2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/1

Rapporteur:

Petr ZAHRADNÍK

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat de EU-begroting een cruciaal instrument kan zijn voor het aanpakken van de uitdagingen en structurele veranderingen waarvoor de EU staat. Het is echter van belang dat zorgvuldig wordt geanalyseerd en beoordeeld waaraan de middelen worden besteed, hoe ze worden besteed, hoe de prestaties van de aldus bestede middelen worden geëvalueerd en hoe de resultaten worden medegedeeld  (1). Als aan deze voorwaarden is voldaan kan de EU-begroting de prioritaire uitdagingen voor de EU aanpakken en kan zij helpen het vertrouwen van de Europese bevolking in de EU te herstellen, zelfs wanneer er in absolute en relatieve cijfers sprake is van een kleinere begroting.

1.2.

Een andere essentiële voorwaarde voor het verbeteren van de prestaties van de EU-begroting is de vaststelling van duidelijk omschreven prioriteiten ten behoeve van de EU-burgers, de bijbehorende geaggregeerde indicatoren en een adequaat verslagleggingssysteem dat betrekking heeft op de werkelijk uit de EU-begroting gefinancierde activiteiten, om zoveel mogelijk value for money te scheppen. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan ex-antevoorwaarden, financiële instrumenten of flexibiliteit en weerbaarheid tegen plotselinge problemen (2). Het kwantitatieve aspect van de EU-begroting, dat ook volgens het EESC van groot belang is om de belangrijkste prioriteiten en het bijbehorende beleid vast te stellen, moet hand in hand gaan met de kwalitatieve dimensie.

1.3.

Het EESC onderschrijft de aanpak waarbij er bij de begrotingsuitgaven van de EU niet alleen moet worden gezorgd voor naleving van de wettelijke regels en procedurele regelmatigheid (legality and regularity) maar ook voor een stelselmatige gerichtheid op resultaten en de prestaties van de EU-begroting op de prioritaire gebieden van de EU.

1.4.

Om de regels van de prestatiecultuur (performance culture) toe te passen in het kader van de EU-begroting, moet inderdaad worden gezorgd voor een nauwe onderlinge verbondenheid tussen de hoogte en de aard van de uitgaven enerzijds en een samenhangende reeks prestatie-indicatoren voor het meten van de resultaten en prestaties anderzijds.

1.5.

Wel blijft het EESC van mening dat het adopteren van de prestatiecultuur geen eenmalige maatregel is, maar een evolutief proces dat zowel een passend juridisch kader vergt als instrumenten om het gedrag van de belangrijkste actoren in de gewenste richting te duwen. De komende besprekingen en de uitvoering van een meer prestatiegerichte EU-begroting moeten meer betrekking hebben op de inhoud ervan.

1.6.

Het EESC is van mening dat een prestatiegerichte EU-begroting leidt tot echte resultaten en impact op voor de EU prioritaire gebieden, die een duidelijk aantoonbare meerwaarde bieden. Het debat over een prestatiegerichte EU-begroting is dus ook een debat over de beleidsprioriteiten van de EU, die de noodzakelijke structurele veranderingen op gang kunnen brengen.

1.7.

Er reeds verschillende proefprojecten uitgevoerd voor het meten van de impact van de EU-begroting bij de verwezenlijking van de prioriteiten en gekwantificeerde doelstellingen van de Europa 2020-strategie. Het EESC beschouwt deze aanpak als een stap in de goede richting, die systematisch en op een meer alomvattende wijze moet worden voortgezet. Uit tests is gebleken dat er een hoge mate van discrepantie is tussen de beoogde doelstellingen en de bijbehorende resultaten, naast vele voorbeelden van een ondoelmatige besteding van EU-middelen en procedurele tekortkomingen.

1.8.

Het EESC is voorstander van verdere, betere en nauwere dwarsverbanden tussen de Europa 2020-strategie, het meerjarig financieel kader 2014-2020 en de afzonderlijke begrotingen voor de betreffende jaren, aan de hand van indicatoren voor het analyseren van de impact en de interpretatie daarvan. Het is in dit verband passend zich te bezinnen over de Europa 2020-strategie om te kijken of deze ook in de tweede helft van dit decennium werkelijk gericht is op de ontwikkelingsprioriteiten van de EU.

1.9.

Ook is het EESC het ermee eens dat de partnerschapsovereenkomsten en operationele programma’s in staat moeten zijn de EU-doelstellingen en prioriteiten op doeltreffende wijze te vertalen in operationele doelstellingen op het niveau van de individuele lidstaten, in de vorm van verbeteringen van het gedeelde beheer (shared management) of verbeteringen in de procedures van de programma’s die rechtstreeks door de Europese Commissie worden beheerd in de lidstaten.

1.10.

Het EESC zou graag zien dat de lidstaten worden aangemoedigd om in hun partnerschapsovereenkomsten en operationele programma’s een samenhangende en vergelijkbare reeks kwantificeerbare resultaten op te nemen die dankzij de EU-begroting moeten worden bereikt, en deze vervolgens te evalueren. Alle partnerschapsovereenkomsten en operationele programma’s moeten gemeenschappelijke resultaatindicatoren bevatten op transversale/horizontale basis, waarbij duidelijk wordt aangegeven wat de bijdrage is van de afzonderlijke fondsen en de ESIF als geheel, zodat de voortgang die wordt geboekt op het niveau van de EU, de lidstaten en de verschillende regio’s kan worden gevolgd.

1.11.

Het EESC is zich ervan bewust dat de aanstaande tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader 2014-2020 mogelijkheden biedt voor een sterkere prestatie- en resultaatgerichte aanpak, die vervolgens volledig gestalte moet krijgen in het meerjarig financieel kader vanaf 2021.

1.12.

Het EESC is van mening dat het meerjarig financieel kader vanaf 2021, samen met de nieuwe strategie voor concurrentievermogen en ontwikkeling en de sociale pijler, een belangrijk strategisch platform voor de middellange termijn zal zijn (met dezelfde looptijd als de strategie voor het concurrentievermogen), waarbij de structuur en het gewicht van de uitgaven zijn aangepast aan de werkelijke behoeften en prioriteiten en tegelijkertijd meer flexibiliteit bieden om in te spelen op nieuwe behoeften. Het EESC zou ook graag zien dat er een verandering komt in het beheer van de EU-begroting, in de zin van meer efficiëntie dankzij een bredere toepassing van terugbetaalbare instrumenten en hun complementariteit met EU-subsidies. Bovendien is er nog veel ruimte voor verbetering van de methoden voor de evaluatie van de EU-begroting en de doeltreffendheid ervan. De nodige budgettaire flexibiliteit is van fundamenteel belang voor het vermogen van de EU-begroting om in te spelen op nieuwe initiatieven, bedreigingen en kansen (zoals de migratiecrisis, de noodzaak om het hoofd te bieden aan economische schokken of veranderingen in het aantal lidstaten van de EU en de gevolgen daarvan voor de begrotingsstromen, en een adequate middelengrondslag voor het Solidariteitsfonds in het geval van natuurrampen) en heeft niet alleen betrekking op de omvang en structuur aan de uitgavenzijde van de EU-begroting, maar ook op de inkomstenzijde.

1.13.

Het EESC beveelt aan om in het begrotingsbeleid van de EU na 2020 ook aandacht te schenken aan de hoogte en samenstelling van de inkomstenkant van de EU-begroting (om een evenwichtige en solidaire relatie tot stand te brengen tussen nationale bijdragen en eigen begrotingsmiddelen).

1.14.

Het EESC is het eens met de verdere uitbreiding van de mogelijkheden voor een actief begrotingsbeleid, zoals de mogelijkheid om euro-obligaties uit te geven. Daartoe is het wenselijk om het begrotingskader en de begrotingsprocedures te verbeteren en een oplossing te vinden voor de reikwijdte van het EU-begrotingsbeleid, namelijk de landen van de eurozone ofwel de lidstaten van de EU.

2.1.1.

De EU-begroting is een belangrijk en essentieel instrument voor de financiering van de prioriteiten van de EU, en bedraagt ongeveer 1 % van het bbp van de EU; voor 2015 ging het om een bedrag van 145,3 miljard EUR. De EU-begroting heeft een tamelijk groot aandeel in het economisch beleid van elke lidstaat, en vertegenwoordigt gemiddeld 1,9 % van de overheidsuitgaven in de EU-lidstaten. In sommige gevallen is dit aandeel echter beduidend groter dan 10 %.

2.2.1.

Gelet op de hoogte van de bedragen waar het om gaat moet ervoor worden gezorgd dat de toewijzing ervan niet alleen in overeenstemming is met de wettigheid en regelmatigheid (legality and regularity), maar ook en tegelijkertijd dat wanneer aan deze voorwaarde is voldaan, zij in de eerste plaats gericht zijn op het bereiken van de doelstellingen en bijbehorende resultaten, en de beginselen van goed financieel beheer (sound financial management) en de prestatiecultuur (performance culture) in acht nemen. De politieke discussies over het begrotingsbeleid van de Unie staan momenteel geheel in het teken van de werkelijke effecten van de EU-begrotingsuitvoering, gemeten aan de hand van relevante macro-economische indicatoren en criteria.

2.2.2.

De EU-begroting en de uitvoering daarvan moeten in overeenstemming zijn met de volgende prioriteiten:

2.2.3.

De EU-begroting bevat een aantal nieuwe elementen in verband met de werking van het meerjarig financieel kader 2014-2020, die relevant zijn voor de versterking van de op prestaties gebaseerde en resultaatgerichte benadering:

2.2.4.

Voor de EU gaat het erom dat het begrotingsbeleid en de praktische werking van de EU-begroting beter worden aangepast aan de behoeften, door een juist evenwicht te vinden tussen enerzijds formele en procedurele aspecten van de begrotingsuitvoering en anderzijds de op prestaties gebaseerde en resultaatgerichte benaderingen. Wat de prestaties en de resultaten betreft zijn een gemeenschappelijke visie en begrip (common understanding) van dit concept van groot belang.

2.2.5.

Voor het meten van de niet-naleving van de formele voorschriften wordt reeds lange tijd de indicator van het foutenpercentage (error rate) gebruikt. Deze bedraagt ongeveer 4 % (circa 4 % van de uitgaven van de EU-begroting wordt niet in overeenstemming met de formele voorschriften gedaan; hoewel dit geen slecht resultaat is, vertegenwoordigt dit in absolute cijfers circa 6 miljard EUR). De ontwikkeling van het globale foutenpercentage in de afgelopen jaren valt af te lezen in onderstaande tabel:

2.2.6.

Een kernbeginsel van de EU-begroting is de „gezondheid” (soundness) van de geldstromen en concrete programma’s en projecten die daarmee worden gefinancierd, wat het mogelijk maakt het optimale gebruik van de EU-middelen in al zijn aspecten te beoordelen. Het EESC stemt in met de huidige tendens om meer nadruk te leggen op prestaties en resultaten, zoals blijkt uit de activiteiten van de Europese Commissie (zie het Budget Focused on Results Initiative (4)) en de Europese Rekenkamer (zie de structuur van het Jaarverslag 2014 (5) en het speciale hoofdstuk over prestaties; de passages over het gedeeld beheer (shared management) bevatten de resultaten van de beoordeling van de prestaties van de programma’s in het kader van het proefproject).

2.2.7.

Het EESC is het eens met de opzet van het proefproject, dat is gericht op het analyseren van het verband tussen de Europa 2020-strategie en partnerschapsovereenkomsten en/of operationele programma’s als essentiële instrumenten voor de uitvoering van het cohesiebeleid van de EU en een belangrijk onderdeel van de uitgaven op de EU-begroting. Deze test kan worden beschouwd als het begin van een alomvattend concept voor de beoordeling van de prestaties en resultaten van de EU-begroting (6).

2.2.8.

Om tot een evenwichtigere monitoring te komen van de formele aspecten en de prestaties van de EU-begroting, zijn de behandeling, het beheer en de uitwisseling van gegevens en informatie tussen de EU-organen en -instellingen (met name de Europese Commissie) en de lidstaten van essentieel belang. De uitvoering van de EU-begroting gaat vergezeld van een enorme hoeveelheid gegevens en informatie die in de praktijk nochtans slechts zeer beperkt worden gebruikt, zowel om het foutenpercentage objectief te beoordelen als om de concrete resultaten van de EU-begroting te beoordelen en procedures vast te stellen om geconstateerde situaties te verbeteren.

3.1.

Volgens het EESC heeft de EU-begroting voornamelijk ten doel de EU-burgers voordelen op te leveren en tegelijkertijd de financiële belangen van de EU te beschermen; de voordelen komen in de vorm van financiële steun die overeenstemt met de prioriteiten op het gebied van ontwikkeling en functionering, die verenigbaar is met het economisch beleidskader en met de werkelijke en geraamde economische prestaties; de bescherming van de financiële belangen van de EU staat gelijk aan een adequate besteding van het EU-budget in overeenstemming met de wettelijke regels, en vrij van fouten en fraude. De huidige beleidsaanpak zou ertoe moeten bijdragen dat de regels volledig worden nageleefd en dat deze twee aspecten met elkaar in evenwicht zijn.

3.2.

Deze verschuiving in de richting van een prestatiegerichte EU-begroting mag volgens het EESC niet worden gezien als een eenmalige stap. Het is van essentieel belang dat de wettelijke basisnormen en de doelstellingen van de EU-begroting en van het EU-beleid worden ontworpen met het streven naar kwalitateitsindicatoren en meetbare resultaten indachtig

3.3.

Een prestatiegerichte EU-begroting zou aanzienlijk worden geholpen door de begrotingsperiode (momenteel het zevenjarig financieel kader) te laten samenvallen met de periode van de voornaamste ontwikkelingsstrategie van de EU (thans de tienjarenstrategie Europa 2020). Het jaar 2021 zal dan ook een unieke gelegenheid zijn om deze consistentie te verwezenlijken en de voorwaarden te scheppen voor een optimale werking van de EU-begroting die gericht is op resultaten en prestaties.

3.4.

Het EESC neemt kennis van het Jaarverslag 2014 van de Rekenkamer, waarin een aantal knelpunten aan het licht worden gebracht waarvoor de onderlinge samenhang tussen de Europa 2020-strategie en de partnerschapsovereenkomsten of de operationele programma’s verre van ideaal is. De Rekenkamer wijst er expliciet op dat de verschillende instrumenten niet op een zodanige manier zijn ontworpen dat de Europa 2020-doelstellingen systematisch worden vertaald in concrete operationele doelstellingen (omschreven in partnerschapsovereenkomsten en operationele programma’s) (7).

3.5.

De potentiële voordelen die voortvloeien uit de synergie-effecten tussen de vijf Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF) in het kader van één regelgevings- en beheerskader en één partnerschapsovereenkomst in elke lidstaat, zijn nog niet gerealiseerd, terwijl elk van deze fondsen er nog steeds zijn eigen regels op nahoudt, wat leidt tot versnippering van de programmering (in plaats van de noodzakelijke synergie-effecten).

3.6.

Er is veel ruimte voor een verbetering van de prestatie- en resultaatgerichte aanpak dankzij twee nieuwe elementen bij het gebruik van EU-middelen in de periode 2014-2020, namelijk de conditionaliteit en de prestatiereserves. Door macro-economische voorwaarden op te leggen moet ervoor worden gezorgd dat de uitgaven van de EU-begroting in de verschillende lidstaten in een voldoende gezond macro-economisch klimaat worden gedaan, zodat lidstaten die geen inspanningen doen om hun macro-economische problemen te corrigeren geen volledige aanspraak kunnen maken op de EU-middelen. Het bestaan van prestatiereserves zou de lidstaten voldoende moeten aansporen tot de uitvoering van de strategische doelstellingen van de EU, gesteund door de EU-begroting.

3.7.

Het proefproject voor het uittesten van een op prestaties gebaseerde en resultaatgerichte EU-begroting in verband met de prioriteiten van de Europa 2020-strategie moet evenwel worden uitgebreid tot andere relevante gebieden, om een echt samenhangende en brede evaluatie te kunnen maken. Zo zou ook aandacht moeten worden besteed aan de landenspecifieke aanbevelingen (Country Specific Recommendations — CSR’s) en hun samenhang met de indicatoren die voortvloeien uit de uitvoering van het Europees semester.

3.8.

Het EESC beveelt aan om in het kader van de bezinning over de werking van de EU-begroting ook onderzoek te doen naar marktfalen, en EU-begrotingsmiddelen in te zetten om hier iets aan te doen. Marktfalen of onvolkomenheden van de markt kunnen de vorm aannemen van informatieasymmetrieën, bijvoorbeeld in de manier waarop financiële instellingen de commerciële rentabiliteit van investeringen waarderen, wat de financiering van bepaalde projecten ontmoedigt omdat geen rekening wordt gehouden met positieve externe effecten en bredere maatschappelijke voordelen die niet relevant zijn voor het individuele commerciële geval, maar wel van belang zijn voor de financiële steunverlening door de EU.

3.9.

Het EESC is het ermee eens dat grote verbeteringen nodig zijn op het gebied van het gedeelde beheer tussen de organen en instellingen van de EU (met name de Europese Commissie) en de lidstaten. 76 % van alle uitgaven van de EU-begroting vindt plaats onder gedeeld beheer. Hoe meer de lidstaten ernaar streven te voldoen aan de nationale gekwantificeerde streefdoelen van de Europa 2020-strategie, des te gerichter de begrotingsmiddelen van de Unie kunnen worden ingezet, en hoe meer deze doelstellingen aansluiten bij de reële economische, sociale, territoriale en milieubehoeften van de Unie, des te beter de Unie kan zorgen voor omstandigheden die een goed financieel beheer mogelijk maken, voor een naadloze verbinding tussen de Europese Commissie en de lidstaten.

3.10.

Een belangrijke uiting van het toenemende gewicht van prestaties en een op resultaten gerichte EU-begroting is de nadruk op het grotere gebruik van financieringsinstrumenten (FI’s) of innovatieve financiële instrumenten die de manier waarop de EU-middelen worden gebruikt en de verwachtingen die daarop betrekking hebben fundamenteel hebben gewijzigd. Ondanks het onbetwistbare potentieel van FI’s is slechts circa 65 % van deze middelen tijdens de referentieperiode 2007-2013 terechtgekomen bij de uiteindelijke begunstigden (de rest van de middelen is slechts „geparkeerd” bij de FI’s, om hun gebruik formeel aan te tonen). Dit thema neemt in de periode na 2020 alleen maar aan belang toe, gezien de behoefte aan een grotere complementariteit met het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), en het is een fundamenteel strategisch vraagstuk voor de oriëntering van de gemeenschappelijke EU-begrotingsmiddelen vanaf 2021.

3.11.

Het EESC is tegelijkertijd van mening dat een sterkere focus op prestaties en resultaten uiteraard niet betekent dat de wettelijke regels en procedurele regelmatigheid niet hoeven te worden nageleefd. Het belang van de naleving van de wettelijke en procedurele voorschriften mag niet in het gedrang komen. Aangezien het foutenpercentage betrekking heeft op alle situaties waarin de financiële middelen niet hadden mogen worden uitbetaald omdat ze niet werden gebruikt volgens de regels, wordt er min of meer automatisch van uitgegaan dat deze regels correct zijn en geen interne tegenstrijdigheden of ongewenste elementen bevatten. Vandaar dat een procedure die in overeenstemming is met de regels van goed financieel beheer ook een verificatie moet omvatten van het effect van deze regelgeving, om hun verenigbaarheid en coherentie met de behoeften en doelstellingen van de EU te testen (8).

3.12.

Het EESC is het ermee eens dat de praktische regelingen in verband met de uitvoering van de EU-begroting zeer ingewikkeld zijn. De huidige inspanningen ter vereenvoudiging van alle activiteiten die verband houden met de EU-begroting — zowel procedurele kwesties als inhoudelijke zaken — dragen tevens bij aan een goed financieel beheer; het streven naar vereenvoudiging moet leiden tot een terugdringing van de buitensporige administratieve lasten en een beperking van de „goldplating”-praktijken in de lidstaten.

3.13.

Het EESC is van mening dat de voorstellen in paragraaf 3 van dit advies, die hebben geleid tot de conclusies en aanbevelingen (paragraaf 1), belangrijke conceptuele beschouwingen zijn over het toekomstige begrotingsbeleid van de EU, die gedeeltelijk van nut kunnen zijn in het kader van de tussentijdse herziening van het meerjarig financieel kader 2014-2020, maar die pas vanaf 2021 volledig kunnen worden toegepast op de begrotingsregels. De vooruitzichten en de noodzakelijke hervormingen van de begroting en het meerjarig financieel kader voor de periode na 2020 kunnen worden gebaseerd op de recente adviezen die het EESC over dit thema heeft uitgebracht of de follow-up hiervan (9).

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/8

Rapporteur:

José Antonio MORENO DIAZ

Corapporteur:

Ákos TOPOLÁNSZKY

1.1.

De Europese Unie is niet uitsluitend een gemeenschappelijke markt, maar vormt een Unie van gedeelde waarden, zoals aangeduid in artikel 2 VEU. Daarnaast erkent zij de rechten, vrijheden en beginselen die zijn vastgelegd in het Handvest van de grondrechten van de EU. Deze waarden waarop de Unie is gegrondvest vormen de basis van de integratie en maken deel uit van de Europese identiteit. Zij behoren tevens tot de toetredingscriteria, maar zij moeten ook door de lidstaten worden geëerbiedigd. Het is dan ook essentieel dat de procedures van het Verdrag worden toegepast wanneer deze waarden onder vuur komen te liggen. Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat de Europese instellingen een proactief en preventief karakter aan hun politieke activiteiten moeten geven om te anticiperen op problemen en deze te voorkomen.

1.2.

Zoals veel Europese organisaties van het maatschappelijk middenveld is ook het EESC verontrust over de aantasting van grondrechten en de populistische en autoritaire stroming die zich uitbreidt en over het gevaar dat die tendens inhoudt voor de kwaliteit van de democratie en de bescherming van de grondrechten. Die rechten worden gegarandeerd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ), en vormen algemene beginselen van het EU-recht (1).

1.3.

De hierboven bedoelde waarden komen momenteel in heel Europa in het gedrang. Veel maatschappelijke organisaties veroordelen de situatie in verscheidene lidstaten en hopen dat het EESC nieuwe initiatieven zal nemen zodat de EU-instellingen vastbesloten zullen reageren. Niet alleen de Europese Unie is in gevaar, maar ook het vertrouwen van de burgers in de nationale en de Europese democratische instellingen. Het EESC is van mening dat het risico zeer ernstig en systematisch is.

1.4.

De specifieke inhoud van de beginselen en normen die voortvloeien uit de rechtsstaat kunnen echter op nationaal niveau variëren in het licht van het constitutionele bestel van elke lidstaat. Maar de rechtspraak van het HvJ en het EHRM, alsmede documenten opgesteld door de Raad van Europa, en met name door de Commissie van Venetië, resulteren in een lijst van deze beginselen en normen. Deze beginselen omvatten legaliteit (implicerend een transparant, verantwoordelijk, democratisch en pluralistisch wetgevingsproces), een verbod op willekeur bij de uitvoerende macht, onafhankelijke en onpartijdige gerechten, daadwerkelijke beroepsmogelijkheden (inclusief respect voor grondrechten), gelijkheid voor de wet en bescherming van de mensenrechten (inclusief die van minderheden).

1.5.

Het Hof van Justitie en het Hof voor de rechten van de mens hebben bevestigd dat deze beginselen niet louter formele en procedurele eisen zijn, maar de middelen vormen om te zorgen voor naleving en eerbiediging van de democratie en de mensenrechten. De rechtsstaat is een constitutioneel beginsel met zowel procedurele als materiële componenten.

1.6.

Respect voor de rechtsstaat is onlosmakelijk verbonden met respect voor democratie en grondrechten. Het een kan niet zonder het ander. Verder hebben grondrechten alleen zin als respect ervoor ook in rechte kan worden afgedwongen. De democratie wordt beschermd door de fundamentele rol van het gerechtelijk apparaat, met inbegrip van de constitutionele hoven. Hierbij dient te worden opgemerkt dat grondrechten rechten van de mensen zijn en niet van de lidstaten of de regeringen. Derhalve is het dringende prioriteit dat deze moeten kunnen worden verdedigd.

1.7.

In het licht van de werkzaamheden van de commissie Constitutionele Zaken van het Europees Parlement en rekening houdend met de verslagen van de Commissie en de resolutie van het Europees Parlement van 27 februari 2014 over de situatie van de grondrechten in de Europese Unie, acht het EESC het noodzakelijk om artikel 51 (2) van het Handvest van de grondrechten, te zijner tijd, te wijzigen teneinde het toepassingsgebied van dat Handvest uit te breiden en om ervoor te zorgen dat alle bepalingen van het Handvest toepasselijk in de lidstaten zijn (3).

1.8.

Het HvJ en het EHRM zijn regelmatig met elkaar in dialoog. Die dialoog kan nog worden versterkt indien de EU het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) zou ondertekenen. Het EESC stelt voor dat de Commissie in de eerste helft van 2017 met een voorstel komt voor de toetreding van de Unie tot het EVRM, zoals bepaald in artikel 6, lid 2, van het VEU.

1.9.

De verplichtingen van kandidaat-lidstaten overeenkomstig de criteria van Kopenhagen moeten op grond van artikel 2 VEU van toepassing blijven na hun toetreding tot de EU. Daarom is het EESC van mening dat elke lidstaat op gezette tijden moet worden geëvalueerd teneinde na te gaan of zij de fundamentele waarden van de Unie nog steeds naleven en om aantasting van het wederzijdse vertrouwen te vermijden.

1.10.

Het EESC denkt ook dat de EU-instellingen moeten overgaan tot versterking van de procedures en mechanismen ter bescherming en verdediging van RDG in alle lidstaten. In de afgelopen jaren en in het bijzonder vóór 2014 hebben wij er met bezorgdheid nota van genomen dat de Commissie heeft nagelaten haar rol als hoedster van de Verdragen te spelen en niet in staat bleek om adequaat te reageren op schendingen van de Europese beginselen en waarden in verschillende lidstaten.

1.11.

Het EESC dringt bij de Commissie aan op een actieve aanpak bij de bescherming en verdediging van de waarden en beginselen van de EU, zoals neergelegd in artikel 2 VEU, en dat in alle lidstaten en met volledige gebruikmaking van het bestaande kader voor 2014.

1.12.

Het EESC stelt een gemeenschappelijke aanpak voor van de drie belangrijkste Europese instellingen (Commissie, Raad en Europees Parlement). Dialoog en samenwerking tussen de instellingen zijn essentieel met betrekking tot een dergelijke belangrijke kwestie. Het EESC beveelt aan dat de Raad het bestaande kader van de Commissie ondersteunt middels een besluit ter versterking van dat kader en verdere versterking van de rechtsstaat.

1.13.

Maatschappelijke organisaties spelen een sleutelrol bij het bevorderen van democratische waarden, bij een goed functionerende rechtsstaat en bij de bescherming van de grondrechten. Gezien de krimpende democratische ruimte en beperkingen voor ngo’s in de lidstaten is hun invulling van hun positieve basisrol lovenswaardig. Het Comité werkt zeer actief samen met de sociale partners en ngo’s aan de bescherming van de grondrechten en de rechten van minderheden, vluchtelingen en immigranten.

1.14.

Het EESC, als spreekbuis van het maatschappelijk middenveld, wil een dialoog op gang brengen met de Raad, de Commissie en het Europees Parlement met het oog op een betere governance en versterkte beleidscoördinatie tussen de EU-instellingen en de lidstaten. Ook zou het een vroegtijdig-waarschuwingssysteem ingevoerd willen zien.

1.15.

Het acht het voorts cruciaal om een juridisch bindend Europees mechanisme in het leven te roepen waarbij de Commissie, het Europees Parlement en de Raad actief zijn betrokken en waarin het Comité een belangrijke rol speelt als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld. Dit mechanisme zal een aanvulling vormen op het kader van de Commissie en de intergouvernementele dialoog die door de Raad is opgestart. Dit mechanisme zou het „nieuwe Kopenhagen-mechanisme” (4) kunnen worden genoemd en onderworpen zijn aan democratische en gerechtelijke controle (5).

Via dat mechanisme moet onderzoek worden gedaan naar onder meer legaliteit, hiërarchie van normen, rechtszekerheid, gelijkheid, non-discriminatie, vrije toegang tot de rechter en een eerlijk proces, preventie van misbruik van recht en willekeur van de zijde van overheidsinstanties, machtenscheiding, eerbiediging en bescherming van politiek pluralisme, minderheden, sociale en seksuele diversiteit enz., eerbiediging van de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Dat alles met het oog op de huidige tekortkomingen die ongedaan moeten worden gemaakt.

1.16.

Het Comité wenst dat het ontwerpverslag dat wordt besproken in de commissie LIBE van het Europees Parlement, wordt goedgekeurd en dat er een interinstitutioneel akkoord wordt bereikt over de uitvoering van het EU-pact inzake RDG. In het algemeen steunt het EESC het voorstel omdat het de basis bevat voor de tenuitvoerlegging van een interinstitutionele overeenkomst die juridisch bindend is en de Europese governance en beleidscoördinatie tussen de EU-instellingen en de lidstaten versterkt. Het Comité zou bij dit pact moeten worden aangesloten ten behoeve van een discussie van het maatschappelijk middenveld binnen het EESC en ook zou het EESC een rol moeten spelen in het voorgestelde RDG-semester.

1.17.

Het mechanisme moet worden gebaseerd op indicatoren die op hun beurt gebaseerd zijn op kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over:

1.18.

Het Comité benadrukt het belang van de titels I, II, III en IV van het Handvest voor het opstellen van indicatoren, waarbij er rekening mee wordt gehouden dat economische, sociale en culturele rechten onlosmakelijk verbonden zijn met politieke en burgerrechten.

1.19.

Het is belangrijk dat zowel de lidstaten als de instellingen, organen en agentschappen van de EU de grondrechten, inclusief de sociale rechten, met name in tijden van crisis, respecteren. Dit moet ook gelden voor de betrekkingen en overeenkomsten met derde landen, niet alleen in termen van respect voor deze rechten, maar ook om ervoor te zorgen dat zij kunnen worden gebruikt.

1.20.

Het mechanisme vereist de invoering van een monitoring- en evaluatiesysteem op basis van transparante procedures. Het Bureau voor de grondrechten moet uitdrukkelijk de bevoegdheid krijgen om een dergelijk mechanisme bij te staan. Het voorstel van het Europees Parlement om een groep van onafhankelijke deskundigen op te richten, voorgezeten door het wetenschappelijk comité van het Bureau voor de grondrechten, verdient bijval (6).

1.21.

Het Comité stelt voor dat het deel uitmaakt van deze groep. Het stelt ook voor dat de door de respectieve regeringen aangewezen deskundigen de ombudslieden van elke lidstaat zijn.

1.22.

Op basis van de indicatoren en volgens transparante procedures zal de deskundigengroep dan de situatie in elke lidstaat beoordelen. Het EESC kan hier bijdragen door het organiseren van bezoeken aan de lidstaten om onderzoek te doen naar de situatie aldaar in samenwerking met het plaatselijke maatschappelijk middenveld en verslagen op te stellen.

1.23.

Verder steunt het de uitvoering van het RDG-semester. De Commissie zal op basis van deskundigenverslagen jaarlijks landenspecifieke rapporten met aanbevelingen opstellen, het Europees Parlement zal een interparlementair debat organiseren en een resolutie formuleren en de Raad zal de jaarlijkse dialoog voortzetten en conclusies aannemen. Het mechanisme moet functioneren in het kader van een nieuwe jaarlijkse beleidscyclus waarmee moet worden gezorgd voor een gemeenschappelijke en coherente aanpak in de EU.

1.24.

Het Comité wil graag meewerken aan de voorbereiding van het Interinstitutioneel Akkoord, en wil nadenken over het instellen van een permanente werkgroep om hoorzittingen met het maatschappelijk middenveld te organiseren en adviezen en rapporten in dit verband uit te brengen.

1.25.

In het kader van het RDG-semester en in samenwerking met organisaties van het maatschappelijk middenveld zou het elk jaar een forum kunnen organiseren om de situatie op het gebied van RDG te bekijken en zou het voorstellen en aanbevelingen kunnen doen toekomen aan de Commissie, de Raad en het Europees Parlement. Ten slotte: het Comité zou ook met de andere instellingen kunnen samenwerken bij het opstellen van effectbeoordelingen.

2.1.

De afgelopen jaren is gebleken dat er een gebrek heerst aan passende mechanismen ter bescherming van de waarden die zijn vastgelegd in artikel 2 van het VEU, waarin wordt bepaald dat de Unie is gegrondvest op de waarden van „eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen”.

2.2.

De Unie is gegrondvest op deze waarden, waaronder de eerbiediging van de democratie, de rechtsstaat en de bescherming van de mensenrechten. De EU kan de naleving van deze waarden in de aanloop naar de toetreding van een land verifiëren aan de hand van de zogenoemde „criteria van Kopenhagen” of „toetredingscriteria” (7). De kandidaat-lidstaten dienen te beschikken over stabiele instellingen die de democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen.

2.3.

Er bestaat echter geen soortgelijk mechanisme dat van toepassing is na de toetreding van een land. Het ontbreken van zo’n mechanisme wordt aangeduid als het „dilemma van Kopenhagen”.

2.4.

Het functioneren van de Unie is gebaseerd op „wederzijds vertrouwen” tussen de Europese instellingen en de lidstaten en de lidstaten onderling, alsook op vertrouwen dat wetten en beleidsbesluiten beantwoorden aan dezelfde beginselen betreffende de rechtsstaat, democratie en grondrechten (RDG). Dit creëert gelijke kansen voor de lidstaten met betrekking tot het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Ook kunnen de regeringen op die manier samenwerken op het gebied van justitie en binnenlandse zaken, met inbegrip van het strafrecht, asiel en immigratie.

2.5.

De EU was opgericht om te zorgen voor vrede en welvaart in haar lidstaten en welzijn van de burgers aldaar. Maar dat hangt niet alleen af van vrije handel maar ook van de bescherming van de fundamentele waarden van de Unie. Die waarden zorgen ervoor dat de EU-burgers kunnen leven zonder onderdrukking en onverdraagzaamheid en met democratisch gekozen en verantwoordelijke regeringen die handelen met inachtneming van de rechtsstaat.

2.6.

De afgelopen jaren hebben politieke en wetgevende besluiten in verschillende lidstaten geleid tot debatten en conflicten met de Europese instellingen en met andere lidstaten en daarmee werd het wederzijds vertrouwen geschonden. In veel gevallen werd geen respect getoond voor de regels met betrekking tot RDG, en de Europese Unie is er nog niet in geslaagd om daarop passend te reageren.

2.7.

Het EESC constateert met veel zorg dat in een aantal lidstaten uitgevaardigde wetgeving en uitgevoerd beleid mogelijk een significante aantasting inhouden van de kwaliteit van de democratie en de mensenrechten (van vooral minderheden) schenden. Ook is er sprake van een gebrek aan onafhankelijkheid van constitutionele en andere rechters, beperkingen aangaande de machtenscheiding en restricties betreffende de persvrijheid, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vereniging en informatie, collectieve raadpleging en onderhandelingen en andere fundamentele burger- en sociale rechten. Meermaals werd de Unie geconfronteerd met crises in sommige lidstaten als gevolg van specifieke kwesties in verband met de rechtsstaat en de Commissie heeft daarop gereageerd door politieke druk uit te oefenen en inbreukprocedures te openen.

2.8.

Tot op heden is geen gebruikgemaakt van de preventie- en sanctiemechanismen van artikel 7 VEU, het enige artikel van de Verdragen om te reageren op inbreuken op RDG op gebieden die buiten de wetgevende bevoegdheid van de EU vallen. Er zijn twee soorten instrumenten: preventief en bestraffend. In de praktijk is er echter nooit naar gegrepen vanwege politieke impact en de strikte toepassingsvereisten: uitsluitend een „duidelijk gevaar voor […] een ernstige en voortdurende schending”.

2.9.

De Commissie en het Europees Parlement kunnen ingrijpen in de preventieve fase. In de tweede fase kan de Raad overgaan tot schorsing van bepaalde rechten van een lidstaat, met inbegrip van de stemrechten van de vertegenwoordiger van die lidstaat in de Raad.

2.10.

De Raad beschikt echter over een ruime beoordelingsvrijheid wat betreft de toepassing van de eisen want er zijn geen specifieke en transparante criteria voor het inleiden van de procedure, voor de te volgen indicatoren of voor de keuze van de beoordelingsprocedure. Het Europees Parlement, de Commissie en het HvJ beschikken hier over zeer beperkte bevoegdheden (8). Evenmin bestaat er een bepaling betreffende raadpleging van het EESC.

3.1.

De Commissie hechtte in maart 2014 haar goedkeuring aan de mededeling „Een nieuw EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat” (COM(2014) 158). Het kader zal worden geactiveerd wanneer de lidstaten maatregelen treffen of situaties gedogen die een groot risico inhouden van een systematisch en nadelig effect op de integriteit, stabiliteit of de juiste werking van de instellingen en de waarborgingsmechanismen die op nationaal niveau zijn vastgesteld om de rechtsstaat te beschermen. Dit omvat kwesties in verband met hun constitutionele structuren, de scheiding der machten, de onafhankelijkheid of onpartijdigheid van de rechterlijke macht, en het systeem van rechterlijke toetsing, inclusief constitutionele rechtspraak.

3.2.

Het kader dient om bedreigingen voor de nationale rechtsstaat aan te pakken voordat de voorwaarden voor het activeren van de in artikel 7 VEU vervatte mechanismen zijn vervuld. De Commissie is in deze bevoegd en het kader dient als overbrugging. Het is geen alternatief voor, maar een mechanisme dat voorafgaat aan en een aanvulling vormt op de procedure van artikel 7. Wanneer er duidelijke aanwijzingen bestaan voor een systematische bedreiging voor de „rule of law” in een lidstaat, zou dit kader een gestructureerde dialoog tussen de Commissie en de lidstaat in kwestie moeten vergemakkelijken. Die dialoog zou drie stadia omvatten: a) een evaluatie door de Commissie, b) haar aanbeveling en c) een follow-up van die aanbeveling. De Commissie kan deskundigen raadplegen bij haar evaluatie (9).

3.3.

Het Comité is ingenomen met dit kader. Wel vertoont het een aantal beperkingen.

3.3.1.

De evaluatie omvat geen periodieke vergelijkende analyses van nationale problemen en geschillen betreffende RDG. Het kader kan per definitie alleen worden geactiveerd wanneer het probleem „systematisch” is geworden, hetgeen een te hoge drempel vormt. Een „systematische” dreiging kan zich voordoen wanneer de rechter niet meer in staat is om te verzekeren dat de overheid binnen de grenzen van de wet handelt, maar dan verkeren we al in een zeer gevorderd stadium.

3.3.2.

De Commissie moet de informatie transparant analyseren met specifieke indicatoren en via objectieve procedures. Ook moet zij protocollen ter raadpleging van het EESC en het maatschappelijk middenveld invoeren.

3.3.3.

Het kader omvat geen specifieke rol voor het Europees Parlement, maar wel lanceert het Europees Parlement zijn eigen politieke initiatieven in dit verband.

3.3.4.

Tevens voorziet het niet in een model voor nauwere interinstitutionele samenwerking.

3.4.

Daarnaast maakt het Comité zich zorgen over het gebrek aan follow-up door de Raad om het kader voor de rechtsstaat te versterken.

3.4.1.

Tijdens zijn vergadering van 16 december 2014 heeft de Raad Algemene Zaken conclusies goedgekeurd over zijn rol bij het waarborgen van respect voor de rechtsstaat. De Raad besloot om een jaarlijkse dialoog tussen de lidstaten in de Raad Algemene Zaken, voorbereid door het Coreper, te organiseren en in november 2015 gaf het Luxemburgse voorzitterschap het startschot en het zou gaan over verscheidene niet openbaar gemaakte zaken. De regeringen werden verzocht om over welk aspect van de rechtsstaat dan ook te spreken en een voorbeeld te geven van zowel hun goed handelen als van een ondervonden probleem. Het resultaat was een reeks monologen, veeleer dan een dialoog. De lidstaten gaven elkaar geen steun, hulp of kritiek, er werden geen aanbevelingen gedaan of ontvangen en er was geen enkele toezegging om maatregelen te nemen voor follow up en oplossingen. Aan het einde van 2016, onder het Slowaakse voorzitterschap, zal de Raad de exercitie evalueren.

3.4.2.

In de Raadsconclusies is niets over het kader terug te vinden. De conclusies geven dus geen duidelijk beeld van de precieze rol die de Commissie, het Europees Parlement en het EESC in deze dialoog zullen spelen.

3.5.

De Commissie-Juncker noemt de rechtsstaat als een van haar beleidsprioriteiten en heeft vicevoorzitter Timmermans in deze als verantwoordelijke aangewezen. Het is echter niet bekend of de Commissie criteria en indicatoren voor de tenuitvoerlegging van haar kader zal ontwikkelen.

3.6.

De Commissie heeft dit kader voor het eerst geactiveerd door het openen van een procedure tegen Polen wegens inbreuk op de EU-regels. Zulks naar aanleiding van een kritische beoordeling van de situatie door de Commissie van Venetië, een orgaan van de Raad van Europa (10).

3.7.

De commissie LIBE van het Europees Parlement bespreekt momenteel een ontwerp van initiatiefrapport (11) over aanbevelingen aan de Commissie voor een EU-mechanisme voor RDG (2015/2254 (INL) — rapporteur: Sophia in ’t Velt). Daarin wordt de Commissie onder meer verzocht om eind 2016 op basis van artikel 295 VWEU met een voorstel te komen voor een EU-pact inzake RDG. Zulks in de vorm van een interinstitutioneel akkoord met bepalingen ter vergemakkelijking van de samenwerking tussen de instellingen van de Unie en van de lidstaten in het kader van artikel 7 VEU. Zulks ten behoeve van integratie van en afstemming en aanvulling op bestaande mechanismen en in navolging van de daarbij gevoegde gedetailleerde aanbevelingen.

3.7.1.

De bijlage bevat het ONTWERP VAN INTERINSTITUTIONELE OVEREENKOMST: EU-PACT INZAKE DEMOCRATIE, RECHTSSTAAT EN GRONDRECHTEN, waarover het Europees Parlement, de Raad en de Commissie tot overeenstemming moeten komen.

3.7.2.

Het pact bevat een scorebord, een jaarlijks interparlementair debat en regelingen voor het tegengaan van eventuele risico’s en inbreuken, alsook voor de activering van de preventieve of correctieve instrumenten van artikel 7.

3.7.3.

Het Europees Parlement stelt voor om een semester op te starten over interinstitutionele democratie, rechtsstaat en grondrechten, dat het raamwerk van de commissie, de jaarlijkse dialoog van de Raad en het interparlementaire debat omvat. Het semester zal worden bijgestaan door een secretariaat en een groep van deskundigen onder voorzitterschap van de voorzitter van het wetenschappelijk comité van het Bureau voor de grondrechten, die indicatoren zal vaststellen, de situatie in de lidstaten zal evalueren en aanbevelingen zal doen.

3.7.4.

De RDG-beleidscyclus zal ook de jaarverslagen van de Commissie, de Raad en het Europees Parlement omvatten, en er zal een interinstitutionele werkgroep voor effectbeoordelingen worden opgezet.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/15

Rapporteur:

Ioannis VARDAKASTANIS

1.1.

De ratificatie door de Europese Unie van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap (UNCRPD) is voor de EU en haar lidstaten een mijlpaal voor de rechten van personen met een handicap. De beoordeling van de EU door het UNCRPD-comité in 2015 sluit de eerste uitvoeringsperiode van het VN-Verdrag af. In de slotopmerkingen van het VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap wordt van de EU-instellingen verlangd dat zij aan hun verplichtingen voldoen omdat zij de uitvoering van het UNCRPD moeten organiseren en coördineren overeenkomstig deze slotopmerkingen. In de slotopmerkingen wordt nogmaals bevestigd dat de EU-beleidsvoering inzake gehandicapten een grondige herziening vergt van de wijze waarop het beleid tot dusver wordt uitgestippeld. Tot op heden is de EU nog niet overgegaan tot een echte aanpassing van haar beleidsvoering aan deze nieuwe door het UNCRPD vereiste herziening.

1.2.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) verzoekt de Europese instellingen de slotopmerkingen in bestaande en nieuwe EU-wetgeving en -beleidsvorming te integreren. Het verzoekt de Europese Commissie tevens tegen het najaar van 2016 bij het UNCRPD-comité verslag uit te brengen.

1.3.

Het UNCRPD en de slotopmerkingen van het comité bieden de Europese Commissie volgens het EESC een unieke gelegenheid om een overkoepelende EU-strategie inzake de rechten van personen met een handicap uit te stippelen. De slotopmerkingen hebben een momentum gecreëerd dat door de EU-instellingen te baat moet worden genomen en ervoor zou moeten zorgen dat de rechten van personen met een handicap systematisch in alle EU-wetgeving, -beleidsmaatregelen en -programma’s worden meegenomen.

1.4.

Het EESC wijst erop dat de Commissie met het oog op de integratie van de rechten van personen met een handicap, een sectoroverschrijdende en alomvattende inventarisatie van alle wetgeving, beleidsmaatregelen en programma’s moet maken teneinde volledige afstemming op de UNCRPD-bepalingen te verzekeren; representatieve gehandicaptenorganisaties moeten actief bij dit proces worden betrokken. Een en ander moet gepaard gaan met een analyse waarbij de kloof onder de loep wordt genomen tussen de huidige wetgeving, de beleidsvoering en de mainstreaming van de rechten van gehandicapten en het UNCRPD. Deze inventarisatie en kloofanalyse moeten expliciet in de herziene Europese strategie voor personen met een handicap worden opgenomen.

1.5.

Het EESC herinnert de Commissie aan haar verplichting onverwijld werk te maken van de herziening en update van de bevoegdheidsverklaring en de lijst van instrumenten. Ook moet de Commissie zichzelf ertoe verbinden de bevoegdheidsverklaring ten minste eenmaal tijdens haar mandaatsperiode te beoordelen en te herzien.

1.6.

Het EESC is er zich van bewust dat de beoordeling van de EU door het CRPD-comité halverwege de programmeringsperiode 2014-2020 plaatsvond, en onderkent de moeilijkheden voor de EU om de nieuwe agenda inzake rechten van gehandicapten, waartoe de slotopmerkingen aanleiding hebben gegeven, mee te nemen in de tussentijdse evaluaties van strategieën, beleid, programma’s en financieringsinstrumenten. Niettemin zou het graag zien dat de Europese Commissie alles in het werk stelt om de slotopmerkingen in deze evaluatieprocessen te mainstreamen en te integreren, alsook de nodige middelen uittrekt voor de inachtneming van de verplichtingen uit hoofde van het UNCRPD.

1.7.

In het UNCRPD is expliciet bepaald dat de representatieve gehandicaptenorganisaties moeten worden geraadpleegd en betrokken bij het proces van tenuitvoerlegging en monitoring van het Verdrag. Het EESC dringt er bij de Europese Commissie op aan een echte en zinvolle gestructureerde dialoog met de Europese gehandicaptenbeweging aan te gaan (uit hoofde van de artikelen 4.3 en 33.3). Voorts zou de Commissie een programma voor capaciteitsopbouw van gehandicaptenorganisaties in het leven moeten roepen om hen in staat te stellen hun fundamentele taken te vervullen.

1.8.

Het EESC is van mening dat de samenwerking en het partnerschap van de EU-instellingen bij de tenuitvoerlegging van het UNCRPD van cruciaal belang is. Het zou daarom graag zien dat wordt voorzien in een interinstitutioneel coördinatiemechanisme voor het faciliteren van een snelle en vlotte tenuitvoerlegging van de slotopmerkingen en het UNCRPD, waarbij de gehandicaptenorganisaties ook worden geraadpleegd en betrokken.

1.9.

In de slotopmerkingen wordt aangedrongen op een grondige evaluatie en herziening van de Europese strategie voor personen met een handicap. Daarom verzoekt het EESC de Commissie om de balans op te maken van de ontwikkelingen op het gebied van de rechten van gehandicapten en om de reikwijdte van de strategie te verbreden door meer actiegebieden in te voeren en door de strategie te koppelen aan de evaluatie en herziening van beleid, programma’s en financieringsinstrumenten (bijvoorbeeld Europa 2020, de strategie voor gendergelijkheid, de strategie voor de rechten van het kind, toezeggingen met betrekking tot extern EU-optreden), met een duidelijk tijdschema en budget voor de tenuitvoerlegging, alsook specifieke en precieze benchmarks en indicatoren.

1.10.

De EU heeft zich verbonden tot volledige verwezenlijking van de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling die zijn vervat in Agenda 2030 van de VN en moet ervoor zorgen dat de slotopmerkingen en de UNCRPD-bepalingen door de EU, zowel intern als extern, ten volle in acht worden genomen. Het EESC dringt er daarom met klem bij de Commissie op aan de uitvoering van Agenda 2030 in de herziene strategie voor personen met een handicap op te nemen door Europese doelstellingen en maatregelen vast te stellen teneinde de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling in de EU ook voor personen met een handicap te verwezenlijken.

1.11.

Het EESC is stellig van mening dat de EU moet voorkomen dat EU-middelen worden gebruikt voor de oprichting of verdere werking van opnamestructuren in instellingen. Het staat volledig achter het gebruik van EU-financiering om te voorzien in lokale diensten voor personen met een handicap zodat zij in hun gemeenschappen zelfstandig kunnen leven. Opname van personen met een handicap in een instelling is een schending van hun rechten en het EESC dringt er bij de Commissie op aan de-institutionalisering systematischer en doeltreffender via specifieke maatregelen, programma’s en financieringsinstrumenten te bevorderen.

1.12.

Het EESC roept de Commissie op onverwijld over te gaan tot de ratificatie van het facultatief protocol bij het UNCRPD, het Verdrag van Marrakesh en het Verdrag van Istanbul van de Raad van Europa.

1.13.

Het EESC houdt bij de Commissie een krachtig pleidooi voor het opzetten van contactpunten in al haar DG’s, agentschappen en organen, waarbij gehandicaptenorganisaties volledig in het beleidvormingsproces worden opgenomen en erbij worden betrokken, teneinde horizontale en verticale structuren te creëren die zorgen voor volledige integratie en mainstreaming van de rechten van gehandicapten in EU-wetgeving, -beleid en -programma’s.

1.14.

Het EESC is van mening dat de Commissie dit proces moet lanceren in samenwerking met andere EU-instellingen, -agentschappen en -organen om de nieuwe mondiale agenda voor de rechten van personen met een handicap 2020-2030 zorgvuldig voor te bereiden en te ontwikkelen. Deze agenda zou volledig moeten worden geïntegreerd en gemainstreamed in wereldwijde sociale en macro-economische strategieën (bijvoorbeeld de Europa 2020-strategie en de betreffende uitvoeringsmechanismen). Om dit initiatief uit te werken en ten uitvoer te leggen zou een werkgroep moeten worden opgericht met deelname van alle belanghebbenden en gehandicaptenorganisaties. Het EESC stelt voor dat de Commissie het startsein geeft voor de uitvoering van de agenda voor de rechten van gehandicapten 2020-2030 in het Europees Jaar van de rechten van personen met een handicap 2021.

1.15.

Het EESC erkent de positieve initiatieven van de Commissie op het gebied van toegankelijkheid, met name het trialoogakkoord over de richtlijn inzake de toegankelijkheid van websites van overheidsinstanties en het voorstel van de Commissie voor een Europese toegankelijkheidswet, en verzoekt de Europese instellingen om de onderhandelingen hierover af te ronden. Het EESC maakt zich echter zorgen over de horizontale richtlijn betreffende gelijke behandeling en zou graag zien dat de onderhandelingen hierover uit het slop geraken en de slotopmerkingen alsook het UNCRPD in deze nieuwe fase in aanmerking worden genomen.

1.16.

Het EESC roept alle EU-instellingen op ervoor te zorgen dat bezuinigingsmaatregelen personen met een handicap niet verhinderen gebruik te maken van hun rechten zoals vastgelegd in het CRPD. Het verzoekt de Europese Commissie dan ook te voorzien in de nodige socialebeschermingsvoorzieningen om dit doel te bereiken, en het recht van gehandicapten op een passende levensstandaard en sociale bescherming eveneens in acht te nemen.

1.17.

Het EESC verzoekt de Commissie en Eurostat statistische instrumenten te ontwikkelen voor het meten van de impact van de uitvoering van het UNCRPD op personen met een handicap op Europees en nationaal niveau. Het is tevens van mening dat de verzameling van gegevens, gebaseerd op een mensenrechtenbenadering op het gebied van handicaps en uitgesplitst naar handicap, leeftijd en geslacht, een positieve invloed zal hebben op de ontwikkeling en de uitvoering van Europese wetgeving, -beleidsmaatregelen en -programma’s.

1.18.

Het EESC erkent dat de EU de bevoegdheid heeft nationale maatregelen te begeleiden om ervoor te zorgen dat alle burgers van de Unie gelijk zijn voor de wet, dat zij niet alleen niet beroofd worden van hun rechtsbevoegdheid en hun rechten maar dat zij ook op voet van gelijkheid met anderen kunnen deelnemen aan de Europese en alle andere verkiezingen in de hele EU. Het verzoekt de Commissie en met name DG Justitie dan ook een programma op basis van de open coördinatiemethode goed te keuren om de convergentie van de lidstaten wat betreft het beginsel van gelijkheid voor de wet te bevorderen.

1.19.

Het EESC verbindt zich ertoe het goede voorbeeld te geven bij het vervullen van de specifieke verplichtingen die door het UNCRPD-comité in het licht zijn gesteld en die de EU als overheid moet nakomen door ervoor te zorgen dat de rechten van haar personeel en van de EESC-leden alsook de communicatiefaciliteiten in overeenstemming zijn met het UNCRPD.

2.1.

Het EESC is ingenomen met de slotopmerkingen van het UNCRPD-comité (1), aangezien zij voorzien in een alomvattend programma om het EU-beleid in de richting van een op mensen gerichte en op mensenrechten gebaseerde benadering van personen met een handicap te sturen.

2.2.

Het EESC wijst erop dat het voorstel voor een richtlijn inzake gelijke behandeling door de Commissie werd ingediend vóór de sluiting van het UNCRPD. Voorts zijn door de onderhandelingen tussen het Europees Parlement en de Raad van de EU geleidelijk amendementen geïntroduceerd die niet in overeenstemming zijn met de UNCRPD-bepalingen. Daarom verzoekt het EESC de Commissie om bij de huidige interinstitutionele onderhandelingen een voorstel voor te leggen teneinde de voorgestelde richtlijn af te stemmen op het UNCRPD en uiteraard ook de slotopmerkingen wat betreft handicaps, alsook een verbod op te nemen op meervoudige, intersectionele en associatieve discriminatie.

2.3.

Het EESC onderstreept dat de bezuinigingsmaatregelen een negatieve invloed hebben gehad op de levensomstandigheden van personen met een handicap en hun gezinnen. De armoede, uitsluiting, discriminatie en ongelijkheid zijn toegenomen als gevolg van de economische crisis, die in veel lidstaten een mensenrechtencrisis is geworden, waardoor een groot aantal personen met een handicap en hun gezinnen alle bescherming hebben verloren. Het EESC verzoekt de EU dan ook minimale socialebeschermingsniveaus vast te stellen om de rechten, een behoorlijke levensstandaard en sociale bescherming van personen met een handicap te waarborgen. Dit mechanisme moet worden opgenomen in het Europees semester.

2.4.

Voorts heeft het UNCRPD-comité aanbevolen dat de EU met een overkoepelende UNCRPD-strategie voor alle EU-instellingen zou komen, met specifieke begrotingstoewijzingen die in het meerjarig financieel kader zijn opgenomen. Het EESC is daarom van mening dat een vergadering op hoog niveau van de leiders van EU-instellingen en -organen noodzakelijk is om een begin te maken met de voorbereiding en goedkeuring van een interinstitutionele UNCRPD-agenda met specifieke doelstellingen en streefcijfers. In de overkoepelende strategie moeten de verantwoordelijkheden van elke EU-instelling inzake de tenuitvoerlegging van het UNCRPD worden vastgelegd.

2.5.

De EU moet werk maken van een echte en zinvolle gestructureerde dialoog met Europese representatieve organisaties van personen met een handicap om ervoor te zorgen dat zij op een doeltreffende en zinvolle manier aan het Europese wetgevings- en beleidsvormingsproces kunnen deelnemen en proactief campagne kunnen voeren voor het UNCRPD. Bovendien moet de EU ervoor zorgen dat die organisaties over passende werkingsmiddelen beschikken. Daarom moet een begrotingslijn voor de capaciteitsopbouw van deze representatieve organisaties in het leven worden geroepen.

2.6.

Voor een overkoepelende en horizontale mainstreaming en tenuitvoerlegging van de UNCRPD-bepalingen door de EU en de ontwikkeling van een nieuwe Europese CRPD-agenda moet werk worden gemaakt van een participatieve governance en een kader voor partnerschap, waardoor alle belangrijke actoren en belanghebbenden in staat zullen zijn om samen met de EU-instellingen ten volle en op een inclusieve manier aan de beleidsvorming deel te nemen.

2.7.

De Commissie moet nu dringend de situatie in kaart brengen en bij alle interne en externe Europese maatregelen en programma’s nagaan welke lacunes er zijn, teneinde ervoor te zorgen dat zij met de CRPD-bepalingen stroken. Ook moeten alle algemene communautaire strategieën en beleidsmaatregelen, met inbegrip van de Europa 2020-strategie en het Europees semester, de Europese pijler voor sociale rechten, de VN-agenda inzake duurzame ontwikkeling voor de periode tot 2030 en financieringsinstrumenten zoals de Europese structuur- en investeringsfondsen, in overeenstemming zijn met de slotopmerkingen.

2.8.

Het is van vitaal belang dat de uitvoering van de slotopmerkingen door de EU op het hoogste politieke niveau wordt aangepakt. De Commissie moet met name in haar werkprogramma voor 2017 een specifiek aan dit doel gewijd beleidsinitiatief opnemen. Met het oog op de volledige mainstreaming en integratie van de slotopmerkingen in het EU-beleid en de EU-programma’s moet de Commissie een overkoepelende CRPD-strategie uitstippelen. Het EESC verzoekt de Europese Commissie dringend werk te maken van de verwezenlijking van de overkoepelende CRPD-strategie, met volledige betrokkenheid en raadpleging van de representatieve organisaties.

2.9.

In 2021 zal het 10 jaar geleden zijn dat de EU het UNCRPD heeft gesloten. Het EESC is van mening dat dit een passend tijdstip is om een tweede Europees Jaar van personen met een handicap uit te roepen. Het EESC wijst erop dat de Commissie in 2003 het eerste Europees Jaar van personen met een handicap heeft georganiseerd. Daarom stelt het EESC voor dat de Europese instellingen onmiddellijk voorbereidselen treffen en de nodige stappen zetten om van 2021 het tweede Europese Jaar van de rechten van personen met een handicap te maken.

3.1.1.

Hoewel de EU het UNCRPD heeft geratificeerd, heeft ze nog steeds geen transversale en alomvattende toetsing van de EU-wetgeving, -beleidslijnen en -programma’s verricht. Het EESC verzoekt de Commissie deze toetsing dringend uit te voeren. De Commissie moet voorts in elk directoraat-generaal een UNCRPD-contactpunt aanwijzen, om deze taak uit te voeren.

3.1.2.

Het is betreurenswaardig dat de EU het facultatief protocol bij het Verdrag nog niet heeft geratificeerd. Het EESC roept de EU dan ook op tot onmiddellijke ratificatie van het facultatieve protocol, waarmee voor personen met een handicap de weg wordt geëffend om een klacht in te dienen bij het UNCRPD-comité in geval van schending van hun rechten zoals vastgelegd in het Verdrag.

3.1.3.

De op mensenrechten gebaseerde benadering van handicaps moet worden gekoesterd en volledig worden geïntegreerd in de EU-wetgeving en -beleidsvorming. Het EESC verzoekt de juridische diensten van de EU-instellingen een alomvattende studie uit te voeren over de gevolgen van de ratificatie van het UNCRPD voor de rechtsorde van de Unie, teneinde een en ander als passend wetgevings- en beleidsvormingskader te hanteren. De juridische diensten van de Europese Unie houden onvoldoende rekening met de verplichtingen van de EU ten aanzien van het UNCRPD.

3.1.4.

Het EESC roept de secretaris-generaal van de Commissie op de richtsnoeren voor effectbeoordeling zodanig te wijzigen dat er ook een uitgebreidere lijst van onderwerpen en vragen in wordt opgenomen met het oog op een betere beoordeling van de naleving van het Verdrag.

3.1.5.

Het UNCRPD-comité heeft de EU verzocht tegen het najaar van 2016 een herziening voor te leggen van de verklaring van bevoegdheden en haar lijst van instrumenten, rekening houdend met het in slotopmerking 17 geschetste algemene standpunt. De herziening van voornoemde verklaring moet ten minste één keer per mandaatperiode worden verricht.

3.2.1.

De Commissie heeft niet gezorgd voor een EU-strategie inzake non-discriminatie en gelijke kansen voor personen met een handicap die voldoet aan de UNCRPD-bepalingen en slotopmerkingen. Het EESC verzoekt de Commissie dan ook om onmiddellijk actie te ondernemen met betrekking tot de horizontale richtlijn betreffende gelijke behandeling (zie par. 2.2) alsook over te gaan tot een herziening van Richtlijn 2000/78/EG inzake gelijke behandeling op het werk.

3.2.2.

De Commissie moet in haar beleid inzake gelijkheid van vrouwen en mannen tevens rekening houden met het standpunt van vrouwen en meisjes met een handicap, alsook met de gegevensverzameling van het Europees Instituut voor gendergelijkheid. Voorts moeten de rechten van vrouwen en meisjes met een handicap volledig worden geïntegreerd in het strategisch engagement voor gendergelijkheid 2016-2019 en het wetgevings- en beleidskader voor een goed evenwicht tussen werk en privéleven. Het EESC dringt er bij de EU op aan het Verdrag van Istanbul van de Raad van Europa zo snel mogelijk te ratificeren.

3.2.3.

De EU moet in de nieuwe EU-agenda voor de rechten van het kind een alomvattende op rechten gebaseerde strategie voor jongens en meisjes met een handicap opnemen en de rechten van kinderen met een handicap in al het EU-beleid inzake personen met een handicap mainstreamen. Kinderen met een handicap en hun gezinnen moeten ook worden betrokken bij alle EU-besluitvorming in overeenstemming met artikel 4.3 van het UNCRPD.

3.2.4.

De EU zou ook moeten erkennen dat jonge gehandicapten zich in een specifieke situatie bevinden en dat ze in hun dagelijks leven vaak met verschillende vormen van discriminatie te maken hebben, met name waar het gaat om gelijke kansen voor jonge mensen op de arbeidsmarkt en actieve deelname van jonge gehandicapten aan het maatschappelijk leven in brede zin. Daarom zou de EU de specifieke situatie van jonge gehandicapten in de EU moeten evalueren en ter zake met voorstellen voor verbeteringen moeten komen (2). Voorts zou de EU ervoor moeten zorgen dat deze dimensie wordt meegenomen in de volgende Jongerenstrategie van de EU.

3.2.5.

De EU moet in samenwerking met de openbare media (met inbegrip van de sociale media) een alomvattende bewustmakingscampagne opzetten om het Verdrag bekendheid te geven en vooroordelen jegens personen met een handicap de wereld uit te helpen. Het is van het grootste belang dat personen met een handicap zelf ook via hun representatieve organisaties aan deze campagne deelnemen.

3.2.6.

De EU moet werk maken van het bevorderen, faciliteren en financieren van de opleiding van personeel in de vervoers- en toeristische sector wat betreft besef en gelijkheid van personen met een handicap. Voorts moet ze de samenwerking en uitwisseling van goede praktijken stimuleren tussen Europese verenigingen die zich voor gehandicapten inzetten en publieke en particuliere vervoersinstanties. Alle materiaal dat verband houdt met capaciteitsopbouw, opleiding, bewustmaking, openbare verklaringen e.d. moet in een toegankelijk formaat beschikbaar worden gesteld.

3.2.7.

Het EESC is ingenomen met het voorstel van de Commissie voor een Europese toegankelijkheidswet (EAA) die volledig in overeenstemming is met artikel 9 en andere bepalingen van het UNCRPD, alsook met de doeltreffende en toegankelijke nationale handhavings- en klachtenmechanismen. Het verzoekt de EU-instellingen de conclusies en aanbevelingen van het EESC-advies (3) over de EAA mee te nemen en te verzekeren dat personen met een handicap via hun representatieve organisaties aan het goedkeuringsproces kunnen deelnemen.

3.2.8.

Het EESC is ingenomen met het interinstitutioneel akkoord tijdens de trialoog over het voorstel voor een richtlijn inzake de toegankelijkheid van overheidswebsites. Het dringt er bij de instellingen op aan de richtlijn in een besluit om te zetten en verzoekt de nationale regeringen de bepalingen van het voorstel dringend in nationale wetgeving te vertalen. Het EESC verheugt zich er ook over dat een aanzienlijk aantal aanbevelingen uit zijn advies (4) in de definitieve tekst van de richtlijn zijn verwerkt.

3.2.9.

De EU heeft nog onvoldoende maatregelen voor gehandicapten echt in de strategieën voor rampenrisicovermindering geïntegreerd. Het EESC zou derhalve graag zien dat de Raad van de EU een kader voor rampenrisicovermindering voor personen met een handicap in Europa goedkeurt.

3.2.10.

De EU moet alle nodige maatregelen treffen om het alarmnummer 112 voor iedereen toegankelijk te maken. Het EESC wijst erop dat evenzeer dringende en passende maatregelen moeten worden genomen ter waarborging van de toegankelijkheid van nationale alarmcentrales.

3.2.11.

Het EESC verzoekt de EU en haar lidstaten om op het gebied van migratie- en vluchtelingenbeleid voor personen met een handicap een mensenrechtenbenadering te hanteren. Voorts onderstreept het EESC dat handicaps in sommige landen zeer vaak een reden kunnen zijn voor vervolging en discriminatie. Het verzoekt de EU-autoriteiten daarom richtsnoeren te ontwikkelen en voor hun agentschappen en lidstaten (alsook voor personen met een handicap toegankelijke) informatiecampagnes op te zetten over handicaps, migratie en asiel, en de gehandicaptenproblematiek systematisch in het Europese migratie- en vluchtelingenbeleid te mainstreamen.

3.2.12.

De EU moet zich inzetten voor een op mensenrechten gebaseerde benadering van personen met een handicap in risicovolle situaties en noodgevallen, door de vaststelling van een uitvoeringsplan in overeenstemming met de conclusies van de Raad van februari 2015 over het betrekken van gehandicapten bij rampenbeheersing en het Sendai-kader. Voorts is er behoefte aan bewustmaking en voorlichting van personen met een handicap, noodhulpdiensten en diensten voor civiele bescherming over initiatieven ter beperking van het risico op rampen.

3.2.13.

De Commissie moet een leidende rol spelen op het gebied van rechtspraak en mensenrechten van personen met een handicap. Het EESC zou graag zien dat DG Justitie een Europese conferentie organiseert voor alle gerechtelijke diensten in de EU, waarbij ook zou worden nagedacht over het recht op toegang tot de rechter voor mensen met een handicap, en over de manier waarop deze rechten verbonden zijn met andere rechten, zoals rechtsbevoegdheid en gelijkheid voor de wet.

3.2.14.

De Europese Commissie zou moeten voorzien in de nodige middelen voor de opleiding van Europese en nationale gerechtsambtenaren op het gebied van EU-wetgeving en het UNCRPD. Het EESC dringt er voorts bij Europese en nationale rechters op aan hun interne regelgeving en instructies zo toe te passen dat ze de toegang tot de rechter voor personen met een handicap vergemakkelijken. Bij de rechtsbedeling op zowel EU- als nationaal niveau moet ook rekening worden gehouden met de algemene aanbevelingen van het UNCRPD-comité. Bovendien beveelt het EESC aan dat DG Justitie gebruik maakt van de open coördinatiemethode zodat deze belangrijke problematiek door de lidstaten op een evenwichtige en gecoördineerde manier wordt aangepakt en de weg aldus wordt geëffend voor een Europese respons op gelijkheid voor de wet. De Commissie moet zorgen voor Europese normen en moet benchmarking in de toegang tot de rechter bevorderen.

3.2.15.

Het EESC dringt er bij de EU-instellingen en de lidstaten op aan discriminerende wetgeving inzake curatele af te schaffen, zodat personen met een handicap op voet van gelijkheid met anderen hun politieke rechten kunnen uitoefenen. Het wijst erop dat redelijke voorzieningen en toegankelijkheid van stemprocedures, faciliteiten en materiaal onontbeerlijk zijn.

3.2.16.

Helaas zijn een onbekend aantal Europeanen met een handicap beroofd van hun vrijheid en veiligheid, en worden zij onderworpen aan gedwongen behandeling en detentie, met inbegrip van gedwongen sterilisatie. Het EESC roept de Commissie op doeltreffende maatregelen te nemen om een einde te maken aan deze onaanvaardbare situatie, via Eurostat betrouwbare gegevens te produceren, en te voorzien in een doeltreffend evaluatiemechanisme.

3.2.17.

Het EESC verzoekt de EU haar ethische richtsnoeren voor onderzoek te herzien, en met name voorbeelden van goede praktijken aan te reiken door te zorgen voor makkelijk toegankelijke en goed leesbare toestemmingsformulieren en door plaatsvervangende besluitvorming op dit gebied te vermijden.

3.2.18.

De EU moet met wetgeving komen om bescherming te harmoniseren en geweld, misbruik en uitbuiting tegen te gaan, en moet het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen alsook huiselijk geweld (5) ratificeren. De EU moet Europese wetgevings- en beleidsmaatregelen treffen om grensoverschrijdende activiteiten in EU-landen met betrekking tot de handel in vrouwen en kinderen met een handicap tegen te gaan. Voorts moet de EU geweld tegen kinderen met een handicap bestrijden door middel van specifieke maatregelen en toegankelijke ondersteuningsdiensten.

3.2.19.

Het initiatief van de Commissie betreffende de Europese pijler van sociale rechten moet de CRPD-bepalingen integraal opnemen en mainstreamen, en moet voorzien in het noodzakelijke minimum aan sociale bescherming en doeltreffende mechanismen ter voorkoming en terugdringing van armoede, kwetsbaarheid en sociale uitsluiting van personen met een handicap en hun families, met speciale aandacht voor vrouwen, kinderen en oudere gehandicapten.

3.2.20.

Er is duidelijk behoefte aan een Europees coördinatiesysteem voor socialezekerheidsuitkeringen, waarbij een duidelijk kader voor de overdraagbaarheid van rechten en een maximum aantal dagen voor de procedure inzake erkenning van een handicap moet worden ontwikkeld.

3.2.21.

De EU zou de langverwachte en zeer wenselijke Europese strategie voor de-institutionalisering (6) moeten uitwerken en ten uitvoer leggen, met eerst en vooral een zeer strenge controle op het gebruik van de ESIF-middelen, om te garanderen dat deze uitsluitend worden gebruikt voor de ontwikkeling van ondersteunende diensten voor personen met een handicap die zelfstandig willen leven in lokale gemeenschappen. Het EESC dringt tevens aan op de oprichting van een onafhankelijk Europees de-institutionaliseringsfonds.

3.2.22.

Het EESC betreurt dat de Commissie nog geen analyse heeft gemaakt van de impact van het ESIF op personen met een handicap, in overeenstemming met de verplichting die is neergelegd in de verordening betreffende het Europees Sociaal Fonds inzake de jaarlijkse rapportage over de maatregelen die worden genomen op het gebied van de gehandicaptenproblematiek. Een en ander moet onder meer gericht zijn op de versterking van de monitoring door de Commissie van het gebruik van het ESIF in overeenstemming met het UNCRPD en in overleg met representatieve organisaties van personen met een handicap, en van door de EU gelanceerde inbreukprocedures (schorsing, intrekking, herstel) voor niet-nakoming van de ex-antevoorwaarden.

3.2.23.

Er is behoefte aan doeltreffendere nationale handhavingsorganen: hun bevoegdheden moeten worden geharmoniseerd en versterkt teneinde de handhaving van de passagiersrechten op alle vervoerswijzen te vergemakkelijken; ook de klachtenprocedures moeten worden vereenvoudigd. Voorts dringt het EESC er bij de Commissie op aan ervoor te zorgen dat zorgverleners in alle vervoerswijzen, ook per vliegtuig, gratis kunnen reizen, zoals reeds het geval is uit hoofde van Verordening (EG) nr. 1371/2007 (7) en Verordening (EU) nr. 1177/2010 (8).

3.2.24.

De Commissie zou gebarentaal en braille volledig en onmiddellijk officieel moeten erkennen en een evaluatie moeten maken van haar communicatiekanalen en interne processen voor het produceren en verstrekken van informatie op een voor personen met een handicap toegankelijke wijze. Hierbij zij gedacht aan verschillende toegankelijke formaten zoals gebarentaal, braille, ondersteunende en alternatieve communicatie, met inbegrip van makkelijk leesbare formaten. De EU moet ervoor zorgen dat alle personen met een handicap, ongeacht hun financiële draagkracht, toegang hebben tot inclusief onderwijs.

3.2.25.

De EU moet een verplicht kwaliteitskader voor inclusieve educatieve uitwisseling goedkeuren, waarbij minimale toegankelijkheidscriteria zijn vastgesteld om de mobiliteit van alle leerlingen met een handicap in het middelbaar of hoger onderwijs en in beroepsopleidingen in de EU te waarborgen; dit geldt met name voor jonge leerlingen. Alle universiteiten die aan het Erasmus-uitwisselingsprogramma deelnemen moeten zorgen voor toegankelijke onderwijsprogramma’s en faciliteiten die de volwaardige deelname van alle, met name jonge studenten met een handicap waarborgen.

3.2.26.

De EU moet het Verdrag van Marrakesh van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom (WIPO) ratificeren en de ratificatie ervan op nationaal niveau door de lidstaten vergemakkelijken en aanmoedigen, zodat toegankelijke versies van gedrukt materiaal vrij ter beschikking kunnen worden gesteld van personen met een visuele of leeshandicap.

3.2.27.

Het EESC roept de Commissie op een specifiek initiatief uit te werken en ten uitvoer te leggen teneinde Agenda 2030 en de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling voor personen met een handicap binnen de EU, alsook in haar externe beleid, met inbegrip van ontwikkelingssamenwerking en internationale handel, na te streven.

3.3.1.

Het EESC dringt er bij Eurostat op aan een conferentie te organiseren met het oog op een overeenkomst onder alle nationale bureaus voor de statistiek in de EU over een gemeenschappelijk mechanisme voor de follow-up van slotopmerking 71. Er moet worden voorzien in een Europees mechanisme voor statistieken inzake de mensenrechten van personen met een handicap, uitgesplitst naar handicap, geslacht en leeftijd, teneinde operationele informatie te verzamelen voor het Europese en nationale beleid ten behoeve van personen met een handicap.

3.3.2.

De Commissie moet de rechten van personen met een handicap systematisch mainstreamen in alle Europese beleidsmaatregelen en programma’s voor internationale samenwerking. Het EESC is ingenomen met het EU-proefproject „Bridging the gap” („Overbrugging van de kloof”) en zou graag zien dat er een Europees financieringsprogramma voor de rechten van personen met een handicap wordt goedgekeurd. Dit financieringsprogramma dient te worden aangewend, zoals het geval is in een aantal Europese landen, in nauwe samenwerking met Europese organisaties van personen met een handicap, die als tussenschakels verantwoordelijk zijn voor het sturen, beheren en definiëren van beleids- en financieringsprioriteiten. Het is van belang ervoor te zorgen dat er geen Europese middelen worden toegekend voor projecten die niet stroken met de UNCRPD-bepalingen.

3.3.3.

De Commissie moet slotopmerking 75 volledig in acht nemen door in alle directoraten-generaal, agentschappen en organen contactpunten in het leven te roepen. Alle contactpunten moeten jaarlijks ten minste drie vergaderingen organiseren, en representatieve organisaties van personen met een handicap moeten deze bijwonen en er ten volle aan deelnemen. Op 3 december van elk jaar moet de Commissie een jaarverslag over de uitvoering van het UNCRPD door de EU en haar lidstaten voorleggen.

3.3.4.

Het EESC is ingenomen met het besluit van de Europese Commissie om zich terug te trekken uit het onafhankelijk toezichtkader en aldus het pad te effenen voor de oprichting van een werkelijk onafhankelijke instantie, onder toezicht van een bestuursorgaan dat bestaat uit de leden van het onafhankelijk kader. Om het EU-kader echter in staat te stellen zijn taken doeltreffend uit te oefenen, moeten dringend financiële en personele middelen worden toegewezen.

3.4.1.

Het is zeer duidelijk zaak dat de EU-instellingen hun personeelsbeleid herzien en op één lijn brengen met de UNCRPD-bepalingen om ervoor te zorgen dat personen met een handicap en werknemers met familieleden met een handicap kunnen rekenen op redelijke voorzieningen en ondersteuning om een passend evenwicht te vinden tussen werk- en gezinstaken. Het EESC roept de EU op haar gemeenschappelijk ziektekostenstelsel, het pensioenstelsel en de maatregelen betreffende sociale zekerheid voor mensen met een handicap te herzien, om discriminatie te voorkomen en gelijke kansen voor personen met een handicap te verzekeren, onder meer door te erkennen dat gezondheidsbehoeften in verband met handicaps verschillen van een ziekte, en door zelfstandig wonen en werken te bevorderen via de volledige terugbetaling van de extra kosten van noodzakelijke uitrusting of diensten.

3.4.2.

Het is van cruciaal belang dat alle EU-instellingen proactief initiatieven nemen, met een concrete deadline, om te voldoen aan de toegankelijkheidseisen van de richtlijn inzake de toegang tot websites van overheidsinstanties, en dat zij het goede voorbeeld geven wat dit fundamentele aspect van de rechten van personen met een handicap betreft.

3.4.3.

Het EESC dringt er bij de Commissie en de bestuursraad van de Europese scholen op aan een plan aan te nemen en de nodige financiële en personele middelen uit te trekken voor de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van een inclusief en kwaliteitsvol onderwijssysteem op alle niveaus van de Europese scholen, waarbij behoorlijke voorzieningen en ondersteuning worden geboden en een beleid van niet-afwijzing voor alle leerlingen met een handicap in het lager en middelbaar onderwijs wordt verzekerd.

3.4.4.

Aangezien de werkgelegenheid van personen met een handicap in de EU op een laag niveau staat, verzoekt het EESC de EU-instellingen een desbetreffend positief actieprogramma (met inbegrip van specifieke vergelijkende onderzoeken) op te zetten om het aantal personen met een handicap dat in haar diensten werkzaam is middels redelijke voorzieningen en ondersteuning te verhogen. De uitvoering van dit beleid moet om de twee jaar worden geëvalueerd om te beoordelen of corrigerende maatregelen nodig zijn.

3.4.5.

Het EESC verzoekt de EU-instellingen, -agentschappen en -organen ervoor te zorgen dat het bestaande Statuut onverkort en doeltreffend ten uitvoer wordt gelegd in overeenstemming met het UNCRPD en dat interne regels en uitvoeringsbepalingen worden ontwikkeld in volledige overeenstemming met de bepalingen van het Verdrag.

3.4.6.

Het EESC verbindt zich ertoe een structuur te ontwikkelen voor de interne toepassing van de slotopmerkingen met betrekking tot personeelsbeleid, communicatiemogelijkheden met burgers en EESC-leden, en volledige inclusie en gelijkheid voor EESC-leden met een handicap. Het zal er ook voor zorgen dat een en ander wordt gestimuleerd in zijn betrekkingen met het bedrijfsleven, de vakbonden en het maatschappelijk middenveld. Dit nieuwe beleid zal worden ontwikkeld in nauwe samenwerking met de permanente studiegroep inzake rechten van gehandicapten.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/24

Rapporteur:

Antonello PEZZINI

Corapporteur:

Enrico GIBELLIERI

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat de verschillende vormen van publiek-privaat partnerschap (1) op het gebied van onderzoek en innovatie (O&I) een formule voor topexpertise („excellence”) zijn en een krachtig instrument bieden om de belangrijkste vraagstukken aan te pakken die een impact hebben op het concurrentievermogen van Europa en een doeltreffend antwoord kunnen geven op de sociaaleconomische uitdagingen en de uitdagingen op het stuk van de werkgelegenheid en een duurzaam milieu.

1.2.

O&I is geen eendimensionaal lineair proces. De volledige integratie van de technologische, milieu- en sociale dimensie in de publiek-private partnerschappen van Horizon 2020 vraagt om een nieuwe opzet, die is gebaseerd op meer transparantie over de behaalde resultaten en de sociaaleconomische impact.

1.3.

Volgens het EESC moeten de partnerschappen een bredere visie op innovatie krijgen, rekening houdend met innovatie in de dienstverlening, sociale innovatie en de noodzakelijke upgrading van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) en ondernemingen in de sociale economie, die meer moeten worden betrokken bij de demonstratie en ontwikkeling van toepassingen.

1.4.

De sociale legitimiteit van de innovatie moet worden bevorderd in de GTI’s en cPPP’s, door de betrokkenheid van economisch zwakkere stakeholders (vakbonden, kmo’s, ngo’s) bij de richtinggeving en strategische programmering van de O&I-activiteiten te vergroten, overeenkomstig de bepalingen van Verordening nr. 1025/2012 inzake normalisatie, met name waar het gaat om strategieën en de selectie van projecten en hun maatschappelijk nut.

1.5.

Het EESC acht het noodzakelijk de marktgerichtheid van de PPP’s te versterken en daarbij bijzondere aandacht te besteden aan aspecten als interoperabiliteit, standaardisering, harmonisatie en transnationale overdracht van technologie, om territoriaal duurzame resultaten te behalen die in de hele EU kunnen worden verspreid.

1.6.

Het EESC acht het wenselijk dat GTI’s en cPPP’s worden ingezet om:

1.7.

Het EESC beveelt aan dat in het kader van GTI’s en cPPP’s nieuwe innovatieve maatregelen worden genomen om meer samen te werken met grote investeerders om innovatieve businessmodellen en geavanceerde beroepsprofielen te ontwikkelen, fora met de sociale partners op te richten en meer gerichte steun te verlenen zodat innovaties na de projectfase sneller op de markt kunnen worden gebracht.

1.8.

Het EESC acht het van belang dat het toezicht op de capaciteit en de consistente uitvoering van GTI’s en cPPP’s wordt versterkt met nieuwe flexibelere instrumenten die beter zijn afgestemd op de eisen van de markt, en met een meer dynamische benadering van kwaliteitsborging, onder meer dankzij een uitgebreid systeem van dynamische kernprestatie-indicatoren (KPDI’s, key performance dynamic indicators) voor het vergelijken van de verschillende initiatieven, zodat van iedere GTI en cPPP een jaarlijks scorebord kan worden voorgelegd aan de Europese en nationale instellingen en de Europese belastingbetalers.

1.9.

Het EESC pleit voor meer inspanningen om te zorgen voor een interne samenhang tussen de doelstellingen en prioriteiten van het negende kaderprogramma voor onderzoek en innovatie (KP9) van de EU en de O&I-strategieën van het bedrijfsleven via GTI’s en cPPP’s, in coördinatie met alle andere vormen van innovatiepartnerschappen in regionaal, nationaal en communautair beleid.

1.10.

Het EESC stelt voor een Europese innovatieraad op te richten met een sterke industriële en sociale component en met pan-Europese infrastructuurnetwerken ter ondersteuning van innovatie, als nuttig instrument voor een sterkere coördinatie tussen de initiatieven, en ook met de acties van andere Europese en internationale O&I-organisaties en met soortgelijke internationale partnerschappen (2).

1.11.

Het EESC spoort de lokale en regionale overheden aan om bij de planning en uitvoering van maatregelen hoge prioriteit toe te kennen aan innovatie door GTI’s en cPPP’s, zoals bij hun strategieën voor slimme specialisatie, operationele programma’s en samenwerking inzake het cohesiebeleid, onderzoek- en innovatieprogramma’s en programma’s voor de ontwikkeling van projecten ter uitvoering van de maatregelen voor aanpassing aan de klimaatverandering.

1.12.

Het EESC is ervan overtuigd dat strategische, slimme en goed getimede investeringen in adequate innovatieve en milieuvriendelijke oplossingen en in groene infrastructuur de basis vormen voor de hervatting van een gezonde en doeltreffende herindustrialisering gebaseerd op onderzoek en innovatie en hun markttoepassingen.

1.13.

Het EESC hamert erop dat „de instrumenten en agenda’s voor onderzoek en innovatie in Europa” moeten worden afgestemd op die van het volgende KP, om „ervoor te zorgen dat men blijft investeren in de sectoren waarin Europa op wereldvlak een toonaangevende positie bekleedt” (3), gebaseerd op stabiele vooruitzichten die zijn onderworpen aan periodieke doeltreffendheidsbeoordelingen.

1.14.

Het EESC verzoekt de Commissie, het Europees Parlement en de Raad gezamenlijk na te denken over de organisatie — zo spoedig mogelijk — van een interinstitutionele conferentie over de rol van publiek-private partnerschappen voor technologie bij de herindustrialisering van Europa, met het oog op het volgende kaderprogramma voor O&I na 2020.

2.1.

De gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI’s) zijn publiek-private partnerschappen op kerngebieden van het Europese onderzoek en innovatie, die zijn opgericht op grond van Besluit nr. 1982/2006/EG (4). Reeds vanaf het 7e kaderprogramma (KP7) bleken de traditionele instrumenten niet te volstaan om de doelstelling van een groter en beter concurrentievermogen van de Europese economie te verwezenlijken. Industriële partnerschappen zijn gericht op O&I en zijn voorzien van duidelijk omschreven industriële marktdoelstellingen, een betere concentratie van de financiële en personele middelen en een hefboomeffect om de overdracht van wetenschappelijke en technologische doorbraken in marktinnovaties aanzienlijk te versnellen.

2.2.

Het huidige kaderprogramma Horizon 2020 heeft belangrijke vernieuwingen in zijn structuur doorgevoerd, waardoor er meer ruimte overblijft voor de invloed van en synergieën met de industrie en de lidstaten via verschillende PPP-formules ter ondersteuning van sectoren die:

2.3.

Er zijn tal van initiatieven ontplooid om verschillende soorten partnerschappen te ondersteunen, gericht op de industriële sector, ondersteund door wetenschappelijke gemeenschappen of geleid door overheidsinstanties.

2.4.

De EU-instellingen hebben veel steun gegeven aan de Europese technologieplatforms (ETP’s) die zijn opgericht op initiatief van de industrie om via een bottom-upproces gemeenschappelijke beleidsdoelstellingen en prioriteiten vast te stellen.

2.5.

De ETP’s — waarvan er momenteel 38 zijn, plus drie horizontale initiatieven — hebben een strategische functie en zorgen voor de mobilisatie en verspreiding. Om hun rol te vervullen houden zij zich bezig met de volgende hoofdactiviteiten:

2.6.

Binnen de GTI’s werken de Europese Commissie, de lidstaten, de academische wereld en de industrie samen op wetenschappelijke en technologische gebieden die van hoge waarde zijn voor de samenleving, in het bijzonder door steun te verlenen aan gezamenlijk onderzoek en innovatie in Europa, met duidelijk omschreven gemeenschappelijke technologische en economische doelstellingen.

2.7.

Het voornaamste doel van de GTI’s is het effect van publieke en particuliere investeringen op de onderzoeksactiviteiten te vergroten en de Europese ruimte van onderzoek en innovatie te consolideren, door baanbrekende wetenschappelijke en technologische innovaties in het kader van de Europa 2020-strategie te helpen stimuleren.

2.8.

De achterliggende gedachte van de GTI’s is dat zij openstaan voor nieuwe deelnemers en in staat zijn te communiceren met het grote publiek, en een hefboomeffect kunnen hebben, met Europese economische bijdragen, in een duidelijke structuur die het bedrijfsleven, kmo’s, ondernemingen van de sociale economie en de lidstaten kan aanmoedigen om hun participatie en investeringen op te voeren.

2.9.

GTI’s zijn voornamelijk ontstaan uit de werkzaamheden van de Europese technologieplatforms  — waarover het EESC reeds een initiatiefadvies heeft uitgebracht (5) — die in staat zijn gemeenschappelijke en gedeelde visies op de ontwikkeling van de bedrijfstakken uit te stippelen door het in kaart brengen van de op te lossen problemen.

2.10.

Criteria voor het aanwijzen van gebieden waarop een GTI moet worden opgericht zijn: het strategisch belang van de sector en duidelijke doelstellingen; een hoge toegevoegde waarde van de actie op Europees niveau; een hefboomeffect voor omvangrijke investeringen op lange termijn; adequate en snelle oplossingen voor uitdagingen op het stuk van groei, duurzaamheid en klimaat.

2.11.

Om de mate van innovatie te bepalen volstaat het niet om alleen rekening te houden met de geïnvesteerde middelen, maar zijn ook indicatoren nodig voor de economische en marktresultaten van de gedane uitgaven. Contractuele publiek-private partnerschappen (cPPP’s) moeten jaarverslagen voorleggen met betrekking tot de uitgevoerde activiteiten, de werkelijke toename van de Europese toegevoegde waarde, de doeltreffendheid van de innovatieve financiële instrumenten met een hefboomwerking, en de verwezenlijking van de sociaaleconomische doelstellingen volgens vooraf vastgestelde indicatoren.

2.12.

Doel van dit advies is te laten zien hoe het industriebeleid en de industriële reconversie worden beïnvloed door de rechtstreekse deelname van de industriesectoren in door de EU gefinancierd O&I via de formules voor institutionele partnerschappen/GTI’s en contractuele partnerschappen/cPPP’s, en om voorstellen voor verbeteringen te formuleren.

3.1.

De kaderprogramma’s voor O&I van de EU hebben laten zien dat het moeilijk is om rekening te houden met de werkelijke behoeften van de Europese industrie, die vaak dreigen te worden genegeerd bij de vaststelling van algemene doelstellingen en in de werkprogramma’s. Dit bevestigt de Europese paradox: vergeleken met zijn mondiale concurrenten beschikt Europa over een hoge wetenschappelijke waarde en een lage en trage capaciteit om deze om te zetten in marktinnovaties.

3.2.

De activiteiten van de Europese technologieplatforms hebben hier geleidelijk verandering in gebracht. De Europese industrie is erin geslaagd doelstellingen en prioriteiten vast te stellen voor de grootste productiesectoren, die bijna allemaal zijn opgenomen in de opzet en doelstellingen van Horizon 2020.

3.3.

De top-downbenadering is vervangen door een bottom-upbenadering voor de hele innovatiecyclus, om te streven naar een hoger niveau van technologische paraatheid (Technology Readiness Level, TRL) voor het genereren van nieuwe technologieën, nieuwe producten en nieuwe vaardigheden.

3.4.

GTI’s en cPPP’s zouden sleutelinstrumenten moeten zijn om de industriesectoren een actieve rol te laten spelen bij de meerjarige programmering en de tenuitvoerlegging van communautaire acties in het kader van Horizon 2020. De particuliere sector heeft toegezegd ongeveer 10 miljard euro te investeren in gezamenlijke technologie-initiatieven om de innovatie in zeven sectoren te stimuleren, om zo te helpen de achteruitgang van de Europese industrie een halt toe te roepen en het tij te keren.

4.1.

Het EESC is er vast van overtuigd dat de verschillende soorten O&I-partnerschappen een formule voor topexpertise („excellence”) zijn ten behoeve van de ontwikkeling, en een krachtig instrument bieden om de belangrijkste vraagstukken aan te pakken die een impact hebben op het concurrentievermogen van de EU.

4.2.

Het EESC is van mening dat GTI’s en cPPP’s positieve ervaringen opleveren voor het creëren van partnerschappen op Europees niveau, mits zij in staat zijn om over een periode van meerdere jaren EU- en nationale middelen te bundelen met particuliere middelen, knowhow en onderzoeks- en innovatiecapaciteit, en mits zij de uitwisseling van kennis en de verspreiding van belangrijke innovaties in sectoren die van doorslaggevend belang zijn voor het succes op de wereldmarkt ten doel hebben.

4.3.

GTI’s en cPPP’s moeten op efficiënte wijze hun verantwoordelijkheden nakomen ten aanzien van:

De ontwikkeling van nieuwe technologieën en innovatie door de industrie moet leiden tot de hoogwaardige opleiding van menselijke hulpbronnen en nieuwe geavanceerde beroepsvaardigheden via een nauwere en meer systematische betrokkenheid van de sociale partners en de lokale overheden bij de uitwerking en implementatie van strategische richtsnoeren voor de verschillende sectoren.

4.4.

Volgens de laatste verslagen die de Commissie in 2016 heeft gepubliceerd (6) laten de eerste resultaten (7) van enquêtes zien dat hoewel H2020 adequaat lijkt in te spelen op de behoefte om PPP’s open te stellen, deze formules niet altijd voldoen aan de vereiste openheid en grotere participatie van nieuwkomers. Ook is niet iedereen ervan overtuigd dat zij kunnen zorgen voor meer werkgelegenheid, groei, investeringen en een versnelde ontwikkeling van de digitale interne markt, hoewel zij meestal wel in staat worden geacht in te spelen op de uitdagingen op het gebied van energie en klimaatverandering.

4.5.

Ook de capaciteit van GTI’s en cPPP’s om op succesvolle wijze te worden gekoppeld aan andere communautaire financiële instrumenten zoals de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF) en het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), wordt beschouwd als zeer laag, hoewel sommige GTI’s hiervoor protocollen hebben afgesloten. Het EESC acht het van belang dat synergie wordt opgewekt door de participatie van regionale en lokale belanghebbenden en de invoering van gemeenschappelijke operationele normen te bevorderen.

4.6.

Aangezien slechts 1 op de 7 projectvoorstellen in het kader van H2020 succesvol is — wat minder is dan tijdens KP7, toen 1 op de 5 projectvoorstellen succesvol was — zou het goed zijn om meer evenwicht te brengen in het panel van onafhankelijke deskundigen-beoordelaars die zich over de kandidaat-projecten moeten buigen: meer dan de helft van de eerste projectvoorstellen voor cPPP’s in H2020 is afkomstig van de industrie, terwijl meer dan de helft van de deskundigen-beoordelaars een academische achtergrond heeft, en slechts iets meer dan een vijfde bestaat uit deskundigen uit de privésector.

4.7.

De gegevens m.b.t. GTI’s en cPPP’s zijn zeer positief als het gaat om de duurzaamheid en het concurrentievermogen van de Europese industrie. De activiteiten zijn uitgestippeld door particuliere partners via een brede open raadpleging voor de opstelling van de werkprogramma’s en de bijbehorende aanbestedingen, zij beantwoorden aan de werkelijke behoeften van de industrie en kennen een hoge mobilisatiegraad en een krachtig hefboomeffect, van 3 tot 9.

4.8.

Wat betreft de „gedeeltelijke aanbestedingen die zijn uitgevoerd door GTI’s in 2014” moet dit type partnerschap meer duidelijkheid verschaffen over zijn institutionele vorm en de bijbehorende bestuursniveaus, om tegemoet te komen aan de verwachtingen van de Europese belastingbetaler en de EU-instellingen.

4.9.

Volgens het EESC moeten de GTI’s en cPPP’s ook wat betreft hun openheid en mogelijkheden voor participatie, beantwoorden aan prioritaire vereisten die in overeenstemming zijn met een krachtig groeibeleid, en de volledige betrokkenheid van de sociale partners mogelijk maken.

4.10.

GTI’s en cPPP’s strijden dan ook mee om wereldwijd het voortouw te nemen bij de ontwikkeling en commercialisering van de nieuwe technologieën van de toekomst, en dringen aan op de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van duidelijke doelstellingen voor het industriebeleid, te weten:

4.11.

Het EESC dringt erop aan om alle actoren van de belangrijkste Europese sectoren — wat betreft de soorten goederen, ondernemingsgrootte, menselijke hulpbronnen, hun opleiding en ontwikkeling en hun vertegenwoordiging — hierbij te betrekken, om de sociale aspecten, kmo’s en belanghebbende partijen beter te integreren in de O&I-projecten.

4.12.

In dat verband acht het EESC het van belang dat sociale en educatieve instrumenten worden ingevoerd en dat aan de hand van dynamische kernprestatie-indicatoren (KPDI’s, key performance dynamic indicators) controle wordt uitgeoefend, niet alleen op verkregen octrooien en wetenschappelijke publicaties, maar ook en vooral op de sociaaleconomische impact en opleidingen in nieuwe beroepsprofielen.

4.13.

Een belangrijke factor voor het verwezenlijken van de groei- en werkgelegenheidsdoelstellingen van de Europa 2020-strategie, met name de doelstelling om 3 % van het bbp in O&I te investeren, is volgens het EESC of men erin slaagt om naast de financiering met overheidsmiddelen ook investeringen uit de privésector aan te trekken, waarvan een groot hefboomeffect zou uitgaan.

4.14.

Innovatieactiviteiten met een hoger niveau van technologische paraatheid (technology readiness level, TRL) zouden gebruik moeten kunnen blijven maken van steunplannen voor investeringen in infrastructuur en industriële installaties, gebruikmakend van het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) van voorzitter Juncker, op basis van de vooruitzichten voor stabiliteit en regelmatige prestatiebeoordelingen.

4.15.

Het EESC is van mening dat actoren uit de industriesector meer moeten worden betrokken bij de O&I-programma’s en de programmacomités, die van cruciaal belang zijn voor de ontwikkeling van een brede deelname van de industrie in alle lidstaten.

4.16.

Ten slotte is het EESC van mening dat de lidstaten en de Europese Commissie het regelgevingskader van de industriële sectoren — voor zover mogelijk en wenselijk — moeten herzien en harmoniseren, met name voor GTI’s en cPPP’s, die een maximale toegevoegde waarde moeten bieden in termen van milieuvoordelen op economisch, sociaal en werkgelegenheidsgebied, intelligente bedrijfsmodellen en oplossingen op het gebied van geïntegreerde territoriale gebieden, nieuwe vaardigheden en sociale innovatie (8).

4.17.

De ontwikkeling van de verschillende partnerschapsformules voor O&I op diverse communautaire beleidsterreinen — niet alleen Horizon 2020 — zou volgens het EESC moeten worden gekenmerkt door meer samenhang en een betere coördinatie van de O&I-maatregelen met de globale visie van de EU op haar interne en externe dimensie. De oprichting van een Europese innovatieraad met een sterke industriële en sociale component en met pan-Europese infrastructuurnetwerken ter ondersteuning van innovatie, kan zorgen voor een doeltreffender kader.

4.18.

Met het oog op KP9 (9) is het EESC voorstander van een transparant kader voor de kwalitatieve en kwantitatieve beoordeling van successen/mislukkingen in economisch-innovatief, sociaal en milieuopzicht van de activiteiten van de huidige GTI’s en cPPP’s. De industriële eindgebruikers, sociale partners en vertegenwoordigers van kmo's en het maatschappelijk middenveld moeten worden betrokken bij de beoordeling van de strategische prioriteiten en de vormgeving van de toekomstige partnerschappen waarop de inspanningen tegen 2030 moeten worden gericht.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/31

Rapporteur:

Madi SHARMA

Corapporteur:

Dirk JARRÉ

1.1.

Bij de productie, innovatie en ontwikkeling van verzorgings-, lichaamshygiëne- en schoonheidsproducten heeft Europa altijd al een sleutelrol gespeeld. Onder invloed van de wereldwijde concurrentie en omstandigheden waarbij de technologische innovatiedruk en de commerciële noodzaak om concurrerend te blijven niet onder ogen worden gezien, is deze toonaangevende positie de laatste tijd echter steeds verder uitgehold.

1.2.

In dit advies buigt het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) zich over de versterking van de Europese industrie voor verzorgings-, lichaamshygiëne- en schoonheidsproducten, en dan met name producten die onder Verordening (EG) nr. 1223/2009 betreffende cosmetische producten vallen. „Cosmetische producten” zijn alle stoffen of mengsels die bestemd zijn om in aanraking te worden gebracht met de delen van het menselijke lichaamsoppervlak (opperhuid, beharing, haar, nagels, lippen en uitwendige geslachtsorganen) of met de tanden en kiezen en de mondslijmvliezen, met het uitsluitende of hoofdzakelijke oogmerk deze te reinigen, te parfumeren, het uiterlijk ervan te wijzigen en/of voornoemde lichaamsdelen te beschermen of in goede staat te houden of lichaamsgeuren te corrigeren; stoffen of mengsels die bestemd zijn om te worden ingenomen, geïnhaleerd, ingespoten of ingebracht in het menselijk lichaam, worden niet als cosmetische producten beschouwd.

1.3.

Toiletpapier, tissues en producten voor vrouwelijke hygiëne vallen niet onder het toepassingsgebied van de cosmeticaverordening, maar veel van de aanbevelingen zijn mogelijk ook op deze producten van toepassing gezien de toegevoegde waarde van dit segment voor de persoonlijke hygiëne.

1.4.

Het advies heeft geen betrekking op farmaceutische producten, tatoeages, permanente make-up, schoonheidsverzorgingsdiensten, producten die worden toegediend met behulp van een operatie of instrumenten en huidverzorgingsproducten voor dieren. Aangezien de consument zich steeds meer zorgen maakt over schadelijke chemische stoffen beveelt het EESC echter wel aan om alle bovenstaande producten te behandelen in een afzonderlijk document.

1.5.

Het innovatievermogen van de gespecialiseerde bedrijven in Europa is indrukwekkend, maar de innovatie op zich — en daarmee ook de productie en marktintroductie van uitvindingen uit de EU — is verschoven naar andere werelddelen, wat ernstige economische en sociale gevolgen met zich meebrengt. Een gunstig klimaat creëren waarbij we verder gaan dan Industrie 4.0 door geavanceerde biotechnologische vooruitgang te overwegen met behulp van gepaste strategieën, zal aanzienlijk helpen om industriële activiteiten terug te halen en de ontwikkeling van nieuwe producten te bevorderen.

1.6.

Het EESC beseft dat de sector reeds goed gereguleerd is om de bescherming en veiligheid van de consument te verzekeren; aanvullende wetgeving wordt niet nodig wordt geacht, al zou moeten worden overwogen de transparantie te vergroten. Met dit in het achterhoofd doet het Comité de volgende aanbevelingen voor de sector:

2.1.

Cosmetica en producten voor persoonlijke verzorging worden dagelijks door meer dan 500 miljoen Europese consumenten van alle leeftijden gebruikt. De producten in deze sector variëren van producten voor dagelijkse hygiëne zoals zeep, shampoo, deodorant en tandpasta, tot luxeschoonheidsproducten zoals parfum en make-up. De sector is goed voor 77 miljard EUR (2015) en was een van de weinige sectoren die niet werden getroffen door de wereldwijde financiële crisis. Europa is uitgegroeid tot wereldwijde marktleider in de sector en een van de grootste exporteurs van cosmetica. De handel buiten Europa was in 2015 goed voor 17,2 miljard EUR.

2.2.

Door de felle concurrentie is merkbekendheid in de cosmeticasector belangrijk. De loyaliteit van de klant is gestoeld op betrouwbare reclame, kwaliteit, veiligheid en de ontwikkeling van nieuwe producten. Er is een gelijkenis met de modewereld in die zin dat er ieder seizoen nieuwe trends zijn.

2.3.

De sector omvat bedrijven van alle groottes. Binnen Europa telt de cosmeticasector meer dan 4 600 kleine en middelgrote ondernemingen. Het marktaandeel van kleine en middelgrote ondernemingen wordt geraamd op 30 %, met in sommige EU-lidstaten uitschieters tot 98 %. Het productassortiment varieert van meer dan 20 000 producten bij grote bedrijven tot ongeveer 160 bij kleinere bedrijven. Grote cosmeticafabrikanten hebben een assortiment van ongeveer 2 000 ingrediënten, kleine en middelgrote bedrijven zo’n 600. Door toevoeging van nieuwe ingrediënten wordt dit assortiment jaarlijks ca. 4 % groter. Deze nieuwe ingrediënten hebben een aanzienlijk effect op de winstgevendheid en groei.

2.4.

De hele waardeketen in Europa — van productie tot retail — is goed voor minstens 2 miljoen banen. Alleen al in de productie waren in 2015 152 000 mensen werkzaam (1), waaronder iets meer vrouwen dan mannen (56 % tegenover 44 %). De afgelopen vijf jaar is de directe en indirecte werkgelegenheid in de sector toegenomen met 2,3 %, d.w.z. ruim 39 000 banen (2).

2.5.

In 2015 werd naar schatting 1,27 miljard EUR uitgegeven aan O&O. Daarbij zijn wel grote verschillen tussen de landen te zien. In de sector zijn meer dan 26 000 wetenschappers actief die nieuwe wetenschapsgebieden onderzoeken, werken met nieuwe ingrediënten, formuleringen ontwikkelen en veiligheidsbeoordelingen uitvoeren. Dit leidt tot een indrukwekkend aantal octrooien per jaar in de EU.

2.6.

Binnen de Europese papierindustrie wordt een belangrijke plaats ingenomen door de tissue-industrie, met een waarde van ruim 10 miljard EUR per jaar en een mondiaal marktaandeel van 25 %. Het gebruik van kwalitatief hoogwaardige tissueproducten, zoals papieren handdoeken en zakdoekjes, toiletpapier, enz. neemt toe. Niet alleen komt dit de kwaliteit van leven en de algemene hygiëne thuis en buiten de deur ten goede; ook de verzorgingsproductensector profiteert hier flink van.

2.7.

De Europese cosmeticasector kan erop bogen dat zij aan kop gaat bij de inspanningen om dieproeven volledig te verbieden, terwijl zij tegelijkertijd innovatie en concurrentievermogen blijft stimuleren. Tegenwoordig zijn veiligheid en innovatie even belangrijk voor de ontwikkeling van de cosmeticamarkt, die wordt gekenmerkt door nieuwe kleurenpaletten, huidspecifieke behandelingen, antiverouderingsproducten en unieke formules. De consument eist voortdurend meer keuze, betere personalisatie en een nog betere werking. Om beter in te spelen op de voorkeuren en verwachtingen van de consument worden consumentengroepen en -organisaties vaak al van meet af aan bij de ontwikkeling betrokken.

3.1.

Toezicht op ingrediënten en testcriteria — met inbegrip van het verbod op dierproeven — milieubescherming en etikettering zijn allemaal onderhevig aan EU-wetgeving en -richtsnoeren. Zowel het regelgevingskader voor markttoegang, de internationale handelsbetrekkingen als de convergentie van de regelgeving vallen onder toezicht van de Commissie.

3.2.

Verordening (EG) nr. 1223/2009 betreffende cosmetische producten is in 2013 in de plaats gekomen van Richtlijn nr. 76/768/EEG, die in 1976 werd goedgekeurd. Doel van de verordening is de regels te harmoniseren om een eengemaakte markt voor cosmetische producten en een hoog beschermingsniveau voor de menselijke gezondheid te bewerkstelligen.

3.3.

Cosmeticaproducten die in de EU in de handel worden gebracht moeten veilig zijn, ongeacht de productieprocessen of distributiekanalen. Voor alle stoffen die in cosmetische producten worden gebruikt zijn voorschriften en beperkingen vastgelegd in de cosmeticaverordening (inclusief bijlagen) en de wijzigingen daarvan. Degene die verantwoordelijk is voor een bepaald cosmeticaproduct is verantwoordelijk voor de veiligheid van dat product en moet ervoor zorgen dat het product een deskundige wetenschappelijke veiligheidsbeoordeling ondergaat voor het op de markt wordt gebracht. CosIng, een gegevensbank met informatie over stoffen en ingrediënten van cosmetische producten, biedt gemakkelijk toegang tot gegevens over deze stoffen. Het waarborgen van een hoog niveau van bescherming van de volksgezondheid en de consumentenveiligheid houdt ook in dat de verantwoordelijke wetenschappelijke comités in het bijzonder rekening houden met de potentiële gezondheidsrisico’s voor mensen uit bepaalde beroepsgroepen (bijvoorbeeld kappers en schoonheidsspecialisten) die in hun werk dagelijks cosmetische producten gebruiken en daardoor in hogere mate aan de risico’s zijn blootgesteld dan het grote publiek.

4.1.

Om te kunnen blijven concurreren houden fabrikanten zich voortdurend bezig met innovatie om nieuwe ingrediënten te ontdekken, bestaande ingrediënten op een nieuwe manier te gebruiken en meer gepersonaliseerde producten te maken. Aangezien ze echter niet geïsoleerd kunnen werken, moeten Commissie, nationale regeringen en stakeholders, met name vertegenwoordigers van consumenten en werknemers, samenwerken om een omgeving te scheppen die bevorderlijk is voor groei.

4.2.

Het EESC onderkent dat de belangrijkste uitdagingen voor de groei in de sector vergelijkbaar zijn met die van alle andere industriesectoren en doet specifiek voor de verzorgingsproductensector en de cosmeticasector de volgende aanbevelingen:

4.2.1.

Een grotere convergentie met biowetenschappelijke technologie, o.m. van genoomonderzoek en de schoonheids- en verzorgingsproductensector, zou de productdiversificatie beter ondersteunen. Terwijl de huid het grootste orgaan van het menselijk lichaam is, bestaat er steeds minder onderscheid tussen het aanbrengen van cosmetische producten op de huid en het behandelen van de huid met medische producten. Sommige gevolgen, zoals irritaties, allergieën en huidkanker dienen in aanmerking te worden genomen. Initiatieven als EIT Health (3), dat essentiële onderdelen van de gezondheidszorg waaronder farmaceutica, medische technologie, biotechnologie en e-gezondheidszorg bestrijkt, zijn goede voorbeelden van samenwerking. Cosmetische producten verbeteren de persoonlijke hygiëne en bieden voordelen op het gebied van welzijn en/of lifestylefactoren (positieve effecten, zoals minder stress, meer vertrouwen of betere slaap, die niet worden erkend in regelgeving). Cosmetische producten zijn geen geneesmiddelen, maar zijn wel gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke kennis van de huid en de werking van de huid. Vorderingen op andere onderdelen van de biologische wetenschap, met name de farmaceutische industrie, kunnen dan ook benut worden bij de ontwikkeling van cosmetische producten. Samenwerking op het gebied van onderzoek zou gestimuleerd moeten worden om zich te richten op individualisering zoals in de vorm van op maat gemaakte lifestyle- en welzijnsproducten.

4.2.2.

Betere samenwerking tussen grote en kleine bedrijven zou, samen met de ontwikkeling van sectorspecifieke starterscentra of clusters, het concurrentievermogen kunnen verbeteren en de groei kunnen bevorderen (4). Voor ze op de markt worden gebracht ondergaan alle cosmetische producten een deskundige wetenschappelijke veiligheidsbeoordeling, wat kleinere bedrijven administratieve en financiële beperkingen kan opleveren. Het is van essentieel belang dat de veiligheidsbeoordeling blijft bestaan. Kleinere innovatieve bedrijven zouden echter gebruik moeten maken van allerlei ondersteunende maatregelen om de periode tussen innovatie/productontwikkeling en de succesvolle marktvoering van het eindproduct beter te overbruggen en daarmee het risico op mislukking te beperken. Dergelijke maatregelen zijn bijvoorbeeld een betere uitwisseling van informatie door kennis- en technologieoverdracht, samenwerking bij investeringskansen, kostenreductieanalyse en toegang tot financieringsstromen (5). Bovendien moeten overheden zich in hun industriebeleid meer richten op ondersteuning van de lokale productie en het scheppen van banen in Europa.

4.2.3.

Betere marktinformatie en gegevensverstrekking door de academische wereld, de industrie en consumenten levert een betere kennisoverdracht en daarmee groei op. De tendensen op het gebied van persoonlijke verzorging laten een ontwikkeling zien in de richting van biologische, natuurlijke, zonnebeschermings- (UVA en UVB), pro-aging- en anti-agingproducten, waarmee het toepassingsgebied van innovatie wordt verruimd. Innovatie op het gebied van de menopauze en veroudering biedt het schoonheidsproductensegment thans mogelijkheden om voor een grote doelgroep producten te ontwikkelen om hen te helpen er goed uit te zien en zich goed te voelen. Gezien de wetenschappelijke en technologische vorderingen bij de sequentieanalyse van het menselijk genoom en het feit dat men steeds meer inzicht krijgt in de diverse functies en de absolute individualiteit van het menselijk genoom, zit de toekomst van de cosmetische industrie in de uiterst geavanceerde personalisering van producten. Onderzoek en ontwikkeling, in samenwerking met medici en academici, is voor de sector van cruciaal belang bij deze aanpak.

4.2.4.

De betrokkenheid van werknemers aanmoedigen. Werknemers spelen een vooraanstaande rol bij de productinnovatie; zij hebben overzicht over de sector — van het ontwikkelingsproces tot de feedback van consumenten. Een betere raadpleging, waaronder bevordering van „intrapreneurship”, zou de groei van ondernemingen kunnen ondersteunen. De sector biedt heel diverse kansen op het gebied van werkgelegenheid en een betere communicatie over de vaardigheden en competenties die de huidige en toekomstige ontwikkelingen vergen, zal de sector aantrekkelijker maken. Europa telt meer dan 514 000 studenten biowetenschappen (6). Dit levert nieuw onderzoek en mogelijkheden voor intensievere samenwerking tussen verschillende sectoren op. Meer samenwerking met de academische wereld zou de sector ook weer aantrekkelijker maken voor een breder scala aan werknemers.

4.2.5.

Voorzieningen voor onderzoek en ontwikkeling, investeringen, O&O-uitgaven en veiligheidsbepalingen zijn nodig om de groei in stand te houden. Te denken valt aan financieringsmechanismen voor O&O (publieke en private), registratie van octrooien en ontwikkeling van nieuwe producten binnen de EU.

4.2.6.

Inbreuken op octrooien en namaakproducten vormen een ernstige bedreiging voor de rentabiliteit van kleine en grote bedrijven in de EU, evenals voor de volksgezondheid. Nagemaakt parfum en nagemaakte cosmetische producten kostten de EU in 2006 3 miljard EUR aan gederfde inkomsten. De bescherming van de intellectuele eigendom voor merken zou verbeterd kunnen worden door het land van productie op het product te vermelden.

4.2.7.

Inzetten op „risicogebaseerde” regelgeving: momenteel worden stoffen niet gereglementeerd op basis van hun intrinsieke eigenschappen (bijvoorbeeld irriterend) maar op basis van de vraag of de eigenschap van de stof echt tot uiting zal komen in de omstandigheden van de dagelijkse praktijk (bijvoorbeeld gebruikt in een concentratie die onder de irritatiedrempel ligt). Deze aanpak is mogelijk omdat het gebruik van cosmetische producten goed omschreven is en volledige risicobeoordelingen mogelijk zijn, in tegenstelling tot de wetgeving voor chemische stoffen (zonder omschreven gebruik), waar wetgeving is gebaseerd op het „gevaar” van de intrinsieke eigenschappen. Als we willen dat de industrie in de toekomst kan innoveren en groeien, is het cruciaal dat in de EU-wetgeving en in het EU-beleid het juiste onderscheid tussen gevaar en risico gemaakt blijft worden.

4.2.8.

Promotie van regiospecifieke ingrediënten. Door onderzoek naar regiospecifieke natuurproducten en de certificering van deze producten door middel van de beschermde geografische aanduiding (7) (bijvoorbeeld Corsicaanse Immortelle) te vergemakkelijken kunnen regionale producten gepromoot worden, waardoor er ook meer aandacht voor lokale en artisanale producten zou komen. Isotooptracering of laboratoriumanalyses van natuurproducten zijn momenteel voor ondernemers en kleine en middelgrote bedrijven niet te betalen.

4.2.9.

Verbod op dierproeven: de cosmeticaverordening bevat een verbod op dierproeven (het verbod om cosmetische eindproducten en cosmetische ingrediënten te testen op dieren) en een verkoopverbod (het verbod om in de EU cosmetische eindproducten en ingrediënten die zijn getest op dieren te verkopen). Intrekking van dit verbod wordt niet gewenst. Wel staan fabrikanten op het gebied van innovatie, ontwikkeling van nieuwe producten en export voor de volgende uitdagingen:

4.2.10.

Hulpbronnen- en afvalbeheer: bevolkingsgroei, toename van de consumptie en uitputting van hulpbronnen (met name water) zijn kwesties die zowel consumenten als de industrie aangaan in het kader van een duurzame consumptie en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het vervaardigen van milieuvriendelijke producten met inachtneming van afval- en hulpbronnenbeheer is een prioriteit voor de sector. Hoewel de Commissie en Cosmetics Europe met respectievelijk het pakket inzake de circulaire economie en de „richtsnoeren voor cosmeticabedrijven, met name kleine en middelgrote bedrijven” (2012), waardevolle initiatieven hebben ontplooid, zijn de uitdagingen nog altijd groot en moet er veel meer gebeuren om deze aan te pakken. De bescherming van de door de sector benodigde hulpbronnen houdt verband met de noodzakelijke bescherming van de biodiversiteit als gemeenschappelijk goed voor de huidige en toekomstige generaties. De ontwikkeling van nieuwe producten mag niet ten koste gaan van de plaatselijke bevolking en haar intellectuele eigendom. Heel nuttig en wenselijk is de algemene toepassing van fairtradebeginselen en milieugedragscodes door ondernemingen uit de sector. Niet minder belangrijk is de houding van consumenten, die geen producten zouden mogen accepteren die worden vervaardigd op een wijze die indruist tegen de beginselen van duurzame ontwikkeling.

4.2.11.

Meer transparantie: Markttoezicht is onontbeerlijk om consumentenbescherming te garanderen. Meer samenwerking tussen nationale consumentenautoriteiten, consumentenorganisaties, gebruikers en gezondheidswerkers op nationaal niveau zou het consumentenvertrouwen en de transparantie verbeteren. Gedurende het hele proces van productontwikkeling en innovatie zou overleg met belanghebbende partijen gevoerd moeten worden. Met behulp van de Rapex-lijst dringen consumenten aan op een grotere veiligheid in de gehele toeleveringsketen, maar zij vinden wel dat ernstige gevaren zo spoedig mogelijk gemeld moeten worden. Consumenten willen meer transparantie zien:

4.2.12.

Kansen op nieuwe markten, bijvoorbeeld gericht op de veranderende winkelgewoontes van de consument, zoals elektronische handel en rechtstreekse verkoop, leveren nieuwe verkoopmodellen en grensoverschrijdende handel op. De eerste bevindingen van onderzoek naar de elektronische handel tonen aan dat de helft van de onderzochte bedrijven van de cosmetica- en gezondheidssector in de EU geen producten in andere landen verkoopt. Terwijl cosmeticabedrijven het digitale tijdperk omarmen, worden zij in hun mogelijkheden beperkt door wettelijke voorschriften die vaak aan een bepaald land gebonden zijn, zoals m.b.t. etikettering in de taal van het land, dierproeven en cosmeticabewaking.

4.2.13.

Handelsbelemmeringen: de EU heeft een ruim handelsoverschot op het gebied van cosmetische producten. Dit neemt niet weg dat de Commissie zou moeten blijven aandringen op convergentie in fora zoals de International Cooperation on Cosmetics Regulation en bij handelsonderhandelingen waar de verordening van de EU een internationale standaard wordt. Op het vlak van consumentenveiligheid blijft de cosmeticaverordening van de EU de inspiratiebron voor opkomende regio’s (Asean, Rusland, Latijns-Amerika, China). Dit biedt de regelgevers en de industrie van de EU de kans om bij te dragen aan regelgevingsstelsels in de belangrijkste exportmarkten die erg goed aansluiten op het EU-systeem.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/38

Rapporteur:

Martin SIECKER

Corapporteur:

Richard ADAMS

1.1.

EU-scheepseigenaren hebben ongeveer 40 % van de mondiale koopvaardijvloot in handen. Zij zijn ook goed voor ongeveer een derde van de afgedankte tonnenmaat die via de strandingmethode in ondermaatse werven in Zuid-Azië wordt gesloopt. De EU is de grootste markt die afgedankte schepen op een gevaarlijke en vervuilende manier laat ontmantelen. Als thuisbasis van de meeste reders draagt de EU ook een bijzondere verantwoordelijkheid bij het reguleren van de scheepsrecycling.

1.2.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) stelt dat een systeem dat in het afgeschreven schip toegevoegde waarde creëert die groot genoeg is om de hogere kosten voor verantwoorde recycling te betalen, een krachtig sociaal en moreel argument aanreikt om een eind te maken aan de misbruiken van onverantwoorde scheepsontmanteling. Scheepsrecycling zal waarschijnlijk grotendeels blijven doorgaan in landen met lage arbeidskosten, maar met betere arbeids- en milieuomstandigheden. Tegelijkertijd zullen sloopwerven in de EU ook beter kunnen concurreren.

1.3.

Het optreden van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) heeft tot dusver weinig effect gesorteerd. Niettemin moet men alles in het werk blijven stellen om via dit forum tot een wereldwijd bindend instrument te komen. De EU kan in dit proces een invloedrijke en dynamische rol spelen. Het zoeken naar een doeltreffende oplossing voor onverantwoorde scheepssloop is vele jaren op de EU-agenda blijven staan en heeft tot dusver geleid tot de EU-verordening inzake scheepsrecycling (EU SRR), die uiterlijk op 31 december 2018 volledig van toepassing zal worden. Een bijzonder zwak punt is echter dat reders de EU SRR gemakkelijk kunnen omzeilen door eenvoudigweg „uit te vlaggen” naar een derde land.

1.4.

Wat in de verordening ontbreekt, is een economisch instrument waarmee de Commissie de gewenste ontwikkeling zou kunnen sturen. In een zeer uitvoerig rapport is thans een blauwdruk gemaakt van een dergelijk instrument, waarbij gebruik zou worden gemaakt van een „vergunningsregeling voor scheepsrecycling (SRL)”. Tegen het einde van dit jaar zal de Commissie op basis van dit idee een voorstel indienen, dat scheepseigenaren ertoe zal aanzetten hun schepen die het einde van hun gebruiksduur bereiken, op een zowel sociaal als ecologisch aanvaardbare manier te laten ontmantelen in door de EU erkende installaties.

1.5.

Een voordeel van de voorgestelde financiële regeling ligt in de synergie die met het bestaande regelgevingskader zou worden gecreëerd. Controlemechanismen zouden niet interfereren met die van de EU SRR. Reeds bestaande EU-instellingen zouden de betreffende vergunning kunnen afgeven en ten uitvoer leggen. Het EESC dringt er evenwel bij de Commissie op aan ook het risico in te schatten dat de handelspartners van de EU dit voorstel eventueel als een concurrentievervalsende inmenging in de internationale scheepvaartpraktijken zullen beschouwen.

1.6.

Alleen als de verantwoordelijkheid van de scheepseigenaar op grond van het beginsel „de vervuiler betaalt” wordt erkend en als de kosten van verantwoorde recycling in de operationele kosten van het schip worden meegerekend, zal een einde kunnen worden gemaakt aan de huidige schadelijke praktijken. De exploitanten en de gebruikers van (stort)goederen- en personenvervoer over zee hebben allemaal een rol te spelen. Ten eerste moeten zij erkennen dat er een ernstig probleem is, en ten tweede moeten zij hun steun geven aan een geleidelijk, afdwingbaar financieel mechanisme zoals de SRL, die wereldwijd kan worden uitgebreid onder de auspiciën van de IMO middels een ook buiten de EU te voeren voorlichtingscampagne.

1.7.

Het EESC staat achter de Europese Commissie bij deze onderneming. Afgezien van het feit dat een en ander goed past in het EU-beleid inzake de recyclingmaatschappij, kan dit ook een belangrijke stap voorwaarts zijn in de hervorming van de gevaarlijke en vervuilende scheepsontmanteling in Zuid-Azië en kan dit ook voorkomen dat deze zich naar ergens anders verplaatst. Het EESC erkent het belang van het VH voor zover de beginselen van de EU SRR erin worden opgenomen, en het benadrukt dat een financieel instrument nodig is. De EU wordt aangemoedigd technische bijstand te verlenen aan werven over de hele wereld die proberen aan deze vereisten te voldoen.

2.1.

Zonder scheepvaart zou de wereldeconomie niet functioneren. Elk jaar worden ongeveer 1 000 grote zeeschepen (tankers, container-, vracht- en passagiersschepen) voor ontmanteling verkocht. Meer dan 70 % van deze afgedankte schepen eindigen op stranden in India, Bangladesh en Pakistan om er op gevaarlijke wijze te worden gesloopt. De rest wordt voornamelijk ontmanteld in China en Turkije, waar de juiste infrastructuur schonere en veiliger praktijken mogelijk maakt, op voorwaarde dat passende procedures worden toegepast (1).

2.2.

Het merendeel van de afgedankte schepen wordt gesloopt op onaanvaardbare wijze volgens de „strandingmethode”. Daarbij worden schepen een zandstrand op gevaren, waar ze worden gesloopt door veelal ongeschoold personeel (waarbij in Bangladesh ook melding wordt gemaakt van kinderarbeid), zonder passend gereedschap en met weinig of geen bescherming tegen de grote hoeveelheden vrijkomende gevaarlijke stoffen (2).

2.3.

De scheepsrecyclingindustrie is in de jaren 70 naar Oost-Azië (China en Taiwan) verschoven, toen in Europa strengere normen voor het milieu en voor de gezondheid op de werkplek werden ingevoerd. In de jaren 80 kreeg de sector ook in Oost-Azië met striktere regulering te maken en verplaatste zich bijgevolg naar Zuid-Azië. In de afgelopen dertig jaar werden in India 470 sterfgevallen gemeld. In 2014 werden 25 doden en 50 zwaargewonden op Zuid-Aziatische werven gemeld. Vorig jaar hebben 16 werknemers het leven verloren op scheepswerven in Bangladesh, en dit jaar zijn tot nu toe twaalf werknemers omgekomen. Talrijker nog zijn de werknemers die ernstig verwond raken of ziek worden door giftige dampen en een pijnlijke dood sterven ten gevolge van kanker die is veroorzaakt door blootstelling aan gevaarlijke stoffen zoals asbest. De natuurlijke omgeving rond de stranden waar de schepen gesloopt worden, is zwaar aangetast (3).

3.1.

De kern van het scheepsrecyclingprobleem is het ontbreken van doeltreffende internationale governance om tot een wereldwijde oplossing te komen. De Internationale Maritieme Organisatie (IMO), een agentschap van de Verenigde Naties, is de grondlegger van het Internationaal Verdrag voor het veilig en milieuvriendelijk recyclen van schepen (Verdrag van Hongkong), dat nog geratificeerd moet worden en waarvan het effect onzeker is. Zoals op vele andere terreinen kan de EU, door het bevorderen van goede praktijken en praktische oplossingen, een regelgevings- en juridisch kader bieden dat wereldwijd positieve resultaten kan opleveren en de bijzondere extraterritoriale aspecten van de scheepvaartindustrie doeltreffend kan aanpakken.

3.2.

Het internationaal recht gebiedt dat elk koopvaardijschip in een land geregistreerd is. De Unctad (de conferentie van de Verenigde Naties inzake handel en ontwikkeling) laat weten dat bijna 73 % van de mondiale scheepsvloot geregistreerd is in of onder de vlag vaart van een ander land dan het land waar de begunstigde eigenaar van het vaartuig geregistreerd is. De redenen om een schip uit te vlaggen naar een ander dan het eigen land zijn o.m. belastingontwijking, de mogelijkheid om nationale arbeids- en milieuregels te omzeilen en de mogelijkheid om bemanning uit lageloonlanden in te huren. Veel van deze open registers worden ook gelegenheidsvlaggen of niet-conforme vlaggen genoemd. Dit zijn vlaggen van landen die zeer zwak presteren op het gebied van handhaving van het internationaal recht. Ongeveer 40 % van alle afgedankte schepen die op stranden in Zuid-Azië worden gevaren, is ingevoerd onder gelegenheids- of niet-conforme vlaggen, zoals de vlaggen van Saint Kitts en Nevis, de Comoren en Tuvalu. Deze „afdankingsvlaggen” worden nauwelijks gebruikt tijdens het operationele leven van een schip en bieden speciale kortingen voor de „laatste reis” en voor een snelle en eenvoudige kortetermijnregistratie zonder nationaliteitsvereisten.

3.3.

Slechts een klein aantal reders heeft vrijwillig maatregelen genomen om te zorgen voor schone en veilige recycling van hun oude schepen. Minder dan 8 % van de voor de sloop verkochte schepen vaart nog onder een Europese vlag en wordt grotendeels ontmanteld op een veilige en duurzame wijze. De meeste vaartuigen die het einde van hun levensduur hebben bereikt, worden verkocht aan zogenaamde contant-kopers die het vaartuig naar zijn eindbestemming in Zuid-Azië brengen. De meeste reders houden zich zelf niet bezig met recyclinginrichtingen; zij distantiëren zich gemakshalve van de uiteindelijke afhandeling en laten dit over aan deze contant-kopers die gespecialiseerd zijn in afgedankte schepen en als tussenpersoon tussen scheepseigenaren en sloopwerven fungeren. Zij zorgen voor de laatste reis en bemanning van het schip en handelen de nodige formaliteiten af met de overheden op de sloopbestemming.

Zowel openbare als particuliere reders nemen hun toevlucht tot deze praktijken.

3.4.

Dit is een winstgevende zaak voor:

3.5.

Hoewel scheepseigenaren sinds 2009 vrijwillig gecoördineerde stappen hebben gezet en bijvoorbeeld met een reeks richtsnoeren zijn gekomen voor de opstelling van inventarissen van gevaarlijke materialen, en in 2015 met andere einde-gebruiksduur-maatregelen, bleef Bangladesh, waar de omstandigheden kennelijk het slechtst zijn, de favoriete bestemming van afgedankte schepen (4).

4.1.

In 2009 heeft de IMO het Verdrag van Hongkong (VH) aangenomen, een specifiek instrument voor de scheepvaartsector, dat naar eigen zeggen een kader van voorschriften biedt met als uiteindelijk doel de vereiste duurzame en gelijke concurrentievoorwaarden te creëren voor scheepsrecyclingbedrijven wereldwijd. Bij nader onderzoek houdt deze bewering in werkelijkheid echter geen stand. Hoewel met het verdrag weliswaar een kleine stap voorwaarts wordt gezet, laten de tenuitvoerleggings- en handhavingsmaatregelen te wensen over en zijn ze breed interpreteerbaar, is er in geen onafhankelijke certificering of controle voorzien en is „stranden” in de praktijk nog steeds toegestaan.

4.2.

Het VH zal pas in werking treden 24 maanden na ratificatie door 15 landen die samen goed zijn voor 40 % van de wereldwijde tonnage en wier jaarlijkse scheepsrecyclingcapaciteit ten minste 3 % van de totale tonnage van de ondertekenaars bestrijkt. Tot dusver hebben slechts vijf landen het VH geratificeerd, met Panama als enige belangrijke vlaggenstaat. Geen van hen voldoet echter aan de vereiste capaciteit voor de scheepssloop om het Verdrag in werking te laten treden. De inwerkingtreding van het VH wordt derhalve niet snel verwacht.

4.3.

Een ander IMO-initiatief, het internationale trustfonds voor scheepsrecycling, heeft geen internationale steun gekregen. Hoewel de IMO op verschillende gebieden voor positieve hervormingen heeft gezorgd, is van doeltreffende actie voor een betere ontmanteling van schepen geen sprake. De scheepsrecyclingindustrie had de neiging haar activiteiten op te zetten in of te verplaatsen naar landen met lage arbeidskosten en met milieu-, gezondheids- en veiligheidsnormen die zowel laag zijn als niet gehandhaafd worden. De „faciliterende” rol van deze landen kan alleen een halt worden toegeroepen door aan elk individueel schip een aanzienlijk, onafhankelijk beheerd fonds te koppelen dat terugvorderbaar is op voorwaarde dat het schip verantwoord gerecycled wordt. Scheepvaart is een mondiale sector terwijl het slopen van schepen — waarbij 70 % van alle schepen wordt ontmanteld op drie stranden in Zuid-Azië — een regionaal schandaal is en een doeltreffende oplossing verdient.

4.4.

Afgedankte schepen worden binnen de EU beschouwd als gevaarlijk afval en vallen binnen de werkingssfeer van het Verdrag van Bazel, dat alle transport van gevaarlijke afvalstoffen regelt en op EU-niveau is omgezet via de afvaltransportverordening. Dit zou in theorie hebben moeten voorkomen dat schepen in Europees bezit op onverantwoorde wijze zouden worden afgedankt. De regels van het Verdrag en van de afvaltransportverordening worden ook systematisch omzeild door reders die hun binnenkort af te danken schepen aan contantkopers verkopen zodra deze vaartuigen de EU-wateren voor hun laatste reis verlaten. Echter, na inwerkingtreding van de verordening inzake scheepsrecycling (SRR) in de EU zullen afgedankte schepen die onder de vlag van een EU-lidstaat varen vanaf 2019 worden uitgesloten van de toepassing van de EU-verordening inzake de overbrenging van afvalstoffen en het Verdrag van Bazel, dat betrekking heeft op alle soorten vervoer van gevaarlijk afval.

4.5.

De EU en haar lidstaten zijn na analyse tot de slotsom gekomen dat de Verdragen van Hongkong en van Bazel voor een gelijkwaardig niveau van controle en handhaving zorgen wat betreft schepen die als afval zijn geclassificeerd. Ngo’s overal ter wereld, de speciale VN-rapporteur voor mensenrechten en giftig afval, evenals het Europees Parlement en het EESC hekelen het Verdrag van Hongkong dat volgens hen geen adequate oplossingen biedt.

4.6.

Het zoeken naar een doeltreffende oplossing heeft vele jaren op de agenda van de EU gestaan. De Europese Commissie heeft in 2007 een groenboek (5) ter zake uitgebracht, in 2008 gevolgd door een mededeling (6), en in 2012 ten slotte een voorstel voor een EU-verordening inzake scheepsrecycling (EU SRR) (7). De verordening is op 30 december 2013 in werking getreden, maar moet pas op 31 december 2018 volledig van toepassing worden. De verordening doet een aantal vereisten van het VH vervroegd in werking treden. Voorts is in de EU SRR een Europese lijst van goedgekeurde recyclinginrichtingen vastgesteld waar onder EU-vlag varende schepen moeten worden gesloopt. Deze installaties moeten onafhankelijk worden gecertificeerd en gecontroleerd. De EU SRR gaat ook verder dan het VH door stringentere normen voor recyclingbedrijven vast te stellen en aandacht te schenken aan de verdere verwerking van het afval en de arbeidsrechten.

4.7.

De EU SRR is echter slechts een flauw aftreksel van het eerder gepubliceerde groenboek en de mededeling over hetzelfde onderwerp. In die twee documenten werden de problemen met betrekking tot de scheepsrecycling in Zuid-Azië feilloos geanalyseerd en werd de overtuiging uitgesproken dat er krachtige maatregelen moesten worden genomen om iets aan de misstanden daar te doen. De maatregelen in de EU SRR bieden echter geen oplossing voor deze problemen. Hoewel de EU SRR strenge normen vastlegt voor scheepsrecyclinginrichtingen waarbij de minderwaardige strandingmethode effectief wordt uitgesloten, is het heel gemakkelijk voor reders om die te omzeilen via eigendomsoverdracht of door gewoon naar een niet-EU-vlag uit te vlaggen. Zoals het EESC concludeerde, was de politieke wil om de scheepvaartsector aansprakelijk te stellen duidelijk niet aanwezig en werd geoordeeld dat de Commissie met een beter, creatiever, gedurfder en initiatiefrijker voorstel had moeten komen, in overeenstemming met het ambitieniveau van de vorige Commissiedocumenten (8).

5.1.

Wat in de verordening ontbreekt, is een economisch instrument waarmee de Commissie de ontwikkelingen in de gewenste richting zou kunnen sturen. Het fundamentele zwakke punt, nl. dat reders de EU SRR gemakkelijk kunnen omzeilen door eenvoudigweg uit te vlaggen naar een derde land, werd door de Commissie erkend in haar oorspronkelijke voorstel van 2012, waarin een clausule inzake „verantwoordelijkheid van de voorlaatste eigenaar” was opgenomen. Hoewel deze clausule tijdens de tripartiete onderhandelingen werd verworpen, heeft het EP ervoor gezorgd dat een artikel in de verordening werd opgenomen waarbij de Commissie wordt verzocht zich te buigen over mogelijke alternatieve financiële mechanismen.

5.2.

In juli van dit jaar is de Commissie met een nieuwe studie gekomen die werd verricht door Ecorys, DNV-GL en de Erasmus Universiteit Rotterdam en die handelt over een „scheepsrecyclingvergunning” (SRL), die scheepseigenaren ertoe moet aanzetten om eindelijk hun verantwoordelijkheid te nemen met het oog op schone en veilige ontmanteling van schepen.

5.3.

De SRL zou zorgen voor een specifiek daarvoor bestemd fonds voor elk schip, dat door een grote financiële instelling zou worden bewaard die kapitaal opbouwt voor de financiering van een veilige en duurzame recycling. Het bedrag van de vergunning zou worden bepaald door een combinatie van de tonnage, het soort vervoer, het aantal keren dat het schip EU-havens heeft aangedaan, het ontwerp van het schip volgens het „wieg tot wieg”-beginsel, en de aanwezigheid van giftige materialen aan boord. Het kapitaal wordt gecreëerd door reders die, telkens als een van hun vaartuigen een EU-haven aandoet, de relevante lasten betalen aan het fonds dat aan het specifieke vaartuig gekoppeld is.

5.4.

Aan het eind van de levensduur, indien het schip inderdaad is gerecycled in een door de EU goedgekeurde werf, zouden de middelen kunnen worden teruggevorderd en zou aldus het verlies aan inkomsten ten gevolge van de keuze voor verantwoorde sloop, kunnen worden goedgemaakt. Tegen het einde van dit jaar zal de Commissie een formeel standpunt over deze studie innemen.

5.5.

Een belangrijk voordeel van de voorgestelde financiële regeling ligt in de synergie die met het bestaande regelgevingskader zou worden gecreëerd. De controlemechanismen in het kader van de voorgestelde financiële regeling zouden met name zeer goed aansluiten bij de bestaande controlemechanismen van de EU SRR, zoals de bepaling dat de inspecties van installaties moeten plaatsvinden vóór en na hun opname in de Europese lijst. De vergunningen zouden ook kunnen worden opgenomen in de lijst met certificaten die regelmatig moeten worden gecontroleerd door de havenstaatcontrole in het kader van bestaande verplichtingen. Ook lijkt het reeds bestaande Europees Agentschap voor maritieme veiligheid (EMSA) het meest aangewezen om de taken van inspectie en afgifte van vergunningen op zich te nemen, terwijl één van de Europese financiële instellingen, zoals de Europese Investeringsbank (EIB) of het Europees Investeringsfonds (EIF), het meest geschikt lijken om de inkomsten uit een eventuele SRL te beheren. Het EESC dringt er bij de Commissie op aan ook het risico in te schatten dat de handelspartners van de EU dit voorstel eventueel als een concurrentievervalsende inmenging in de internationale scheepvaartpraktijken zullen beschouwen.

5.6.

Een dergelijk fonds zou enigszins tegemoet komen aan het voorstel van het EESC om een grotere en duurzamere scheepsrecyclingindustrie in Europa te ondersteunen. Er is in de EU voldoende capaciteit die niet langer wordt gebruikt voor het bouwen en repareren van schepen maar die heel geschikt is voor het ontmantelen en recyclen ervan. Een en ander strookt met de EU-doelstelling om uit te groeien tot een duurzame „recycling society”, een samenleving met een circulaire economie, waarin afval in grondstof wordt omgezet via een uitgekiend en fijnmazig recyclingsysteem. Gezien de nu eens volatiele en dan weer gestaag stijgende prijzen van grondstoffen alsook de hoge werkloosheid in een aantal Europese lidstaten, en gelet op het feit dat een aantal oliebronnen in Europese wateren het einde van hun economisch rendabele leven bereiken, kan dat voor Europa als geheel heel profijtelijk zijn. Bovendien kan een keten voor het ontmantelen van afgeschreven schepen kansen bieden voor de ontwikkeling van maritieme gebieden en voor de opleiding van zowel jongeren als werklozen in nieuwe beroepen.

5.7.

Op 12 april 2016 heeft de Commissie technische richtsnoeren gepubliceerd voor scheepsrecyclinginrichtingen die onder de EU SRR wensen te worden erkend. Inrichtingen die door de EU als goedgekeurd wensen te worden aangemerkt, moeten zorgen voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden — met inbegrip van degelijke verdere verwerking van het afval — en handhaving van internationale arbeidsrechten. Installaties binnen en buiten de EU kunnen verzoeken om op de EU-lijst te worden opgenomen. Naast Europese inrichtingen zullen ook de betere werven in China en Turkije waarschijnlijk voorkomen op de lijst die tegen eind dit jaar verschijnt. Recyclinginstallaties die gebruikmaken van de strandingmethode hebben reeds verzocht om op de EU-lijst te worden opgenomen. Het EESC deelt het standpunt van het Europees Parlement en de Commissie dat de huidige strandingmethode niet op de EU-lijst kan worden aanvaard.

5.8.

Als Europa wil dat zijn schepen op een verantwoorde manier worden gesloopt is het zinvol ervoor te zorgen dat de kosten hiervoor ook worden meegenomen in de operationele kosten van het schip. In een markteconomie is nu eenmaal niets gratis, voor alles moet een prijs worden betaald. Bij het verantwoord slopen van schepen wordt die prijs betaald in geld. Bij het onverantwoord slopen wordt een deel van die prijs betaald in andere waarden, zoals vernietiging van het lokale milieu en het verlies van mensenlevens. Aangezien de EU die waarden niet als wettig betaalmiddel wenst te accepteren mag ze ook niet toestaan dat ze worden gebruikt in haar betalingsverkeer met landen buiten Europa.

5.9.

In een periode van overcapaciteit en lage winsten van de sector zijn er sterke aanwijzingen dat de overgrote meerderheid van scheepseigenaren gekant zal zijn tegen maatregelen die met hogere lasten gepaard gaan. De gevolgen voor scheepseigenaren zullen evenwel gering zijn. De maatregelen die nodig zijn om de houding van 42 % van de reders te veranderen, zullen de bedrijfskosten van kleinere schepen naar schatting met 0,5 %, en die van de grootste categorieën schepen met ca. 2 % verhogen. Als de tarieven voor de licentievergoedingen worden verhoogd en/of de duur van de kapitaalvorming wordt verkort, zal het percentage schepen dat wordt verkocht voor duurzame scheepsrecycling stijgen tot 68 %. Uit het verslag blijkt dat naar schatting tot 97 % van de schepen die Europese havens aandoen, op de lange termijn in staat zal zijn voldoende middelen te vergaren om de kloof naar verantwoorde recycling te overbruggen (9).

5.10.

De ontvangsten uit de SRL moeten echter aantonen dat het fonds de kosten van verantwoorde recycling kan dekken en dat de regeling billijk zal worden toegepast en opgelegd aan alle marktdeelnemers die EU-havens aandoen. Een regionale (continentale) maatregel als de EU SRL kan evenwel niet doeltreffend ten uitvoer worden gelegd zonder de medewerking van reders en de IMO. Het is goed mogelijk dat een financieel EU-instrument dat geldt voor elk schip dat een Europese haven aandoet, ook tot een oplossing op mondiaal niveau leidt; de IMO zou het toepassingsgebied ervan dan kunnen uitbreiden. regeringen van lidstaten met belangrijke binnenlandse reders moeten aanzienlijke inspanningen leveren om werk te maken van relevante wetgeving die aansluit bij het beleid inzake fraudebestrijding en strookt met de WTO-richtsnoeren.

5.11.

Ook een goed geïnformeerde publieke opinie kan de betreffende politieke wil helpen creëren en ondersteunen. Het bekendmaken van de onaanvaardbare omstandigheden in de meeste Zuid-Aziatische recyclingwerven sorteert wel enig effect maar het is ondenkbaar dat bezorgde burgers thans op de scheepvaartsector rechtstreeks invloed zouden kunnen uitoefenen door betreffende diensten te kopen of te boycotten. Daarin kan verandering worden gebracht door belangrijke zakelijke gebruikers van vervoersdiensten over zee te doen eisen dat hun goederen worden vervoerd door vaartuigen waarop een verantwoord en onherroepelijk afdankbeleid van toepassing is.

5.12.

Zoals op vele andere terreinen kan de EU, door het bevorderen van goede praktijken en praktische oplossingen, een rol spelen en een ondersteunend regelgevingskader bieden dat wereldwijd positieve resultaten kan opleveren en de bijzondere extraterritoriale aspecten van de scheepvaartindustrie doeltreffend kan aanpakken.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/44

Rapporteur:

Janusz PIETKIEWICZ

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) vindt dat de algemene ontwikkeling van decentrale energie van prosumenten een belangrijk en permanent onderdeel moet vormen van het energiebeleid van de EU. Die ontwikkeling is nuttig en kan zelfs simpelweg noodzakelijk zijn gelet op voorzieningszekerheid en vanuit sociaal en milieuoogpunt.

1.2.

De hoeveelheid energie die in totaal door prosumenten wordt opgewekt, dient te worden afgestemd op de kenmerken van elke lidstaat. Daarom stelt het Comité de Europese Commissie voor om een kader uit te werken voor energie van prosumenten. Het opstellen van specifieke regelgeving ter zake moet echter een nationale bevoegdheid blijven.

1.3.

Energie van prosumenten kan worden opgewekt met een hele reeks hernieuwbare energiebronnen en kan overal worden geëxploiteerd, ongeacht de klimatologische omstandigheden.

1.4.

De grootschalige aanwezigheid van prosumenten op de markt is mogelijk geworden dankzij nieuwe technologieën, de digitale revolutie en het verlangen van de consument om rechtstreeks deel te nemen aan economische processen.

1.5.

Met het oog op een beter begrip in de lidstaten van het concept „prosument” zou de Commissie een algemene definitie daarvan moeten formuleren met een aantal gemeenschappelijke basiselementen, bijvoorbeeld met betrekking tot de grootte van de installaties, individuele en gezamenlijke energieproductie, de eigendom van de installaties en de bestemming van energieoverschotten.

1.6.

Een prosument hoeft niet de eigenaar te zijn van het onroerend goed, de installatie of de apparatuur in kwestie. Een prosument kan bijvoorbeeld evengoed de eigenaar van een eengezinswoning als de huurder van een appartement zijn.

1.7.

De economische voordelen van energie van prosumenten, die hoofdzakelijk verband houden met lagere energietransmissiekosten, betere benutting van lokale energiebronnen en bevordering van de werkgelegenheid in lokale gemeenschappen, zouden het op niet al te lange termijn mogelijk moeten maken dat die energie zonder aanvullende steunregelingen kan worden opgewekt en gebruikt.

1.8.

De besparingen en sociale voordelen die voortvloeien uit een bewuster en actiever energieverbruik, alsmede de decentrale benutting van hernieuwbare energiebronnen, de geringere netverliezen en de dankzij samenwerking toegenomen efficiëntie, kunnen snel leiden tot rendement op de investeringen in de apparatuur voor de opwekking van energie van prosumenten en in de ontwikkeling van transmissie, distributie, lokale netten, beheerssystemen en energieopslag.

1.9.

Steunregelingen voor prosumenten mogen in geen geval de concurrentie op de energiemarkt verstoren en andere spelers verdringen, en er moet rekening mee worden gehouden dat sommige energieverbruikers geen prosumenten kunnen of willen zijn.

1.10.

Financiële maatregelen die prosumenten kunnen beïnvloeden, zoals belastingen, heffingen en andere rechten, mogen hen niet afschrikken en hen in geen geval op de energiemarkt discrimineren.

1.11.

Fundamenteel voor een dynamische ontwikkeling van energie van prosumenten is het creëren van goede partnerschapsbetrekkingen tussen prosumenten, andere energieproducenten en ondernemers die zich bezighouden met energietransmissie en -distributie. Er dienen randvoorwaarden te worden geschapen waaronder alle spelers op de energiemarkt baat hebben bij de ontwikkeling van het prosumentisme. De Commissie zou moeten onderzoeken welke maatregelen daartoe zouden kunnen worden genomen.

1.12.

Het is nodig maatregelen te nemen om prosumenten te beschermen tegen monopolistische praktijken van energietransmissie- en -distributiebedrijven en grote energieproducenten.

1.13.

In het algemeen wekt een prosument energie op voor eigen gebruik (voor zichzelf of voor een groep burgers, huishoudens, landbouwbedrijven of kleine ondernemingen). Het is niet mogelijk het vermogen van de apparatuur exact af te stemmen op de eigen energiebehoefte. Daarom is het uiterst belangrijk te regelen wat er met energieoverschotten moet gebeuren. Deze kwestie is des te relevanter als ernaar wordt gestreefd — wat altijd het geval zou moeten zijn — om prosumenten ertoe aan te zetten minder energie te verbruiken.

1.14.

Het optimaliseren van het energieverbruik door prosumenten zou moeten worden ondersteund met smart living-systemen. Dit zou in de door de Commissie uitgewerkte systeemoplossingen moeten worden overwogen.

1.15.

Gelet op de kleinschaligheid van de energieopwekking door individuele prosumenten zou hun toegang tot het net niet moeten worden beperkt.

1.16.

De ontwikkeling van energie van prosumenten vereist een adequate aanpassing en werking van distributie- en transmissienetten. Prosumenten zouden moeten bijdragen aan de hiermee verband houdende kosten, maar daarvoor dienen wel transparante regels te worden vastgelegd.

1.17.

Voor de ontwikkeling van energie van prosumenten is het noodzakelijk dat gelijktijdig lokale slimme netten worden ontwikkeld. Het Comité beschouwt de algemene invoering van slimme meters als onderdeel van de netinfrastructuur. Daarom zouden de desbetreffende kosten niet direct op de consument mogen worden afgewenteld. De door slimme meters verzamelde gegevens moeten voldoende worden beschermd.

1.18.

De voordelen van energie van prosumenten zullen dankzij de ontwikkeling van kleine voorzieningen voor energieopslag fors toenemen. Er zou nader wetenschappelijk onderzoek moeten worden gedaan om bestaande technieken voor energieopslag te verbeteren en nieuwe technieken te vinden.

1.19.

De ontwikkeling van energie van prosumenten kan worden gestimuleerd door energiecoöperaties van prosumenten, of andere structuren waarbinnen zij samenwerken, op te richten. Het is doeltreffender als prosumenten in een groep opereren. Dat vertaalt zich onder andere in lagere kosten van de energieopwekking, een sterkere positie op de energiemarkt en directe betrokkenheid bij de vergroting van de lokale voorzieningszekerheid.

1.20.

Een groep prosumenten kan de eigen energieproductie beter afstemmen op de behoefte aan energie. Daardoor is minder energietransmissie nodig, wat leidt tot lagere energiekosten voor de leden van de groep. Als prosumenten in een groep samenwerken zijn er minder schommelingen in aanbod en vraag dan als ze individueel opereren, wat gunstiger voor het distributie- en transmissienet is.

1.21.

De Commissie zou in maatregelen voor bijna energieneutrale gebouwen moeten wijzen op het grote belang van de ontwikkeling van energie van prosumenten.

1.22.

De Commissie zou in de lopende initiatieven voor modernisering van de energiemarkt en herziening van de wetgeving inzake hernieuwbare energie aandacht moeten schenken aan vraagstukken in verband met energie van prosumenten.

1.23.

De voordelen van energie van prosumenten moeten worden benut voor een actief beleid om energiearmoede te verminderen en bijzonder kwetsbare sociale groepen te beschermen, alsook om problemen op te lossen die verband houden met de senioreneconomie en de vergrijzing. Essentieel is dat maatschappelijke organisaties daarbij worden betrokken.

1.24.

De algemene ontwikkeling van het prosumentisme biedt ook de kans om het lokale bedrijfsleven te stimuleren: de productie en levering van de benodigde apparatuur en diensten leiden tot nieuwe werkgelegenheid.

1.25.

Heel belangrijk voor de verdere ontwikkeling van energie van prosumenten is deelname van de lokale en regionale overheden. De Commissie zou daaraan in het kader van het Burgemeestersconvenant aandacht moeten besteden.

1.26.

Omdat de mate van ontwikkeling van energie van prosumenten tussen de lidstaten uiteenloopt, zouden verschillende formules voor de uitwisseling van ervaringen moeten worden uitgewerkt. De Commissie zou de ontwikkeling van het prosumentisme in de lidstaten moeten volgen in haar jaarlijkse verslaglegging over de energie-unie. De verzamelde gegevens zullen zeer nuttig zijn voor de door de lidstaten ondernomen initiatieven.

1.27.

De veralgemenisering van het prosumentisme is een complex en langdurig proces met vele facetten. Het is daarom belangrijk dat maatregelen om de ontwikkeling van energie van prosumenten te stimuleren, op lange termijn stabiel blijven.

2.1.

De toegang tot energiebronnen, voorzieningszekerheid en het prijsbeleid voor bepaalde maatschappelijke groepen en consumenten in moeilijkheden zijn grote uitdagingen voor de samenleving, alle bestuursniveaus en individuele consumenten.

2.2.

Tot nog niet zo heel lang geleden kon de mens energie alleen via verbranding op een doeltreffende manier verkrijgen, met als uitzondering wellicht waterkracht. Dankzij de technologische vooruitgang kan energie nu op grote schaal worden opgewekt zonder dat stoffen hoeven te worden verbrand. De mens heeft geleerd om energie in haar zuiverste vorm uit zonlicht te halen zonder het milieu te vervuilen. Deze energiebron is bovendien gratis en onuitputtelijk. De enige kosten zijn die van de installaties voor de benutting ervan.

2.3.

Even doeltreffend is de opwekking van elektriciteit met behulp van windkracht, dus uit dezelfde bron, de zon, die door de aarde op te warmen lucht in beweging brengt. Hetzelfde geldt voor biomassa, die feitelijk door fotosynthese wordt opgebouwd.

2.4.

De ontwikkeling van hernieuwbare energie is onvermijdelijk vanwege de geringere beschikbaarheid van fossiele brandstoffen (die steeds meer opraken), de importafhankelijkheid van veel landen, de opwarming van de aarde en de luchtvervuiling. Deze kwesties hebben ertoe geleid dat Europa, en dus de meeste grootste economieën, zijn begonnen te investeren in hernieuwbare energie.

2.5.

In 1992 werden op de wereldtop van Rio de Janeiro fundamentele sociaaleconomische beginselen aangenomen die een verplichting tot milieubescherming inhielden, zoals het VN-raamverdrag inzake klimaatverandering.

2.6.

In september 2015 heeft de algemene vergadering van de VN doelstellingen voor duurzame ontwikkeling goedgekeurd. Een van die doelstellingen (nr. 7) garandeert iedereen toegang tot duurzame energie. Momenteel hebben wereldwijd 1,2 miljard mensen geen toegang tot elektriciteit.

2.7.

Voor meer dan 120 miljoen EU-burgers dreigt armoede of sociale uitsluiting. 10 % van de Europeanen maakt deel uit van een huishouden waarin niemand werk heeft, en het aantal daklozen groeit. Deze cijfers betekenen ook dat er sprake is van energiearmoede.

2.8.

Binnen het maatschappelijk middenveld bestaat er overweldigende steun voor hernieuwbare energie. Dat werd in 2015 bevestigd door de milieu-encycliek van paus Franciscus en de verklaringen over de klimaatverandering van religieuze leiders van islam, hindoeïsme en boeddhisme. Zij riepen de geloofsgemeenschappen op zich in te zetten voor een koolstofvrije of koolstofarme toekomst.

2.9.

Tijdens de COP21-conferentie in 2015 in Parijs, waaraan ongeveer 200 landen deelnamen, werd de noodzaak onderschreven om af te stappen van het gebruik van fossiele brandstoffen. Het ging er vooral over de inspanning om de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur te beperken tot ruim onder de 2 oC ten opzichte van het pre-industriële tijdperk, waarbij ernaar wordt gestreefd om de temperatuurstijging onder de 1,5 oC te houden.

3.1.

De laatste vijftig jaar is de bevolking verdrievoudigd. Door de kwetsbaarheid van het mondiale financiële stelsel dreigt een langdurige stagnatie van de wereldeconomie. De hoge werkloosheid en de stijgende energieprijzen hebben in veel landen tot instabiliteit geleid. De kosten voor het bedrijfsleven en de lasten voor de consument zijn er toegenomen.

3.2.

De wereld staat voor de noodzaak om het economische systeem te veranderen en bedrijfsmodellen te transformeren, hetgeen ook noopt tot sociale aanpassingen. De mondiale digitale revolutie en het internet der dingen bieden de instrumenten voor het nieuwe systeem.

3.3.

In 2020 zullen er meer dan 50 miljard apparaten op de markt zijn die met het internet zijn verbonden. Dat is het zevenvoudige van de wereldbevolking. Smartphones, en niet personal computers, zijn al het belangrijkste middel geworden om met de buitenwereld te communiceren. In 2020 zullen er ongeveer 6,1 miljard van in omloop zijn.

3.4.

Dankzij het internet der dingen kunnen miljoenen mensen deelnemen aan sociale netwerken. De deeleconomie is ontstaan. Dit economische model past beter bij de maatschappelijke structuur en is gericht op sociale samenhang. Economisch is een verschuiving begonnen van gecentraliseerde, van bovenaf geleide instanties naar het concept van „delen”. Veel sociaal buitengesloten groepen krijgen zo de kans actief mee te doen aan het economische leven.

3.5.

Dankzij onlineplatforms kunnen consumenten in producenten veranderen, die informatie en, met behulp van 3D-printers, producten creëren en die zelf verspreiden. Dergelijke platforms maken het mogelijk om auto’s, huizen, kleding en andere zaken te delen. De consument/producent kan op internet zelf cursussen geven, medisch advies inwinnen of een ambachtsman vinden om zijn huis op te knappen. Sociale ondernemers kunnen dankzij crowdfunding de traditionele banken omzeilen en hun activiteiten in de jonge deeleconomie financieren.

3.6.

In een wereld van digitale mogelijkheden wordt sociaal kapitaal even belangrijk als financieel kapitaal, wordt toegang belangrijker dan eigendom en neemt de „deelwaarde” in de coöperatieve gemeenschap steeds vaker de plaats in van de „ruilwaarde” op kapitalistische markten.

3.7.

De ontwikkeling van de digitale technologie en nieuwe bedrijfsmodellen in de energiesector, waaronder het decentrale-energiemodel, maken het mogelijk om plattelandsgebieden, voorsteden, wijken met eengezinswoningen, woongemeenschappen en woningbouwverenigingen te beschouwen als grote elektriciteitscentrales met een enorm potentieel. Deze decentrale energiebronnen creëren een nieuwe doctrine van voorzieningszekerheid, die nu van onderaf is opgebouwd en huishoudens, landbouwbedrijven, kleine ondernemingen en microcoöperaties als basis heeft.

3.8.

In de energiesector maakt internet — binnen de deeleconomie — het voor miljoenen thuis, op hun werk of op daken van bedrijfspanden elektriciteit producerende individuen mogelijk deel te nemen aan sociale netwerken en de door hen opgewekte stroom via het „internet van de energie” te delen, net als informatie tegenwoordig op het net gecreëerd en uitgewisseld wordt. De onderdelen van dit systeem die nog veel verder ontwikkeld moeten worden, zijn de opslag van de energie, de „verinternetting” van energienetten en elektrische auto’s.

4.1.

De productie van schone energie als aanvulling op de markt en de vervanging van fossiele brandstoffen vereisen de transformatie van energiesystemen en de invoering van regels voor de deelname van nieuwe spelers op de markt.

4.2.

Overeenkomstig het Verdrag van Lissabon (artikel 2, lid 3) vindt duurzame ontwikkeling in Europa plaats op basis van een sociale markteconomie. Daarbij is een grote rol weggelegd voor maatschappelijke organisaties en is met name de lokale maatschappelijke acceptatie van de transformatie van energiesystemen cruciaal.

4.3.

De EU heeft voor 2030 doelstellingen vastgelegd voor de Energie-unie en de omvorming van Europa tot een energie-efficiënte en koolstofarme economie. Twee belangrijke streefcijfers zijn de verlaging van de broeikasgasuitstoot met 40 % en de verhoging van het aandeel hernieuwbare energie tot 27 % (zonder specificatie per lidstaat). Een energiezuinige economie moet zorgen voor voorzieningszekerheid en economische groei bij een lage CO2-uitstoot en op langere termijn voor toename van de productie en het gebruik van lokaal opgewekte energie. Volgens de meest recente cijfers kon de CO2-uitstoot in 2014 dankzij hernieuwbare energie wereldwijd met 380 Mt worden verminderd.

4.4.

Een van de afzonderlijke door de EU vastgelegde doelstellingen voor 2030 is verlaging van de energie-uitgaven van particuliere consumenten en ondernemers. Zij moeten zelf actief worden op de energiemarkt met gebruikmaking van de mogelijkheden die de nieuwe technologieën bieden.

4.5.

De energiebalans van de EU is afhankelijk van handel. Meer dan de helft van de energie die jaarlijks bruto in de EU wordt gebruikt (met een waarde van 400 miljard EUR), is geïmporteerd. Sommige onderzoeken wijzen erop dat de afhankelijkheidsgraad van de EU van buitenlandse energie in 2030 wel 70 % kan bedragen. Geraamd wordt dat het gebruik van fossiele brandstoffen in 2014 dankzij hernieuwbare energie wereldwijd met 114 Mtoe is verminderd.

4.6.

Het verbeteren van de energiebalans van de EU is essentieel geworden. Een van de mogelijke manieren is de opwekking van energie uit verscheidene lokale bronnen direct door individuele consumenten. Zonder een breed draagvlak voor de productie van hernieuwbare energie om aan de lokale behoeften te voldoen, kan het voor veel landen lastig worden de voorzieningszekerheid binnen de bestaande systemen te garanderen.

4.7.

De ontwikkeling van de technologie voor de opwekking van energie in installaties in huizen, de steeds efficiëntere oplossingen voor de opslag van energie in dergelijke installaties, de transmissie ervan via slimme netten, het gebruik van slimme meters en lokaal vraagbeheer hebben ertoe geleid dat installaties van consumenten van significante invloed kunnen zijn op de energiemix van een land.

4.8.

De sector hernieuwbare energie is als grote aanjager van technologische innovatie onmisbaar voor de fundamentele transformatie van het Europese energiesysteem in het kader van de strategie voor een digitale eengemaakte markt.

4.9.

De omvorming van passieve consumenten tot actieve „prosumenten” in diverse sectoren en de mogelijke integratie van micro-ondernemingen en de internemarktstrategie in het digitale tijdperk van het internet der dingen zijn beschreven in de in mei 2016 door de Commissie gepubliceerde „Strategie voor een digitale eengemaakte markt” (COM(2015) 192 final). Die strategie kent drie pijlers: 1) betere toegang tot onlinegoederen en -diensten; 2) randvoorwaarden die bevorderlijk zijn voor digitale netwerken en diensten; 3) maximaal groeipotentieel voor de Europese digitale economie. Dit alles kan de EU-economie 415 miljard EUR per jaar opleveren en honderdduizenden nieuwe banen scheppen, ook in de sector hernieuwbare energie.

4.10.

De door grote energieproducenten en -distributeurs gedomineerde markt moet worden geopend voor individuele spelers en decentraler worden. Elektriciteit zal niet alleen meer op centraal geregelde wijze „van bovenaf” van grote centrales naar verbruikers stromen, maar zal ook met veel decentrale hernieuwbare energiebronnen worden opgewekt.

4.11.

De mate van decentralisatie van de elektriciteitsproductie moet worden afgestemd op de kenmerken van de energieverbruikers. Verschillen in dit verband vloeien vooral voort uit de aanwezigheid van energie-intensieve industrieën in een land.

4.12.

De voorzieningszekerheid hangt tegenwoordig steeds meer af van de veerkracht van het energiesysteem bij terroristische aanslagen. De ontwikkeling van decentrale stroomopwekking zal ook leiden tot grotere voorzieningszekerheid, want een dergelijke elektriciteitsproductie is minder kwetsbaar voor terroristische dreigingen.

4.13.

Dankzij decentrale energiebronnen kan tevens de problematiek worden aangepakt van de continue energielevering aan economische spelers van wie de activiteiten sterk afhankelijk zijn van elektriciteit (bijvoorbeeld pluimveehouders, verwerkende bedrijven en koelhuizen). In sommige lidstaten komen stroomonderbrekingen hooguit twintig minuten per jaar voor, maar in andere valt de elektriciteit gemiddeld 450 tot 500 minuten uit. In deze laatste landen vormen micro-installaties van prosumenten voor producenten een garantie op bedrijfscontinuïteit.

4.14.

De mogelijkheden die worden gecreëerd door de algemene ontwikkeling van decentrale energie van prosumenten, kunnen worden benut op sociaal belangrijke EU-beleidsgebieden in het kader van de Europa 2020-strategie, bijvoorbeeld voor de oplossing van demografische problemen in verband met de vergrijzing en de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting.

4.14.1.

Een van de doelstellingen van die strategie is om het enorme aantal van 122 miljoen mensen voor wie armoede en sociale uitsluiting dreigt, met ten minste 20 miljoen te verminderen. Daartoe moet gebruik worden gemaakt van operationele steunprogramma’s, actieve arbeidsmarktinstrumenten en specifieke fondsen, waarbij minstens 20 % van de middelen uit het Europees Sociaal Fonds moet komen. Logistieke en financiële ondersteuning voor die mensen voor het opzetten van micro-energiecoöperaties en/of voor samenwerking met bestaande lokale ondernemingen die actief zijn op het internet der dingen, kan nieuwe wegen openen voor sociale en beroepsintegratie en het mogelijk maken aan de dreiging van armoede te ontsnappen.

4.14.2.

De senioreneconomie („zilveren economie”) stelt de samenleving voor soortgelijke problemen. De EU staat voor een historische uitdaging waar geen enkele maatschappij ooit eerder mee werd geconfronteerd, namelijk een sterk toenemende levensverwachting in combinatie met een algemene digitalisering van het leven. Dit vraagt om onconventionele economische maatregelen en nieuwe sociale strategieën.

4.14.3.

In 2060 zullen er voor elke jongere twee ouderen zijn (1). Ouderen en oudere werknemers moeten niet als bedreiging of sociale last worden beschouwd, maar als kans om in deze tijd van digitale omwentelingen een economie met veel werkgelegenheid te creëren (job-rich economy) met gebruikmaking van de enorme ervaring en de vrije tijd van ouderen alsook van hun financiële kapitaal — zelfs als dat bescheiden is — voor veilige beleggingen in de digitale economie. Een mogelijkheid zou zijn om ouderen als e-senioren te betrekken bij beroepsactiviteiten in de energiesector, bijvoorbeeld bij coöperatieve installaties voor woonwijken of flats.

5.1.

Het onderscheidende kenmerk van het moderne kapitalisme was de verhouding van consumptie tot het productieproces en de commercialisering ervan, waarbij consumptie niet langer het voorrecht van rijke elites was maar een massaverschijnsel werd.

5.2.

De term „prosument” is in 1980 geïntroduceerd door de schrijver en futuroloog Alvin Toffler. In zijn boek „De derde golf” omschrijft hij prosumptie als een verschijnsel dat het onderscheid tussen productie en consumptie op de markt laat vervagen. De derde golf is voor hem het proces van deelname van individuen of georganiseerde groepen prosumenten aan de productie van goederen voor eigen gebruik, waarbij de grenzen tussen producenten en consumenten verschuiven.

5.3.

Het concept van de markt waar consumenten, waaronder huishoudens, uitsluitend als passieve deelnemers worden gezien, beantwoordde niet aan de uitdagingen die de technologische ontwikkeling met zich meebracht. Marshall McLuhan en Barrington Nevitt voorspelden al in 1972 dat de consument dankzij de voortschrijdende elektrische technologie producent zou kunnen worden.

5.4.

De ruggengraat van een moderne economie is een veilige en betaalbare levering van energie aan de verbruikers, waarbij rekening wordt gehouden met de noodzaak kwetsbare sociale groepen te beschermen met het oog op de bestrijding van energiearmoede.

5.5.

Prosumenten zijn individuen, groepen burgers, huishoudens of landbouwbedrijven die in georganiseerde vorm kunnen opereren, bijvoorbeeld als verenigingen, stichtingen of coöperaties, en die tegelijkertijd producenten en consumenten zijn van energie die wordt opgewekt met kleine installaties in achtertuinen of op woonhuizen, flats of bedrijfspanden (o.a. miniwindmolens, zonnepanelen, zonnecollectoren en warmtepompen). Prosumenten kunnen eveneens kleine ondernemingen zijn, waaronder sociale ondernemingen, en lokale overheden.

5.6.

Het begrip „prosumentisme” omvat naast elektrische energie ook de opwekking van warmte en koude.

5.7.

In principe produceren prosumenten voor eigen gebruik. Ze worden coproducent van de verbruikte goederen. Ook individuen die een hoeveelheid energie produceren die hun eigen verbruik benadert, worden als prosumenten beschouwd, zelfs als beide processen niet gelijktijdig plaatsvinden. Ze produceren energie bijvoorbeeld voornamelijk overdag, wanneer ze er relatief weinig voor eigen gebruik van benutten, en verkopen het overschot dan door aan andere consumenten. Zelf gebruiken ze de meeste energie op een moment dat ze er veel minder van produceren.

5.8.

Individuele prosumptie verandert de manier waarop het leven is georganiseerd, en houdt vooral verband met ontevredenheid over gestandaardiseerde massaproductie. De moderne consument wil in het tijdperk van de digitalisering als individu worden behandeld en ziet een mogelijkheid om de eigen behoeften en aspiraties te vervullen. Weloverwogen neemt hij deel aan projecten om het milieu te beschermen en de broeikasgasuitstoot te verminderen.

5.9.

Prosumenten associëren de overgang naar een modern energiesysteem met ontwikkeling en de noodzaak van creativiteit en onafhankelijkheid. De op de markt actiefste groep prosumenten is de internetgeneratie. Deze generatie onderscheidt zich doordat ze de wereld niet meer vanuit consumptie- maar vanuit productieperspectief bekijkt. Ze tracht behoeften te vervullen die verband houden met vrijheid, maatschappelijke geloofwaardigheid, het snelle levenstempo en innovatievermogen.

5.10.

De eerste prosumentenhandelingen hadden hun oorsprong in eenvoudige zelfbedieningstransacties in de dienstensector en e-handel, en in niet-marktgebonden activiteiten van consumenten. Andere oorzaken van prosumptie zijn veranderingen op de arbeidsmarkt, de automatisering van het dagelijks leven, de mogelijkheid thuis te werken (telewerken), meer vrije tijd en de behoefte die tijd optimaal te besteden.

5.11.

Marktgebonden oorzaken van de opkomst van prosumptie, niet alleen op energiegebied, zijn de teruglopende inkomens van huishoudens door de crisis, de stijgende prijzen van goederen en diensten, de noodzaak dagelijks te besparen, en de productie van goederen en diensten door mensen voor zichzelf om economische redenen.

5.12.

Veel landen zien de voordelen van de parallelle ontwikkeling van decentrale energiebronnen, waaronder micro-installaties. Die hebben meestal een maximaal vermogen van 50 à 100 kW. Het gaat hier voornamelijk over installaties van prosumenten.

5.13.

Energie van prosumenten kan worden beschouwd als essentieel voor de overgang naar decentrale energieopwekking, de algemeen wenselijke oplossing gelet op voorzieningszekerheid en vanuit sociaal en milieuoogpunt.

5.14.

Grootschalig prosumentisme zou de uitvoering van de tijdens de COP21 in Parijs gemaakte afspraken een stuk makkelijker moeten maken.

5.15.

De EU heeft de consumenten in haar energiebeleid centraal gesteld en geeft hun de mogelijkheid moderne technologieën zelf actief te gebruiken. De laatste jaren zijn nieuwe technologieën voor hernieuwbare energie ontwikkeld, zowel voor grote industrie-installaties als voor kleinschalige projecten, en zijn de kosten van de onderliggende investeringen significant verminderd. Zo is tussen 2008 en 2012 de prijs van zonnepanelen met 80 % gedaald. Daardoor konden ondernemingen en huishoudens hun eigen elektriciteit op een rendabele manier gaan produceren en verbruiken.

5.16.

In het licht van de voordelen van de ontwikkeling van energie van prosumenten verdient het aanbeveling om potentiële prosumenten te stimuleren op dit gebied actief te worden. De desbetreffende ondersteuning kan bestaan uit het wegnemen van belemmeringen, vereenvoudiging van administratieve procedures, vergemakkelijking van de toegang tot het net en gunstige voorwaarden voor de verkoop van energieoverschotten.

6.1.

Een energiecoöperatie is een vrijwillige vereniging van een onbeperkt aantal mensen die rechtspersoonlijkheid bezit en die als doel heeft om gezamenlijk de energiebehoeften van haar leden te vervullen.

6.2.

Een prosument kan alleen opereren of samen met buren in een flatgebouw. Van een coöperatie is sprake als bij de investering in de energie-installatie meerdere personen betrokken zijn. Daarbij kan het gaan om hele groepen bewoners van een bepaald gebied. Beoogd wordt elektriciteit of warmte op te wekken uit hernieuwbare energiebronnen om in de eigen behoeften te voorzien en eventuele overschotten te verkopen aan het net. In Duitsland zijn daarvoor drie natuurlijke personen nodig, in Polen tien natuurlijke personen of drie rechtspersonen.

6.3.

Uit de ervaringen die de laatste jaren in Duitsland zijn opgedaan, blijkt dat coöperaties niet streven naar maximale winst, maar vooral hun leden economisch willen helpen en ondersteunen. Van de bijna duizend coöperaties financiert een kwart zich uitsluitend met bijdragen van haar leden. Bij de overige is twee derde van de middelen afkomstig van coöperatieve banken. Elk lid heeft één stem, ongeacht de omvang van zijn financiële bijdrage. Die is meestal niet hoog en is vastgelegd in de statuten. Als de coöperatie verlies lijdt, dan wordt dat door de leden gedragen voor maximaal een bedrag dat gelijk is aan hun financiële bijdrage.

6.3.1.

Coöperaties dienen zoals alle ondernemingen economisch efficiënt te functioneren. Een positief aspect is het zeer geringe aantal faillissementen van coöperaties (circa 0,1 % van alle faillissementen in Duitsland). Het dividend van coöperaties bedroeg eerst gemiddeld 5 à 6 %, maar ligt nu op 2 à 3 %.

6.3.2.

In Duitsland zijn gemeenten belangrijke partners van energiecoöperaties, niet alleen omdat ze daken en gebouwen ter beschikking stellen voor investeringen. Vaak nemen burgemeesters het initiatief voor de oprichting van een energiecoöperatie en spannen ze zich in om hun burgers daarvoor te winnen.

6.4.

Een heel merkbaar effect van de oprichting van een energiecoöperatie is dat energie tegen lagere kosten kan worden opgewekt dan als de betrokkenen dat ieder voor zich zouden doen.

6.5.

Een energiecoöperatie geeft prosumenten een veel sterkere positie tegenover de grote spelers op de energiemarkt.

6.6.

Ook worden burgers dankzij energiecoöperaties direct betrokken bij de vergroting van de voorzieningszekerheid in hun regio. Dat is van kapitaal belang voor het optimaliseren van maatregelen die op de lokale behoeften en omstandigheden zijn afgestemd.

6.7.

Met name in de „oude” lidstaten heeft de coöperatieve beweging een belangrijke rol gespeeld bij de stimulering van de groei en het economische concurrentievermogen en de bevordering van Europese waarden als solidariteit, zelfbestuur en democratie. Het economische potentieel van coöperaties is in die lidstaten nog steeds enorm. In de voormalig socialistische landen in Midden- en Oost-Europa blijken zowel de socialistische wortels van de coöperatieve beweging als het vroeger gevoerde beleid om coöperaties aan het centrale en regionale gezag te onderwerpen, nu een belemmering te vormen en een negatieve invloed te hebben op de houding tegenover prosumentencoöperaties.

6.8.

Het model van energieopwekking voor eigen gebruik maakt verlaging van de energiekosten mogelijk, met name van kleine en middelgrote ondernemingen, die veel last hebben van de hoge stroomprijzen. Voor de individuele consument zijn er nieuwe mogelijkheden gekomen voor projecten variërend van zonnepanelen op de daken van huishoudens of derden tot projecten van hernieuwbare-energiecoöperaties van burgers.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/53

Rapporteur:

Stéphane BUFFETAUT

1.1.

Wetenschappers en ingenieurs werken al jaren aan de exploitatie van oceaanenergie. Stromen, getijden en golfkracht leveren eindeloos hernieuwbare energiereserves op. In Frankrijk levert de getijdencentrale van de Rance van EDF, die in 1966 door generaal de Gaulle is geopend, een capaciteit van 240 MW, met 24 turbines die elk 10 MW produceren. De nieuwste generatie windturbines produceert maximaal 8 MW. Deze technologie is dus efficiënt, ook al is de centrale van de Rance-dam lange tijd het enige voorbeeld van een dergelijke installatie ter wereld geweest. Tegenwoordig bestaat er een andere vergelijkbare installatie in het Sihwa-meer, in Zuid-Korea, waarvan de capaciteit 254 MW bedraagt. Er bestonden projecten in Groot-Brittannië, maar die zijn stopgezet of opgeschort vanwege tegenstand om milieuredenen.

1.2.

Het blijft een feit dat dergelijke installaties relevant zijn als zij op gunstige geografische locaties, met hoge getijdencoëfficiënten, worden geplaatst. Er zou in de nationale energiemix dan ook beter rekening mee moeten worden gehouden.

1.3.

De eerste industriële toepassingen zijn gerealiseerd, wat aantoont dat deze technieken niet als een riskant experiment maar als nog te ontwikkelen bronnen van schone energie moeten worden beschouwd.

1.4.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat het derhalve interessant is deze vorm van productie van hernieuwbare elektriciteit te ontwikkelen en zich niet alleen te richten op wind- of zonne-energietechnologieën. Mariene energie kan weliswaar niet overal worden opgewekt, maar het zou jammer zijn geen gebruik te maken van deze voorspelbare hernieuwbare energiebron waarvan het milieueffect klein dan wel beheersbaar is. Het is algemeen bekend dat de toekomst op energiegebied zal zijn gebaseerd op de variatie van voorzieningsbronnen.

1.5.

Duitsland, België, Denemarken, Frankrijk, Ierland, Luxemburg, Noorwegen, Nederland en Zweden hebben op 6 juni 2016 besloten hun samenwerking op het gebied van windenergie op zee te intensiveren. Zij hebben namelijk, samen met de eurocommissarissen voor de energie- en klimaatunie, een specifiek actieplan voor de noordelijke zeeën van het continent getekend. Deze samenwerking vertaalt zich met name in de harmonisatie van de regelgeving en de subsidieregeling voor deze windenergie op zee en in de verbinding tussen de elektriciteitsnetten.

1.5.1.

Het EESC beveelt ten zeerste aan om ten aanzien van mariene energie, of het nu hydraulische turbines of getijdencentrales betreft, een vergelijkbare benadering van samenwerking te hanteren tussen de lidstaten of de buurlanden van de Europese Unie die beschikken over locaties die gunstig zijn voor dit type installaties; dit zijn voornamelijk landen die aan de Atlantische Oceaan en de Noordzee grenzen.

1.6.

Het is van mening dat tevens niet mag worden voorbijgegaan aan technieken die nog niet volledig ontwikkeld zijn, zoals golfenergie of thermische energie uit de oceanen, maar dat voor de toewijzing van overheidsmiddelen, in tijden van begrotingskrapte, aan efficiëntiecriteria moet worden voldaan en dat dus prioriteit moet worden gegeven aan technologieën die het snelst resultaat boeken.

1.7.

Het EESC onderstreept dat door te investeren op dit gebied de Europese Unie zich, op termijn, zou kunnen doen gelden als pionier van alternatieve hernieuwbare energiebronnen. De Europese ondernemingen hebben reeds 40 % van de octrooien op het gebied van hernieuwbare energie in handen. Het EESC pleit voor meer onderzoek en ontwikkeling op het gebied van mariene energie, maar ook op die van de opslag van door fluctuerende energiebronnen geproduceerde energie om de ongelijke productie van hernieuwbare energie op te vangen.

1.8.

Het waarschuwt voor de verleiding om subsidies alleen te reserveren voor de klassieke hernieuwbare energiebronnen; deze houding zou het scala aan mogelijkheden kunnen beperken en de economie van hernieuwbare energie kunnen ontwrichten ten gunste van door efficiënt lobbyen bepleite technieken.

2.1.

Onze planeet bestaat voornamelijk uit oceanen en het zou juister zijn om haar planeet water te noemen dan planeet aarde. De mens heeft altijd al gebruikgemaakt van visbestanden om zich te voeden. Onlangs is men erin geslaagd rijkdommen in of onder de zeebodem (metaalknollen, aardolie enz.) te ontginnen. De door de oceanen opgewekte energie wordt al eeuwen gebruikt, maar dan op ambachtelijke schaal, door getijdenmolens die op bepaalde kusten te vinden zijn.

2.2.

Vandaag de dag zouden wij ons vanwege de noodzaak om alle verontreiniging te bestrijden en broeikasgasemissies terug te dringen, moeten richten op het energiepotentieel van de zee. Hoe zouden de Europese Unie en de lidstaten die aan zee liggen bovendien de kansen kunnen negeren die de oceanen hen op het gebied van energie kunnen bieden?

2.3.

Het Europese maritieme domein is immers zeer omvangrijk maar niettemin bevindt de exploitatie van de hernieuwbare energiebronnen in deze enorme gebieden zich nog steeds in een zeer pril stadium. De Europese Unie en de lidstaten zouden echter kunnen bijdragen tot het bevorderen van de toepassing van nieuwe technieken voor exploitatie van mariene energie door innoverende ondernemingen en industriële groepen uit de energiesector. Dit is wat het forum voor mariene energie wil doen.

2.4.

Er zijn verschillende mariene hernieuwbare energiebronnen: deining, golven, stromen, getijden, temperatuurverschillen tussen oppervlaktewateren, wind. Elke techniek en elke methode gaan gepaard met bepaalde geografische en ecologische eisen, hetgeen betekent dat de toepassing van deze innovatieve technieken alleen kan worden overwogen door rekening te houden met deze voorwaarden en de bijbehorende gevolgen.

3.1.

Eenieder die wel eens aandachtig naar de oceaan heeft gekeken, of die nu kalm of onstuimig was, weet dat dit immense wateroppervlak voortdurend in beweging is en dat er krachten in werkzaam zijn. Het is daarom niet meer dan logisch zich af te vragen of het mogelijk is de door de zee ontwikkelde energie te exploiteren of op te vangen.

3.2.

Wat zijn concreet gezien de technieken die zijn onderzocht of toegepast?

3.3.

In de praktijk lijkt voornamelijk de exploitatie van getijdenstromen de meest veelbelovende techniek te zijn. Het potentieel van deze technieken hangt echter in zeer sterke mate af van de locatie. De gebieden van de Atlantische Oceaan en de Noordzee waar de getijdencoëfficiënten het hoogst zijn, zijn immers het interessantst. De gebieden met een groot getijdeverschil leveren immers de grootste efficiëntie op. Het immense voordeel van dit type exploitatie is dat zij een voorspelbare en regelmatige energie biedt, omdat getijden constant zijn en hun omvang van tevoren bekend is.

Volgens EDF zou het voor de Europese Unie exploiteerbare potentieel ongeveer neerkomen op 5 GW (waarvan 2,5 aan de Franse kusten), hetzij het equivalent van twaalf kernreactoren van 10 800 MW. De exploitatie van getijdenstromen bevindt zich echter in de technologische onderzoeksfase en is nog niet operationeel, met uitzondering van de centrale van de Rance-dam.

3.4.

Welke technologieën op het gebied van hydraulische turbines worden momenteel getest?

4.1.

Er bestaat een uitgebreid scala aan golfenergieoplossingen, waarvan sommige prototypen zich onder water bevinden en andere aan het oppervlak, op de oever of op open zee. De systemen voor het opvangen van energie verschillen van het ene prototype tot het andere: het opvangen van mechanische energie aan het oppervlak (golvingen) of onder water (translaties of orbitale bewegingen), het opvangen van drukverschillen bij het voorbijglijden van golven (verschillen in waterhoogte) of het fysiek opvangen van een watermassa met behulp van een stuw.

4.2.

Het belangrijkste nadeel is dat golfenergie, in tegenstelling tot getijdenstroomenergie, niet goed voorspelbaar is. Vandaag de dag bevindt de exploitatie van energie uit deining en golven zich in de technologische onderzoeksfase en is zij nog niet operationeel. Niettemin worden momenteel zes verschillende technieken getest:

5.1.

Hierbij wordt het temperatuurverschil tussen de oppervlaktewateren en diepe wateren van oceanen benut. Een vaak gebruikt acroniem hiervoor is „OTEC”, hetgeen ocean thermal energy conversion betekent. In de teksten van de Europese Unie wordt de term „hydrothermische energie” gehanteerd voor „energie die in de vorm van warmte in oppervlaktewater is opgeslagen”.

5.2.

Aan de oppervlakte is de temperatuur van het water, dankzij de warmte van de zon, hoog en kan zij in de intertropische zone oplopen tot meer dan 25 oC, terwijl het water in de diepte, waar geen zonnestralen komen, koud is, rond 2 tot 4 oC, behalve in binnenzeeën zoals de Middellandse Zee. Bovendien vloeien koude lagen niet samen met warme lagen. Dit temperatuurverschil kan door een thermische machine worden benut. Deze heeft een koude bron en een warme bron nodig om energie op te wekken en maakt respectievelijk gebruik van water uit de diepte en oppervlaktewater als bron.

5.3.

Om echter optimaal en rendabel te kunnen werken, moet deze vorm van exploitatie van thermische energie uit oceanen (OTEC) plaatsvinden in specifieke gebieden waar het oppervlaktewater een bepaalde temperatuur heeft en waar het water een bepaalde diepte heeft. De vereiste leidingen kunnen namelijk, aan de hand van beheerste kosten en technologieën, tot op een diepte van ongeveer duizend meter worden aangelegd. Het zou dus absurd zijn om een OTEC-installatie kilometers ver van de kust te plaatsen, hetgeen met langere buizen en dus extra kosten gepaard zou gaan. In de praktijk ligt het optimale gebied tussen de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring, of m.a.w. tussen + 30 en - 30 breedtegraad, d.i. dus in de perifere gebieden van de Europese Unie.

6.1.

Hoewel het eigenlijk geen mariene energie in strikte zin betreft, moet ook aandacht worden besteed aan op de zeebodem bevestigde of drijvende (en uiteraard verankerde) windturbines, die veruit de meest ontwikkelde technieken op zee zijn en die bijna conventioneel lijken ten opzichte van de hierboven genoemde technieken. Zij hebben echter een duidelijke milieu- en visuele impact. De kwestie van het gebruiksconflict met de vissers is vaak aan de orde gesteld. In de praktijk zijn op de zeebodem verankerde windparken de facto mariene reserves waar veel vis zit. Indirect komen deze installaties ook de vissers ten goede doordat de visbestanden op deze voor visserij verboden plekken zich kunnen herstellen en omdat de voeten van de masten als kunstmatige riffen fungeren.

6.2.

Deze methode wordt momenteel in Europa het meest gebruikt en is in volle opgang. Tegenwoordig bestaan bijna honderd windturbineparken, voornamelijk in de Noordzee, in de Atlantische Oceaan (Groot-Brittannië) en in de Oostzee. Er bestaan weinig installaties of projecten in de Middellandse Zee waar het te diep is en er weinig of geen continentaal plat is.

6.3.

De belangrijkste mijlpalen van deze technieken kunnen als volgt worden samengevat:

6.4.

Er zijn ook twee belangrijke projecten voor de Franse kust, één in Bretagne en één tussen Noirmoutier en Île d’Yeu. Er zijn aanbestedingen uitgeschreven en de bedrijvenconsortia zijn gekozen.

6.5.

Het economische rendement van windturbineparken hangt af van de locatie en met name van de kracht en regelmatigheid van de wind, en kan aldus variëren van een enkelvoudig tot een dubbel rendement. Het is soms in dalperioden voorgekomen dat de door de windturbine geproduceerde overtollige energie tegen negatieve prijzen op spotmarkten wordt verkocht. De aanzienlijke groei van deze vorm van elektriciteitsopwekking zal zo misschien tot een moeilijk te exploiteren overschot leiden, omdat een en ander in grote mate gerelateerd is aan toevallige en willekeurige weersomstandigheden (zie de mening van professor Wolf over variabele energie).

6.6.

De ontwikkeling van deze methode en de technologische vooruitgang inzake de exploitatie van windturbines de afgelopen twintig jaar zorgen voor lagere investerings- en exploitatiekosten. Aan het begin van de jaren 2000 bedroegen de kosten per geproduceerd megawattuur 190 EUR, terwijl deze tegenwoordig 140 tot 160 EUR bedragen. Ter vergelijking, een moderne kernreactor van het type EPR produceert een megawattuur tegen 130 EUR, maar de productie is stabiel en voorspelbaar.

6.7.

Het is duidelijk dat de andere technieken voor exploitatie van mariene energie met windturbines op zee zullen moeten kunnen concurreren, willen zij zich op industriële schaal kunnen ontwikkelen en het bewijs leveren dat zij concurrentievoordelen bieden ten opzichte van deze windturbines op zee, waarmee significante onderhouds- en bewakingskosten gemoeid zijn. Vandaag de dag lijken hydraulische turbines en dammen in riviermonden de efficiëntste en meest rendabele systemen te zijn. Een van hun voordelen is dat zij voorspelbare en regelmatige energie leveren.

7.1.

Aangezien het om groene energie gaat, komt deze in aanmerking voor verschillende Europese of nationale steunregelingen, met name wat betreft de preferentiële aankoopprijs. Deze technologieën, met uitzondering van offshorewindturbines, moeten echter nog onder volledige bedrijfsomstandigheden worden getest; dit geldt met name voor hydraulische turbines. Hopelijk steekt ecologisch conservatisme de beproefde nieuwe technieken geen stok in het wiel. Het is bekend dat dammen in riviermonden, met name vanwege fervent verzet van milieubeschermers en vissers, niet verder konden worden ontwikkeld. Elke installatie heeft een impact op het milieu. De impact moet dus zo nauwkeurig mogelijk worden gemeten om de echte verhouding tussen kosten en voordelen te kunnen evalueren.

7.2.

Onlangs is een eerste park van hydraulische turbines tussen Paimpol en Île-de-Bréhat aangelegd. Eb- en vloedstromen brengen de bladen van de turbines in beweging; elke machine kan een vermogen van 1 MW opwekken en deze hydraulische turbines zullen in de elektriciteitsbehoefte van 3 000 woningen kunnen voorzien.

7.3.

Tot slot hangen alle technieken voor exploitatie van mariene energie, met het oog op hun efficiëntie, van de locatie af. Zij vormen dus geen universeel efficiënte energiebron. Daarom moeten voor deze energiebronnen meer goede redenen worden aangevoerd dan voor bepaalde andere gesubsidieerde hernieuwbare energiebronnen, zoals bijvoorbeeld zonnepanelen die soms meer omwille van belastingvoordelen dan om redenen van efficiëntie worden geïnstalleerd. Voorts moet worden opgemerkt dat de CO2-belasting productietechnieken voor hernieuwbare energie die nu nog in de kinderschoenen staan, mee economisch waardevol zal helpen maken.

2.2.2017   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 34/58

Rapporteur:

Ioannis VARDAKASTANIS

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de Agenda 2030, omdat deze ambitieuze doelstellingen en streefdoelen bevat om onze wereld te veranderen en een historische verschuiving betekent in de wereldwijde aanpak van economische, sociale en ecologische ongelijkheden. Aangezien de Europese Unie (EU) op het internationale toneel een belangrijke rol speelt op het gebied van diplomatie, de bevordering van mensenrechten, handel en ontwikkelings- en humanitaire hulp, en samenwerkt met multilaterale organisaties en in bilateraal verband met derde landen, kan zij van grote invloed zijn op het bereiken van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) op mondiaal niveau. De vrijwillige rapportage zou de samenhangende, doeltreffende en meetbare uitvoering van de Agenda 2030 echter kunnen ondermijnen. Het EESC roept de EU op de uitvoering van de Agenda 2030 te zien als een verplichting en als een kans om de toekomstige EU-beleidsmaatregelen en -programma’s vorm te geven. Het EESC wijst er ook op dat de EU de Agenda 2030 moet omarmen omdat zij een nieuw toekomstgericht verhaal bevat om van de EU een Unie van duurzame ontwikkeling te maken, en zodoende de EU-burgers en de rest van de wereld een nieuwe visie op inclusieve menselijke ontwikkeling biedt.

1.2.

De Agenda 2030 sluit volledig aan op de Europese waarden van welvaart voor iedereen, mensenrechten, sociale rechtvaardigheid, armoedebestrijding, democratisch bestuur, de sociale markteconomie en milieubescherming. Daarom wordt van de EU verwacht dat zij een leidende rol speelt in de uitvoering van de Agenda 2030 en bijdraagt aan het bereiken van de SDG’s op mondiaal niveau. De EU zal op die manier worden erkend als leidende speler bij het bevorderen van ecologisch, sociaal en economisch verantwoorde en duurzame ontwikkeling, alsook de eerbiediging van de mensenrechten, gendergelijkheid, non-discriminatie en de ondersteuning van kwetsbare groepen. Het uitbannen van armoede moet een overkoepelende prioriteit zijn in de EU-beleidsmaatregelen en -programma’s. Bovendien moeten de beginselen van klimaatrechtvaardigheid en „eerlijke transitie” ten volle en doeltreffend worden gemainstreamd en geïntegreerd in de overkoepelende EU-strategie voor de uitvoering van de Agenda 2030.

1.3.

Het EESC wijst erop dat de EU haar verplichtingen inzake wereldwijde duurzame ontwikkeling alleen gestand kan doen en zodoende de uitvoering van de Agenda 2030 alleen wezenlijk en doeltreffend kan bevorderen wanneer zij de nodige wijzigingen aanbrengt om haar beleid en programma’s op evenwichtige en inclusieve wijze af te stemmen op de drie pijlers van de SDG’s. De EU en haar lidstaten hebben de morele en de politieke plicht ten opzichte van EU-burgers en de rest van de wereld om de uitvoering van de Agenda 2030 op politiek samenhangende en gecoördineerde wijze aan te pakken. De EU-instellingen en de lidstaten moeten dringend overeenstemming bereiken over de te volgen koers op het hoogste politieke niveau aan de hand van een interinstitutionele overeenkomst tussen de Commissie, de Raad en het Parlement, teneinde een stevige basis te leggen voor verdere politieke actie (1). Deze overeenkomst over de uitvoering van de SDG’s moet de basis vormen van een overkoepelende strategie om de Agenda 2030 te mainstreamen, zodat van de EU een duurzame-ontwikkelingsunie kan worden gemaakt.

1.4.

Net als in een eerder advies (2) roept het EESC op tot de oprichting van een forum van het maatschappelijk middenveld voor duurzame ontwikkeling, dat de uitvoering van de Agenda 2030 moet bevorderen en monitoren om te zorgen voor samenhang in de interne en externe beleidsmaatregelen en programma’s van de EU. Alle belanghebbenden, waaronder de Raad, de Commissie, het Parlement en het maatschappelijk middenveld, moeten volledig aan dit forum deelnemen als sleutelspelers, zodat de werkzaamheden van het forum transparant zijn en er verantwoording over wordt afgelegd aan de Europese burgers. Het EESC staat klaar om dit proces te vergemakkelijken.

1.5.

De EU moet zelf op proactieve wijze een periodieke vrijwillige evaluatie van haar interne en externe beleidsmaatregelen en programma’s presenteren aan de zitting van het politiek forum op hoog niveau (HLPF — High-level Political Forum) van de VN, waarvan het startschot in 2017 wordt gegeven. De EU is de eerste regionale organisatie die dit zal doen. Bovendien moet de EU jaarlijkse thematische rapporten opstellen die aansluiten op de jaarlijkse thematische evaluaties van het HLPF van de VN. Het maatschappelijk middenveld moet volledig worden betrokken bij dit rapportageproces via het Europees forum voor duurzame ontwikkeling. Het EESC staat klaar om dit proces te vergemakkelijken (3).

1.6.

De EU is verplicht om de internationale en Europese verdragen en overeenkomsten ter bescherming van het milieu, de mensenrechten en de economische, sociale en culturele rechten volledig na te leven. Daarom moeten het internationale en het Europese recht ten grondslag liggen aan de EU-aanpak voor de uitvoering, monitoring en evaluatie van de Agenda 2030. Het vrijwillige karakter van de Agenda 2030 mag geen ondermijning vormen voor de plicht om de verbintenis ervan jegens het internationaal en Europees recht volledig en doeltreffend te mainstreamen en te integreren in de overkoepelende EU-strategie voor de uitvoering van de SDG’s. De internationale verplichtingen van de EU zouden van toepassing moeten zijn op alle EU-beleidsmaatregelen en -programma’s.

1.7.

De Europese Commissie moet bezien hoe er in de Agenda 2030 rekening wordt gehouden met de instrumenten op het gebied van het externe optreden. De inventarisatie van het extern beleid is een eerste, zij het ontoereikende stap die gepaard moet gaan met een uitvoerige en alomvattende analyse en beoordeling van de werkelijke kloof die bestaat tussen de bestaande en de toekomstige externe beleidsmaatregelen en programma’s, waarbij die laatste op evenwichtige en eerlijke wijze de economische, sociale en ecologische pijlers van de Agenda 2030 volledig moeten omvatten, mainstreamen en integreren. Daarom roept het EESC de Commissie op specifieke maatregelen te nemen om dit op te nemen in de aanstaande mededeling over de uitvoering van de SDG’s.

1.8.

De Europese Commissie moet de Agenda 2030 volledig integreren en mainstreamen in het externe optreden van de Europese Unie. De EU is een sleutelspeler in de wereld die via haar externe optreden en instrumenten samenwerkt met andere (openbare, intergouvernementele, particuliere en niet-gouvernementele) belanghebbenden. De Europese Commissie moet daarom gebruikmaken van kernterreinen — zoals handels- en ontwikkelingsbeleid, nabuurschapsbeleid, milieubeleid en klimaatactie, buitenlands en veiligheidsbeleid, de sociale en solidaire economie, bevordering van de mensenrechten, humanitaire hulp, vermindering van het rampenrisico en technologieoverdracht — zodat de uitvoering van de Agenda 2030 proactief wordt bevorderd. De Europese Commissie moet de Agenda 2030 volledig integreren en toepassen in de Europese consensus inzake ontwikkeling en het EESC betreurt het dat hiermee in de algemene EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid onvoldoende rekening is gehouden (4). De Europese Commissie moet een betekenisvol programma in haar langverwachte en ernstig vertraagde mededeling over de Agenda 2030 opnemen om te zorgen voor beleidssamenhang en -coördinatie in haar externe optreden en programma’s, teneinde een duurzameontwikkelingsaanpak tot stand te brengen die wordt gemainstreamd in al het externe beleid.

1.9.

De Europese Commissie en met name de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid moeten doeltreffende mechanismen opzetten om de officiële ontwikkelingshulp en de actieagenda van Addis Abeba op coherente wijze te coördineren. Zo kan ervoor worden gezorgd dat officiële ontwikkelingshulp wordt toegewezen aan partnerschappen en specifieke programma’s en projecten die aansluiten op de drie pijlers van de Agenda 2030. Daarbij moeten de beginselen van armoede-uitroeiing, „niemand wordt buitengesloten”, klimaatrechtvaardigheid, eerlijke transitie, inclusieve groei en ontwikkeling volledig in acht worden genomen. Bovendien moeten modernisering, infrastructuurontwikkeling en duurzaam ondernemerschap worden bevorderd, ongelijkheid worden bestreden en de mensenrechten worden geëerbiedigd.

1.10.

Het EESC beveelt de Europese Commissie aan om de voorwaarden van de Europese structuur- en investeringsfondsen toe te passen bij het mainstreamen van de Agenda 2030 in instrumenten op het gebied van extern optreden, en derhalve om de voorwaarden van de Agenda 2030 toe te passen op al het beleid en programma’s die verband houden met de SDG’s.

1.11.

De EU-delegaties in derde landen moeten enquêtes uitvoeren om het publieke besef en begrip van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling te meten. De Europese Commissie moet bewustwordingsactiviteiten en -campagnes organiseren en uitvoeren om van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling een Europese agenda te maken. De Europese Commissie moet periodieke Eurobarometer-enquêtes houden om te meten in hoeverre de EU-burgers op de hoogte zijn van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling en in hoeverre zij deze begrijpen. Maatschappelijke organisaties hebben in dit proces een belangrijke rol te vervullen.

1.12.

Het EESC roept de Europese Commissie op jaarlijks te rapporteren over de uitvoering van het extern optreden en de fondsen met betrekking tot de Agenda 2030. Dit rapport moet deel uitmaken van de geplande jaarlijkse EU-rapporten over de uitvoering van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. De Europese Commissie moet ook een reeks Agenda 2030-indicatoren en -ijkpunten opstellen en opnemen in haar externe beleidsmaatregelen en programma’s om evaluatie, beoordeling en rapportage te bevorderen met betrekking tot de vraag hoe effectief via de externe instrumenten van de EU financiering terechtkomt bij projecten en programma’s in verband met de SDG’s, en meer bepaald hoe de economische, sociale en ecologische pijlers van de Agenda 2030 worden verwerkt in de EU-instrumenten voor het externe optreden.

1.13.

De Europese Commissie moet in haar externe beleidsmaatregelen en programma’s het door meerdere belanghebbenden geleide bestuursmodel bevorderen om maatschappelijke organisaties in derde landen echte partners te maken bij de uitvoering van de SDG’s. Transparantie, verantwoordingsplicht en partnerschap moeten aan deze nieuwe manier van raadpleging en participatieve besluitvorming ten grondslag liggen. De democratische uitvoering van de Agenda 2030 vereist dat maatschappelijke organisaties betrokken worden in alle fasen, waaronder de monitoring en de evaluatie.

1.14.

Het EESC roept de Europese Commissie op de capaciteitsopbouw van maatschappelijke organisaties te mainstreamen in haar financieringsinstrumenten en haar externe beleidsmaatregelen en programma’s. De Commissie moet een specifiek programma met een begrotingslijn instellen om de capaciteitsopbouw door maatschappelijke organisaties te steunen, zodat ze volledig kunnen deelnemen aan dit proces. De bestaande programma’s voor capaciteitsopbouw moeten uitdrukkelijker worden opengesteld voor maatschappelijke organisaties die bruggen slaan tussen plaatselijke kwesties en bestuurlijke vraagstukken (5).

1.15.

Aangezien het EESC contacten onderhoudt met een brede waaier van partners in tal van landen in de wereld staat het klaar om de werkelijke en betekenisvolle betrokkenheid van alle partners (voornamelijk uit het maatschappelijk middenveld) bij de uitvoering en monitoring van de SDG’s te bevorderen, en daarom zet het zich ervoor in om de deelname van het maatschappelijk middenveld aan de uitvoering op nationaal niveau te vergemakkelijken.

2.1.

Het EESC is ermee ingenomen dat de wereldleiders zich op 25 september 2015 hebben verbonden aan de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling, getiteld „Onze wereld transformeren”, die een aantal doelstellingen vaststelt voor het uitbannen van armoede, het beschermen van de planeet en het garanderen van welvaart voor iedereen. Elke doelstelling omvat specifieke streefdoelen die in de loop van de komende 15 jaar moeten worden bereikt. Daarom wordt van de Agenda 2030 verwacht dat deze de oprichting van sterke en inclusieve partnerschappen tussen alle belanghebbenden bevordert teneinde de totstandkoming van een nieuw mondiaal bestuursmodel krachtig te ondersteunen.

2.2.

De Agenda 2030 wordt gekenmerkt door een universele, ondeelbare en geïntegreerde benadering van de economische, sociale en ecologische pijlers en zorgt op die manier voor een uniek evenwicht tussen de drie dimensies van duurzame ontwikkeling. Daarom vormt de Agenda 2030 een historische verandering in de wereldwijde aanpak van economische, sociale en ecologische ongelijkheden.

2.3.

De Agenda 2030 is een actieplan voor mensen, de aarde en welvaart. De agenda omvat 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) en 169 streefdoelen die in gelijke mate ingaan op de economische, ecologische en sociale dimensies van duurzame ontwikkeling om te zorgen voor welvaart voor iedereen, voort te bouwen op de resultaten van de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling, de gebreken en tekortkomingen van die doelstellingen aan te pakken en de wereld een nieuwe visie op duurzame ontwikkeling en inclusieve groei te bieden die ten goede komt aan alle delen van de bevolking. De Agenda 2030 beoogt ook om mensenrechten en gelijkheid voor iedereen te beschermen, te bevorderen en tot stand te brengen, met een sterkere nadruk op gendergelijkheid (doelstelling 5).

2.4.

Het EESC omarmt en staat volledig achter het belang van het beginsel dat niemand mag worden buitengesloten, een beginsel dat van toepassing is op alle SDG’s en streefdoelen en dat daarom volledig moet worden gemainstreamd bij de ontwikkeling van partnerschappen, beleidsmaatregelen en acties ter uitvoering en monitoring van de Agenda 2030.

2.5.

Bij de Agenda 2030 werd een bestuursstructuur op hoog niveau in het kader van de VN opgericht: het politiek forum op hoog niveau (HLPF), een platform bestaande uit meerdere belanghebbenden met de taak om systematische evaluaties te verrichten en te zorgen voor de follow-up van de uitvoering van de Agenda 2030. De eerste bijeenkomst van het forum na ondertekening van de Agenda 2030 vond plaats in juli 2016 en 22 regeringen, waaronder vier EU-lidstaten, dienden de allereerste vrijwillige nationale evaluaties in, waarin verslag werd uitgebracht over de inzet voor de uitvoering van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling in hun land (het betrof de volgende landen: Duitsland, Estland, Finland, en Frankrijk, alsook China, Colombia, Egypte, de Filipijnen, Georgië, Madagaskar, Marokko, Mexico, Montenegro, Noorwegen, Oeganda, Samoa, Sierra Leone, Togo, Turkije, Venezuela, Zuid-Korea en Zwitserland).

2.6.

In de uitvoeringsfase van de Agenda 2030 moet meer nadruk worden gelegd op actie, beleidsmaatregelen, programma’s en de oprichting van transparante, participatieve partnerschappen met meerdere belanghebbenden. Doel hiervan is de mondiale ongelijkheden op economisch, sociaal en ecologisch gebied uit te bannen op basis van de beginselen van universaliteit, ondeelbaarheid, transparantie, verantwoordingsplicht en mensenrechten.

2.7.

Het universele en ondeelbare karakter van de Agenda 2030 is zowel van toepassing op ontwikkelingslanden als op ontwikkelde landen en de uitvoering ervan vereist van alle kanten een economische, sociale en ecologische transformatie. Aangezien van de EU wordt verwacht dat zij het goede voorbeeld geeft in de uitvoering van de Agenda 2030, moeten de EU en de lidstaten alle beleidsmaatregelen en programma’s afstemmen om de volgende doelstellingen te verwezenlijken: bestrijding van armoede en ongelijkheid, waarbij zij de aarde moeten beschermen en op evenwichtige en samenhangende wijze moeten zorgen voor inclusieve economische groei die in gelijke mate ten goede komt aan alle delen van de bevolking, en waarbij zij de drie pijlers van de SDG’s moeten integreren en mainstreamen.

2.8.

De EU-instellingen moeten processen op hoog niveau initiëren die resulteren in politieke besluiten op hoog niveau om van de EU een Unie van duurzame ontwikkeling te maken. Het is daarom van het allergrootste belang dat er een overkoepelende strategie wordt ontwikkeld voor de uitvoering van de SDG’s om op evenwichtige wijze samenhang en coördinatie te bevorderen, aan te brengen en te mainstreamen in de EU-beleidsmaatregelen en -programma’s, waarbij gelijke aandacht moet worden besteed aan de drie verschillende pijlers van de Agenda 2030.

3.1.

De grootste uitdaging bij de uitvoering van de Agenda 2030 is het uitbannen van alle vormen van armoede, waaronder extreme armoede. Dit is tevens een cruciaal horizontaal beginsel en waarde van de Verdragen van de Europese Unie en is een voorwaarde om duurzame ontwikkeling (doelstelling 1) tot stand te brengen. De EU heeft een sterke mondiale aanwezigheid en is daarom een belangrijke speler geworden met een enorme invloed op de wereldwijde economische groei en het wereldwijde ontwikkelingsbeleid. Daarom heeft zij een unieke mogelijkheid om haar externe beleidsmaatregelen en programma’s te richten op de wereldwijde uitvoering van de Agenda 2030 door de drie pijlers ervan evenwichtig te integreren in alle EU-instrumenten op het gebied van extern optreden. Gezien het universele en ondeelbare karakter van de Agenda 2030 moet de EU er rekening mee houden dat zij streng zal worden beoordeeld, vooral wat betreft de vraag hoe goed zij erin slaagt deze uitdaging in de EU aan te pakken.

3.2.

De EU moet kijken naar mechanismen om de baten en de lasten van klimaatverandering te delen, omdat dit verschijnsel van invloed is op de mensenrechten, de armoede en de gelijkheid. Een dergelijk mechanisme is „klimaatrechtvaardigheid”, waarbij de opwarming van de aarde wordt beschouwd als een ethische en politieke kwestie en niet louter als een ecologisch of natuurkundig fenomeen. Hierbij worden de effecten van de klimaatverandering gekoppeld aan rechtvaardigheidsprincipes, met name ecologische en sociale rechtvaardigheid, en worden vraagstukken zoals gelijkheid, mensenrechten, collectieve rechten en de historische verantwoordelijkheid voor klimaatverandering onder de loep genomen. Een grondstelling van klimaatrechtvaardigheid is dat degenen die het minst verantwoordelijk zijn voor klimaatverandering er het hardst door worden getroffen.

3.3.

Het is evenzeer van cruciaal belang om het concept „eerlijke transitie” te mainstreamen en te integreren in de externe en interne EU-beleidsmaatregelen en -programma’s. Dit concept beschermt de mensen- en de werknemersrechten (bijvoorbeeld het recht op fatsoenlijk werk) en moderniseert tegelijkertijd de nationale economieën en ondernemingen, die aan de hand van de externe instrumenten van de EU worden aangezet tot milieuvriendelijk en maatschappelijk verantwoord handelen.

3.4.

De eerlijke uitvoering van de economische, sociale en ecologische pijlers van de Agenda 2030 aan de hand van het externe optreden van de EU moet strategieën omvatten om koolstofarme, circulaire en samenwerkende economieën en duurzame voedselproductie en -consumptie te bevorderen door te investeren in innovatie en infrastructuurmodernisering op lange termijn en door duurzaam ondernemerschap te stimuleren (6).

3.5.

De Agenda 2030 is gebaseerd op het vrijwilligheidsbeginsel en de vrijwilligheidsaanpak, hetgeen de volledige en spoedige tenuitvoerlegging ervan in de weg kan staan. Echter, de EU moet de uitvoering van de Agenda 2030 zowel intern als extern verplicht stellen: de 17 doelstellingen van de agenda zijn volledig verenigbaar met de beginselen en waarden van de EU zoals opgenomen in de Verdragen en moeten daarom worden gemainstreamd en uitgevoerd door middel van de EU-beleidsmaatregelen en -programma’s. Het externe optreden van de EU moet in deze beginselen en waarden zijn geworteld.

3.6.

De volledige uitvoering van de Agenda 2030 door de EU vereist echte inzet op het hoogste politieke niveau van de EU-instellingen en de lidstaten om de SDG’s doeltreffend en spoedig te mainstreamen, te integreren en op te nemen in alle EU-beleidsmaatregelen en -programma’s.

3.7.

Het universele karakter van de Agenda 2030 en de verplichtingen die landen wereldwijd zijn aangegaan, ongeacht hun niveau van economische en sociale ontwikkeling en hun leefomstandigheden, plaatsen de EU voor de grote uitdaging om leiderschap te tonen en richting te geven aan de geleidelijke uitvoering van de Agenda 2030 op mondiaal niveau. Om dit te bereiken en ervoor te zorgen dat de EU de Agenda 2030 mogelijk maakt, moet zij evenwel de nodige besluiten nemen en wijzigingen doorvoeren in haar beleidsmaatregelen en programma’s.

3.8.

Het moet worden opgemerkt dat er een jaar is verstreken sinds de Agenda 2030 werd vastgesteld en dat de Europese Commissie er op een zeer onsamenhangende en ongecoördineerde manier uitvoering aan geeft. De eerste zitting van het HLPF vond in juli 2016 plaats bij de VN, waar vier lidstaten (Duitsland, Estland, Finland en Frankrijk) hun vrijwillige evaluaties presenteerden. Het EESC betreurt het dat de Europese Commissie geen samenhangende en gecoördineerde strategie heeft gepresenteerd tijdens de eerste zitting van het HLPF om te zorgen voor een betere coördinatie en voor synergieën, zowel tussen de lidstaten onderling als tussen de lidstaten en de instellingen van de EU.

3.9.

Dit gebrek aan coördinatie is terug te zien in de raadplegingsdocumenten van de algemene strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid en de nieuwe consensus inzake ontwikkeling: hieruit blijkt een beperkte integratie en mainstreaming van de Agenda 2030. Begin dit jaar startte de Europese Commissie een raadpleging over de Europese pijler van sociale rechten, waarin niet werd verwezen naar de Agenda 2030 en meer specifiek naar de sociale pijler daarvan. Het moet worden opgemerkt dat het EESC momenteel een advies voorbereidt over de Europese pijler van sociale rechten, waarin het zijn standpunten uiteenzet. Het EESC onderstreept met klem dat de EU de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling niet op een versnipperde manier kan en mag uitvoeren.

3.10.

De ontwikkelingshulp van de EU en de lidstaten is bestemd voor ongeveer 150 landen; zij zijn de grootste donoren van officiële ontwikkelingshulp en nemen jaarlijks meer dan 50 % van die hulp wereldwijd voor hun rekening. De voorlopige cijfers wijzen uit dat de totale officiële ontwikkelingshulp in de EU (EU-instellingen en lidstaten) steeg naar 68 miljard EUR in 2015 en daarmee voor het derde jaar op rij groeide en het hoogste niveau ooit bereikte, met een stijging van 15 % ten opzichte van 2014. Het EESC roept de EU en haar lidstaten op de totale officiële ontwikkelingshulp te verhogen: in 2015 bedroeg deze 0,47 % van het bruto nationaal inkomen van de EU, terwijl de doelstelling 0,7 % bedraagt.

3.11.

Uit de Eurobarometer-enquête blijkt dat bijna negen op de tien EU-burgers (89 % — een toename met vier procentpunten ten opzichte van 2014) ontwikkelingshulp steunt. Meer dan de helft is van mening dat de beloofde mate van ondersteuning door de EU moet worden verstrekt (7). De Europese burgers verwachten dat de EU haar verplichtingen inzake de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling nakomt, een nieuwe visie biedt voor een duurzaam Europa en voldoet aan haar verplichtingen met betrekking tot de uitvoering.

3.12.

De Europese Commissie moet beleidsmaatregelen en programma’s voor derde landen herzien om ervoor te zorgen dat ze aansluiten op de Agenda 2030. De inventarisatie die de Commissie verricht moet gepaard gaan met een uitvoerige en alomvattende analyse van de lacunes om tekortkomingen en tegenstrijdigheden tussen de op derde landen gerichte EU-beleidsmaatregelen en -programma’s en ten opzichte van de SDG’s vast te stellen.

3.13.

Het ontbreekt aan betrouwbare uitgesplitste gegevens over de situatie van kwetsbare personen in de wereld. Daarom moet de Commissie de werkzaamheden van de deskundigengroep van VN-organisaties voor indicatoren voor duurzameontwikkelingsdoelstellingen (Inter-Agency Expert Group on Sustainable Development Goal Indicators) ondersteunen. Eurostat moet zijn capaciteit vergroten om de effecten van de Agenda 2030 op kwetsbare groepen in de EU te meten. Het EESC roept op tot een jaarlijks rapport over de uitvoering van de acties en fondsen met betrekking tot de Agenda 2030. Dit rapport moet deel uitmaken van de geplande jaarlijkse Eurostat-rapporten over de uitvoering van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling voor Europa.

3.14.

De EU-instellingen moeten de nodige stappen zetten om de uitdaging om daadwerkelijk „niemand buiten te sluiten” gestand te doen en om dit beginsel volledig op te nemen in hun beleidsmaatregelen en programma’s. Hiertoe is een aanzienlijke hoeveelheid uitgesplitste, betrouwbare en toegankelijke gegevens nodig.

3.15.

De Europese Commissie moet het maatschappelijk middenveld altijd betrekken en raadplegen wanneer zij de algemene evaluatie uitvoert of processen voor de monitoring van de uitvoering van de Agenda 2030 vaststelt. Het EESC vindt evenwel dat de Europese Commissie in al haar beleidsmaatregelen en programma’s capaciteitsopbouwactiviteiten moet opnemen voor het maatschappelijk middenveld, zodat dat een echte partner kan worden bij de uitvoering van de SDG’s door in de EU en in andere regio’s gevestigde maatschappelijke organisaties financiering te verstrekken voor internationale samenwerking. Hiertoe roept het EESC de Europese Commissie op de oprichting van het Europees forum voor duurzame ontwikkeling te steunen, zoals aanbevolen in het EESC-advies over een Europees forum van het maatschappelijk middenveld voor duurzame ontwikkeling (8).

3.16.

De EU-instellingen moeten een interinstitutioneel coördinatiemechanisme opzetten om de doelstellingen en streefdoelen van de Agenda 2030 efficiënt, snel en samenhangend te mainstreamen en te integreren in alle beleidsmaatregelen en programma’s van het externe optreden van de EU. Een veelomvattende betrokkenheid van de EU bij de wereldwijde uitvoering van de SDG’s vereist strategische planning van haar toekomstige externe beleidsmaatregelen en programma’s. Het EESC verzoekt daarom:

3.16.1.

de Europese Commissie om in de komende mededeling over de Agenda 2030 een betekenisvol programma te presenteren met het oog op beleidssamenhang en coördinatie in haar externe optreden en externe programma’s. Een mededeling zonder betekenisvol plan om het externe beleid van de EU te transformeren naar beleid op basis van de Agenda 2030 zal niet voldoen aan de verwachtingen van de mensen wereldwijd. Dit plan moet deel uitmaken van een overkoepelende EU-strategie die de vereiste maatregelen omvat en de nodige wijzigingen doorvoert om de Agenda 2030 samenhangend uit te voeren in de EU-beleidsmaatregelen en -programma’s op mondiaal niveau. Het bestuursmodel met meerdere belanghebbenden moet een basiselement zijn in de overkoepelende strategie om te zorgen voor de volledige betrokkenheid van maatschappelijke organisaties bij de uitvoering van de SDG’s (9);

3.16.2.

de Europese Commissie om ervoor te zorgen dat de algemene EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid een breder kader biedt waarmee zij de Agenda 2030 kan omarmen op gebieden zoals handel, ontwikkeling, democratie, mensenrechten, humanitaire hulp, risicobeperking bij rampen, technologieoverdracht en klimaatactie;

3.16.3.

de Europese Commissie om ervoor te zorgen dat het voorstel voor de toekomstige consensus inzake ontwikkeling leidt tot echte coördinatie tussen de EU-instellingen en de lidstaten met het oog op het verlenen van bijstand aan derde landen. In het kader van deze coördinatie moeten middelen worden gebundeld. De consensus moet doeltreffende bilaterale coördinatie tussen de EU en de lidstaten omvatten wat betreft hun nationale prioriteiten, partnerschappen met de EU en de opname van andere publieke en particuliere donoren. Dit zal naar verwachting een vermenigvuldigingseffect hebben op de verwezenlijking van de Agenda 2030 en de negatieve effecten die momenteel optreden (versnippering en overlappende hulp) verminderen;

3.16.4.

de Europese Commissie om de sociale en solidaire economie te bevorderen door middel van haar externe beleidsmaatregelen en programma’s. Het EESC is van mening dat de sociale en solidaire economie volledig is afgestemd op het halen van de SDG’s, zodat deze sector van de economie een cruciale rol kan spelen in de evenwichtige tenuitvoerlegging van de economische, sociale en ecologische pijlers van de Agenda 2030;

3.16.5.

de Europese Commissie om de middelen voor de uitvoering van de Agenda 2030 te verhelderen en te specificeren en te zoeken naar krachtige synergieën met de actieagenda van Addis Abeba en het forum voor ontwikkelingsfinanciering.

3.17.

De nieuwe holistische benadering van de Agenda 2030, met drie onderling samenhangende pijlers die universeel en ondeelbaar zijn, leidt tot een completer model voor duurzame ontwikkeling, waardoor de resultaten van de uitvoering van de Agenda 2030 niet op de traditionele manier kunnen worden gemeten, die uitsluitend gebruikmaakt van het bbp om economische groei en inclusieve ontwikkeling te meten.

3.18.

De Europese Unie moet specifieke beleidsmaatregelen en programma’s opzetten en uitvoeren teneinde de Agenda 2030 volledig in de praktijk te brengen. Daarbij moet bijzondere aandacht worden geschonken aan de bevordering van democratie, mensenrechten, milieubeleid, de rechtsstaat en inclusieve groei die leidt tot een echte verbetering van de leefomstandigheden van kwetsbare groepen. Dit moeten de basiscomponenten zijn van het externe optreden, het externe beleid en de externe programma’s van de EU, met de nadruk op het bevorderen van de evenwichtige uitvoering van de drie pijlers van de Agenda 2030.

3.19.

De Europese Dienst voor extern optreden moet bovendien voor de dag komen met een samenhangend plan met meetbare acties en initiatieven en moet dat plan ten uitvoer leggen. Het doel ervan moet zijn dat de EU — door het voortouw te nemen in de consistente mainstreaming van de Agenda 2030 in haar acties, beleidsmaatregelen en programma’s — door de rest van de wereld wordt gezien als wegbereider van een evenwichtige en eerlijke uitvoering van de Agenda 2030.

3.20.

De Europese Commissie moet een Agenda 2030-voorwaardelijkheid vaststellen op basis van de 17 doelstellingen en vervolgens opnemen in alle beleidsmaatregelen en programma’s die zij via haar externe optreden financiert. De begunstigden van deze programma’s moeten verantwoordelijk worden gehouden voor de naleving van deze voorwaarde bij de uitvoering ervan. De Agenda 2030-voorwaardelijkheid moet uiteraard in gelijke mate en volledig van toepassing zijn op alle EU-beleidsmaatregelen en -programma’s. Het voorwaardelijkheidsbeginsel is al opgenomen in het regelgevingskader van de structuur- en investeringsfondsen van de EU (10).

3.21.

Het is algemeen aanvaard dat de Agenda 2030 een paradigmaverschuiving teweegbrengt in de ontwikkelingsagenda en dat hiermee volledig rekening moet worden gehouden in de EU-programma’s inzake ontwikkelingssamenwerking. Daarom moeten de 17 doelstellingen van de Agenda 2030 volledig worden gemainstreamd, geïntegreerd en opgenomen in de EU-agenda inzake ontwikkelingssamenwerking. De EU moet daarnaast bij de opzet en tenuitvoerlegging van haar extern optreden volledig rekening houden met de internationale verdragen, waaronder op het gebied van milieu en mensenrechten, en deze verdragen volledig eerbiedigen (11).

3.22.

De Europese Commissie moet in haar externe beleid en programma’s maatregelen opnemen om te meten hoe de bevolking de effecten van de uitvoering van de Agenda 2030 begrijpt en ervaart. Daarom moet de Europese Commissie een Eurobarometer-enquête houden in de EU-lidstaten en relevante enquêtes uitvoeren in de partnerlanden. Het zij opgemerkt en onderstreept dat volgens de Eurobarometer slechts een derde van de Europeanen heeft gehoord of gelezen over de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (36 %).

4.1.

De Agenda 2030 roept de wereld op het zwaartepunt te verleggen naar een op meerdere belanghebbenden gericht bestuursmodel, waarin een grotere rol is weggelegd voor het maatschappelijk middenveld. Dit omvat nieuwe, meer op samenwerking en inclusiviteit gerichte werkmethoden die gestoeld zijn op participerende besluitvorming.

4.2.

De onderhandelingsprocedure van de Agenda 2030 heeft nieuwe spelers uit het maatschappelijk middenveld gemobiliseerd en aangetrokken en die betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld moet in de uitvoeringsfase worden benut, versterkt en geformaliseerd. De positieve en doeltreffende bijdragen van maatschappelijke organisaties tijdens de onderhandelingen over de Agenda 2030 hebben ervoor gezorgd dat het maatschappelijk middenveld een onmisbare rol heeft gekregen in de uitvoering van deze agenda, zodat het in feite een partner in dit proces is geworden.

4.3.

Het maatschappelijk middenveld moet op mondiaal, regionaal en nationaal niveau een centrale rol spelen in de uitvoering van de Agenda 2030. Er moet voor worden gezorgd dat het maatschappelijk middenveld ook op nationaal niveau, in de lidstaten en in de partnerschapslanden een doeltreffende rol speelt. Om deze participatie en dit partnerschap tot stand te brengen roept het EESC de Europese Commissie op om activiteiten inzake capaciteitsopbouw voor het maatschappelijk middenveld te mainstreamen, te integreren en op te nemen in haar beleidsmaatregelen en programma’s.

4.4.

Het EESC is zich bewust van de beperkingen, belemmeringen en obstakels waar maatschappelijke organisaties in veel delen van de wereld op stuiten en weet dat deze betreurenswaardige situatie een sta-in-de-weg is voor hun werkelijke en doeltreffende deelname aan dit proces. Het Comité roept daarom de Europese Commissie op de partnerlanden te verplichten om de werkelijke deelname van het maatschappelijk middenveld te bevorderen door het stelselmatig te raadplegen en te betrekken bij de planning, uitvoering en monitoring van de Agenda 2030 wat betreft projecten en programma’s, in het bijzonder wanneer die door de EU worden gefinancierd. Om dit te bereiken moet de EU-delegatie in de partnerlanden hier nauwlettend op toezien en verslag uitbrengen aan de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. De VN-delegaties in de partnerlanden moeten bovendien bijeenkomsten organiseren met maatschappelijke organisaties om hen te raadplegen over de EU-financieringsprogramma’s.

4.5.

Het maatschappelijk middenveld moet zich evenwel proactief aanpassen aan de vereisten van de Agenda 2030 om werkelijke invloed te kunnen uitoefenen op de uitvoering ervan. Het is duidelijk dat de Agenda 2030 maatschappelijke organisaties oproept een echte drijvende kracht achter de uitvoering te worden, wat inhoudt dat het maatschappelijk middenveld dit proces moet benaderen als een paradigmaverschuiving in de manier waarop het is georganiseerd en werkt. Dit kan alleen worden bereikt wanneer het maatschappelijk middenveld zich zodanig voorbereidt en herstructureert dat het volledig kan deelnemen aan het besluitvormingsproces. Maatschappelijke organisaties moeten representatief, democratisch en transparant zijn en moeten verantwoording afleggen.

4.6.

Het op te richten forum voor duurzame ontwikkeling in de EU is een goed voorbeeld van een platform dat in andere regio’s en landen navolging kan vinden en kan worden aangepast aan de lokale omstandigheden (12).

4.7.

Het EESC staat klaar om de werkelijke en betekenisvolle betrokkenheid van maatschappelijke organisaties bij de uitvoering, monitoring en evaluatie van de Agenda 2030 op mondiaal niveau te bevorderen. Het EESC kan dit ondersteunen door zijn uitgebreide netwerk van contacten, partners en belanghebbenden in vele regio’s wereldwijd volledig te benutten. Ook roept het EESC de Europese Commissie op structurele en betekenisvolle ondersteuning op te nemen en te mainstreamen in haar externe beleidsmaatregelen en programma’s teneinde maatschappelijke organisaties in derde landen de gelegenheid te bieden om als volwaardige partners deel te nemen aan de uitvoering van de Agenda 2030.