10.7.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 183/1

(1)

Door middel van SANI-aanmelding nr. 6332 van 18 oktober 2011, geregistreerd op 20 oktober 2011, heeft Letland een lening van 16 miljoen LVL (22,65 miljoen EUR) (2) ten gunste van A/S Air Baltic Corporation (hierna „airBaltic” of „de onderneming” genoemd) voorafgaand aangemeld bij de Commissie. Hoewel de Letse autoriteiten van mening waren dat deze lening geen staatssteun vormde, hebben zij deze lening om redenen van rechtszekerheid en transparantie toch voorafgaand aangemeld. Deze voorafgaande aanmelding is geregistreerd onder het referentienummer SA.33799 (2011/PN).

(2)

Op 27 oktober 2011 heeft een vergadering met de Letse autoriteiten en hun adviseurs plaatsgevonden, waarna de Letse autoriteiten bij schrijven van 7 november 2011 aanvullende informatie hebben verstrekt. De Commissie heeft bij e-mails van 16 november 2011, 17 november 2011, 1 december 2011 en 9 december 2011 om aanvullende informatie verzocht, waarop de Letse autoriteiten respectievelijk bij e-mails van 16 november 2011, 22 november 2011, 7 december 2011 en 13 december 2011 hebben geantwoord.

(3)

Op 4 januari 2012 heeft Letland aanvullende informatie verstrekt en toegelicht dat de lening van 16 miljoen LVL — zoals bedoeld in afdeling 1.1 hierboven — reeds op 21 oktober 2011 aan de onderneming was toegekend zonder voorafgaande goedkeuring van de Commissie. De Letse staat heeft bovendien op 13 december 2011 besloten het kapitaal van de onderneming te verhogen en op 14 december 2011 een tweede lening aan airBaltic toegekend.

(4)

Gezien het feit dat de maatregel aan de onderneming is toegekend en gezien een klacht die op 9 januari 2012 is ontvangen (zie afdeling 1.2 hieronder), hebben de Letse autoriteiten hun voorafgaande aanmelding bij e-mail van 21 februari 2012 ingetrokken. Steunmaatregel SA.33799 (2011/PN) werd administratief afgesloten op 27 februari 2012.

(5)

Op 9 januari 2012 heeft de Commissie van de particuliere onderneming SIA Baltijas aviācijas sistēmas (hierna „BAS” of „de klager” genoemd), een voormalige aandeelhouder van airBaltic, een klacht ontvangen in verband met een aantal vermeende maatregelen die door de Letse staat aan airBaltic zijn toegekend.

(6)

Bij schrijven van 23 januari 2012 heeft de Commissie de klacht voor een reactie aan Letland gezonden, dat daarop op 13 maart 2012 heeft geantwoord. Bij schrijven van 14 mei 2012 heeft de Commissie een verzoek om bijkomende inlichtingen ingediend bij Letland, die deze op 16 juli 2012 heeft verstrekt.

(7)

Bij schrijven van 18 juli 2012, geregistreerd op 20 juli 2012, heeft de Commissie een nieuwe klacht ontvangen van mevrouw Inga Piterniece, voormalig lid van de raad van bestuur van BAS, in verband met een bijkomende maatregel die door de Letse staat zou zijn toegekend aan airBaltic. Bij e-mail van 24 juli 2012 heeft de Commissie de nieuwe klacht voor een reactie aan Letland gezonden, dat hierop op 22 augustus en 4 september 2012 heeft geantwoord.

(8)

Op 5 juli en 17 augustus 2012 hebben bijeenkomsten plaatsgevonden met de Letse autoriteiten, hun adviseurs en de vertegenwoordigers van airBaltic.

(9)

Bij schrijven van 20 november 2012 heeft de Commissie Letland in kennis gesteld van haar besluit om de procedure van artikel 108, lid 2, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (hierna „VWEU” genoemd) in te leiden ten aanzien van deze steunmaatregel (hierna „het besluit tot inleiding van de procedure” genoemd). Bij schrijven van 23 januari 2013 heeft Letland zijn opmerkingen ingediend over het besluit tot inleiding van de procedure. De Commissie heeft Letland om inlichtingen verzocht bij schrijven van 6 maart 2013, dat op 8 april 2013 is beantwoord. Bovendien heeft op 25 juni 2013 een bijeenkomst met de Letse autoriteiten plaatsgevonden, waarna Letland op 14 augustus, 18 september, 9 en 25 oktober 2013 aanvullende inlichtingen heeft ingediend. Op 22 oktober en 22 november 2013, evenals op 10 januari 2014 hebben extra bijeenkomsten plaatsgevonden met de Letse autoriteiten en hun wettelijke vertegenwoordigers. Op 7 en 8 november, 2, 13 en 20 december 2013, en op 28 en 31 januari, 28 februari, 24 en 26 maart, 9 april en 16 mei 2014 heeft Letland aanvullende inlichtingen ingediend.

(10)

Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure is op 8 maart 2013 bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie  (3). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen over de maatregelen te maken.

(11)

De Commissie heeft opmerkingen ontvangen van Ryanair en airBaltic, alsook van drie personen die optraden namens crediteuren van airBaltic (FLS, AB JET en Eurobalt Junipro). De Commissie heeft deze opmerkingen voor een reactie aan Letland doorgezonden; de reactie van Letland is bij schrijven van 27 mei 2013 ontvangen.

(12)

Bij schrijven van 4 juli 2014 heeft Letland ermee ingestemd om af te zien van zijn rechten op grond van artikel 342 VWEU en artikel 3 van Verordening (EG) 1/1958, en dat dit besluit in de Engelse taal wordt goedgekeurd en bekendgemaakt.

(13)

De luchtvervoermarkt in Letland heeft een snelle groei doorgemaakt sinds Letland tot de EU is toegetreden. Tussen 2003 en 2007 bedroeg de jaarlijkse gemiddelde passagiersgroei op de Internationale Luchthaven van Riga — met inbegrip van passagiers op rechtstreekse en transfervluchten — 47 % en steeg het aantal passagiers van ongeveer 700 000 in 2003 tot 3,2 miljoen in 2007. De opkomst van lagekostenmaatschappijen, in het bijzonder Ryanair, heeft bijgedragen aan de groei van de markt door een grote nieuwe vraag te creëren met de opening van nieuwe routes.

(14)

De mondiale economische crisis van 2008-2009 heeft de economische groei van Letland zwaar getroffen en bijgevolg ook zijn luchtvervoermarkt. Als gevolg van de crisis is het aantal passagiers op rechtstreekse vluchten in Letland gedaald van 3,2 miljoen in 2008 tot 2,7 miljoen in 2009, hoewel het totale aantal passagiers is blijven stijgen dankzij passagiers op transfervluchten.

(15)

Sinds 2010 is er een heropleving van de markt met een gemiddelde jaarlijkse groei van 12 %. De markt voor passagiers op rechtstreekse vluchten is gemiddeld met 9 % per jaar gegroeid, terwijl de groei van de markt voor passagiers op transfervluchten zelfs 18 % per jaar bedroeg. In de toekomst wordt verwacht dat de Letse luchtvervoermarkt tussen 2012 en 2015 jaarlijks met 7 % zal blijven groeien.

(16)

De Internationale Luchthaven van Riga is de marktleider in het Oostzeegebied. In 2011 reisden ongeveer 5,1 miljoen passagiers naar/van Riga, ten opzichte van 1,9 miljoen passagiers naar/van Tallinn en 1,7 miljoen passagiers naar/van Vilnius. In 2011 heeft airBaltic 66 % van de via Riga reizende passagiers vervoerd, terwijl Ryanair, als op één na grootste exploitant en grootste concurrent van airBaltic, 20 % heeft vervoerd. Voorts vliegen nog 15 andere luchtvaartmaatschappijen naar/van Riga (maatschappijen met complete dienstverlening en lagekostenmaatschappijen), samen goed voor 14 % van alle passagiers (4).

(17)

airBaltic is in 1995 opgericht via een gezamenlijke onderneming tussen Scandinavian Airlines SAS en de Letse staat. In januari 2009 heeft SAS zijn belangen in de onderneming (47,2 %) volledig verkocht aan BAS.

(18)

Uit de in de pers verschenen informatie blijkt dat BAS als particuliere onderneming is opgezet en volledig in handen was van de heer Bertolt Flick tot december 2010, toen 50 % van zijn aandelen werd overgedragen aan het in de Bahama's geregistreerde Taurus Asset Management Fund Ltd (hierna „Taurus” genoemd) (5).

(19)

Per oktober 2011 waren de aandelen van airBaltic voor 52,6 % in handen van de Letse staat — via het ministerie van Vervoer — en voor 47,2 % in handen van BAS; de overige aandelen (0,2 %) waren in het bezit van de Russische luchtvaartmaatschappij Transaero. Destijds was de heer Bertolt Flick de voorzitter en CEO van airBaltic. Sinds 1 november 2011 is de heer Martin Gauss, voormalig CEO van Malév, CEO van airBaltic.

(20)

Uit de informatie van de Letse autoriteiten blijkt dat BAS zijn participatie van 47,2 % in airBaltic als onderpand heeft gegeven aan Latvijas Krājbanka, de Letse dochteronderneming van de Litouwse bank Snoras (6). Op 16 november 2011 is Snoras failliet gegaan en genationaliseerd (7). Op 17 november 2011 heeft de Commissie financierings- en kapitaalmarkten van Letland (hierna „CFKM” genoemd) een beperking ingesteld op banktransacties van Latvijas Krājbanka boven de 100 000 EUR (8). Naar aanleiding van het besluit van de CFKM van 21 november 2011 werden de activiteiten van Latvijas Krājbanka opgeschort en is de bank onder toezicht van beheerders gesteld (9).

(21)

Uit de verstrekte informatie blijkt dat BAS een aantal financiële verplichtingen ten opzichte van Latvijas Krājbanka niet is nagekomen. Als gevolg daarvan heeft Latvijas Krājbanka op 30 november 2011 op één na alle aandelen van airBaltic die in het bezit waren van BAS, tegen hun nominale waarde voor een totaalbedrag van 224 453 LVL (317 787 EUR) verkocht aan het ministerie van Vervoer (10). Daardoor kwam 99,8 % van de aandelen van airBaltic in handen van Letland, terwijl BAS slechts één aandeel overhield.

(22)

Tevens blijkt uit de informatie in de pers dat de aandeelhouders van BAS eveneens hun aandelen in BAS als onderpand aan Latvijas Krājbanka hadden gegeven (11). In het kader van de insolventieprocedures in verband met BAS (12) heeft een dochteronderneming van Latvijas Krājbanka op 6 februari 2012 de aandelen van BAS overgenomen van de voormalige aandeelhouders en een nieuw management aangewezen.

(23)

Tot slot blijkt dat de Letse staat op 8 juni 2012 het enige aandeel van BAS in airBaltic voor 1 LVL heeft gekocht. Sindsdien is BAS dus geen aandeelhouder meer van airBaltic (13).

(24)

Ten aanzien van de financiële situatie van airBaltic hebben de Letse autoriteiten verklaard dat de onderneming in 2008 in moeilijkheden is geraakt door de mondiale economische recessie en de drastische stijging van de olieprijs. Als gevolg daarvan heeft airBaltic in 2008 een verlies geleden van 28 miljoen LVL (39,64 miljoen EUR). In 2009 heeft de onderneming echter weer een winst kunnen boeken van 14 miljoen LVL (19,82 miljoen EUR) (14). In 2010 heeft airBaltic opnieuw een verlies geleden van 34,2 miljoen LVL (48,42 miljoen EUR). In juni 2011 heeft de Letse minister van Economische Zaken verklaard dat airBaltic tijdens de eerste vijf maanden van 2011 een verlies had geleden van 18 miljoen LVL (25,48 miljoen EUR) en op de rand van het faillissement stond (15). Op 21 september 2011 heeft airBaltic wettelijke bescherming tegen zijn crediteuren aangevraagd (16). De geauditeerde resultaten voor 2011 vertonen een verlies van 83,5 miljoen LVL (118,22 miljoen EUR).

(25)

Op 27 augustus 2012 heeft Letland een aan potentiële investeerders gerichte oproep bekendgemaakt om hun belangstelling te laten blijken om 50 % min één stem van het kapitaal van airBaltic te verwerven (17) hoewel transacties van een andere aard niet waren uitgesloten. De belangrijkste criteria voor de keuze van een investeerder zouden bestaan uit de bekwaamheid om ondersteuning te bieden bij de ontwikkeling van airBaltic, evenals de reputatie, ervaring en financiële middelen van de investeerder. Doel is het proces af te ronden in de loop van 2014.

(26)

Op grond van het akkoord van 3 oktober 2011 (hierna „het akkoord” genoemd) heeft Letland ermee ingestemd aan airBaltic een lening toe te kennen van 16 miljoen LVL (22,65 miljoen EUR) (hierna „de eerste staatslening” genoemd, maatregel 1), samen met een andere lening van 14 miljoen LVL (19,82 miljoen EUR) van BAS (hierna „de BAS-lening” genoemd). De voorwaarden van beide leningen waren aan elkaar gekoppeld en identiek, en de initiële rentevoet was vastgesteld op [11-13] % (18). Op het ogenblik van de toekenning van de lening aan airBaltic had BAS echter afgezien van zijn recht om de BAS-lening als onderpand te gebruiken.

(27)

In het akkoord was tevens vastgesteld dat de staat uiterlijk op 15 december 2011 in evenredigheid met zijn stemrechten en onder dezelfde voorwaarden als in de eerste staatslening een bijkomende lening aan airBaltic zou toekennen voor een onbepaald bedrag. Beide staatsleningen moesten worden gekapitaliseerd indien niet werd voldaan aan een aantal voorwaarden, zoals de goedkeuring van een bedrijfs-/herstructureringsplan door de raad van bestuur van airBaltic.

(28)

Artikel 7 van het akkoord bevatte de voorwaarden voor de toekomstige kapitaalverhoging van airBaltic. In het bijzonder bepaalde artikel 7, lid 3, dat „de staatslening en BAS-lening […] mogen worden toegevoegd aan het te kapitaliseren bedrag”. Op grond van artikel 7, lid 4, heeft BAS voor de kapitalisatie van de lening en voor de kapitaalverhoging gestemd. Indien BAS zijn verplichtingen niet zou nakomen, verleende artikel 7, lid 4, de staat het recht om de aandelen van BAS in airBaltic te kopen voor 1 LVL (19).

(29)

Letland heeft de eerste staatslening aan airBaltic op 21 oktober 2011 toegekend (zie overweging 3 hierboven). BAS heeft de BAS-lening op 1 november 2011 toegekend.

(30)

Op 13 december 2011, toen de participatie van Letland in airBaltic tot 99,8 % was gestegen (zie overweging 21 hierboven), heeft de Letse regering besloten om voor de eerste staatslening een renteverlaging van [11-13] % tot [2-4] % toe te staan. Aangezien de eerste staatslening en de BAS-lening aan elkaar gekoppeld waren (zie overweging 26 hierboven), werd deze renteverlaging ook op de BAS-lening toegepast.

(31)

Op 13 december 2011, tegelijkertijd met de renteverlaging van de eerste staatslening (zie overweging 30 hierboven), heeft de Letse regering besloten een converteerbare lening, verdeeld in twee tranches, van 67 miljoen LVL (94,86 miljoen EUR) aan airBaltic toe te kennen tegen een rente van [9-11] % (hierna „de tweede staatslening” genoemd, maatregel 2) (20).

(32)

De eerste tranche van de tweede staatslening van 41,6 miljoen LVL (58,98 miljoen EUR) werd onmiddellijk ter beschikking gesteld van airBaltic op grond van de overeenkomst van 14 december 2011. De tweede tranche van 25,4 miljoen LVL (35,96 miljoen EUR) werd op 14 december 2012 ter beschikking gesteld van de onderneming, d.w.z. nadat de Commissie haar besluit tot inleiding van de procedure had aangenomen.

(33)

Tijdens de aandeelhoudersvergadering van airBaltic van 22 december 2011 hebben de Letse staat en BAS — ondanks het feit dat het toen slechts één aandeel in de onderneming had — ingestemd met een kapitaalverhoging van 110 miljoen LVL (155,74 miljoen EUR) (hierna „de kapitaalverhoging” genoemd, maatregel 3). Die verhoging moest worden verwezenlijkt door de omzetting van de eerste staatslening, de eerste tranche van de tweede staatslening en de BAS-lening in kapitaal en door een inbreng in contanten van BAS ten belope van 37,7 miljoen LVL (53,38 miljoen EUR).

(34)

De Letse staat heeft op 29 december 2011 uitvoering gegeven aan haar besluit om deel te nemen aan de kapitaalverhoging van airBaltic en heeft vervolgens de eerste staatslening en de eerste tranche van de tweede staatslening omgezet in kapitaal.

(35)

Bij schrijven van 4 januari 2012 heeft het ministerie van Vervoer van Letland BAS verzocht om deel te nemen aan de kapitaalverhoging door de BAS-lening om te zetten en het kapitaal in te brengen. Ondanks de verzoeken van de Letse autoriteiten leek BAS niet bereid gevolg te geven aan de overeenkomst die tijdens de aandeelhoudersvergadering was bereikt. Sterker nog, bij schrijven van 6 tot en met 26 januari 2012 heeft BAS de verwerving door de staat van de aandelen in airBaltic van Latvijas Krājbanka, die in het bezit waren van BAS (zie overweging 21 hierboven), aangevochten en de staat verzocht zich ervan te onthouden besluiten te nemen aangaande veranderingen in het kapitaal van airBaltic. Op 19 januari 2012 heeft de CFKM een formeel verbod opgelegd aan BAS en airBaltic om de BAS-lening op te nemen in de kapitaalverhoging.

(36)

Per 30 januari 2012, d.w.z. het einde van de tenuitvoerleggingsperiode van de inschrijving op de kapitaalverhoging, had BAS noch zijn lening omgezet, noch het kapitaal ingebracht.

(37)

De klacht is op 9 januari 2012 bij de Commissie ingediend en betrof de eerste en tweede staatsleningen, alsmede de kapitaalverhoging. Bovendien maakte BAS bezwaar tegen twee andere maatregelen die mogelijk steun aan airBaltic inhielden, met name de verwerving door de staat van nulcouponobligaties van airBaltic in april 2010 (maatregel 4) en de betaling van 2,8 miljoen EUR door Latvijas Krājbanka aan airBaltic op 21 en 22 november 2011 (maatregel 5).

(38)

Letland heeft verklaard dat maatregel 4 bestond uit de verwerving van 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR) aan nulcouponobligaties van airBaltic door de toenmalige meerderheidsaandeelhouders van airBaltic, nl. de Letse staat en BAS. Op het deel van Letland is niet rechtstreeks ingeschreven door het ministerie van Vervoer — de feitelijke eigenaar van de aandelen in airBaltic — maar door het radio- en televisiebedrijf van de Letse staat (hierna „LVRTC” genoemd), een onderneming die voor 100 % in handen van de staat is. De obligaties werden verworven tegen een nominale waarde van elk 1 LVL zonder rente en door Letland en BAS aangekocht in evenredigheid met hun participatie. Dit zou ertoe leiden dat de Letse staat nulcouponobligaties van airBaltic verwierf voor een bedrag van ongeveer 15,78 miljoen LVL (22,34 miljoen EUR) en BAS voor een bedrag van ongeveer 14,22 miljoen LVL (20,13 miljoen EUR). De obligaties moeten in kapitaal worden omgezet op 1 juli 2015, ten belope van één aandeel per obligatie.

(39)

Wat maatregel 5 betreft, hebben de Letse autoriteiten verklaard dat er, in tegenstelling tot wat de klager beweert, op 21 en 22 november 2011 geen betalingen ten gunste van airBaltic zijn verricht. airBaltic heeft echter drie betalingsopdrachten bij Latvijas Krājbanka ingediend alvorens de CFKM op 17 november 2011 had besloten om banktransacties boven 100 000 EUR te beperken en op 21 november 2011 had besloten om alle activiteiten van Latvijas Krājbanka stop te zetten (zie overweging 20 hierboven). Deze opdrachten zijn enkele dagen later door Latvijas Krājbanka uitgevoerd. De transacties betroffen met name twee betalingen op 25 november 2011 van […] miljoen USD ten gunste van de verrekenkamer van de IATA en van […] miljoen EUR ten gunste van de Internationale Luchthaven van Riga, en een overschrijving van […] miljoen EUR op een alternatieve bankrekening van airBaltic bij Swedbank op 30 november 2011.

(40)

In maart 2012 heeft airBaltic het zogeheten „reShape”-plan goedgekeurd. Dat plan bevat een aantal maatregelen, zoals de aankoop van efficiëntere vliegtuigen (21) en de afschaffing van bepaalde routes, waardoor de onderneming volgens de realistische en optimistische scenario's in 2014 haar kosten zou kunnen dekken. Volgens het pessimistische scenario zou airBaltic echter ten minste tot 2016 een negatieve EBIT halen.

(41)

Het „reShape”-plan bepaalt dat bovenop de 83 miljoen LVL (117,51 miljoen EUR) die reeds zijn toegezegd aan de onderneming (22), volgens het realistisch scenario een bijkomende financiering van [45-55] miljoen LVL ([64-78] miljoen EUR) nodig zal zijn […]. Dit bedrag zou in het optimistisch scenario zou dalen tot [5-15] miljoen LVL ([7-21] miljoen EUR), terwijl het in het pessimistisch scenario zou stijgen tot [135-145] miljoen LVL ([192-206] miljoen EUR).

(42)

Afgezien van Letland en BAS, waren ook enkele andere investeerders partij bij het akkoord. Deze investeerders hadden ermee ingestemd om twee gesyndiceerde leningen van telkens 35 miljoen EUR aan airBaltic toe te kennen tegen een initiële rente van [5-7] %. Gesyndiceerde lening 1 moest worden verstrekt door Latvijas Krājbanka en de Litouwse bank Snoras. Gesyndiceerde lening 2 moest worden verstrekt door verscheidene ondernemingen, waaronder Taurus. Deze gesyndiceerde leningen moesten worden verstrekt om verschillende vorderingen van deze particuliere investeerders op airBaltic te vernieuwen. Indien BAS zijn verplichtingen krachtens artikel 7, lid 4, van het akkoord niet zou nakomen, hadden de investeerders die gesyndiceerde lening 2 aan airBaltic zouden toekennen — waaronder de aandeelhouder van BAS, Taurus — ermee ingestemd om „alle vorderingen afkomstig van […] de uitstaande [syndicaatsgesyndiceerde] lening 2 voor een bedrag van 1 LVL toe te wijzen en te overhandigen aan de staat of een door de staat aangewezen onderneming”.

(43)

Op 18 juli 2012 heeft de Commissie een bijkomende klacht ontvangen (zie overweging 7 hierboven) betreffende de verplichting van de investeerders krachtens artikel 7, lid 4, van het akkoord om alle vorderingen afkomstig van syndicaatslening 2 voor slechts 1 LVL toe te wijzen en te overhandigen aan de staat of een door de staat aangewezen onderneming (zie overweging 28 hierboven). Volgens de klager zou de Letse staat bij schrijven van 9 februari 2012 en 12 juni 2012 hebben besloten dat een vordering van 5 miljoen EUR op airBaltic voor gesyndiceerde lening 2 — het door Taurus toegekende deel op een totaal van 35 miljoen EUR — moest worden toegewezen aan airBaltic voor een prijs van 1 LVL) (maatregel 6).

(44)

Op 20 november 2012 heeft de Commissie besloten om de formele onderzoeksprocedure in te leiden. In haar besluit tot inleiding van de procedure is de Commissie tot het voorlopige standpunt gekomen dat airBaltic toen de vastgestelde maatregelen werden toegekend, kon worden beschouwd als een onderneming in moeilijkheden. Zij heeft tevens haar twijfels geuit over de zes beoordeelde maatregelen en is tot de voorlopige conclusie gekomen dat zij allemaal staatssteun inhouden.

(45)

De Commissie heeft er in eerste instantie op gewezen dat de eerste staatslening (maatregel 1) door de staat is verstrekt op hetzelfde ogenblik als de BAS-lening — in evenredigheid met hun participaties — en onder gelijke voorwaarden, wat op het eerste gezicht doet vermoeden dat de leningen op gelijke voet (pari passu) zijn toegekend. De Commissie heeft echter geconstateerd dat zij de eerste staatslening en de BAS-lening niet afzonderlijk, maar in de algemene context van de bepalingen in het akkoord diende te beoordelen. Dienovereenkomstig heeft de Commissie erop gewezen dat uit het akkoord niet volgt dat BAS, bovenop de BAS-lening en samen met de tweede staatslening, tevens een converteerbare lening moest verstrekken aan airBaltic en dat de staat andere toezeggingen had gedaan die economisch significanter waren dan die van BAS. De Commissie heeft tevens opgemerkt dat het besluit van BAS om in airBaltic te investeren, was genomen in het licht van de bereidheid die de overheidsinstanties reeds hadden getoond om de onderneming financieel te ondersteunen.

(46)

Wat de rentevoet van de eerste staatslening en de renteverlaging met [5-15] procentpunten van december 2011 (zie overweging 30 hierboven) betreft, heeft de Commissie het twijfelachtig geacht dat de toegepaste rentevoeten marktconform zouden zijn, gezien de grote moeilijkheden waarin airBaltic destijds verkeerde.

(47)

Ten aanzien van de tweede staatslening (maatregel 2) heeft de Commissie in de eerste plaats geconstateerd dat deze lening reeds in het akkoord was opgenomen, maar dat het bedrag niet was vastgelegd en dat dit afhankelijk was van een aantal factoren. Volgens de Commissie kon de tweede staatslening niet als pari passu worden beschouwd, aangezien uit het akkoord — in tegenstelling tot de beweringen van Letland — niet volgde dat BAS, naast de BAS-lening, tevens een converteerbare lening aan airBaltic moest verstrekken. Bovendien heeft de Commissie onderstreept dat toen Letland had besloten de tweede staatslening aan airBaltic toe te kennen, er geen sprake was van een mogelijke gelijktijdigheid bij BAS, aangezien BAS niet verplicht was een verdere lening aan airBaltic te verstrekken.

(48)

Wat de rentevoet van de tweede staatslening ([9-11] %) betreft, heeft de Commissie vraagtekens gezet bij het feit dat een particuliere investeerder een lening tegen een dergelijke rentevoet zou hebben verstrekt aan de onderneming, gezien de moeilijkheden waarin airBaltic verkeerde en het feit dat hetzelfde onderpand is gebruikt als bij de eerste staatslening.

(49)

Met betrekking tot de op 22 december 2011 overeengekomen kapitaalverhoging (maatregel 3), heeft de Commissie erop gewezen dat, toen het herkapitalisatiebesluit werd genomen, BAS op één na al zijn aandelen in airBaltic had verloren (aangezien de staat deze had verworven van Latvijas Krājbanka). Bijgevolg heeft de staat zijn participatie in de onderneming verhoogd tot 99,8 % (zie overweging 21 hierboven). Vanuit economisch oogpunt had de omzetting dus weinig zin voor BAS, dat — om zijn voormalige participatie te herwinnen — werd verzocht om niet alleen de BAS-lening in kapitaal om te zetten, maar ook om 37,7 miljoen LVL (53,38 miljoen EUR) in contanten in te brengen, terwijl het erg onwaarschijnlijk was dat het eigen vermogen op korte tot middellange termijn zou renderen gezien de moeilijkheden van de onderneming. Voorts heeft de Commissie ook twijfels geuit over de datum waarop maatregel 3 daadwerkelijk is toegekend.

(50)

De Commissie heeft er tevens op gewezen dat BAS en de staat over een bepaald tijdsbestek beschikten — vermoedelijk tot 30 januari 2012, d.w.z. het einde van de eerste fase van de tenuitvoerleggingsperiode voor de inschrijving op de kapitaalverhoging — om het kapitaal in airBaltic in te brengen. Hoewel de staat dit op 29 en 30 december 2011 heeft gedaan, heeft BAS uiteindelijk nooit zijn lening omgezet of het kapitaal ingebracht. Volgens de Commissie had Letland, voordat het de leningen had omgezet, moeten wachten totdat het er redelijk zeker van was dat BAS dat ook zou doen. Op grond hiervan was de Commissie van mening dat maatregel 3 niet in overeenstemming lijkt te zijn met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie.

(51)

Ten aanzien van de verwerving 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR) aan nulcouponobligaties van airBaltic in april 2014 (maatregel 4), heeft de Commissie benadrukt dat deze obligaties, gezien de kenmerken ervan, vergelijkbaar zijn met een kapitaalinbreng. Aangezien rentabiliteit van begin af aan uitgesloten was door het ontbreken van rente op de obligaties en aangezien een toekomstige rentabiliteit bij de omzetting onwaarschijnlijk leek vanwege de moeilijkheden van de onderneming, de toestand van de luchtvaartsector en het feit dat er destijds geen plan was om de onderneming opnieuw rendabel te maken, heeft de Commissie de marktconformiteit van maatregel 4 in twijfel getrokken. Bovendien kon de Commissie niet uitsluiten dat BAS de obligaties had verworven vanwege de grote belangstelling die Letland in airBaltic had getoond vóór de uitgifte van de obligaties.

(52)

Met betrekking tot de betalingen ten bedrage van 2,8 miljoen EUR door Latvijas Krājbanka (maatregel 5), kon de Commissie niet met zekerheid concluderen dat Latvijas Krājbanka, als bank die voor 100 % in handen is van de staat, onafhankelijk van de staat heeft gehandeld toen deze betalingen werden verricht. In dat verband heeft de Commissie geconstateerd dat Letland niet heeft aangetoond dat airBaltic de betalings- en overschrijvingsopdrachten heeft ingediend alvorens de CFKM op 17 november 2011 had besloten om banktransacties per klant boven 100 000 EUR te beperken.

(53)

Tot slot, wat de aan airBaltic toegewezen vordering van 5 miljoen EUR (maatregel 6) betreft, heeft de Commissie in haar besluit tot inleiding van de procedure toegelicht dat Letland krachtens artikel 7, lid 4, van het akkoord had besloten dat een vordering van 5 miljoen EUR op airBaltic voor gesyndiceerde lening 2 — het door Taurus toegekende deel op een totaal van 35 miljoen EUR — moest worden toegewezen aan airBaltic voor een prijs van 1 LVL. De Commissie heeft onderstreept dat deze transactie, vanuit economisch oogpunt, sterk gelijkt op een schuldkwijtschelding, waardoor Letland airBaltic heeft vrijgesteld van zijn verplichting om rente te betalen en een deel van gesyndiceerde lening 2 terug te betalen aan de houder van de vordering. Bovendien heeft de Commissie geconcludeerd dat maatregel 6 niet in overeenstemming was met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie, aangezien airBaltic krachtens het akkoord geen recht had om het krediet in ruil voor 1 LVL te verkrijgen.

(54)

Ten aanzien van de overige vorderingen in het kader van gesyndiceerde lening 2 ten bedrage van in totaal 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR) (zie overweging 42 hierboven), heeft de Commissie erop gewezen dat de bovenstaande redenering mutatis mutandis voor deze vorderingen zou gelden.

(55)

De Commissie is daarom tot de voorlopige conclusie gekomen dat de zes beoordeelde maatregelen onrechtmatige staatssteun inhielden, aangezien zij in strijd met de aanmeldings- en standstillverplichtingen overeenkomstig artikel 108, lid 3, VWEU zijn toegekend.

(56)

De Commissie heeft voorts haar twijfels geuit over de verenigbaarheid van de zes beoordeelde maatregelen met de interne markt, met name omdat de Letse autoriteiten geen mogelijke verenigbaarheidsgronden hebben aangevoerd. Wat de mogelijke verenigbaarheidsgronden betreft, heeft de Commissie — gezien de moeilijkheden van airBaltic — voorlopig geoordeeld dat uitsluitend de criteria inzake reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden overeenkomstig artikel 107, lid 3, onder c), VWEU toepasselijk zijn op grond van de communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden (23) (hierna „de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun” genoemd). In dat verband en op basis van de destijds beschikbare informatie was de Commissie van mening dat de voorwaarden voor reddingssteun niet vervuld leken te zijn en dat het reShape-plan geen van de noodzakelijke elementen bevatte opdat het zou worden beschouwd als een herstructureringsplan in de zin van punt 3.2 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun.

(57)

In zijn opmerkingen betreffende het besluit tot inleiding van de procedure van de Commissie wijst Letland erop dat maatregelen 1, 2, 3 en 6 onderling afhankelijk waren en dat zij voortvloeien uit het akkoord. Zij vormen derhalve in wezen één en dezelfde financiële transactie die moet worden beoordeeld op het ogenblik waarop het akkoord is aangegaan, namelijk 3 oktober 2011. Op grond hiervan concludeert Letland dat deze maatregelen gelijktijdig zijn en voldoen aan het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie, waardoor zij niet als staatssteun kunnen worden beschouwd.

(58)

Letland betoogt dat het akkoord op initiatief van BAS is gesloten en dat in feite BAS de staat heeft gevraagd om deel te nemen aan de kapitaalverhoging. Uiteindelijk heeft de staat, onder de strikte voorwaarden in het akkoord, ingestemd met de investering. Eén van de sleutelelementen van het akkoord bestond uit een kapitaalinbreng door de staat en BAS ten belope van ongeveer 100 miljoen LVL (141,58 miljoen EUR) in twee fasen: i) 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR) in de vorm van de eerste staatslening en de BAS-lening, en ii) ongeveer 70 miljoen LVL (99,1 miljoen EUR) die door de staat en BAS moesten worden verstrekt in evenredigheid met hun participatie. Volgens Letland was BAS dus contractueel verplicht om, in evenredigheid met zijn participatie, extra kapitaal in te brengen in airBaltic. Letland baseert zijn conclusie op artikel 7, lid 2, van het akkoord waarin is vastgesteld dat de staat „in evenredigheid met zijn stemrechten” een tweede lening aan airBaltic zou verstrekken, hetgeen volgens Letland betekent dat BAS, in evenredigheid met zijn participatie, eveneens kapitaal moest inbrengen.

(59)

Letland wijst er voorts op dat het akkoord in een aantal noodmaatregelen voorziet ter bescherming van de financiële belangen van de staat indien BAS zijn verplichtingen niet zou nakomen: i) het recht van de staat om de aandelen van BAS te verwerven in ruil voor 1 LVL, ii) de verplichting van de particuliere investeerders die gesyndiceerde lening 2 aan airBaltic hadden verstrekt om hun vorderingen op airBaltic toe te wijzen aan de staat onder bepaalde voorwaarden, en iii) de verplichting van de investeerders om airBaltic te vergoeden voor bepaalde schulden buiten de balansstelling ten belope van ongeveer […] miljoen EUR (24). Het feit dat BAS en de investeerders deze noodmaatregelen hebben aanvaard, wijst er volgens Letland op dat de investeerders erop vertrouwden dat BAS zijn verplichtingen zou nakomen. Op grond hiervan is Letland van oordeel dat maatregelen 1, 2 en 3 gelijktijdig zijn en voldoen aan het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie. Aangezien maatregel 6 uit de noodmaatregelen voortvloeide, stelt Letland bovendien dat deze maatregel evenmin staatssteun inhoudt.

(60)

Wat maatregel 1 betreft, voegt Letland er voorts aan toe dat de rentevoet in overeenstemming was met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie en de mededeling referentiepercentages (25), en argumenteert het dat de renteverlaging van [11-13] % tot [2-4] % economisch rationeel was voor de staat teneinde de financieringskosten van airBaltic (destijds reeds voor 99,8 % in handen van de staat) te drukken. Met betrekking tot maatregel 2 is Letland van oordeel dat de rentevoet in overeenstemming was met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie.

(61)

Wat maatregel 3 betreft, stellen de Letse autoriteiten dat de eerste staatslening en de eerste tranche van de tweede staatslening in kapitaal zijn omgezet op grond van het gelijktijdige besluit van BAS, dat op 22 december 2011 tijdens de aandeelhoudersvergadering van airBaltic is genomen, om de BAS-lening om te zetten en 37,7 miljoen LVL (53,38 miljoen EUR) in contanten in te brengen. De Letse autoriteiten herhalen dat maatregelen 1, 2 en 3 niet afzonderlijk mogen worden beoordeeld, maar enkel in samenhang met de ruimere transactie waarvan zij een onlosmakelijk deel uitmaken. Aangezien deze transactie volledig gelijktijdig door BAS en de staat is overeengekomen, sluit Letland uit dat er sprake is van staatssteun. Voorts voert Letland aan dat het feit dat BAS zijn verplichting binnen de maximale termijn (nl. 30 januari 2012) niet is nagekomen, irrelevant is en dat de staat niet anders kon dan de eerste staatslening en de eerste tranche van de tweede staatslening in kapitaal om te zetten, hetgeen op 29 december 2011 ook is gebeurd. Bovendien verduidelijkt Letland dat de staat alle mogelijke stappen heeft genomen om BAS te dwingen zijn verplichting na te komen.

(62)

Met betrekking tot maatregel 6, voegt Letland toe dat de toewijzing van de vorderingen aan airBaltic voortvloeit uit de maatregelen uit hoofde van artikel 7, lid 4, van het akkoord. Volgens Letland zorgt dit ervoor dat het volledige akkoord pari passu is, aangezien de toewijzing van de vordering aan airBaltic garandeert dat de particuliere investeerders een evenredige bijdrage leveren aan de financiële inbreng in airBaltic.

(63)

Ten aanzien van maatregel 4, is Letland van mening dat de uitgifte van nulcouponobligaties gelijktijdig door de staat en BAS op gelijke voorwaarden is uitgevoerd en het sluit daarom de aanwezigheid van staatssteun uit. Letland verklaart voorts dat op initiatief van BAS is besloten om obligaties uit te geven. Wat betreft het feit dat deze obligaties geen winst boden, stelt Letland dat de Commissie rekening moet houden met het zogeheten „eigenaareffect” en moet overwegen dat de staat, als aandeelhouder van airBaltic, andere motivaties had dan een externe investeerder.

(64)

Tot slot, wat betreft maatregel 5, is Letland van mening dat er geen staatsmiddelen zijn gebruikt en dat de acties van de CFKM in elk geval niet aan de staat kunnen worden toegerekend.

(65)

In het licht van zijn mening dat er geen sprake was van staatssteun, heeft Letland aanvankelijk geen argumenten aangevoerd met betrekking tot de verenigbaarheid van de maatregelen met de interne markt. Letland heeft echter tijdens de formele onderzoeksprocedure argumenten in dat verband aangevoerd en erop gewezen dat staatssteun desgevallend verenigbaar zou zijn met herstructureringssteun overeenkomstig de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun.

(66)

Op grond daarvan heeft Letland in december 2013 een herstructureringsplan ingediend waarin is aangegeven dat de herstructurering van airBaltic in april 2011 van start is gegaan toen een eerste versie van het plan is ingediend bij het management van de onderneming. In dit document zijn enkele zwakke punten van airBaltic aangekaart en is vastgesteld dat [175-185] miljoen EUR kapitaal nodig was. De eerste versie van het plan is verder uitgewerkt tot het reShape-plan van maart 2012, dat volgens Letland een voorlopige stap vormde naar het in december 2013 ingediende herstructureringsplan.

(67)

Het herstructureringsplan voorziet in een herstructureringsperiode van vijf jaar, vanaf april 2011 tot en met april 2016, en herstructureringskosten van in totaal [150-170] miljoen LVL ([214-242] miljoen EUR). Het herstructureringsplan voorziet in drie soorten herstructureringsmaatregelen: i) optimalisering van inkomsten en kosten voor de bestaande activiteiten; ii) herindeling van het netwerk om bestemmingen, frequenties en tijdschema's aan te passen, en iii) optimalisering van het netwerk en de vloot. Het herstructureringsplan omvat in totaal 26 initiatieven op het gebied van inkomsten en kosten, gekoppeld aan bijkomende initiatieven betreffende de herindeling van het netwerk en de vernieuwing van de vloot. Wat betreft het herstel van de rentabiliteit van airBaltic, wordt in het plan verwacht dat de onderneming met deze initiatieven in 2014 haar kosten zal kunnen dekken en van dan af aan winstgevend zal blijven, met een EBIT van [1-3] miljoen LVL ([1,4-4,2] miljoen EUR) in 2014 en [9-12] miljoen LVL ([12,8-17] miljoen EUR) in 2016. Het herstructureringsplan bevat tevens herziene financiële vooruitzichten op basis van realistische, pessimistische en optimistische scenario's die afhankelijk zijn van een gevoeligheidsanalyse teneinde de risico's en hun eventuele gevolgen te kunnen beoordelen.

(68)

Het plan bevat voorts ook enkele compenserende maatregelen: i) inkrimping van de vloot met 27 %; ii) de opheffing van 14 winstgevende routes; en iii) het opgeven van […] slot-paren op gecoördineerde luchthavens. Tussen 2011 en 2016 zal airBaltic zijn capaciteit met [17-20] % verminderen op het gebied van BPK (26) ([7-10] % als enkel winstgevende routes in beschouwing worden genomen). Volgens Letland zou deze capaciteitsvermindering stroken met gevallen uit het verleden. Bovendien omvat het herstructureringsplan de vrijgave van […] slot-paren als gevolg van de opheffing van een aantal routes.

(69)

Het herstructureringsplan raamt de herstructureringskosten op [150-170] miljoen LVL ([214-242] miljoen EUR), die zullen worden gebruikt voor de terugbetaling van leningen van derden, de compensatie van verliezen als gevolg van de geleidelijke buitendienststelling en verwijdering van bepaalde vliegtuigen, ontslagvergoedingen, de aankoop van nieuwe vliegtuigen enz.

(70)

Wat de totale herstructureringskosten betreft, bedraagt de voorgestelde eigen bijdrage van airBaltic volgens het herstructureringsplan [100-110] miljoen LVL ([141-155] miljoen EUR), d.w.z. [60-70] % van de totale herstructureringskosten. Volgens het herstructureringsplan zou de eigen bijdrage het resultaat zijn van enkele kapitaalinjecties van particuliere partijen (waaronder een liquiditeitsfaciliteit en voorschotten), particuliere leningen, een leaseovereenkomst voor nieuwe vliegtuigen en een gedeeltelijke afschrijving van schulden bij twee banken.

(71)

Tijdens de formele onderzoeksprocedure heeft de Commissie opmerkingen ontvangen van Ryanair en airBaltic, alsook van drie personen die optreden namens de crediteuren van airBaltic.

(72)

Ryanair is het eens met de voorlopige bevindingen van de Commissie dat de beoordeelde maatregelen niet stroken met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie en onverenigbaar zijn met de interne markt. Ryanair stelt echter dat de Commissie het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie niet volledig heeft beoordeeld in het besluit tot inleiding van de procedure, aangezien de Commissie had moeten bekijken of een particuliere investeerder ervoor zou hebben gekozen om airBaltic meteen te liquideren in plaats van extra kapitaal te verschaffen (27). Voorts betoogt Ryanair dat de Commissie in haar besluiten tot inleiding van de procedure had moeten beoordelen of de liquidatie van airBaltic rendabeler was voor de staat dan de verstrekking van extra middelen. Hoewel Ryanair van mening is dat het niet over voldoende informatie beschikte om opmerkingen te maken bij het reShape-plan, geeft het aan te twijfelen of airBaltic opnieuw rendabel zou worden en is het van mening dat de onderneming had moeten worden geliquideerd.

(73)

Verder beweert Ryanair dat elke vorm van steun aan airBaltic zijn marktpositie zou schaden, aangezien Ryanair 13 routes vanuit Riga exploiteert, waarvan meer dan de helft in rechtstreekse concurrentie met airBaltic.

(74)

airBaltic onderstreept in zijn opmerkingen dat de redenen voor de moeilijkheden van de onderneming te wijten waren aan het beleid van het vorige management en de betreurenswaardige beslissingen van de heer Flick voor oktober 2011, die — volgens airBaltic — zich toespitste op een handelsstrategie die enkel gericht was op uitbreiding en niet op rentabiliteit. Tevens verklaart airBaltic dat het vorige management van de onderneming niet alleen talrijke ongunstige contracten is aangegaan en transacties heeft gesloten zonder zakelijke redenering, maar ook een ondoorzichtige bedrijfs- en organisatiestructuur heeft opgezet.

(75)

Nog volgens airBaltic heeft Letland, toen het had besloten deel te nemen en het akkoord uit te voeren, gehandeld als een rationele particuliere investeerder. airBaltic wijst erop dat de investering van Letland gelijktijdig is gebeurd met die van BAS en dit van BAS en andere particuliere investeerders grote offers had gevergd. Bovendien waren in het akkoord voldoende waarborgen opgenomen om ervoor te zorgen dat de belangen van Letland ten volle beschermd waren tegen BAS; de toepassing van deze waarborgen was — volgens airBaltic — rationeler voor Letland dan zijn investeringsverbintenissen te verbreken en zo de onderneming tot het faillissement te drijven, het kapitaal van de bestaande aandeelhouders te vernietigen en zich bloot te stellen aan schadeclaims van particuliere investeerders. Op grond hiervan concludeert airBaltic dat het besluit van Letland om het akkoord aan te gaan, geen elementen van staatssteun bevat.

(76)

De verwerving door de staat van nulcouponobligaties van airBaltic in april 2010 (maatregel 4) was volgens airBaltic was vanuit economisch oogpunt een rationele investering die volledig gelijktijdige door de staat en BAS is gedaan. airBaltic concludeert derhalve dat deze maatregel geen staatssteun inhield. Ten aanzien van de betaling van 2,8 miljoen EUR door Latvijas Krājbanka aan airBaltic op 21 en 22 november 2011 (maatregel 5), is airBaltic van oordeel dat hier sprake is van besluiten die zijn genomen in het kader van de activiteiten van airBaltic en het daarbij om particuliere middelen gaat, waardoor de aanwezigheid van staatsmiddelen wordt uitgesloten.

(77)

Tot slot benadrukt airBaltic de rol die airBaltic vervult om de verbindingen tussen Letland en de rest van de EU in stand te houden en verstrekt het informatie over de tenuitvoerlegging van het reShape-plan door het nieuwe management van de onderneming.

(78)

De opmerkingen van drie personen die optreden namens crediteuren van airBaltic waren soortgelijk. De crediteuren klagen in het algemeen over de maatregelen die het onderwerp vormen van het besluit tot inleiding van de procedure en in het bijzonder over maatregel 6. Bovendien verwijzen zij naar enkele onbetaalde schulden van airBaltic, die blijkbaar voortvloeien uit het akkoord en het faillissement van enkele crediteuren zouden hebben veroorzaakt.

(79)

In zijn opmerkingen bij de bemerkingen van de belanghebbende derden sluit Letland zich aan bij het standpunt van airBaltic dat bij de beoordeelde maatregelen geen sprake was van staatssteun.

(80)

Ten aanzien van de bemerkingen van Ryanair, wijst Letland erop dat de door Ryanair aangevoerde jurisprudentie — waarin het oppert dat de staat airBaltic had moeten liquideren in plaats van het middelen te verstrekken — niet van toepassing is, aangezien de staat destijds geen grote crediteur van airBaltic was, maar slechts een aandeelhouder. Volgens Letland is de toets van particuliere crediteuren niet geschikt om de rationaliteit van de investeringsbesluiten van de staat in dit geval te beoordelen. Bovendien voert Letland aan dat het er met het aangaan van het akkoord voor had gekozen verlies te lijden op korte termijn teneinde op lange termijn de rentabiliteit te herstellen, en dat deze investeringsbesluiten op initiatief van BAS zijn genomen. Letland wijst er tevens op dat de verliezen van airBaltic zijn gedaald en wijst de argumenten van Ryanair af als ongegrond.

(81)

Tot slot, wat betreft de bemerkingen van de personen die optreden namens crediteuren van airBaltic, is Letland van mening dat zij geen verband houden met de maatregelen in het besluit tot inleiding van de procedure en dat zij erop gericht lijken te zijn de positie van de crediteuren in hun handelsrechtelijke geschillen met airBaltic te verbeteren.

(82)

Dit besluit behandelt in eerste instantie het vraagstuk of airBaltic een onderneming in moeilijkheden is in de zin van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun (afdeling 7.1 hieronder). Vervolgens wordt geanalyseerd of de onderzochte maatregelen staatssteun aan airBaltic inhouden in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU (afdeling 7.2 hieronder) en of deze eventuele staatssteun rechtmatig is (afdeling 7.3 hieronder) en verenigbaar is met de interne markt (afdeling 7.4 hieronder).

(83)

Zoals reeds aangegeven in het besluit tot inleiding van de procedure, hebben de Letse autoriteiten zelf toegelicht dat airBaltic in 2008 in moeilijkheden is geraakt door de mondiale economische recessie en de drastische stijging van de olieprijs. Als gevolg daarvan heeft airBaltic in 2008 een verlies geleden van 28 miljoen LVL (39,64 miljoen EUR). In 2009 heeft de onderneming 6 miljoen LVL (8,49 miljoen EUR) winst geboekt. In 2010 heeft airBaltic echter opnieuw een verlies geleden van 34,2 miljoen LVL (48,42 miljoen EUR), dat in 2011 gestegen is tot 84,7 miljoen LVL (119,2 miljoen EUR). De Commissie herinnert eraan dat de Letse minister van Economische Zaken in juni 2011 heeft verklaard dat airBaltic op de rand van het faillissement stond (28), terwijl in de pers werd gemeld dat de onderneming op 21 september 2011 wettelijke bescherming tegen haar crediteuren had aangevraagd (29).

(84)

Uit de geauditeerde jaarrekeningen van airBaltic blijkt dat de onderneming in de periode 2009-2012 een negatief eigen vermogen had, dat bovendien elk jaar steeg. Het negatief eigen vermogen van airBaltic bedroeg in 2009 immers 19,2 miljoen LVL (27,18 miljoen EUR) en steeg tot 23,3 miljoen LVL (32,99 miljoen EUR) in 2010, tot 105,6 miljoen LVL (149,51 miljoen EUR) in 2011 en tot 125,1 miljoen LVL (177,12 miljoen EUR) in 2012.

Tabel

Financiële kerncijfers van airBaltic tussen 2007 en juni 2011 (in duizenden LVL)

(85)

In punt 10, onder c), van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun is vastgesteld dat een onderneming als een onderneming in moeilijkheden wordt beschouwd wanneer zij „volgens het nationale recht aan de voorwaarden voldoet om aan een collectieve insolventieprocedure te worden onderworpen”. Dit bleek voor airBaltic ten minste vanaf 21 september 2011 — zo niet vroeger — het geval te zijn toen het wettelijke bescherming tegen zijn crediteuren heeft aangevraagd. De Commissie wijst er evenwel op dat de rechtbank de wettelijke bescherming enkele dagen later zou hebben afgewezen, kennelijk omdat de onderhandelingen tussen Letland en BAS tot het akkoord hebben geleid. Afgezien daarvan is de Commissie van oordeel dat alles erop lijkt te wijzen dat airBaltic een onderneming in moeilijkheden is in de zin van punt 11 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun.

(86)

Overeenkomstig deze bepaling kan een onderneming als onderneming in moeilijkheden worden beschouwd „wanneer de typische symptomen van een onderneming in moeilijkheden aanwezig zijn, zoals toenemende verliezen, een dalende omzet, groeiende voorraden, overcapaciteit, een geringere kasstroom, een toenemende schuldenlast, toenemende rentelasten en een vermindering of een verdwijning van de waarde van de nettoactiva”. Uit tabel 1 hierboven wordt duidelijk dat airBaltic reeds sinds 2008 verliesgevend was (op 2009 na). Daaruit blijkt echter ook dat airBaltic in 2009 enkel winst kon boeken dankzij de buitengewone daling van de brandstofprijzen. Zoals aangegeven in het besluit tot inleiding van de procedure ziet het er daarom naar uit dat het herstel van de rentabiliteit in 2009 een eenmalige gebeurtenis was als gevolg van buitengewone omstandigheden en geen structurele tendens. De onderneming zag haar schulden en financiële uitgaven aanzienlijk stijgen tussen 2008 en 2009, maar in het bijzonder tussen 2009 en 2010 toen de financieringskosten toenamen van 3,8 miljoen LVL (5,38 miljoen EUR) tot 17,4 miljoen LVL (24,64 miljoen EUR) (30). Daardoor zijn ook de met de kosten verbonden variabelen van airBaltic jaarlijks met [5-10] % gestegen, dus sneller dan de met de inkomsten verbonden variabelen die jaarlijks met [2-7] % stegen. Tot slot wijst de Commissie opnieuw op de bevinding in het besluit tot inleiding van de procedure dat de verliezen van airBaltic zo omvangrijk waren dat zijn negatief eigen vermogen in 2010 tot ongeveer 23,3 miljoen LVL (32,99 miljoen EUR) opliep en wegens additionele verliezen in 2011 verder steeg tot ongeveer 105,6 miljoen LVL (149,51 miljoen EUR). In het licht van alle voornoemde factoren blijkt dat de criteria in punt 11 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun vervuld zijn.

(87)

De Commissie komt derhalve tot de conclusie dat airBaltic ten minste vanaf 2011 een onderneming in moeilijkheden was in de zin van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun.

(88)

Krachtens artikel 107, lid 1, VWEU zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de interne markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

(89)

Om te kunnen concluderen of er sprake is van staatssteun moet de Commissie beoordelen of de cumulatieve criteria in artikel 107, lid 1, VWEU (nl. overdracht van staatsmiddelen, selectieve begunstiging, potentiële verstoring van de mededinging en effect op de intracommunautaire handel) zijn vervuld door elk van de zes beoordeelde maatregelen.

(90)

Letland betoogt dat maatregel 1 samen met maatregelen 2, 3 en 6 moet worden beoordeeld, aangezien zij op dezelfde datum, 3 oktober 2011, zijn overeengekomen toen zowel Letland als BAS grote aandeelhouders van airBaltic waren.

(91)

De Commissie is het er met de Letse autoriteiten mee eens dat de eerste staatslening (maatregel 1) en de BAS-lening niet afzonderlijk kunnen worden beoordeeld en derhalve moeten worden beschouwd als een onderdeel van de algemene context van het akkoord op grond waarvan beide leningen zijn verstrekt. De Commissie is het echter niet eens met het argument van Letland dat de andere maatregelen samen moeten worden beoordeeld als één enkele transactie.

(92)

De Commissie is van mening dat BAS en de staat op 3 oktober 2011, toen het akkoord is aangegaan, zich er met absolute zekerheid toe hebben verbonden de eerste staatslening (maatregel 1) en de BAS-lening te verstrekken. Er kan derhalve worden gesteld dat deze steunmaatregelen op die datum zijn toegekend. De exacte bedragen van de tweede staatslening (maatregel 2) en van de kapitaalverhoging (maatregel 3) kunnen echter niet met zekerheid worden vastgesteld op basis van de informatie in het akkoord. Met betrekking tot maatregel 2 is in het akkoord slechts bepaald dat Letland een lening in evenredigheid met zijn participatie zou verstrekken, maar wordt deze niet gekwantificeerd. In dat verband constateert de Commissie dat in artikel 7, lid 1, van het akkoord is vastgesteld dat de voorzienbare verhoging van het eigen vermogen (als gevolg van de kapitalisatie van de eerste en tweede staatsleningen en de BAS-lening, samen met een extra contante bijdrage van BAS) niet hoger zou liggen dan 100 miljoen LVL (141,58 miljoen EUR). Daarbij moet echter het volgende worden opgemerkt. Ten eerste zijn enkel de eerste staatslening en de BAS-lening in het akkoord gekwantificeerd op respectievelijk 16 miljoen LVL en 14 miljoen LVL. Het bedrag van 100 miljoen LVL was slechts een prognose, een raming van wat vereist of verwacht zou kunnen worden in verband met de verhoging van het eigen vermogen tegen het einde van het jaar; het bedrag van de verhoging van het eigen vermogen was niet duidelijk vastgesteld in het akkoord. Het werkelijke bedrag van de in december 2011 overeengekomen verhoging van het eigen vermogen bedroeg in feite zelfs 110 miljoen LVL (zie overweging 33 hierboven), m.a.w. meer dan wat in het akkoord was vastgesteld. De Commissie is van oordeel dat de bedragen van maatregelen 2 en 3 niet vastgesteld of verifieerbaar waren op 3 oktober 2011.

(93)

Evenzo wijst de Commissie er met betrekking tot maatregel 6 op dat, toen het akkoord op 3 oktober 2011 is aangegaan, de staat niet wist of het nodig zou zijn een beroep te doen op artikel 7, lid 4, van het akkoord en zo de vorderingen van particuliere investeerders toegewezen te krijgen. Bovendien was de staat niet verplicht om de van gesyndiceerde lening 2 afkomstige vorderingen aan airBaltic toe te wijzen. De vorderingen van particuliere investeerders zouden slechts aan de staat worden toegewezen indien BAS zijn verplichtingen uit hoofde van het akkoord niet zou nakomen. Dit was niet bekend en er waren ook geen redenen om dit aan te nemen op 3 oktober 2011. Om deze reden kan maatregel 6 niet worden geacht te zijn toegekend op het moment dat het akkoord werd ondertekend en, bijgevolg, op gelijke voet (pari passu) te staan met de eerste staatslening en de BAS-lening.

(94)

Voorts betoogt Letland dat de meeste vorderingen van de particuliere investeerders die in de twee gesyndiceerde leningen moesten worden vernieuwd, ongedekt waren en dat, indien de staat de onderneming failliet had laten gaan, de particuliere investeerders met het oog op schadeloosstelling een procedure zouden hebben aangespannen tegen de staat, hetgeen de staat meer geld zou hebben gekost dan de rest van de maatregelen aan airBaltic te verstrekken.

(95)

Volgens de Commissie is de bewering dat de particuliere investeerders met het oog op schadeloosstelling een procedure zouden hebben aangespannen tegen de staat, zuiver hypothetisch en niet onderbouwd met bewijsmateriaal. Bovendien zijn er geen aanwijzingen dat Letland daadwerkelijk rekening heeft gehouden met deze overwegingen bij zijn besluit airBaltic te ondersteunen.

(96)

Gezien het bovenstaande komt de Commissie tot de conclusie dat het door de Letse autoriteiten aangevoerde argument van gelijktijdigheid niet opgaat. Om deze reden concludeert de Commissie dat maatregelen 1, 2, 3 en 6 niet kunnen worden beschouwd als één enkele transactie die op 3 oktober 2011 is gesloten en zal zij deze maatregelen derhalve afzonderlijk beoordelen.

(97)

De Commissie wijst erop dat de eerste staatslening rechtstreeks door Letland via de Schatkist op verzoek van het ministerie van Vervoer is verstrekt. Dit wordt uitdrukkelijk vermeld in het akkoord. Het is daarom duidelijk dat maatregel 1 staatsmiddelen inhoudt en aan de staat toerekenbaar is. Letland betwist dit punt niet.

(98)

Om te kunnen beoordelen of maatregel 1 een onrechtmatig selectief voordeel voor airBaltic heeft opgeleverd, wijst de commissie er ten eerste op dat de eerste staatslening en de BAS-lening zijn overeengekomen op 3 oktober 2011, namelijk de datum waarop het akkoord is ondertekend. Op dat ogenblik waren Letland en BAS de grootste aandeelhouders van de onderneming en de leningen werden verstrekt in evenredigheid met hun participatie (respectievelijk 52,6 % en 47,2 %) en onder voorwaarden die identiek en aan elkaar gekoppeld waren.

(99)

Zoals aangegeven in overweging 45 hierboven, heeft de Commissie in het besluit tot inleiding van de procedure geconstateerd dat het besluit van BAS om in airBaltic te investeren mogelijk is beïnvloed door de bereidheid van de overheidsinstanties om de onderneming financieel te ondersteunen. Hoewel de Letse regering inderdaad haar belangstelling had getoond om airBaltic als de nationale luchtvaartmaatschappij te behouden (31), merkt de Commissie echter op dat de steun van de Letse staat in onderhandeling was, nog niet was vastgesteld en afhankelijk was van voorwaarden. Op grond daarvan kan de Commissie niet uitsluiten dat de eerste staatslening en de BAS-lening gelijktijdig zijn verstrekt, waardoor de aanwezigheid van staatssteun wordt uitgesloten. Zoals het Gerecht heeft verduidelijkt „kan, zelfs in het geval van aanzienlijke particuliere investeringen, de gelijktijdigheid op zichzelf niet voldoende zijn om te concluderen dat er geen sprake is van staatssteun in de zin van artikel [107, lid 1, VWEU], maar moet daarvoor ook rekening worden gehouden met de andere relevante elementen, feitelijk en rechten” (32).

(100)

De Commissie heeft daarom ook beoordeeld of de overeengekomen rentevoet van [11-13] % voor de eerste staatslening (en de BAS-lening) als marktconform kan worden beschouwd.

(101)

Tijdens de formele onderzoeksprocedure heeft Letland bewijsmateriaal ingediend met betrekking tot de waarde van het onderpand (handelsmerken en vorderingen) dat door de onafhankelijk auditor […] is beoordeeld als onderdeel van een audit van de onderneming die in de zomer van 2011 van start is gegaan. Aangezien de vorderingen (per 30 september 2011) deel uitmaakten van de relevante financiële informatie, zijn zij eveneens geëvalueerd door […]. De waarde van de handelsmerken was gebaseerd op de prijs die airBaltic had betaald om de handelsmerken van BAS terug te kopen. Om de liquidatiewaarde van het onderpand te kunnen bepalen, heeft Letland een disconteringspercentage van […] % toegepast, overeenkomstig de interne methode van de Letse Schatkist om onderpand te waarderen, hetgeen de Commissie adequaat acht gezien de aard van het onderpand. Op grond daarvan bedroeg de liquidatiewaarde van het onderpand [15-25] miljoen LVL ([21,3-35,5] miljoen EUR), hetgeen [15-25] % meer was dan het bedrag van de eerste staatslening.

(102)

In het licht van het aanzienlijke onderpand voor de eerste staatslening constateert de Commissie bovendien dat de toepassing van een rentevoet van [11-13] % zou stroken met de mededeling referentiepercentages (33). De bewering dat een rentevoet van [11-13] % marktconform was, wordt bovendien versterkt door het feit dat BAS (als particuliere investeerder) had afgezien van zijn recht om de BAS-lening als onderpand te gebruiken (zie overweging 26 hierboven): de BAS-lening was bijgevolg riskanter dan de staatslening, maar werd toegekend tegen dezelfde rentevoet.

(103)

Rekening houdend met het niveau van zekerheidstelling en de toegepaste rentevoet, concludeert de Commissie dat maatregel 1 geen selectief voordeel heeft opgeleverd voor airBaltic en dat de aanwezigheid van staatssteun kan worden uitgesloten, zonder verder te moeten beoordelen of de overige cumulatieve voorwaarden van artikel 107, lid 1, VWEU zijn vervuld (34).

(104)

Op 13 december 2011, toen de participatie van Letland in airBaltic tot 99,8 % was gestegen (zie overweging 21 hierboven), heeft de Letse regering haar goedkeuring gegeven om de rentevoet van de eerste staatslening — en dus ook van de BAS-lening — met [9-11] procentpunten te verlagen van [11-13] % tot [2-4] %, hetgeen overeenkomt met de risicopremie.

(105)

Letland is van oordeel dat de verlaging van de rentevoet gerechtvaardigd was omdat de lening risicovrij was, aangezien de liquidatiewaarde van het onderpand werd geraamd op [15-25] miljoen LVL ([21,3-35,5] miljoen EUR), m.a.w. [15-25] % meer dan het bedrag van de eerste staatslening (zie overweging 101 hierboven).

(106)

De Commissie is niet overtuigd door de argumenten van Letland dat de staat met de verlaging van de rentevoet heeft gezorgd voor een vermindering van de financieringskosten van airBaltic (aangezien de rentevoet van de BAS-lening eveneens werd verlaagd), dat destijds met 99,8 % bijna exclusief in handen van de staat was. Volgens Letland was dit een rationeel besluit voor de staat omdat de gederfde inkomsten voor de staat in de vorm van rente werden gecompenseerd door het voordeel dat de staat, als meerderheidsaandeelhouder van airBaltic, genoot doordat de onderneming minder rente moest betalen.

(107)

Anderzijds herinnert de Commissie eraan dat, toen de eerste staatslening en de BAS-lening werden toegekend, het akkoord bepaalde dat de voorwaarden van beide leningen identiek en aan elkaar gekoppeld waren, waardoor elke wijziging in een van beide leningen zou resulteren in een identieke wijziging van de andere lening. De verlaging van de rentevoet geldt dus tegelijkertijd voor beide leningen. Het hoge niveau van zekerheidstelling van de lening en het feit dat de BAS-lening niet als onderpand was gebruikt, blijven ongewijzigd. Aangezien BAS er vooraf mee had ingestemd om de voorwaarden van de BAS-lening te koppelen aan die van de eerste staatslening, heeft de Commissie geen redenen om aan te nemen dat dit geen marktconform besluit is.

(108)

Zelfs indien zij rekening houdt met de renteverlaging, kan de Commissie op grond hiervan concluderen dat maatregel 1 geen selectief voordeel voor airBaltic inhield en dat de aanwezigheid van staatssteun kan worden uitgesloten.

(109)

De tweede staatslening is rechtstreeks door Letland via de Schatkist verstrekt uit hoofde van een besluit van de Letse regering van 13 december 2011 waarmee de minister van Financiën werd gemachtigd een converteerbare lening ten gunste van airBaltic van 67 miljoen LVL (94,86 miljoen EUR) op te nemen in de staatsbegroting. Derhalve houdt maatregel 2 staatsmiddelen in en moet deze aan de staat worden toegerekend.

(110)

De Commissie wijst erop dat BAS op 13 december 2011, toen de tweede staatslening werd verstrekt, op één aandeel na zijn volledige participatie in airBaltic had verloren en dat de staat voortaan 99,8 % van de onderneming in handen had. Derhalve verkeerden de staat en BAS als aandeelhouders niet meer in een vergelijkbare positie.

(111)

Letland betoogt dat overeenkomstig artikel 7, lid 2, van het akkoord, waarin is bepaald dat Letland „in evenredigheid met zijn participatie” een lening zou verstrekken aan airBaltic, BAS verplicht was middelen te verstrekken aan airBaltic voor een bedrag dat overeenstemde met zijn participatie. BAS moest deze middelen verstrekken op het moment van de kapitaalinbreng in contanten van december 2011. De Commissie merkt echter op dat BAS op 13 december 2011 slechts één aandeel had in airBaltic. Daaruit volgt dat de staat zich had moeten opstellen als een bedachtzame particuliere investeerder in een markteconomie en, gezien de veranderde omstandigheden met betrekking tot de participaties, had moeten beoordelen of BAS er op het ogenblik van de kapitaalverhoging enig belang bij had om kapitaal in te brengen in de onderneming. De staat had rekening gehouden met deze mogelijkheid en daarom een aantal noodmaatregelen — met name artikel 7, lid 4 — opgenomen in het akkoord voor het geval dat BAS zijn verplichtingen niet zou nakomen. Zoals Letland erkent, moest de tweede tranche van de tweede staatslening bovendien worden vrijgegeven ingeval BAS geen extra middelen zou verstrekken.

(112)

Krachtens artikel 7, lid 4, van het akkoord had de staat het recht om alle aandelen van BAS in airBaltic te verwerven voor 1 LVL. Daarmee beschikte de staat bij de ondertekening van het akkoord over een garantie dat BAS zijn verplichtingen zou nakomen of anders al zijn aandelen in airBaltic zou verliezen. De situatie is echter radicaal veranderd op 30 november 2011, toen Latvijas Krājbanka op één na alle aandelen van BAS in airBaltic verkocht aan de Letse staat (zie overweging 21 hierboven). In deze nieuwe context was artikel 7, lid 4, zonder voorwerp geraakt. Met slechts één aandeel had BAS er immers maar weinig belang bij om zijn verplichtingen na te komen: de niet-nakoming zou eenvoudigweg het verlies van zijn enige aandeel in airBaltic tot gevolg hebben. Een bedachtzame marktdeelnemer zou in deze nieuwe omstandigheden zorgvuldig hebben overwogen of het raadzaam was om extra middelen te verstrekken aan airBaltic en, op zijn minst, de andere partij (in dit geval BAS) om een garantie hebben gevraagd dat de middelen daadwerkelijk ter beschikking zouden worden gesteld van de onderneming. Voorts wijst de Commissie erop dat het onwaarschijnlijk lijkt dat deze garantie is gegeven, aangezien BAS dan een zeer hoge som geld had moeten inbrengen — veel hoger dan het aanvankelijk had kunnen ramen — om zijn voormalige participatie van 47,2 % terug te winnen of een ander betekenisvol aantal aandelen in airBaltic.

(113)

Letland geeft ook aan dat de tweede staatslening tegen marktvoorwaarden is toegekend en sluit derhalve elk onrechtmatig voordeel voor airBaltic uit.

(114)

Met betrekking tot het onderpand wijst Letland erop dat de tweede staatslening met hetzelfde onderpand als de eerste staatslening is verstrekt, met name de vorderingen en handelsmerken van airBaltic. Zoals uiteengezet in overweging 101 hierboven, werd de liquidatiewaarde van het onderpand geraamd op [15-25] miljoen LVL ([21,3-35,5] miljoen EUR). Het lijkt er dus op dat het niveau van beschikbare zekerheidstelling voor de tweede staatslening gering is. Bovendien is er geen reden om aan te nemen dat een particuliere marktdeelnemer zou aanvaarden dat het reeds gebruikte onderpand voor de eerste staatslening zou worden verlaagd tot minder dan ten minste 100 %.

(115)

Om de marktconformiteit na te gaan van de rentevoet die op de eerste tranche van de tweede staatslening is toegepast, zal de commissie als best mogelijke maatstaf de rentevoet gebruiken die voortvloeit uit de toepassing van de mededeling referentiepercentages. De basisrente voor Letland bedroeg op 13 december 2011 2,2 %. Aan dit cijfer moet een marge worden toegevoegd naargelang de kredietwaardigheid van de begunstigde en de zekerheidstelling van de lening. Zoals aangegeven in de voorgaande overweging is het niveau van zekerheidstelling gering. Gezien de moeilijkheden waarin airBaltic destijds verkeerde, moet krachtens de mededeling referentiepercentages een marge van 1 000 basispunten worden toegevoegd aan de basisrente, hetgeen in een rente van 12,2 % resulteert. Het ziet er dus naar uit dat de rentevoet van [9-11] % van de eerste tranche van de twee de staatslening niet als marktconform kan worden beschouwd.

(116)

De tweede tranche van de tweede staatslening is op 14 december 2012 ter beschikking gesteld van de onderneming tegen een rentevoet van [6-8] %. Letland voert aan dat deze rentevoet hoger ligt dan de uit de mededeling referentiepercentages voortvloeiende rentevoet en derhalve voldoet aan het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie.

(117)

Volgens de mededeling referentiepercentages bedroeg de toepasselijke rentevoet voor Letland op 14 december 2012 1,91 %. De marge die moet worden toegevoegd aan deze basisrente is afhankelijk van de kredietwaardigheid van de begunstigde en het niveau van zekerheidstelling. Zoals uiteengezet in afdeling 7.1 hierboven, is de Commissie van oordeel dat airBaltic ten minste sinds 2011 een onderneming in moeilijkheden was. Bovendien zijn voor de tweede tranche de vorderingen en de handelsmerken van airBaltic als onderpand gebruikt. Het argument betreffende de ontoereikendheid van het onderpand zou mutatis mutandis van toepassing zijn en dus moet een marge van 1 000 basispunten worden toegevoegd. Het resulterende referentiepercentage zou derhalve 11,91 % bedragen en dus ruim boven de in werkelijkheid toegepaste [6-8] % liggen.

(118)

Rekening houdend met het bovenstaande is de Commissie van oordeel dat een bedachtzame particuliere investeerder in een markteconomie de tweede staatslening niet aan airBaltic zou hebben verstrekt.

(119)

Op grond hiervan concludeert de Commissie dat maatregel 2 een onrechtmatig voordeel heeft opgeleverd voor airBaltic. Dit voordeel was selectief van aard, aangezien airBaltic de enige begunstigde was.

(120)

De Commissie moet tevens overwegen of maatregel 2, door airBaltic een voordeel te verschaffen ten opzichte van concurrenten die geen overheidssteun ontvangen, tot een verstoring van de mededinging kon leiden en van invloed kon zijn op de handel tussen de lidstaten. Het lijkt duidelijk dat maatregel 2 van invloed kon zijn op de intracommunautaire handel en mededinging, aangezien airBaltic met andere EU-luchtvaartmaatschappijen concurreert, met name sinds de inwerkingtreding van de derde fase van de liberalisering van het luchtvervoer (hierna het „derde pakket” genoemd) op 1 januari 1993. Voor reizen over relatief kortere afstanden binnen de EU concurreert het luchtvervoer bovendien ook met weg- en spoorvervoer, waardoor weg- en spoorvervoerders mogelijk ook getroffen zijn.

(121)

Dankzij maatregel 2 heeft airBaltic zijn activiteiten dus kunnen voortzetten en werd het niet geconfronteerd met de gevolgen die normaliter zouden voortvloeien uit zijn moeilijke financiële situatie. Op grond van de bovenstaande overwegingen komt de Commissie tot de conclusie dat maatregel 2 staatssteun inhield ten gunste van airBaltic in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(122)

Zoals hierboven aangegeven, houden de eerste staatslening en de eerste tranche van de tweede staatslening staatsmiddelen in en moeten zij aan de staat worden toegerekend. Over hun omzetting in kapitaal werd besloten door het ministerie van Vervoer van Letland, dat sinds 30 november 2011 99,8 % van de aandelen in airBaltic bezit. Derhalve houdt maatregel 3 eveneens staatsmiddelen in en moet deze aan de staat worden toegerekend.

(123)

De Commissie is het niet eens met het standpunt van de Letse autoriteiten dat maatregel 3 geen staatssteun inhoudt. In de eerste plaats herhaalt de Commissie dat de conclusies in afdeling 7.2.1 hierboven van toepassing zijn op maatregel 3. Voorts is de Commissie van oordeel dat maatregel 3 niet op 22 december 2011 (de datum van de aandeelhoudersvergadering van airBaltic) is toegekend, maar op 29 december 2011, de datum waarop de staat zijn leningen heeft omgezet. Uit de informatie die de Letse autoriteiten tijdens de formele onderzoeksprocedure hebben verstrekt, blijkt immers dat BAS en de staat volgens de toepasselijke regels tot 30 januari 2012 de tijd hadden om de tijdens de aandeelhoudersvergadering van airBaltic besloten omzetting te formaliseren.

(124)

De Commissie wijst er ook op dat Letland op 29 december 2011 redelijke twijfels kon hebben met betrekking tot de bereidheid van BAS om zijn verplichtingen na te komen. BAS had immers aangegeven dat het zijn lening niet zou omzetten: Letland heeft zelf toegegeven dat het precies vanwege de mogelijkheid dat BAS zijn verplichtingen niet zou nakomen in de tweede tranche van de tweede staatslening van 13 december 2011 had voorzien. Sinds 30 november 2011 bevinden de staat en BAS zich, als aandeelhouders, bovendien niet meer in een vergelijkbare positie, aangezien BAS op één aandeel na zijn volledige participatie in airBaltic had verloren en de staat 99,8 % van de onderneming in handen had.

(125)

In het licht van deze ontwikkelingen had de staat, vóór de daadwerkelijke omzetting van de staatsleningen, uit de handelswijze van BAS moeten afleiden — en waren er minstens redenen om aan te nemen — dat BAS niet voornemens was zijn verplichtingen na te komen (zie overweging 35 hierboven). Aangezien BAS op één na al zijn aandelen in airBaltic had verloren, is het rechtsmiddel in artikel 7, lid 4, van het akkoord — het recht van de staat om alle aandelen van BAS in airBaltic voor 1 LVL te kopen — zonder voorwerp geraakt: de staat had geen middelen meer om BAS ertoe te dwingen zijn verbintenissen na te komen.

(126)

Rekening houdend met de bovenstaande elementen, komt de Commissie tot de conclusie dat een bedachtzame particuliere investeerder in een markteconomie zijn leningen niet zou hebben omgezet in kapitaal zonder zeker te weten dat de andere partij zijn lening zou omzetten en het kapitaal zou inbrengen, en in dat licht zorgvuldig zou hebben beoordeeld of de andere partij er belang bij had zijn verplichtingen na te komen.

(127)

Bovendien wijst de Commissie erop dat BAS zijn voormalige participatie in airBaltic niet zou hebben herwonnen, zelfs indien het de op de aandeelhoudersvergadering bereikte overeenkomst zou hebben nageleefd. Om een participatie van 47,2 % te verwerven, had BAS veel meer moeten investeren dan de som die op die vergadering was overeengekomen. Derhalve is de Commissie van oordeel dat de staat, indien hij in overeenstemming met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie zou hebben gehandeld, zorgvuldig had moeten afwegen of BAS grote sommen geld — de BAS-lening en kapitaal ten belope van in totaal 37,7 miljoen LVL (53,38 miljoen EUR) — zou investeren om een minderheidsbelang in airBaltic te verkrijgen.

(128)

Als aanvullend argument verklaart Letland dat de verplichting van BAS om kapitaal in te brengen en de BAS-lening om te zetten, was bevestigd door het bestaan van een waarborg van de Russische ondernemer, de heer Vladimir Antonov, die ermee had ingestemd de noodzakelijke betalingen namens BAS te verrichten (35). Uit de informatie waarover de Commissie beschikt, blijkt echter dat deze waarborg in werkelijkheid nooit is verstrekt.

(129)

Letland geeft voorts aan dat de voorafgaande voorwaarden voor de kapitalisatie van de staatsleningen overeenkomstig artikel 7, lid 2, van het akkoord zijn vervuld op 13 december 2011, toen een bedrijfsplan werd overgelegd om de rentabiliteit van airBaltic in 2015 te herstellen, en het betoogt dat het besluit om de staatsleningen in kapitaal om te zetten derhalve voldoet aan het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie. De Commissie is echter nog steeds niet overtuigd door de argumenten van Letland, aangezien het plan niet volledig was en niet had kunnen worden gebruikt door een rationele particuliere investeerder om aanzienlijke kapitaalsommen in te brengen in een onderneming in moeilijkheden.

(130)

Op grond van het bovenstaande concludeert de Commissie dat Letland niet op voet van gelijkheid (pari passu) heeft gehandeld bij de omzetting van zijn leningen en dus bij de verhoging van het kapitaal van airBaltic. De handelswijze van de staat was bovendien niet in overeenstemming met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie. Maatregel 3 heeft dus een onrechtmatig voordeel opgeleverd voor airBaltic, dat bovendien selectief is aangezien de onderneming de enige begunstigde was.

(131)

De Commissie diende tevens te overwegen of maatregel 3, door airBaltic een voordeel te verschaffen ten opzichte van concurrenten die geen overheidssteun ontvangen, tot een verstoring van de mededinging kon leiden en van invloed kon zijn op de handel tussen de lidstaten. De in overweging 120 hierboven getrokken conclusies zijn mutatis mutandis van toepassing.

(132)

De Commissie concludeert dus dat de omzetting in kapitaal van de eerste staatslening en de eerste tranche van de tweede staatslening staatssteun ten gunste van airBaltic inhielden in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(133)

Zoals reeds aangegeven in het besluit tot inleiding van de procedure volgt uit de overeenkomst van 30 april 2010 tot formalisering van de aankoop van de nulcouponobligaties dat de koper LVRTC (zie overweging 38 hierboven) namens de Letse staat optrad. Voorts heeft Letland aangevoerd dat de obligaties door het LVRTC zijn aangekocht om budgettaire redenen. Het is dan ook duidelijk dat maatregel 4 staatsmiddelen inhoudt en moet worden toegerekend aan de staat, hetgeen bovendien niet wordt betwist door Letland.

(134)

Tijdens de formele onderzoeksprocedure heeft Letland bewijzen verstrekt waaruit blijkt dat zowel de staat als BAS de obligaties in evenredigheid met hun participatie in airBaltic en op dezelfde voorwaarden hebben verworven. Bovendien lijkt het erop dat de staat voor april 2010 geen middelen heeft verstrekt aan airBaltic, terwijl BAS voor die datum al aanzienlijke bedragen in de onderneming had geïnvesteerd. Tot slot heeft het onderzoek uitgewezen dat de overeenkomst betreffende de obligatie-uitgifte was aangenomen op initiatief van BAS en het management van airBaltic, die reeds in april en juni 2009 een kapitaalverhoging van de onderneming in evenredigheid met hun participaties aan de staat hadden voorgesteld.

(135)

Zoals benadrukt in het besluit tot inleiding van de procedure is de Commissie van mening dat de aankoop van nulcouponobligaties voor bedachtzame marktdeelnemers geen gangbare investering vormt. De Commissie wijst er echter op dat Letland en BAS destijds de grootste aandeelhouders van airBaltic waren en dat hun investeringsbesluit moet worden beoordeeld vanuit dat oogpunt en niet vanuit het oogpunt van een zuiver externe investeerder. Het lijkt inderdaad rationeel om te concluderen dat de eigenaars van airBaltic destijds niet uit waren op winst op korte termijn, maar de onderneming overeind wilden houden.

(136)

Op grond van het bovenstaande komt de Commissie tot de conclusie dat Letland als een bedachtzame marktdeelnemer heeft gehandeld toen het samen met de particuliere investeerder BAS nulcouponobligaties heeft aangekocht. De Commissie sluit derhalve de aanwezigheid van een onrechtmatig voordeel ten aanzien van maatregel 4 uit en het is overbodig de overige cumulatieve criteria overeenkomstig artikel 107, lid 2, VWEU betreffende de aanwezigheid van staatssteun te beoordelen.

(137)

Maatregel 5 heeft betrekking op de betaling van 2,8 miljoen EUR door Latvijas Krājbanka aan airBaltic op 21 en 22 november 2011. Zoals uiteengezet in overweging 39 hierboven, heeft airBaltic drie betalingsopdrachten ingediend bij Latvijas Krājbanka alvorens de CFKM op 17 november 2011 had besloten om banktransacties boven 100 000 EUR te beperken en op 21 november 2011 had besloten alle activiteiten van Latvijas Krājbanka stop te zetten. Letland is van oordeel dat er geen staatsmiddelen in het geding waren aangezien de activiteiten betrekking hadden op drie betalingsopdrachten van airBaltic ten gunste van de verrekenkamer van de IATA, de Internationale Luchthaven van Riga en een alternatieve bankrekening van airBaltic bij een andere bank (zie overweging 39 hierboven). Volgens Letland ging het louter om eenvoudige banktransacties betreffende particuliere middelen van airBaltic. Letland voert voorts aan dat de besluiten van de CFKM niet konden worden toegerekend aan de staat.

(138)

Letland heeft verklaard dat de overdracht van middelen voortvloeide uit de betalingsopdrachten die airBaltic had ingediend alvorens de CFKM op 21 november 2011 had gelast de activiteiten van Latvijas Krājbanka op te schorten. Latvijas Krājbanka heeft de transacties uitgevoerd op 25 en 30 november 2011.

(139)

Krachtens de wet inzake de CFKM van 1 juni 2000, neemt de CFKM haar besluiten zonder rekening te moeten houden met eventuele vereisten of instructies van andere overheidsinstanties. Bovendien is de financiering van de CFKM niet afhankelijk van de staat, aangezien de activiteiten van de CFKM worden gefinancierd door middel van betalingen van partijen die actief zijn op de Letse financierings- en kapitaalmarkten. Uit de toepasselijke wetgeving blijkt tevens dat de staat niet betrokken is bij de tenuitvoerlegging van de handhavingsbevoegdheden en -rechten van de CFKM met betrekking tot het toezicht op kredietinstellingen.

(140)

Op grond van het overgelegde bewijsmateriaal is de Commissie van oordeel dat de door de CFKM aangewezen beheerders onafhankelijk van de staat hebben gehandeld, hetgeen de toerekenbaarheid van hun acties aan Letland zou uitsluiten.

(141)

Op grond van het bovenstaande concludeert de Commissie dat maatregel 5 geen staatssteun inhield in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(142)

De tweede klacht van 18 juli 2012 houdt verband met de verplichting van de investeerders krachtens artikel 7, lid 4, van het akkoord om — in bepaalde omstandigheden — de uitstaande vorderingen afkomstig van gesyndiceerde lening 2 in ruil voor 1 LVL te overhandigen aan de staat of een door de staat aangewezen onderneming (zie overweging 42 hierboven).

(143)

In overeenstemming met artikel 7, lid 4, van het akkoord heeft Taurus een vordering van 5 miljoen EUR op airBaltic voor 1 LVL aan de Letland toegewezen. Daarna heeft Letland de vordering aan airBaltic toegewezen.

(144)

Ten aanzien van de resterende vorderingen, ten bedrage van in totaal 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR), die moesten worden vernieuwd in het kader van gesyndiceerde lening 2, hebben de Letse autoriteiten de investeerders bij schrijven van 9 februari 2012 verzocht om hen hun respectieve vorderingen toe te wijzen in ruil voor telkens 1 LVL. Bovendien heeft Letland tegen drie investeerders een zaak aangespannen bij het regionale gerecht van Riga gebracht teneinde artikel 7, lid 4, van het akkoord te handhaven. Letland heeft aangegeven dat het voornemens was om deze vorderingen eveneens aan airBaltic toe te wijzen.

(145)

Letland voert aan dat de toewijzing van de vordering van 5 miljoen EUR aan airBaltic een noodmaatregel was die de financiële belangen van de staat moest beschermen en die moet worden beschouwd als een maatregel op gelijke voet (pari passu) uit hoofde van het akkoord, waardoor staatssteun wordt uitgesloten.

(146)

De Commissie wijst erop dat in artikel 7, lid 4, van het akkoord duidelijk is bepaald dat de desbetreffende vorderingen moesten worden toegewezen of overhandigd aan „de staat of een door de staat aangewezen onderneming in ruil voor 1 LVL”. Aangezien het besluit om de vordering van 5 miljoen EUR aan airBaltic toe te wijzen door de staat is genomen, moet dit besluit derhalve worden toegerekend aan de staat en houdt het staatsmiddelen in.

(147)

De formele onderzoeksprocedure heeft uitgewezen dat de overeenkomsten voor de gesyndiceerde leningen nooit zijn ondertekend. Uit het door Letland ingediende bewijsmateriaal is echter gebleken dat de rechtbanken de geldigheid van het akkoord hebben erkend voor wat betreft de verplichting van de particuliere investeerders om de vorderingen afkomstig van gesyndiceerde lening 2 aan de staat of een door de staat aangewezen onderneming toe te wijzen.

(148)

In dit verband geeft Letland aan dat de eigenaar van de vordering van 5 miljoen EUR, volgens verscheidene arresten van de Letse rechtbanken, niet het recht heeft om de terugbetaling van dit bedrag te eisen, maar enkel aanspraak kan maken op aandelen in airBaltic die overeenkomen met een voorschot van 5 miljoen EUR in het aandelenkapitaal van de onderneming. Aangezien de staat reeds 99,8 % van de aandelen in airBaltic in handen had, voert Letland aan dat het recht op bijkomende aandelen geen betekenisvolle economische waarde voor de staat oplevert.

(149)

In tegenstelling tot wat Letland beweert, wijst de Commissie erop dat de rechtbanken weliswaar het recht van de staat hebben erkend om de vorderingen afkomstig van gesyndiceerde lening 2 in overeenstemming met artikel 7, lid 4, van het akkoord over te nemen, maar dat dit niet betekent dat Letland verplicht was om deze vordering aan airBaltic toe te wijzen. De Commissie merkt op dat een bedachtzame particuliere investeerder in een markteconomie de vordering niet voor 1 LVL aan airBaltic zou hebben toegewezen. Letland heeft geen bewijzen overgelegd om te staven waarom het beter was voor de staat om de vordering aan airBaltic toe te wijzen dan deze te bewaren en voor een ander doeleinde te gebruiken. Door de toewijzing heeft Letland de onderneming in een gunstigere positie geplaatst dan haar concurrenten.

(150)

Voorts is de Commissie het niet eens met de argumenten van de Letse autoriteiten en benadrukt zij dat bijkomende aandelen in airBaltic wel degelijk een toegevoegde waarde, hoe klein ook, zouden bieden voor de staat, waardoor de aanwezigheid van staatssteun niet kan worden uitgesloten (36). Door de vordering aan airBaltic toe te wijzen heeft de staat bovendien niet alleen de vordering opgegeven, maar ook het recht op een rente van [5-7] % daarop.

(151)

Tot slot voert Letland aan dat maatregel 6, met het oog op het staatssteunrecht, moet worden geacht samen met maatregelen 1, 2 en 3 te zijn toegekend op 3 oktober 2011, de datum waarop het akkoord is ondertekend.

(152)

De Commissie herhaalt de in afdeling 7.2.1 hierboven getrokken conclusies waarin is vastgesteld dat de staat, toen het akkoord op 3 oktober 2011 is aangegaan, niet wist of het zou nodig zijn een beroep te doen op artikel 7, lid 4, van het akkoord. Bovendien was de staat niet verplicht om de onder die bepaling vallende vorderingen aan airBaltic toe te wijzen.

(153)

Tot slot wijst de Commissie erop dat Letland geen bewijzen heeft overgelegd voor zijn bewering dat het doel van artikel 7, lid 4, van het akkoord erin bestond de investering van de staat in airBaltic te vrijwaren door te voorkomen dat de staat schade zou lijden indien BAS in gebreke bleef.

(154)

De Commissie concludeert dus dat de staat door de toekenning van maatregel 6 niet als een particuliere investeerder in een markteconomie heeft gehandeld en dat de transactie niet op gelijke voet (pari passu) stond met maatregelen 1, 2 en 3. Derhalve is de Commissie van mening dat maatregel 6 een onrechtmatig voordeel voor airBaltic heeft opgeleverd. Dit voordeel was selectief van aard, aangezien airBaltic de enige begunstigde was.

(155)

Om de in overweging 120 hierboven uiteengezette redenen kon maatregel 6 de concurrentie verstoren en de handel tussen de lidstaten beïnvloeden.

(156)

Rekening houdend met de bovenstaande argumenten komt de Commissie tot de conclusie dat maatregel 6 staatssteun ten gunste van airBaltic inhield in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(157)

De Commissie concludeert om de hierboven uiteengezette redenen dat maatregelen 1, 4 en 5 geen staatssteun inhielden.

(158)

De Commissie is echter van oordeel dat maatregelen 2, 3 en 6 staatssteun ten gunste van airBaltic vormden. Om de steunbedragen te bepalen die reeds aan airBaltic zijn uitbetaald, wijst de Commissie erop dat maatregel 3 erin bestond de eerste staatslening van 16 miljoen LVL (22,65 miljoen EUR) en de eerste tranche van de tweede staatslening van 41,6 miljoen LVL (58,89 miljoen EUR) te kapitaliseren. De tweede tranche van de tweede staatslening van 25,4 miljoen LVL (35,96 miljoen EUR) die op 14 december 2012 ter beschikking is gesteld van airBaltic — het resterende deel van maatregel 2 dat nog niet was gekapitaliseerd — moet worden toegevoegd aan dat bedrag, samen met de 5 miljoen EUR die aan airBaltic is toegekend als maatregel 6. Het totale staatssteunbedrag dat aan airBaltic is toegekend, bedraagt dus ongeveer 86,53 miljoen LVL (122,51 miljoen EUR).

(159)

In artikel 108, lid 3, VWEU is vastgesteld dat een lidstaat een steunmaatregel niet tot uitvoering kan brengen voordat de Commissie een besluit heeft genomen om deze maatregel toe te staan.

(160)

De Commissie stelt vast dat Letland maatregelen 2, 3 en 6 aan airBaltic heeft toegekend zonder deze ter goedkeuring bij de Commissie te hebben aangemeld. De Commissie betreurt dat Letland de standstillverplichting niet in acht heeft genomen en zodoende zijn verplichting overeenkomstig artikel 108, lid 3, VWEU niet heeft nageleefd.

(161)

Wat betreft het voornemen van de Letse autoriteiten om aan airBaltic een bedrag toe te kennen van 30 miljoen EUR dat voortvloeit uit gesyndiceerde lening 2 en is gekoppeld aan maatregel 6, herinnert de Commissie de Letse autoriteiten aan hun verplichting krachtens artikel 108, lid 3, VWEU om de Commissie van elk voornemen tot invoering van steunmaatregelen tijdig op de hoogte te brengen, opdat zij haar opmerkingen kan maken.

(162)

Voor zover bij maatregelen 2, 3 en 6 sprake is van staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, moet de verenigbaarheid ervan worden beoordeeld in het licht van de afwijkingen die zijn vastgesteld in de leden 2 en 3 van dat artikel. Zoals aangegeven in het besluit tot inleiding van de procedure en gezien de aard van de maatregelen en de moeilijkheden van airBaltic, blijken de enige relevante verenigbaarheidscriteria de criteria te zijn inzake reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden overeenkomstig artikel 107, lid 3, onder c), VWEU op grond van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun, en met name de bepalingen inzake herstructureringssteun.

(163)

De Letse autoriteiten waren aanvankelijk van mening dat geen enkele maatregel staatssteun inhield. Op grond van de twijfels die de Commissie in haar besluit tot inleiding van de procedure heeft opgeworpen, heeft Letland echter argumenten inzake de verenigbaarheid aangevoerd en betoogd dat de maatregelen verenigbare herstructureringssteun vormen.

(164)

Letland heeft in december 2013 een bijgewerkt herstructureringsplan ingediend, dat op 28 januari, 28 februari en 24 maart 2014 verder is aangevuld. Letland wijst erop dat de herstructurering van airBaltic op 18 april 2011 van start is gegaan toen een eerste plan bij het management van de onderneming is ingediend. In dit eerste plan, dat bij de Commissie was ingediend, is gewezen op een aantal zwakke punten van airBaltic en is vastgesteld dat ongeveer [175-185] miljoen EUR aan aandelenkapitaal nodig was om de vloot van de onderneming te vernieuwen en de onderneming doeltreffend te kunnen laten concurreren met lagekostenmaatschappijen. Letland voert aan dat vanaf april 2011 verscheidene acties zijn ondernomen, zoals de sluiting van de hub van airBaltic in Vilnius en de afschaffing van routes, waarmee het herstructureringsproces van airBaltic op gang is gebracht. Om de rentabiliteit van airBaltic te herstellen, is in een later stadium een groot aantal initiatieven (het reShape-plan) uitgewerkt met betrekking tot de inkomsten, activiteiten, het netwerk, de vloot en de algemene organisatie.

(165)

Dit eerste plan is in 2011 uitgewerkt en bevatte de voornaamste financiële aspecten van de herstructurering. Volgens Letland lag dit aan de basis van het akkoord en uiteindelijk het reShape-plan van maart 2012.

(166)

De argumenten van Letland zullen in de volgende delen worden beoordeeld.

(167)

Volgens punt 33 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun komen uitsluitend ondernemingen in moeilijkheden in de zin van de punten 9 tot en met 13 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun in aanmerking voor herstructureringssteun. De Commissie heeft reeds geconcludeerd dat airBaltic ten minste sinds 2011 een onderneming in moeilijkheden was (zie overweging 87 hierboven).

(168)

In punt 12 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun is bepaald dat een pas opgerichte onderneming niet voor reddings- of herstructureringssteun in aanmerking komt, zelfs niet wanneer haar aanvankelijke financiële positie onzeker is. Een onderneming wordt in beginsel als een nieuw opgerichte onderneming beschouwd gedurende de eerste drie jaar na de aanvang van activiteiten in de betrokken sector. airBaltic is in 1995 opgericht en kan niet worden beschouwd als een nieuw opgerichte onderneming. Voorts maakt airBaltic geen deel uit van een concern in de zin van punt 13 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun.

(169)

De Commissie concludeert derhalve dat airBaltic in aanmerking komt voor herstructureringssteun.

(170)

De Commissie merkt op dat de herstructurering van airBaltic van start is gegaan in april 2011, toen het management van de onderneming een eerste herstructureringsplan had opgesteld. Dit plan was hoofdzakelijk toegespitst op de optimalisering van de vloot en de noodzaak om de vliegtuigen van de onderneming te vervangen door efficiëntere vliegtuigen, hetgeen tevens een hoeksteen is van het latere reShape-plan. Tegelijkertijd werd de hub in Vilnius gesloten. Enkele weken later, naar aanleiding van de evaluatie door […], heeft het management van airBaltic een vermindering van het personeelsbestand met [8-12] % opgenomen in het plan.

(171)

Het plan van 2011 werd bijgewerkt tot het reShape-plan, dat hierboven wordt vermeld en formeel is aangenomen tijdens het eerste kwartaal van 2012. Zoals opgemerkt in overweging 164 hierboven, hebben de Letse autoriteiten in december 2013 bij de Commissie een herstructureringsplan ingediend waarmee het reShape-plan werd bijgewerkt.

(172)

De Commissie wijst erop dat in het herstructureringsplan van april 2011 de voornaamste behoeften van airBaltic waren opgenomen. Hoewel het niet volledig uitgestippeld was, vormde dat plan een eerste basis om de herstructureringsbehoeften van airBaltic te bepalen en de rentabiliteit te herstellen. Bovendien vormde het ook de basis voor het reShape-plan, dat is opgesteld toen het akkoord werd ondertekend (3 oktober 2011) en in maart 2012 is voltooid.

(173)

In het verleden heeft de Commissie aanvaard dat herstructureringsplannen over de tijd worden gedefinieerd en heeft zij de initiële plannen als het beginpunt van de herstructureringsperiode beschouwd. Zo heeft de Commissie in het Varvaressos-besluit (37) geoordeeld dat de maatregelen die tussen 2006 en 2009 aan deze onderneming zijn toegekend, moesten worden beoordeeld als onderdeel van een voortgezette herstructurering op grond van een herstructureringsplan van 2009 (voor de periode 2006-2011). Naar analogie met de airBaltic-zaak was het herstructureringsplan van 2009 van Varvaressos het resultaat van een „strategisch bedrijfsplan” uit 2006.

(174)

Volgens punt 34 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun is de voorwaarde voor de toekenning van herstructureringssteun de tenuitvoerlegging van een herstructureringsplan dat voor alle individuele steunmaatregelen door de Commissie dient te worden goedgekeurd. In punt 35 is vastgesteld dat het herstructureringsplan, waarvan de looptijd zo kort mogelijk moet zijn, binnen een redelijk tijdsbestek de levensvatbaarheid op lange termijn van de onderneming dient te herstellen en gebaseerd moet zijn op realistische veronderstellingen betreffende de toekomstige bedrijfsomstandigheden.

(175)

Volgens punt 36 moet het plan de omstandigheden beschrijven die tot de moeilijkheden van de onderneming hebben geleid en rekening houden met de actuele situatie en de verwachte marktontwikkeling aan de hand van bestcase-, worstcase- en neutrale scenario's.

(176)

Het plan moet zorgen voor een omslag waardoor de onderneming, nadat de herstructurering is voltooid, in staat is al haar kosten te dekken, met inbegrip van afschrijvingen en financiële lasten. Het verwachte rendement op eigen vermogen dient voldoende te zijn om de geherstructureerde onderneming in staat te stellen op eigen kracht op de markt te concurreren (punt 37).

(177)

De Commissie merkt op dat het herstructureringsplan de omstandigheden beschrijft die tot de moeilijkheden van airBaltic hebben geleid. Deze moeilijkheden waren vooral te wijten aan de mondiale economische crisis van 2008-2009, die grote gevolgen heeft gehad in het Oostzeegebied en dus ook voor de luchtvaartsector.

(178)

Voorts wordt in het herstructureringsplan toegelicht dat de handelsstrategie die in het verleden is toegepast en een aantal beslissingen van het voormalige management van airBaltic eveneens hebben bijgedragen aan de moeilijkheden van de onderneming. Wat de handelsstrategie van airBaltic betreft, benadrukt het herstructureringsplan met name dat deze in het verleden uitsluitend toegespitst was op uitbreiding en niet op rentabiliteit, waardoor de onderneming werd blootgesteld aan onhoudbaar hoge kosten. De kosten waren bovendien bijzonder sterk gestegen vanwege de vloot, die uit vier verschillende types luchtvaartuigen bestond, en de hoge kosten voor de leasing van de vliegtuigen. Er werden routes geopend zonder de rentabiliteit ervan adequaat te beoordelen en een groot deel daarvan was verliesgevend.

(179)

Het herstructureringsplan bestrijkt een herstructureringsperiode van vijf jaar, te beginnen in april 2011, en gaat ervan uit dat de levensvatbaarheid van airBaltic uiterlijk in april 2016 wordt hersteld, hoewel de levensvatbaarheid van airBaltic volgens het bestcasescenario naar verwachting al in 2014 kan worden hersteld. De looptijd van de herstructurering bedraagt dus maximaal vijf jaar, in overeenstemming met de praktijk die in het verleden is gevolgd in de sector luchtvervoer van passagiers (38). De Commissie is inderdaad steeds van mening geweest dat het in de huidige economische omstandigheden van belang is een louter kortstondige omslag te voorkomen en in plaats daarvan een stevige basis voor toekomstige groei te scheppen. In dat verband zal het enkele jaren duren vooraleer de operationele en dienstprestaties afdoende worden gestabiliseerd.

(180)

Het herstructureringsplan benadrukt de verandering in de handelsstrategie van airBaltic teneinde een hybride luchtvaartmaatschappij te worden die op meer rendabele klanten is gericht door middel van de meeste diensten die traditioneel worden aangeboden door luchtvaartmaatschappijen met een volledig routenetwerk, terwijl kostenverbeteringen worden nagestreefd die doorgaans door lagekostenmaatschappijen worden ontwikkeld. Deze strategie is sinds oktober 2011 reeds in aanzienlijke mate ten uitvoer gelegd door het nieuwe management van de onderneming. Bovendien voorziet het herstructureringsplan in drie soorten herstructureringsmaatregelen: i) optimalisering van inkomsten en kosten voor bestaande activiteiten; ii) herindeling van het netwerk om bestemmingen, frequenties en tijdschema's aan te passen teneinde de IBPK en KBPK te optimaliseren (39) op routeniveau, en iii) optimalisering van het netwerk en de vloot met als doel de optimale omvang van het netwerk en de vloot te herzien en te definiëren. In totaal zijn 13 initiatieven op het gebied van inkomsten en 13 initiatieven op het gebied van kosten uitgewerkt, terwijl twee extra initiatieven zijn ontwikkeld in verband met de herindeling van het netwerk en de vernieuwing van de vloot.

(181)

Ten aanzien van de optimalisering van de vloot, merkt de Commissie op dat de gevarieerde en verouderende vloot van airBaltic minder brandstofefficiënt is en meer onderhoud vergt dan de vloot van concurrenten, hetgeen zich vertaalt in stijgende kosten. In 2012 en 2013 heeft airBaltic met het oog op kostenbesparingen besloten slechts een deel van zijn beschikbare vliegtuigen te gebruiken. Teneinde het verlies aan capaciteit als gevolg van de verwijdering van de Fokker- en Boeing 757-vloten gedeeltelijk te compenseren, heeft airBaltic twee Q400 Bombardier-vliegtuigen aan zijn vloot toegevoegd. Met het oog op de vervanging van de vloot is opnieuw onderhandeld over gunstigere voorwaarden voor de lopende leaseovereenkomsten totdat de nieuwe Bombardier CS300-vliegtuigen beschikbaar worden in […] of […]. Eind 2014 zal airBaltic 25 vliegtuigen in gebruik hebben en dit niveau zal worden aangehouden tot het einde van de herstructureringsperiode in 2016. In het geheel genomen wordt de luchtvloot tijdens de herstructureringsperiode met 27 % verkleind.

(182)

Wat betreft de herindeling van het netwerk, wijst de Commissie erop dat het nieuwe netwerk op C1-niveau (40) in 2013 [16-21] miljoen LVL ([22,7-29,8 miljoen EUR]) extra heeft opgeleverd ten opzichte van het vorige jaar. Dit is onder andere te danken aan de afschaffing van onrendabele routes (bv. […]) en een verlaging van de frequenties ([…] op […], […] en […]).

(183)

De initiatieven op het gebied van inkomsten omvatten de invoering van nieuwe tariefstructuren of de optimalisering van de structuur voor bagagekosten. Bovendien wordt online inchecken gestimuleerd, terwijl het cabinepersoneel en de verkoopmedewerkers volgens een flexibel beloningsbeleid zullen werken. De initiatieven op het gebied van kosten omvatten de heronderhandeling over brandstofprijzen met de huidige leveranciers en van de contracten voor motoronderhoud en -inspectie, optimalisering van de leasingvoorwaarden en verlaging van de kosten voor vliegtuigloodsen en de kosten voor hotelverblijven van het personeel. Ook over de lopende overeenkomsten met verleners van grondafhandelingsdiensten zal opnieuw worden onderhandeld.

(184)

De meeste herstructureringsmaatregelen die in de bovenstaande overwegingen zijn beschreven, zijn reeds ten uitvoer gelegd. Als gevolg van de initiatieven ter optimalisering van de inkomsten en de initiatieven ter verlaging van de kosten, alsook van de vlootvernieuwing en de herindeling van het netwerk, heeft airBaltic 2012 afgesloten met een negatieve EBIT van 30 miljoen LVL (42,47 miljoen EUR) ten opzichte van een begrote negatieve EBIT van 38 miljoen LVL (53,8 miljoen EUR). Met een daling van de negatieve EBIT tot 7,7 miljoen LVL (10,9 miljoen EUR) werd ook de doelstelling voor 2013 overschreden. Naar verwachting zal de onderneming in 2014 haar kosten kunnen dekken en van dan af aan rendabel blijven met een EBIT van [1-3] miljoen LVL ([1,4-4,2] miljoen EUR) in 2014 en [9-12] miljoen LVL ([12,8-17] miljoen EUR) in 2016. Het rendement op eigen vermogen zal naar verwachting [3-6] % in 2014 en [18-21] % in 2016 bedragen.

(185)

Het herstructureringsplan omvat herziene financiële prognoses op basis van realistische, pessimistische en optimistische scenario's die gestoeld zijn op betrouwbare veronderstellingen. Zo gaat het realistische scenario uit van een marktgroei van [6-8] %, terwijl het de groei van airBaltic beperkt tot [1-3] % in 2014 en tot [2-4] % in 2015 en 2016, met een inflatiepercentage van [1-3] % per jaar en brandstofkosten die stijgen van [950-1000] USD/t in 2014 tot [1 000-1 050] USD/t in 2016. De bezettingsgraad schommelt tussen [69-71] % in 2014 en [71-75] % in 2016. In dit scenario kan airBaltic dankzij de tenuitvoerlegging van de initiatieven reeds in 2014 zijn kosten dekken (met een EBIT van [1-3] miljoen LVL ([1,4-4,2] miljoen EUR)), terwijl de onderneming van dan af aan rendabel zal blijven, met een EBIT van [6-9] miljoen LVL ([8,5-12,8] miljoen EUR) in 2015 en van [9-12] miljoen LVL ([12,8-17] miljoen EUR) in 2016.

(186)

In alle scenario's is de EBIT van airBaltic in 2016 positief, variërend tussen [10-15] miljoen LVL ([14,2-21,3] miljoen EUR) in het optimistische scenario en [5-10] miljoen EUR ([7,1-14,2] miljoen EUR) in het pessimistische scenario. De scenario's worden tevens onderworpen aan een gevoeligheidsanalyse teneinde de risico's en de mogelijke effecten daarvan tegen 2016 te beoordelen. Daarbij wordt met name rekening gehouden met valutarisico's (koersstijging/-daling van USD tegenover LVL en EUR) en veranderingen in de bezettingsgraden, brandstofprijzen, het rendement van passagiers en aantal reizigers.

(187)

De Commissie heeft het herstructureringsplan beoordeeld en is van mening dat het airBaltic in staat moet stellen om uiterlijk in april 2016 het verwachte herstel van de levensvatbaarheid te verwezenlijken. Het herstructureringsplan omvat een gedetailleerde beoordeling van de omstandigheden die hebben geleid tot de moeilijkheden van airBaltic. Deze zijn naar behoren aangepakt dankzij de herstructureringsmaatregelen in de vorm van initiatieven op het gebied van inkomsten en kosten, evenals initiatieven inzake de herindeling van het netwerk en de vernieuwing van de vloot.

(188)

Bovendien is de Commissie van oordeel dat het door Letland ingediende herstructureringsplan het effect van de verschillende herstructureringsmaatregelen naar behoren kwantificeert, dat de veronderstellingen adequaat en passend zijn gezien de context van de sector luchtvervoer van passagiers en dat de levensvatbaarheid in alle scenario's op correcte niveaus wordt beoogd gedurende de hele herstructureringsperiode. De gevoeligheidsanalyse is passend en toont aan dat het effect op de EBIT van de in aanmerking genomen factoren beperkt zal zijn.

(189)

Gezien de aanzienlijke herstructureringsmaatregelen die zijn genomen en de vorderingen die tot dusver zijn gemaakt, is de Commissie dan ook van oordeel dat het herstructureringsplan airBaltic in staat zal stellen zijn levensvatbaarheid op lange termijn binnen een redelijk tijdsbestek te herstellen.

(190)

Bovendien blijkt uit het bewijsmateriaal van Letland dat airBaltic momenteel goed op weg is om de meeste doelstellingen in het herstructureringsplan te halen, hetgeen een bijkomende aanwijzing is van de betrouwbaarheid van het plan.

(191)

Volgens punt 38 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun dienen compenserende maatregelen te worden genomen om te garanderen dat de ongunstige effecten op de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt, aanvaardbaar blijven. Het kan onder meer gaan om het afstoten van activa, het inkrimpen van capaciteit of van de aanwezigheid op de markt, en het verlagen van de toegangsdrempels op de betrokken markten (punt 39).

(192)

In dit opzicht wordt voor de beoordeling van de compenserende maatregelen (punt 40) het stopzetten van verliesgevende activiteiten, hetgeen in elk geval nodig zou zijn om de levensvatbaarheid te herstellen, niet beschouwd als een vermindering van de capaciteit of aanwezigheid op de markt.

(193)

Letland stelt voor dat als compenserende maatregelen voor airBaltic winstgevende routes worden afgeschaft. Dit zou resulteren in een vermindering van de capaciteit en de schrapping van slot-paren op gecoördineerde luchthavens.

(194)

Naast de schrapping van verliesgevende routes die vereist is met het oog op het herstel van de levensvatbaarheid, voorziet het herstructureringsplan ook in de schrapping van 14 winstgevende routes (41) op het gebied van C1-dekkingsbijdrage. Het is de normale praktijk van de Commissie om routes als winstgevend te beschouwen als zij een positieve C1-dekkingsbijdrage hadden in het jaar voorafgaand aan hun schrapping (42). In de C1-dekkingsbijdrage wordt rekening gehouden met de vlucht-, passagiers- en distributiekosten (d.w.z. variabele kosten) die aan elke afzonderlijke route kunnen worden toegerekend. De C1-dekkingsbijdrage is het gepaste cijfer omdat het rekening houdt met alle kosten die rechtstreeks met de betrokken route verband houden. Routes met een positieve C1-dekkingsbijdrage dekken niet alleen de variabele kosten van een route, maar dragen ook bij aan de vaste kosten van de onderneming.

(195)

Wat de capaciteit betreft, bedroeg de totale capaciteit van de onderneming in april 2011 volgens het herstructureringsplan [5-5,5] miljard BPK, terwijl de capaciteit van airBaltic aan het einde van de herstructureringsperiode in april 2016 naar verwachting [4-4,5] miljard BPK zal bedragen, ofwel een daling van [17-20] %. De Commissie merkt in dit verband op dat de vloot voornamelijk met het oog op het herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn zal worden ingekrompen van 34 vliegtuigen in april 2011 tot 25 vliegtuigen eind 2014 en op dat niveau zal blijven tot het einde van de herstructureringsperiode in april 2016 (zie overweging 181 hierboven). Wanneer uitsluitend de winstgevende routes in beschouwing worden genomen, bedraagt de capaciteitsvermindering [7-10] %.

(196)

Bovendien wijst de Commissie erop dat airBaltic een aantal routes vanuit de volledig gecoördineerde (43) luchthavens van […] heeft geschrapt. Hierdoor zijn in 2011 en 2012 […] slot-paren op volledige gecoördineerde luchthavens vrijgekomen, wat nieuwe zakelijke mogelijkheden biedt voor concurrerende luchtvaartmaatschappijen om routes van en naar deze luchthavens te exploiteren en om hun aanwezigheid op deze luchthavens te vergroten.

(197)

Wanneer de Commissie nagaat of de compenserende maatregelen passend zijn, houdt zij rekening met de marktstructuur en de mededingingsvoorwaarden om ervoor te zorgen dat een dergelijke maatregel niet resulteert in een aantasting van de marktstructuur (punt 39 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun). De compenserende maatregelen moeten in verhouding staan tot de mededingingsverstorende effecten van de steun en met name tot de grootte en het relatieve belang van de onderneming op haar markt of markten. De omvang van de inkrimping wordt van geval tot geval bepaald (punt 40 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun).

(198)

De Commissie stelt vast dat airBaltic, met 0,5 % van de output van de gehele Europese luchtvaartsector, een zeer kleine speler op de luchtvaartmarkt is.

(199)

Bovendien komt de Commissie tot de constatering dat de inkrimping met [7-10] % van de capaciteit van airBaltic niet onbeduidend is, gezien de betrekkelijk kleine omvang van airBaltic in vergelijking met de productiecapaciteit en de passagiersoutput van de Europese luchtvaartsector. Voor een betrekkelijk kleine vervoerder als airBaltic zou een verdere inkrimping van de vloot en capaciteit het herstel van de levensvatbaarheid in gevaar kunnen brengen zonder dat dit enige marktmogelijkheden van betekenis oplevert voor concurrenten. Hoewel airBaltic de grootste luchtvervoerder in Letland is, zal zijn marktaandeel in Riga dalen van [65-70] % in 2011 tot [55-60] % in 2016.

(200)

Bovendien stelt de Commissie vast dat Letland een steungebied voor regionale investeringssteun is op grond van artikel 107, lid 3, onder a), VWEU (44). Volgens punt 56 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun „kunnen voor de goedkeuring van steun [in steungebieden] minder strenge voorwaarden worden gesteld ten aanzien van de tenuitvoerlegging van compenserende maatregelen en de omvang van de bijdrage van de begunstigde onderneming. Wanneer behoeften inzake regionale ontwikkeling zulks rechtvaardigen, is in gevallen waarin inkrimping van de capaciteit of van de aanwezigheid op de markt de geschiktste maatregel lijkt te zijn om buitensporige vervalsing van de mededinging te voorkomen, de vereiste inkrimping in steungebieden beperkter dan in andere gebieden”.

(201)

De Commissie heeft bij het nagaan van de geschiktheid van de voorgestelde compenserende maatregelen tevens rekening gehouden met de bijzonderheden van deze zaak, alsmede met de perifere geografische ligging van Letland en de toegankelijkheid tot de rest van de Europese Unie. In dat verband wijst de Commissie erop dat het spoorwegsysteem van Letland grotendeels gebruikmaakt van het Russische profiel, dat breder is dan de standaard spoorwijdte in de meeste EU-lidstaten, en daardoor problemen inzake interoperabiliteit veroorzaakt met de omringende EU-landen. Ook het zeevervoer blijkt slechts in beperkte mate substitueerbaar te zijn met het luchtvervoer, in het bijzonder op het gebied van passagiersvervoer. Tot slot merkt de Commissie op dat de dichtstbijzijnde, via landvervoer bereikbare, internationale luchthavens in Vilnius en Tallinn zich op ongeveer 300 km afstand bevinden, waardoor deze geen geschikte alternatieve hub vormen, met name voor zakelijke passagiers.

(202)

Derhalve is de Commissie van mening dat de compenserende maatregelen die airBaltic heeft aangenomen — een inkrimping van capaciteit met [7-10] % en de schrapping van slots in gecoördineerde luchthavens — aanvaardbaar zijn gezien de omstandigheden in dit geval. De door Letland voorgestelde compenserende maatregelen zijn daarom krachtens de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun toereikend om te garanderen dat de ongunstige effecten op de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt, als gevolg van de toekenning van herstructureringssteun aan airBaltic, tot een aanvaardbaar niveau zijn teruggebracht.

(203)

Volgens punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun moet een belangrijke bijdrage aan de herstructureringskosten worden geleverd uit de eigen middelen van de begunstigde teneinde het bedrag van de steun tot een strikt minimum te beperken. Dit omvat zo nodig de verkoop van activa die voor het voortbestaan van de onderneming niet onontbeerlijk zijn of externe financiering tegen marktvoorwaarden.

(204)

De eigen bijdrage moet reëel — dus actueel — zijn, onder uitsluiting van toekomstige winsten en kasstromen (punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun). De eigen bijdrage mag inherent geen verdere staatssteun omvatten. In de regel beschouwt de Commissie voor grote ondernemingen een bijdrage van ten minste 50 % van de herstructureringskosten als passend. In uitzonderlijke gevallen en in geval van een bijzondere noodsituatie kan de commissie echter een lagere bijdrage accepteren (punt 44 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun).

(205)

Het herstructureringsplan raamt de herstructureringskosten op [150-170] miljoen LVL ([214-242] miljoen EUR) op basis van de middelen die nodig zijn voor de terugbetaling van de leningen van derden ([5-15] miljoen LVL ([7,1-21,3] miljoen EUR)), de compensatie van verliezen als gevolg van de geleidelijke buitendienststelling en verwijdering van bepaalde vliegtuigen ([15-25] miljoen LVL ([21,3-35,5] miljoen EUR)), de voorziening voor dubieuze vorderingen die de onderneming niet zou kunnen innen ([5-10] miljoen LVL ([7,1-15,3] miljoen EUR)), ontslagvergoedingen ([1-4] miljoen LVL ([1,4-5,6] miljoen EUR)), de aankoop van nieuwe vliegtuigen, met name […] Bombardier Q400NG en […] Boeing 737-500 (voor een totaal van [50-60] miljoen LVL ([71,1-85,3] miljoen EUR)), de terugkoop van handelsmerken van BAS ([5-15] miljoen LVL ([7,1-21,3] miljoen EUR)), onvoorziene schulden buiten de balansstelling als gevolg van een vordering van […] ([5-15] miljoen LVL ([7,1-21,3] miljoen EUR)), en [45-55] miljoen LVL ([64-78,2] miljoen EUR) om de verwachte verliezen op te vangen totdat de rentabiliteit van airBaltic is hersteld.

(206)

Gezien de totale herstructureringskosten van [150-170] miljoen LVL ([214-242] miljoen EUR), bedraagt de voorgestelde eigen bijdrage van airBaltic volgens het herstructureringsplan [100-110] miljoen LVL ([141-155] miljoen EUR), d.w.z. [60-70] % van de totale herstructureringskosten. De uitsplitsing van de eigen bijdrage luidt als volgt:

(207)

Met betrekking tot de in punt i) hierboven vermelde particuliere financiële inbrengen heeft Letland aangetoond dat BAS tussen juni en juli 2011 voorschotten ten belope van [7-9] miljoen LVL ([10-13] miljoen EUR) in het eigen vermogen van de onderneming heeft gestort. De Commissie is van mening dat deze betalingen een eigen bijdrage vormen in de zin van punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun, aangezien BAS een particuliere marktdeelnemer was en de Commissie geen redenen heeft om aan te nemen dat het niet volgens de marktlogica heeft gehandeld. Dezelfde conclusie is van toepassing op de [6-8] miljoen LVL ([8,5-12,3] miljoen EUR) die in september 2011 zijn verstrekt door Transatlantic Holdings in ruil voor […] uitstaande onbetaalde aandelen in airBaltic.

(208)

Wat punt ii) hierboven betreft, is de Commissie van mening dat de lening van 14 miljoen LVL (19,82 miljoen EUR) die door BAS is toegekend, d.w.z. de BAS-lening, een externe financiering tegen marktvoorwaarden vormt die kan worden aanvaard als een eigen bijdrage van een particuliere investeerder die destijds aandeelhouder van de onderneming was.

(209)

In verband met de leaseovereenkomsten voor nieuwe vliegtuigen ten bedrage van [45-55] miljoen LVL ([64-78] miljoen EUR) (punt iii) hierboven) wordt in het herstructureringsplan toegelicht dat airBaltic in maart 2013 nieuwe leaseovereenkomsten voor vliegtuigen met particuliere tegenpartijen heeft gesloten als onderdeel van de inkrimping van zijn vloot en het optimaliseringsprogramma. De overeenkomsten hebben betrekking op de uiteindelijke lease van […] Bombardier Dash 8 Q400NG-vliegtuigen voor een periode van tien jaar voor een totaalbedrag van ongeveer […] miljoen USD ([…] miljoen EUR), d.w.z. een maandelijkse huur van ongeveer […] USD ([…] EUR).

(210)

Volgens het herstructureringsplan is deze lease door […] toegekend tegen marktvoorwaarden. De maandelijkse huur heeft als doel de afschrijving te dekken van de aankoopprijs, verminderd met de restwaarde aan het einde van het tiende jaar van het betrokken vliegtuig (vermeerderd met een bepaalde marge om […] aan financierings- en exploitatiekosten te dekken, alsook een winstmarge), wat in werkelijkheid gelijk neerkomt op de aankoopprijs van het nieuwe vliegtuig.

(211)

De Commissie merkt op dat zulke leaseovereenkomsten in de luchtvaartsector een gangbare vorm van financiering zijn en kunnen worden gelijkgesteld aan leningen die worden toegekend aan een onderneming die een herstructurering doorgaat. Het feit dat een onderpand een aanzienlijk deel van de lening dekt, sluit niet uit dat de lening kan worden beschouwd als een „eigen bijdrage”. Bovendien heeft Letland bevestigd dat voor de leaseovereenkomsten de gebruikelijke zekerheidstelling van toepassing is (d.w.z. de mogelijkheid om het vliegtuig in beslag te nemen bij wanbetalingen en een contante zekerheid). De leaseverstrekker loopt dus een zeker kredietrisico aangezien hij aanzienlijke verliezen zou lijden ingeval airBaltic in gebreke blijft — met name het onmiddellijke verlies aan inkomsten uit de leasevergoedingen, dat blijft oplopen tot het vliegtuig opnieuw aan een nieuwe klant kan worden geleaset, alsook de kosten om het vliegtuig opnieuw af te stemmen op een nieuwe exploitant (45).

(212)

Op grond van het bovenstaande merkt de Commissie op dat de leaseovereenkomsten aantonen dat airBaltic in staat was de externe financiering tegen marktvoorwaarden te verkrijgen. De leaseovereenkomsten kunnen dus worden beschouwd als een bewijs dat de markt vertrouwen heeft in de levensvatbaarheid op de lange termijn van airBaltic, aangezien de overeenkomsten enkel worden gedekt door de gebruikelijke soort zekerheden en de financierder steeds een bepaald risico loopt. Dit strookt met punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun, waarin is bepaald dat de eigen bijdrage afkomstig moet zijn van externe financiering tegen marktvoorwaarden en een teken is dat de markten er vertrouwen in hebben dat het beoogde herstel van de levensvatbaarheid haalbaar is. De Commissie beschouwt de leases ten belope van [45-55] miljoen LVL ([64-78] miljoen EUR) bijgevolg als een onderdeel van de eigen bijdrage. Dit is bovendien in overeenstemming met de werkwijze die de Commissie in het verleden heeft gevolgd in bijvoorbeeld de zaak České aerolinie (46).

(213)

De Commissie heeft echter haar twijfels bij een aantal vormen van eigen bijdrage die in het herstructureringsplan worden voorgesteld. Deze luiden als volgt:

(214)

Uit de door Letland verstrekte informatie blijkt dat het voorschot van […] miljoen LVL ([…] EUR) dat in juli 2011 in het eigen vermogen van airBaltic is gestort door […] rechtstreeks verband houdt met maatregel 6 die, zoals geconcludeerd, staatssteun inhoudt. Het voorschot dat in het eigen vermogen van airBaltic door […] is gestort, kan daarom niet als eigen bijdrage worden beschouwd aangezien deze noodzakelijkerwijs vrij moet zijn van staatssteun.

(215)

Met betrekking tot de liquiditeitsfaciliteit van […] miljoen LVL ([…] miljoen EUR) die tussen april en juni 2011 door […] is toegekend voor de aankoop van reserveonderdelen, hebben de Letse autoriteiten geen bewijzen overgelegd die de Commissie duidelijk inzicht verschaffen in deze maatregel en de betekenis daarvan voor het vertrouwen in het herstel van de levensvatbaarheid van de begunstigde. De Commissie kan dan ook niet met zekerheid concluderen dat deze faciliteit aanvaardbaar is als eigen bijdrage.

(216)

Ten aanzien van het verkoperskrediet van [5-15] miljoen LVL ([7,1-21,3] miljoen EUR) van BAS aan airBaltic voor de terugkoop van handelsmerken, heeft Letland geen bewijzen verstrekt waaruit blijkt dat het krediet ook daadwerkelijk is verstrekt.

(217)

Op grond van het bovenstaande kan de Commissie het voorschot van […] miljoen LVL ([…] miljoen EUR) dat in juli 2011 in het eigen vermogen van airBaltic is gestort door […], de liquiditeitsfaciliteit ten bedrage van […] miljoen LVL ([…] miljoen EUR) die tussen april en juni 2011 is toegekend door […] voor de aankoop van reserveonderdelen en het verkoperskrediet van [5-15] miljoen LVL ([7,1-21,3] miljoen EUR) van BAS aan airBaltic voor de terugkoop van handelsmerken en de gedeeltelijke afschrijving van schulden van […] miljoen LVL ([…] miljoen EUR) niet aanvaarden als eigen bijdrage. Voorts betwijfelt de Commissie, met name op grond van de onduidelijke informatie die daaromtrent is verstrekt (onduidelijke aard van de schulden in kwestie, waaronder enkele vorderingen en de handelsmerken van airBaltic), of de gedeeltelijke afschrijving van schulden van […] miljoen LVL ([…] miljoen EUR) door de twee banken als eigen bijdrage kan worden beschouwd.

(218)

In elk geval wijst de Commissie erop dat de overige als eigen bijdrage voorgestelde maatregelen niettemin in overeenstemming zijn met punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun en dat het niveau van de eigen bijdrage derhalve aanvaardbaar is. Deze maatregelen bedragen in totaal [75-85] miljoen LVL ([107-120] miljoen EUR), wat ongeveer overeenkomt met [48-50] % van de herstructureringskosten. Voor een grote onderneming als airBaltic moet het niveau van de eigen bijdrage normaliter 50 % bedragen. Volgens punt 56 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun mag de Commissie echter minder streng zijn ten aanzien van de omvang van de eigen bijdrage in steungebieden, hetgeen voor Letland het geval was toen de maatregelen werden toegekend (zie overweging 200 hierboven).

(219)

De Commissie is dan ook van mening dat de vereisten van punt 43 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun zijn vervuld.

(220)

Tot slot moet worden voldaan aan punt 72 van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun waarin is bepaald dat een onderneming die in de afgelopen tien jaar reddings- en herstructureringssteun heeft ontvangen, niet in aanmerking komt voor reddings- en herstructureringssteun.

(221)

Aangezien de maatregelen 1, 4 en 5 geen staatssteun inhouden, worden zij niet in beschouwing genomen bij de toepassing van het eenmaligheidsbeginsel. Daarnaast hebben de Letse autoriteiten bevestigd dat airBaltic in de afgelopen tien jaar geen reddings- of herstructureringssteun heeft ontvangen. De Commissie is dus van mening dat het beginsel van de eenmalige steun in acht is genomen.

(222)

In het licht van het bovenstaande is de Commissie van oordeel dat Letland maatregelen 2, 3 en 6 onrechtmatig ten gunste van airBaltic ten uitvoer heeft gelegd en dat dit indruist tegen artikel 108, lid 3, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. De Commissie is echter van mening dat de maatregelen en het herstructureringsplan voldoen aan de voorwaarden uit hoofde van de richtsnoeren reddings- en herstructureringssteun. De Commissie beschouwt de steun derhalve als verenigbaar met de interne markt.

(223)

Tot slot merkt de Commissie op dat Letland ermee heeft ingestemd dat dit besluit in de Engelse taal wordt goedgekeurd en bekendgemaakt,

10.7.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

L 183/29

—

de herkapitalisatie en herstructurering van de Nationale Bank van Griekenland SA;

—

de afwikkeling van First Business Bank SA middels een opdracht tot overdracht aan de Nationale Bank van Griekenland SA;

—

de afwikkeling van Probank SA middels een opdracht tot overdracht aan de Nationale Bank van Griekenland SA;

—

de afwikkeling van de coöperatieve bank van Lesvos-Limnos, de coöperatieve bank van Achaia en de coöperatieve bank van Lamia

(1)

Bij besluit van 19 november 2008 heeft de Commissie een regeling goedgekeurd getiteld „Steunmaatregelen voor de kredietinstellingen in Griekenland” (hierna de „steunregeling voor Griekse banken” genoemd) teneinde de stabiliteit van het Griekse financiële stelsel te waarborgen. Op basis van de steunregeling voor Griekse banken kon steun worden verleend op grond van de drie maatregelen die ten grondslag liggen aan die regeling: een herkapitalisatiemaatregel, een garantiemaatregel en een maatregel voor staatsobligatieleningen (2).

(2)

In overweging 14 van het Besluit van 19 november 2008 is vastgelegd dat er een herstructureringsplan met betrekking tot de begunstigden van de herkapitalisatiemaatregel aan de Commissie zal worden voorgelegd.

(3)

In mei 2009 heeft een herkapitalisatie van de Bank plaatsgevonden uit hoofde van de herkapitalisatiemaatregel van de steunregeling voor Griekse banken.

(4)

Op 2 augustus 2010 hebben de Griekse autoriteiten een herstructureringsplan betreffende de Bank aan de Commissie overgelegd. De Commissie heeft zowel het plan en de daaropvolgende actualiseringen als de aanvullende informatie die door de Griekse autoriteiten is overgelegd, geregistreerd onder nummer SA.30342 (PN 26/10) en vervolgens onder nummer SA.32788 (2011/PN).

(5)

In december 2011 heeft er uit hoofde van de herkapitalisatiemaatregel wederom een herkapitalisatie van de Bank door Griekenland plaatsgevonden. De Commissie heeft die tweede herkapitalisatie van de Bank goedgekeurd op 22 december 2011 (3).

(6)

De Bank heeft herhaaldelijk gebruikgemaakt van staatsgaranties op schuldinstrumenten en van staatsobligatieleningen op grond van de steunregeling voor Griekse banken (4). Zij heeft ook gebruikgemaakt van noodliquiditeitssteun met staatsgarantie (hierna „door de staat gegarandeerde ELA” genoemd).

(7)

Op 18 maart 2012 is de Bank van Griekenland overgegaan tot de intrekking van de vergunning van drie coöperatieve banken (hierna „de drie coöperatieve banken” genoemd), te weten de coöperatieve bank van Lesvos-Limnos (hierna „de bank van Lesvos-Limnos” genoemd), de coöperatieve bank van Achaia (hierna de „de bank van Achaia” genoemd) en de coöperatieve bank van Lamia (hierna „de bank van Lamia” genoemd) en heeft zij de liquidatie van de drie coöperatieve banken in gang gezet.

(8)

De Commissie heeft de informele informatie die zij van Griekenland heeft ontvangen over de afwikkeling van de drie coöperatieve banken geregistreerd onder nummer SA.34534 (2012/NN).

(9)

Op 23 maart 2012 is de Bank van Griekenland begonnen met de overdracht van geselecteerde passiva van de drie coöperatieve banken aan de Bank en heeft zij het bedrag van de financieringstekorten (5) vastgesteld die gedekt zouden worden door het Griekse fonds voor financiële stabiliteit (hierna „het HFSF” genoemd) op grond van Wet 4051/2012 (6). De financieringstekorten kwamen overeen met de waarde van de overgedragen passiva aangezien er geen sprake was van een overdracht van activa van de drie coöperatieve banken.

(10)

Op 20 april 2012 heeft het HFSF een toezeggingsbrief aan de Bank gezonden waarin het toezegt te zullen deelnemen aan de geplande verhoging van het aandelenkapitaal van de Bank. Op 28 mei 2012 heeft het HFSF de Bank een overbruggingsherkapitalisatie van 7 430 miljoen EUR verleend (hierna „de eerste overbruggingsherkapitalisatie” genoemd).

(11)

In mei 2012 hebben de Griekse autoriteiten de Commissie in kennis gesteld van de toezeggingsbrief die het HFSF aan de Bank had verzonden. Aangezien de maatregel al was uitgevoerd heeft de Commissie deze als een niet-aangemelde steunmaatregel ingeschreven (nummer SA.34824 (2012/NN).

(12)

Op 27 juli 2012 heeft de Commissie een formele onderzoeksprocedure ingeleid met betrekking tot de eerste overbruggingsherkapitalisatie (hierna „het besluit tot inleiding NBG” genoemd) (7).

(13)

In december 2012 heeft het HFSF de Bank een tweede overbruggingskapitalisatie van 2 326 miljoen EUR verleend (hierna „de tweede overbruggingsherkapitalisatie” genoemd) (8). De Griekse autoriteiten hebben de Commissie op 27 december 2012 van deze maatregel in kennis gesteld. De Commissie heeft de betreffende maatregelen onder nummer SA.36007 (2013/NN) geregistreerd.

(14)

In juni 2013 maakte de Bank bekend dat de claimemissie (9) ter waarde van 1 079 miljoen EUR succesvol was afgerond, terwijl het HFSF de eerste en tweede overbruggingsherkapitalisaties gedeeltelijk in eigen vermogen omzette (hierna „de herkapitalisatie van voorjaar 2013” genoemd, die zowel een claimemissie ter waarde van 1 079 miljoen EUR omvatte als de omzetting van de eerste en tweede overbruggingsherkapitalisaties). De totale omvang van de herkapitalisatie van voorjaar 2013 bedroeg 9 756 miljoen EUR, waarvan 8 677 miljoen EUR door het HFSF was geïnjecteerd (hierna „de deelname van het HFSF in de herkapitalisatie van voorjaar 2013” genoemd).

(15)

Op 19 december 2013 hebben de Griekse autoriteiten aan de Commissie informatie verstrekt over de voorwaarden van de herkapitalisatie van voorjaar 2013.

(16)

Op 25 juni 2014 hebben de Griekse autoriteiten een definitief herstructureringsplan voor de Bank (hierna „het herstructureringsplan” genoemd) bij de Commissie ingediend. Op diezelfde datum hebben zij ook informatie verstrekt over de door de staat gegarandeerde ELA. Zij gaven aan verder te willen gaan met het verstrekken van deze liquiditeitssteun aan de Bank, alsook van staatsgaranties op schuldinstrumenten en overheidsobligatieleningen op grond van de steunregeling voor Griekse banken. De Commissie heeft de kennisgeving geregistreerd onder nummer SA.34824 (2012/C).

(17)

De Commissie had talrijke vergaderingen, teleconferenties en e-mailwisselingen met vertegenwoordigers van de Griekse autoriteiten en de Bank.

(18)

Griekenland accepteert dat dit besluit bij wijze van uitzondering alleen in de Engelse taal wordt vastgesteld.

(19)

In juli 2009 is de First Business Bank SA (hierna „de FB Bank” genoemd) voor een bedrag van 50 miljoen EUR door Griekenland geherkapitaliseerd op grond van de herkapitalisatiemaatregel van de steunregeling voor Griekse banken (10).

(20)

In het voorjaar van 2013 besloot de Bank van Griekenland om de afwikkeling van de FB Bank in gang te zetten middels een Purchase & Assumption-procedure (11).

(21)

Op 1 mei 2013 heeft de Bank van Griekenland de vier grootste Griekse banken uitgenodigd om een niet-bindend bod uit te brengen op een activa- en passivaportefeuille van de FB Bank. In haar brief aan de bieders gaf de Bank van Griekenland aan dat het HFSF niet alleen het financieringstekort zou dekken, maar ook de kapitaalbehoeften van de verkrijger verband houdende met de overgedragen activa van de FB Bank.

(22)

Op 8 mei 2013 hebben de Bank en een andere bank een voorlopig bod uitgebracht.

(23)

Op 10 mei 2013 heeft de Bank haar bod aangepast.

(24)

Op diezelfde datum is de Bank van Griekenland begonnen met de afwikkeling van de FB Bank en met de overdracht van geselecteerde activa en passiva aan de Bank.

(25)

Op 11 mei 2013 hebben de Griekse autoriteiten informatie over de afwikkeling van de FB Bank aan de Commissie overgelegd. De Commissie heeft die informatie en de daaropvolgende documentatie die door de Griekse autoriteiten is ingediend, geregistreerd onder nummer SA.36658 (2014/NN).

(26)

Op 28 juni 2013 heeft het HFSF twee derde deel van het oorspronkelijk geschatte financieringstekort aangevuld.

(27)

Op 29 juli 2013 hebben de Griekse autoriteiten de Commissie in kennis gesteld van een aanvulling van het financieringstekort voor een totaalbedrag van circa 524 miljoen EUR, zoals geschat ten tijde van de afwikkeling op basis van gegevens van 31 maart 2013.

(28)

Op 7 november 2013 heeft de Bank van Griekenland de berekening van het totale financieringstekort afgerond; dat tekort had een omvang van 457 miljoen EUR (12).

(29)

Op 13 november 2013 heeft het HFSF het resterende saldo van het financieringstekort aan de Bank uitbetaald.

(30)

Op 25 juni 2014 hebben de Griekse autoriteiten de Commissie meegedeeld dat de Bank niet voornemens is om het HFSF te verzoeken om het bedrag aan kapitaalbehoeften te injecteren die zijn ontstaan als gevolg van de overname van de activa van de FB Bank door de Bank.

(31)

Op 10 mei 2013 heeft de Bank van Griekenland een commissaris bij Probank SA (hierna „de Probank” genoemd) benoemd.

(32)

In juli 2013 besloot de Bank van Griekenland om de afwikkeling van de Probank in gang te zetten middels een Purchase & Assumption-procedure.

(33)

Op 22 juli 2013 heeft de Bank van Griekenland de vier grootste Griekse banken uitgenodigd om een niet-bindend bod uit te brengen op een activa- en passivaportefeuille van de Probank. In haar brief aan de bieders gaf de Bank van Griekenland aan dat het HFSF niet alleen het financieringstekort zou dekken, maar ook de kapitaalbehoeften van de verkrijger verband houdende met de overgedragen activa van de Probank.

(34)

Op 24 juli 2013 heeft een bank een ontwerpbod uitgebracht en op 25 juli 2013 heeft de Bank haar bindende bod ingediend.

(35)

Op 26 juli 2013 is de Bank van Griekenland begonnen met de afwikkeling van de Probank en met de overdracht van geselecteerde activa en passiva aan de Bank.

(36)

Op 29 juli 2013 hebben de Griekse autoriteiten de Commissie in kennis gesteld van de aanvulling van het financieringstekort voor een totaalbedrag van 238 miljoen EUR zoals dat door de Bank van Griekenland was geschat op basis van gegevens van 31 maart 2013. De Commissie heeft die informatie en de daaropvolgende documentatie die door de Griekse autoriteiten is ingediend, geregistreerd onder nummer SA.37156 (2014/NN).

(37)

Op 9 augustus 2013 heeft het HFSF twee derde deel van het oorspronkelijk geschatte financieringstekort aangevuld.

(38)

Op 30 december 2013 heeft de Bank van Griekenland de berekening van het totale financieringstekort afgerond; dat tekort had een omvang van 563 miljoen EUR

(39)

Op 31 december 2013 heeft het HFSF het resterende saldo van het financieringstekort aan de Bank uitbetaald.

(40)

Op diezelfde datum heeft de Bank van Griekenland de Commissie van aanvullende informatie voorzien over de afronding van het financieringstekort.

(41)

Op 25 juni 2014 hebben de Griekse autoriteiten de Commissie meegedeeld dat de Bank niet voornemens is om het HFSF te verzoeken om het bedrag aan kapitaalbehoeften te injecteren die zijn ontstaan als gevolg van de overname van de activa van de Probank door de Bank.

(42)

Het reële bruto binnenlands product (hierna „het bbp” genoemd) in Griekenland is tussen 2008 en 2012 met 20 % gedaald, zoals aangegeven in tabel 1. Daardoor hadden de Griekse banken te kampen met een snel stijgend wanbetalingspercentage bij leningen aan Griekse huishoudens en bedrijven (13). Deze ontwikkelingen hadden een negatieve invloed op de resultaten van de activa van Griekse banken en hebben tot grote verliezen op leningen geleid.

Tabel 1

Reële bbp-groei in Griekenland, 2008-2013

(43)

Bovendien heeft Griekenland in februari 2012 een obligatieruil met de particuliere sector uitgevoerd onder de naam Inbreng van de particuliere sector (hierna „het PSI-programma” genoemd). Griekse banken waren bij dat PSI-programma betrokken, waarbij de Griekse regering bestaande particuliere obligatiehouders nieuwe effecten aanbood (met inbegrip van nieuwe Griekse staatsobligaties (hierna „GGB's” genoemd), aan het bbp gekoppelde effecten en PSI-promesses uitgegeven door de Europese Faciliteit voor financiële stabiliteit (hierna „EFSF” genoemd)) in ruil voor bestaande GGB's, met een nominale korting van 53,5 % en langere looptijden (14). De Griekse autoriteiten maakten de resultaten van die obligatieruil op 9 maart 2012 bekend (15). De ruil resulteerde in zware verliezen voor de obligatiehouders (door de Bank van Griekenland geschat op gemiddeld 78 % van het nominale bedrag van de oude GGB's voor de Griekse banken) en kapitaalbehoeften die met terugwerkende kracht op de jaarrekening van 2011 van de Griekse banken werden geboekt.

Tabel 2

Totale PSI-verliezen van de belangrijkste Griekse banken (in miljoen EUR)

(44)

Aangezien de Griekse banken geconfronteerd werden met aanzienlijke kapitaaltekorten als gevolg van het PSI-programma en de aanhoudende recessie, werden op grond van het Memorandum of Economic and Financial Policies (het Memorandum betreffende het economische en financiële beleid — hierna „het MEFP” genoemd) van het tweede aanpassingsprogramma voor Griekenland van de Griekse regering, de Europese Unie, het Internationaal Monetair Fonds (hierna „het IMF” genoemd) en de Europese Centrale Bank (hierna „de ECB” genoemd) van 11 maart 2012 fondsen beschikbaar gesteld voor de herkapitalisatie van die banken. De Griekse autoriteiten schatten de totale bancaire herkapitalisatiebehoeften en afwikkelingskosten ten laste van dit programma op 50 miljard EUR (17). Dat bedrag werd berekend op basis van een stresstest, uitgevoerd door de Bank van Griekenland, voor de periode van december 2011 tot december 2014 (hierna „de stresstest van 2012” genoemd), die gebruik maakte van de prognose voor kredietverliezen uitgevoerd door Blackrock (18). De middelen voor de herkapitalisatie van de Griekse banken zijn beschikbaar via het HFSF. Tabel 3 geeft een overzicht van de berekening van de kapitaalbehoeften van de belangrijkste Griekse banken, zoals deze uit de stresstest van 2012 naar voren zijn gekomen.

Tabel 3

Stresstest 2012: Kapitaalbehoeften van de belangrijkste Griekse banken (in miljoen EUR)

(45)

Volgens het MEFP wordt aan „banken die levensvatbare plannen voor kapitaalopbouw indienen de mogelijkheid geboden om overheidssteun aan te vragen en te ontvangen op een zodanige wijze dat de particuliere sector wordt gestimuleerd tot kapitaalinjectie, zodat de lasten voor de belastingbetaler worden beperkt” (19). De Bank van Griekenland constateerde dat alleen de vier grootste banken (Eurobank, NBG, Piraeus Bank en Alpha Bank) levensvatbaar zijn (20). Zij ontvingen in mei 2012 een eerste herkapitalisatie van het HFSF.

(46)

De binnenlandse deposito's bij de banken in Griekenland daalden tussen eind 2009 en juni 2012 met in totaal 37 % als gevolg van de recessie en de politieke onzekerheid. Deze banken moesten een hogere rente betalen om hun deposito's te behouden. De kosten van deposito's stegen, waardoor de netto rentemarge van de banken werd verlaagd. Aangezien Griekse banken werden uitgesloten van de markten voor wholesalefinanciering, werden zij volledig afhankelijk van Eurosysteem-financiering (21), waarvan een steeds groter deel de vorm had van door de staat gegarandeerde ELA, verleend door de Bank van Griekenland.

(47)

Op 3 december 2012 startte Griekenland een terugkoopprogramma voor de nieuwe GGB's die in het kader van het PSI-programma door de beleggers waren ontvangen, tegen vergoedingen variërend van 30,2 % tot 40,1 % van hun nominale waarde (22). De Griekse banken namen deel aan dat terugkoopprogramma, hetgeen leidde tot verdere verliezen op hun balansen, aangezien het merendeel van het boekhoudkundige verlies (dat wil zeggen het verschil tussen de marktwaarde en de nominale waarde) dat tijdens het PSI-programma op die nieuwe GGB's werd geboekt nu definitief en onomkeerbaar was (23).

(48)

In december 2012 ontvingen de vier grootste Griekse banken een tweede herkapitalisatie van het HFSF.

(49)

In het voorjaar van 2013 werden de overbruggingsherkapitalisaties van de vier banken omgezet in permanente herkapitalisaties in gewone aandelen, waardoor het HFSF meer dan 80 % van de aandelen in elk van de vier banken hield. Indien banken erin slaagden om een vooraf vastgesteld bedrag aan particulier kapitaal aan te trekken, ontving het HFSF aandelen zonder stemrecht. Particuliere investeerders die naast het HFSF nieuw geld injecteerden kregen daarvoor warrants op de aandelen die door het HFSF waren verkregen.

(50)

In juli 2013 gaf de Bank van Griekenland aan een adviseur opdracht tot het uitvoeren van een diagnostische studie betreffende de kredietportefeuilles van alle Griekse banken. Deze adviseur stelde prognoses voor kredietverliezen (hierna „CLP's” genoemd) op voor alle binnenlandse kredietportefeuilles van de Griekse banken, alsook voor leningen met een Grieks risico bij buitenlandse vestigingen en dochterondernemingen, uitgaande van een termijn van drieënhalf jaar en de levensduur van de lening. De analyse leverde CLP's op in twee macro-economische scenario's: een basisscenario en een ongunstig scenario. De Bank van Griekenland maakte, met enige inhoudelijke inbreng van de adviseur, een schatting van de CLP's voor buitenlandse kredietportefeuilles.

(51)

Op basis van de beoordeling van de CLP's door de adviseur zette de Bank van Griekenland in het najaar van 2013 een nieuwe stresstest in gang (hierna „de stresstest van 2013” genoemd) om de robuustheid van de kapitaalpositie van de Griekse banken te evalueren in zowel een basisscenario als een ongunstig scenario. De Bank van Griekenland beoordeelde die kapitaalbehoeften met technische ondersteuning van een tweede adviseur.

(52)

De belangrijkste onderdelen van de beoordeling van de kapitaalbehoeften in het kader van de stresstest van 2013 waren: i) de CLP's (24) over kredietportefeuilles van banken op een geconsolideerde basis voor Grieks risico en buitenlands risico, na aftrek van de bestaande kredietreserves en ii) de geschatte operationele rentabiliteit van de banken voor de periode van juni 2013 tot december 2016, op basis van een conservatieve aanpassing van de herstructureringsplannen die in het vierde kwartaal van 2013 aan de Bank van Griekenland waren voorgelegd. Tabel 4 geeft een overzicht van de berekening van de kapitaalbehoeften voor de belangrijkste Griekse banken, op een geconsolideerde basis voor het basisscenario van die stresstest van 2013.

Tabel 4

Stresstest van 2013: Kapitaalbehoeften van de Griekse banken op een geconsolideerde basis in het basisscenario (in miljoen EUR)

(53)

Op 6 maart 2014 maakte de Bank van Griekenland de resultaten van de stresstest van 2013 bekend en verzocht zij de banken om medio april 2014 hun plannen voor het aantrekken van kapitaal ter dekking van de kapitaalbehoeften op grond van het basisscenario in te dienen.

(54)

Vanaf eind maart 2013 tot begin mei 2014 hebben de vier banken hun activiteiten om meer kapitaal aan te trekken voortgezet.

(55)

De Bank biedt universele bankdiensten aan, voornamelijk in Griekenland, Turkije en in andere landen in Midden-, Oost- en Zuidoost-Europa (Cyprus, Roemenië, Bulgarije, Servië, Albanië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (hierna „voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië” genoemd)). Zij biedt huishoudens en bedrijven een volledig assortiment bancaire en financiële producten en diensten aan. Zij is actief in detailhandels-, zakelijke en particuliere bankactiviteiten, vermogensbeheer, verzekeringen, kasbeheer, kapitaalmarkten en andere diensten. De Bank is als rechtspersoon opgericht in Griekenland en haar aandelen zijn genoteerd aan de effectenbeurs van Athene. Op 30 september 2012 werkten in totaal 37 831 mensen (28) bij de Bank, waarvan ongeveer een derde deel in Griekenland, een derde deel in Turkije en het resterende derde deel in andere landen, voornamelijk in Zuidoost-Europa.

(56)

De Bank nam aan het PSI-programma deel met de uitruil van GGB's en staatsgerelateerde leningen met een nominale waarde van 14 749 miljoen EUR. De totale PSI-gerelateerde kosten bedroegen ongeveer 11 735 miljoen EUR vóór belastingen en zijn volledig geboekt op de jaarrekening van 2011 (29). De Bank verkocht tijdens het terugkoopprogramma van december 2012 de nieuwe GGB's die zij had ontvangen in het kader van het PSI-programma tegen een hoge korting ten opzichte van de nominale waarde. Deze verkoop leidde tot verliezen op de nieuwe GGB's.

(57)

De kerncijfers van de Bank per december 2010, december 2011, december 2012 en december 2013 (geconsolideerde gegevens conform de betreffende jaarrekeningen) worden in tabel 5 weergegeven.

Tabel 5

Kerncijfers van de Nationale Bank van Griekenland over 2010, 2011, 2012 en 2013  (30)

(58)

Uit tabel 5 blijkt dat, naast de enorme verliezen die in 2011 als gevolg van het PSI-programma (11 735 miljoen EUR (32)) zijn geboekt, de Bank te kampen had met afnemende inkomsten (onder andere vanwege de hogere kosten van deposito's) en met hoge en stijgende bijzondere waardeverminderingen op haar kredietportefeuilles in Griekenland en in het buitenland. De liquiditeitspositie van de Bank werd zwaar getroffen door de uitstroom van deposito's, maar de nettoverhouding kredieten/deposito's bleef relatief laag vergeleken met andere Griekse banken (118 % per 31 december 2012 (33)).

(59)

Naar aanleiding van de stresstest van 2013, op grond waarvan de kapitaalbehoeften van de Bank werden geschat op 2 183 miljoen EUR in het basisscenario, probeerde de Bank 2,5 miljard EUR op de kapitaalmarkt aan te trekken.

(60)

Op 6 mei 2014 kondigde de Bank de introductie van een orderboekprocedure (book-building exercise) (34) aan voor een bedrag van 2,5 miljard EUR (35).

(61)

Op 9 mei 2014 kondigde de Bank de uitgifte en plaatsing van gewone aandelen aan ter waarde van 1 136,4 miljoen EUR tegen een koers van 2,20 EUR per aandeel met het oog op de beoogde totale bruto-opbrengst van 2,5 miljard EUR (36). De verhoging van het aandelenkapitaal werd gerealiseerd door de annulering van de voorkeursrechten van de bestaande aandeelhouders conform het besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders van 10 mei 2014 in Athene (37). Het HFSF gaf, in overeenstemming met Wet 3864, zijn goedkeuring aan de verhoging van het aandelenkapitaal op basis van twee waarderingsrapporten van onafhankelijke deskundigen (38).

(62)

Op 18 maart 2012 constateerde Bank van Griekenland dat de drie coöperatieve banken niet aan de solvabiliteitsvereisten voldeden en concludeerde zij dat die drie banken ook niet in staat waren om nieuw kapitaal aan te trekken. De Bank van Griekenland besloot om die reden om hun vergunningen in te trekken en de bijbehorende liquidatieprocedures in gang te zetten.

(63)

De Bank van Griekenland was van mening dat het nemen van afwikkelingsmaatregelen — met name de veiling van deposito's in de context van het afwikkelingskader (artikel 63D van Wet 3601/2007) en het aanvullen van het relevante financieringstekort — van essentieel belang was om het vertrouwen onder depositohouders in stand te houden dat in de nasleep van de succesvolle afronding van het PSI-programma en het tweede aanpassingsprogramma was gegroeid. Een andere overweging was dat het marktsentiment recentelijk weliswaar was verbeterd, maar dat het nog steeds fragiel was. Op basis van de ongecontroleerde gegevens per 30 september 2013 schatte de Bank van Griekenland het totaalbedrag aan klantendeposito's bij de drie coöperatieve banken op 19 maart 2012 op circa 325 miljoen EUR.

(64)

De Bank van Griekenland zette een Purchase & Assumption-procedure in gang waarbij alle deposito's, met inbegrip van interbancaire deposito's, evenals de vorderingen op en verplichtingen ten opzichte van het Griekse garantiefonds voor deposito's en beleggingen (hierna „het HDIGF” genoemd) aan een verkrijger overgedragen zouden worden, zij het dat de leningen van de transactie uitgezonderd werden. Op 20 maart 2012 heeft de Bank van Griekenland de toenmalige vijf grootste Griekse kredietinstellingen verzocht om een bod in te dienen. Zowel de Bank als drie andere banken hebben een bindend bod uitgebracht. De voorkeur ging uit naar het bod van de Bank vanwege de geboden vergoeding en de tijd die nodig zou zijn om de overdracht af te ronden. De Bank had aangeboden om als vergoeding een bedrag van […] (39) % van de overgedragen deposito's te betalen en gaf aan dat die overdracht naar schatting binnen één werkdag voltooid zou kunnen zijn.

(65)

Op 23 maart 2012 heeft de Bank van Griekenland besloten dat de deposito's en de vorderingen en verplichtingen van de bank van Lesvos-Limnos jegens het HDIGF aan de Bank overgedragen moesten worden (40). Volgens de Bank van Griekenland (41) bedroeg de reële waarde van de overgedragen passiva […] miljoen EUR. Er werden geen activa overgedragen. De vergoeding werd berekend op (42) […] miljoen EUR, hetgeen overeenkomt met […] % van het bedrag aan overgedragen deposito's. Het financieringstekort werd gedekt door het HFSF op grond van artikel 63D, lid 13, van Wet 3601/2007. Op 10 april 2012 heeft het HFSF twee derde deel van het uitstaande financieringstekort in EFSF-notes uitgekeerd met de toezegging dat het resterende bedrag uitbetaald zou worden nadat de definitieve omvang van het financieringstekort was vastgesteld. Op 22 juni 2012 heeft de Bank van Griekenland het definitieve financieringstekort van de bank van Lesvos-Limnos bepaald op 56,6 miljoen EUR. Het HFSF heeft het nog niet uitbetaalde gedeelte van het financieringstekort op 20 juli 2012 gedekt.

(66)

Ten tijde van de afwikkeling had de bank van Lesvos-Limnos 37 werknemers en drie vestigingen. De Bank heeft geen vestigingen van de bank van Lesvos-Limnos overgenomen en alle werknemers zijn ontslagen.

(67)

Op 23 maart 2012 heeft de Bank van Griekenland besloten dat de deposito's en de vorderingen en verplichtingen van de bank van Achaia jegens het HDIGF aan de Bank overgedragen moesten worden (43). Volgens de Bank van Griekenland (44) bedroeg de reële waarde van de overgedragen passiva […] miljoen EUR. Er werden geen activa overgedragen. De vergoeding werd berekend op (45) […] miljoen EUR, hetgeen overeenkomt met […] % van het bedrag aan overgedragen deposito's. Het financieringstekort werd gedekt door het HFSF op grond van artikel 63D, lid 13, van Wet 3601/2007. Op 10 april 2012 heeft het HFSF twee derde deel van het uitstaande financieringstekort in EFSF-notes uitgekeerd met de toezegging dat het resterende bedrag uitbetaald zou worden nadat de definitieve omvang van het financieringstekort was vastgesteld. Op 22 juni 2012 heeft de Bank van Griekenland het definitieve financieringstekort van de bank van Achaia bepaald op 212,9 miljoen EUR. Het HFSF heeft het nog niet uitbetaalde gedeelte van het financieringstekort op 20 juli 2012 gedekt.

(68)

Ten tijde van de afwikkeling had de bank van Achaia 103 werknemers en 13 vestigingen. De Bank heeft geen vestigingen van de bank van Achaia overgenomen en alle werknemers zijn ontslagen.

(69)

Op 23 maart 2012 heeft de Bank van Griekenland besloten dat de deposito's en de vorderingen en verplichtingen van de bank van Lamia jegens het HDIGF aan de Bank overgedragen moesten worden (46). Volgens de Bank van Griekenland bedroeg de reële waarde van de overgedragen passiva […] miljoen EUR. Er werden geen activa overgedragen. De vergoeding werd berekend op (47) miljoen EUR, hetgeen overeenkomt met […] % van het bedrag aan overgedragen deposito's. Het financieringstekort werd gedekt door het HFSF op grond van artikel 63D, lid 13, van Wet 3601/2007. Op 10 april 2012 heeft het HFSF twee derde deel van het uitstaande financieringstekort in EFSF-notes uitgekeerd met de toezegging dat het resterende bedrag uitbetaald zou worden nadat de definitieve omvang van het financieringstekort was vastgesteld Op 22 juni 2012 heeft de Bank van Griekenland het definitieve financieringstekort van de bank van Lamia bepaald op 56,3 miljoen EUR. Het HFSF heeft het nog niet uitbetaalde gedeelte van het financieringstekort op 20 juli 2012 gedekt.

(70)

Ten tijde van de afwikkeling had de bank van Lamia 47 werknemers en vijf vestigingen. De Bank heeft geen vestigingen van de bank van Lamia overgenomen en alle werknemers zijn ontslagen.

(71)

De omvang van de financieringstekorten van de drie coöperatieve banken zijn weergegeven in tabel 6.

Tabel 6

Definitieve financieringstekorten van de drie coöperatieve banken

(72)

De FB Bank was een kleine bank met een balanstotaal van 1,4 miljard EUR ten tijde van de afwikkeling en een marktaandeel van minder dan 1 % aan leningen en deposito's. De FB Bank had 19 vestigingen verspreid over Griekenland en had per 31 december 2012 260 mensen in dienst.

(73)

Op grond van de steunregeling voor Griekse banken heeft de FB Bank i) een kapitaalinjectie van de Griekse staat ontvangen voor een bedrag van 50 miljoen EUR (juli 2009), evenals ii) Griekse staatsobligaties ter waarde van 60 miljoen EUR (mei 2012) (48), en iii) een staatsgarantie voor uitgegeven obligaties met een nominale waarde van 50 miljoen EUR (maart 2011).

(74)

De FB Bank heeft deelgenomen aan het PSI-programma met een uitruil van GGB's met een nominale waarde van 70 miljoen EUR. Zoals blijkt uit tabel 2 bedroegen de totale PSI-gerelateerde kosten circa 49 miljoen EUR vóór belastingen. Uit tabel 3 blijkt dat de kapitaalbehoeften van de FB Bank in het kader van de stresstest van 2012 geschat werden op 168 miljoen EUR.

(75)

Op 8 november 2012 heeft de Bank van Griekenland de FB Bank verzocht om de kapitaalverhoging uiterlijk op 30 april 2013 af te ronden met het oog op het herstellen van haar tier 1-kernkapitaalratio.

(76)

Aangezien de FB Bank niet in staat bleek om het vereiste kapitaal per 30 april 2013 aan te trekken, besloot de Bank van Griekenland de vergunning van de FB Bank in te trekken en een liquidatieproces in gang te zetten.

(77)

De Bank van Griekenland was van mening dat het nemen van afwikkelingsmaatregelen middels een Purchase & Assumption-procedure (met name het aanvullen van het relevante financieringstekort en de bijbehorende dekking van de kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa) van essentieel belang was om het vertrouwen van depositohouders in het Griekse bankwezen in stand te houden teneinde financiële stabiliteit te waarborgen. De Bank van Griekenland schatte de totale omvang van de klantendeposito's bij de FB Bank per 31 december 2012 op circa 1 278 miljoen EUR, waarvan slechts 830 miljoen EUR door het HDIGF was gegarandeerd. Als de FB Bank geliquideerd werd zonder afwikkelingsmaatregelen zou derhalve een bedrag van circa 448 miljoen EUR aan deposito's niet gedekt zijn.

(78)

Vanwege deze stabiliteitsoverwegingen besloot de Bank van Griekenland om geselecteerde activa en passiva van de FB Bank, met inbegrip van deposito's, te veilen. De overname van de activa van de FB Bank zou echter tot nieuwe kapitaalbehoeften van de verkrijger kunnen leiden waardoor geen enkele bank interesse in de overname van de geselecteerde activa en passiva zou hebben. In haar brief van 8 mei 2013 aan het HFSF gaf de Bank van Griekenland aan dat zij van mening was dat het gepast zou zijn als het HFSF de betreffende kapitaalbehoeften zou dekken als onderdeel van de afwikkelingskosten. In haar definitieve bindende bod van 10 mei 2013 verzocht de Bank om een dekking door het HFSF van de kapitaalbehoeften als gevolg van de overname van de activa van de FB Bank. Ten tijde van de afwikkeling werd de omvang van deze kapitaalbehoeften door de Bank van Griekenland geschat op circa 100 miljoen EUR (49).

(79)

Op 8 mei 2013 was er uitsluitend door de Bank en één andere bank een niet-bindend bod uitgebracht. Het bod van beide banken was gebaseerd op de veronderstelling dat het HFSF zowel het financieringstekort als de kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa zou dekken. Op 10 mei 2013 heeft de Bank haar definitieve bod uitgebracht. De Bank van Griekenland besloot om de activa en passiva van de FB Bank aan de Bank over te dragen als zijnde het voorkeursbod.

(80)

De volgende activa en passiva werden aan de Bank overgedragen: leningen aan klanten (behalve permanent achterstallige leningen), het merendeel van de kassaldo's, immateriële activa en goodwill, eigendomsrechten, contracten in verband met de huur of koop van vastgoed, evenals interbancaire verplichtingen en klantendeposito's.

(81)

Volgens een eerste beoordeling van de Bank van Griekenland was de waarde van de passiva overgedragen van de FB Bank aan de Bank ten tijde van de afwikkeling (50) naar schatting 1 402 miljoen EUR, terwijl de waarde van de overgedragen activa op 878 miljoen EUR werd geschat en er dus sprake was van een financieringstekort van 524 miljoen EUR. Dat financieringstekort werd op grond van artikel 63D, lid 13, van Wet 3601/2007 gedekt door het HFSF, dat op 28 juni 2013 twee derde deel van het geschatte financieringstekort uitkeerde, i.c. 349,6 miljoen EUR. Nadat het financieringstekort door de Bank van Griekenland op 7 november 2013 (51) definitief op 457 miljoen EUR was vastgesteld, heeft het HFSF het nog openstaande saldo van 107,4 miljoen EUR op 13 november 2013 (52) aan de Bank uitbetaald.

(82)

De Probank beschikte op 31 maart 2013 over een netwerk van 112 vestigingen verspreid over Griekenland en had 1 087 mensen in dienst (53).

(83)

Het balanstotaal van de Probank bedroeg op 30 juni 2013 circa 3,2 miljard EUR (54). De Probank had op 31 maart 2013 qua leningen een marktaandeel van 1,1 % en qua deposito's een marktaandeel van 1,7 %.

(84)

De Probank nam aan het PSI-programma deel met de uitruil van GGB's met een nominale waarde van 415 miljoen EUR. Zoals blijkt uit tabel 2 bedroegen de totale PSI-gerelateerde kosten circa 295 miljoen EUR vóór belastingen. Uit tabel 3 blijkt dat de kapitaalbehoeften van de Probank in het kader van de stresstest van 2012 geschat werden op 282 miljoen EUR.

(85)

Op 26 oktober 2012 heeft de Bank van Griekenland Probank verzocht om haar kapitaal met 282 miljoen EUR te verhogen.

(86)

Aangezien de Probank niet in staat bleek om het vereiste kapitaal aan te trekken, besloot de Bank van Griekenland in juli 2013 de vergunning van de Probank in te trekken en om een liquidatieproces in gang te zetten (55). In feite had Probank een negatief eigen vermogen dat gebaseerd op gegevens van per 31 maart 2013 circa -16 miljoen EUR bedroeg (op een geconsolideerde basis). Dat betekende dat Probank niet aan de minimale kapitaalvereisten voldeed en dat het eigen vermogen lager was dan het minimaal vereiste aandelenkapitaal voor welke bank dan ook zoals voorgeschreven in artikel 5, lid 4, onder (a), van Wet 3601/2007.

(87)

De Bank van Griekenland was van mening dat afwikkelingsmaatregelen van essentieel belang waren om het vertrouwen van depositohouders in het Griekse bankwezen in stand te houden teneinde financiële stabiliteit te waarborgen. De Bank van Griekenland schatte de totale omvang van de klantendeposito's bij de Probank per 31 maart 2013 op circa 3 123 miljoen EUR, waarvan slechts 1 998 miljoen EUR door het HDIGF was gegarandeerd. Als de Probank geliquideerd werd zonder afwikkelingsmaatregelen zou derhalve een bedrag van 1 125 miljoen EUR aan deposito's niet gedekt zijn.

(88)

Vanwege deze stabiliteitsoverwegingen besloot de Bank van Griekenland om geselecteerde activa en passiva van de Probank, met inbegrip van deposito's, te veilen. De overname van de activa van de Probank zou echter tot nieuwe kapitaalbehoeften van de verkrijger kunnen leiden waardoor geen enkele bank interesse in de overname van de geselecteerde activa en passiva zou hebben. In haar definitieve bindende bod van 25 juli 2013 verzocht de Bank om een dekking door het HFSF van de kapitaalbehoeften als gevolg van de overname van de activa van de Probank. De verzochte toezegging om de betreffende kapitaalbehoeften te dekken, is door het HFSF in aanmerking genomen bij het beoordelen van de ontvangen biedingen. De omvang van deze kapitaalbehoeften werd geschat op [180 tot 280] miljoen EUR (56).

(89)

Op 24 juli 2013 werd door een andere grote Griekse bank een ontwerpbod overgelegd en op 25 juli 2013 diende de Bank haar bod in. Het bod van beide banken was gebaseerd op de veronderstelling dat het HFSF zowel het financieringstekort als de kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa zou dekken. De Bank van Griekenland besloot om de activa en passiva van de Probank aan de Bank over te dragen als zijnde het voorkeursbod.

(90)

De volgende activa en passiva werden aan de Bank overgedragen: leningen aan klanten (behalve permanent achterstallige leningen), het merendeel van de kassaldo's, immateriële activa en goodwill, eigendomsrechten, contracten in verband met de huur of koop van vastgoed, evenals interbancaire verplichtingen en klantendeposito's.

(91)

Volgens een eerste beoordeling van de Bank van Griekenland was de waarde van de passiva overgedragen van de Probank aan de Bank ten tijde van de afwikkeling (57) naar schatting 3 198,9 miljoen EUR, terwijl de waarde van de overgedragen activa op 2 961,4 miljoen EUR werd geschat en er dus sprake was van een financieringstekort van 237,6 miljoen EUR. Dat financieringstekort werd op grond van artikel 63D, lid 13, van Wet 3601/2007 gedekt door het HFSF, dat op 9 augustus 2013 twee derde deel van het geschatte financieringstekort in contanten uitkeerde, i.c. 158,4 miljoen EUR. De omvang van dat financieringstekort is op 30 december 2013 door de Bank van Griekenland definitief vastgesteld op 562,7 miljoen EUR (58). Op 31 december 2013 heeft het HFSF het nog openstaande saldo van 404,4 miljoen EUR contant aan de Bank uitbetaald (59).

(92)

De Bank heeft verschillende vormen van steun gekregen op grond van de maatregel tot herkapitalisatie, de garantiemaatregel en de maatregel voor staatsobligatieleningen zoals neergelegd in de steunregeling voor Griekse banken.

(93)

De Bank heeft gebruikgemaakt en blijft gebruikmaken van steun uit hoofde van de garantiemaatregel en de maatregel voor staatsobligatieleningen. Die steun zal in dit besluit worden omschreven als „maatregel L1”. Vanaf 30 november 2013 (60) zijn er voor circa 14,8 miljard EUR garanties aan de Bank verleend. Op die datum was de waarde van de uitstaande staatsobligatieleningen aan de Bank 847 miljoen EUR. Per 15 april 2011 had de Bank staatsobligatieleningen ten bedrage van 787 miljoen EUR ontvangen en gebruikgemaakt van 12,9 miljard EUR aan staatsgaranties.

(94)

In het herstructureringsplan voor de Bank dat door de Griekse autoriteiten op 25 juni 2014 bij de Commissie is ingediend, hebben de Griekse autoriteiten hun voornemen kenbaar gemaakt om tijdens de herstructureringsperiode op grond van de steunregeling voor Griekse banken garanties en staatsobligatieleningen te blijven verstrekken.

(95)

In mei 2009 en december 2011 ontving de Bank op grond van de herkapitalisatiemaatregel kapitaalinjecties van Griekenland van respectievelijk 350 miljoen EUR en 1 000 miljoen EUR, dus in totaal voor een bedrag van 1 350 miljoen EUR (maatregel A). Dit bedrag stond gelijk aan ongeveer 2 % van de risicogewogen activa (hierna „RWA” genoemd) die de Bank op dat moment had.

(96)

De herkapitalisatie vond plaats in de vorm van preferente aandelen, waarop door Griekenland werd ingeschreven, met een coupon van 10 % en een looptijd van vijf jaar. In 2010 werd de duur van de preferente aandelen verlengd en hun vergoeding verhoogd. Vanaf het einde van de periode van vijf jaar zal, indien de preferente aandelen niet worden afgelost en er geen beslissing is genomen door de algemene vergadering van aandeelhouders met betrekking tot de aflossing van deze aandelen, de Griekse minister van Financiën de coupon verhogen met 2 % per jaar op cumulatieve basis (dat wil zeggen, een coupon van 12 % over het zesde jaar, 14 % over het zevende jaar enz.).

(97)

ELA is een uitzonderlijke maatregel waarmee een solvabele financiële instelling die met tijdelijke liquiditeitsproblemen te kampen heeft, Eurosysteemfinanciering kan ontvangen zonder dat deze transactie deel uitmaakt van het gemeenschappelijke monetaire beleid. De rente die door een dergelijke financiële instelling voor die ELA wordt betaald, is […] basispunten (hierna „bps” genoemd) hoger dan de reguliere herfinancieringsrente van de ECB.

(98)

De Bank van Griekenland is verantwoordelijk voor het ELA-programma, wat betekent dat alle kosten en de risico's die voortvloeien uit de ELA-voorziening door de Bank van Griekenland gedragen worden (61). Griekenland heeft de Bank van Griekenland een staatsgarantie verleend die geldt voor de totale hoeveelheid ELA die door de Bank van Griekenland wordt toegekend. Door het aannemen van artikel 50, lid 7, van Wet 3943/2011, waarmee artikel 65, lid 1, van Wet 2362/1995 werd gewijzigd, is het de minister van Financiën toegestaan om namens de staat garanties toe te kennen aan de Bank van Griekenland, ter waarborging van de vorderingen van de Bank van Griekenland op kredietinstellingen. De banken die gebruikmaken van ELA moeten aan de staat een garantievergoeding betalen ten bedrage van […] basispunten.

(99)

Op 31 januari 2012 had de Bank gebruikgemaakt van 8,6 miljard EUR aan door de staat gegarandeerde ELA (62), terwijl de Bank per 31 december 2012 gebruik had gemaakt van 30,9 miljard EUR aan door de staat gegarandeerde ELA (63).

(100)

De Bank heeft vanaf 2012 gebruikgemaakt van verschillende kapitaalsteunmaatregelen van het HFSF. Tabel 7 geeft een overzicht van de steunmaatregelen.

Tabel 7

Steunmaatregelen t.g.v. van de Bank via het HFSF

(101)

De overweging 14 tot en met 33 van het besluit tot inleiding NBG geven een gedetailleerde beschrijving van de eerste overbruggingsherkapitalisatie van mei (64) 2012 (maatregel B1). De achtergrond en de belangrijkste kenmerken van die maatregel worden in dit deel uiteengezet.

(102)

Op 20 april 2012 heeft het HFSF aan de Bank een brief verzonden met een toezegging voor deelname aan een geplande verhoging van het aandelenkapitaal van de Bank voor een bedrag tot 6,9 miljard EUR.

(103)

In het kader van maatregel B1 heeft het HFSF op 28 mei 2012 7,4 miljard EUR aan EFSF-obligaties aan de Bank overgedragen, overeenkomstig de bepalingen betreffende de overbruggingsherkapitalisaties die zijn vastgelegd in Wet 3864/2010 tot oprichting van het HFSF (hierna „de HFSF-wet” genoemd). De Commissie heeft in overweging 50 van het besluit tot inleiding NBG reeds het volgende vastgesteld: „De overbruggingsherkapitalisatie die op 28 mei 2012 werd voltooid, vormt de nakoming van een verplichting uit de toezeggingsbrief en daarmee een voortzetting van dezelfde steun”. Zowel de bedragen van de toezeggingsbrief als die van de eerste overbruggingsherkapitalisatie werden door de Bank van Griekenland berekend met als oogmerk dat de Bank een totale kapitaalratio van 8 % zou bereiken per 31 december 2011, de datum waarop de overbruggingsherkapitalisatie met terugwerkende kracht door de Bank is geboekt. Zoals blijkt uit tabel 3 dekt maatregel B1 slechts een beperkt gedeelte van de totale kapitaalbehoeften die bij de stresstest van 2012 zijn vastgesteld. De Bank werd geacht het kapitaal door middel van een toekomstige kapitaalverhoging aan te trekken; de overbruggingsherkapitalisatie was alleen bedoeld om ervoor te zorgen dat de Bank voor ECB-financiering in aanmerking zou blijven komen totdat die kapitaalverhoging had plaatsgevonden.

(104)

Voor de periode tussen de datum van de eerste overbruggingsherkapitalisatie en de datum van de omzetting van de eerste overbruggingsherkapitalisatie in gewone aandelen en andere converteerbare financiële instrumenten is in de voorinschrijvingsovereenkomst tussen de Bank en het HFSF bepaald dat de Bank aan het HFSF een jaarlijkse vergoeding van 1 % van de nominale waarde van de EFSF-notes zou betalen en dat alle couponbetalingen en lopende rente op de EFSF-notes voor die periode zouden gelden als een aanvullende kapitaalbijdrage van het HFSF aan de Bank (65).

(105)

De Bank boekte in het najaar van 2012 nog meer verliezen. Het kapitaal daalde daarom opnieuw onder de minimumkapitaalvereisten om in aanmerking te blijven komen voor herfinanciering door de ECB.

(106)

Een tweede overbruggingsherkapitalisatie werd daardoor noodzakelijk. Op 21 december 2012 voerde het HFSF een tweede overbruggingsherkapitalisatie van 2 326 miljoen EUR uit (maatregel B2), die weer werd betaald door de overdracht van EFSF-obligaties aan de Bank.

(107)

Gezien het totaal van de twee overbruggingsherkapitalisaties (de maatregelen B1 en B2) had het HFSF de totale kapitaalbehoeften die in het kader van de stresstest van 2012 werden vastgesteld (9,76 miljard EUR (66)) al op 21 december 2012 uitgekeerd.

(108)

Op 22 mei 2013 kondigde raad van bestuur van de Bank de uitgifte van 2 274,1 miljoen nieuwe aandelen aan met een nominale waarde van 0,30 EUR en tegen een koers van 4,29 EUR per aandeel (67).

(109)

Op 21 juni 2013 (68) kondigde Bank aan dat alle nieuw uitgegeven aandelen voor een totaalbedrag van 9 756 miljoen EUR, inclusief agio, volgestort waren. De totale particuliere deelname aan de verhoging van het aandelenkapitaal van de Bank bedroeg 1 079 miljoen EUR (69). Dat betekende dat de deelname van het HFSF in de verhoging van het aandelenkapitaal van de Bank een omvang had van 8 677 miljoen EUR (maatregel B3).

(110)

Dat bedrag is gelijk aan de som van de maatregelen B1 en B2 na aftrek van het bedrag van de particuliere deelname. Door middel van de verhoging van het aandelenkapitaal van de Bank zijn de eerste en de tweede overbruggingsherkapitalisatie (maatregelen B1 en B2) deels omgezet in een permanente herkapitalisatie.

(111)

De prijs van de nieuwe aandelen werd vastgesteld op 50 % van de naar volume gewogen gemiddelde aandelenkoers over de 50 handelsdagen voorafgaand aan de vaststelling van de biedprijs. Als gevolg van een omgekeerde aandelensplitsing en een vermindering van het aandelenkapitaal van de Bank waartoe in beide gevallen door de buitengewone algemene vergadering van aandeelhouders op 29 april 2012 (70) is besloten, werd de koers van de nieuwe aandelen vastgesteld op 4,29 EUR per aandeel.

(112)

Onmiddellijk na de herkapitalisatie van voorjaar 2013 werd het HFSF de grootste aandeelhouder van de Bank, met een belang van 84,39 % (71). Het HFSF gaf voor 245 779,6 miljoen EUR aan warrants uit en gaf particuliere beleggers kosteloos één warrant voor elk aandeel waarop werd ingeschreven (72). Elke warrant geeft het recht om 8,23 aandelen van het HFSF te kopen op van tevoren bepaalde tijdstippen en tegen vaste uitoefenprijzen. De eerste uitoefendatum was 26 december 2013 en vervolgens zijn de warrants tot 26 december 2017 elke zes maanden uitoefenbaar. De uitoefenprijs is gelijk aan de inschrijfprijs van 4,29 EUR vermeerderd met een jaarlijks rentepercentage (4 % over het eerste jaar, 5 % over het tweede jaar, 6 % over het derde jaar, 7 % over het vierde jaar en tot slot 8 % (op jaarbasis) over de laatste zes maanden) (73).

(113)

In de HFSF-wet zoals gewijzigd in 2014 is bepaald dat de uitoefenprijzen van de warrants aangepast kunnen worden indien er sprake is van een claimemissie. Die aanpassing dient echter „ex post” plaats te vinden en mag niet hoger zijn dan de gerealiseerde opbrengst van de verkoop van voorkeursrechten van het HFSF. In geval van een verhoging van het aandelenkapitaal zonder voorkeursrechten is er geen aanpassing van de uitoefenprijzen voorzien.

(114)

Zoals eerder vermeld onder punt 2.2.1 werden de financieringstekorten van de bank van Lesvos-Limnos, de bank van Achaia en de bank van Lamia van respectievelijk 56,6 miljoen EUR, 212,9 miljoen EUR en 56,3 miljoen EUR gedekt door het HFSF. Dat betekent dat de totale omvang van de financieringstekorten 325,8 miljoen EUR bedroeg.

(115)

Sinds 2009 heeft de FB Bank van verschillende steunmaatregelen gebruikgemaakt. In tabel 8 wordt een overzicht van die steunmaatregelen gegeven.

Tabel 8

Overzicht van de steunmaatregelen voor de FB Bank

(116)

In juli 2009 heeft Griekenland 50 miljoen EUR in de FB Bank geïnjecteerd, wat overeenkwam met ongeveer 3 % van de RWA op dat moment. Deze kapitaalinjectie is uitgevoerd op grond van de herkapitalisatiemaatregel die deel uitmaakt van de steunregeling voor Griekse banken. De herkapitalisatie vond plaats in de vorm van preferente aandelen.

(117)

De FB Bank heeft ook gebruikgemaakt van liquiditeitssteun op grond van de maatregelen voor garanties en staatsobligatieleningen die deel uitmaken van de steunregeling voor Griekse banken. In januari 2009 ontving de FB Bank Griekse staatsobligaties ten bedrage van 60 miljoen EUR die in december 2011 vervielen (maatregel FB2). In mei 2012 ontving de FB Bank Griekse staatsobligaties ten bedrage van 60 miljoen EUR die in april 2015 zouden vervallen, maar op 23 mei 2013 werden ingetrokken (maatregel FB3) (74). In maart 2011 ontving de FB Bank daarnaast een staatsgarantie voor uitgegeven obligaties met een nominale waarde van 50 miljoen EUR.

(118)

Het HFSF dekte het financieringstekort (75) in verband met de activa overgedragen van de FB Bank aan de Bank. In overeenstemming met de besluiten van de Bank van Griekenland van 10 mei en 7 november 2013 heeft het HFSF het totale bedrag van 456,97 miljoen EUR in twee tranches betaald, te weten op 26 juli en op 13 november 2013 (76).

(119)

In het kader van de afwikkelingsprocedure zegde het HFSF toe om de kapitaalbehoeften voortvloeiende uit de overgedragen activa van de FB Bank te dekken. Dat betekende dat het HFSF zich ertoe verbond om een kapitaalbedrag dat overeenkwam met 9 % van de overgedragen RWA, in de Bank te injecteren. Ten tijde van de afwikkeling werden de kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa op circa 100 miljoen EUR geschat.

(120)

Zoals eerder al aangegeven in overweging 30 zal het HFSF geen nieuw kapitaal in de Bank injecteren aangezien de Bank in haar herstructureringsplan afstand doet van haar recht om het HFSF te verzoeken om potentiële kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa te dekken.

(121)

De Probank heeft geen gebruikgemaakt van steunmaatregelen op grond van de steunregeling voor Griekse banken. In tabel 9 wordt een overzicht gegeven van de andere steunmaatregelen waarvan de Probank gebruik heeft gemaakt.

Tabel 9

Overzicht van de steunmaatregelen voor de Probank

(122)

Het HFSF heeft het financieringstekort aangevuld in verband met de overdracht van activa van de Probank aan de Bank. In overeenstemming met de besluiten van de Bank van Griekenland van 26 juli en 30 december 2013 heeft het HFSF het totale bedrag van 562,73 miljoen EUR in twee tranches betaald, te weten op 9 augustus en op 31 december 2013.

(123)

In het kader van de afwikkelingsprocedure zegde het HFSF toe om de kapitaalbehoeften voortvloeiende uit de overgedragen activa van de Probank te dekken. Dat betekende dat het HFSF zich ertoe verbond om een kapitaalbedrag dat overeenkwam met 9 % van de overgedragen RWA, in de Bank te injecteren. Ten tijde van de afwikkeling werden de kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa op circa [180 tot 280] miljoen EUR geschat.

(124)

Zoals eerder al aangegeven in overweging 41 zal het HFSF geen nieuw kapitaal in de Bank injecteren aangezien de Bank in haar herstructureringsplan afstand doet van haar recht om het HFSF te verzoeken om potentiële kapitaalbehoeften verband houdende met de overgedragen activa te dekken.

(125)

Griekenland heeft op 25 juni 2014 het herstructureringsplan van de Bank ingediend waarin wordt uitgelegd hoe de Bank, als een gecombineerde entiteit ontstaan door de overnames van de FB Bank, de Probank en de drie coöperatieve banken, van plan is om op lange termijn weer levensvatbaar te worden.

(126)

Middels het herstructureringsplan zal de Bank zich richten op haar kernactiviteiten op bancair gebied in Griekenland en in Turkije.

(127)

De belangrijkste prioriteit van de Bank in Griekenland is om haar Griekse bankactiviteiten tegen het einde van de herstructureringsperiode (31 december 2018) weer in hoge mate winstgevend en levensvatbaar te maken. Daarom bevat het herstructureringsplan een aantal maatregelen ter verbetering van de operationele efficiëntie en de netto rentemarge van de Bank, alsmede maatregelen ter verbetering van de kapitaalpositie en de balansstructuur.

(128)

Wat de operationele efficiëntie betreft, was de Bank al begonnen met een omvangrijk rationaliseringsprogramma. Tussen 31 december 2009 en 30 december 2012 heeft de Bank haar fysieke aanwezigheid in Griekenland afgebouwd. Zo heeft zij niet alleen het aantal vestigingen verminderd van 575 in 2009 (77) tot 511 in 2012 (78), maar heeft zij ook het personeelsbestand dat betrokken was bij de Griekse bancaire activiteiten teruggebracht van 12 534 in december 2009 (79) tot 11 230 in december 2012 (80).

(129)

De Bank is voornemens om het aantal werknemers in Griekenland tussen december 2012 en eind 2017 verder te reduceren (van 13 675 tot […]) (81) ondanks de gevolgen van de overnames van de FB Bank en de Probank die respectievelijk 260 en 1 087 werknemers in dienst hadden (82). Het verschil tussen het personeelsbestand van de Griekse bancaire activiteiten per 31 december 2012 (11 230) en het totale Griekse personeelsbestand aan het eind van 2012 (13 675) is terug te voeren op het aantal werknemers dat betrokken is bij niet-bancaire activiteiten zoals verzekeringen (Ethniki Hellenic General Insurance SA), toerisme (Astir Palace Vouliagmenis SA) of vastgoed (NBG Pangaea Reic).

(130)

Van december 2012 tot eind 2017 zal de bank de rationalisering van haar binnenlandse netwerk voortzetten. Het aantal vestigingen zal met […] toenemen van 511 tot […]. In dit verband wordt erop gewezen dat de Bank in 2013 de FB Bank- en Probank-netwerken heeft overgenomen met respectievelijk 19 en 112 vestigingen.

(131)

De grotere efficiëntie wat betreft vestigingen en personeel zal bijdragen aan een verlaging van de totale kosten van de Griekse activiteiten van de Bank met […] %, van 1 301 miljoen EUR op een pro forma-basis in 2012 tot […] miljoen EUR in 2017 (83). Daardoor zal de kosten-inkomstenratio van de Griekse bankactiviteiten aan het einde van de herstructureringsperiode naar verwachting minder dan […] % bedragen.

(132)

Het herstructureringsplan beschrijft ook hoe de Bank de financieringskosten zal verlagen, wat belangrijk is om weer levensvatbaar te worden. De Bank verwacht dat zij lagere rente over haar deposito's kan betalen vanwege de stabielere omstandigheden en met name vanwege de verwachte stabilisatie en het herstel van de Griekse economie, die naar verwachting vanaf 2014 opnieuw zal groeien. De spreads op deposito's (gemiddelde van termijndeposito's, zichtdeposito's en spaarquote) zullen in Griekenland naar verwachting gaan dalen. Ook zal de afhankelijkheid van de Bank van de door de staat gegarandeerde ELA en de bredere Eurosysteemfinanciering afnemen.

(133)

In het herstructureringsplan wordt ervan uitgegaan dat de Bank ook haar balans zal versterken. De nettoverhouding kredieten/deposito's van de Bank in Griekenland zal verder afnemen, terwijl de solvabiliteit zal verbeteren (van een tier 1-kapitaalratio van 8,4 % op groepsniveau op 31 december 2013).

(134)

Een andere prioriteit van de Bank is het beheer van de oninbare leningen. De Bank zal haar kredietprocessen verbeteren met betrekking tot zowel het afsluiten van leningen (betere zekerheidsdekking, lagere limieten) en het beheren van oninbare leningen. Het percentage oninbare leningen zal […] tot een verwacht percentage van […] % aan het eind van de herstructureringsperiode (84). De kosten van de risico's (bijzondere waardeverminderingen op leningen) zullen afnemen van 2 miljard EUR in 2012 tot […] miljard EUR in 2018 (85).

(135)

De verbetering van de operationele efficiëntie, de toename van de netto rentemarge en de dalende risicokosten zullen de winstgevendheid van de Bank vergroten. De Bank verwacht dat de winst in Griekenland […] miljoen EUR en […] miljoen EUR in respectievelijk 2014 en 2018 zal bedragen. Het rendement op eigen vermogen van de Griekse activiteiten bedraagt in 2017 […] % (86) en dat is toereikend gezien het risicoprofiel van de Bank op die datum. (87)

(136)

De Bank is al begonnen met het afbouwen en herstructureren van haar internationale netwerk. Sinds 2009 is het aantal vestigingen in Zuidoost-Europa met 170 teruggebracht (88).

(137)

De Bank zal haar internationale netwerk blijven herstructureren en afbouwen. De Bank zal meer in het bijzonder haar buitenlandse dochterondernemingen in […] verkopen en haar vestigingen in […] afstoten. Deze desinvesteringen vertegenwoordigen […] % van de activa van de Bank buiten Griekenland en Turkije, dat wil zeggen […] miljoen EUR op een totaal van 12 101 miljoen EUR (eind 2012).

(138)

Ook de vestigingen in […] en […] evenals de dochteronderneming in […] zullen […].

(139)

Als gevolg van deze desinvesteringen zal er aan het eind van de herstructureringsperiode geen sprake meer zijn van nettofinanciering door de moedermaatschappij.

(140)

De Bank is voornemens om haar belang in Finansbank tot 60 %[…] te verlagen.

(141)

[…] zal de Finansbank […] ter beschikking stellen en zal de inspanningen van de Bank intensiveren om de Finansbank gedurende herstructureringsperiode te voorzien van […].

(142)

De Bank streeft naar een aanzienlijke groei van de Finansbank tijdens de herstructureringsperiode. Zij zal daarnaast een plan voor de kostenbeheersing ten uitvoer leggen. De Finansbank is voornemens om in 2014 […] en om […]. In de komende jaren zal de […], hetgeen tot een verlaging van de kosten-inkomstenratio zal leiden van […] tot […] aan het eind van de herstructureringsperiode (89).

(143)

Het herstructureringsplan voorziet ook in een streng toezicht op de risico's die door de Finansbank worden genomen. De waardeverminderingen zullen tussen 2014 en 2018 naar verwachting minder dan […] % van de klantenleningen bedragen, met een verwacht rendement op de activa van […] % in 2018. Gedurende die periode zal het rendement op het eigen vermogen van de Finansbank hoog blijven.

(144)

De Bank heeft haar Turkse verzekeringsactiviteiten (leven en schade) in 2012 verkocht met een kapitaalwinst van […] miljoen EUR (90).

(145)

De Bank heeft haar belang in haar vastgoeddochter Pangea tot minder dan 35 % verlaagd met een positief effect op de tier 1-kernkapitaalratio van de Bank (91). De Bank is ook van plan om […] tegen […] te verkopen en om haar private equity-dochteronderneming tegen […] te verkopen.

(146)

De Bank is erin geslaagd op de markt aanzienlijke kapitaalbedragen aan te trekken en heeft daardoor de staatssteun die zij nodig had verminderd.

(147)

In eerste instantie heeft de Bank in 2009 particulier kapitaal aangetrokken met een claimemissie van 1 247 miljoen EUR. In 2010 heeft de bank wederom particulier kapitaal op de markt aangetrokken voor een bedrag van 1 815 miljoen EUR (92). Zoals vermeld in overweging 109 is de Bank er ook in geslaagd om via de herkapitalisatie van voorjaar 2013 1 079 miljoen EUR in kapitaal van particuliere beleggers aan te trekken. Het belang van de aandeelhouders, waaronder de aandeelhouders die deelgenomen hebben aan de kapitaalverhogingen van 2009 en 2010, is door de herkapitalisatie van voorjaar 2013 sterk verwaterd: het HFSF ontving 84,4 % van de aandelen van de Bank en de nieuwe aandeelhouders 10,5 % waardoor er voor de bestaande aandeelhouders slechts een belang van 5,1 % resteerde. Aan gewone aandeelhouders is sinds 2007 geen dividend meer uitgekeerd; aan Amerikaanse houders van preferente aandelen is sinds 2009 geen dividend meer uitgekeerd (93).

(148)

In mei 2014 heeft de Bank 2,5 miljard EUR aan kapitaal op de markt aangetrokken. De Bank is voornemens om […].

(149)

Met betrekking tot de bijdrage van houders van hybride instrumenten of achtergestelde schulden, heeft de Bank op 3 januari 2012 aangeboden om preferente effecten terug te kopen tegen vergoedingen variërend van 45 % tot 70 % van de nominale waarde van die effecten. In dat kader heeft de Bank ook gedekte obligaties teruggekocht. De terugkoopprijzen werden vastgesteld op basis van de marktwaarde van de instrumenten en bevatten een premie van niet meer dan tien procentpunten, die werd toegevoegd om beleggers aan te moedigen aan de terugkoop deel te nemen. Het aanbod is uiteindelijk voor 44 % aanvaard en de totale kapitaaltoename bedroeg circa 302 miljoen EUR (94).

(150)

Later in 2012 en in 2013 heeft de Bank nieuwe passivabeheerrondes in gang gezet met betrekking tot effecten die aan beleggers zijn uitgegeven, met inbegrip van gedekte obligaties, hybride instrumenten, tier 2-instrumenten en preferente aandelen die in de Verenigde Staten zijn uitgegeven. Deze terugkoopacties hebben voor een bedrag van […] miljoen EUR aan extra kapitaal gegenereerd. Samenvattend heeft de Bank aangegeven dat het totale kapitaalbedrag dat tijdens de passivabeheerrondes in de afgelopen jaren is gegenereerd een omvang heeft van circa […] miljoen EUR (95). Door die terugkoopacties is de hoeveelheid uitstaande achtergestelde en hybride schuld per 31 december 2013 tot 293 miljoen EUR gedaald.

(151)

Op 25 juni 2014 heeft Griekenland de toezegging gedaan dat de Bank en aan haar gelieerde ondernemingen het herstructureringsplan dat op 25 juni 2014 is ingediend, zullen uitvoeren en aanvullende toezeggingen gedaan met betrekking tot de uitvoering van het herstructureringsplan (hierna „de toezeggingen” genoemd). Die toezeggingen zijn als bijlage opgenomen en worden in dit deel samengevat.

(152)

Allereerst deed Griekenland de toezegging dat de Bank haar commerciële activiteiten in Griekenland zal herstructureren, waarbij een maximumaantal vestigingen en medewerkers en een maximumbedrag aan totale kosten zal worden vastgesteld, waaraan tegen 31 december 2017 moet zijn voldaan (96).

(153)

Griekenland heeft ook toegezegd dat de Bank de kosten van deposito's die in Griekenland zijn aangetrokken, zal verlagen en dat de Bank tegen 31 december 2017 aan een maximale nettoverhouding kredieten/deposito's zal voldoen (97)  (98).

(154)

Met betrekking tot de buitenlandse dochterondernemingen van de Bank heeft Griekenland de toezegging gedaan dat de Bank geen […] zal verstrekken en dat zij een minderheidsaandeel in die dochteronderneming zal afstoten. Griekenland heeft ook toegezegd dat de Bank tegen 30 juni 2018 haar belang in een aantal buitenlandse dochterondernemingen zal afbouwen (99).

(155)

Griekenland heeft de toezegging gedaan dat de Bank […], haar private equity-dochteronderneming en een aantal effecten zal afstoten. Bovendien zal de Bank, met beperkte uitzonderingen, geen risicovolle effecten kopen (100).

(156)

Griekenland heeft daarnaast een aantal toezeggingen gedaan wat betreft de corporate governance van de Bank. Zo is toegezegd dat de beloning van de werknemers en managers van de Bank zal worden beperkt […] (101).

(157)

Griekenland heeft ook de toezegging gedaan dat de Bank haar kredietbeleid zal versterken om te garanderen dat besluiten over de toekenning en herstructurering van leningen gericht zijn op een maximale levensvatbaarheid en winstgevendheid voor de Bank. Griekenland heeft ook toegezegd dat de Bank aan strenge normen zal voldoen met betrekking tot de controle op kredietrisico's en de herstructurering van leningen (102).

(158)

Een aantal toezeggingen heeft betrekking op de activiteiten van de Bank met gelieerde kredietnemers. Die toezeggingen beogen te waarborgen dat de Bank niet van de prudentiële bankpraktijken afwijkt bij het verlenen of herstructureren van leningen aan haar werknemers, managers en aandeelhouders, alsook aan overheidsentiteiten, politieke partijen en mediabedrijven (103).

(159)

Tot slot heeft Griekenland een toezegging gedaan om een aantal beperkingen aan de activiteiten van de Bank op te leggen, zoals een verbod op coupon- en dividenduitkeringen, een overnameverbod en een verbod op het promoten van staatssteun (104).

(160)

Tot 31 december 2018 zal het nakomen van deze toezeggingen gecontroleerd worden door een monitoring trustee.

(161)

Daarnaast heeft Griekenland separaat aangegeven dat de voorafgaande goedkeuring van de Commissie gevraagd zal worden voor eventuele terugkoopacties van warrants door de Bank of een overheidsorgaan, met inbegrip van het HFSF (105).

(162)

Op 27 juli 2012 heeft de Commissie de formele onderzoeksprocedure ingeleid om na te gaan of aan de voorwaarden van de Bankenmededeling van 2008 (106) is voldaan met betrekking tot de geschiktheid, noodzaak en evenredigheid van de eerste overbruggingsherkapitalisatie die door het HFSF is verstrekt ten gunste van de Bank (maatregel B1).

(163)

Wat betreft de geschiktheid van de maatregel, gezien het feit dat de steun na eerdere herkapitalisatie- en liquiditeitssteun is verleend en gezien de langdurige reddingsperiode, heeft de Commissie haar twijfels uitgesproken of de Bank wel alle mogelijke stappen heeft ondernomen om de noodzaak van hulp in de toekomst te voorkomen (107). Bovendien was het de Commissie niet duidelijk wie de zeggenschap over de bank zou uitoefenen wanneer de eerste overbruggingsherkapitalisatie werd vervangen door een permanente herkapitalisatie (108) aangezien de Bank onder zeggenschap van de staat of van particuliere minderheidseigenaren zou kunnen komen te staan. De Commissie merkte op dat zij in beide gevallen wilde voorkomen dat het bestuur van de bank, en met name het kredietverleningsproces, aan kwaliteit zou inboeten.

(164)

Wat betreft de noodzaak van de eerste overbruggingsherkapitalisatie heeft de Commissie in overweging 67 van het besluit tot inleiding NBG gevraagd of alle mogelijke maatregelen zijn genomen om te voorkomen dat de Bank in de toekomst opnieuw steun nodig zou hebben. Bovendien kon de Commissie, aangezien de duur van de overbruggingsherkapitalisatieperiode onzeker was, niet bepalen of deze herkapitalisatie toereikend was en voldeed aan de beginselen voor vergoedingen en deling in de lasten op basis van de regels inzake staatssteun. Verder kon de Commissie deze herkapitalisatie niet beoordelen aangezien de voorwaarden voor de omzetting van de eerste overbruggingsherkapitalisatie in een permanente herkapitalisatie niet bekend waren op het moment dat het besluit tot inleiding NBG werd vastgesteld.

(165)

Wat betreft de evenredigheid van de maatregel heeft de Commissie twijfels geuit over de vraag of de waarborgen (verbod op promotie van staatssteun, verbod op coupon- en dividenduitkeringen, call-optieverbod en verbod op terugkoop, zoals beschreven in overweging 71 van het besluit tot inleiding NBG) voldoende waren met betrekking tot de eerste overbruggingsherkapitalisatie. Bovendien gaf de Commissie in overweging 72 van het besluit tot inleiding NBG aan dat de mededinging zou kunnen worden verstoord door enerzijds het ontbreken van regels om te voorkomen dat het HFSF alle vier de grootste Griekse banken (namelijk de Bank, Alpha Bank, NBG en Piraeus Bank) zou coördineren en door anderzijds het ontbreken van voldoende waarborgen om te vermijden dat zij commercieel gevoelige informatie zouden delen. De Commissie heeft daarom voorgesteld om een monitoring trustee te benoemen, die fysiek in de Bank aanwezig zou zijn.

(166)

Op 3 januari 2013 ontving de Commissie opmerkingen van een Griekse bank over het besluit tot inleiding NBG. Die Griekse bank merkte op dat de herkapitalisatie van Griekse banken door het HFSF in principe een te verwelkomen stap was op weg naar een gezonder en meer levensvatbaar bancair systeem. Zij had dan ook geen bezwaar tegen de herkapitalisatie van de Bank.

(167)

Hoewel zij haar volledige steun heeft uitgesproken voor het beginsel van herkapitalisatie van Griekse banken door het HFSF, verduidelijkte die Griekse bank echter dat zij, om de verstoringen van de mededinging te minimaliseren en om discriminatie te vermijden, verwachtte dat de herkapitalisatie via het HFSF beschikbaar zou zijn voor alle banken die in Griekenland onder vergelijkbare omstandigheden actief zijn.

(168)

Op 5 september 2012 diende Griekenland opmerkingen in die door de Bank van Griekenland en het HFSF waren opgesteld.

(169)

Wat betreft de geschiktheid van de eerste overbruggingsherkapitalisatie merkte de Bank van Griekenland op dat het bedrag van 18 miljard EUR van het kapitaal waarmee het HFSF de vier grootste Griekse banken in mei 2012 herkapitaliseerde minder was dan het uiteindelijke bedrag dat die banken nodig hadden om geleidelijk een tier 1-kernkapitaalratio van 10 % en een tier 1-kernkapitaalratio van 7 % in een negatief stressscenario van drie jaar te realiseren en te stabiliseren. Zij merkte ook op dat de eerste overbruggingsherkapitalisatie tijdelijk was, aangezien het herkapitalisatieproces door deze vier banken zou worden uitgevoerd met verhogingen van het aandeelkapitaal.

(170)

De Bank van Griekenland merkte ook op dat de herkapitalisatie van de grootste Griekse banken deel uitmaakte van de herstructurering op langere termijn van het Griekse bankwezen. Zij merkte op dat indien een bank in particuliere handen blijft het management waarschijnlijk hetzelfde zal blijven, terwijl als een bank een staatsbedrijf wordt (dat wil zeggen, eigendom van het HFSF), het HFSF een nieuwe directie kan benoemen, die in ieder geval door de Bank van Griekenland zal worden beoordeeld. De Bank van Griekenland wees erop dat zij het kader voor corporate governance, de geschiktheid van het management en het risicoprofiel van iedere bank doorlopend beoordeelt om ervoor te zorgen dat er geen buitensporige risico's worden genomen. Zij wees er ook op dat het HFSF al vertegenwoordigers in de raad van bestuur van de geherkapitaliseerde banken had benoemd.

(171)

Wat betreft de noodzaak van de eerste overbruggingsherkapitalisatie constateerde Bank van Griekenland dat de herkapitalisatie van de Bank beperkt was om ervoor te zorgen dat aan de op dat moment geldende minimumkapitaalvereisten (8 %) werd voldaan. Zij gaf ook aan dat de langdurige periode voorafgaand aan de herkapitalisaties te wijten was aan de sterke verslechtering van het ondernemingsklimaat in Griekenland en aan de effecten van het PSI-programma, aan de complexiteit van het hele project en aan de noodzaak om deelname van particuliere beleggers aan de verhogingen van het aandelenkapitaal te maximaliseren.

(172)

Wat betreft de evenredigheid van de eerste overbruggingsherkapitalisatie wees de Bank van Griekenland erop dat de volledige uitvoering van het bij de Commissie in te dienen herstructureringsplan wordt gewaarborgd door het feit dat de opschorting van de stemrechten van het HFSF onder andere zal worden opgeheven indien het herstructureringsplan op wezenlijke punten niet wordt uitgevoerd. De Bank van Griekenland merkte tevens op dat de problemen van de Bank niet te wijten waren aan een onderschatting van de risico's door het management van de Bank of aan commercieel agressieve maatregelen.

(173)

Wat betreft de geschiktheid van de eerste overbruggingsherkapitalisatie gaf het HFSF met betrekking tot de kwestie van mogelijke staatsinmenging als de staat hoge bedragen aan staatssteun verleent via het HFSF en het HFSF volledige zeggenschap heeft, aan dat de door het HFSF gefinancierde banken niet beschouwd worden als publieke of door de staat gecontroleerde entiteiten, en dat zij ook niet onder zeggenschap van de staat zouden komen nadat zij permanent door het HFSF zouden zijn geherkapitaliseerd. Het HFSF wees erop dat het Fonds een volledig onafhankelijke privaatrechtelijke entiteit is met zelfstandige beslissingsbevoegdheid. Het staat niet onder zeggenschap van de overheid, overeenkomstig artikel 16C, lid 2, van de HFSF-wet, op grond waarvan de kredietinstellingen waaraan het HFSF kapitaalsteun heeft verstrekt geen deel uitmaken van de publieke sector in ruime zin. Het wees ook op de bestuursstructuur van het HFSF.

(174)

Met betrekking tot de inmenging van het HFSF in het management van de Bank, merkte het HFSF op dat het de autonomie van de Bank zou respecteren en zich niet met het dagelijks bestuur zou bemoeien, gezien het feit dat zijn rol beperkt is tot de activiteiten bepaald in de HFSF-wet. Het gaf aan dat er geen inmenging of coördinatie door de staat zou plaatsvinden en dat de beslissingen van de Bank met betrekking tot het kredietverleningsproces (o.a. over zekerheden, prijzen en solvabiliteit van kredietnemers) op basis van commerciële criteria genomen zouden worden.

(175)

Het HFSF wees erop dat de HFSF-wet en de voorinschrijvingsovereenkomst toereikende waarborgen bevatten om te voorkomen dat bestaande particuliere aandeelhouders buitensporige risico's nemen. Het Fonds wees daarbij op aspecten als i) de benoeming van vertegenwoordigers van het HFSF als onafhankelijke niet-uitvoerende leden van de raad van bestuur van de Bank en hun aanwezigheid in de commissies, ii) de uitvoering van due diligence bij de Bank door het HFSF, en iii) het feit dat na de laatste herkapitalisatie zijn stemrecht slechts beperkt zou zijn zolang de Bank aan de voorwaarden van het herstructureringsplan voldeed.

(176)

Wat betreft de noodzaak van de eerste overbruggingsherkapitalisatie en specifiek met betrekking tot het niveau van de vergoeding van de steun, gaf het HFSF aan dat de vergoeding was overeengekomen met de vertegenwoordigers van de Commissie, de ECB en het IMF. Daarbij is er rekening gehouden mee gehouden dat de eerste overbruggingsherkapitalisatie vóór 30 september 2012 zou worden omgezet in een permanente herkapitalisatie, een termijn die in maart 2012 in het MEFP tussen de Commissie, de ECB, het IMF en Griekenland was vastgesteld.

(177)

Wat betreft de evenredigheid van de eerste overbruggingsherkapitalisatie merkte het HFSF op dat de maatregelen die het Fonds heeft genomen, zoals beschreven in overweging 175, voldoende waarborgen bieden gelet op de grote hoeveelheden ontvangen steun en de langdurige reddingsperiode. Bovendien stelde het HFSF dat er adequate maatregelen zijn ingevoerd om ervoor te zorgen dat de banken waarin het HFSF deelneemt geen commercieel gevoelige informatie uitwisselen. Deze maatregelen omvatten de benoeming van verschillende vertegenwoordigers van het HFSF bij deze banken, de mandaten van deze vertegenwoordigers die specifiek de doorgifte van informatie van één vertegenwoordiger aan een ander moeten voorkomen, alsook duidelijke interne instructies aan deze functionarissen om geen commercieel gevoelige informatie van de banken door te geven. Het HFSF stelde bovendien dat het zijn rechten met betrekking tot de banken niet zal uitoefenen op een wijze die een daadwerkelijke mededinging kan voorkomen, beperken, verstoren of aanzienlijk verminderen of belemmeren. Ten slotte wees het HFSF erop dat de leden van zijn raad van bestuur en zijn werknemers niet alleen gebonden zijn aan strenge geheimhoudingsregels en fiduciaire verplichtingen, maar ook aan de bepalingen inzake het beroepsgeheim betreffende hun activiteiten.

(178)

De Commissie moet in de eerste plaats vaststellen of de staatssteun verband houdende met de afwikkeling van de drie coöperatieve banken (dat wil zeggen het dekken van de financieringstekorten waardoor de overdracht van deposito's mogelijk werd), staatssteun vormt in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag. Volgens deze bepaling wordt staatssteun gevormd door alle steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen verstoren of dreigen te verstoren, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt.

(179)

De Commissie zal daartoe allereerst beoordelen of er al dan niet sprake is geweest van een voordeel voor een van de volgende potentiële begunstigden: i) de coöperatieve banken en de potentieel overgedragen „activiteiten” aan de Bank; en ii) de Bank.

(180)

Met betrekking tot drie coöperatieve banken merkt de Commissie op dat de vergunningen van de bank van Lesvos-Limnos, de bank van Achaia en de bank van Lamia zijn ingetrokken en dat de bijbehorende liquidatieprocedures in gang zijn gezet. Dat betekent dat zij geen economische activiteiten meer verrichten op de bancaire markt.

(181)

De staatssteun, dat wil zeggen de dekking van de financieringstekorten, zou uitsluitend als staatssteun voor de overgedragen vorderingen en passiva aangemerkt kunnen worden in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag, indien zij samen een onderneming zouden vormen. Het concept van een onderneming omvat elke entiteit die economische activiteiten verricht, ongeacht de rechtspersoonlijkheid en de manier waarop zij gefinancierd wordt. Elke activiteit die bestaat uit het aanbieden van goederen en diensten op een bepaalde markt wordt als een economische activiteit beschouwd. Om vast te kunnen stellen of er van steun aan een onderneming sprake is, dient dan ook beoordeeld te worden of de overdracht van de vorderingen en passiva de overdracht van een economische activiteit met zich brengen.

(182)

Zoals eerder al opgemerkt in punt 2.2.1, zijn na de afwikkeling van de drie coöperatieve banken uitsluitend deposito's en de vorderingen op en verplichtingen jegens het HDIGF aan de Bank overgedragen. De drie coöperatieve banken boden in totaal werk aan 187 werknemers en hadden 21 vestigingen. In dit verband dient opgemerkt te worden dat er geen sprake was van een automatische overdracht van vestigingen, of arbeidscontracten of leningen van de drie coöperatieve banken aan de Bank. Het feit dat er geen leningen aan de Bank zijn overgedragen maar dat deze bij de drie coöperatieve banken in liquidatie bleven berusten en er ook geen sprake was van een overdracht van vestigingen of een automatische overdracht van arbeidscontracten (109) ondersteunen de conclusie dat er geen overdracht van een economische activiteit heeft plaatsgevonden. De overgedragen passiva (dat wil zeggen de deposito's) kunnen niet als begunstigde van de staatssteun worden aangemerkt, aangezien zij geen onderneming vormen.

(183)

Samengevat is de liquidatie van de drie bestaande rechtspersonen in gang gezet en verrichten zij geen bancaire activiteiten meer. Tegelijkertijd vormen de overgedragen passiva geen economische activiteit.

(184)

De conclusie luidt dan ook dat het door het verlenen van EFSF-obligaties door het HFSF aan de Bank ter dekking van het financieringstekort van de overgenomen activa en passiva van de drie coöperatieve banken, niet mogelijk is om de economische activiteiten van die drie banken voort te zetten. Dat betekent dat de HFSF-steun niet als steun voor de geliquideerde activiteiten aangemerkt kan worden en ook niet als steun voor de overgedragen activa en passiva.

(185)

Met betrekking tot de vraag of de verkoop van de activa en passiva van de drie coöperatieve banken staatssteun voor de Bank vormt, moet de Commissie beoordelen of aan bepaalde eisen is voldaan. Zij moet met name onderzoeken of: i) het verkoopproces open en niet-discriminerend was; ii) de verkoop plaatsvond tegen marktvoorwaarden; en iii) de staat de verkoopprijs voor de betrokken activa en passiva heeft gemaximaliseerd (110).

(186)

Zoals eerder al opgemerkt in overweging 64 heeft de Bank van Griekenland alleen contact opgenomen met de vijf grootste kredietinstellingen die toentertijd in Griekenland actief waren. Het beperkte aantal kopers betekent echter niet automatisch dat de aanbesteding niet open was aangezien het de enige kredietinstellingen betrof die naar alle waarschijnlijkheid interesse hadden in het uitbrengen van een bod. Het verkooppakket bestond immers uitsluitend uit deposito's. Om van de synergieën op die deposito's te kunnen profiteren, is het noodzakelijk dat de koper in het betreffende geografische gebied actief is. Een bank die niet in de betreffende regio's zelf gevestigd is, zou geen service aan depositohouders kunnen verlenen. Dat betekent dat er niet veel deposito's vastgehouden zouden kunnen worden en dat de verkrijger dus kosten zou maken voor het overnemen van die deposito's terwijl hij daar geen profijt van zou trekken. De Bank van Griekenland mocht er dan ook, gezien het korte tijdsbestek waarin de drie coöperatieve banken afgewikkeld moesten worden, redelijkerwijs van uitgaan dat alleen kredietinstellingen met een bedrijfsmodel dat de mogelijkheid bood om diensten aan die depositohouders te kunnen verlenen, geïnteresseerd zouden zijn in het overnemen van die activa. De Bank en drie andere banken hebben een bindend bod ingediend. De voorkeur ging uit naar het bod van de Bank vanwege de geboden vergoeding en de tijd die nodig zou zijn om de overdracht af te ronden. De Bank had aangeboden om als vergoeding een bedrag van […] % van de overgedragen deposito's te betalen en gaf aan dat de overdracht naar schatting binnen één werkdag voltooid zou kunnen zijn.

(187)

Dientengevolge concludeert de Commissie overeenkomstig punt 20 van de Herstructureringsmededeling en haar eigen beschikkingspraktijk dat uitgesloten kan worden dat er in dit geval sprake van staatssteun aan de Bank is geweest (111).

(188)

De staatssteun die is verleend bij de verkoop van de drie coöperatieve banken vormt geen staatssteun voor de drie coöperatieve banken, voor de overgedragen activa of voor de Bank. Dat betekent dat de maatregel niet als staatssteun aangemerkt wordt in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(189)

De Commissie dient vast te stellen of de maatregelen staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(190)

De kapitaalinjectie van 50 miljoen EUR door de Griekse staat in de FB Bank in juli 2009 (maatregel FB1), de Griekse staatseffecten ten bedrage van 60 miljoen EUR in mei 2012 (maatregel FB2) en de staatsgarantie die in maart 2011 aan de FB Bank is verstrekt voor uitgegeven obligaties met een nominale waarde van 50 miljoen EUR (maatregel FB3) zijn toegekend op grond van de steunregeling voor Griekse banken (112). In het besluit tot goedkeuring van die regeling concludeerde de Commissie dat maatregelen op grond van die regeling staatssteun vormen.

(191)

De Commissie merkt dan ook op dat de overgedragen activiteiten zonder die maatregelen niet meer bestaan zouden hebben. Deze maatregelen hebben bijgedragen aan de stabilisering en de voortzetting van de economische activiteiten die later aan de Bank zijn overgedragen. De Commissie concludeert dan ook dat die maatregelen aan de economische activiteiten van de FB Bank ten goede zijn gekomen. Die activiteiten zijn later aan de Bank overgedragen en daarom vormen de maatregelen staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(192)

De Commissie merkt op dat het HFSF een door Griekenland opgerichte en gefinancierde entiteit ter ondersteuning van banken is en dat de maatregelen FB4 en FB5 derhalve als staatssteun aangemerkt worden. De Commissie merkt daarnaast op dat maatregelen FB4 en FB5 selectief van aard zijn, aangezien zij alleen aan de activiteiten van de FB Bank ten goede komen.

(193)

Bovendien is de Commissie van mening dat de maatregelen FB4 en FB5 de activiteiten van de FB Bank een duidelijk voordeel bieden omdat zij door die maatregelen voortgezet kunnen worden. De opdracht tot overdracht is in dat geval ook daadwerkelijk een verkoop „en bloc”. Terwijl het eigen vermogen en de achtergestelde schulden niet worden overgedragen, gebeurt dat wel met de belangrijkste productieve bancaire activa (vestigingen, deposito's en leningen). Maatregel FB4 levert dus een voordeel op voor de overgedragen activiteiten aangezien hierdoor voldoende activa beschikbaar zijn om de bijbehorende deposito's te dekken zodat de overgedragen activiteiten voortgezet kunnen worden als gevolg van de verkoop „en bloc” van de activa van de FB Bank.

(194)

Zonder maatregel FB5 zou de verkoop ook niet mogelijk zijn geweest omdat de overdracht een mogelijk negatief effect had kunnen hebben op de solvabiliteitsratio van de verkrijger. Dan zouden de overgedragen activiteiten beëindigd zijn, hetgeen betekent dat de maatregelen FB4 en FB5 derhalve een duidelijk voordeel opleveren voor die activiteiten.

(195)

De Commissie is van mening dat de maatregelen FB4 en FB5 niet verenigbaar zijn met het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie. In feite heeft het HFSF geen enkel vooruitzicht om winst te maken op zijn bijdrage: in ruil voor die bijdrage heeft het namelijk geen vordering op de Bank gekregen, maar uitsluitend een vordering op de entiteit in liquidatie, dat wil zeggen de FB Bank (113). Het HFSF zal dus de bijgedragen financiële middelen waarschijnlijk niet volledig terugkrijgen.

(196)

Het selectieve voordeel dat de maatregelen FB4 en FB5 opleveren, leidt tot een verstoring van de mededinging doordat een bankactiviteit kan blijven voortbestaan, op de markt aangeboden kan blijven worden en met andere banken kan blijven concurreren, met inbegrip van dochterondernemingen van buitenlandse banken die in Griekenland actief zijn of mogelijk geïnteresseerd zijn om de Griekse markt te betreden. Daarom hebben de maatregelen FB4 en FB5 een effect op de handel tussen de lidstaten en kunnen zij mogelijk de mededinging verstoren.

(197)

De Commissie concludeert derhalve dat de dekking door het HFSF van het financieringstekort van 456,97 miljoen EUR verband houdende met de activa die door de FB Bank aan de Bank zijn overgedragen, evenals de toezegging van het HFSF om de kapitaalbehoeften (die tot 100 miljoen EUR op kunnen lopen) met betrekking tot die activa, te dekken, staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(198)

Zoals reeds uiteengezet in overweging 193 beschouwt de Commissie de activiteiten van de FB Bank als de begunstigde van de maatregelen FB4 en FB5, aangezien de steun de voortzetting van deze economische activiteiten binnen de Bank mogelijk heeft gemaakt.

(199)

Voor wat betreft de vraag of de verkoop van de activiteiten van de FB Bank staatssteun voor de Bank vormt overeenkomstig punt 49 van de Bankenmededeling uit 2008, moet de Commissie beoordelen of aan bepaalde eisen is voldaan. Zij moet met name onderzoeken of: i) het verkoopproces open en niet-discriminerend was; ii) de verkoop plaatsvond tegen marktvoorwaarden; en iii) de financiële instelling of de regering de verkoopprijs voor de betrokken activa en passiva heeft gemaximaliseerd.

(200)

De Bank heeft het pakket activa en passiva van de FB Bank verworven omdat zij het voorkeursbod heeft uitgebracht in het kader van een niet-discriminerende aanbestedingsprocedure die openstond voor andere banken. De Bank van Griekenland besloot om uitsluitend met de vier grootste banken van Griekenland contact op te nemen, waarvan alleen de Bank en één andere bank een niet-bindend bod hebben uitgebracht. Vervolgens heeft de Bank van Griekenland de twee bieders verzocht om een verbeterd bod uit te brengen. De Bank van Griekenland heeft uiteindelijk voor de NBG gekozen omdat dat bod lagere afwikkelingskosten met zich meebracht (114).

(201)

De Commissie merkt op dat de Bank van Griekenland slechts met vier banken contact heeft opgenomen (115). Het feit dat er met een beperkt aantal kopers contact is opgenomen, betekent echter niet automatisch dat de aanbesteding niet open was gezien het gebrek aan andere banken die in Griekenland op de markt actief waren met een voldoende omvang om de aangeboden activa te verwerken en met genoeg kapitaal ten tijde van de afwikkeling. Daarnaast bleek er in die periode bij buitenlandse krediet- en financiële instellingen ook weinig belangstelling te bestaan om bankactiviteiten in Griekenland op te zetten. Bovendien had de Bank van Griekenland vooraf al een besluit genomen over de aard van de portefeuille aan activa en passiva die overgedragen zou worden en was ook al het tijdschema vastgelegd waaraan bieders moesten voldoen om voor gunning in aanmerking te komen. De Commissie is van mening dat het aanbestedingsproces open en niet-discriminerend was.

(202)

De negatieve prijs (dat wil zeggen, rekening houdend met het financieringstekort en dekking van voornoemde kapitaalbehoeften) voor de activa en passiva van de FB Bank sluit niet uit dat de verkoopprijs de marktwaarde van het bedrijf weergeeft (116). De Commissie heeft geen reden om aan te nemen dat het uitgebrachte bod en de betaalde prijs niet de marktprijs van het bedrijf weergeven. Hierbij dient opgemerkt te worden dat, op grond van de Griekse wetgeving, de reële waarde van de overgedragen activa in eerste instantie door de Bank van Griekenland wordt geschat waarna die waarde gedurende een periode van zes maanden door externe deskundigen wordt geverifieerd en aangepast. De Commissie is derhalve van mening dat de verkoop op marktvoorwaarden heeft plaatsgevonden. Op basis van het bovenstaande concludeert de Commissie overeenkomstig punt 49 van de Bankenmededeling uit 2008, punt 20 van de Herstructureringsmededeling en haar eigen beschikkingspraktijk (117), dat uitgesloten kan worden dat er in dit geval sprake van staatssteun voor de Bank is geweest.

(203)

Op basis van overweging 190 tot en met 197 is de Commissie van mening dat de maatregelen FB1, FB2, FB3, FB4 en FB5 allemaal voldoen aan de voorwaarden in artikel 107, lid 1, van het Verdrag en dus als staatssteun aangemerkt moeten worden.

(204)

De Commissie concludeert derhalve dat de activiteiten van de FB Bank staatssteun hebben ontvangen in de vorm van kapitaalsteun van 606,97 miljoen EUR (maatregelen FB1, FB4 en FB5), naast Griekse staatseffecten voor een bedrag van 60 miljoen EUR (maatregel FB2) en staatsgaranties ter waarde van 50 miljoen EUR (maatregel FB3), een en ander zoals samengevat in tabel 10.

Tabel 10

Overzicht van de totale steun voor de activiteiten van de FB Bank

(205)

Op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag is de Commissie bevoegd om steun als verenigbaar met de interne markt te beschouwen als deze bedoeld is om „een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat op te heffen”.

(206)

De Commissie heeft erkend dat de wereldwijde financiële crisis een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat kan veroorzaken en dat maatregelen ter ondersteuning van banken die verstoring kunnen verhelpen. Dit is bevestigd in de Bankenmededeling uit 2008, de Herkapitalisatiemededeling en de Herstructureringsmededeling. De Commissie is nog steeds van mening dat is voldaan aan de eisen voor goedkeuring van staatssteun overeenkomstig artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag, gezien de terugkeer van spanningen op de financiële markten. De Commissie heeft dat standpunt bevestigd door het aannemen van de Verlengingsmededeling 2011 (118) en de Bankenmededeling 2013 (119).

(207)

Met betrekking tot de Griekse economie heeft de Commissie in haar besluiten ter goedkeuring en verlenging van de steunregeling voor Griekse banken en in haar goedkeuring van de maatregelen voor staatssteun van Griekenland ten gunste van afzonderlijke banken erkend dat er een ernstige verstoring van de Griekse economie dreigt en dat staatssteun voor banken een geschikt middel is om die verstoring te verhelpen. De rechtsgrondslag voor de beoordeling van de steunmaatregelen moet daarom artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag zijn.

(208)

In overeenstemming met punt 15 van de Bankenmededeling 2008 moet de steun voldoen aan de algemene criteria voor verenigbaarheid om verenigbaar te zijn op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag:

a)   Geschiktheid: De steun moet doelgericht zijn, zodat daarmee daadwerkelijk de doelstelling van het opheffen van een ernstige verstoring in de economie kan worden bereikt. Dit is niet het geval indien de maatregel niet geschikt is om deze verstoring op te heffen.

b)   Noodzaak: De steunmaatregel moet, wat bedrag en vorm betreft, noodzakelijk zijn om de doelstelling te behalen. De maatregel moet dan ook een bedrag vertegenwoordigen dat minimaal vereist is om de doelstelling te verwezenlijken, en in de meest geschikte vorm worden gegoten om de verstoring op te heffen.

c)   Evenredigheid: De positieve effecten van de maatregel moeten naar behoren worden afgewogen tegen de concurrentieverstoringen, opdat de verstoringen worden beperkt tot het noodzakelijke minimum om de doelstellingen van de maatregel te verwezenlijken.

(209)

De Commissie heeft tijdens de financiële crisis verenigbaarheidscriteria voor verschillende soorten steunmaatregelen ontwikkeld. De beginselen voor de beoordeling van steunmaatregelen zijn voor het eerst vastgelegd in de Bankenmededeling 2008.

(210)

De Herkapitalisatiemededeling bevat verdere richtsnoeren inzake het niveau van de vergoeding die vereist is voor kapitaalinjectie door de staat.

(211)

Tot slot heeft de Commissie in de Herstructureringsmededeling uiteengezet hoe zij de herstructureringsplannen zal beoordelen. Bij haar beoordeling van het herstructureringsplan voor de Bank op basis van de Herstructureringsmededeling zal de Commissie uitgaan van alle maatregelen die in tabel 10 staan vermeld.

(212)

Maatregelen FB1, FB2 en FB3 zijn genomen op grond van de steunregeling voor Griekse banken. De maatregelen die onder deze regeling vallen zijn in het besluit van de Commissie van 19 november 2008 reeds als verenigbaar met de interne markt aangemerkt.

(213)

Wat betreft de geschiktheid van de maatregelen FB4 en FB5, is de Commissie van mening dat deze maatregelen geschikt zijn omdat zij als waarborg fungeerden voor depositohouders van de FB Bank en daardoor ook een waarborg vormden voor de financiële stabiliteit. Deze activiteiten hadden niet kunnen worden voortgezet zonder de steun van het HFSF, aangezien de FB Bank een negatief eigen vermogen had op het moment van de afwikkeling en in de toenmalige moeilijke marktomstandigheden zou geen enkele bank een portefeuille met activa en passiva met een negatieve waarde hebben overgenomen die haar solvabiliteitspositie alleen maar zou verslechteren. De maatregelen zorgden er derhalve voor dat de financiële stabiliteit in Griekenland werd gehandhaafd. Op grond hiervan beschouwt de Commissie de maatregel geschikt als reddingssteun.

(214)

Volgens de Bankenmededeling 2008 moet de steunmaatregel wat bedrag en vorm betreft noodzakelijk zijn voor het bereiken van de doelstelling van de maatregel. Dit impliceert dat een kapitaalinjectie de minimale omvang moet hebben die nodig is om die doelstelling te bereiken.

(215)

Zoals de Bank van Griekenland in haar brief van 8 mei 2013 al aangaf, zou het intrekken van de vergunning zonder de toepassing van afwikkelingsmaatregelen en ondanks de geringe omvang van de FB Bank, een negatief effect kunnen hebben op het vertrouwen van depositohouders in het Griekse bankwezen en dus ook op de financiële stabiliteit. De Bank van Griekenland voegde daar bovendien aan toe dat zij wat de verschillende afwikkelingsopties betreft, de voorkeur gaf aan de afwikkeling van de FB Bank via een Purchase & Assumption-procedure in overeenstemming met het MEFP van december 2012. Zij was van mening dat via die procedure een directe en definitieve oplossing mogelijk was van de problemen waarmee de FB Bank werd geconfronteerd. De Commissie is van mening dat deze financiële stabiliteitsaspecten de noodzaak van maatregelen FB4 en FB5 ondersteunen.

(216)

Met betrekking tot de omvang van de steunverlening, merkte de Bank van Griekenland in haar besluit 10/1/10.5.2013 op dat een opdracht tot overdracht van geselecteerde activa en passiva de voorkeursoplossing was aangezien hierdoor de afwikkelingskosten werden geminimaliseerd. Dat besluit was ook in overeenstemming met het MEFP van maart 2012. Daarnaast constateert de Commissie dat de definitieve omvang van het financieringstekort zorgvuldig door de Griekse autoriteiten is vastgesteld waarbij ook rekening is gehouden met het waarderingsrapport van een met de wettelijke controle belaste accountant. De bijdrage kwam exact overeen met het verschil tussen de reële waarde van de overgedragen activa en de waarde van de passiva. Bovendien had het HFSF toegezegd om de kapitaalbehoeften slechts tot 9 % van de overgedragen activa (zoals geschat door de Bank van Griekenland) te dekken. Het feit dat van de twee bieders alleen de Bank heeft ingestemd met het herzien van haar bod vormt een ondersteuning van de conclusie dat de bijdrage niet buitensporig was.

(217)

Daarnaast is het eigen vermogen van de FB Bank niet overgedragen, maar is dat vermogen bij de entiteit in liquidatie achtergebleven, dat wil zeggen bij de FB Bank. Dat betekent dat de inbreng van aandeelhouders volledig verloren gaat en dat de bijdrage van het HFSF niet opgezadeld wordt met kosten om die aandeelhouders te redden.

(218)

Wat betreft de vergoeding van de steun, zoals ook eerder aangegeven in overweging 195, zal het HFSF zeer waarschijnlijk niet alle geïnjecteerde financiële middelen terugkrijgen (120). Het is derhalve duidelijk dat het HFSF geen vergoeding ontvangt en dat zijn bijdrage te vergelijken is met een subsidie. Zoals aangegeven in punt 44 van de Herkapitalisatiemededeling kan een onvoldoende vergoede herkapitalisatie alleen worden geaccepteerd in het geval van noodlijdende banken die geen vergoeding kunnen betalen. De Commissie is van oordeel dat dit voor de FB Bank het geval is. Door het ontbreken van een vergoeding is een ingrijpende herstructurering noodzakelijk, overeenkomstig de Herkapitalisatiemededeling.

(219)

Tot besluit wordt geconstateerd dat de maatregelen FB4 en FB5 wat bedrag en vorm betreft noodzakelijk zijn als reddingssteun om de doelstellingen, te weten een beperking van de verstoring van het Griekse banksysteem en de economie als geheel, te verwezenlijken.

(220)

De Commissie merkt op dat de FB Bank niet meer bestaat in de hoedanigheid als voorheen. Het feit dat de steun de overgedragen activiteiten heeft gered kan in theorie tot verstoringen van de mededinging leiden. De Commissie wijst in dit verband echter op de geringe omvang van de FB Bank en op de aard van het verkoopproces, waarbij concurrenten de gelegenheid kregen om op geselecteerde activa en passiva van de FB Bank te bieden. Bovendien zijn de economische activiteiten van de FB Bank onmiddellijk na de overdracht volledig opgegaan in de Bank en bestonden zij dus niet langer als afzonderlijke economische activiteit of concurrent. De Commissie concludeert derhalve dat de steun geen overmatige verstoringen van de mededinging met zich meebrengt.

(221)

Geconcludeerd wordt dat de maatregelen FB4 en FB5 geschikt en noodzakelijk zijn en dat zij, gezien de geringe omvang van de FB Bank en het feit dat zij door de integratie in de Bank zal verdwijnen als een zelfstandige concurrent, evenredig zijn met het beoogde doel in overeenstemming met de Bankenmededeling van 2008 en de Herkapitalisatiemededeling.

(222)

Met betrekking tot de vergoeding van maatregel FB4 heeft de Commissie in overweging 218 opgemerkt dat het HFSF de 456,97 miljoen EUR die het fonds in de afwikkeling van de FB Bank heeft geïnjecteerd (maatregel FB4), waarschijnlijk niet volledig zal terugkrijgen. Het ontbreken van een vergoeding maakt een ingrijpende herstructurering noodzakelijk, zowel door middel van levensvatbaarheidsmaatregelen als van maatregelen tot beperking van de mededingingsverstoring.

(223)

Punt 21 van de Herstructureringsmededeling stelt dat indien de kredietinstelling in moeilijkheden op lange termijn niet op geloofwaardige wijze weer levensvatbaar kan worden, een ordelijke liquidatie of de veiling ervan moet worden overwogen. lidstaten kunnen daarom het uittreden van niet-levensvatbare spelers stimuleren, waarbij mogelijk wordt gemaakt dat het uittredingsproces binnen een geschikt tijdsbestek plaatsvindt, zodat de financiële stabiliteit gehandhaafd blijft.

(224)

De FB Bank was echter op een zelfstandige basis niet levensvatbaar en daarom is de liquidatie ervan in gang gezet. In dat opzicht wordt in punt 17 van de Herstructureringsmededeling uiteengezet dat „de verkoop van een noodlijdende bank aan een andere financiële instelling kan bijdragen aan het herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn, als de koper levensvatbaar is en de overdracht van de noodlijdende bank kan verwerken, en het vertrouwen in de markt kan helpen herstellen”.

(225)

Zoals vermeld in punt 7.5.2 kan de Bank op basis van haar herstructureringsplan worden beschouwd als een levensvatbare entiteit. Derhalve kan, doordat de activiteiten van de FB Bank aan de Bank zijn overgedragen, hun levensvatbaarheid op lange termijn worden hersteld. Bovendien kan het feit dat de activiteiten van de FB Bank volledig zijn geïntegreerd (121) in de Bank en de FB Bank als een zelfstandige concurrent verdwijnt, als een diepgaande herstructurering worden aangemerkt, zoals ook vereist is bij een onvoldoende vergoeding van de staatssteun.

(226)

Zoals nader toegelicht in overweging 216 wordt door de gekozen afwikkeling van de FB Bank gewaarborgd dat de herstructureringskosten tot een minimum beperkt blijven. In de eerste plaats is het financieringstekort zorgvuldig door de Griekse autoriteiten vastgesteld waarbij rekening is gehouden met een verslag van onafhankelijke accountants. Daarnaast heeft het HFSF zich verbonden om de kapitaalbehoeften van de koper in verband met de overgedragen activiteiten slechts tot het wettelijke minimum te dekken. Bovendien leveren de integratie van de economische activiteiten van de FB Bank in een grotere entiteit en de daarmee gepaard gaande synergieën vanwege de rationalisering van het netwerk van vestigingen van de FB Bank, de consolidatie van de IT-infrastructuur en de verlaging van de financieringskosten, een bijdrage aan het beperken van de herstructureringskosten tot het minimum vergeleken met een scenario waarin de staat getracht zou hebben om de levensvatbaarheid van de FB Bank op een zelfstandige basis te herstellen.

(227)

Wat het eigen vermogen en de achtergestelde schulden betreft, kan geconstateerd worden dat deze niet aan de Bank zijn overgedragen, maar bij de FB Bank, dat wil zeggen de entiteit in liquidatie, zijn achtergebleven. Daarom is de Commissie van mening dat de aandeelhouders voldoende in de lasten hebben gedeeld aangezien zij pas aanspraak kunnen maken op de opbrengst van de liquidatie indien deze toereikend is om allereerst het HFSF terug te betalen, omdat de vordering van het fonds voorrang heeft boven die van andere crediteuren. Gezien de beperkte hoeveelheid geliquideerde activa is het derhalve onwaarschijnlijk dat de aandeelhouders hun belegging terug zullen krijgen.

(228)

Wat betreft maatregelen tot beperking van mededingingsverstoring is in punt 30 van de Herstructureringsmededeling het navolgende bepaald: „De Commissie neemt als uitgangspunt voor de beoordeling van de behoefte aan dergelijke maatregelen de omvang, schaal en reikwijdte van de activiteiten die de bank in kwestie zou hebben na de uitvoering van een geloofwaardig herstructureringsplan […]. De aard en de vorm van dergelijke maatregelen zal afhangen van twee criteria: enerzijds het steunbedrag en de voorwaarden waarop en de omstandigheden waarin die steun is toegekend, en anderzijds de kenmerken van de markt of markten waarop de begunstigde bank actief zal zijn.”.

(229)

De totale steun in de vorm van kapitaal bedraagt 606,97 miljoen EUR (maatregelen FB1, FB4 en FB5), naast Griekse staatseffecten voor een bedrag van 60 miljoen EUR (maatregel FB2) en staatsgaranties ter waarde van 50 miljoen EUR (maatregel FB3). Maatregel FB1 komt overeen met 3,25 % van de RWA van de FB Bank op 31 december 2008. Maatregel FB4, de dekking van het financieringstekort in verband met de overdracht van de FB Bank aan de Bank, komt overeen met circa 33,44 % van de RWA van de FB Bank op 31 maart 2013. Maatregel FB5 komt per definitie overeen met 9 % van de overgedragen RWA van de FB Bank aan de Bank. Dergelijke steunbedragen, in combinatie met het feit dat er geen vergoeding is betaald, vereisen een sterke vermindering van de aanwezigheid op de markt van de begunstigde.

(230)

Wat betreft de markt waarop de FB Bank actief was, merkt de Commissie op dat de FB Bank een zeer kleine bank was (met een aandeel van minder dan 0,5 % van de totale activa van de Griekse banken en een marktaandeel in leningen en deposito's in Griekenland van minder dan 1 %). Bijgevolg waren de activa en passiva die van de FB Bank aan de Bank zijn overgedragen relatief klein vergeleken met de totale omvang van het Griekse bankwezen.

(231)

Bovendien zijn de activiteiten van de FB Bank ook aan concurrenten aangeboden door middel van een openbare veiling. Na de verkoop ervan hield de FB Bank op te bestaan als een zelfstandige concurrent, omdat zij volledig in de Bank was opgegaan.

(232)

Geconcludeerd wordt dat, gezien de geringe omvang van de overgedragen activiteiten, het openbare verkoopproces, en het feit dat de activiteiten van de FB Bank volledig in de Bank zijn geïntegreerd, er geen sprake is van overmatige mededingingsverstoringen, ondanks het zeer grote bedrag aan steun en het feit dat er geen vergoeding is betaald.

(233)

Op basis van bovenstaande analyse luidt de conclusie dat de verkoop van geselecteerde activa en passiva van de FB Bank en hun integratie in de Bank voor levensvatbaarheid op lange termijn van de activiteiten van de FB Bank zorgen, dat de steun tot het noodzakelijke minimum beperkt is en dat er geen sprake is van overmatige mededingingsverstoringen in overeenstemming met de Herstructureringsmededeling.

(234)

Alle steunmaatregelen zoals weergegeven in tabel 10 zijn derhalve verenigbaar met de interne markt.

(235)

De Commissie moet allereerst beoordelen of de maatregelen staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(236)

Het HFSF is een door Griekenland opgerichte en gefinancierde entiteit ter ondersteuning van banken. De maatregelen PB1 en PB2 moeten derhalve als staatssteun aangemerkt worden. De maatregelen PB1 en PB2 zijn daarnaast selectief van aard, aangezien zij alleen aan de activiteiten van de Probank ten goede komen.

(237)

Bovendien bieden de maatregelen PB1 en PB2 de activiteiten van de Probank een duidelijk voordeel omdat zij door die maatregelen voortgezet kunnen worden. De opdracht tot overdracht is in dat geval een verkoop „en bloc”, aangezien het eigen vermogen niet wordt overgedragen, maar de belangrijkste productieve bancaire activa wel (vestigingen, deposito's en leningen).

(238)

De maatregelen PB1 en PB2 zijn ook niet verenigbaar met beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie. In feite heeft het HFSF geen enkel vooruitzicht om winst te maken op zijn bijdrage: in ruil voor die bijdrage heeft het namelijk geen vordering op de Bank gekregen, maar uitsluitend een vordering op de entiteit in liquidatie, dat wil zeggen de Probank (122). Het HFSF zal dus de bijgedragen financiële middelen waarschijnlijk niet volledig terugkrijgen.

(239)

Het selectieve voordeel dat de maatregelen PB1 en PB2 opleveren, leidt tot een verstoring van de mededinging doordat een bankactiviteit kan blijven voortbestaan, op de markt aangeboden kan blijven worden en met andere banken kan blijven concurreren die in Griekenland actief zijn of mogelijk geïnteresseerd zijn om de Griekse markt te betreden. Dat betekent dat de maatregelen PB1 en PB2 een effect op de handel tussen de lidstaten hebben en dat zij mogelijk de mededinging kunnen verstoren.

(240)

De conclusie luidt derhalve dat de dekking door het HFSF van het financieringstekort van 562,73 miljoen EUR verband houdende met de activa die door de Probank aan de Bank zijn overgedragen, evenals de toezegging van het HFSF om de kapitaalbehoeften met betrekking tot die activa (die tot [180 tot 280] miljoen EUR kunnen oplopen), staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(241)

De activiteiten van de Probank worden als de begunstigde van de maatregelen PB1 en PB2 aangemerkt, aangezien de steun de voortzetting van deze economische activiteiten binnen de Bank mogelijk heeft gemaakt.

(242)

Voor wat betreft de vraag of de verkoop van de activiteiten van de Probank staatssteun voor de Bank vormt overeenkomstig punt 49 van de Bankenmededeling uit 2008, moet de Commissie beoordelen of aan bepaalde eisen is voldaan. Zij moet met name onderzoeken of: i) het verkoopproces open en niet-discriminerend was; ii) de verkoop plaatsvond tegen marktvoorwaarden; en iii) de financiële instelling of de regering de verkoopprijs voor de betrokken activa en passiva heeft gemaximaliseerd.

(243)

De Bank heeft het pakket activa en passiva van de Probank verworven omdat zij het voorkeursbod heeft uitgebracht in het kader van een niet-discriminerende aanbestedingsprocedure, die openstond voor andere banken. De Bank van Griekenland besloot om uitsluitend met de vier grootste banken van Griekenland contact op te nemen, waarvan alleen de Bank en één andere bank een niet-bindend bod hebben uitgebracht. De voorkeur is uiteindelijk uitgegaan naar het bod van de Bank vanwege de geboden vergoeding en de verwachte synergieën.

(244)

De Bank van Griekenland heeft slechts met vier banken contact opgenomen. Het feit dat er met een beperkt aantal kopers contact is opgenomen, betekent echter niet automatisch dat de aanbesteding niet open was gezien het gebrek aan andere banken die in Griekenland op de markt actief waren met een voldoende omvang om de aangeboden activa te verwerken en met genoeg kapitaal ten tijde van de afwikkeling. Tot de afwikkeling van de Probank had ook geen enkele buitenlandse krediet- of financiële instelling een geldig bindend voorstel ingediend om de Probank over te nemen ondanks het herhaaldelijk verlengen van de deadline. Daarnaast bleek er in die periode bij buitenlandse krediet- en financiële instellingen ook weinig belangstelling te bestaan om bankactiviteiten in Griekenland op te zetten. Bovendien had de Bank van Griekenland vooraf al een besluit genomen over de aard van de portefeuille aan activa en passiva die overgedragen zou worden en was ook al het tijdschema vastgelegd waaraan bieders moesten voldoen om voor gunning in aanmerking te komen. De Commissie is dan ook van mening dat het aanbestedingsproces open en niet-discriminerend was.

(245)

De negatieve prijs (dat wil zeggen, rekening houdend met het financieringstekort en dekking van voornoemde kapitaalbehoeften) van de activa en passiva van de Probank sluit niet uit dat de verkoopprijs de marktwaarde van het bedrijf weergeeft (123). De Commissie heeft geen reden om aan te nemen dat het uitgebrachte bod en de betaalde prijs niet de marktprijs van het bedrijf weergeven. De reële waarde van de activa is immers door de Bank van Griekenland vastgesteld en geverifieerd door externe accountants. De Commissie is derhalve van mening dat de verkoop op marktvoorwaarden heeft plaatsgevonden. Op basis van het bovenstaande concludeert de Commissie overeenkomstig punt 49 van de Bankenmededeling uit 2008, punt 20 van de Herstructureringsmededeling en haar eigen beschikkingspraktijk (124), dat uitgesloten kan worden dat er in dit geval sprake van staatssteun voor de Bank is geweest.

(246)

Op basis van overweging 236 tot en met 240 is de Commissie van mening dat de maatregelen PB1 en PB2 voldoen aan de voorwaarden in artikel 107, lid 1, van het Verdrag en dus als staatssteun aangemerkt moeten worden.

(247)

Derhalve luidt de conclusie dat de activiteiten van de Probank staatssteun hebben ontvangen in de vorm van kapitaalsteun van [742,7 tot 842,7] miljoen EUR (maatregelen PB1 en PB2), een en ander zoals samengevat in tabel 11.

Tabel 11

Overzicht van de totale steun voor de activiteiten van de Probank

(248)

Op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag heeft de Commissie de bevoegdheid om steun als verenigbaar met de interne markt te beschouwen als deze bedoeld is om „een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat op te heffen”.

(249)

Zoals nader toegelicht in overweging 206 en 207 vormt artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag op dit moment de rechtsgrondslag voor het beoordelen van de staatssteunmaatregelen ten behoeve van Griekse banken.

(250)

Zoals uiteengezet in overweging 208 moet de steun, in overeenstemming met punt 15 van de Bankenmededeling 2008, voldoen aan de algemene criteria voor verenigbaarheid om verenigbaar te zijn op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag, te weten geschiktheid, noodzaak en evenredigheid.

(251)

De Herkapitalisatiemededeling bevat verdere richtsnoeren inzake het niveau van de vergoeding die vereist is voor kapitaalinjecties door de staat.

(252)

Tot slot heeft de Commissie in de Herstructureringsmededeling toegelicht op welke wijze zij herstructureringsplannen zal beoordelen. Bij haar beoordeling van het herstructureringsplan op basis van de Herstructureringsmededeling zal de Commissie uitgaan van alle maatregelen die in tabel 11 staan vermeld.

(253)

Met betrekking tot de geschiktheid van de maatregelen PB1 en PB2 is de Commissie van mening dat dekking van het financieringstekort en de toezegging om de kapitaalbehoeften van de koper verband houdende met de overgedragen activa geschikt zijn omdat zij niet alleen die verkoop mogelijk maakten, maar ook als waarborg fungeerden voor de depositohouders van de Probank en daardoor ook een waarborg vormden voor de financiële stabiliteit. Deze activiteiten hadden niet kunnen worden voortgezet zonder de steun van het HFSF, aangezien de Probank een negatief eigen vermogen had op het moment van de afwikkeling. In de toenmalige moeilijke marktomstandigheden zou geen enkele bank een portefeuille met activa en passiva met een negatieve waarde hebben overgenomen die haar solvabiliteitspositie alleen maar zou verslechteren. Op 10 mei 2013 benoemde de Bank van Griekenland een commissaris bij de Probank met als taak om ervoor te zorgen dat alle noodzakelijke maatregelen genomen zouden worden voor de verhoging van het aandelenkapitaal van de Probank. Het feit dat geen enkele particuliere belegger een definitief bindend bod heeft uitgebracht op de overname van de Probank tot het moment van de afwikkeling, ondanks de inspanningen van de bij de Probank benoemde commissaris en de herhaalde verlenging van de deadline voor de verhoging van het aandelenkapitaal van de Probank, ondersteunt de conclusie dat deze activiteiten niet voortgezet hadden kunnen worden zonder de ontvangen steun van het HFSF. De maatregelen zorgden er derhalve voor dat de financiële stabiliteit in Griekenland werd gehandhaafd. Op grond hiervan beschouwt de Commissie de maatregel geschikt als reddingssteun.

(254)

Volgens de Bankenmededeling 2008 moet de steunmaatregel wat bedrag en vorm betreft noodzakelijk zijn voor het bereiken van de doelstelling van de maatregel. Dit impliceert dat een kapitaalinjectie de minimale omvang moet hebben die nodig is om die doelstelling te bereiken.

(255)

In het MEFP van mei 2013 is bepaald dat met betrekking tot de niet-kernbanken (125) die niet aan het kapitaalvereiste voldeden, de Bank van Griekenland in overleg met het HFSF de opties zou beoordelen (met inbegrip van Purchase & Assumption- procedures) om de kosten voor de belastingbetalers te minimaliseren en om de inleg van depositohouders te waarborgen.

(256)

Zoals de Bank van Griekenland in haar besluit van 26 juli 2013 al aangaf (126), zou het intrekken van de vergunning van de Probank zonder de toepassing van afwikkelingsmaatregelen een negatief effect kunnen hebben op de financiële stabiliteit.

(257)

De Commissie is van mening dat deze financiële stabiliteitsaspecten de noodzaak van de maatregelen PB1 en PB2 ondersteunen.

(258)

Wat het bedrag van de maatregel betreft, is het financieringstekort zorgvuldig door de Griekse autoriteiten vastgesteld waarbij ook rekening is gehouden met het waarderingsrapport van een met de wettelijke controle belaste accountant. De bijdrage kwam exact overeen met het verschil tussen de reële waarde van de overgedragen activa en de waarde van de passiva. In haar besluit 12/1/26.7.2013 merkte de Bank van Griekenland op dat een opdracht tot overdracht van geselecteerde activa en passiva de voorkeursoplossing was aangezien hierdoor de afwikkelingskosten werden geminimaliseerd. Dat besluit is ook in overeenstemming met het Tweede economische aanpassingsprogramma voor Griekenland van juli 2013. Bovendien had het HFSF toegezegd om de kapitaalbehoeften slechts tot 9 % van de overgedragen activa (zoals geschat door de Bank van Griekenland) te dekken.

(259)

Daarnaast is het eigen vermogen niet aan de Bank overgedragen en dat vermogen blijft dus bij de entiteit in liquidatie achter. Dat betekent dat de inbreng van aandeelhouders van de Probank volledig verloren gaat en dat de bijdrage van het HFSF niet opgezadeld wordt met kosten om die aandeelhouders te redden.

(260)

Wat de vergoeding van de steun betreft, is eerder in overweging 238 al aangegeven dat het HFSF zeer waarschijnlijk niet alle bijgedragen financiële middelen terug zal krijgen. Het is derhalve duidelijk dat het HFSF geen vergoeding ontvangt en dat zijn bijdrage te vergelijken is met een subsidie. Zoals aangegeven in punt 44 van de Herkapitalisatiemededeling kan een onvoldoende vergoede herkapitalisatie alleen worden geaccepteerd in het geval van noodlijdende banken die geen vergoeding kunnen betalen. De Commissie is van oordeel dat dit voor de Probank het geval is. Door het ontbreken van een vergoeding is een ingrijpende herstructurering noodzakelijk, overeenkomstig de Herkapitalisatiemededeling.

(261)

Samenvattend kan geconcludeerd worden dat de maatregelen wat bedrag en vorm betreft noodzakelijk zijn als reddingssteun om de doelstellingen, te weten een beperking van de verstoring van het Griekse banksysteem en de economie als geheel, te verwezenlijken.

(262)

Inmiddels bestaat de Probank niet meer in haar voormalige hoedanigheid. Het feit dat de steun de aan de Bank overgedragen activiteiten heeft gered, kan in theorie tot verstoringen van de mededinging leiden. De Commissie wijst in dit verband echter op de geringe omvang van de Probank en op de aard van het verkoopproces, waarbij concurrenten de gelegenheid kregen om op geselecteerde activa en passiva van de Probank te bieden. Bovendien zijn de economische activiteiten van de Probank onmiddellijk na de overdracht volledig opgegaan in de Bank en bestaan zij dus niet langer als afzonderlijke economische activiteit of concurrent. De Commissie concludeert derhalve dat de steun geen overmatige verstoringen van de mededinging met zich meebrengt.

(263)

Geconcludeerd wordt dat de maatregelen PB1 en PB2 geschikt en noodzakelijk zijn en dat zij, gezien de ingrijpende herstructurering die is voorzien voor de Bank, waaraan de economische activiteiten van de Probank zijn overgedragen, evenredig zijn met het beoogde doel in overeenstemming met de Bankenmededeling van 2008 en de Herkapitalisatiemededeling.

(264)

In overweging 260 heeft de Commissie met betrekking tot de vergoeding van maatregel PB1 opgemerkt dat het HFSF de 562,73 miljoen EUR die het fonds in de afwikkeling van de Probank heeft geïnjecteerd (maatregel PB1), waarschijnlijk niet volledig zal terugkrijgen. Het ontbreken van een vergoeding maakt een ingrijpende herstructurering noodzakelijk, zowel door middel van levensvatbaarheidsmaatregelen als van maatregelen tot beperking van de mededingingsverstoring.

(265)

Punt 21 van de Herstructureringsmededeling stelt dat indien de kredietinstelling in moeilijkheden op lange termijn niet op geloofwaardige wijze weer levensvatbaar kan worden, een ordelijke liquidatie of de veiling ervan moet worden overwogen. lidstaten kunnen daarom het uittreden van niet-levensvatbare spelers stimuleren, waarbij mogelijk wordt gemaakt dat het uittredingsproces binnen een geschikt tijdsbestek plaatsvindt, zodat de financiële stabiliteit gehandhaafd blijft.

(266)

De Probank was echter op een zelfstandige basis niet levensvatbaar en daarom is de liquidatie ervan in gang gezet. In dat opzicht wordt in punt 17 van de Herstructureringsmededeling uiteengezet dat „de verkoop van een noodlijdende bank aan een andere financiële instelling kan bijdragen aan het herstel van de levensvatbaarheid op lange termijn, als de koper levensvatbaar is en de overdracht van de noodlijdende bank kan verwerken, en het vertrouwen in de markt kan helpen herstellen”.

(267)

Zoals vermeld in punt 7.5.2 kan de Bank op basis van haar herstructureringsplan worden beschouwd als een levensvatbare entiteit. Derhalve kan, doordat de activiteiten van de Probank aan de Bank zijn overgedragen, de levensvatbaarheid van die activiteiten op lange termijn worden hersteld. Bovendien vormt het feit dat de activiteiten van de Probank volledig zijn geïntegreerd (127) in de Bank en de Probank als een zelfstandige concurrent verdwijnt een diepgaande herstructurering, zoals vereist bij onvoldoende vergoeding van de staatssteun.

(268)

Zoals nader toegelicht in overweging 258 wordt door de gekozen afwikkeling van de Probank gewaarborgd dat de herstructureringskosten tot een minimum beperkt blijven. In de eerste plaats is het financieringstekort zorgvuldig door de Griekse autoriteiten vastgesteld waarbij rekening is gehouden met een verslag van onafhankelijke accountants. Daarnaast heeft het HFSF zich verbonden om de kapitaalbehoeften van de koper als gevolg van de overgedragen activiteiten slechts tot het wettelijke minimum te dekken. Bovendien leveren de integratie van de economische activiteiten van de Probank in een grotere entiteit en de daarmee gepaard gaande synergieën, met name vanwege de rationalisering van het netwerk van vestigingen van de Probank, de consolidatie van de IT-infrastructuur en de verlaging van de financieringskosten, een bijdrage aan het beperken van de herstructureringskosten tot het minimum vergeleken met een scenario waarin de staat getracht zou hebben om de levensvatbaarheid van de Probank op een zelfstandige basis te herstellen.

(269)

Wat het eigen vermogen en de achtergestelde schulden betreft, kan geconstateerd worden dat deze niet aan de Bank zijn overgedragen, maar dat zij bij de entiteit in liquidatie zijn achtergebleven. Daarom is de Commissie van mening dat de aandeelhouders voldoende in de lasten hebben gedeeld aangezien zij pas aanspraak kunnen maken op de opbrengst van de liquidatie indien deze toereikend is om allereerst het HFSF terug te betalen omdat de vordering van het fonds voorrang heeft boven die van andere crediteuren. Gezien de beperkte hoeveelheid geliquideerde activa is het derhalve onwaarschijnlijk dat de aandeelhouders hun belegging terug zullen krijgen.

(270)

Wat betreft de maatregelen tot beperking van de mededingingsverstoring is in punt 30 van de Herstructureringsmededeling het navolgende bepaald: „De Commissie neemt als uitgangspunt voor de beoordeling van de behoefte aan dergelijke maatregelen de omvang, schaal en reikwijdte van de activiteiten die de bank in kwestie zou hebben na de uitvoering van een geloofwaardig herstructureringsplan […]. De aard en de vorm van dergelijke maatregelen zal afhangen van twee criteria: enerzijds het steunbedrag en de voorwaarden waarop en de omstandigheden waarin die steun is toegekend, en anderzijds de kenmerken van de markt of markten waarop de begunstigde bank actief zal zijn.”.

(271)

De totale steun in de vorm van kapitaal bedraagt [742,7 tot 842,7] miljoen EUR (maatregelen PB1 en PB2). Maatregel PB1 komt overeen met circa 21,15 % van de RWA van de Probank op 30 juni 2013. Maatregel PB2 komt per definitie overeen met […] % van de overgedragen activa van de Probank. Dergelijke steunbedragen, in combinatie met het feit dat er geen vergoeding is betaald, vereisen een sterke vermindering van de aanwezigheid op de markt van de begunstigde.

(272)

Wat betreft de markt waarop de Probank actief was, merkt de Commissie op dat de Probank een zeer kleine bank was (met een aandeel van circa 1 % van de totale activa van de Griekse banken en een marktaandeel in leningen van circa 1 % en in deposito's van minder dan 2 %). Bijgevolg waren de activa en passiva van de Probank die aan de Bank zijn overgedragen relatief klein vergeleken met de totale omvang van het Griekse bankwezen.

(273)

Bovendien zijn de activiteiten van de Probank ook aan concurrenten aangeboden door middel van een openbare veiling. Na de verkoop hield de Probank op te bestaan als een zelfstandige concurrent, omdat zij volledig in de Bank was opgegaan.

(274)

Geconcludeerd wordt dat, gezien de geringe omvang van de overgedragen activiteiten, het openbare verkoopproces, en het feit dat de activiteiten van de Probank volledig in de Bank zijn geïntegreerd, er geen sprake is van overmatige mededingingsverstoringen, ondanks het zeer grote bedrag aan steun en het feit dat er geen vergoeding is betaald.

(275)

Op basis van bovenstaande analyse luidt de conclusie dat de verkoop van geselecteerde activa en passiva van de Probank en hun integratie in de Bank zorgt voor levensvatbaarheid op lange termijn van de activiteiten van de Probank, dat de steun tot het noodzakelijke minimum beperkt is en dat er geen sprake is van overmatige mededingingsverstoringen in overeenstemming met de Herstructureringsmededeling.

(276)

Alle steunmaatregelen zoals weergegeven in tabel 11 zijn derhalve verenigbaar met de interne markt.

(277)

De Commissie moet beoordelen of er sprake is van staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag.

(278)

De Commissie heeft reeds in de besluiten ter goedkeuring en verlenging van de steunregeling voor Griekse banken (128) vastgesteld dat liquiditeitssteun op grond van de regeling staatssteun vormt. Het uitstaande bedrag aan garanties bedroeg per 15 april 201112 873 miljoen EUR en dat bedrag was op 30 november 2013 opgelopen tot 14 798 miljoen EUR. Op de betreffende data hadden de uitstaande bedragen aan obligatieleningen aan de Bank een omvang van respectievelijk 787 miljoen EUR en 847 miljoen EUR. Eventuele toekomstige liquiditeitssteun die op grond van deze regeling wordt verleend, zou ook staatssteun vormen.

(279)

De Commissie stelde al in het besluit van 19 november 2008 betreffende de steunregeling voor Griekse banken vast dat herkapitalisaties die op grond van de herkapitalisatiemaatregel verleend worden in het kader van deze regeling, staatssteun vormen. De Bank heeft 1 350 miljoen EUR ontvangen in de vorm van preferente aandelen, wat overeenkomt met 2,1 % van de RWA van de Bank (129).

(280)

In 2010 introduceerde Griekenland diverse wijzigingen met betrekking tot de technische parameters van die preferente aandelen waardoor de coupon elk jaar met 2 % verhoogd zou worden indien de preferente aandelen niet binnen vijf jaar zijn afgelost. Gezien het feit dat de wijzigingen de vergoeding van de staat verhogen indien de preferente aandelen niet binnen vijf jaar afgelost worden, concludeert de Commissie dat de wijzigingen van de technische parameters de Bank geen voordeel opleveren en dus geen aanvullende staatssteun inhouden.

(281)

De Commissie verduidelijkte in punt 51 van de Bankenmededeling 2008 dat de verstrekking van fondsen van centrale banken aan financiële instellingen geen staatssteun vormt indien aan vier cumulatieve voorwaarden wordt voldaan betreffende de solvabiliteit van de financiële instelling, de zekerheidsstelling voor de voorziening, het rentetarief dat de financiële instelling in rekening wordt gebracht en het ontbreken van een contragarantie van de staat. Aangezien de door de staat gegarandeerde ELA aan de Bank niet aan de vier cumulatieve voorwaarden voldoet, met name omdat zij door de staat wordt gegarandeerd en in combinatie met andere steunmaatregelen wordt verleend, kan niet geconcludeerd worden dat de door de staat gegarandeerde ELA geen staatssteun vormt.

(282)

De door de staat gegarandeerde ELA voldoet aan de voorwaarden die in artikel 107, lid 1, van het Verdrag zijn vastgelegd. Ten eerste omdat deze maatregel een staatsgarantie ten gunste van de Bank van Griekenland bevat, waardoor alle verliezen worden gedragen door de staat. De maatregel betreft dus staatsmiddelen. Met de door de staat gegarandeerde ELA kunnen banken financiering krijgen op een moment dat zij geen toegang hebben tot de markt voor wholesalefinanciering en tot de reguliere herfinancieringstransacties van het Eurosysteem. Met de door de staat gegarandeerde ELA heeft de Bank dus een voordeel. Aangezien de ELA zich beperkt tot het bankwezen is de maatregel selectief. Gezien het feit dat de door de staat gegarandeerde ELA het voor de Bank mogelijk maakt om op de markt te blijven opereren en voorkomt dat zij haar verplichtingen niet kan nakomen en de markt moet verlaten, verstoort dit de mededinging. Aangezien de Bank actief is in andere lidstaten en aangezien financiële instellingen uit andere lidstaten in Griekenland actief zijn of wellicht geïnteresseerd zouden kunnen zijn om daar actief te zijn, beïnvloedt het aan de Bank verleende voordeel het handelsverkeer tussen de lidstaten.

(283)

Op basis van het bovenstaande concludeert de Commissie dat de door de staat gegarandeerde ELA (maatregel L2) staatssteun vormt. Het bedrag van de door de staat gegarandeerde ELA varieerde in de loop der tijd. Op 31 december 2012 had dat bedrag een omvang van circa 30,9 miljard EUR.

(284)

In punt 5.1 van het besluit tot inleiding NBG concludeerde Commissie al dat de eerste overbruggingsherkapitalisatie staatssteun vormt. Het ontvangen kapitaal bedroeg 7 430 miljoen EUR.

(285)

Maatregel B2 werd uitgevoerd met HFSF-middelen, waarbij het, zoals uiteengezet in overweging 49 van het besluit tot inleiding NBG, staatsmiddelen betreft.

(286)

Wat betreft het bestaan van een voordeel, deed maatregel B2 de kapitaalratio van de Bank toenemen tot een niveau waarop zij op de markt kon blijven functioneren en toegang kon krijgen tot financiering van het Eurosysteem. Bovendien bestaat de vergoeding van maatregel B2 uit de opgebouwde rente op EFSF-notes en een aanvullend tarief van 1 %. Omdat deze vergoeding duidelijk lager is dan de vergoeding van soortgelijke kapitaalinstrumenten op de markt, zou de Bank zeker niet in staat zijn geweest om op dergelijke voorwaarden op de markt kapitaal aan te trekken. Daarom heeft maatregel B2 aan de Bank een voordeel verleend met gebruik van staatsmiddelen. Aangezien de maatregel alleen voor de Bank beschikbaar was, is deze selectief van aard.

(287)

Als gevolg van maatregel B2 werd de positie van de Bank versterkt, aangezien de Bank werd voorzien van de noodzakelijke financiële middelen om te blijven voldoen aan de kapitaalvereisten, hetgeen derhalve leidt tot verstoringen van de mededinging. Aangezien de Bank ook op andere Europese bancaire markten actief is en financiële instellingen uit andere lidstaten in Griekenland actief zijn, met name op de verzekeringsmarkt, beïnvloedt maatregel B2 ook de handel tussen lidstaten.

(288)

De Commissie is van mening dat maatregel B2 staatssteun vormt. De maatregel is door de nationale autoriteiten als steun aangemeld. Het ontvangen kapitaal bedroeg 2 326 miljoen EUR.

(289)

De bijdrage van het HFSF aan de herkapitalisatie van voorjaar 2013 (maatregel B3) bestaat uit de gedeeltelijke omzetting van de eerste en tweede overbruggingsherkapitalisaties (maatregelen B1 en B2) in een permanente herkapitalisatie van 8 677 miljoen EUR in gewone aandelen. Aangezien maatregel B3 de omzetting van reeds toegekende steun betreft, gaat het nog steeds om staatsmiddelen, maar wordt het nominale bedrag van de steun niet verhoogd. Voor een bepaald nominaal bedrag van de steun wordt het voordeel van de Bank echter wel vergroot (en daarmee de mededingingsverstoring), omdat het een permanente herkapitalisatie betreft en geen tijdelijke herkapitalisatie, zoals het geval was bij de maatregelen B1 en B2.

(290)

Een dergelijke steun is niet aan alle banken verleend die in Griekenland actief zijn. Wat betreft de mededingingsverstoring en het effect op de handel constateert de Commissie bijvoorbeeld dat de steun de Bank in staat heeft gesteld om haar activiteiten in andere lidstaten, zoals Roemenië of Bulgarije, te ontplooien. Een liquidatie van de Bank zou hebben geleid tot de beëindiging van haar activiteiten in het buitenland, door liquidatie van die activiteiten of door de verkoop van de ondernemingen. Daarnaast concurreren de verzekeringsactiviteiten van de Bank in Griekenland met de activiteiten van dochterondernemingen van verzekeringsmaatschappijen uit andere lidstaten. De maatregel verstoort derhalve de mededinging en is van invloed op het handelsverkeer tussen de lidstaten. De Commissie concludeert dan ook dat maatregel B3 als staatssteun aangemerkt moet worden.

(291)

De maatregelen B1, B2 en B3 vormen staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag. Het bedrag aan staatssteun dat door de maatregelen B1, B2 en B3 wordt verleend, is 9 756 miljoen EUR. Zoals eerder aangegeven in punt 7.1.3.3 is slechts een deel van de eerste en tweede overbruggingsherkapitalisaties (maatregelen B1 en B2) omgezet in een permanente herkapitalisatie van 8 677 miljoen EUR (maatregel B3), terwijl het saldo zes maanden na toekenning van het bedrag aan het HFSF is terugbetaald (130).

(292)

Punt 31 van de Herstructureringsmededeling geeft aan dat de Commissie, naast het absolute bedrag aan steun, ook de steun beoordeelt „ten opzichte van de naar risico gewogen activa van de bank”. De maatregelen B1, B2 en B3 zijn genomen tijdens een periode van één jaar, van april 2012 (131) tot mei 2013. In die periode waren de RWA van de Bank aan verandering onderhevig. Dit roept de vraag op welk niveau van de RWA moet worden gebruikt, meer in het bijzonder de vraag of de staatssteun beoordeeld moet worden aan de hand van de RWA aan het begin van de periode of die aan het einde van de periode. De maatregelen B1, B2 en B3 beogen aan een kapitaalbehoefte te voldoen die door de Bank van Griekenland in maart 2012 is vastgesteld (de stresstest van 2012). Met andere woorden, de kapitaalbehoeften waarin door deze maatregelen werd voorzien, bestonden al in maart 2012. De Commissie is daarom van mening dat het steunbedrag dat deel uitmaakt van de maatregelen B1, B2 en B3 moet worden afgezet tegen de RWA van de Bank op 31 maart 2012. Er wordt ook in herinnering geroepen dat de Bank van Griekenland, na maart 2012 en tot de herkapitalisatie van voorjaar 2013, geen rekening heeft gehouden met overnames door Griekse banken om hun kapitaalbehoeften naar boven of naar beneden bij te stellen. Dit aspect toont eveneens aan dat de maatregelen B1, B2 en B3 steunmaatregelen waren die afgestemd waren op de situatie van de Bank per 31 maart 2012.

(293)

De eerste en de tweede overbruggingsherkapitalisatie hadden samen een omvang van EUR 9 756 miljoen EUR. Dat bedrag komt overeen met 15,3 % van de RWA van de Bank op 31 maart 2012.

(294)

Aangezien de Bank erin is geslaagd om particulier kapitaal aan te trekken, bedroeg het feitelijke bedrag dat door het HFSF in de Bank is geïnjecteerd slechts 8 677 miljoen EUR, hetgeen overeenkomt met 13,6 % van de RWA van de Bank op 31 maart 2012.

(295)

De maatregelen A, B1, B2, B3, L1 en L2 vormen staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag. De betreffende maatregelen zijn samengevat in tabel 12.

Tabel 12

Overzicht van de totale steun die door de Bank is ontvangen

(296)

Zoals in overweging 207 wordt geconcludeerd, vormt artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag de rechtsgrondslag voor de beoordeling van de steunmaatregelen (132).

(297)

De Commissie heeft tijdens de financiële crisis verenigbaarheidscriteria voor verschillende soorten steunmaatregelen ontwikkeld. De beginselen voor de beoordeling van steunmaatregelen zijn voor het eerst vastgelegd in de Bankenmededeling 2008.

(298)

Voor richtsnoeren voor herkapitalisatiemaatregelen wordt verwezen naar de Herkapitalisatiemededeling en naar de Verlengingsmededeling 2011.

(299)

De Herstructureringsmededeling stelt de aanpak van de Commissie met betrekking tot de beoordeling van herstructureringsplannen vast, in het bijzonder de noodzaak om de levensvatbaarheid te herstellen, een goede bijdrage van de begunstigde te waarborgen en mededingingsverstoringen te beperken.

(300)

Dat kader is aangevuld met de Bankenmededeling 2013, die van toepassing is op steunmaatregelen die op of na 1 augustus 2013 zijn aangemeld of zonder voorafgaande goedkeuring zijn toegekend.

(301)

De liquiditeitssteun die al door de Bank is ontvangen, is definitief goedgekeurd door de opeenvolgende besluiten ter goedkeuring van de maatregelen op grond van de steunregeling voor Griekse banken en de wijzigingen en verlengingen daarvan (133). Alle toekomstige liquiditeitssteun voor de Bank zal moeten worden verleend op grond van een regeling die naar behoren is goedgekeurd door de Commissie. De voorwaarden voor dergelijke steun moeten door de Commissie worden goedgekeurd voordat deze wordt toegekend en hoeven daarom in dit besluit niet verder te worden beoordeeld.

(302)

De herkapitalisatie in 2009 in de vorm van preferente aandelen (maatregel A) is toegekend op basis van de herkapitalisatiemaatregel die in 2008 is goedgekeurd als onderdeel van de steunregeling voor Griekse banken op grond van de Bankenmededeling 2008. Deze hoeft daarom niet opnieuw op basis van de Bankenmededeling 2008 te worden beoordeeld, maar moet alleen op grond van de Herstructureringsmededeling worden beoordeeld.

(303)

De verenigbaarheid van de door de staat gegarandeerde ELA (maatregel L2) moet eerst worden beoordeeld op basis van de Bankenmededeling 2008 en de Verlengingsmededeling 2011. Elke door de staat gegarandeerde ELA die na 31 juli 2013 is toegekend, valt onder de Bankenmededeling 2013.

(304)

De verenigbaarheid van de herkapitalisaties door het HFSF (maatregelen B1, B2 en B3) moet, vooral ten aanzien van de vergoeding, eerst worden beoordeeld op basis van de Bankenmededeling 2008, de Herkapitalisatiemededeling en de Verlengingsmededeling 2011. In het besluit tot inleiding NBG uitte de Commissie twijfels over de verenigbaarheid van maatregel B1 met deze mededelingen. Aangezien zij vóór 1 augustus 2013 werden uitgevoerd, vallen deze maatregelen niet onder de Bankenmededeling 2013. De verenigbaarheid van de herkapitalisaties van het HFSF (maatregelen B1, B2 en B3) moet ook worden beoordeeld op basis van de Herstructureringsmededeling.

(305)

Om verenigbaar te zijn op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag moet de steun voldoen aan de algemene criteria voor verenigbaarheid: geschiktheid, noodzaak en evenredigheid.

(306)

Omdat de Griekse banken waren buitengesloten van de wholesalemarkten en volledig afhankelijk werden van financiering van de centrale bank, zoals aangegeven in overweging 46, en aangezien de Bank niet voldoende financiële middelen via de normale herfinancieringstransacties kon lenen, had de Bank door de staat gegarandeerde ELA nodig om voldoende liquiditeit te verkrijgen en wanbetaling te voorkomen. De Commissie is van mening dat maatregel L2 een geschikt mechanisme is voor het verhelpen van een ernstige verstoring, die door de wanbetaling van de Bank zou zijn veroorzaakt.

(307)

Aangezien de door de staat gegarandeerde ELA voor de Bank relatief hoge financieringskosten met zich meebrengt, heeft de Bank voldoende prikkels om voor de ontwikkeling van haar activiteiten niet op die bron van financiering te steunen. De Bank moest een rentevoet betalen die […] basispunten hoger was dan bij de normale herfinancieringstransacties met het Eurosysteem. Bovendien moest de Bank een garantievergoeding van […] basispunten aan de staat betalen. Daardoor zijn de totale kosten van door de staat gegarandeerde ELA voor de Bank veel hoger dan de normale kosten voor herfinanciering door de ECB. Meer in het bijzonder is het verschil tussen de eerste en de laatste financieringsvorm hoger dan de garantievergoeding die op basis van de Verlengingsmededeling 2011 wordt verlangd. Daarom kan de totale vergoeding die door de staat in rekening wordt gebracht als voldoende worden beschouwd. Wat betreft de hoogte van de door de staat gegarandeerde ELA: deze wordt regelmatig herzien door de Bank van Griekenland en de ECB op basis van de werkelijke behoeften van de Bank. Zij houden nauwlettend toezicht op het gebruik ervan en zorgen ervoor dat deze tot het noodzakelijke minimum beperkt blijft. Maatregel L2 voorziet de Bank daarom niet van liquiditeitsoverschotten die gebruikt kunnen worden voor de financiering van activiteiten die de mededinging verstoren. De maatregel blijft derhalve beperkt tot het minimaal noodzakelijke bedrag.

(308)

Een dergelijke strikte controle op het gebruik van door de staat gegarandeerde ELA en een regelmatige verificatie dat het gebruik ervan tot het minimum beperkt blijft, zorgt er ook voor dat deze liquiditeit evenredig is en niet tot overmatige mededingingsverstoringen leidt. De Commissie merkt ook op dat Griekenland heeft toegezegd dat de Bank een herstructureringsplan zal uitvoeren om haar afhankelijkheid van financiering door de centrale bank te verminderen en dat de Bank haar activiteiten zal beperken zoals nader geanalyseerd in punt 7.6. Hierdoor wordt tevens gewaarborgd dat het gebruik van liquiditeitssteun zo spoedig mogelijk wordt beëindigd en dat deze steun evenredig is.

(309)

Maatregel L2 is derhalve in overeenstemming met de Bankenmededeling 2008 en de Verlengingsmededeling 2011. Aangezien in de Bankenmededeling 2013 geen verdere eisen met betrekking tot garanties zijn voorgeschreven, is maatregel L2 ook in overeenstemming met de Bankenmededeling 2013.

(310)

Zoals aangegeven in overweging 305 moet steun, om verenigbaar te zijn op grond van artikel 107, lid 3, onder b), van het Verdrag, voldoen aan de algemene verenigbaarheidscriteria (134): geschiktheid, noodzaak en evenredigheid

(311)

De Herkapitalisatiemededeling en de Verlengingsmededeling 2011 bevatten verdere richtsnoeren betreffende de hoogte van de vereiste vergoeding voor kapitaalinjecties van de staat.

(312)

De Commissie is van mening dat de herkapitalisaties van het HFSF (maatregelen B1, B2 en B3) geschikt zijn, omdat zij het faillissement van de Bank voorkomen. Zonder deze herkapitalisaties zou de Bank haar activiteiten niet hebben kunnen voortzetten, omdat de Bank eind 2012 een negatief eigen vermogen had (135).

(313)

In dat verband merkte de Commissie in het besluit tot inleiding NBG op dat de Bank een van de grootste bankinstellingen in Griekenland is wat betreft kredietverlening en de omvang van deposito's. Als zodanig is de Bank een systeemrelevante bank voor Griekenland. Daarom zou een wanbetaling van de Bank een ernstige verstoring van de Griekse economie teweeg hebben gebracht. Onder de toen heersende omstandigheden hadden financiële instellingen in Griekenland moeilijkheden om toegang te krijgen tot financiering. In dat verband zou de verstoring van de economie zijn verergerd door de wanbetaling van de Bank. Dat gebrek aan financiering beperkte hun vermogen om krediet aan de Griekse economie te verstrekken. Bovendien kwamen maatregelen B1, B2 en B3 voornamelijk voort uit het PSI-programma, een zeer uitzonderlijke en onvoorspelbare gebeurtenis, en niet uit wanbeheer of het nemen van buitensporige risico's door de Bank. De maatregelen houden voornamelijk verband met de resultaten van het PSI-programma en dragen bij aan de handhaving van de financiële stabiliteit in Griekenland.

(314)

In het besluit tot inleiding NBG betwijfelde de Commissie of onmiddellijk alle mogelijke stappen waren ondernomen om te voorkomen dat de Bank in de toekomst opnieuw hulp nodig zou hebben Zoals aangegeven in de overwegingen 156, 157 en 158 van dit besluit, heeft Griekenland de toezegging gedaan een aantal acties uit te voeren met betrekking tot de corporate governance en de commerciële activiteiten van de Bank. Zoals beschreven in punt 2.4 is de Bank ook begonnen met de herstructurering van haar activiteiten, onder meer door al uitgevoerde kostenbesparingen. Derhalve zijn de twijfels van de Commissie weggenomen.

(315)

In het besluit tot inleiding NBG uitte de Commissie ook twijfels of er voldoende waarborgen bestonden in het geval dat de Bank onder controle van de staat kwam, of ingeval particuliere aandeelhouders de zeggenschap behielden terwijl de meerderheid van de aandelen in handen van de staat bleef. De toezeggingen zoals beschreven in de overwegingen 156, 157 en 158 zorgen ervoor dat de krediettransacties van de Bank op commerciële basis worden uitgevoerd en dat de dagelijkse bedrijfsvoering tegen staatsinmenging wordt beschermd Het kader betreffende de onderlinge verhoudingen dat tussen het HFSF en de Bank is overeengekomen, zorgt er ook voor dat de belangen van de staat als hoofdaandeelhouder worden beschermd tegen buitensporige risico's door het management van de Bank.

(316)

De maatregelen B1, B2 en B3 zorgen er daarom voor dat de financiële stabiliteit in Griekenland wordt gehandhaafd. Er zijn belangrijke maatregelen genomen om toekomstige verliezen tot een minimum te beperken en om ervoor te zorgen dat de activiteiten van de Bank niet in gevaar worden gebracht door ongepast beleid. Op grond hiervan is de Commissie van oordeel dat de maatregelen B1, B2 en B3 geschikt zijn.

(317)

Volgens de Bankenmededeling 2008 moet de steunmaatregel wat bedrag en vorm betreft noodzakelijk zijn voor het bereiken van de doelstelling. Dit betekent dat een kapitaalinjectie het minimumbedrag moet zijn dat noodzakelijk is om de doelstelling te behalen.

(318)

Het bedrag aan kapitaalsteun is berekend door de Bank van Griekenland in het kader van de stresstest 2012 om ervoor te zorgen dat het tier 1-kernkapitaal in de periode 2012-2014 boven een bepaald niveau bleef, zoals blijkt uit tabel 3. De maatregelen B1, B2 en B3 leveren de Bank daarom geen kapitaaloverschot op. Zoals uiteengezet in overweging 314 zijn er maatregelen genomen om het risico te beperken dat de Bank in de toekomst wellicht aanvullende steun nodig heeft.

(319)

Wat betreft de vergoeding van de eerste en de tweede overbruggingsherkapitalisaties (maatregelen B1 en B2), herinnert de Commissie eraan dat zij in mei 2012 en december 2012 zijn toegekend en in natura werden betaald in de vorm van EFSF-notes. Het HFSF heeft als vergoeding de opgebouwde rente op de EFSF-notes ontvangen, vermeerderd met een vergoeding van 1 %, vanaf het moment van uitbetaling van de EFSF-notes tot het moment van de herkapitalisatie van voorjaar 2013 (136). Zoals benadrukt in het besluit tot inleiding NBG ligt die vergoeding lager dan de bandbreedte van 7 % tot 9 %, zoals bepaald in de Herkapitalisatiemededeling. De periode van lage vergoeding was echter beperkt tot één jaar voor maatregel B1 en vijf maanden voor maatregel B2 (dat wil zeggen tot de omzetting van de overbruggingsherkapitalisatie in een standaardherkapitalisatie in gewone aandelen, te weten maatregel B3). Terwijl de eerste en de tweede overbruggingsherkapitalisatie niet tot een verwatering van het belang van de aandeelhouders hebben geleid, heeft de herkapitalisatie van voorjaar 2013, bestaande in de omzetting van de eerste en de tweede overbruggingsherkapitalisatie, het belang van de aandeelhouders sterk verwaterd, aangezien hun aandeel in het eigen vermogen van de Bank is gedaald tot 5,1 %. De abnormale situatie die vanaf het moment van de eerste overbruggingsherkapitalisatie heerste, werd daarmee beëindigd. Daardoor zijn de in het besluit tot inleiding NBG geformuleerde twijfels weggenomen.

(320)

Bovendien kan de Commissie, gezien de atypische oorzaak van de moeilijkheden van de Bank, waar de verliezen voornamelijk voortkwamen uit een kwijtschelding van schulden ten gunste van de staat (het PSI-programma en de terugkoop van schulden, die de staat een aanzienlijk voordeel opleveren, te weten een schuldvermindering) en uit de gevolgen van een langdurige recessie op de binnenlandse markt, akkoord gaan met een dergelijke tijdelijke afwijking van de eisen voor standaardvergoedingen, zoals vastgesteld in de Herkapitalisatiemededeling (137).

(321)

Met betrekking tot maatregel B3 moet overeenkomstig punt 8 van de Verlengingsmededeling 2011 op kapitaalinjecties worden ingeschreven met een voldoende korting ten opzichte van de aandelenprijs, na correctie voor het verwateringseffect, zodat er een redelijke zekerheid is dat de staat een toereikende vergoeding ontvangt. Hoewel maatregel B3 niet voorzag in een aanzienlijke korting op de aandelenkoers na correctie voor het verwateringseffect, was het in feite onmogelijk om een aanzienlijke korting toe te passen op de theoretische ex-rechten-prijs (138). Voorafgaand aan de herkapitalisatie van voorjaar 2013 was het kapitaal van de Bank negatief en bedroeg haar marktkapitalisatie slechts een kleine fractie van de te realiseren kapitaalverhoging. In dergelijke omstandigheden rijst de vraag of het belang van de bestaande aandeelhouders niet helemaal verwaterd had moeten worden. De Commissie merkt op dat de uitgifteprijs werd vastgesteld met een korting van 50 % op de gemiddelde marktprijs gedurende vijftig dagen voorafgaand aan de vaststelling van de uitgifteprijs. De Commissie merkt ook op dat de verwatering van het belang van de bestaande aandeelhouders enorm groot was, want na die herkapitalisatie bezaten zij slechts 5,1 % van de aandelen van de Bank. Daardoor zou het toepassen van een verdere korting op de marktprijs een te verwaarlozen effect hebben gehad op de vergoeding van het HFSF. Gezien de specifieke situatie van de Griekse banken, zoals uiteengezet in overweging 320, en gezien het feit dat de noodzaak van steun voortvloeit uit een kwijtschelding van schulden ten gunste van de staat, is de Commissie van mening dat de uitgifteprijs van de aandelen waarop de staat heeft ingeschreven, laag genoeg is.

(322)

Het HFSF heeft ook warrants uitgeschreven en kende één warrant toe voor elk nieuw aandeel waarop door een particuliere belegger werd ingeschreven bij de herkapitalisatie van voorjaar 2013. Aan die warrants van het HFSF waren geen kosten verbonden. Zoals uiteengezet in overweging 112, geeft elke warrant het recht om 8,23 aandelen van het HFSF te kopen op van tevoren bepaalde tijdstippen en tegen vaste uitoefenprijzen. De uitoefenprijs is gelijk aan de inschrijfprijs van het HFSF vermeerderd met een jaarlijks en cumulatief rentepercentage (4 % over het eerste jaar, 5 % over het tweede jaar, 6 % over het derde jaar, 7 % over het vierde jaar en tot slot 8 % (op jaarbasis) over de laatste zes maanden). De vergoeding die het HFSF voor de aandelen ontvangt die zij in eigendom heeft, wordt in feite beperkt tot die renteniveaus. Die vergoeding is lager dan de bandbreedte van 7 % tot 9 % zoals die in de Herkapitalisatiemededeling is gedefinieerd. Aangezien die warrants echter van essentieel belang waren bij de claimemissie en de particuliere plaatsing die door de Bank in gang is gezet vóór de herkapitalisatie van voorjaar 2013, is de Commissie van mening dat de Bank dankzij die warrants het steunbedrag met 1 079 miljoen EUR heeft kunnen verlagen. Door de lage kapitaalratio van de Bank vóór de herkapitalisatie en de zeer onzekere situatie op dat moment, bleek zelfs uit de toentertijd beschikbare simulaties dat particuliere beleggers zonder de warrants geen afdoende rendement zouden realiseren en dus van deelname zouden afzien. Vanwege de redenen die in de overwegingen 313 en 320 zijn uiteengezet, kan de Commissie een dergelijke afwijking van de vereisten aan standaardvergoedingen zoals die in de Herkapitalisatiemededeling zijn neergelegd, accepteren omdat het HFSF bij uitoefening van de warrants een minimale positieve vergoeding zou ontvangen en omdat het een van de doelstellingen van het MEFP was om een aantal particuliere beleggers aan te trekken (om sommige banken onder particulier management te houden en situaties te vermijden waarin de zeggenschap over het gehele bankwezen bij het HFSF zou berusten). Die acceptatie is mede gebaseerd op het feit dat de HFSF-wet, als gewijzigd in maart 2014, niet voorziet in een aanpassing van de warrants bij een verhoging van het aandeelkapitaal zonder voorkeursrechten. Daarnaast kan bij een claimemissie uitsluitend de uitoefenprijs van de warrants aangepast worden. Die aanpassing mag pas „ex-post” plaatsvinden en wel voor een bedrag dat niet hoger mag zijn dan de opbrengst uit de verkoop van de voorkeursrechten van het HFSF. Bovendien heeft Griekenland de toezegging gedaan om voorafgaand aan een terugkoop van de warrants die door het HFSF zijn uitgegeven, daarvoor de goedkeuring van de Commissie te verkrijgen. Daardoor kan de Commissie waarborgen dat door eventuele toekomstige terugkoopacties de vergoeding voor het HFSF niet verder wordt verlaagd en de vergoeding voor de houders van de warrants niet verhoogd wordt.

(323)

Wat het feit betreft dat er aan de HFSF-aandelen geen stemrecht is verbonden, wijst de Commissie er nogmaals op dat de behoefte aan steun in het algemeen geen gevolg is geweest van buitensporige risico's die er genomen zijn. Daarnaast was een van de doelstellingen van het gezamenlijke programma van de Griekse regering, de Unie, het IMF en de ECB om een aantal banken onder particulier management te houden. Bovendien boden het relatiekader en de automatische herintroductie van stemrechten indien het herstructureringsplan niet uitgevoerd zou worden, de benodigde waarborgen tegen het nemen van buitensporige risico's door particuliere managers. Tot slot vormen het PSI-programma en de terugkoop van december 2012 een soort vergoeding voor de staat aangezien deze aanspraak kon maken op een vermindering van enkele miljarden euro van zijn schuld jegens de Bank. Vanwege bovengenoemde redenen kan de Commissie accepteren dat het HFSF aandelen zonder stemrecht heeft ontvangen. De Commissie concludeert derhalve dat maatregel B3 noodzakelijk was.

(324)

Samengevat kan geconcludeerd worden dat de maatregelen B1, B2, en B3 wat bedrag en vorm betreft, noodzakelijk zijn als reddingssteun.

(325)

De Bank heeft een zeer groot bedrag aan staatssteun ontvangen. Die situatie kan daarom leiden tot ernstige mededingingsverstoringen. Griekenland heeft echter de toezegging gedaan om een aantal maatregelen uit te voeren die gericht zijn op beperking van negatieve overloopeffecten. De toezeggingen bepalen specifiek dat de activiteiten van de Bank op commerciële basis uitgevoerd blijven worden, zoals uiteengezet in de overwegingen 157 en 158. Griekenland heeft zich ook verbonden tot een overnameverbod, alsmede tot een aantal desinvesteringen in het buitenland en op niet-bancair gebied in Griekenland, zoals uiteengezet in overweging 159. De beperkingen van de mededingingsverstoring zullen verder worden beoordeeld in punt 7.6.

(326)

Er is ook een monitoring trustee bij de Bank benoemd om toezicht te houden op de correcte uitvoering van de toezeggingen inzake corporate governance en commerciële activiteiten. Hiermee worden nadelige wijzigingen in de commerciële praktijk van de Bank voorkomen en mogelijke negatieve overloopeffecten verminderd.

(327)

Tot slot is er op 25 juni 2014 een nieuw uitgebreid herstructureringsplan bij de Commissie ingediend. Dit herstructureringsplan zal worden beoordeeld in punt 7.6.

(328)

De conclusie luidt dan ook dat de twijfels als geformuleerd in het besluit tot inleiding NBG zijn weggenomen. De maatregelen B1, B2 en B3 zijn evenredig gezien punt 15 van de Bankenmededeling 2008

(329)

Derhalve luidt de conclusie dat de herkapitalisaties door het HFSF (maatregelen B1, B2 en B3) geschikt, noodzakelijk en evenredig zijn gezien punt 15 van de Bankenmededeling 2008, de Herkapitalisatiemededeling en de Verlengingsmededeling 2011. Dat betekent dat de maatregelen B1, B2 en B3 verenigbaar zijn met de Bankenmededeling 2008, de Herkapitalisatiemededeling en de Verlengingsmededeling 2011.

(330)

In punt 23 van de Herstructureringsmededeling wordt uiteengezet dat overnames van ondernemingen door ondersteunde banken niet met overheidsmiddelen gefinancierd mogen worden tenzij dit van essentieel belang is om de levensvatbaarheid van een onderneming te herstellen. Daarnaast is in de punten 40 en 41 van de Herstructureringsmededeling bepaald dat staatssteun niet gebruikt mag worden voor de overnames van concurrerende bedrijven, tenzij zij deel uitmaken van een consolidatieproces dat noodzakelijk is om de financiële stabiliteit te herstellen of een daadwerkelijke mededinging te garanderen. Bovendien kunnen overnames het herstel van de levensvatbaarheid in gevaar brengen of compliceren. De Commissie moet dan ook nagaan of de overnames door de Bank verenigbaar zijn met de Herstructureringsmededeling.

(331)

Door de overname van de geselecteerde activa en passiva van de drie coöperatieve banken is de levensvatbaarheid van de Bank op lange termijn verbeterd.

(332)

Meer in het bijzonder hadden de Griekse banken tussen 2010 en medio 2012 al te maken gehad met een aanzienlijke uitstroom van deposito's en waren zij uitgesloten van de internationale financieringsmarkten. Dat is de reden dat vier van de vijf grootste Griekse banken een bod deden op de overname van deposito's van de drie coöperatieve banken. De integratie van deposito's van de drie coöperatieve banken op de balans van de Bank was gunstig voor haar liquiditeitsprofiel. Indien de Bank deposito's van de drie coöperatieve banken niet had overgenomen, zou haar verhouding kredieten/deposito's hoger zijn geweest.

(333)

Daarnaast heeft de Bank de overgenomen deposito's snel op haar balans geïntegreerd zonder dat er een dure infrastructuur of een duur vestigingsnetwerk overgenomen hoefde te worden. Bovendien heeft de Bank ook geen leningen overgenomen; dat betekent dat haar risico's of kapitaalvereisten door de overname niet zijn vergroot.

(334)

In overeenstemming met punt 23 van de Herstructureringsmededeling mag herstructureringssteun niet worden gebruikt voor de overname van andere bedrijven, maar alleen voor dekking van herstructureringskosten die noodzakelijk zijn voor het herstel van de levensvatbaarheid van de Bank. Hoewel de overname positieve gevolgen heeft voor de levensvatbaarheid van de Bank, is dat in dit geval niet van essentieel belang voor haar levensvatbaarheid in de zin van punt 23 van de Herstructureringsmededeling.

(335)

De aankoopprijs was echter bijzonder laag. De vergoeding die de Bank voor de overname van de overgedragen passiva van de drie coöperatieve banken moest betalen, was vastgesteld op […] % van de waarde van de overgedragen deposito's hetgeen overeenkwam met minder dan […] miljoen EUR ofwel circa [0 tot 0,02] % van de totale activa van de Bank per december 2011. Die vergoeding kan derhalve als bijzonder laag worden aangemerkt.

(336)

De conclusie luidt dan ook dat de overname van de drie coöperatieve banken niet strijdig is geweest met het beginsel dat alleen de minimaal noodzakelijk steun mag worden verleend.

(337)

In overeenstemming met de punten 39 en 40 van de Herstructureringsmededeling mag staatssteun niet ten koste van niet-gesteunde bedrijven voor de overname van concurrerende bedrijven gebruikt worden. Punt 41 van de Herstructureringsmededeling stelt verder dat overnames toegestaan kunnen worden als zij deel uitmaken van een consolidatieproces dat noodzakelijk is om de financiële stabiliteit te herstellen of een daadwerkelijke mededinging te garanderen, dat het overnameproces eerlijk moet zijn en dat de overname de voorwaarden voor een daadwerkelijke mededinging op de betrokken markt dient te verzekeren

(338)

De Bank van Griekenland was van mening dat de drie coöperatieve banken niet levensvatbaar waren en dat er met het oog op het handhaven van de financiële stabiliteit afwikkelingsmaatregelen voor die banken noodzakelijk waren. De overname van de drie coöperatieve banken kan daarom worden gezien als onderdeel van een consolidatieproces dat noodzakelijk is voor het herstel van het soort financiële stabiliteit dat beschreven wordt in punt 41 van de Herstructureringsmededeling.

(339)

Daarnaast was de aankoopprijs bijzonder laag. Geen enkele niet-gesteunde bieder heeft een geldig bod op de overname van de activa en passiva van de drie coöperatieve banken uitgebracht en het verkoopproces was open en niet-discriminerend. De overname van de geselecteerde activa en passiva van de bank van Achaia door de Bank was ook goedgekeurd (139) door de Griekse mededingingsautoriteit (140). Er kan dan ook van uit worden gegaan dat de resultaten van het verkoopproces geen bedreiging vormen voor een daadwerkelijke mededinging in Griekenland.

(340)

De overname valt dus onder de vrijstelling als bedoeld in punt 41 van de Herstructureringsmededeling.

(341)

Geconcludeerd wordt dat, gezien de unieke situatie van Griekse banken (141) en de specifieke kenmerken van de overname van de drie coöperatieve banken, die overname verenigbaar is met de vereisten als vastgesteld in de Herstructureringsmededeling.

(342)

Voor wat betreft de operationele winstgevendheid zal de overname van de FB Bank het herstel van de levensvatbaarheid van de Bank op lange termijn bevorderen, aangezien het samenvoegen van twee bedrijven op dezelfde geografische markt mogelijkheden tot synergieën biedt. Ten tijde van de overname verwachtte de Bank met name synergieën tot stand te kunnen brengen door het rationaliseren van het netwerk van vestigingen, het afstemmen van het productaanbod en het kredietbeleid en het stroomlijnen en consolideren van het IT-platform. In haar definitieve bod was de verwachting van de Bank dat zij de meeste operationele kosten van de FB Bank kon elimineren en dat zij de kosten van de overgedragen deposito's zou kunnen stroomlijnen met het rentebeleid van de Bank, dat wil zeggen dat zij in staat zou zijn om het rentetarief dat op deposito's van de FB Bank werd betaald, te verlagen tot de rente die de Bank over haar deposito's betaalde, terwijl tegelijkertijd de bestaande klanten van de FB Bank behouden zouden blijven.

(343)

Wat de toekomstige verliezen op leningen betreft, neemt de Bank de leningen van de FB Bank tegen een reële waarde over en niet tegen de boekwaarde. Daardoor wordt het risico op bijzondere waardeverminderingen in de toekomst beperkt.

(344)

Met betrekking tot de liquiditeitspositie heeft de overname een positief effect op de Bank aangezien zij meer deposito's dan nettoleningen heeft overgenomen.

(345)

Wat de kapitaalvereisten betreft, wordt in herinnering gebracht dat in het bod van de Bank de voorwaarde was opgenomen dat het HFSF de kapitaalbehoeften zou dekken voortvloeiende uit de overname van de activa van de FB Bank. Uiteindelijk heeft de Bank geen gebruikgemaakt van die mogelijkheid omdat zij in staat bleek om in mei 2014 voldoende particulier kapitaal op de markt aan te trekken.

(346)

De Commissie concludeert derhalve dat de overname een positief effect heeft op het herstellen van de levensvatbaarheid van de Bank op lange termijn.