(1)

Het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) voorziet in de totstandbrenging van een interne markt en de invoering van een systeem waardoor wordt verzekerd dat de mededinging binnen de interne markt niet wordt vervalst. De vaststelling van gemeenschappelijke regels en praktijken in de lidstaten met betrekking tot de ontwikkeling van een kader inzake datagovernance draagt bij tot het bereiken van die doelstellingen, met volledige inachtneming van de grondrechten. Het moet ook de versterking van de open strategische autonomie van de Unie waarborgen, en tegelijk het internationale vrije verkeer van gegevens bevorderen.

(2)

De afgelopen tien jaar hebben digitale technologieën de economie en de samenleving ingrijpend veranderd en een impact gehad op alle economische sectoren en ons dagelijks leven. Gegevens zijn de hoeksteen van die transformatie: datagestuurde innovatie zal zowel de burgers van de Unie als de economie enorme voordelen brengen, bijvoorbeeld door te zorgen voor betere geneeskunde en medische behandelingen op maat, door nieuwe mobiliteit aan te bieden en door bij te dragen aan de mededeling van de Commissie van 11 december 2019 over de Europese Green Deal. Om de datagestuurde economie inclusief te maken voor alle burgers van de Unie, moet bijzondere aandacht worden besteed aan het verkleinen van de digitale kloof, het stimuleren van de participatie van vrouwen in de data-economie en het bevorderen van geavanceerde Europese expertise in de technologiesector. De data-economie moet zo worden opgezet dat ondernemingen, met name kleine, middelgrote en micro-ondernemingen (kmo's, ook wel midden- en kleinbedrijf (mkb) genoemd) zoals gedefinieerd in de bijlage bij Aanbeveling 2003/361/EG van de Commissie (3), alsook start-ups, kunnen floreren, waarbij de neutraliteit van de toegang tot en de overdraagbaarheid en interoperabiliteit van gegevens moeten worden gewaarborgd en lock-in-effecten moeten worden vermeden. In haar mededeling van 19 februari 2020 over een Europese datastrategie (de “Europese datastrategie”) schetste de Commissie haar visie op een gemeenschappelijke Europese gegevensruimte, te weten een interne gegevensmarkt waarin gegevens kunnen worden gebruikt ongeacht de plaats in de Unie waar ze zijn opgeslagen in overeenstemming met het toepasselijke recht, hetgeen onder meer van cruciaal belang zou kunnen zijn voor de snelle ontwikkeling van technologieën op het gebied van artificiële intelligentie.

De Commissie pleit tevens voor een vrije en veilige stroom van gegevens van en naar derde landen, met inachtneming van de uitzonderingen en beperkingen voor de openbare veiligheid, de openbare orde en andere legitieme beleidsdoelstellingen van de Unie, in lijn met alle internationale verplichtingen, ook wat betreft de grondrechten. Om die visie in de praktijk te brengen, heeft de Commissie voorgesteld domeinspecifieke gemeenschappelijke Europese gegevensruimten voor het delen en bundelen van gegevens op te zetten. Zoals voorgesteld in de Europese datastrategie kunnen dergelijke gemeenschappelijke Europese gegevensruimten domeinen zoals gezondheid, mobiliteit, industrie, financiële diensten, energie of landbouw bestrijken, of een combinatie van die domeinen, bijvoorbeeld energie en klimaat, alsook thematische domeinen zoals de Europese Green Deal of Europese gegevensruimten voor overheidsdiensten of vaardigheden. De gemeenschappelijke Europese gegevensruimten moeten ervoor zorgen dat gegevens vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar zijn (de “FAIR-gegevensbeginselen”), en tegelijk een hoog niveau van cyberbeveiliging waarborgen. Indien sprake is van een gelijk speelveld in de data-economie, concurreren ondernemingen op kwaliteit van diensten en niet op de hoeveelheid gegevens onder hun beheer. Voor het ontwerp, de totstandkoming en de handhaving van het gelijke speelveld in de data-economie is goede governance nodig waaraan alle belanghebbenden van een gemeenschappelijke Europese gegevensruimte moeten deelnemen en waarin zij vertegenwoordigd moeten zijn.

(3)

De voorwaarden voor het delen van gegevens op de interne markt moeten worden verbeterd door een geharmoniseerd kader voor gegevensuitwisseling tot stand te brengen en bepaalde basisvereisten voor datagovernance vast te stellen, met bijzondere aandacht voor het faciliteren van de samenwerking tussen de lidstaten. Deze verordening moet gericht zijn op de verdere ontwikkeling van de digitale interne markt zonder grenzen en een betrouwbare en veilige datasamenleving en -economie waarin mensen centraal staan. In het kader van sectorspecifiek Unierecht, zoals het geplande Unierecht inzake de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens en inzake de toegang tot voertuiggegevens, kunnen in het licht van de specifieke kenmerken van de sector nieuwe en aanvullende elementen worden ontwikkeld, aangepast en voorgesteld. Daarnaast worden bepaalde economische sectoren reeds gereguleerd door sectorspecifiek Unierecht, dat regels bevat inzake de grensoverschrijdende of Uniebrede deling van of toegang tot gegevens, bijvoorbeeld Richtlijn 2011/24/EU van het Europees Parlement en de Raad (4) in de context van de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens, en relevante wetgevingshandelingen op het gebied van vervoer zoals de Verordeningen (EU) 2019/1239 (5) en (EU) 2020/1056 (6) en Richtlijn 2010/40/EU (7) van het Europees Parlement en de Raad in de context van de Europese ruimte voor mobiliteitsgegevens.

Deze verordening mag daarom geen afbreuk doen aan de Verordeningen (EG) nr. 223/2009 (8), (EU) 2018/858 (9) en (EU) 2018/1807 (10), noch aan de Richtlijnen 2000/31/EG (11), 2001/29/EG (12), 2004/48/EG (13), 2007/2/EG (14), 2010/40/EU, (EU) 2015/849 (15), (EU) 2016/943 (16), (EU) 2017/1132 (17), (EU) 2019/790 (18) en (EU) 2019/1024 (19) van het Europees Parlement en de Raad en al het andere sectorspecifieke Unierecht dat de toegang tot en het hergebruik van gegevens regelt. Deze verordening mag geen afbreuk doen aan het Unierecht en het nationale recht inzake de toegang tot en het gebruik van gegevens met het oog op de voorkoming, het onderzoek, de opsporing en de vervolging van strafbare feiten of de tenuitvoerlegging van straffen, noch aan de internationale samenwerking in die context.

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de bevoegdheden van de lidstaten met betrekking tot hun activiteiten in verband met openbare veiligheid, defensie en nationale veiligheid. Het hergebruik van om dergelijke redenen beschermde gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen, met inbegrip van gegevens van aanbestedingsprocedures die binnen het toepassingsgebied van Richtlijn 2009/81/EG van het Europees Parlement en de Raad (20) vallen, mag niet onder deze verordening vallen. Er moet een horizontale regeling worden vastgesteld voor het hergebruik van bepaalde categorieën beschermde gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen, voor het aanbieden van databemiddelingsdiensten en voor op data-altruïsme gebaseerde diensten in de Unie. Vanwege de specifieke kenmerken van verschillende sectoren kan het nodig zijn systemen te ontwikkelen op basis van sectorale gegevens, voortbouwend op de eisen van deze verordening. Aanbieders van databemiddelingsdiensten die voldoen aan de vereisten van deze verordening, moeten het label “in de Unie erkende aanbieder van databemiddelingsdiensten” kunnen gebruiken. Rechtspersonen die doeleinden van algemeen belang wensen te ondersteunen door op basis van data-altruïsme op een bepaalde schaal relevante gegevens beschikbaar te stellen en die aan de in deze verordening neergelegde vereisten voldoen, moeten zich kunnen registreren als “in de Unie erkende organisatie voor data-altruïsme” en moeten dat label kunnen gebruiken. Indien sectorspecifiek Unierecht of nationaal recht vereist dat openbare lichamen, zulke aanbieders van databemiddelingsdiensten of zulke rechtspersonen (erkende organisaties voor data-altruïsme) voldoen aan specifieke aanvullende technische, administratieve of organisatorische vereisten, onder meer via een vergunnings- of certificeringsregeling, moeten die bepalingen van dat sectorspecifieke Unierecht of nationaal recht ook van toepassing zijn.

(4)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de Verordeningen (EU) 2016/679 (21) en (EU) 2018/1725 (22) van het Europees Parlement en de Raad, noch aan de Richtlijnen 2002/58/EG (23) en (EU) 2016/680 (24) van het Europees Parlement en de Raad en de overeenkomstige bepalingen van het nationale recht, ook indien persoonsgegevens en niet-persoonsgebonden gegevens in een gegevensverzameling onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Van deze verordening mag met name niet gedacht worden dat ze een nieuwe rechtsgrondslag creëert voor de verwerking van persoonsgegevens in het kader van de gereguleerde activiteiten, of dat ze de informatievereisten van Verordening (EU) 2016/679 wijzigt. De uitvoering van deze verordening mag grensoverschrijdende doorgiften van gegevens als bedoeld in hoofdstuk V van Verordening (EU) 2016/679 niet in de weg staan. In geval van een strijdigheid tussen deze verordening en het Unierecht inzake de bescherming van persoonsgegevens of het overeenkomstig dat Unierecht vastgestelde nationale recht, moet het toepasselijke Unierecht of nationale recht inzake de bescherming van persoonsgegevens prevaleren. Gegevensbeschermingsautoriteiten moeten als bevoegde autoriteiten uit hoofde van deze verordening beschouwd kunnen worden. Indien andere autoriteiten functioneren als bevoegde autoriteiten uit hoofde van deze verordening, mogen zij daarbij geen afbreuk doen aan de toezichthoudende bevoegdheden van de gegevensbeschermingsautoriteiten uit hoofde van Verordening (EU) 2016/679.

(5)

Maatregelen op Unieniveau zijn noodzakelijk om het vertrouwen in het delen van gegevens te vergroten door passende mechanismen in te stellen die het voor datasubjecten en gegevenshouders mogelijk maken gegevens die op hen betrekking hebben te controleren, en om andere belemmeringen voor een goed werkende en concurrerende datagestuurde economie weg te nemen. Die maatregelen mogen geen afbreuk doen aan de verplichtingen en verbintenissen in door de Unie gesloten internationale handelsovereenkomsten. Een Uniebreed governancekader moet als doel hebben vertrouwen te scheppen bij personen en ondernemingen wat betreft de toegang tot, de controle over, alsook het delen, het gebruik en het hergebruik van gegevens, met name door passende mechanismen in te stellen die het voor datasubjecten mogelijk maken om hun rechten te kennen en op zinvolle wijze uit te oefenen, alsook inzake het hergebruik van bepaalde soorten gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen, het verlenen van diensten door aanbieders van databemiddelingsdiensten aan datasubjecten, gegevenshouders en gegevensgebruikers, alsmede het verzamelen en verwerken van gegevens die door natuurlijke en rechtspersonen voor altruïstische doeleinden beschikbaar worden gesteld. Een grotere transparantie ten aanzien van het doel van het gebruik en de wijze van opslag van gegevens door ondernemingen kan met name helpen om het vertrouwen te versterken.

(6)

In het Uniebeleid is reeds lang het beginsel opgenomen dat gegevens die door openbare lichamen of andere entiteiten met overheidsmiddelen zijn gegenereerd of verzameld de samenleving ten goede moeten komen. Richtlijn (EU) 2019/1024 en sectorspecifiek Unierecht zorgen ervoor dat de openbare lichamen meer gegevens die zij zelf genereren gemakkelijk voor gebruik en hergebruik beschikbaar stellen. Bepaalde in openbare databanken opgeslagen categorieën gegevens, zoals commercieel vertrouwelijke gegevens, gegevens die onder de statistische geheimhoudingsplicht vallen en door intellectuele-eigendomsrechten van derden beschermde gegevens, met inbegrip van bedrijfsgeheimen en persoonsgegevens, worden echter doorgaans niet beschikbaar gesteld, zelfs niet voor onderzoek of innoverende activiteiten in het algemeen belang, hoewel dat mogelijk is overeenkomstig het toepasselijke Unierecht, met name Verordening (EU) 2016/679 en de Richtlijnen 2002/58/EG en (EU) 2016/680. Gezien de gevoeligheid van dergelijke gegevens mogen ze pas beschikbaar worden gesteld nadat een aantal technische en wettelijke procedurele vereisten vervuld zijn, niet het minst om ervoor te zorgen dat de rechten van anderen op dergelijke gegevens niet worden geschonden, of om de negatieve gevolgen voor de grondrechten, voor het beginsel van non-discriminatie en voor de gegevensbescherming te beperken. Het vergt doorgaans veel tijd en kennis om aan die vereisten te voldoen. Daardoor blijven dergelijke gegevens onderbenut. Sommige lidstaten creëren structuren, processen en wetgeving om dat soort hergebruik te faciliteren, maar dat gebeurt niet overal in de Unie. Om het gebruik van gegevens voor Europees onderzoek en Europese innovatie door particuliere en publieke entiteiten te faciliteren, moeten in de hele Unie duidelijke voorwaarden voor de toegang tot en het gebruik van dergelijke gegevens worden vastgesteld.

(7)

Er zijn technieken die analyses van databanken met persoonsgegevens mogelijk maken, zoals anonimisering, differentiële privacy, generalisering, onderdrukking en randomisering, het gebruik van synthetische gegevens of soortgelijke methoden, en andere geavanceerde methoden om de privacy te beschermen, die kunnen bijdragen tot een privacyvriendelijkere gegevensverwerking. De lidstaten moeten steun verlenen aan openbare lichamen om optimaal gebruik te maken van dergelijke technieken en aldus zo veel mogelijk gegevens beschikbaar te stellen voor gegevensdeling. De toepassing van dergelijke technieken, in combinatie met omvattende effectbeoordelingen op het gebied van gegevensbescherming en andere beschermingsmaatregelen, kan bijdragen tot meer veiligheid bij het gebruik en hergebruik van persoonsgegevens en moet het veilige hergebruik van commercieel vertrouwelijke bedrijfsgegevens voor onderzoeks-, innovatie- en statistische doeleinden waarborgen. In veel gevallen betekent de toepassing van dergelijke technieken, effectbeoordelingen en andere beschermingsmaatregelen dat gegevens alleen mogen worden gebruikt en hergebruikt binnen een beveiligde verwerkingsomgeving die ter beschikking gesteld wordt of gecontroleerd wordt door het openbaar lichaam. Op Unieniveau is ervaring opgedaan met dergelijke veilige verwerkingsomgevingen die op basis van Verordening (EU) nr. 557/2013 van de Commissie (25) worden gebruikt voor onderzoek naar statistische microgegevens. In het algemeen moet voor de verwerking van persoonsgegevens voldaan zijn aan een of meer van de in de artikelen 6 en 9 van Verordening (EU) 2016/679 bepaalde rechtsgrondslagen voor verwerking.

(8)

Overeenkomstig Verordening (EU) 2016/679 mogen de gegevensbeschermingsbeginselen niet van toepassing zijn op anonieme gegevens, namelijk gegevens die geen betrekking hebben op een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon, of op persoonsgegevens die zodanig anoniem zijn gemaakt dat het datasubject niet of niet meer identificeerbaar is. De heridentificatie van datasubjecten uit geanonimiseerde gegevensverzamelingen moet worden verboden. Dat mag geen afbreuk doen aan de mogelijkheid om, overeenkomstig Verordening (EU) 2016/679, onderzoek te verrichten naar anonimiseringstechnieken, met name om de beveiliging van informatie te waarborgen, bestaande anonimiseringstechnieken te verbeteren en de anonimisering algeheel te versterken.

(9)

Om de bescherming van persoonsgegevens en vertrouwelijke gegevens te faciliteren en om dergelijke gegevens sneller beschikbaar te stellen voor hergebruik uit hoofde van deze verordening, moeten de lidstaten openbare lichamen aansporen om gegevens te genereren en beschikbaar te stellen overeenkomstig het beginsel “open door ontwerp en door standaardinstellingen” (“open by design and by default”), als bedoeld in artikel 5, lid 2, van Richtlijn (EU) 2019/1024, en om te bevorderen dat gegevens worden gegenereerd en verworven in formaten en structuren die anonimisering in die context faciliteren.

(10)

De categorieën gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen en die uit hoofde van deze verordening hergebruikt moeten kunnen worden, vallen buiten het toepassingsgebied van Richtlijn (EU) 2019/1024, die niet van toepassing is op gegevens die niet toegankelijk zijn wegens het statistisch of handelsgeheim, noch op gegevens die vervat zijn in werken of andere materialen waarvan de intellectuele-eigendomsrechten bij derden berusten. Commercieel vertrouwelijke gegevens zijn gegevens die beschermd zijn door bedrijfsgeheimen, beschermde knowhow en alle andere informatie waarvan de ongeoorloofde openbaarmaking gevolgen zou hebben voor de marktpositie of de financiële gezondheid van de onderneming. Deze verordening moet van toepassing zijn op persoonsgegevens die buiten het toepassingsgebied van Richtlijn (EU) 2019/1024 vallen indien de toegang tot die gegevens door toegangsregelingen is uitgesloten of beperkt met het oog op de bescherming van gegevens, de persoonlijke levenssfeer en de integriteit van het individu, met name in overeenstemming met de regels inzake gegevensbescherming. Het hergebruik van gegevens die bedrijfsgeheimen kunnen bevatten, moet gebeuren onverminderd Richtlijn (EU) 2016/943, die het kader vaststelt voor het rechtmatig verkrijgen, gebruiken of openbaar maken van bedrijfsgeheimen.

(11)

Deze verordening mag geen verplichting scheppen om het hergebruik toe te staan van gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen. Met name moet elke lidstaat daarom kunnen beslissen of gegevens toegankelijk worden gemaakt voor hergebruik, en over het doel en de reikwijdte van die toegang. Deze verordening moet een aanvulling vormen op, en mag geen afbreuk doen aan, meer specifieke verplichtingen voor openbare lichamen in sectorspecifiek Unie- of nationaal recht om hergebruik van gegevens toe te staan. De toegang van het publiek tot officiële documenten kan als een algemeen belang worden beschouwd. Aangezien toegang van het publiek tot officiële documenten en transparantie belangrijk zijn in een democratische samenleving, mag deze verordening evenmin afbreuk doen aan het Unie- of nationale recht inzake het verlenen van toegang tot en het openbaar maken van officiële documenten. Toegang tot officiële documenten kan met name overeenkomstig het nationale recht worden verleend zonder specifieke voorwaarden op te leggen of door specifieke voorwaarden op te leggen waarin deze verordening niet voorziet.

(12)

De regeling voor hergebruik waarin deze verordening voorziet, moet van toepassing zijn op gegevens waarvan de verstrekking uit hoofde van het recht of van andere bindende regels van de lidstaten onder de openbare taken van de betrokken openbare lichamen valt. Indien dergelijke regels ontbreken, moeten de openbare taken worden gedefinieerd overeenkomstig de gangbare bestuurspraktijk in de lidstaten, mits de afbakening van de openbare taken transparant is en aan toetsing is onderworpen. De openbare taken kunnen hetzij in algemene termen, hetzij afzonderlijk voor elk openbaar lichaam worden gedefinieerd. Aangezien overheidsondernemingen niet onder de definitie van openbaar lichaam vallen, mogen de gegevens die in het bezit van overheidsondernemingen zijn, niet onder deze verordening vallen. Gegevens die in het bezit zijn van culturele instellingen, zoals bibliotheken, archieven, musea, orkesten, operahuizen, balletgezelschappen en theaters, en van onderwijsinstellingen mogen niet onder deze verordening vallen aangezien de werken en andere documenten in hun bezit voornamelijk onderworpen zijn aan intellectuele-eigendomsrechten van derden. Onderzoeksinstellingen en organisaties die onderzoek financieren, kunnen ook als openbare lichamen of publiekrechtelijke instellingen worden georganiseerd.

Deze verordening mag op dergelijke hybride organisaties enkel van toepassing zijn met betrekking tot hun hoedanigheid van onderzoeksinstelling. Ook gegevens die een onderzoeksinstelling in bezit heeft in het kader van een specifieke publiek-private associatie met organisaties uit de particuliere sector of andere openbare lichamen, publiekrechtelijke instellingen of hybride onderzoeksinstellingen, d.w.z. georganiseerd als openbaar lichaam of als overheidsonderneming, die als hoofddoel onderzoek verrichten, mogen niet onder deze verordening vallen. Waar relevant moeten de lidstaten deze verordening kunnen toepassen op overheidsondernemingen of particuliere ondernemingen die openbare taken vervullen of diensten van algemeen belang verrichten. De bepalingen van deze verordening betreffende het hergebruik van bepaalde categorieën beschermde gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen, mogen niet worden toegepast op de uitwisseling van gegevens, louter in de uitoefening van hun openbare taken, tussen openbare lichamen in de Unie onderling of tussen openbare lichamen in de Unie en openbare lichamen in derde landen of internationale organisaties, en evenmin op de uitwisseling van gegevens tussen onderzoekers voor niet-commerciële wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden.

(13)

Openbare lichamen moeten het mededingingsrecht naleven bij het vaststellen van de beginselen voor het hergebruik van gegevens waarover zij beschikken en vermijden overeenkomsten te sluiten die tot doel of tot gevolg kunnen hebben dat exclusieve rechten voor het hergebruik van bepaalde gegevens worden gecreëerd. Dergelijke overeenkomsten mogen alleen worden toegestaan indien ze gerechtvaardigd en noodzakelijk zijn voor de verlening van een dienst of de levering van een product in het algemeen belang. Dat kan het geval zijn indien het exclusief gebruik van de gegevens de enige manier is om de maatschappelijke voordelen van de betrokken gegevens optimaal te benutten, bijvoorbeeld als er slechts één entiteit (die gespecialiseerd is in de verwerking van een specifieke gegevensverzameling) is die de dienst kan verlenen die of het product kan leveren dat het openbaar lichaam in staat stelt in het algemeen belang een dienst te verlenen of een product te leveren. Dergelijke regelingen moeten echter worden gesloten overeenkomstig het toepasselijke Unierecht of nationale recht, en regelmatig worden herzien op basis van een marktanalyse om na te gaan of de exclusiviteit nog steeds noodzakelijk is. Bovendien moeten dergelijke regelingen waar passend in overeenstemming zijn met de toepasselijke staatssteunregels en moet hun duurtijd beperkt worden tot maximaal twaalf maanden. Met het oog op transparantie moeten dergelijke exclusieve overeenkomsten online worden gepubliceerd in een vorm die in overeenstemming is met het toepasselijke Unierecht inzake overheidsopdrachten. Een exclusief recht op hergebruik van gegevens dat niet aan deze verordening voldoet, moet ongeldig zijn.

(14)

Vóór de datum van inwerkingtreding van deze verordening geldende of gesloten verboden exclusieve overeenkomsten en andere praktijken of regelingen betreffende het hergebruik van gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen die niet uitdrukkelijk exclusieve rechten verlenen, maar waarvan redelijkerwijs kan worden aangenomen dat zij de beschikbaarheid van gegevens voor hergebruik beperken, mogen na het verstrijken van hun looptijd niet worden verlengd. Overeenkomsten voor onbepaalde of langere termijn moeten binnen 30 maanden na de datum van inwerkingtreding van deze verordening worden beëindigd.

(15)

In deze verordening moeten voorwaarden voor het hergebruik van beschermde gegevens worden vastgesteld die van toepassing zijn op openbare lichamen die uit hoofde van het nationale recht als bevoegd zijn aangewezen om de toegang voor hergebruik toe te staan of te weigeren, en die de rechten of verplichtingen met betrekking tot de toegang tot dergelijke gegevens onverlet laten. Die voorwaarden moeten niet-discriminerend, transparant, evenredig en objectief gerechtvaardigd zijn en mogen de mededinging niet beperken, waarbij met name de toegang tot dergelijke gegevens voor kmo's en start-ups moet worden bevorderd. De voorwaarden voor hergebruik moeten zodanig worden ontworpen dat zij wetenschappelijk onderzoek bevorderen, zodat bijvoorbeeld het bevoorrechten van wetenschappelijk onderzoek in principe als niet-discriminerend beschouwd moet worden. Openbare lichamen die hergebruik toestaan, moeten over de nodige technische middelen beschikken om de bescherming van de rechten en belangen van derde partijen te waarborgen en moeten de bevoegdheid krijgen om de nodige informatie op te vragen bij de hergebruiker. De voorwaarden voor het hergebruik van gegevens moeten beperkt blijven tot hetgeen noodzakelijk is om de rechten en belangen van derden met betrekking tot de gegevens en de integriteit van de informatietechnologie en communicatiesystemen van de openbare lichamen te beschermen. Openbare lichamen moeten voorwaarden hanteren die de belangen van de hergebruiker het best dienen, zonder dat dat leidt tot buitensporige lasten voor de openbare lichamen. De voorwaarden die aan het hergebruik van gegevens verbonden worden, moeten zodanig worden ontworpen dat zij doeltreffende waarborgen bieden met betrekking tot de bescherming van persoonsgegevens. Persoonsgegevens moeten vóór de doorgifte geanonimiseerd worden, zodat het onmogelijk is de datasubjecten te identificeren, en gegevens die commercieel vertrouwelijke informatie bevatten moeten zodanig worden gewijzigd dat er geen vertrouwelijke informatie wordt vrijgegeven. Indien de verstrekking van geanonimiseerde of gewijzigde gegevens niet aan de behoeften van de hergebruiker beantwoordt, indien is voldaan aan de artikelen 35 en 36 van Verordening (EU) 2016/679, op grond waarvan respectievelijk een gegevensbeschermingseffectbeoordeling moet worden verricht en de toezichthoudende autoriteit moet worden geraadpleegd, en indien de risico's voor de rechten en belangen van datasubjecten minimaal zijn bevonden, kan hergebruik ter plaatse of op afstand binnen een beveiligde verwerkingsomgeving worden toegestaan.

Dat kan een geschikte regeling zijn voor het hergebruik van gepseudonimiseerde gegevens. Om de rechten en belangen van derden te beschermen, moeten gegevensanalyses in dergelijke beveiligde verwerkingsomgevingen onder toezicht staan van het openbaar lichaam. Persoonsgegevens mogen met name slechts aan een derde partij worden doorgegeven voor hergebruik indien een rechtsgrondslag uit hoofde van het gegevensbeschermingsrecht dat toestaat. Niet-persoonsgebonden gegevens mogen alleen worden doorgegeven als er geen reden is om aan te nemen dat de combinatie van niet-persoonsgebonden gegevensverzamelingen zou leiden tot de identificatie van datasubjecten. Dat moet ook gelden voor gepseudonimiseerde gegevens die hun status van persoonsgegevens behouden. In geval van de heridentificatie van datasubjecten moet een verplichting gelden om een dergelijke inbreuk in verband met persoonsgegevens aan het openbaar lichaam te melden, naast een verplichting om een dergelijke inbreuk overeenkomstig Verordening (EU) 2016/679 aan een toezichthoudende autoriteit en het datasubject te melden. Op basis van de toestemming van datasubjecten of de toelating van gegevenshouders voor het hergebruik van hun gegevens moeten openbare lichamen, indien relevant, het hergebruik van gegevens met behulp van passende technische middelen faciliteren. In dat verband moet het openbaar lichaam alles in het werk stellen om potentiële hergebruikers te ondersteunen bij het verkrijgen van dergelijke toestemming of toelating door technische mechanismen op te zetten waarmee verzoeken om toestemming of toelating van hergebruikers kunnen worden doorgegeven, voor zover dat praktisch haalbaar is. Er mag geen contactinformatie worden verstrekt die hergebruikers in staat stelt rechtstreeks contact op te nemen met datasubjecten of gegevenshouders. Indien het openbaar lichaam een verzoek om toestemming of toelating doorgeeft, moet het ervoor zorgen dat het datasubject of de gegevenshouder duidelijk wordt geïnformeerd over de mogelijkheid om de toestemming of toelating te weigeren.

(16)

Om het gebruik voor wetenschappelijk onderzoek van gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen te faciliteren en aan te moedigen, worden openbare lichamen aangespoord een geharmoniseerde aanpak en geharmoniseerde processen uit te werken om die gegevens gemakkelijk toegankelijk te maken voor wetenschappelijk onderzoek dat het algemeen belang dient. Dat zou onder meer kunnen betekenen dat wordt voorzien in gestroomlijnde administratieve procedures, gestandaardiseerde gegevensformattering, informatieve metagegevens over de methodische en gegevensverzamelingskeuzes en gestandaardiseerde gegevensvelden die het mogelijk maken gegevensverzamelingen uit verschillende bronnen van overheidsgegevens gemakkelijk te koppelen wanneer dat relevant is voor analysedoeleinden. Die praktijken moeten gericht zijn op de bevordering van door de overheid gefinancierde en geproduceerde gegevens ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek overeenkomstig het beginsel “zo open als mogelijk, zo gesloten als nodig”.

(17)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de intellectuele-eigendomsrechten van derde partijen. Zij mag evenmin gevolgen hebben voor het bestaan of bezit van intellectuele-eigendomsrechten van openbare lichamen en mag geen enkele beperking inhouden voor de uitoefening van die rechten. De overeenkomstig deze verordening opgelegde verplichtingen zijn alleen van toepassing indien zij verenigbaar zijn met de internationale overeenkomsten inzake de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten, in het bijzonder de Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst (Berner conventie), de Overeenkomst inzake de handelsaspecten van de intellectuele eigendom (TRIPS-overeenkomst) en het Verdrag van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom inzake auteursrecht (World Intellectual Property Organization Copyright Treaty — WCT), en met het Unierecht of het nationale recht inzake intellectuele eigendom. Openbare lichamen dienen evenwel hun auteursrechten op dusdanige wijze uit te oefenen dat hergebruik wordt gefaciliteerd.

(18)

Gegevens die onderworpen zijn aan intellectuele-eigendomsrechten of die bedrijfsgeheimen bevatten, mogen alleen aan een derde partij worden doorgegeven indien dat is toegestaan krachtens het Unierecht of het nationale recht of mits de rechthebbende daarmee instemt. Openbare lichamen die over het recht van de fabrikant van een databank beschikken als bedoeld in artikel 7, lid 1, van Richtlijn 96/9/EG van het Europees Parlement en de Raad (26), mogen dat recht niet uitoefenen om hergebruik van gegevens te voorkomen of meer te beperken dan bepaald in deze verordening.

(19)

Ondernemingen en datasubjecten moeten erop kunnen vertrouwen dat hun rechten en belangen worden geëerbiedigd bij het hergebruik van bepaalde categorieën beschermde gegevens die in het bezit zijn van de openbare lichamen. Daarom moet worden voorzien in aanvullende waarborgen voor situaties waarin die overheidsgegevens worden hergebruikt op basis van een verwerking van de gegevens buiten de overheidssector, zoals een vereiste dat openbare lichamen er in alle gevallen, ook indien die gegevens aan derde landen worden doorgegeven, voor zorgen dat de rechten en belangen van natuurlijke en rechtspersonen volledig worden beschermd, met name wat betreft persoonsgegevens, commercieel gevoelige gegevens en intellectuele-eigendomsrechten. Openbare lichamen mogen niet toestaan dat verzekeringsmaatschappijen of andere aanbieders van diensten met het oog op discriminerende prijsstelling informatie hergebruiken die in e-gezondheidstoepassingen is opgeslagen, aangezien dat in strijd zou zijn met het fundamentele recht op toegang tot gezondheidszorg.

(20)

Voorts is het, met het oog op de instandhouding van eerlijke mededinging en de open markteconomie, van het allergrootste belang dat beschermde niet-persoonsgebonden gegevens, met name bedrijfsgeheimen, maar ook niet-persoonsgebonden gegevens die door intellectuele-eigendomsrechten beschermde inhoud vertegenwoordigen, worden gevrijwaard tegen onrechtmatige toegang die tot diefstal van intellectuele eigendom of industriële spionage zou kunnen leiden. Om de bescherming van de rechten of de belangen van de gegevenshouders te waarborgen, moeten niet-persoonsgebonden gegevens die overeenkomstig het Unierecht of het nationale recht beschermd moeten worden tegen onrechtmatige of ongeoorloofde toegang en die in het bezit zijn van openbare lichamen, aan derde landen kunnen worden doorgegeven, maar enkel indien passende waarborgen voor het gebruik van gegevens worden geboden. Dergelijke passende waarborgen moeten een vereiste omvatten dat het openbaar lichaam uitsluitend beschermde gegevens doorgeeft aan een hergebruiker indien die contractuele verbintenissen aangaat in het belang van de bescherming van de gegevens. Een hergebruiker die voornemens is de beschermde gegevens aan een derde land door te geven, moet de in deze verordening neergelegde verplichtingen nakomen, ook na de doorgifte. Om de naleving van die verplichtingen te handhaven, moet de hergebruiker voor de gerechtelijke beslechting van geschillen ook de jurisdictie aanvaarden van de lidstaat van het openbaar lichaam dat het hergebruik heeft toegestaan.

(21)

De invoering van passende waarborgen moet eveneens worden overwogen indien er in het derde land waaraan niet-persoonsgebonden gegevens worden doorgegeven, gelijkwaardige maatregelen bestaan die ervoor zorgen dat gegevens een beschermingsniveau genieten dat vergelijkbaar is met dat van het Unierecht, met name wat betreft de bescherming van bedrijfsgeheimen en intellectuele-eigendomsrechten. Daartoe moet de Commissie, indien gerechtvaardigd door een aanzienlijk aantal verzoeken in de Unie met betrekking tot het hergebruik van niet-persoonsgebonden gegevens in specifieke derde landen, door middel van uitvoeringshandelingen kunnen verklaren dat een derde land een beschermingsniveau biedt dat in wezen gelijkwaardig is aan de door het Unierecht geboden bescherming. De Commissie moet de noodzaak van dergelijke uitvoeringshandelingen beoordelen op basis van de informatie die de lidstaten via het Europees Comité voor gegevensinnovatie hebben verstrekt. Dergelijke uitvoeringshandelingen zouden openbare lichamen de zekerheid bieden dat hergebruik van gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen, in het betrokken derde land het beschermde karakter ervan niet in gevaar zou brengen. Bij de beoordeling van het in het betrokken derde land geboden beschermingsniveau moet met name rekening worden gehouden met de toepasselijke algemene en sectorale wetgeving, onder meer op het gebied van openbare veiligheid, defensie, nationale veiligheid en het strafrecht, betreffende de toegang tot en de bescherming van niet-persoonsgebonden gegevens, alsook met eventuele toegang van de openbare lichamen van dat derde land tot de doorgegeven gegevens, met het bestaan en het effectief functioneren van een of meer onafhankelijke toezichthoudende autoriteiten in het derde land welke belast zijn met het waarborgen en handhaven van de wettelijke regeling inzake de toegang tot dergelijke gegevens, met de internationale toezeggingen van het derde land met betrekking tot de bescherming van gegevens, of andere verplichtingen die voortvloeien uit juridisch bindende overeenkomsten of instrumenten, alsmede uit de deelname van dat derde land of die internationale organisatie aan multilaterale of regionale regelingen.

Het bestaan van doeltreffende rechtsmiddelen voor gegevenshouders, openbare lichamen of databemiddelingsdiensten in het betrokken derde land is van bijzonder belang in de context van de doorgifte van niet-persoonsgebonden gegevens aan dat derde land. Dergelijke waarborgen moeten daarom ook de beschikbaarheid van afdwingbare rechten en doeltreffende rechtsmiddelen omvatten. Dergelijke uitvoeringshandelingen mogen geen afbreuk doen aan wettelijke verplichtingen of contractuele regelingen die een hergebruiker reeds is aangegaan in het belang van de bescherming van niet-persoonsgebonden gegevens, met name industriële gegevens, noch aan het recht van openbare lichamen om hergebruikers te verplichten te voldoen aan de voorwaarden voor hergebruik, overeenkomstig deze verordening.

(22)

Sommige derde landen stellen wetten, verordeningen en andere rechtshandelingen vast die gericht zijn op de rechtstreekse doorgifte van of het verlenen van toegang van de overheid tot niet-persoonsgebonden gegevens in de Unie onder toezicht van natuurlijke en rechtspersonen die onder de jurisdictie van de lidstaten vallen. Rechterlijke beslissingen en uitspraken in derde landen of besluiten van administratieve autoriteiten in derde landen op grond waarvan doorgifte van of toegang tot niet-persoonsgebonden persoonsgegevens wordt geëist, moeten afdwingbaar zijn indien zij gebaseerd zijn op een internationale overeenkomst, zoals een verdrag inzake wederzijds rechtshulp, tussen het verzoekende derde land en de Unie of een lidstaat. In sommige gevallen kan een situatie ontstaan waarin de uit het recht van een derde land voortvloeiende verplichting tot doorgifte van of toegang tot niet-persoonsgebonden gegevens in strijd is met een concurrerende verplichting om die gegevens te beschermen uit hoofde van het Unierecht of het nationale recht, met name wat betreft de bescherming van de grondrechten van het individu of van de fundamentele belangen van een lidstaat in verband met de nationale veiligheid of defensie, alsook de bescherming van commercieel gevoelige gegevens en de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten, met inbegrip van contractuele verplichtingen inzake vertrouwelijkheid overeenkomstig dat recht. Bij ontstentenis van internationale overeenkomsten die dergelijke kwesties regelen, mag doorgifte van of toegang tot niet-persoonsgebonden gegevens slechts worden toegestaan indien met name is nagegaan of het rechtsstelsel van het derde land voorschrijft dat de redenen voor en de evenredigheid van de beslissing, de uitspraak of het besluit worden toegelicht, of de beslissing, de uitspraak of het besluit een specifiek karakter heeft, en of het met redenen omklede bezwaar van de geadresseerde wordt getoetst door een bevoegde rechterlijke instantie in het derde land die gemachtigd is om rekening te houden met de relevante juridische belangen van de gegevensverstrekker.

Bovendien moeten openbare lichamen, natuurlijke personen of rechtspersonen waaraan het recht op hergebruik van gegevens is verleend, aanbieders van databemiddelingsdiensten en erkende organisaties voor data-altruïsme er bij de ondertekening van contractuele overeenkomsten met andere particuliere partijen voor zorgen dat in de Unie bewaarde niet-persoonsgebonden gegevens in derde landen alleen kunnen worden geraadpleegd of aan derde landen alleen kunnen worden doorgegeven overeenkomstig het Unierecht of het nationale recht van de betrokken lidstaat.

(23)

Om het vertrouwen in de data-economie van de Unie verder te versterken, is het van essentieel belang dat de burgers van de Unie, de overheidssector en de ondernemingen wordt gewaarborgd dat hun strategische en gevoelige gegevens worden gecontroleerd en dat het recht, de waarden en de normen van de Unie worden gehandhaafd op het gebied van, maar niet beperkt tot, veiligheid, gegevensbescherming en consumentenbescherming. Om onrechtmatige toegang tot niet-persoonsgebonden gegevens te voorkomen, moeten openbare lichamen, natuurlijke personen of rechtspersonen waaraan het recht op hergebruik van gegevens is verleend, aanbieders van databemiddelingsdiensten en erkende organisaties voor data-altruïsme alle redelijke maatregelen nemen om de toegang tot de systemen waar niet-persoonsgebonden gegevens zijn opgeslagen, te voorkomen, met inbegrip van versleuteling van gegevens of bedrijfsgebonden beleidsmaatregelen. Daartoe moet ervoor worden gezorgd dat openbare lichamen, natuurlijke personen of rechtspersonen waaraan het recht op hergebruik van gegevens is verleend, aanbieders van databemiddelingsdiensten en erkende organisaties voor data-altruïsme zich houden aan alle desbetreffende technische normen, gedragscodes en certificeringen op het niveau van de Unie.

(24)

Om vertrouwen in hergebruikmechanismen op te bouwen, kan het nodig zijn strengere voorwaarden te hanteren voor bepaalde soorten niet-persoonsgebonden gegevens die in toekomstige specifieke wetgevingshandelingen van de Unie als zeer gevoelig kunnen worden aangemerkt wat betreft de doorgifte aan derde landen, indien de doelstellingen van het overheidsbeleid van de Unie, in overeenstemming met internationale verbintenissen, door de doorgifte in het gedrang zouden komen. Op het gebied van gezondheid kunnen bijvoorbeeld bepaalde gegevensverzamelingen die in het bezit zijn van actoren in de openbare gezondheidszorg, zoals openbare ziekenhuizen, worden aangemerkt als zeer gevoelige gezondheidsgegevens. Andere betrokken sectoren zijn onder meer vervoer, energie, milieu en financiën. Om geharmoniseerde praktijken in de hele Unie te waarborgen, moeten dergelijke soorten zeer gevoelige niet-persoonsgebonden openbare gegevens in het Unierecht worden gedefinieerd, bijvoorbeeld in het kader van de Europese ruimte voor gezondheidsgegevens of andere sectorale wetgeving. Die voorwaarden voor de doorgifte van dergelijke gegevens aan derde landen moeten in gedelegeerde handelingen worden vastgelegd. De voorwaarden moeten evenredig, niet-discriminerend en noodzakelijk zijn om de vastgestelde legitieme doelstellingen van het overheidsbeleid van de Unie te beschermen, zoals bescherming van de volksgezondheid, de veiligheid, het milieu en de openbare zedelijkheid, alsook consumentenbescherming en bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens. De voorwaarden moeten overeenkomen met de vastgestelde risico's in verband met de gevoeligheid van die gegevens, met inbegrip van het risico van heridentificatie van personen. Het kan gaan om voorwaarden voor de doorgifte of technische regelingen, zoals de verplichting om een beveiligde verwerkingsomgeving te gebruiken, beperkingen met betrekking tot het hergebruik van gegevens in derde landen of met betrekking tot categorieën van personen die dergelijke gegevens mogen doorgeven aan derde landen of die in dat derde land toegang kunnen krijgen tot de gegevens. In uitzonderlijke gevallen kunnen dergelijke voorwaarden ook beperkingen op de doorgifte van gegevens aan derde landen omvatten om het algemeen belang te beschermen.

(25)

Openbare lichamen moeten vergoedingen kunnen aanrekenen voor het hergebruik van gegevens, maar moeten, in overeenstemming met de staatssteunregels, ook hergebruik tegen een gereduceerde vergoeding of kosteloos hergebruik kunnen toestaan, bijvoorbeeld voor bepaalde categorieën hergebruik, zoals niet-commercieel hergebruik voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden, of hergebruik door kmo's en start-ups, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen, om dergelijk hergebruik ten behoeve van onderzoek en innovatie te stimuleren en ondernemingen te ondersteunen die een belangrijke bron van innovatie vormen en het doorgaans moeilijker vinden om zelf relevante gegevens te verzamelen. In die specifieke context moet onder wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden worden verstaan elk onderzoeksgerelateerd doel, ongeacht de organisatorische of financiële structuur van de betrokken onderzoeksinstelling, met uitzondering van onderzoek dat wordt uitgevoerd door een onderneming en gericht is op de ontwikkeling, verbetering of optimalisering van producten of diensten. Dergelijke vergoedingen moeten transparant en niet-discriminerend zijn en beperkt tot de gemaakte noodzakelijke kosten, en zij mogen de mededinging niet beperken. Er moet een lijst worden gepubliceerd met de categorieën hergebruikers waarvoor gereduceerde of geen vergoedingen gelden, en met de criteria die zijn gebruikt om die lijst op te stellen.

(26)

Om het hergebruik van specifieke categorieën van gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen te stimuleren, moeten de lidstaten een centraal informatiepunt oprichten dat fungeert als een aanspreekpunt voor hergebruikers die die gegevens willen hergebruiken. Het centraal informatiepunt moet een sectoroverschrijdend mandaat hebben en zo nodig een aanvulling vormen op de regelingen op sectoraal niveau. Het moet bij het doorgeven van verzoeken om informatie of hergebruik gebruik kunnen maken van geautomatiseerde middelen. Er moet worden gezorgd voor voldoende menselijk toezicht in de doorgifteprocedure. Daartoe zouden bestaande praktische regelingen zoals opendataportalen kunnen worden gebruikt. Het centraal informatiepunt moet beschikken over een inventaris met een overzicht van alle beschikbare gegevensbronnen, met inbegrip van, waar relevant, de gegevensbronnen die beschikbaar zijn op sectorale, regionale of lokale informatiepunten, met relevante informatie ter beschrijving van de beschikbare gegevens. Daarnaast dienen de lidstaten bevoegde organen aan te wijzen, op te richten of de oprichting daarvan te faciliteren om ondersteuning te bieden voor de activiteiten van openbare lichamen die het hergebruik van bepaalde categorieën beschermde gegevens toestaan. Indien het sectorale Unie- of nationale recht daarin voorziet, kan het ook tot hun taken behoren om toegang tot gegevens te verlenen. Die bevoegde organen moeten openbare lichamen bijstaan met geavanceerde technieken, onder meer wat betreft de beste manier om gegevens te structureren en op te slaan teneinde ervoor te zorgen dat zij gemakkelijk toegankelijk worden, met name via applicatieprogramma-interfaces, alsook wat betreft het interoperabel, overdraagbaar en doorzoekbaar maken van gegevens, rekening houdend met de beste praktijken voor gegevensverwerking, alsmede met bestaande regulerings- en technische normen en beveiligde verwerkingsomgevingen, die het mogelijk maken gegevens te analyseren zonder het vertrouwelijke karakter van de informatie te schenden.

De bevoegde organen moeten daarbij handelen in overeenstemming met de instructies van het openbaar lichaam. Een dergelijke bijstandsstructuur kan de datasubjecten en gegevenshouders bijstaan bij het beheer van de toestemming of toelating tot hergebruik, met inbegrip van toestemming en toelating voor bepaalde gebieden van wetenschappelijk onderzoek overeenkomstig erkende ethische normen voor wetenschappelijk onderzoek. De bevoegde organen mogen geen toezichtfunctie hebben; die is uit hoofde van Verordening (EU) 2016/679 voorbehouden aan toezichthoudende autoriteiten. Onverminderd de toezichthoudende bevoegdheden van de gegevensbeschermingsautoriteiten moet de gegevensverwerking plaatsvinden onder de verantwoordelijkheid van het openbaar lichaam dat verantwoordelijk is voor het register dat de gegevens bevat en dat, wat de persoonsgegevens betreft, de verwerkingsverantwoordelijke blijft in de zin van Verordening (EU) 2016/679. De lidstaten moeten een of meer bevoegde organen kunnen hebben, die in verschillende sectoren kunnen optreden. De interne diensten van openbare lichamen kunnen ook optreden als bevoegde organen. Een bevoegd orgaan kan een openbaar lichaam zijn dat andere openbare lichamen bijstaat bij het toestaan van hergebruik van gegevens, indien van toepassing, of een openbaar lichaam dat zelf hergebruik toestaat. Het bijstaan van andere openbare lichamen moet inhouden dat zij op verzoek worden geïnformeerd over beste praktijken betreffende de wijze waarop aan de in deze verordening neergelegde vereisten kan worden voldaan, zoals de technische middelen om een beveiligde verwerkingsomgeving beschikbaar te stellen of de technische middelen om privacy en vertrouwelijkheid te waarborgen indien toegang tot het hergebruik van gegevens die binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen, werd verleend.

(27)

Van databemiddelingsdiensten wordt verwacht dat zij een sleutelrol spelen in de data-economie, met name bij het ondersteunen en bevorderen van vrijwillige praktijken voor het delen van gegevens tussen ondernemingen of bij het faciliteren van gegevensdeling in het kader van verplichtingen op basis van het Unierecht of het nationale recht. Zij kunnen een facilitator worden van de uitwisseling van aanzienlijke hoeveelheden relevante gegevens. Aanbieders van databemiddelingsdiensten, waartoe ook openbare organen kunnen behoren, die diensten aanbieden die verschillende actoren met elkaar verbinden, kunnen bijdragen tot een efficiënte bundeling van gegevens en tot het faciliteren van bilaterale gegevensdeling. Gespecialiseerde databemiddelingsdiensten die onafhankelijk zijn van datasubjecten, gegevenshouders en gegevensgebruikers, kunnen de opkomst faciliteren van nieuwe datagestuurde ecosystemen die onafhankelijk zijn van alle spelers met een aanzienlijke marktmacht en kunnen daarbij ondernemingen van elke omvang, met name kmo’s en start-ups met beperkte financiële, juridische en administratieve middelen, niet-discriminerende toegang bieden tot de data-economie. Dat zal met name van belang zijn bij de totstandbrenging van “gemeenschappelijke Europese gegevensruimten”, namelijk doel- of sectorspecifieke of sectoroverschrijdende interoperabele kaders van gemeenschappelijke normen en praktijken op het gebied van gegevensdeling of gezamenlijke gegevensverwerking met het oog op onder meer de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten, wetenschappelijk onderzoek of initiatieven van maatschappelijke organisaties. Databemiddelingsdiensten bilaterale of multilaterale gegevensdeling omvatten, alsook de oprichting van platforms of databanken die de uitwisseling of het gezamenlijk gebruik van gegevens mogelijk maken, en de oprichting van specifieke infrastructuur voor de interconnectie van datasubjecten en gegevenshouders met gegevensgebruikers.

(28)

Deze verordening moet van toepassing zijn op diensten die gericht zijn op het tot stand brengen van commerciële relaties met het oog op het delen van gegevens tussen een onbepaald aantal datasubjecten en gegevenshouders enerzijds en gegevensgebruikers anderzijds, via technische, juridische of andere middelen, onder meer voor de uitoefening van de rechten van datasubjecten met betrekking tot persoonsgegevens. Indien ondernemingen of andere entiteiten meerdere gegevensgerelateerde diensten aanbieden, mogen alleen de activiteiten die rechtstreeks verband houden met de levering van databemiddelingsdiensten onder deze verordening vallen. De levering van cloudopslag, analyse, gegevensdelingssoftware, webbrowsers, browserplug-ins of e-maildiensten mag niet beschouwd worden als een databemiddelingsdienst in de zin van deze verordening, op voorwaarde dat die diensten alleen technische instrumenten bieden voor datasubjecten of gegevenshouders om gegevens met anderen te delen, maar de levering van die instrumenten noch wordt gebruikt om een commerciële relatie tot stand te brengen tussen gegevenshouders en gegevensgebruikers, noch de aanbieder van databemiddelingsdiensten in staat stelt informatie te verwerven over het aangaan van commerciële relaties met het oog op gegevensdeling. Voorbeelden van databemiddelingsdiensten zijn onder meer datamarkten waarop ondernemingen gegevens beschikbaar kunnen stellen aan anderen, orkestratoren van ecosystemen voor het delen van gegevens die toegankelijk zijn voor alle belanghebbenden, bijvoorbeeld in het kader van gemeenschappelijke Europese dataruimten, alsook datapools die gezamenlijk door verschillende rechtspersonen of natuurlijke personen zijn opgericht met de bedoeling het gebruik van dergelijke datapools aan alle belanghebbende partijen in licentie te geven op zodanige wijze dat alle deelnemers die aan de datapools bijdragen, daarvoor een beloning ontvangen.

Daardoor zijn datadiensten die gegevens van gegevenshouders verkrijgen en de gegevens aggregeren, verrijken of transformeren met het oog op het toevoegen van substantiële waarde en het gebruik van de resulterende gegevens in licentie geven aan gegevensgebruikers, zonder dat er een commerciële relatie tussen gegevenshouders en gegevensgebruikers tot stand wordt gebracht, uitgesloten. Daardoor zijn ook diensten die uitsluitend door één gegevenshouder worden gebruikt om het gebruik mogelijk te maken van de gegevens waarover die gegevenshouder beschikt, of die worden gebruikt door meerdere rechtspersonen in een gesloten groep, met inbegrip van leveranciers- of klantenrelaties of contractueel vastgelegde samenwerkingsverbanden, met name die welke als hoofddoel hebben de functionaliteiten van met het internet van de dingen verbonden voorwerpen en apparaten te waarborgen, uitgesloten.

(29)

Diensten die zich richten op de bemiddeling van auteursrechtelijk beschermde inhoud, zoals aanbieders van onlinediensten voor het delen van inhoud als gedefinieerd in artikel 2, punt 6), van Richtlijn (EU) 2019/790, mogen niet onder deze verordening vallen. “Verstrekkers van een consolidated tape” als gedefinieerd in artikel 2, lid 1, punt 35), van Richtlijn (EU) nr. 600/2014 van het Europees Parlement en de Raad (27) en “rekeninginformatiedienstaanbieders” als gedefinieerd in artikel 4, punt 19), van Richtlijn (EU) 2015/2366 van het Europees Parlement en de Raad (28) mogen voor de toepassing van deze verordening niet als aanbieders van databemiddelingsdiensten beschouwd worden. Deze verordening mag niet van toepassing zijn op diensten die door openbare lichamen worden aangeboden om het hergebruik van beschermde gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen overeenkomstig deze verordening of het gebruik van andere gegevens te faciliteren, voor zover die diensten niet tot doel hebben commerciële relaties tot stand te brengen. Organisaties voor data-altruïsme die onder deze verordening vallen, mogen niet worden beschouwd als aanbieders van databemiddelingsdiensten, op voorwaarde dat die diensten geen commerciële relatie tot stand brengen tussen potentiële gegevensgebruikers enerzijds en datasubjecten en gegevenshouders die om altruïstische redenen gegevens beschikbaar stellen anderzijds. Andere diensten die niet tot doel hebben commerciële relaties tot stand te brengen, zoals databanken die het hergebruik van wetenschappelijke onderzoeksgegevens overeenkomstig de beginselen van open toegang tot doel hebben, mogen niet als databemiddelingsdiensten in de zin van deze verordening beschouwd worden.

(30)

Een specifieke categorie van databemiddelingsdiensten zijn aanbieders van diensten die hun diensten aanbieden aan datasubjecten. Dergelijke aanbieders van databemiddelingsdiensten streven ernaar datasubjecten meer zeggenschap te geven, en met name meer controle over de gegevens die op hen betrekking hebben. Dergelijke aanbieders zouden personen helpen hun rechten uit hoofde van Verordening (EU) 2016/679 uit te oefenen, met name het geven en intrekken van hun toestemming voor de gegevensverwerking, het recht op toegang tot hun eigen gegevens, het recht op rectificatie van onjuiste persoonsgegevens, het recht op het wissen van gegevens of om “te worden vergeten”, het recht om de verwerking te beperken en het recht op gegevensoverdraagbaarheid, waardoor datasubjecten hun persoonsgegevens naar een andere gegevensverwerkingsverantwoordelijke kunnen overbrengen. In dat verband is het belangrijk dat het bedrijfsmodel van dergelijke aanbieders waarborgt dat er geen ongewenste prikkels gegenereerd worden die personen ertoe aansporen dergelijke diensten te gebruiken om meer gegevens beschikbaar te stellen voor verwerking dan in hun eigen belang is. Dat kan onder meer betekenen dat personen advies krijgen over de mogelijke manieren waarop hun gegevens worden gebruikt en dat zorgvuldigheidscontroles op gegevensgebruikers worden uitgevoerd voordat zij contact mogen opnemen met datasubjecten, teneinde frauduleuze praktijken te voorkomen. In bepaalde situaties kan het wenselijk zijn om feitelijke gegevens te verzamelen in een persoonsgegevensruimte, zodat de verwerking binnen die ruimte kan gebeuren zonder dat persoonsgegevens aan derden worden doorgegeven, teneinde de persoonsgegevens en de persoonlijke levenssfeer maximaal te beschermen. Dergelijke persoonsgegevensruimten kunnen statische persoonsgegevens zoals naam, adres of geboortedatum bevatten, alsook dynamische gegevens die een persoon genereert, bijvoorbeeld door gebruik te maken van een onlinedienst of een met het internet van de dingen verbonden voorwerp. Zij kunnen ook worden gebruikt voor het opslaan van gecontroleerde identiteitsgegevens, zoals paspoortnummers of socialezekerheidsinformatie, en van persoonlijke gegevens, zoals rijbewijzen, diploma’s of bankrekeninginformatie.

(31)

Gegevenscoöperaties streven de verwezenlijking van een aantal doelstellingen na, en met name helpen zij individuele personen geïnformeerde keuzes te maken alvorens toestemming te verlenen voor het gebruik van gegevens, door de voorwaarden van organisaties van gegevensgebruikers die verbonden zijn aan het gebruik van gegevens zodanig te beïnvloeden dat de individuele leden van de groep betere keuzes kunnen maken of dat mogelijk oplossingen worden gevonden voor tegenstrijdige standpunten van individuele leden van een groep over de wijze waarop gegevens kunnen worden gebruikt indien die gegevens betrekking hebben op meerdere datasubjecten van de groep. In dat verband is het belangrijk te erkennen dat de rechten uit hoofde van Verordening (EU) 2016/679 persoonlijke rechten van het datasubject zijn en dat datasubjecten geen afstand kunnen doen van die rechten. Gegevenscoöperaties kunnen ook een nuttig middel zijn voor eenpersoonsondernemingen en kmo’s die qua kennis over het delen van gegevens vaak vergelijkbaar zijn met individuele personen.

(32)

Om het vertrouwen in databemiddelingsdiensten te vergroten, met name in verband met het gebruik van gegevens en de naleving van de door de datasubjecten en de gegevenshouders opgelegde voorwaarden, is er op Unieniveau behoefte aan een regelgevingskader dat sterk geharmoniseerde eisen stelt met betrekking tot de betrouwbare verlening van databemiddelingsdiensten, en dat door de bevoegde autoriteiten wordt geïmplementeerd. Dat kader zal er mee voor zorgen dat zowel datasubjecten en gegevenshouders als gegevensgebruikers een betere controle hebben over de toegang tot en het gebruik van hun gegevens, overeenkomstig het Unierecht. De Commissie kan ook de ontwikkeling van gedragscodes op Unieniveau, met name op het gebied van interoperabiliteit, aanmoedigen en faciliteren, en daarbij belanghebbenden betrekken. Zowel voor het delen van gegevens in een bedrijf-tot-bedrijf-context als in een bedrijf-tot-consument-context, moeten aanbieders van databemiddelingsdiensten een nieuwe “Europese” manier van datagovernance aanbieden door in de data-economie een onderscheid te bieden tussen gegevensverstrekking, -bemiddeling en -gebruik. Aanbieders van databemiddelingsdiensten kunnen ook specifieke technische infrastructuur beschikbaar stellen voor de interconnectie van datasubjecten en gegevenshouders met gegevensgebruikers. In dat verband is het bijzonder belangrijk die infrastructuur zodanig vorm te geven dat kmo’s en start-ups geen technische of andere belemmeringen ondervinden voor hun deelname aan de data-economie.

Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten aanvullende specifieke instrumenten en diensten aan gegevenshouders en datasubjecten kunnen aanbieden met het specifieke doel de gegevensuitwisseling te faciliteren, zoals tijdelijke opslag, curatie, conversie, anonimisering en pseudonimisering. Die instrumenten en diensten mogen alleen worden gebruikt op uitdrukkelijk verzoek of met de uitdrukkelijke goedkeuring van de gegevenshouder of het datasubject, en de in dat verband aangeboden instrumenten van derden gebruiken gegevens niet voor andere doeleinden. Tegelijkertijd moeten aanbieders van databemiddelingsdiensten de mogelijkheid krijgen om de uitgewisselde gegevens aan te passen, bijvoorbeeld door ze om te zetten in een specifiek format, teneinde de bruikbaarheid van de gegevens voor de gegevensgebruiker te verbeteren wanneer de gegevensgebruiker dat wenst, of teneinde de interoperabiliteit te verbeteren.

(33)

Het is belangrijk om voor een concurrerend klimaat voor gegevensdeling te zorgen. Een belangrijk element om het vertrouwen en de controle van gegevenshouders, datasubjecten en gegevensgebruikers met betrekking tot databemiddelingsdiensten te versterken, is de neutraliteit van de aanbieders van databemiddelingsdiensten met betrekking tot de tussen gegevenshouders of datasubjecten en gegevensgebruikers uitgewisselde gegevens. Daarom is het noodzakelijk dat aanbieders van databemiddelingsdiensten uitsluitend optreden als tussenpersoon bij de transacties en de uitgewisselde gegevens niet voor andere doeleinden gebruiken. De commerciële voorwaarden voor het verlenen van databemiddelingsdiensten, met inbegrip van het prijsbeleid, mogen niet afhangen van de vraag of en zo ja in welke mate een potentiële gegevenshouder of -gebruiker gebruikmaakt van andere, door dezelfde aanbieder van databemiddelingsdiensten of door een aanverwante entiteit aangeboden diensten, zoals opslag, analyse, artificiële intelligentie of andere op gegevens gebaseerde toepassingen. Dat zal ook een structurele scheiding vergen tussen de databemiddelingsdienst en alle andere verleende diensten, om belangenconflicten te voorkomen. Dat betekent dat de databemiddelingsdienst moet worden verleend via een rechtspersoon die geen band heeft met de andere activiteiten van de aanbieder van databemiddelingsdiensten. Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten evenwel de door de gegevenshouder verstrekte gegevens kunnen gebruiken om hun databemiddelingsdiensten te verbeteren.

Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten hun eigen instrumenten of instrumenten van derden ter beschikking kunnen stellen van gegevenshouders, datasubjecten en gegevensgebruikers om de uitwisseling van gegevens te faciliteren, bijvoorbeeld instrumenten waarmee gegevens uitsluitend op uitdrukkelijk verzoek of met de uitdrukkelijke goedkeuring van het datasubject of de gegevenshouder worden geconverteerd of gecureerd. De in dat verband aangeboden instrumenten van derden mogen de gegevens uitsluitend gebruiken voor de doeleinden die verband houden met de databemiddelingsdiensten. Aan aanbieders van databemiddelingsdiensten die optreden als tussenpersoon voor de uitwisseling van gegevens tussen natuurlijke personen als datasubjecten en rechtspersonen als gegevensgebruikers, moeten bovendien fiduciaire verplichtingen worden opgelegd jegens de natuurlijke personen om ervoor te zorgen dat zij handelen in het belang van de datasubjecten. Kwesties in verband met de aansprakelijkheid voor alle materiële en immateriële schade en schade als gevolg van een gedraging van de aanbieder van databemiddelingsdiensten kunnen in het desbetreffende contract worden geregeld, op basis van de nationale aansprakelijkheidsregelingen.

(34)

Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten redelijke maatregelen nemen om interoperabiliteit binnen een sector en tussen verschillende sectoren te waarborgen, teneinde de goede werking van de interne markt te waarborgen. Redelijke maatregelen kunnen onder meer bestaan in het volgen van de bestaande, algemeen gebruikte normen in de sector waarin de aanbieders van databemiddelingsdiensten actief zijn. Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet indien nodig de totstandkoming van aanvullende industrienormen faciliteren. Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten te gelegener tijd de door het Europees Comité voor gegevensinnovatie vastgestelde maatregelen voor interoperabiliteit tussen de databemiddelingsdiensten ten uitvoer leggen.

(35)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de verplichting van aanbieders van databemiddelingsdiensten om Verordening (EU) 2016/679 na te leven, noch aan de verantwoordelijkheid van de toezichthoudende autoriteiten om de naleving van die verordening te waarborgen. Waar het gaat om de verwerking van persoonsgegevens door de aanbieders van databemiddelingsdiensten, moet deze verordening de bescherming van persoonsgegevens onverlet laten. Aanbieders van databemiddelingsdiensten die verwerkingsverantwoordelijken of verwerkers zijn als gedefinieerd in Verordening (EU) 2016/679 moeten de regels van die verordening naleven.

(36)

Aanbieders van databemiddelingsdiensten worden geacht over procedures en maatregelen te beschikken om sancties op te leggen voor frauduleuze of onrechtmatige praktijken met betrekking tot partijen die via hun databemiddelingsdiensten toegang wensen te krijgen, waaronder maatregelen zoals de uitsluiting van gegevensgebruikers die de dienstverleningsvoorwaarden niet naleven of het geldende recht schenden.

(37)

Aanbieders van databemiddelingsdiensten moeten ook maatregelen nemen om de naleving van het mededingingsrecht te waarborgen en daartoe over procedures beschikken. Dat is met name het geval wanneer informatie wordt gedeeld die ondernemingen inzicht kan verschaffen in de marktstrategieën van hun huidige of potentiële concurrenten. Concurrentiegevoelige informatie omvat doorgaans informatie over klantgegevens, toekomstige prijzen, productiekosten, hoeveelheden, omzet, verkoop of capaciteit.

(38)

Er moet een aanmeldingsprocedure voor databemiddelingsdiensten worden vastgesteld om ervoor te zorgen dat datagovernance binnen de Unie op basis van betrouwbare gegevensuitwisseling gebeurt. De voordelen van een betrouwbare omgeving kunnen het best worden bereikt door voor het aanbieden van databemiddelingsdiensten een aantal voorwaarden op te leggen, maar zonder daarvoor een uitdrukkelijk besluit of administratieve handeling van de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteit te verlangen. De aanmeldingsprocedure mag geen onnodige obstakels opwerpen voor kmo’s, start-ups en maatschappelijke organisaties en moet het non-discriminatiebeginsel in acht nemen.

(39)

Om effectieve grensoverschrijdende dienstverlening te ondersteunen, moet de aanbieder van databemiddelingsdiensten alleen worden verplicht een aanmelding te sturen naar de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteit van de lidstaat waar zijn hoofdvestiging zich bevindt of waar zijn wettelijke vertegenwoordiger is gevestigd. Een dergelijke aanmelding moet beperkt blijven tot een verklaring van het voornemen om dergelijke diensten te verlenen en mag alleen worden aangevuld met de verstrekking van de in deze verordening bepaalde informatie. Na de betrokken aanmelding moet de aanbieder van databemiddelingsdiensten zonder verdere aanmeldingsverplichtingen in om het even welke lidstaat actief kunnen worden.

(40)

De in deze verordening neergelegde aanmeldingsprocedure mag geen afbreuk doen aan specifieke aanvullende regels voor het aanbieden van databemiddelingsdiensten die middels sectorspecifiek recht worden opgelegd.

(41)

De hoofdvestiging van een aanbieder van databemiddelingsdiensten in de Unie moet de plaats zijn waar zijn centrale administratie in de Unie is gelegen. De hoofdvestiging van een aanbieder van databemiddelingsdiensten in de Unie moet worden bepaald aan de hand van objectieve criteria en in die hoofdvestiging moeten daadwerkelijk managementactiviteiten worden verricht. De activiteiten van een aanbieder van databemiddelingsdiensten moeten in overeenstemming zijn met het nationale recht van de lidstaat waar hij zijn hoofdvestiging heeft.

(42)

Om te waarborgen dat aanbieders van databemiddelingsdiensten deze verordening naleven, moeten zij hun hoofdvestiging in de Unie hebben. Indien een aanbieder van databemiddelingsdiensten niet in de Unie is gevestigd maar zijn diensten wel in de Unie aanbiedt, moet hij een wettelijke vertegenwoordiger aanwijzen. De aanwijzing van een wettelijke vertegenwoordiger is in dergelijke gevallen noodzakelijk aangezien aanbieders van databemiddelingsdiensten zowel persoonsgegevens als commercieel vertrouwelijke gegevens verwerken, waardoor er nauwlettend op moet worden toegezien dat zij deze verordening naleven. Om te bepalen of een aanbieder van databemiddelingsdiensten diensten aanbiedt in de Unie, moet worden nagegaan of hij kennelijk voornemens is diensten aan te bieden aan personen in één of meer lidstaten. Uit de loutere toegankelijkheid in de Unie van de website of van een e-mailadres en andere contactgegevens van de aanbieder van databemiddelingsdiensten, of het gebruik van een taal die algemeen wordt gebruikt in het derde land waar de aanbieder van databemiddelingsdiensten is gevestigd, kan niet worden afgeleid dat dat voornemen aanwezig is. Uit factoren zoals het gebruik van een taal of een valuta die in één of meer lidstaten algemeen wordt gebruikt, met de mogelijkheid om in die taal diensten te bestellen, of de vermelding van gebruikers die zich in de Unie bevinden, kan evenwel blijken dat de aanbieder van databemiddelingsdiensten voornemens is diensten aan te bieden in de Unie.

Een aangewezen wettelijke vertegenwoordiger moet namens de aanbieder van databemiddelingsdiensten handelen en de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteiten moeten zich in plaats van tot een aanbieder van de databemiddelingsdienst tot de wettelijke vertegenwoordiger kunnen wenden, of tot beiden, onder meer in het geval van inbreuken, om een handhavingsprocedure te starten tegen een niet in de Unie gevestigde aanbieder van databemiddelingsdiensten die de voorschriften niet naleeft. De wettelijke vertegenwoordiger moet via een schriftelijk mandaat van de aanbieder van databemiddelingsdiensten worden aangewezen om namens laatstgenoemde op te treden met betrekking tot diens verplichtingen uit hoofde van deze verordening.

(43)

Om datasubjecten en gegevenshouders te helpen om in de Unie erkende aanbieders van databemiddelingsdiensten eenvoudig te identificeren en aldus hun vertrouwen in die aanbieders te vergroten, moet er, boven op het label “in de Unie erkende aanbieder van databemiddelingsdiensten”, een gemeenschappelijk logo worden ingevoerd dat in de hele Unie herkenbaar is.

(44)

De voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteiten die aangewezen zijn om toezicht te houden op de naleving van de verplichtingen van deze verordening door aanbieders van databemiddelingsdiensten, moeten worden gekozen op basis van hun capaciteit en deskundigheid op het gebied van horizontale of sectorale gegevensuitwisseling. Zij moeten zowel onafhankelijk van enige aanbieder van databemiddelingsdiensten zijn als transparant en onpartijdig bij de uitoefening van hun taken. De lidstaten moeten de Commissie in kennis stellen van de identiteit van die voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteiten. De bevoegdheden van de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteiten mogen geen afbreuk doen aan de bevoegdheden van de gegevensbeschermingsautoriteiten. Met name voor elke kwestie die een beoordeling van de naleving van Verordening (EU) 2016/679 vereist, dient de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteit, indien relevant, een advies of besluit te vragen van de op grond van die verordening opgerichte bevoegde toezichthoudende autoriteit.

(45)

Er is een groot potentieel voor doeleinden van algemeen belang bij het gebruik van gegevens die vrijwillig door datasubjecten beschikbaar worden gesteld op basis van hun geïnformeerde toestemming of, wanneer het niet-persoonsgebonden gegevens betreft, die door gegevenshouders beschikbaar worden gesteld. Tot dergelijke doeleinden behoren gezondheidszorg, bestrijding van de klimaatverandering, mobiliteitsverbetering, facilitering van de ontwikkeling, productie en verspreiding van officiële statistieken, verbetering van openbare diensten, of openbare besluitvorming. Steun voor wetenschappelijk onderzoek moet ook worden beschouwd als een doeleinde van algemeen belang. Deze verordening moet tot doel hebben bij te dragen tot het ontstaan van op basis van data-altruïsme beschikbaar gestelde datapools die voldoende groot zijn, om gegevensanalyse en machinaal leren mogelijk te maken, ook in de Unie. Om dat doel te bereiken, moeten de lidstaten kunnen voorzien in organisatorische en/of technische regelingen die data-altruïsme faciliteren. Dergelijke regelingen kunnen onder meer betrekking hebben op de beschikbaarheid van gemakkelijk bruikbare instrumenten voor datasubjecten of gegevenshouders voor het verlenen van toestemming of toelating voor het altruïstisch gebruik van hun gegevens, de organisatie van bewustmakingscampagnes of een gestructureerde uitwisseling tussen bevoegde autoriteiten over de voordelen van data-altruïsme voor het overheidsbeleid, zoals verbetering van het verkeer, volksgezondheid en bestrijding van klimaatverandering. Daartoe moeten de lidstaten een nationaal beleid voor data-altruïsme vast kunnen stellen. Datasubjecten moeten enkel compensatie kunnen krijgen voor de kosten die zij maken wanneer zij hun gegevens beschikbaar stellen voor doeleinden van algemeen belang.

(46)

De registratie van erkende organisaties voor data-altruïsme en het gebruik van het label “in de Unie erkende organisatie voor data-altruïsme” zal naar verwachting leiden tot het ontstaan van gegevensregisters. Registratie in een lidstaat zou voor de hele Unie gelden en zal naar verwachting het grensoverschrijdend gebruik van gegevens binnen de Unie en het ontstaan van datapools die verschillende lidstaten bestrijken, faciliteren. Gegevenshouders kunnen toelating verlenen voor de verwerking van hun niet-persoonsgebonden gegevens voor een reeks doeleinden die op het moment van het verlenen van de toelating niet zijn vastgelegd. Als erkende organisaties voor data-altruïsme een reeks vereisten als neergelegd in deze verordening naleven, moet dat het vertrouwen wekken dat de voor altruïstische doeleinden beschikbaar gestelde gegevens een doeleinde van algemeen belang dienen. Dat vertrouwen moet met name voortvloeien uit een plaats van vestiging of een wettelijk vertegenwoordiger binnen de Unie, alsook uit de vereiste dat erkende organisaties voor data-altruïsme organisaties zonder winstoogmerk moeten zijn, uit transparantievereisten en uit specifieke waarborgen om de rechten en belangen van datasubjecten en ondernemingen te beschermen.

Verdere waarborgen zijn onder meer de mogelijkheid om relevante gegevens te verwerken in een beveiligde verwerkingsomgeving die door de erkende organisaties voor data-altruïsme wordt beheerd, toezichtsmechanismen zoals ethische commissies of raden waar vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties deel van uitmaken, om te waarborgen dat de verwerkingsverantwoordelijke strenge normen op het gebied van wetenschappelijke ethiek en bescherming van de grondrechten handhaaft, effectieve en duidelijk bekendgemaakte technische middelen hanteert om de toestemming te allen tijde in te trekken of te wijzigen, op basis van de informatieverplichtingen van de gegevensverwerkers uit hoofde van Verordening (EU) 2016/679, en gebruikmaakt van middelen waarmee datasubjecten op de hoogte kunnen blijven van het gebruik van de door hen beschikbaar gestelde gegevens. Registratie als een erkende organisatie voor data-altruïsme mag geen voorwaarde zijn voor het uitvoeren van activiteiten in verband met data-altruïsme. De Commissie moet in nauwe samenwerking met organisaties voor data-altruïsme en belanghebbenden door middel van gedelegeerde handelingen een rulebook voorbereiden. Naleving van dat rulebook moet een vereiste voor registratie als erkende organisatie voor data-altruïsme zijn.

(47)

Om datasubjecten en gegevenshouders te helpen om erkende organisaties voor data-altruïsme eenvoudig te identificeren en aldus hun vertrouwen in die organisaties te vergroten, moet er een gemeenschappelijk logo worden ingevoerd dat in de hele Unie herkenbaar is. Het gemeenschappelijke logo moet vergezeld gaan van een QR-code met een link naar het openbaar Unieregister van erkende organisaties voor data-altruïsme.

(48)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de oprichting, organisatie en werking van entiteiten die op grond van het nationale recht aan data-altruïsme wensen te doen en moet voortbouwen op de nationale wettelijke vereisten om rechtmatig in een lidstaat te werken als een organisatie zonder winstoogmerk.

(49)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de oprichting, organisatie en werking van andere entiteiten dan openbare lichamen die zich bezighouden met het delen van gegevens en inhoud op basis van open licenties en aldus bijdragen tot de totstandbrenging van voor iedereen beschikbare gemeenschappelijke bronnen. Dat moet open samenwerkingsplatformen voor het delen van kennis, wetenschappelijke en academische openaccessdatabanken, platformen voor de ontwikkeling van opensourcesoftware, en openaccessplatformen voor het verzamelen van inhoud omvatten.

(50)

Erkende organisaties voor data-altruïsme moeten relevante gegevens rechtstreeks bij natuurlijke en rechtspersonen kunnen verzamelen of door anderen verzamelde gegevens kunnen verwerken. Verzamelde gegevens kunnen door organisaties voor data-altruïsme worden verwerkt voor doeleinden die zij zelf bepalen, of zij kunnen, indien relevant, derden toelating geven om gegevens te verwerken voor die doeleinden. Erkende organisaties voor data-altruïsme die verwerkingsverantwoordelijken of verwerkers als gedefinieerd in Verordening (EU) 2016/679 zijn, moeten die verordening naleven. Data-altruïsme berust doorgaans op de toestemming van datasubjecten in de zin van artikel 6, lid 1, punt a), en artikel 9, lid 2), punt a), van Verordening (EU) 2016/679, waarbij moet worden voldaan aan de vereisten voor rechtmatige toestemming overeenkomstig de artikelen 7 en 8 van die verordening. Overeenkomstig Verordening (EU) 2016/679 kan wetenschappelijk onderzoek worden ondersteund door toestemming voor bepaalde onderzoeksgebieden indien erkende ethische normen voor wetenschappelijk onderzoek in acht worden genomen, of alleen door toestemming voor specifieke onderzoeksgebieden of delen van onderzoeksprojecten. In artikel 5, lid 1, punt b), van Verordening (EU) 2016/679 is bepaald dat verdere verwerking met het oog op wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden overeenkomstig artikel 89, lid 1, van die verordening niet als onverenigbaar met de oorspronkelijke doeleinden wordt beschouwd. Voor niet-persoonsgebonden gegevens moeten de gebruiksbeperkingen worden vermeld bij het verlenen van toelating door de gegevenshouder.

(51)

De voor registratie van organisaties voor data-altruïsme bevoegde autoriteiten die zijn aangewezen om toezicht te houden op de naleving van de vereisten van deze verordening door erkende organisaties voor data-altruïsme, moeten worden gekozen op basis van hun capaciteit en deskundigheid. Zij moeten zowel onafhankelijk van enige organisatie voor data-altruïsme zijn als transparant en onpartijdig bij de uitoefening van hun taken. De lidstaten moeten de Commissie in kennis stellen van de identiteit van de voor registratie van organisaties voor data-altruïsme bevoegde autoriteiten. De bevoegdheden van de voor registratie van organisaties voor data-altruïsme bevoegde autoriteiten mogen geen afbreuk doen aan de bevoegdheden van de gegevensbeschermingsautoriteiten. Met name voor elke kwestie die beoordeling van de naleving van Verordening (EU) 2016/679 vereist, dient de voor registratie van organisaties voor data-altruïsme bevoegde autoriteit, indien relevant, een advies of besluit te vragen van de op grond van die verordening opgerichte bevoegde toezichthoudende autoriteit.

(52)

Om het vertrouwen te bevorderen en extra rechtszekerheid en gebruikersvriendelijkheid te bieden bij het proces inzake het verlenen en intrekken van toestemming, met name in het kader van wetenschappelijk onderzoek en statistisch gebruik van gegevens die uit altruïsme beschikbaar worden gesteld, moet een Europees toestemmingsformulier voor data-altruïsme worden ontwikkeld en gebruikt in de context van het altruïstisch delen van gegevens. Dat formulier moet datasubjecten meer transparantie verschaffen over het feit dat hun gegevens zullen worden geraadpleegd en gebruikt in overeenstemming met hun toestemming en met volledige inachtneming van de regels inzake gegevensbescherming. Het formulier moet ook het verlenen en intrekken van toestemming faciliteren en worden gebruikt om het data-altruïsme van ondernemingen te stroomlijnen en die ondernemingen een mechanisme te bieden om hun toelating tot het gebruik van de gegevens in te trekken. Om rekening te houden met de specifieke kenmerken van individuele sectoren, ook vanuit het oogpunt van gegevensbescherming, moet het Europees toestemmingsformulier voor data-altruïsme gebruikmaken van een modulaire benadering, zodat het specifiek kan worden afgestemd op bepaalde sectoren of op verschillende doeleinden.

(53)

Om de invoering van het datagovernancekader te doen slagen, moet een Europees Comité voor gegevensinnovatie worden opgericht, in de vorm van een deskundigengroep. Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet bestaan uit vertegenwoordigers van de voor databemiddelingsdiensten bevoegde autoriteiten en de voor registratie van organisaties voor data-altruïsme bevoegde autoriteiten van alle lidstaten, het Europees Comité voor gegevensbescherming, de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming, het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging (Enisa), de Commissie, de kmo-gezant van de EU of een door het netwerk van kmo-gezanten aangewezen vertegenwoordiger, en andere vertegenwoordigers van relevante organen in specifieke sectoren en organen met specifieke deskundigheid. Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet bestaan uit een aantal subgroepen, met inbegrip van een subgroep voor de betrokkenheid van belanghebbenden die bestaat uit relevante vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, zoals gezondheid, milieu, landbouw, vervoer, energie, industriële productie, media, culturele en creatieve sectoren en statistiek, en van de onderzoekswereld, de academische wereld, maatschappelijke organisaties, organisaties voor normalisatie en relevante gemeenschappelijke Europese gegevensruimten, en uit andere relevante belanghebbenden en derden, onder meer instanties met specifieke deskundigheid zoals nationale bureaus voor de statistiek.

(54)

Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet de Commissie bijstaan bij de coördinatie van nationale praktijken en beleidsmaatregelen met betrekking tot de onderwerpen die onder deze verordening vallen, en bij de bevordering van sectoroverschrijdend gegevensgebruik door toepassing van de beginselen van het Europees interoperabiliteitskader (EIF) en door gebruik van Europese en internationale normen en specificaties, onder meer via het EU-multistakeholdersplatform inzake ICT-normalisatie, de Core Vocabularies en de CEF-bouwstenen, en moet rekening houden met lopende normalisatiewerkzaamheden in specifieke sectoren of domeinen. De technische normalisatiewerkzaamheden kunnen betrekking hebben op het bepalen van prioriteiten voor de ontwikkeling van normen en op de vaststelling en instandhouding van een reeks technische en wettelijke normen voor de overdracht van gegevens tussen twee verwerkingsomgevingen die het mogelijk maken gegevensruimten te organiseren, met name door te verduidelijken en te bepalen welke normen en praktijken sectoroverschrijdend en welke sectorspecifiek zijn. Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet samenwerken met sectorale organen, netwerken of deskundigengroepen of met andere sectoroverschrijdende organisaties die zich bezighouden met het hergebruik van gegevens. Wat data-altruïsme betreft, moet het Europees Comité voor gegevensinnovatie de Commissie bijstaan bij de ontwikkeling van het toestemmingsformulier voor data-altruïsme, na overleg met het Europees Comité voor gegevensbescherming. Het Europees Comité voor gegevensinnovatie moet, in overeenstemming met de Europese datastrategie, de ontwikkeling van een goed functionerende, op gemeenschappelijke Europese gegevensruimten gebaseerde Europese data-economie ondersteunen door richtsnoeren voor die gegevensruimten voor te stellen.

(55)

De lidstaten moeten voorschriften vaststellen inzake de sancties die van toepassing zijn op inbreuken op deze verordening en alle nodige maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat zij worden uitgevoerd. Die sancties moeten doeltreffend, evenredig en afschrikkend zijn. Grote verschillen tussen de sanctieregels kunnen leiden tot concurrentieverstoring op de digitale eengemaakte markt. De harmonisatie van dergelijke regels kan in dat opzicht nuttig zijn.

(56)

Om ervoor te zorgen dat deze verordening doeltreffend wordt gehandhaafd en aanbieders van databemiddelingsdiensten en entiteiten die zich willen registreren als erkende organisatie voor data-altruïsme de hele aanmeldings- en registratieprocedures online kunnen opzoeken en doorlopen, ongeacht het land waar ze zich bevinden, moeten die procedures worden aangeboden via de digitale toegangspoort die is opgezet op grond van Verordening (EU) 2018/1724 van het Europees Parlement en de Raad (29). Die procedures moeten worden toegevoegd aan de lijst van procedures in bijlage II bij Verordening (EU) 2018/1724.

(57)

Verordening (EU) 2018/1724 moet daarom dienovereenkomstig worden gewijzigd.

(58)

Teneinde de doeltreffendheid van deze verordening te waarborgen, moet aan de Commissie de bevoegdheid worden overgedragen om overeenkomstig artikel 290 VWEU handelingen vast te stellen teneinde deze verordening aan te vullen door bijzondere voorwaarden op te leggen voor de doorgifte aan derde landen van bepaalde niet-persoonsgebonden gegevens die in specifieke volgens een wetgevingsprocedure vastgestelde handelingen van de Unie als zeer gevoelig worden beschouwd, en door een reglement op te stellen voor erkende organisaties voor data-altruïsme met daarin informatie, technische en beveiligingsvereisten, en stappenplannen voor communicatie en interoperabiliteitsnormen die die organisaties in acht moeten nemen. Het is van bijzonder belang dat de Commissie bij haar voorbereidende werkzaamheden tot passende raadplegingen overgaat, onder meer op deskundigenniveau, en dat die raadplegingen gebeuren in overeenstemming met de beginselen die zijn vastgelegd in het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven (30). Met name om te zorgen voor gelijke deelname aan de voorbereiding van gedelegeerde handelingen ontvangen het Europees Parlement en de Raad alle documenten op hetzelfde tijdstip als de deskundigen van de lidstaten, en hebben hun deskundigen systematisch toegang tot de vergaderingen van de deskundigengroepen van de Commissie die zich bezighouden met de voorbereiding van gedelegeerde handelingen.

(59)

Om eenvormige voorwaarden te waarborgen voor de uitvoering van deze verordening, moeten aan de Commissie uitvoeringsbevoegdheden worden toegekend teneinde openbare lichamen en hergebruikers te helpen aan de in deze verordening vervatte voorwaarden voor hergebruik te voldoen door contractuele modelbepalingen op te stellen voor het doorgeven door hergebruikers van niet-persoonsgebonden gegevens aan een derde land, teneinde de juridische, toezichts- en handhavingsregelingen van een derde land als gelijkwaardig aan de uit hoofde van het Unierecht geboden bescherming te verklaren, teneinde het ontwerp voor het gemeenschappelijke logo voor aanbieders van databemiddelingsdiensten en voor het gemeenschappelijke logo voor erkende organisaties voor data-altruïsme te ontwikkelen, en teneinde het Europees toestemmingsformulier voor data-altruïsme vast te stellen en te ontwikkelen. Die bevoegdheden moeten worden uitgeoefend in overeenstemming met Verordening (EU) nr. 182/2011 van het Europees Parlement en de Raad (31).

(60)

Deze verordening mag geen afbreuk doen aan de toepassing van de regels inzake mededinging, en met name de artikelen 101 en 102 VWEU. De in deze verordening vervatte maatregelen mogen niet worden gebruikt om de mededinging te beperken op een wijze die strijdig is met het VWEU. Dat betreft met name de regels voor de uitwisseling van concurrentiegevoelige informatie tussen bestaande of potentiële concurrenten via databemiddelingsdiensten.

(61)

De Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming en het Europees Comité voor gegevensbescherming werden geraadpleegd overeenkomstig artikel 42, lid 1, van Verordening (EU) 2018/1725, en hebben op 10 maart 2021 hun advies uitgebracht.

(62)

Deze verordening heeft als leidende beginselen de eerbiediging van de grondrechten en de beginselen die met name zijn vastgelegd in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, met inbegrip van het recht op eerbiediging van het privéleven, de bescherming van persoonsgegevens, de vrijheid van ondernemerschap, het recht op eigendom en de integratie van personen met een handicap. De openbare lichamen en diensten uit hoofde van deze verordening moeten in verband met dat laatstgenoemde recht, waar relevant, de Richtlijnen (EU) 2016/2102 (32) en (EU) 2019/882 (33) van het Europees Parlement en de Raad in acht nemen. Verder moet bij informatie- en communicatietechnologie rekening worden gehouden met universeel ontwerp, hetgeen betekent dat er bewust en systematisch moet worden getracht beginselen, methoden en hulpmiddelen ter bevordering van universeel ontwerp in computergerelateerde technologieën, waaronder internettechnologieën, proactief toe te passen, zodat er geen aanpassingen achteraf of aangepaste ontwerpen nodig zijn.

(63)

Daar de doelstellingen van deze verordening, te weten het hergebruik binnen de Unie van bepaalde categorieën gegevens die in het bezit zijn van openbare lichamen en de vaststelling van een aanmeldings- en toezichtskader voor de verstrekking van databemiddelingsdiensten, een kader voor de vrijwillige registratie van entiteiten die voor altruïstische doeleinden gegevens beschikbaar stellen en een kader voor de oprichting van een Europees Comité voor gegevensinnovatie, niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt, maar vanwege de omvang en de gevolgen ervan beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om die doelstellingen te verwezenlijken,

(1)

De Commissie heeft in haar mededeling van 11 december 2019 getiteld “De Europese Green Deal” (de “Europese Green Deal”) een nieuwe groeistrategie uitgezet die tot doel heeft de Unie om te vormen tot een eerlijke en welvarende samenleving, met een moderne, hulpbronnenefficiënte en concurrerende economie, waar de doelstelling van klimaatneutraliteit uiterlijk in 2050 wordt bereikt en de economische groei is losgekoppeld van het gebruik van hulpbronnen. In haar mededeling van 17 september 2020 getiteld “Een ambitieuzere klimaatdoelstelling voor Europa voor 2030: investeren in een klimaatneutrale toekomst voor ons allemaal” heeft de Commissie een streefcijfer voor broeikasgasemissiereductie van minstens 55 % tegen 2030 voorgesteld. Die ambitie is op 11 december 2020 door de Europese Raad onderschreven. In de bij die mededeling behorende effectbeoordeling is bevestigd dat de energiemix van de toekomst geheel anders zal zijn dan de huidige energiemix en dat de energiewetgeving moet worden geëvalueerd en zo nodig herzien. De huidige investeringen in de energie-infrastructuur zijn overduidelijk niet voldoende om de energie-infrastructuur van de toekomst te transformeren en verder uit te bouwen. Dit houdt onder meer in dat er een infrastructuur beschikbaar moet zijn die de Europese energietransitie kan ondersteunen, met inbegrip van de snelle toepassing van elektrificatie, de opschaling van de productie van elektriciteit uit hernieuwbare en fossielebrandstofvrije bronnen, het toenemende gebruik van hernieuwbare en koolstofarme gassen, energiesysteemintegratie en een grotere inzet van innovatieve oplossingen.

(2)

Het huidige bindende streefcijfer op Unieniveau dat tegen 2030 minstens 32 % van het energieverbruik afkomstig moet zijn van hernieuwbare energiebronnen, met een centrale streefcijfer op Unieniveau van minstens 32,5 % energie-efficiëntie, zal worden herzien in het kader van de verhoogde ambitieniveaus van de Unie die zijn verankerd in Verordening (EU) 2021/1119 van het Europees Parlement en de Raad (4) en de Europese Green Deal.

(3)

De Overeenkomst van Parijs, die is gesloten in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (5) (de “Overeenkomst van Parijs”) omvat de doelstelling op lange termijn om de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur ruim onder 2 °C te houden ten opzichte van het pre-industriële niveau en ernaar te blijven streven de temperatuurstijging tot 1,5 °C te beperken ten opzichte van het pre-industriële niveau. In de overeenkomst wordt benadrukt dat de aanpassing aan de nadelige gevolgen van de klimaatverandering belangrijk is en dat de geldstromen in lijn moeten worden gebracht met een traject naar broeikasgasarme en klimaatbestendige ontwikkeling. Op 12 december 2019 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de doelstelling om tegen 2050 een klimaatneutrale Europese Unie tot stand te brengen, in overeenstemming met de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs.

(4)

Bij Verordening (EU) nr. 347/2013 van het Europees Parlement en de Raad (6) zijn richtsnoeren vastgesteld voor de tijdige ontwikkeling en de interoperabiliteit van prioritaire corridors en gebieden van de trans-Europese energie-infrastructuur met het oog op de verwezenlijking van de in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) geformuleerde energiedoelstellingen om te zorgen voor een goede werking van de interne energiemarkt, zekerheid van levering en concurrerende energiemarkten in de Unie, en ter bevordering van energie-efficiëntie en -besparing en de ontwikkeling van nieuwe en hernieuwbare vormen van energie, alsook de bevordering van de onderlinge koppeling van energienetten. Verordening (EU) nr. 347/2013 voorziet in een kader voor de lidstaten en de relevante belanghebbenden voor samenwerking in een regionale context teneinde beter geconnecteerde energienetten tot stand te brengen om zo momenteel van de Europese energiemarkt geïsoleerde regio’s aan te sluiten, de bestaande grensoverschrijdende interconnecties te versterken en nieuwe te faciliteren, en de integratie van hernieuwbare energie te bevorderen. Door deze doelstellingen na te streven, draagt Verordening (EU) nr. 347/2013 bij aan slimme, duurzame en inclusieve groei en brengt het baten voor de gehele Unie op het gebied van concurrentievermogen en economische, maatschappelijke en territoriale cohesie.

(5)

De evaluatie van Verordening (EU) nr. 347/2013 heeft duidelijk aangetoond dat het kader de integratie van de netwerken van de lidstaten op effectieve wijze heeft verbeterd, de handel in energie heeft gestimuleerd en daarmee een bijdrage heeft geleverd aan het concurrentievermogen van de Unie. Projecten van gemeenschappelijk belang in de categorieën elektriciteit en gas hebben een grote bijdrage geleverd aan de voorzieningszekerheid. Wat gas betreft is de infrastructuur nu beter onderling verbonden en is de veerkracht van de levering sinds 2013 aanzienlijk verbeterd. Regionale samenwerking in regionale groepen en via grensoverschrijdende kostentoewijzing is een belangrijke faciliterende factor voor de uitvoering van projecten. In veel gevallen heeft de grensoverschrijdende kostentoewijzing echter niet geleid tot het dichten van de financieringskloof van de projecten, zoals de bedoeling was. Hoewel het merendeel van de vergunningverleningsprocedures is ingekort, is er in bepaalde gevallen nog altijd sprake van langdurige vergunningverleningsprocessen. De financiële steun uit de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (Connecting Europe Facility), vastgesteld door Verordening (EU) nr. 1316/2013 van het Europees Parlement en de Raad (7), is een belangrijke factor gebleken nu subsidies voor studies hebben bijgedragen aan het verminderen van de risico’s in de eerste fasen van de ontwikkeling, en subsidies voor werkzaamheden hebben geholpen de belangrijkste knelpunten voor de betreffende projecten weg te nemen waar marktfinanciering niet volstond.

(6)

In zijn resolutie van 10 juli 2020 over de herziening van de richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur (8) heeft het Europees Parlement opgeroepen tot herziening van Verordening (EU) nr. 347/2013, waarbij met name rekening wordt gehouden met de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030, de doelstelling inzake klimaatneutraliteit van de Unie voor 2050 en het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel.

(7)

Het beleid inzake trans-Europese energienetwerken vormt een centraal instrument voor de ontwikkeling van de interne energiemarkt en is noodzakelijk voor het verwezenlijken van de doelstellingen van de Europese Green Deal. Om tegen 2030 te zorgen voor een hoger niveau van broeikasgasemissiereducties en uiterlijk in 2050 klimaatneutraliteit te bereiken heeft Europa een meer geïntegreerd energiesysteem nodig, gebaseerd op hogere niveaus van elektrificatie op basis van bijkomende hernieuwbare en koolstofarme bronnen en de decarbonisatie van de gassector. Het beleid inzake trans-Europese energienetwerken kan ervoor zorgen dat de ontwikkeling van de energie-infrastructuur van de Unie ter ondersteuning fungeert van de vereiste energietransitie ten behoeve van klimaatneutraliteit overeenkomstig het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel en technologische neutraliteit, met inachtneming van het potentieel voor lagere emissies bij het eindverbruik. Het kan ook zorgen voor interconnecties, energiezekerheid, markt- en systeemintegratie en concurrentie die alle lidstaten ten goede komt, alsook energie tegen een prijs die betaalbaar is voor huishoudens en ondernemingen.

(8)

Hoewel de doelstellingen van Verordening (EU) nr. 347/2013 grotendeels van toepassing blijven, weerspiegelt het huidige kader voor trans-Europese energienetwerken onvoldoende de te verwachten veranderingen in het energiesysteem die het gevolg zullen zijn van de nieuwe politieke context, met name met betrekking tot de naar boven bijgestelde streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030 en de doelstelling inzake klimaatneutraliteit voor 2050 in het kader van de Europese Green Deal. Daarom moeten zowel de doelstellingen inzake de beperking van als de aanpassing aan de klimaatverandering, naast andere aspecten, op passende wijze in aanmerking worden genomen in het herziene kader voor trans-Europese energienetwerken. Naast de nieuwe politieke context en doelstellingen heeft de technologie zich in de afgelopen tien jaar snel ontwikkeld. Die ontwikkeling moet in overweging worden genomen bij de vaststelling van de energie-infrastructuurcategorieën die deel uitmaken van de verordening, de selectiecriteria voor projecten van gemeenschappelijk belang en de prioritaire corridors en gebieden. Tegelijkertijd mogen, overeenkomstig artikel 194 VWEU, de bepalingen van deze verordening niet van invloed zijn op het recht van een lidstaat de voorwaarden voor de exploitatie van zijn energiebronnen te bepalen, op zijn keuze tussen verschillende energiebronnen of op de algemene structuur van zijn energievoorziening.

(9)

De richtlijnen 2009/73/EG (9) en (EU) 2019/944 (10) en van het Europees Parlement en de Raad voorzien in een interne energiemarkt. Hoewel er aanzienlijke vooruitgang is geboekt bij de voltooiing van die markt is er nog altijd ruimte voor verbetering door een beter gebruik van bestaande energie-infrastructuren, door de integratie van het toenemende aandeel hernieuwbare energie en door systeemintegratie.

(10)

De energie-infrastructuur van de Unie moet worden opgewaardeerd om technische defecten te voorkomen en om de infrastructuur bestendiger te maken tegen dergelijke defecten, alsmede tegen natuurrampen of door de mens veroorzaakte rampen, negatieve effecten van de klimaatverandering en bedreigingen voor de veiligheid, met name ten aanzien van Europese kritieke infrastructuren op grond van Richtlijn 2008/114/EG van de Raad (11).

(11)

De energie-infrastructuur van de Unie moet bestand zijn tegen de onvermijdelijke effecten die de klimaatverandering in Europa naar verwachting met zich zal meebrengen, ondanks de inspanningen tot beperking hiervan. Het is dan ook van cruciaal belang maatregelen te nemen met het oog op de aanpassing aan en beperking van de klimaatverandering, de versterking van de veerkracht en de voorbereiding op en voorkoming van rampen.

(12)

Bij de ontwikkeling van de trans-Europese energie-infrastructuur moet, waar dat technisch mogelijk en efficiënt is, rekening worden gehouden met de mogelijkheid om bestaande infrastructuur en uitrusting te herbestemmen.

(13)

Leveringszekerheid, een van de belangrijkste drijfveren voor de vaststelling van Verordening (EU) nr. 347/2013, is aanzienlijk toegenomen als gevolg van de projecten van gemeenschappelijk belang. In de effectbeoordeling van de Commissie bij haar mededeling van 17 september 2020 getiteld “Een ambitieuzere klimaatdoelstelling voor Europa voor 2030: investeren in een klimaatneutrale toekomst voor ons allemaal” wordt bovendien de verwachting uitgesproken dat het gebruik van aardgas aanzienlijk zal afnemen nu het onverminderde gebruik ervan niet verenigbaar is met koolstofneutraliteit. Het gebruik van biogas, hernieuwbare en koolstofarme waterstof en synthetische gasvormige brandstoffen zal daarentegen naar verwachting tegen 2050 aanzienlijk toenemen. Wat gas betreft is de infrastructuur nu beter onderling verbonden en is de veerkracht van de levering sinds 2013 aanzienlijk verbeterd. Bij de planning van de energie-infrastructuur moet rekening worden gehouden met dit veranderende gaslandschap. Niet alle lidstaten zijn echter reeds voldoende verbonden met het Europees gasnet en met name eilandlidstaten staan nog steeds voor aanzienlijke uitdagingen met betrekking tot hun leveringszekerheid en isolement op energiegebied. Hoewel 78 % van de gasprojecten van gemeenschappelijk belang naar verwachting voor 2025 in bedrijf zullen worden gesteld, is bij een aantal daarvan aanzienlijke vertragingen optreden, onder meer wegens problemen met de vergunningverlening. Deze verordening mag derhalve geen negatieve gevolgen hebben voor projecten van gemeenschappelijk belang die op de datum van de inwerkingtreding nog niet zijn voltooid. Daarom moeten projecten van gemeenschappelijk belang die opgenomen zijn in de vijfde Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang, opgesteld op grond van Verordening (EU) nr. 347/2013, waarvoor een aanvraagdossier voor behandeling door de bevoegde instantie is aanvaard, hun rechten en verplichtingen met betrekking tot vergunningen kunnen behouden voor een periode van vier jaar na datum van de inwerkingtreding van deze verordening.

(14)

Het belang van slimme elektriciteitsnetten, waarbij niet steeds een fysieke grens wordt overschreden, voor de verwezenlijking van de energie- en klimaatdoelstellingen van de Unie werd door de Commissie erkend in haar mededeling van 8 juli 2020 getiteld “Energie voor een klimaatneutrale economie: een EU-strategie voor een geïntegreerd energiesysteem” (de “EU-strategie voor een geïntegreerd energiesysteem”). De criteria voor deze categorie moeten worden vereenvoudigd, moeten technologische ontwikkelingen met betrekking tot innovatie en digitale aspecten omvatten en moeten energiesysteemintegratie mogelijk maken. Daarnaast moet de rol van de projectontwikkelaars worden verduidelijkt. Gezien de verwachte stijging in de vraag naar energie in de vervoerssector, met name ten behoeve van elektrische voertuigen langs de snelweg en in stedelijke gebieden, moeten slimme netwerktechnologieën een bijdrage leveren aan energienetgerelateerde steun voor grensoverschrijdende infrastructuur voor het opladen met hoge capaciteit, met het oog op de decarbonisatie van de vervoerssector.

(15)

In de EU-strategie voor een geïntegreerd energiesysteem werd ook benadrukt dat er behoefte is aan een geïntegreerde energie-infrastructuurplanning over meerdere energiedragers, infrastructuren en verbruikssectoren heen. Deze systeemintegratie is gebaseerd op het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel en een holistische benadering van het beleid die verder strekt dan de afzonderlijke sectoren. De integratie komt ook tegemoet aan de behoefte aan decarbonisatie in sectoren waar de transitie moeilijk te verwezenlijken is, zoals bepaalde delen van de industrie of bepaalde vervoerswijzen, waar rechtstreekse elektrificatie momenteel in technisch en economisch opzicht problematisch is. De betreffende investeringen worden onder meer gedaan in waterstof en elektrolyse, energiebronnen die steeds beter geschikt zijn voor grootschalige commerciële toepassing. In de mededeling van de Commissie van 8 juli 2020 getiteld “Een waterstofstrategie voor een klimaatneutraal Europa” (de “waterstofstrategie”) wordt prioriteit gegeven aan de productie van waterstof uit hernieuwbare elektriciteit, aangezien dit de schoonst mogelijke oplossing is die het best aansluit op de doelstelling inzake klimaatneutraliteit van de Unie. In de overgangsfase is er echter behoefte aan andere vormen van koolstofarme waterstof voor de snellere decarbonisatie van bestaande waterstofproductie, met gebruikmaking van een breed scala aan schone technologieën en het snel creëren van schaalvoordelen.

(16)

In zijn waterstofstrategie komt de Commissie voorts tot de conclusie dat de vereiste uitrol van waterstof een grootschalig infrastructuurnetwerk vergt dat alleen de Unie en de interne markt kunnen bieden. Er bestaat momenteel slechts een zeer beperkte infrastructuur bestemd voor het transport van en de handel in waterstof over de grenzen heen of voor het creëren van waterstofvalleien. Deze infrastructuur moet voor een groot deel bestaan uit activa die zijn omgezet van aardgasactiva, aangevuld met nieuwe, voor waterstof bestemde activa. Daarnaast wordt in de waterstofstrategie een strategische doelstelling vastgesteld voor een verhoging tot 40 gigawatt (GW) aan elektrolysecapaciteit tegen 2030, teneinde de productie van hernieuwbare waterstof op te schroeven en de decarbonisatie van sectoren die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, zoals industrie of vervoer, te vergemakkelijken. Het beleid inzake trans-Europese energienetwerken moet derhalve een nieuwe en herbestemde transmissie- en opslaginfrastructuur voor waterstof omvatten, alsook elektrolyse-installaties. De transmissie- en opslaginfrastructuur voor waterstof moet ook worden opgenomen in het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan om zo een uitgebreide en samenhangende beoordeling van de kosten en baten voor het energiesysteem mogelijk te maken, onder meer waar het de bijdrage van de infrastructuur aan de sectorale integratie en decarbonisatie betreft, teneinde een waterstofruggengraat voor de Unie tot stand te brengen.

(17)

Daarnaast moet er een nieuwe infrastructuurcategorie tot stand worden gebracht voor slimme gasnetten teneinde investeringen te stimuleren voor de integratie van verschillende koolstofarme en vooral hernieuwbare gassen in het gasnet, zoals biogas, biomethaan en waterstof, en het hieruit voortvloeiende complexere systeem te helpen beheren op basis van innovatieve technologieën.

(18)

Bij het streven naar klimaatneutraliteit uiterlijk in 2050 wordt ervan uitgegaan dat er nog steeds industriële processen zullen zijn waarbij koolstofdioxide wordt uitgestoten. De uitstoot van koolstofdioxide wordt als onvermijdelijk beschouwd wanneer de productie ervan niet kan worden vermeden ondanks optimalisering, bijvoorbeeld door energie-efficiëntie of door elektrificatie met behulp van hernieuwbare energiebronnen. De ontwikkeling van koolstofdioxide-infrastructuur moet leiden tot een significante nettovermindering van emissies die anders, bij gebrek aan redelijke alternatieven, onvermijdelijk zouden zijn. De afvang van koolstofdioxide is geregeld in Richtlijn 2010/75/EU van het Europees Parlement en de Raad (12) voor wat betreft kooldioxidestromen van onder die richtlijn vallende installaties, met het oog op geologische opslag op grond van Richtlijn 2009/31/EG van het Europees Parlement en de Raad (13).

(19)

Volgens Verordening (EU) nr. 347/2013 moest, om in aanmerking te komen voor opneming in de Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang, worden aangetoond dat een kandidaat-project van gemeenschappelijk belang een aanzienlijke bijdrage zou leveren aan minstens één criterium uit een reeks criteria, mogelijk (maar niet verplicht) op het gebied van duurzaamheid. Overeenkomstig de toenmalige specifieke behoeften op de interne energiemarkt maakte deze vereiste het mogelijk om projecten van gemeenschappelijk belang te ontwikkelen die uitsluitend op leveringszekerheidsrisico’s waren gericht, zelfs wanneer ze geen voordelen opleverden op het gebied van duurzaamheid. Gezien de veranderde behoeften met betrekking tot de infrastructuur van de Unie, de decarbonisatiedoelstellingen en de op 21 juli 2020 vastgestelde conclusies van de Europese Raad waarin is bepaald dat de uitgaven van de Unie moeten stroken met de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs en het “berokken geen schade”-beginsel van de Europese Green Deal, moet echter de mate van duurzaamheid in de vorm van de integratie van hernieuwbare energie in het netwerk of de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, naargelang het geval, worden beoordeeld teneinde ervoor te zorgen dat het beleid inzake trans-Europese energienetwerken coherent is met de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie en de doelstelling inzake klimaatneutraliteit voor 2050, waarbij rekening moet worden gehouden met de specifieke kenmerken van elke lidstaat met het oog op het bereiken van de doelstelling inzake klimaatneutraliteit. Het duurzaamheidsniveau van netwerken voor het transport van koolstofdioxide wordt beoordeeld aan de hand van de totale verwachte broeikasgasreducties gedurende de levensduur van het project en het ontbreken van alternatieve technologische oplossingen om hetzelfde niveau van koolstofdioxidereductie te bereiken.

(20)

De Unie moet de uitvoering faciliteren van infrastructuurprojecten die de energienetten van de Unie koppelen aan die van derde landen waar deze netwerken wederzijds voordeel bieden en noodzakelijk zijn voor de energietransitie en de verwezenlijking van de klimaatdoelstellingen, en overeenkomen met de specifieke criteria van de relevante infrastructuurcategorieën uit hoofde van deze verordening, meer in het bijzonder met betrekking tot buurlanden en landen waarmee de Unie een specifieke samenwerking op energiegebied tot stand heeft gebracht. Het toepassingsgebied van deze verordening moet derhalve de opneming van projecten van wederzijds belang omvatten wanneer kan worden aangetoond dat deze projecten duurzaam zijn en aanzienlijke sociaaleconomische voordelen bieden op het niveau van de Unie en voor minstens één derde land. Dergelijke projecten moeten in aanmerking komen om in de Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang en projecten van wederzijds belang (de “Unielijst”) te worden opgenomen wanneer sprake is van een hoge mate van convergentie van het beleidskader, ondersteund door handhavingsmechanismen, en moeten een aantoonbare bijdrage leveren aan het verwezenlijken van de algemene energie- en klimaatdoelstellingen van de Unie en het derde land op het gebied van leveringszekerheid en decarbonisatie.

Een hoge mate van convergentie van het beleidskader wordt geacht automatisch van toepassing te zijn voor de Europese Economische Ruimte of de partijen bij de Energiegemeenschap of kan in het geval van andere derde landen worden aangetoond door middel van bilaterale overeenkomsten die relevante bepalingen bevatten over klimaat- en energiebeleidsdoelstellingen inzake de decarbonisatie van de economie, en verder worden beoordeeld door de passende regionale groep met de steun van de Commissie. Daarnaast moet het derde land waarmee de Unie samenwerkt bij de ontwikkeling van projecten van wederzijds belang een vergelijkbaar tijdschema hanteren voor versnelde uitvoering en voor andere maatregelen ter ondersteuning van het beleid, zoals bepaald in deze verordening. Projecten van wederzijds belang moeten dan ook op dezelfde manier worden behandeld als projecten van gemeenschappelijk belang, waarbij alle bepalingen die van toepassing zijn op projecten van gemeenschappelijk belang, ook van toepassing zijn op projecten van wederzijds belang, tenzij anders bepaald. Aanzienlijke sociaaleconomische voordelen op het niveau van de Unie moet worden begrepen als een verbetering van de interoperabiliteit en de werking van de interne markt, die verder reikt dan één lidstaat. Wat projecten voor de opslag van koolstofdioxide betreft, mogen alleen projecten in aanmerking komen die noodzakelijk zijn om het grensoverschrijdend transport en de grensoverschrijdende opslag van koolstofdioxide mogelijk te maken, op voorwaarde dat de normen en waarborgen ter voorkoming van lekken en inzake het klimaat, de volksgezondheid en ecosystemen met betrekking tot de veiligheid en doeltreffendheid van de permanente opslag van koolstofdioxide ten minste gelijkwaardig zijn aan die van de Unie. De Europese Economische Ruimte moet worden geacht aan die normen en waarborgen te voldoen.

(21)

Projecten van wederzijds belang moeten worden beschouwd als aanvullende instrumenten om het toepassingsgebied van deze verordening uit te breiden tot derde landen, die verder gaan dan de projecten van gemeenschappelijk belang die bijdragen aan de uitvoering van een prioritaire corridor of gebied voor energie-infrastructuur van bijlage I. Wanneer een project met een derde lidstaat bijdraagt tot de uitvoering van een prioritaire corridor of gebied voor energie-infrastructuur, moet het derhalve in aanmerking komen voor de status van project van gemeenschappelijk belang uit hoofde van deze verordening. Volgens hetzelfde principe kunnen projecten voor elektriciteitsinterconnectie met derde landen die de status van project van gemeenschappelijk belang hadden verkregen uit hoofde van Verordening (EU) nr. 347/2013, worden geselecteerd als project van gemeenschappelijk belang, op voorwaarde dat zij deel uitmaken van de selectieprocedure en aan de criteria voor projecten van gemeenschappelijk belang voldoen.

(22)

Teneinde de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030 en de doelstelling inzake klimaatneutraliteit van de Unie voor 2050 te verwezenlijken, moet de Unie bovendien de productie van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen aanzienlijk opschalen. De bestaande energie-infrastructuurcategorieën voor elektriciteitstransmissie en -opslag zijn van cruciaal belang voor de integratie van het aanzienlijk toenemende aandeel elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen in het energienet. Hiertoe moeten bovendien de investeringen in hernieuwbare offshore-energie worden opgeschroefd om de doelstelling van ten minste 300 GW offshore windproductie te verwezenlijken, in lijn met de strategie voor hernieuwbare offshore-energie van de Commissie zoals die is uitgezet in haar mededeling van 19 november 2020 getiteld “EU-strategie over de benutting van het potentieel van hernieuwbare offshore-energie met het oog op een klimaatneutrale toekomst”. Deze strategie omvat radiale verbindingen tussen nieuwe offshorewindparken, alsook hybride geïntegreerde projecten. Ook het coördineren van de langetermijnplanning en de ontwikkeling van onshore- en offshore-elektriciteitsnetten zijn van belang. Voor de offshore-infrastructuurplanning moet er met name een verschuiving plaatsvinden van de projectgebonden aanpak naar een gecoördineerde, alomvattende aanpak om te zorgen voor de duurzame ontwikkeling van geïntegreerde offshorenetwerken in overeenstemming met het potentieel van hernieuwbare offshore-energie voor ieder zeegebied, de milieubescherming en andere vormen van gebruik van de zee. Er moet een aanpak komen die gebaseerd is op vrijwillige samenwerking tussen de lidstaten. De lidstaten moeten verantwoordelijk blijven voor de goedkeuring van de projecten van gemeenschappelijk belang die betrekking hebben op hun grondgebied, en de daarmee verbonden kosten.

(23)

De desbetreffende lidstaten moeten in staat zijn de kosten en baten te beoordelen van de prioritaire corridors voor offshorenetwerken voor hernieuwbare energie, en een voorlopige analyse van de kostenverdeling per prioritaire corridor voor offshorenetwerken uit te voeren ter ondersteuning van de gezamenlijke politieke verbintenissen ten aanzien van de ontwikkeling van hernieuwbare offshore-energie. De Commissie dient, samen met de lidstaten en de betrokken transmissiesysteembeheerders (TSB’s) en nationale regulerende instanties, richtsnoeren vast te stellen voor een specifieke kosten-batenverhouding en kostenverdeling voor de uitrol van de ontwikkelingsplannen voor geïntegreerde offshorenetwerken, op basis waarvan de lidstaten een adequate beoordeling kunnen uitvoeren.

(24)

Het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan dat als basis fungeert voor het identificeren van projecten van gemeenschappelijk belang in de categorieën elektriciteit en gas, heeft zijn effectiviteit bewezen. Hoewel het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor elektriciteit (het “ENTSB voor elektriciteit”), het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor gas (het “ENTSB voor gas”) en de TSB’s binnen dit proces een belangrijke rol spelen, is er behoefte aan een hogere mate van controle teneinde het vertrouwen in het proces te doen toenemen, met name met betrekking tot het vaststellen van scenario’s voor de toekomst en het identificeren van leemten en knelpunten in de infrastructuur voor de lange termijn, alsook het beoordelen van individuele projecten. Gezien de noodzaak van onafhankelijke validatie moet er daarom binnen dit proces een grotere rol worden toebedeeld aan het Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators (het “Agentschap”) en de Commissie, onder meer voor het opstellen van het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan op grond van Verordeningen (EG) nr. 715/2009 (14) en (EU) 2019/943 (15) van het Europees Parlement en de Raad. Het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan moet kunnen profiteren van de objectieve, wetenschappelijk gefundeerde inbreng van een onafhankelijk wetenschappelijk orgaan zoals de Europese wetenschappelijke adviesraad voor klimaatverandering en moet zo doeltreffend mogelijk worden georganiseerd.

(25)

Bij de uitvoering van hun taken voorafgaand aan de vaststelling van de Uniebrede tienjarige netontwikkelingsplannen moeten het ENTSB voor elektriciteit en het ENTSB voor gas een uitvoerige raadpleging houden met alle relevante belanghebbenden. De raadpleging moet open en transparant zijn en tijdig worden georganiseerd om belanghebbenden in staat te stellen hun input te geven bij de voorbereiding van belangrijke fasen van de Uniebrede tienjarige netontwikkelingsplannen, zoals het vaststellen van scenario’s, het identificeren van leemten in de infrastructuur en de methodologie van de kosten-batenanalyse voor projectbeoordeling. Het ENTSB voor elektriciteit en het ENTSB voor gas moeten terdege rekening houden met de input van belanghebbenden tijdens de raadpleging en moeten uitleggen hoe zij aan die input gevolg hebben gegeven.

(26)

In lijn met de conclusies van het energie-infrastructuurforum 2020 moet ervoor worden gezorgd dat alle relevante sectoren, zoals gas, elektriciteit en vervoer, in de planningsprocessen van alle onshore- en offshore-, transmissie- en distributie-infrastructuur in een geïntegreerd perspectief worden bezien. Om de Overeenkomst van Parijs na te leven en de klimaatdoelstellingen van de Unie voor 2030 en de doelstellingen inzake de ontwikkeling van offshore-energie voor 2040 te halen, en in lijn met de doelstelling van de Unie om uiterlijk in 2050 klimaatneutraliteit te bereiken, moet het kader voor trans-Europese energienetwerken gebaseerd zijn op een slimmere, meer geïntegreerde, op de lange termijn gerichte en geoptimaliseerde “één energiesysteem”-visie, door de invoering van een kader dat een betere coördinatie van de infrastructuurplanning in de verschillende sectoren mogelijk maakt en de mogelijkheid creëert om verschillende koppelingsoplossingen waarbij verschillende netwerkelementen betrokken zijn, optimaal te integreren tussen verschillende infrastructuren. Dit moet worden bewerkstelligd door de ontwikkeling van een geleidelijk geïntegreerd model dat samenhang mogelijk maakt tussen de methodologieën per sector op basis van gemeenschappelijke aannames en dat de onderlinge afhankelijkheden weerspiegelt.

(27)

Het is van belang erop toe te zien dat alleen infrastructuurprojecten waarvoor geen redelijke alternatieve oplossingen bestaan, de status van project van gemeenschappelijk belang toegewezen krijgen. Derhalve moet het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel in aanmerking worden genomen in het verslag over leemten in de infrastructuur dat in lijn met deze verordening wordt opgesteld en bij de werkzaamheden van de regionale groepen voor het opstellen van de regionale lijsten van voorgestelde projecten op de Unielijst. In lijn met het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel moeten alle relevante alternatieven voor nieuwe infrastructuur om te voorzien in toekomstige infrastructuurbehoeften, die kunnen bijdragen tot het aanpakken van de geïdentificeerde leemten in de infrastructuur, in overweging worden genomen.

De regionale groepen, bijgestaan door de nationale regulerende instanties, moeten rekening houden met de resultaten van de overeenkomstig deze verordening uitgevoerde beoordeling van de leemten in de infrastructuur en ervoor zorgen dat het “energie-efficiëntie eerst”-beginsel volledig wordt meegenomen bij het selectieproces van de projecten van gemeenschappelijk belang. Daarnaast moeten projectontwikkelaars bij de uitvoering van projecten verslag uitbrengen over de naleving van de milieuwetgeving en aantonen dat de projecten geen ernstige afbreuk doen aan het milieu in de zin van artikel 17 van Verordening (EU) 2020/852 van het Europees Parlement en de Raad (16). Voor bestaande projecten van gemeenschappelijk belang die een voldoende mate van rijpheid hebben bereikt, wordt hiermee rekening gehouden bij de selectie van projecten voor daaropvolgende Unielijsten door de regionale groepen.

(28)

Om de spannings- en frequentiestabiliteit te garanderen, dient met name met het oog op het toenemende aandeel van flexibiliteitsoplossingen, zoals duurzame energieopslag, en hernieuwbare energie bijzondere aandacht uit te gaan naar de stabiliteit van het Europese elektriciteitsnet, onder wisselende omstandigheden. Voorrang dient te worden gegeven aan inspanningen om een bevredigend niveau van geplande koolstofarme energieproductie te handhaven en te waarborgen, teneinde de leveringszekerheid voor burgers en bedrijven te vrijwaren.

(29)

Na grondige raadpleging van alle lidstaten en belanghebbenden heeft de Commissie 14 trans-Europese energie-infrastructuurprioriteiten geïdentificeerd waarvan de uitvoering essentieel is voor de verwezenlijking van de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030 en de doelstelling inzake klimaatneutraliteit van de Unie voor 2050. Die prioriteiten hebben betrekking op verschillende geografische regio’s of thema’s op het gebied van elektriciteitstransmissie en -opslag, offshorenetwerken voor hernieuwbare energie, de transmissie en opslag van waterstof, elektrolyse-installaties, slimme gasnetten, slimme elektriciteitsnetten en transport en opslag van koolstofdioxide.

(30)

De projecten van gemeenschappelijk belang moeten voldoen aan gemeenschappelijke, transparante en objectieve criteria met het oog op hun bijdrage aan de doelstellingen van het energiebeleid. Voor elektriciteit en waterstof moeten de projecten, willen zij in aanmerking komen voor opneming in de Unielijsten, deel uitmaken van het meest recente Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan. Aangezien de waterstofinfrastructuur momenteel geen deel uitmaakt van het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan, moet deze vereiste voor waterstofprojecten pas vanaf 1 januari 2024 gelden met het oog op de tweede Unielijst die op grond van deze verordening zal worden opgesteld.

(31)

Er moeten regionale groepen worden opgericht die als taak hebben projecten van gemeenschappelijk belang voor te stellen en te evalueren, met als doel de opstelling van regionale lijsten van projecten van gemeenschappelijk belang. Om te zorgen voor een brede consensus, moeten die regionale groepen een nauwe samenwerking verzekeren tussen lidstaten, nationale regulerende instanties, projectontwikkelaars en relevante belanghebbenden. In het kader van die samenwerking moeten de nationale regulerende instanties de regionale groepen indien nodig van advies dienen over onder meer de uitvoerbaarheid van de reguleringsaspecten van de voorgestelde projecten en over de haalbaarheid van het voor formele goedkeuring voorgestelde tijdschema.

(32)

Om de efficiëntie van het proces te vergroten, moet de samenwerking tussen de regionale groepen worden versterkt en verder worden gestimuleerd. De Commissie dient een belangrijke rol te spelen bij het faciliteren van deze samenwerking, met het oog op het aanpakken van de eventuele effecten van projecten op andere regionale groepen.

(33)

Elke twee jaar moet een nieuwe Unielijst worden opgesteld. Projecten van gemeenschappelijk belang die voltooid zijn of die niet langer voldoen aan de desbetreffende criteria en vereisten zoals vastgelegd in deze verordening, mogen niet meer op de volgende Unielijst verschijnen. Bestaande projecten van gemeenschappelijk belang die in de volgende Unielijst moeten worden opgenomen, moeten om die reden worden onderworpen aan hetzelfde selectieproces voor de opstelling van regionale lijsten en voor de opstelling van de Unielijst als voorgestelde projecten. De administratieve formaliteiten dienen echter zo veel mogelijk te worden beperkt, bijvoorbeeld door gebruik te maken van in een eerder stadium ingediende informatie en door rekening te houden met de jaarverslagen van de projectontwikkelaars. Bestaande projecten van gemeenschappelijk belang waarbij aanzienlijke vooruitgang is geboekt, moeten om die reden kunnen profiteren van een gestroomlijnd proces van opneming in het Uniebreed tienjarig netontwikkelingsplan.

(34)

Projecten van gemeenschappelijk belang moeten zo snel mogelijk uitgevoerd worden en zij moeten daarbij van nabij worden gevolgd en worden geëvalueerd, waarbij de vereisten inzake participatie van belanghebbenden en de milieuwetgeving naar behoren in acht worden genomen en de administratieve lasten voor de projectontwikkelaars tot een minimum worden beperkt. De Commissie moet Europese coördinatoren aanwijzen voor projecten die specifieke moeilijkheden ondervinden of geplaagd worden door vertragingen. Bij het selectieproces voor opneming in de daaropvolgende Unielijsten moet voor die projecten rekening worden gehouden met de vorderingen bij de uitvoering van de specifieke projecten en het nakomen van de verplichtingen in het kader van deze verordening.

(35)

Het vergunningverleningsproces mag niet leiden tot een administratieve belasting die niet in verhouding staat tot de omvang of complexiteit van een project, noch de ontwikkeling van de trans-Europese netwerken of markttoegang belemmeren.

(36)

De planning en uitvoering van Unieprojecten van gemeenschappelijk belang op het gebied van energie-, vervoer- en telecommunicatie-infrastructuur moeten worden gecoördineerd teneinde synergieën te creëren wanneer dit vanuit een algemeen economisch, technisch, milieu-, klimaat- of ruimteplanningsgerelateerd oogpunt haalbaar is, waarbij terdege rekening moet worden gehouden met de relevante veiligheidsaspecten. Bij de planning van de diverse Europese netwerken moet het derhalve mogelijk zijn voorkeur te geven aan de integratie van vervoers-, communicatie- en energienetwerken om ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk grond wordt gebruikt. Voor energiesysteemintegratie in de verschillende sectoren is een gemeenschappelijke visie voor de netwerken nodig, en tegelijkertijd moet, waar mogelijk, ervoor worden gezorgd dat bestaande of in onbruik geraakte routes opnieuw in gebruik worden genomen om eventuele nadelige maatschappelijke, economische, financiële, klimaat- en milieueffecten tot een minimum te beperken.

(37)

Projecten van gemeenschappelijk belang moeten voorts op nationaal niveau een prioriteitsstatus krijgen om een snelle administratieve behandeling te waarborgen en ervoor te zorgen dat alle hieraan gerelateerde gerechtelijke procedures en geschillenbeslechtingsprocedures snel kunnen worden afgehandeld. Zij moeten door de bevoegde instanties als projecten van openbaar belang worden beschouwd. Om dwingende redenen van groot openbaar belang moet er een vergunning worden verleend voor projecten die een negatief effect hebben op het milieu wanneer is voldaan aan alle voorwaarden van Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad (17) en Richtlijn 92/43/EEG van de Raad (18).

(38)

Het is van essentieel belang dat belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld, worden geïnformeerd en geraadpleegd, teneinde het welslagen van de projecten te waarborgen en bezwaren tegen de projecten te beperken.

(39)

Teneinde de complexiteit te verminderen, de efficiëntie en transparantie te vergroten en de samenwerking tussen de lidstaten te versterken, moeten één of meer bevoegde instanties worden aangewezen voor het bundelen of coördineren van alle vergunningverleningsprocessen.

(40)

Teneinde het vergunningverleningsproces voor offshorenetwerken voor hernieuwbare energie te vereenvoudigen, moeten unieke contactpunten worden aangewezen voor grensoverschrijdende offshoreprojecten op de Unielijst, waardoor de administratieve druk voor projectontwikkelaars wordt verminderd. De unieke contactpunten moeten complexiteit verminderen, efficiëntie verhogen en het vergunningverleningsproces versnellen voor offshoretransmissieactiva waar vaak een groot aantal jurisdicties bij betrokken is.

(41)

Ondanks het bestaan van duidelijke normen die de inspraak van het publiek in procedures voor besluitvorming op milieugebied verzekeren, die volledig van toepassing zijn op projecten van gemeenschappelijk belang, zijn er uit hoofde van deze verordening aanvullende maatregelen nodig om de hoogst mogelijke normen voor transparantie en inspraak van het publiek te waarborgen bij alle relevante kwesties gedurende het vergunningverleningsproces voor projecten van gemeenschappelijk belang. De voorafgaande raadpleging vóór het van start gaan van de vergunningverleningsprocedure moet facultatief zijn indien zij reeds deel uitmaakt van nationale regels volgens dezelfde of hogere normen als die van toepassing zijn in deze verordening, om overlappingen van wettelijke vereisten te voorkomen.

(42)

Een correcte en gecoördineerde tenuitvoerlegging van Richtlijn 2001/42/EG (19) en Richtlijn 2011/92/EU (20) van het Europees Parlement en de Raad en, voor zover van toepassing, van het Verdrag van de Economische Commissie voor Europa van de Verenigde Naties betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden (21), ondertekend op 25 juni 1998 te Aarhus (het “Verdrag van Aarhus”) en van het Verdrag inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband (22), ondertekend op 25 februari 1991 te Espoo (het “Verdrag van Espoo”), moet zorgen voor de harmonisatie van de voornaamste beginselen voor de beoordeling van de milieu- en klimaateffecten, ook in een grensoverschrijdende context. De Commissie heeft ten behoeve van de lidstaten richtsnoeren uitgebracht voor de vaststelling van adequate wetgevings- en niet-wetgevingsmaatregelen om de milieubeoordelingsprocedures voor de energie-infrastructuur te stroomlijnen en te zorgen voor de coherente toepassing van de milieubeoordelingsprocedures die krachtens het Unierecht zijn vereist voor projecten van gemeenschappelijk belang. De lidstaten moeten hun evaluaties voor projecten van gemeenschappelijk belang coördineren en moeten, waar mogelijk, zorgen voor gezamenlijke beoordelingen. De lidstaten moeten ertoe worden aangemoedigd optimale praktijken uit te wisselen en hun administratieve capaciteit voor vergunningverleningsprocessen te vergroten.

(43)

Het is van belang om het vergunningverleningsproces te stroomlijnen en te verbeteren, en daarbij nationale bevoegdheden en procedures voor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur, voor zover mogelijk en met eerbiediging van het subsidiariteitsbeginsel, in acht te nemen. Gezien de urgentie van de ontwikkeling van energie-infrastructuur moet de vereenvoudiging van het vergunningverleningsproces vergezeld gaan van een duidelijke uiterste termijn voor het besluit van de relevante instanties met betrekking tot de bouw van het project. Deze uiterste termijn moet een stimulans vormen voor een efficiëntere omschrijving en afhandeling van procedures en mag in geen geval het hoge niveau van de normen voor milieubescherming in lijn met milieuwetgeving, noch de inspraak van het publiek in het gedrang brengen. Bij deze verordening moeten maximumtermijnen worden vastgesteld. De lidstaten kunnen niettemin trachten deze maximumtermijnen, indien haalbaar, nog verder te verkorten, met name waar het projecten zoals slimme netten betreft waar mogelijk een minder complex vergunningverleningsproces mee gemoeid is dan bij transmissie-infrastructuur. De bevoegde instanties dienen toe te zien op de naleving van de termijnen.

(44)

In voorkomend geval moeten de lidstaten in raambesluiten ook besluiten kunnen opnemen die worden getroffen in het kader van onderhandelingen met individuele landeigenaren over verlening van toegang tot dan wel eigendom of recht tot het gebruiken van onroerend goed in de context van ruimtelijke ordening, die het algemene landgebruik van een bepaald gebied regelt, waaronder ook andere vormen van ontwikkeling zoals snelwegen, spoorwegen, gebouwen en beschermde natuurgebieden, en die niet specifiek met het oog op het geplande project en het verlenen van operationele vergunningen wordt ingericht. In het kader van het vergunningverleningsproces moet een project van gemeenschappelijk belang ook betrekking kunnen hebben op aanverwante infrastructuur, voor zover die essentieel is voor de bouw of werking van het project. Deze verordening, met name de bepalingen betreffende vergunningverlening, inspraak van het publiek en de uitvoering van projecten van gemeenschappelijk belang, moet worden toegepast onverminderd het Unie- en internationale recht, inclusief bepalingen ter bescherming van het milieu en de volksgezondheid en bepalingen in het kader van het gemeenschappelijk visserijbeleid en het geïntegreerd maritiem beleid, meer bepaald Richtlijn 2014/89/EU van het Europees Parlement en de Raad (23).

(45)

De kosten voor de ontwikkeling, de bouw, het beheer en het onderhoud van projecten van gemeenschappelijk belang moeten in de regel volledig worden gedragen door de gebruikers van de infrastructuur. De kostentoewijzing moet ervoor zorgen dat eindgebruikers niet onevenredig zwaar worden belast, met name indien dat zou kunnen leiden tot energiearmoede. Projecten van gemeenschappelijk belang moeten in aanmerking komen voor grensoverschrijdende kostentoewijzing wanneer uit een beoordeling van de marktvraag of van de verwachte tariefeffecten blijkt dat de kosten onmogelijk kunnen worden gedekt via de door de infrastructuurgebruikers betaalde tarieven.

(46)

Het vertrekpunt voor de discussie betreffende een passende kostentoewijzing moet de analyse zijn van de kosten en baten van een infrastructuurproject op basis van een geharmoniseerde methodologie voor de analyse van het gehele energiesysteem en op basis van alle relevante scenario’s die zijn vastgesteld in het kader de Uniebrede tienjarige netontwikkelingsplannen, opgesteld op grond van Verordening (EG) nr. 715/2009 en Verordening (EU) 2019/943, en geëvalueerd door het Agentschap, en aanvullende scenario’s voor netwerkontwikkelingsplanning, waardoor een degelijke analyse kan worden gemaakt van de bijdrage van het project van gemeenschappelijk belang aan het energiebeleid van de Unie wat betreft decarbonisatie, marktintegratie, mededinging, duurzaamheid en leveringszekerheid. Bij deze analyse kan ook rekening worden gehouden met de indicatoren en de bijbehorende referentiewaarden voor de vergelijking van de investeringskosten per eenheid. Wanneer aanvullende scenario’s worden gebruikt, moeten deze stroken met de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030 en de doelstelling inzake klimaatneutraliteit van de Unie voor 2050 en moeten zij worden onderworpen aan een omvattend raadplegings- en toetsingsproces.

(47)

In een steeds meer geïntegreerde interne energiemarkt zijn duidelijke en transparante regels voor de verdeling van de kosten over de grenzen heen noodzakelijk teneinde investeringen in grensoverschrijdende infrastructuur en in projecten met een grensoverschrijdend effect te versnellen. Het is van essentieel belang een stabiel financieringskader te waarborgen voor de ontwikkeling van projecten van gemeenschappelijk belang en tegelijkertijd de behoefte aan financiële ondersteuning tot een minimum te beperken, alsook geïnteresseerde investeerders aan te moedigen met gepaste stimulansen en financiële mechanismen. Bij de besluitvorming inzake grensoverschrijdende kostentoewijzing moeten de nationale regulerende instanties de volledige efficiënt gemaakte investeringskosten, voor zover relevant in het licht van hun nationale benaderingen en methoden voor vergelijkbare infrastructuur, over de grenzen heen verdelen en opnemen in de nationale tarieven en in voorkomend geval naderhand bepalen of het effect daarvan op de nationale tarieven een onevenredige druk op de consument in hun respectieve lidstaten tot gevolg kan hebben. De nationale regulerende instanties moeten het risico op dubbele ondersteuning van projecten voorkomen door correcte verrekening van de reële en geraamde kosten en opbrengsten. Deze kosten en opbrengsten mogen slechts in rekening worden gebracht voor zover zij gerelateerd zijn aan de projecten en daadwerkelijk bestemd zijn voor het dekken van de betreffende kosten.

(48)

Er is behoefte aan grensoverschrijdende projecten die een positief effect hebben op het elektriciteitsnet van de Unie, zoals slimme elektriciteitsnetten of elektrolyse-installaties, zonder dat daarbij een fysieke gemeenschappelijke grens betrokken is.

(49)

De wetgeving met betrekking tot de interne energiemarkt schrijft voor dat de tarieven voor toegang tot de netten de nodige investeringsstimulansen moeten bieden. Het is echter waarschijnlijk dat verschillende soorten projecten van gemeenschappelijk belang externe effecten hebben die niet volledig kunnen worden gedekt en ondervangen met het reguliere systeem van tarieven. Bij de toepassing van de wetgeving met betrekking tot de interne energiemarkt moeten de nationale regulerende instanties zorgen voor een stabiel en voorspelbaar regelgevend en financieel kader met stimulansen voor projecten van gemeenschappelijk belang, inclusief stimulansen voor de lange termijn, die evenredig zijn met het specifieke risiconiveau van het project. Dat kader moet met name van toepassing zijn op grensoverschrijdende projecten, innovatieve elektriciteitstransmissietechnologieën voor een brede integratie van hernieuwbare energiebronnen, gedecentraliseerde energiebronnen of vraagrespons binnen geïnterconnecteerde netten, alsook energietechnologie- en digitaliseringsprojecten, waarmee waarschijnlijk hogere risico’s gepaard gaan dan met vergelijkbare projecten in een bepaalde lidstaat of die naar verwachting grotere voordelen opleveren voor de Unie. Daarnaast moet voor projecten die samengaan met hoge operationele kosten, toegang tot passende investeringsstimulansen mogelijk zijn. Met name offshorenetwerken voor hernieuwbare energie die de dubbele functionaliteit vervullen van zowel elektriciteitsinterconnectoren als van koppeling tussen projecten voor de productie van hernieuwbare energie, gaan waarschijnlijk gepaard met hogere risico’s dan vergelijkbare onshore-infrastructuurprojecten, dit als gevolg van hun intrinsieke relatie met activa voor elektriciteitsproductie die risico’s op het gebied van regulering met zich meebrengt, alsook op financieel gebied, bijvoorbeeld de behoefte aan anticiperende investeringen, marktrisico’s en risico’s in verband met het gebruik van nieuwe innovatieve technologieën.

(50)

Deze verordening mag uitsluitend van toepassing zijn op het verlenen van vergunningen voor projecten van gemeenschappelijk belang, de publieke inspraak hierbij en de bijbehorende behandeling ervan op reguleringsgebied. De lidstaten moeten niettemin nationale bepalingen kunnen vaststellen om dezelfde of soortgelijke regels toe te passen op andere projecten die niet de status hebben van projecten van gemeenschappelijk belang binnen het toepassingsgebied van deze verordening. Wat betreft de stimulansen op reguleringsgebied moeten de lidstaten nationale bepalingen kunnen vaststellen om dezelfde of soortgelijke regels toe te passen voor projecten van gemeenschappelijk belang die onder de categorie elektriciteitsopslag vallen.

(51)

Lidstaten die momenteel in het kader van vergunningverleningsprocessen op nationaal niveau niet de hoogst mogelijke betekenis toekennen aan energie-infrastructuurprojecten, moeten worden aangespoord om de invoering van een dergelijke betekenis op nationaal niveau in overweging te nemen en daarbij met name af te wegen of dit zou resulteren in een sneller vergunningverleningsproces.

(52)

Lidstaten die momenteel in het kader van energie-infrastructuurprojecten geen versnelde of urgente gerechtelijke procedures hanteren, moeten worden aangespoord om de invoering van dergelijke procedures in overweging te nemen en daarbij met name af te wegen of dit zou resulteren in de snellere uitvoering van dergelijke processen.

(53)

Verordening (EU) nr. 347/2013 heeft de toegevoegde waarde aangetoond van het hefboomeffect dat substantiële financiële bijstand van de Unie kan uitoefenen op particuliere investeringen om de uitvoering van projecten van Europees belang mogelijk te maken. In het licht van de economische en financiële situatie en de begrotingsbeperkingen moet gerichte steun, via subsidies en financieringsinstrumenten, worden voortgezet in het kader van het meerjarig financieel kader teneinde de burgers van de Unie maximaal te laten profiteren en nieuwe investeerders in de in een bijlage bij deze verordening vermelde prioritaire corridors en gebieden voor energie-infrastructuur aan te trekken en daarbij de financiële bijdrage van de Unie tot een minimum te beperken.

(54)

Projecten van gemeenschappelijk belang moeten in aanmerking komen voor financiële bijstand van de Unie voor studies en, onder bepaalde voorwaarden, werkzaamheden op grond van Verordening (EU) 2021/1153 van het Europees Parlement en de Raad (24), hetzij in de vorm van subsidies, hetzij in de vorm van innovatieve financieringsinstrumenten, teneinde ervoor te zorgen dat op maat gesneden steun kan worden verleend aan projecten van gemeenschappelijk belang die niet levensvatbaar zijn in het kader van het bestaande reguleringskader en de vigerende marktomstandigheden. Het is van belang dat iedere vorm van verstoring van de mededinging wordt vermeden, met name tussen projecten die bijdragen aan de totstandbrenging van dezelfde prioritaire corridor van de Unie. Dergelijke financiële bijstand moet zorgen voor de nodige synergieën met de structuurfondsen, met het oog op de financiering van slimme energiedistributienetten, en met het financieringsmechanisme van de Unie voor hernieuwbare energie, vastgesteld bij Uitvoeringsverordening (EU) 2020/1294 van de Commissie (25) op grond van artikel 33, lid 1, van Verordening (EU) 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad (26).

Voor investeringen in projecten van gemeenschappelijk belang moet een drietrapsbenadering worden gevolgd. In de eerste plaats dient de markt het voortouw te nemen bij investeringen. In de tweede plaats moet er, indien investeringen niet uit de markt zelf voortkomen, worden gekeken naar eventuele oplossingen op reguleringsgebied, waarbij het desbetreffende reguleringskader indien nodig moet worden aangepast en erop moet worden toegezien dat het relevante reguleringskader correct wordt toegepast. In de derde plaats moet het mogelijk zijn om, indien de eerste twee stappen niet volstaan om de nodige investeringen in projecten van gemeenschappelijk belang aan te trekken, financiële bijstand van de Unie te verlenen indien het project van gemeenschappelijk belang voldoet aan de toepasselijke geschiktheidsvoorwaarden. Projecten van gemeenschappelijk belang mogen ook in aanmerking voor financiering uit hoofde van het InvestEU-programma dat als aanvulling op financiering via subsidies fungeert.

(55)

De Unie moet energieprojecten in kansarme, minder verbonden, perifere, ultraperifere of geïsoleerde regio’s faciliteren om de toegang tot de trans-Europese energienetwerken mogelijk te maken, teneinde het decarbonisatieproces te versnellen en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen.

(56)

Indien er in een lidstaat geen TSB is, moeten de verwijzingen naar TSB’s in deze verordening van overeenkomstige toepassing zijn op distributiesysteembeheerders (DSB’s).

(57)

Subsidies voor werkzaamheden in verband met projecten van wederzijds belang moeten beschikbaar zijn onder dezelfde voorwaarden als voor andere categorieën indien zij bijdragen aan de algemene energie- en klimaatdoelstellingen van de Unie en indien het derde land beschikt over decarbonisatiedoelstellingen die stroken met de Overeenkomst van Parijs.

(58)

De Verordeningen (EG) nr. 715/2009, (EU) 2019/942 (27) en (EU) 2019/943 van het Europees Parlement en de Raad en de Richtlijnen 2009/73/EG en (EU) 2019/944 moeten derhalve dienovereenkomstig worden gewijzigd.

(59)

Hoewel de herbestemming van de bestaande aardgasinfrastructuur gericht is op de decarbonisatie van de gasnetten om het gebruik ervan voor zuivere waterstof mogelijk te maken, kan tijdens een overgangsperiode het transport of de opslag van een vooraf bepaald mengsel van waterstof met aardgas of biomethaan worden toegestaan. Het mengen van waterstof met aardgas of biomethaan kan nuttig zijn voor het opschalen van de productiecapaciteit voor waterstof en het vergemakkelijken van het transport van waterstof. Teneinde de transitie naar waterstof te verzekeren, moet de projectontwikkelaar, onder meer door commerciële contracten, aantonen hoe de aardgasactiva tegen het einde van de overgangsperiode voor waterstof bestemde activa zullen worden en hoe het gebruik van waterstof tijdens de overgangsperiode zal worden bevorderd. In het kader van het toezicht moet het Agentschap nagaan of de overgang naar een voor waterstof bestemde actief in het project tijdig is verlopen. Bij financiering van deze projecten krachtens Verordening (EU) 2021/1153 tijdens de overgangsperiode moet in de subsidieovereenkomst een voorwaarde worden opgenomen om de financiering terug te betalen in geval van vertraging bij de tijdige overgang van het project naar een voor waterstof bestemde actief, alsook passende bepalingen die de handhaving van die voorwaarde mogelijk maken.

(60)

In lijn met de conclusies van de Europese Raad van 4 februari 2011 dat geen enkele lidstaat na 2015 nog geïsoleerd mag zijn van de Europese gas- en elektriciteitsnetten of zijn energiezekerheid in gevaar mag zien komen doordat het ontbreekt aan de nodige geschikte interconnecties, is deze verordening erop gericht de toegang tot de trans-Europese energienetwerken te verzekeren door een einde te maken aan het energie-isolement van Cyprus en Malta, die nog steeds niet met het trans-Europese gasnetwerk onderling zijn verbonden. Deze doelstelling moet worden bereikt door projecten in de ontwikkelings- of planningsfase waaraan de status van project van gemeenschappelijk belang is toegekend uit hoofde van Verordening (EU) nr. 347/2013 toe te staan deze status te behouden tot Cyprus en Malta met het trans-Europese gasnetwerk onderling zijn verbonden. Deze projecten dragen niet allen bij tot de ontwikkeling van de markt voor hernieuwbare energie, de flexibiliteit en veerkracht van het energiesysteem en de leveringszekerheid, maar zullen ook zorgen voor de toegang tot toekomstige energiemarkten, waaronder waterstof, en bijdragen aan de verwezenlijking van de algemene energie- en klimaatdoelstellingen van de Unie.

(61)

Projecten van gemeenschappelijk belang mogen niet in aanmerking komen voor financiële bijstand van de Unie wanneer de projectontwikkelaars, beheerders of investeerders zich in één van de uitsluitingssituaties bevinden als bedoeld in artikel 136 van Verordening (EU, Euratom) 2018/1046 van het Europees Parlement en de Raad (28), bijvoorbeeld in geval van veroordeling wegens fraude, corruptie of gedragingen die verband houden met een criminele organisatie. Het moet mogelijk zijn om een project van gemeenschappelijk belang van de Unielijst te verwijderen wanneer de opname daarvan in die lijst gebaseerd was op incorrecte informatie die een bepalend element was bij die opneming, of wanneer het project niet in overeenstemming is met het Unierecht. Met betrekking tot projecten van gemeenschappelijk belang in de lidstaten die op grond van deze verordening een afwijking genieten, moeten deze lidstaten, wanneer zij aanvragen voor financiering krachtens Verordening (EU) 2021/1153 voor dergelijke projecten ondersteunen, ervoor zorgen dat de projecten niet direct of indirect ten goede komen aan personen of entiteiten die zich in een van de uitsluitingssituaties bevinden als bedoeld in artikel 136 van Verordening (EU, Euratom) 2018/1046.

(62)

Om de tijdige ontwikkeling van essentiële energie-infrastructuurprojecten voor de Unie te verzekeren, moet de vijfde Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang van kracht blijven tot de eerste Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang en projecten van wederzijds belang die op grond van deze verordening is opgesteld, in werking treedt. Om de ontwikkeling, monitoring en financiering van de projecten van gemeenschappelijk belang op de vijfde Unielijst mogelijk te maken, moeten daarnaast ook sommige bepalingen van Verordening (EU) nr. 347/2013 van kracht blijven en effect sorteren tot de inwerkingtreding van de eerste Unielijst van projecten van gemeenschappelijk belang en projecten van wederzijds belang die op grond van deze verordening is opgesteld.

(63)

Verordening (EU) nr. 347/2013 moet derhalve worden ingetrokken.

(64)

Teneinde te garanderen dat de Unielijst beperkt blijft tot de projecten die het meest bijdragen aan de uitvoering van de in een bijlage bij deze verordening opgenomen strategische prioritaire corridors en gebieden voor energie-infrastructuur, moet aan de Commissie de bevoegdheid worden overgedragen om overeenkomstig artikel 290 VWEU handelingen vast te stellen tot wijziging van de bijlagen bij deze verordening teneinde de Unielijst op te stellen en te evalueren, met inachtneming van het recht van de lidstaten om hun goedkeuring te hechten aan projecten op de Unielijst op hun grondgebied. Het is van bijzonder belang dat de Commissie bij haar voorbereidende werkzaamheden tot passende raadplegingen overgaat, onder meer op deskundigenniveau, en dat die raadplegingen gebeuren in overeenstemming met de beginselen die zijn vastgelegd in het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven (29). De Commissie moet er bij de voorbereiding en opstelling van de gedelegeerde handelingen voor zorgen dat de desbetreffende documenten tijdig en op gepaste wijze gelijktijdig worden toegezonden aan het Europees Parlement en aan de Raad. Ingeval deskundigen van de lidstaten zijn uitgenodigd en indien het Europees Parlement en de Raad dit noodzakelijk achten, kunnen zij deskundigen sturen naar de vergaderingen van de deskundigengroepen van de Commissie die zich bezighouden met de voorbereiding van de gedelegeerde handelingen.

De besprekingen in de regionale groepen zijn voor de Commissie van essentieel belang voor het vaststellen van gedelegeerde handelingen tot opstelling van de Unielijsten. Het is dan ook passend dat het Europees Parlement en de Raad, voor zover mogelijk en in overeenstemming met het kader van deze verordening, in kennis worden gesteld van en deskundigen kunnen sturen naar de bijeenkomsten van de regionale groepen overeenkomstig het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven. Uitgaande van de noodzaak om de doelstellingen van deze verordening te verwezenlijken en met het oog op het aantal projecten op Unielijsten tot dusver, moet het totale aantal projecten op de Unielijst beheersbaar blijven en mag het derhalve niet significant hoger zijn dan 220.

(65)

Daar de doelstellingen van deze verordening, namelijk de ontwikkeling en interoperabiliteit van trans-Europese energienetwerken en de koppeling aan dergelijke netwerken die een bijdrage leveren aan het beperken van de klimaatverandering, in het bijzonder het halen van de streefcijfers voor klimaat en energie van de Unie voor 2030 en van haar doelstelling inzake klimaatneutraliteit uiterlijk in 2050, en aan het verzekeren van interconnecties, energiezekerheid, markt- en systeemintegratie, concurrentie die alle lidstaten ten goede komt en betaalbare energieprijzen„ niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt, maar vanwege de omvang en de gevolgen van het overwogen optreden beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken,

(1)

De Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en hun lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, anderzijds (2) (de “Associatieovereenkomst”) vormt de basis voor de betrekkingen tussen de Unie en Oekraïne. Overeenkomstig Besluit 2014/668/EU van de Raad (3) wordt Titel IV van de Associatieovereenkomst, die betrekking heeft op handel en daarmee verband houdende aangelegenheden, sinds 1 januari 2016 voorlopig toegepast en is die titel na ratificatie door alle lidstaten in werking getreden op 1 september 2017.

(2)

In de Associatieovereenkomst wordt uitdrukking gegeven aan de wens van de Partijen bij de Associatieovereenkomst (de “Partijen”) om de betrekkingen op ambitieuze en innoverende wijze te versterken en uit te breiden, om geleidelijke economische integratie te vergemakkelijken en tot stand te brengen, en om dit te doen met inachtneming van de rechten en verplichtingen die voortvloeien uit het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie van de Partijen.

(3)

Volgens artikel 2 van de Associatieovereenkomst zijn onder meer de eerbiediging van de democratische beginselen, de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, alsmede de bevordering van respect voor de beginselen van soevereiniteit en territoriale integriteit, onschendbaarheid van de grenzen en onafhankelijkheid een essentieel onderdeel van de Associatieovereenkomst.

(4)

Artikel 25 van de Associatieovereenkomst voorziet in de geleidelijke totstandbrenging van een vrijhandelszone tussen de Partijen in overeenstemming met artikel XXIV van de Algemene Overeenkomst betreffende tarieven en handel 1994 (“GATT 1994”). Daartoe voorziet artikel 29 van de Associatieovereenkomst in de geleidelijke afschaffing van de douanerechten overeenkomstig de in de Associatieovereenkomst opgenomen lijsten en voorziet het in de mogelijkheid om die afschaffing versneld en in ruimere mate te realiseren. Artikel 48 van de Associatieovereenkomst bepaalt dat het algemeen belang in aanmerking moet worden genomen alvorens tussen de Partijen antidumpingmaatregelen worden toegepast.

(5)

De niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne sinds 24 februari 2022 heeft ernstige negatieve gevolgen gehad voor het vermogen van Oekraïne om handel te drijven met de rest van de wereld, zowel door de vernietiging van productiecapaciteit als door de onbeschikbaarheid van een aanzienlijk deel van de vervoersmogelijkheden wegens de sluiting van de toegang tot de Zwarte Zee. In die uitzonderlijke omstandigheden en teneinde de negatieve economische gevolgen van de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne te verzachten, is het noodzakelijk de ontwikkeling van nauwere economische betrekkingen tussen de Unie en Oekraïne te versnellen om snel steun te kunnen verlenen aan de autoriteiten en de bevolking van Oekraïne. Het is derhalve noodzakelijk en passend handelsstromen te stimuleren en concessies te verlenen in de vorm van handelsliberaliseringsmaatregelen voor alle producten, in overeenstemming met de versnelde afschaffing van de douanerechten ter zake van handel tussen de Unie en Oekraïne.

(6)