia jednak, że gospodarki tych regionów pozostają słabsze.

W regionach w okresie przejściowym udział przemysłu jest mniejszy niż w dwóch pozostałych grupach regionów.

Regiony konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia

W regionach KRiZ największy wzrost zatrudnienia i wartości dodanej brutto odnotowano w sektorze usług finansowych i usług dla przedsiębiorców , co wskazuje na rosnącą specjalizację. Dwa pozostałe sektory wzrostu mają tu mniejszy udział w wartości dodanej brutto i zatrudnieniu niż w dwóch pozostałych grupach regionów, a ich stopy wzrostu zbliżone są do średniej UE.

W regionach KRiZ udział przemysłu w wartości dodanej brutto jest porównywalny do tego w regionach konwergencji, ale zatrudnienie w tym sektorze jest w regionach KRiZ o wiele niższe. Obrazuje to skuteczne przesunięcie w kierunku działalności przemysłowej o wyższej wartości dodanej. Wskaźnik zatrudnienia w tym sektorze oraz w sektorze produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii obniżył się.

Wydatki na badania i rozwój w stosunku do PKB są trzykrotnie wyższe w regionach KRiZ niż w regionach konwergencji. Niemniej jednak konkurencja w innowacjach ma coraz częściej charakter światowy, co oznacza, że UE musi być konkurencyjna w skali światowej. Regiony KRiZ wydają 2,1 % swego PKB na B+R, ale na ten sam cel Stany Zjednoczone wydają 2,5 %. Również część PKB, jaką przeznaczają na B+R stany reprezentujące 10 % ludności USA, jest o jedną czwartą wyższa od tej w odpowiadających im regionach UE.

Grupa regionów KRiZ jest najliczniejszą z trzech kategorii, w związku z czym wyniki w jej przypadku są również bardziej zróżnicowane. Struktura gospodarcza poszczególnych regionów znacząco się różni. Niektóre specjalizują się w usługach finansowych i usługach dla przedsiębiorców, tak jak na przykład Luksemburg czy region Île de France, gdzie co najmniej 40 % wartości dodanej brutto pochodzi z tego właśnie sektora. Gospodarka innych regionów natomiast opiera się w dużym stopniu na handlu, transporcie i komunikacji, jak to ma miejsce miedzy innymi w Tyrolu, Pradze i na Balearach. W regionach tych co najmniej 30 % wartości dodanej brutto pochodzi z tego sektora. Zróżnicowane są również wyniki gospodarcze poszczególnych regionów. W latach 2000-2005 w 17 regionach KRiZ odnotowano spadek zatrudnienia, a w 22 z nich wskaźnik wzrostu PKB wyniósł poniżej 0,5 %.

Wkład sektorów wysokiego wzrostu w konwergencję

Powyższa analiza wskazuje na to, że wkład sektorów wzrostu w konwergencję jest znaczący zarówno w regionach konwergencji, jak i tych w okresie przejściowym, z pewnymi jednak różnicami.

W regionach konwergencji trzy sektory wzrostu przyczyniły się do stworzenia wielu miejsc pracy, jednak w stopniu niewystarczającym do zrównoważenia znaczącego spadku zatrudnienia w rolnictwie. Znaczący był również wzrost wartości dodanej brutto w sektorach wzrostu, szczególnie w zakresie usług finansowych i usług dla przedsiębiorców oraz w handlu, transporcie i komunikacji.

Wzrost wartości dodanej brutto był jednak większy w przemyśle, co sprawia, że już obecnie znacząca waga tego sektora dodatkowo wzrasta. Biorąc pod uwagę duży udział tego sektora w zatrudnieniu, tendencja ta może okazać się niebezpieczna, ze względu na tendencje spadkowe w kilku sektorach przemysłu na poziomie UE (zob. rysunek 2). W obrębie przemysłu udział w zatrudnieniu sektora produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii – stanowiącego najsilniejszy atut Europy w zakresie konkurencji – wynosi zaledwie 24 % w regionach konwergencji w porównaniu do prawie 40 % w regionach KRiZ. Od roku 2000 w regionach konwergencji różnicę tę udało się zmniejszyć o zaledwie 1 punkt procentowy.

Na podstawie danych krajowych można stwierdzić, że wartość dodana brutto rośnie szybciej w sektorze produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii niż w innych sektorach produkcyjnych w większości państw członkowskich. W niektórych państwach członkowskich udział wytwarzanej wartości dodanej brutto w sektorze produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii nadal jest jednak niewielki. Odnosi się to szczególnie do Rumunii, Bułgarii, państw bałtyckich, Grecji i Portugalii. Z tego powodu oraz ze względu na niską wydajność w tym sektorze pozycja tych krajów wobec rosnącej konkurencji światowej może być osłabiona.

Dzięki wysokiej wydajności w trzech sektorach wzrostu oraz w sektorze produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii regiony w okresie przejściowym szybko doganiają regiony KRiZ. W rezultacie struktura gospodarcza regionów w okresie przejściowym coraz bardziej upodabnia się do struktury gospodarczej regionów KRiZ.

Edukacja, umiejętności oraz pracownicy sektora wiedzy

Umiejętności i kwalifikacje to ważne czynniki determinujące poziom indywidualnych dochodów i szanse na zatrudnienie, w znacznym stopniu warunkują one również wydajność pracy. Obrazują też w jakim stopniu punkt ciężkości gospodarek regionalnych przesunął się w stronę bardziej intensywnego wykorzystywania wiedzy. Pozostaje jednak fakt, że w szkolnictwo wyższe UE inwestuje zaledwie 1,2 % PKB, podczas gdy na ten sam cel Stany Zjednoczone wydają 2,9 % PKB.

Udział osób z wyższym wykształceniem w grupie wiekowej 25-64 jest o wiele niższy w regionach konwergencji niż w regionach KRiZ, wynosi bowiem odpowiednio 17 % i 25 %. W latach 2000-2006 w obu kategoriach regionów liczba ta jednak rosła. Wzrost ten był nieco większy w regionach w okresie przejściowym, w których współczynnik ten jest obecnie niemal równy współczynnikowi regionów KRiZ.

Udział zasobów ludzkich w nauce i technice ( HRST core )[8] wynoszący 12 % jest również o wiele niższy niż w regionach konwergencji, gdzie wynosi on 17 %. W regionach konwergencji różnicę tę udało się jednak zmniejszyć od roku 2000 o jeden punkt procentowy. Zasoby ludzkie w nauce i technice mają szczególne znaczenie w usługach wymagających dużych nakładów wiedzy, takich jak ochrona zdrowia, oświata oraz sektor produktów o średnim lub wysokim poziomie zaawansowania technologii.

Całkowity udział w regionach konwergencji w roku 2006 był nadal o 10 punktów procentowych niższy niż w regionach KRiZ. Wzrost liczby pracowników sektora wiedzy jest niemniej jednak wysoki. W latach 2000-2006 wyniósł on 3,4 punktu procentowego i był taki sam w regionach konwergencji, jak w regionach KRiZ.

Liczba pracowników sektora wiedzy[9] jest szczególnie wysoka w regionach stołecznych i innych aglomeracjach, w których mieszczą się siedziby dużych przedsiębiorstw i gdzie dostępne są usługi specjalistyczne. W Portugalii, Hiszpanii, Grecji oraz Bułgarii, nawet w regionach stołecznych liczba ta jest niska. Wzrosła ona natomiast znacząco w wielu regionach Hiszpanii, Francji, Grecji, Austrii i Słowenii, co wskazuje na to, że przesunięcie w kierunku gospodarki opartej na wiedzy nie dotyczy wyłącznie aglomeracji.

Wnioski

Ta krótka analiza wskazuje na to, że europejskie sektory wzrostu znacząco przyczyniają się do realizacji celu, jakim jest konwergencja. Pozostają jednak istotne różnice zarówno w strukturze gospodarczej trzech kategorii regionów, jak i w dynamice odrabiania zaległości miedzy regionami konwergencji i regionami w okresie przejściowym. Fakt ten ma duże znaczenie z punktu widzenia kształtowania polityki.

Wysiłki na rzecz stymulowania europejskich sektorów wzrostu, tj. tych sektorów, w których zatrudnienie lub wzrost wartości dodanej brutto przekraczają średnią, wydają się uzasadnione. Sektory te nie tylko oferują najlepsze perspektywy wzrostu dla europejskiej gospodarki, ale też stanowią największą siłę napędową dla procesu konwergencji UE.

Co więcej, w analizie wykazano, że regiony konwergencji przechodzą obecnie głęboką restrukturyzację gospodarczą. Wiele miejsc pracy powstaje w sektorze usług, natomiast w rolnictwie ich liczba spada. Wzrost wartości dodanej brutto jest szczególnie wysoki w przemyśle oraz w sektorze usług, a wzrost wydajności jest w regionach konwergencji trzy razy większy niż w regionach KRiZ. Tego typu restrukturyzacja wymaga odpowiednich działań politycznych.

W regionach konwergencji należy ułatwić przesunięcie miejsc pracy w kierunku sektora usług, a w szczególności ku sektorom niewymagającym wysokiego poziomu wykształcenia. W regionach tych należy również kontynuować modernizację rolnictwa. Ponieważ przemysł jest i pozostanie ważnym sektorem w regionach konwergencji, oraz aby uniknąć specjalizacji w tych sektorach przemysłu, które są szczególnie narażone na konkurencję międzynarodową, i które oferują nikłe perspektywy wzrostu, polityka powinna ułatwić stopniową reorientację w kierunku wysokiej wydajności oraz działalności wytwarzającej wysoką wartość dodaną.

Regiony konwergencji powinny również dążyć ku podniesieniu poziomu wykształcenia osób czynnych zawodowo, ponieważ rozwój działalności o wyższej wartości dodanej spowoduje większe zapotrzebowanie na wykształconych pracowników. Będzie to również miało wpływ na szybkość wdrożenia nowych technologii oraz przyczyni się do zmniejszenia różnic w wydajności.

Podsumowując, wysoki poziom wydajności w regionach KRiZ wzmacnia pozycję tych regionów nie tylko na poziomie europejskim, ale również światowym. Owa wysoka wydajność wynika po części z intensywnych inwestycji w badania i rozwój, które w tych regionach są o wiele większe niż w regionach konwergencji. Aby jednak zachować swą silną pozycję na arenie światowej, regiony te muszą być w stanie stawić czoła światowym konkurentom, których inwestycje w B+R i szkolnictwo wyższe są jeszcze większe. W pełni uwydatnia to korzyści, jakie płyną z coraz wyraźniejszego ukierunkowywania polityki spójności w dziedzinie KRiZ na więcej inwestycji w innowacje i w kapitał ludzki.

[1] A6-9999/2008 [REF] przyjęty w dniu 21 lutego 2008 r.

[2] COTER IV-011 [REF] przyjęty w dniu 29 listopada 2007 r.

[3] ECO/209 [REF] przyjęty w dniu 13 grudnia 2007 r.

[4] Zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/conferences/4thcohesionforum/all_contrib_en.cfm?nmenu=6

[5] http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_234_en.pdf

[6] Regiony objęte mechanizmem phasing-in oraz te objęte mechanizmem phasing-out zostały zakwalifikowane do tej samej kategorii, ponieważ wszystkie otrzymują pomoc przejściową.

[7] Zob. komunikat Komisji: Employment in rural areas (Zatrudnienie na obszarach wiejskich: wypełnianie luki w zatrudnieniu ) , SEC(2006)1772.

[8] Definicja – zob. SEC (2008) […]

[9] Idem