5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/1

1.1

Het EESC is van mening dat het Middellandse Zeegebied gebaat is bij een macroregionale strategie (EU MMRS), waardoor de regio's worden geholpen bij het aangaan van de uitdagingen die niet goed met traditionele middelen door afzonderlijke regio's of landen het hoofd kan worden geboden. Met behulp van een dergelijke strategie zouden de betrokken regio's beter de oorzaken van de in het Middellandse Zeegebied heersende onzekerheid kunnen aanpakken, want hierdoor zou de meerwaarde van de positieve resultaten van de reeds gelanceerde initiatieven en de Europa 2020-doelstellingen worden vergroot. Als de MMRS een succes wordt, zal dit ook een positief effect hebben op de EU als geheel.

1.2

De „Mediterrane Kustregio's van de EU” (EU MCR) zijn perfect geschikt als samenwerkingsplatform, dat een strategisch belangrijke rol zou kunnen spelen bij het versterken van de economische, sociale en politieke banden tussen deze regio's en met regio's uit derde landen in het gebied als er sprake is van bepaalde specifieke onderwerpen, zoals immigratie, maritiem vervoer, veiligheid op zee of milieubescherming. De MCR hebben de mogelijkheid om het proces van economische groei en overgang op unieke wijze een nieuwe impuls te geven.

1.3

Gegeven de enorme omvang van het gebied stelt het EESC ook nog voor om de EU MMRS op basis van geografische ligging (regionale nabijheid) op te delen in drie kleinere macroregio's en te implementeren aan de hand van actieplannen die uitgaan van een functionele aanpak bij het aangaan van gemeenschappelijke uitdagingen.

1.4

Het EESC is voorstander van een EU MMRS op basis van een „driewerf ja” (ja tegen meer aanvullende financiering, ja tegen meer institutionele coördinatie en ja tegen meer nieuwe projecten), waardoor de synergie-effecten tussen de verschillende beleidsterreinen van de EU worden versterkt en de inspanningen van al de verschillende stakeholders binnen de EU MCR worden gecoördineerd.

1.5

Het EESC pleit voor de ontwikkeling van een EU MMRS waarbij rekening wordt gehouden met alle doelstellingen van de Europa 2020-strategie, met name de prioriteiten slimme groei (bevordering van een kenniseconomie waarin „innovatie” en nieuwe technologieën worden ondersteund), duurzame groei (bevordering van een duurzame, groenere en meer concurrerende economie) en inclusieve groei (bevordering van een economie waarin de nadruk sterk ligt op het creëren van werkgelegenheid en het terugdringen van armoede ter ondersteuning van de sociale en territoriale samenhang).

1.6

Het EESC onderscheidt vijf drijvende krachten achter verandering, die kunnen bijdragen tot een succesvolle tenuitvoerlegging van het Europese cohesiebeleid in het Middellandse Zeegebied in de periode 2014-2020:

1.7

Het EESC benadrukt hoe belangrijk het is om steun te geven aan de blauwe groei-strategie, die de voorwaarden schept om het concurrentievermogen in het Middellandse Zeegebied te vergroten, de tenuitvoerlegging van groener beleid te bevorderen en de overgang naar een koolstofarme economie in alle sectoren naderbij te brengen. Het Comité staat ook achter het principe van een EU MMRS die daarnaast nog rekening houdt met de Europese strategie inzake handicaps  (1) en de Strategie voor de gelijkheid van vrouwen en mannen  (2). Deze drie strategieën dienen elkaar tijdens de fase van tenuitvoerlegging wederzijds te versterken.

1.8

Het EESC is ingenomen met het voorstel van de Commissie voor het Middellandse Zeegebied in de context van het geïntegreerde maritieme beleid van de Unie. Niettemin is het voorstander van een meer ambitieuze aanpak, d.w.z. een macroregionale strategie die de territoriale en de maritieme pijler omvat, waarbij rekening wordt gehouden met de ervaringen die zijn opgedaan in het Oostzeegebied en het Donaugebied, alsmede met het verslag van het Europees Parlement over de ontwikkeling van de macroregionale strategieën van de EU in het Middellandse Zeegebied en het verslag van de Europese Commissie over de toegevoegde waarde van macroregionale strategieën.

1.9

Het EESC wijst erop dat de governancestructuur van de EU MMRS gebaseerd dient te zijn op een multilevel-aanpak met betrokkenheid van de regionale, nationale en Europese instellingen, en niet moet worden gezien als een bijkomende activiteit of inspanning van genoemde instellingen.

1.10

Het EESC is van mening dat bij de tenuitvoerlegging van de EU MMRS als fundamenteel uitgangspunt de geïntegreerde benadering dient te worden aangehouden. Deze benadering zal eerst moeten worden uitgewerkt op een aantal rondetafelbijeenkomsten en daarna verder moeten worden ontwikkeld op een Euro-Mediterraan Forum (EMMRF). Doel is ertoe bij te dragen dat alle institutionele actoren en maatschappelijke organisaties bij een en ander worden betrokken, en dat het huidige beleid wordt gecombineerd met functionele doelstellingen, zodat er een gemeenschappelijk en coherent beleid kan worden gevoerd. Het voorgestelde EMMRF zal de ervaring die is opgedaan bij de uitwerking, bewaking en evaluatie van de territoriale en maritieme aangelegenheden in het Middellandse Zeegebied, ten nutte maken. Het EMMRF zal zich ontwikkelen tot het macroregionale instrument dat gemeenschappelijke strategische lijnen uitzet en een actieve rol speelt bij het vaststellen van prioritaire projecten die bijdragen tot de territoriale samenhang van de mediterrane regio's.

1.11

Gezien de steun die het EESC en het Comité van de Regio's geven aan een strategie ter ontwikkeling van de cohesie in het Middellandse Zeegebied, is het EESC van mening dat het strategisch gezien zinvol is om de praktische organisatie van het Mediterrane Forum over te laten aan deze twee instellingen en hen hierin een leidende rol te laten spelen. Dit kan concreet gestalte krijgen door een stuurgroep op te zetten, bestaande uit het Europees Parlement, de Commissie, het EESC en het CvdR. Deze stuurgroep zal tijdens de fase van uitstippeling van strategie en bij de toekomstige coördinatie garant staan voor een systematische ondersteuning.

1.12

Het EESC is het eens met de stelling dat de strategie niet zomaar een document is; ze moet veeleer worden gezien als een proces. Dit betekent dat de uitvoering van de strategie over een langere tijd haar beslag dient te krijgen. Het EESC hoopt dat de positieve ervaringen die zijn opgedaan met de tenuitvoerlegging van de macroregionale strategieën in het Oostzee- en het Donaugebied, in aanmerking worden genomen bij het opzetten van de Mediterrane Regio, waardoor ertoe wordt bijgedragen dat de nieuwe mediterrane macroregionale strategie effectief en op korte termijn van kracht kan worden en zij de burgers van de betrokken regio's binnen afzienbare termijn concrete voordelen kan opleveren.

2.1

Het is belangrijk dat er een gemeenschappelijke definitie van het concept „macroregionale strategie” wordt gehanteerd. Meestal wordt een macroregio gedefinieerd als „een gebied dat zich uitstrekt over een aantal verschillende landen of regio's met één of meer gemeenschappelijke kenmerken of uitdagingen (...) van geografische, culturele, economische of andere aard” (3).

2.1.1

De Commissie heeft het raamwerk voor een MRS opgesteld, bestaande uit de volgende drie componenten:

2.2

Momenteel zijn er twee macroregionale strategieën door de EU goedgekeurd: resp. voor het Oostzeegebied (2009) en het Donaugebied (2011). Een derde strategie — een oorspronkelijk door het CvdR in 2011 voorgestelde Ionische MRS — staat op het punt om te worden goedgekeurd, terwijl een vierde — de Atlantische Strategie (4), gebaseerd op een zeebekkenbenadering — inmiddels reeds goedgekeurd is.

2.2.1

De discussie over de MRS moet worden gezien tegen de achtergrond van de verschillende veranderingen die zich in het beleidskader van de EU hebben voorgedaan: bij de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon is territoriale samenhang een centrale doelstelling van het EU-beleid geworden, terwijl in de Europa 2020-strategie territoriale governance het uitgangspunt is geworden als middel om de doelstellingen van het EU-cohesiebeleid in de komende programmeerperiode (meerjarig financieel kader 2014-2020) te verwezenlijken.

2.2.2

In 2012 heeft de Commissie een mededeling gepubliceerd met een evaluatie van de behoeften en het potentieel van de zeegerelateerde activiteiten in het Adriatisch-Ionische gebied, waarin een kader wordt uitgezet "voor de opstelling, uiterlijk in 2013, van een coherente maritieme strategie en een bijbehorend actieplan, en waarin verder wordt gesteld dat „als de EU-lidstaten beslissen de Commissie te vragen een EU-strategie voor het Adriatisch-Ionische gebied uit te stippelen, ... deze maritieme strategie het eerste onderdeel [kan] vormen van een dergelijke macroregionale EU-strategie, die daarnaast ook andere domeinen zal bestrijken” (5).

2.3

Gezien het feit dat de macroregionale benadering steeds meer ingang vindt in het EU-beleid, acht het EESC de tijd gekomen om het begrip „macroregio” duidelijker te definiëren. Overigens spreekt het EESC — in overeenstemming met eerder uitgebrachte adviezen (6) — zijn steun uit voor deze belangrijke politieke strategie alsmede voor de resolutie van het Europees Parlement over macroregionale vooruitzichten in het Middellandse Zeegebied (7).

2.3.1

Macroregionale strategieën kennen twee hoofddoelstellingen: de eerste heeft te maken met problemen die niet op een bevredigde manier kunnen worden opgelost door afzonderlijke regio's of landen (bijv. uitdagingen op het gebied van milieu); de tweede beweegt zich op het vlak van een samenwerking waar alle betrokken regio's en landen baat bij hebben. Deze indeling komt neer op het onderscheid tussen een transnationale kwestie en een gemeenschappelijk belang (waarvan sprake is in de discussie over de transnationaliteit en subsidiariteit van EU-financiering). Op grond van de geografische, sociaaleconomische en administratieve kenmerken van het Middellandse Zeegebied lijkt het zeer voor de hand te liggen dat de eerste hoofddoelstelling voor de MRS de meest aangewezen is.

2.4

De landen en regio's in het Middellandse Zeegebied hebben een aantal kenmerken gemeen op het gebied van milieu, geschiedenis en cultuur, waardoor het zou kunnen beschouwd als een afzonderlijke macroregio (8). Het EESC is van mening dat er in het Middellandse Zeegebied één enkele macroregionale strategie ten uitvoer moet worden gelegd t.a.v. de 149 mediterrane kustregio's die in de EU-lidstaten Spanje, Frankrijk, Kroatië, Italië, Malta, Slovenië, Griekenland en Cyprus gelegen zijn en tot het niveau NUTS 3 worden gerekend (9).

2.5

In 2009 had de macroregio een beroepsbevolking van 32,4 miljoen mensen, waarvan ca. 41% vrouwen. De bevolking loopt relatief veel kans om te maken te krijgen met werkloosheid: in 2009 bedroeg het werkloosheidspercentage gemiddeld 12,9% (tegen 8,9% voor de EU als geheel). In 2007 bedroeg het bruto binnenlands product (bbp) in de macroregio 1,715 miljard in koopkrachtpariteiten (kkp), ofte wel 13,9% van het bbp in de EU als geheel. Het gemiddelde bbp per hoofd van de bevolking was in deze regio 23.000 in kkp, wat lager was dan in de EU als geheel (24.000 in kkp per hoofd van de bevolking) (10).

2.5.1

Gezien de uitgestrektheid van het gebied is het EESC er voorstander van om deze macroregio op te delen in ten minste drie subregio's-. Uit een onlangs door het Europees Parlement georganiseerde serie raadplegingen inzake de evolutie van macroregio's is naar voren gekomen dat er een voorkeur bestaat voor de optie van drie verschillende kleinere macroregio's in het Middellandse Zeegebied — (i) een westelijk deel, (ii) een middelste deel (de Adriatisch-Ionische macroregio) en (iii) een oostelijk deel — incl. coördinatie van specifieke actieplannen.

2.5.2

Met betrekking tot de submacroregio die het middelste deel van het Middellandse Zeegebied zou moeten beslaan, is het EESC, in aansluiting op het standpunt van het Europees Parlement en de door Eurostat bepaalde geografische indeling, van mening dat Sicilië en Malta beslist deel dienen uit te maken van de Adriatisch-Ionische macroregio-. En wat nog belangrijker is: landen en regio's die aan de denkbeeldige grenzen van de submacroregio's gelegen zijn, dienen ook de kans te krijgen om in meerdere submacroregio's tegelijk te participeren, waardoor een betere coördinatie kan worden gegarandeerd en verspilling door elkaar overlappende activiteiten alsmede conflicten kunnen worden voorkomen.

3.1

Het Middellandse Zeegebied als geheel heeft te lijden gehad onder de inconsistente aanpak van de Europese Unie, die door de jaren heen allerlei initiatieven en instrumenten heeft gelanceerd. Al hebben deze initiatieven enkele positieve resultaten opgeleverd, toch is een en ander niet voldoende geweest om volledig recht te doen aan de oorspronkelijk geformuleerde doelstellingen t.a.v. de sociale, politieke en economische ontwikkeling. Voor de EU is de tijd aangebroken om als onderdeel van haar externe politiek — ter aanvulling op datgene wat zij op dit moment al doet in het kader van de Unie voor het Middellandse Zeegebied en haar Nabuurschapsbeleid — een begin te maken met een meer geïntegreerd beleid voor haar eigen mediterrane regio's.

3.1.1

Een duidelijke en gemeenschappelijke strategie voor de macroregio als geheel en voor de subregio's, gepaard aan een bijbehorend actieplan, zou ertoe kunnen bijdragen dat iets wordt gedaan aan een aantal onzekerheden op het gebied van regionaal beleid die het gevolg zijn van een falend extern beleid van de EU in de regio, waarbij wordt gedacht aan de Unie voor het Middellandse Zeegebied en het Nabuurschapsbeleid van de EU. Dergelijke duidelijke strategieën kunnen ook helpen om een aantal van de positieve verworvenheden en lopende projecten in het kader van het huidige externe beleid van de EU over te nemen en veilig te stellen.

3.2

Het EESC pleit voor een macroregionale aanpak, waardoor de synergieën tussen de verschillende beleidsterreinen van de EU worden versterkt en de inspanningen van de talloze betrokken partijen in de macroregio worden gecoördineerd. Over het algemeen zou men kunnen zeggen dat een MRS bedoeld is om een toegevoegde waarde te verlenen aan acties die reeds plaatsvinden in een macroregio, om Europese, nationale en regionale fondsen te coördineren met het oog op de verwezenlijking van gemeenschappelijke doelstellingen, om de betrokken actoren te doordringen van het belang van gezamenlijke inspanningen en om organisaties en overheidsorganen op elk denkbaar niveau bijeen te brengen rondom een aantal fundamentele kansen en uitdagingen. Meer in concreto kan worden gesteld dat het in deze zeer uitzonderlijke periode van enorme begrotingsproblemen, waardoor het vermogen van de particuliere sector om de economie opnieuw aan te zwengelen ernstig wordt aangetast, van cruciaal belang is om een maximale Pareto-efficiëntie te realiseren bij het gebruik van de beschikbare hulpbronnen.

3.3

De huidige economische situatie die voortvloeit uit de mondiale financiële crisis van 2008, vraagt erom dat we doorgaan met onze inspanningen om nieuwe groeigebieden die ertoe kunnen bijdragen dat landen de economische crisis te boven komen, aan te moedigen en deze gebieden in de gelegenheid te stellen, de zo dringend benodigde arbeidsplaatsen te scheppen. Als ze hun unieke troeven weten uit te buiten, kunnen de kustgebieden van de EU in het zuiden van Europa in potentie uitgroeien tot innovatieve centra die een dynamische groei genereren.

3.3.1

Wel zal er nog onnoemelijk veel werk moeten worden verzet om alle activiteiten van de belangrijkste stakeholders in de regio te coördineren, zodat de betrokken gebieden nauwer met elkaar kunnen worden geïntegreerd, waarbij ook de sociale partners en het maatschappelijk middenveld een prominente rol dienen te spelen.

3.3.2

Naar onze indruk zijn er al meer dan genoeg mechanismen en beleidsinstrumenten die in belangrijke mate zouden kunnen bijdragen aan de implementatie van een MRS. Hierbij zij verwezen naar projecten die worden gefinancierd uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Europees Sociaal Fonds (ESF), de zogeheten structuurfondsen en fondsen waarvan de middelen worden toegewezen uit hoofde van de convergentiedoelstelling, de doelstelling „Regionaal concurrentievermogen en regionale werkgelegenheid”, de doelstelling „Europese territoriale samenwerking”, programma's ter ontwikkeling van vervoer en territoriale samenhang (in het kader van de Europa 2020-strategie), met name de programma's met een specifiek maritieme dimensie zoals het Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij en de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen alsmede de Europese Investeringsbank (EIB) en nationale financieringsinstrumenten.

3.3.2.1

In dit verband zij erop gewezen dat alle lidstaten van de EU (en meer in het bijzonder de 163 mediterrane regio's) op dit ogenblik bezig zijn met het opstellen van hun eigen partnerschapsovereenkomsten, waarin wordt aangegeven op welke wijze elke afzonderlijke lidstaat denkt gebruik te gaan maken van de GSK-fondsen. Hoewel er in deze overeenkomsten inderdaad in zekere zin ruimte is voor territoriale samenwerking, heeft het EESC toch de indruk dat men hier een kans laat liggen om de samenwerking tussen landen en regio's op een hoger plan te brengen.

3.3.2.2

Het EESC dringt aan op tijdelijke regelingen om de tenuitvoerlegging van een MRS te bespoedigen. Tegen de tijd dat de tussentijdse herziening van de partnerschapsovereenkomsten met de lidstaten wordt overeengekomen, zou de uitvoering van dergelijke maatregelen dan reeds volledig in gang moeten zijn.

3.3.3

Om ervoor te zorgen dat deze instrumenten de volle aandacht krijgen en zo goed mogelijk worden benut, is er behoefte aan coördinatie op meerdere niveaus tussen de betrokken instellingen, zodat het proces in goede banen kan worden geleid en gewaarborgd kan worden dat de middelen optimaal worden benut en dubbel werk wordt voorkomen. Interregionale samenwerking is op dit moment dringend geboden, omdat er meer resultaten moeten worden bereikt met dezelfde (of minder) middelen. Vandaar dat er adequate en effectieve instrumenten moeten worden ontwikkeld, anders kan er niet worden gezorgd voor de nodige coördinatie en efficiëntie.

3.3.3.1

In een door concurrentie gekenmerkte, geglobaliseerde wereld zullen de 163 regio's in staat moeten zijn om te wedijveren met rivalen in de directe omgeving en ver weg, wat betekent dat er primair behoefte is aan leiderschap en snelle besluitvorming.

3.3.4

De perifere en maritieme regio's die lid zijn van de CPMR (Conferentie van de perifere en maritieme regio's), en het CvdR hebben er al herhaaldelijk bij de Europese Commissie op aangedrongen om het initiatief te nemen tot een Territoriaal Pact, waardoor alle economische groepen in de Europese regio's nauwer kunnen worden betrokken bij de uitvoering van de Europa 2020-strategie (11).

3.4

Wat we nodig hebben is een combinatie van krachtig beleid en gedecentraliseerde besluitvorming, wat ertoe zou bijdragen dat de middelen zodanig kunnen worden gecoördineerd dat ze qua groei en werkgelegenheid een maximaal effect hebben op een aantal terreinen.

3.4.1

Slechts een weldoordachte strategie die simpel wordt gehouden en gebaseerd is op een zo breed mogelijke consensus, kan helpen om licht te werpen op alle mogelijke alternatieven en keuzes waar de regio's, steden en havens van de EU MCR mee geconfronteerd worden.

3.4.2

Ook is het belangrijk om een methode uit te werken waarmee de effectiviteit van het beleid in het Middellandse Zeegebied kan worden gemeten, zodat op tijd corrigerende maatregelen kunnen worden genomen. Vroeger hadden we niet de beschikking over een meetinstrument om nauwkeurig te berekenen in hoeverre het gevoerde beleid al dan niet succesvol was. Samen met het gebrek aan coördinatie, het probleem van dubbel werk en verspilling en een gebrekkige controleerbaarheid, leidde dit ertoe dat er niet tijdig corrigerend werd opgetreden, waardoor de beleidsfouten zich ten slotte begonnen op te stapelen.

3.4.3

De strategie zal vergezeld moeten gaan van een actieplan met een duidelijke omschrijving van de projecten die in de eerste plaats vanwege hun regio-overschrijdende impact en bijdrage aan de economische groei worden geselecteerd, alsmede met een overzicht van de financiële bronnen die kunnen worden aangeboord voor de tenuitvoerlegging ervan. Dit is een zaak van essentieel belang waaraan het liefst binnen twee jaar na het ingaan van het MFK 2014-2020 invulling zou moeten worden gegeven.

3.4.4

Het is van het grootste belang dat de administratieve lasten (opstellen van rapporten, invullen van formulieren) voor belanghebbenden en exploitanten worden beperkt. Niet-gouvernementele organisaties, kleine en middelgrote bedrijven en regionale overheden (vooral in kleinere regio's) die in principe mee zouden willen doen, worden dikwijls afgeschrikt doordat ze niet over voldoende capaciteit beschikken en opzien tegen alle bureaucratische formaliteiten. Controlemechanismen zijn zeker nodig, maar dat neemt niet weg dat degenen die steun ontvangen voor hun projecten, ook de kans moeten krijgen om de nodige tijd en middelen te besteden aan het leveren van een concrete bijdrage aan de samenleving en de economie in het algemeen.

3.4.5

Het EESC is bang dat als er niets terecht komt van het actieplan, de regio's niet de kans zullen krijgen om groei te realiseren. Als deze kans wordt gemist, zullen hieraan met name in deze tijden van crisis enorme kosten verbonden zijn. Het EESC is er vast van overtuigd dat er dankzij innovatieve samenwerking aanzienlijke efficiëntievoordelen bij het gebruik van hulpmiddelen kunnen worden gerealiseerd, waardoor een sterkere groei mogelijk is. Als er niets gebeurt, kan dit ook zeer kwalijke gevolgen hebben voor regionale politieke leiders en hun burgers. De groeivooruitzichten van de meeste regio's zien er voor de komende twee jaar niet al te florissant uit en de terugval zal nog ernstiger zijn als de regio's een weg gaan bewandelen waarop de door een MRS geboden kansen niet worden benut, en als ze er niet in slagen om de eigen menselijke en natuurlijke hulpmiddelen op een effectieve en duurzame wijze te exploiteren (12).

3.4.6

Deze strategie zal gefundeerd moeten zijn op een vaststelling van de belangrijkste doelstellingen en een identificatie van de bestaande Europese, nationale en regionale programma's en de regionale/lokale overheden en verenigingen die kunnen zorgen voor de vereiste coördinatie-inspanningen. Binnen de EU MRS bestaan verschillende door de Europese Unie gefinancierde projecten die, mits op de juiste wijze gecoördineerd, de door hen geleverde meerwaarde vermenigvuldigd zouden kunnen zien. Dit soort projecten waaraan, althans op papier, op dit moment reeds wordt gewerkt, alsmede nieuwe projecten die er in de toekomst ongetwijfeld zullen komen, kunnen een bijdrage leveren aan de verwezenlijking van enkele van de doelstellingen van de EU MRS.

4.1

Het belangrijkste streven is erop gericht om aan te zetten tot de definiëring van een meerlagige MMR, vergezeld van een MRS, in het kader waarvan activiteiten worden ontplooid aan de hand van concrete actieplannen die gebaseerd zijn op een „driewerf ja”: ja tegen meer aanvullende financiering, ja tegen meer institutionele coördinatie en ja tegen meer nieuwe projecten.

4.2

De mediterrane regio's hebben behoefte aan een gemeenschappelijk engagement waarbij de betrokkenen op alle actieniveaus samen aan de slag gaan met de strategie, zodat de voorwaarden worden geschapen voor de verwezenlijking van de Europa 2020-doelstellingen en daarmee de bevordering van de integratie tussen de beleidsmaatregelen en fondsen van de EU (territoriale samenwerking). De MRS moet worden geïmplementeerd om regio's en andere gebieden te helpen bij het aangaan van uitdagingen staan waaraan met nationale middelen alleen niet het hoofd kan worden geboden.

4.3

Het EESC is van mening dat de ontwikkeling van een MRS voor het Middellandse Zeegebied op drie groeipilaren moet zijn gebaseerd:

4.3.1

Slimme groei zal worden ondersteund door hierbij ook het concept blauwe groei te betrekken. Op 13 september 2012 heeft de Europese Commissie een mededeling over blauwe groei gepubliceerd, waarin ze vijf „waardeketens” identificeerde die de potentie hebben om duurzame groei en werkgelegenheid in de blauwe economie tot stand te brengen. Het gaat hier om: blauwe energie; aquacultuur; maritiem, kust- en cruisetoerisme; mariene minerale hulpbronnen, en blauwe biotechnologie (13).

4.3.1.1

Blauwe groei weerspiegelt de keuzes die door maritieme regio's zijn gemaakt om hun concurrentievermogen en economische groei te versterken met gebruikmaking van hun geografische positie en kenmerken, waarbij het voornamelijk gaat om mariene en maritieme activiteiten, d.w.z. om een concentratie op de eigen troeven.

4.3.1.2

De uitdaging van slimme groei voor de kustregio's van de EU MMR is tweeledig en komt neer op:

4.3.1.3

Het duurzame gebruik van hulpbronnen in het Middellandse Zeegebied opent de weg naar meer welvaart en werkgelegenheid. Er moet onderzoek worden verricht naar geavanceerde systemen en technologieën op het gebied van milieu ter ondersteuning van traditionele mediterrane activiteiten die in verval zijn geraakt, waardoor er nieuwe kansen worden geschapen.

4.3.1.4

Aan deze uitdagingen kan alleen het hoofd worden geboden als wetenschappelijke, technologische en economische kringen hierbij worden betrokken, evenals de sociale actoren. Er zal aandacht moeten zijn voor ondersteunende activiteiten op gebieden als infrastructuur, industrie, investeringen in O&O, universitaire samenwerking en het opzetten van clusters.

4.3.1.5

De watersportsector gedijt goed en levert als zodanig een bijdrage aan ontwikkelingsstrategieën. In het algemeen zorgt toerisme voor economische bedrijvigheid en werkgelegenheid en bovendien draagt het bij tot de vorming van een Euro-mediterrane identiteit.

4.3.2

De belangrijkste drijvende krachten achter duurzame groei en de hierbij betrokken sectoren zijn allemaal in meerdere opzichten met elkaar verbonden. De totstandbrenging van duurzaamheid, de tenuitvoerlegging van een groener beleid en de overgang naar een koolstofarme economie in alle sectoren — dit alles draagt bij tot de realisering van de klimaatdoelstellingen en de aanpassing aan de klimaatverandering. Er zal efficiënt gebruik moeten worden gemaakt van hulpbronnen, de synergie-effecten dienen te worden versterkt en er moet komaf worden gemaakt met verspilling en dubbel werk. De belangrijkste onderdelen van de infrastructuur, waaronder de vervoersverbindingen over land en over zee, het transport van energie en de IT-netwerken, dienen bij voortduring te worden gemoderniseerd om ervoor te waken dat er knelpunten ontstaan die congestie veroorzaken.

4.3.2.1

Duurzaamheid aan de kust en duurzaamheid op zee gaan samen en in beide gevallen kunnen menselijke activiteiten hier gemakkelijk het evenwicht verstoren, denk maar aan verontreinigende stoffen op het land die uiteindelijk wegvloeien naar de Middellandse Zee, en aan de CO2-uitstoot door vaartuigen (14). Een geïntegreerd beheer van kuststreken mag niet uitsluitend beperkt blijven tot economische activiteiten en verontreiniging aan de kust. Met alle mogelijke stimulansen dienen de maritieme sector en schepen die regelmatig de Middellandse Zee bevaren, te worden aangemoedigd om over te schakelen op de allermodernste „groene” technologieën.

4.3.2.2

De Europese Unie en acht van haar lidstaten zijn partij bij het Verdrag van Barcelona inzake de bescherming van de Middellandse Zee tegen verontreiniging, incl. de bijbehorende protocollen die onder auspiciën van het UNEP tot stand zijn gekomen. Bij de acte van de Raad van eind 2012 is de EU partij geworden bij het offshoreprotocol van dit Verdrag, dat bedoeld is om de kustgebieden in het Middellandse Zeegebied te beschermen tegen verontreiniging als gevolg van offshore-activiteiten. De mediterrane regio's in de EU zullen zeker aanzienlijk baat hebben bij dit Verdrag en zouden hier veel aandacht aan dienen te besteden, o.a. in de context van hun doelstelling om „blauwe groei” te realiseren.

4.3.2.3

Het mediterrane gebied heeft een enorm onbenut potentieel aan schone, duurzame energie. In overeenstemming met de Europa 2020-doelstellingen zullen er in de context van de EU MRS maatregelen ter aanpassing aan de klimaatverandering en ter voorkoming van de gevolgen ervan moeten worden genomen.

4.3.2.4

In de EU MCR zijn initiatieven op het gebied van duurzaam vervoer nodig om de uitstoot van kooldioxide terug te dringen. Vervoer over de weg zou plaats moeten maken voor vervoer over zee (15). Daarnaast zal de sector maritiem vervoer verder moeten gaan met zijn inspanningen om in toenemende mate over te schakelen op het gebruik van schonere brandstoffen. Maritieme veiligheid en samenwerking bij de preventie en aanpak van rampen zou onderdeel van het beleid dienen te zijn.

4.3.3

De EU MRS zal een sterke sociale dimensie dienen te bevatten ter bevordering van inclusieve groei in de macroregio. Economische ontwikkeling en banengroei moeten ervoor zorgen dat de bevolking van de regio haar levenskwaliteit ziet toenemen. De regionale overheden moeten de sociale dialoog en de inbreng van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld bevorderen. Aan de hand van een geïntegreerde benadering van territoriale samenhang zal rekening moeten worden gehouden met de „inclusieve” situatie van steden en metropolitane gebieden, plattelandsgebieden, kleine kuststeden en eilanden. De toegankelijkheid van infrastructuur, technische voorzieningen en dienstverlening voor personen met een handicap zal moeten worden gekoppeld aan duurzame ontwikkeling als een fundamentele voorwaarde voor inclusieve groei.

4.3.3.1

Er zal gewerkt moeten worden aan de ontwikkeling van informatietechnologie, wat met name geldt voor perifere gebieden, die aldus beter worden ontsloten. Hierdoor zal, dankzij een themaoverschrijdende benadering, de algehele territoriale en sociale samenhang van de mediterrane regio's erop vooruitgaan. De ontwikkeling van ICT moet worden bevorderd.

4.3.3.2

Verder is het zaak om te benadrukken dat de vliegvelden en luchtdiensten in de MMER verder tot ontwikkeling worden gebracht om de economische integratie in de regio te versterken. Luchtdiensten en infrastructuurvoorzieningen voor het vervoer door de lucht beschikken nog over een groot onbenut potentieel en hebben behoefte aan meer investeringen.

4.3.3.3

Voor de onderwijsinstellingen en opleidingscentra is een sleutelrol weggelegd bij de ondersteuning van inclusieve groei in het Middellandse Zeegebied. Voor de gehele EU MMR dienen gemeenschappelijke onderwijsdoelstellingen te worden geformuleerd.

4.3.3.4

Naar de mening van het EESC zal de dialoog tussen de sociale en civiele partners en de onderwijsinstellingen moeten worden versterkt. Opleidingen op het gebied van maritieme en nautische problematiek en betere samenwerking tussen universiteiten en onderwijscentra zijn prioriteiten.

4.3.3.5

Ook zal er naar de mening van de werklozen in de EU MCR moeten worden geluisterd als er in de toekomst een strategie wordt uitgestippeld die erop gericht is, deze groep de kans te geven om te herintreden op de arbeidsmarkt. Verder is het van essentieel belang dat er daadwerkelijke, concrete inspanningen worden verricht om de leiders van „buitengesloten” sociale groepen, zoals migrantengemeenschappen, personen met een handicap en vrouwenorganisaties, hierbij worden betrokken. Het EESC kan zich volledig vinden in het beleid van de EU om discriminatie op grond van ras of etnische afstamming, handicap, leeftijd, seksuele geaardheid of geslacht te voorkomen.

4.3.3.6

Gezien de prognoses inzake de vergrijzing van de bevolking in Europa zal er aandacht moeten worden besteed aan concrete maatregelen ter bevordering van gezond en actief ouder worden in de EU MCR. Van de mediterrane regio's wordt tevens verwacht dat ze een realistisch lange-termijnplan inzake gecontroleerde immigratie en seizoenarbeiders opstellen, om de als gevolg van de vergrijzing openvallende plaatsen op de arbeidsmarkt op te vullen en de steeds hogere afhankelijkheidsgraad van ouderen aan te pakken. Het EESC pleit voor krachtigere inspanningen van de kant van de EU om de mediterrane regio's te helpen, de uitdaging van de migratie het hoofd te bieden en de migranten maatschappelijk te integreren.

4.3.3.7

Voor het EESC is het van vitaal belang dat de EU MMRS wordt ontwikkeld op basis van de Europese prioriteiten inzake verbetering van de maatschappelijke integratie, het welzijn en de volledige naleving van de rechten van personen met een handicap, en dat de gelijkheid tussen man en vrouw in het Middellandse Zeegebied wordt bevorderd. Doorslaggevend daarbij is het waarborgen van de persoonlijke autonomie, waardigheid en vrijheid van gehandicapten en het versterken van de rol van vrouwen op de arbeidsmarkt, in de samenleving en bij de besluitvorming in het Middellandse Zeegebied.

5.1

De implementatie van een mediterrane MRS biedt tal van kansen, waarbij in de eerste plaats moet worden gedacht aan het bieden van een referentiekader voor het cohesiebeleid en het aanmoedigen van intersectorale samenwerking in een gemeenschappelijke ruimte van diensten en arbeid. Dit kader kan ervoor zorgen dat de investeringen elkaar beter gaan aanvullen, en kan van invloed zijn op de respectieve prioriteiten van de verschillende regionale plannen voor de ontwikkeling van een Europese macroregio, wat borg staat voor een integrale visie en daadwerkelijke synergie-effecten in het kader van een geïntegreerde aanpak.

5.2

Een EU MRS zou ervoor zorgen dat meer gebruik wordt gemaakt van de diverse interventiemechanismen van de EU en dat deze beter op elkaar worden afgestemd. Door de middelen van regio's en lidstaten via multilevel governance te bundelen kan de omvang van de middelen die worden uitgetrokken voor het cohesiebeleid, worden uitgebreid. Dit betekent een „win-win”- situatie voor alle lokale stakeholders.

5.3

De voordelen die hieraan voor de MMRS verbonden zijn, zijn grotendeels te danken aan de zeer omvattende en meerlagige integrale benadering ervan. Hierdoor kunnen synergie-effecten tussen beleidsonderdelen en programma's van de EU worden bewerkstelligd en kan ervoor worden gezorgd dat de verschillende financieringsmechanismen elkaar beter gaan aanvullen.

5.4

De verwezenlijking van de MMRS zal bijdragen tot het ondernemen van strategische activiteiten in kustgebieden en eilandregio's en bevorderlijk zijn voor de samenwerking tussen bestuursorganen, regio's, steden, havens en eventueel ook de nationale overheden in het Middellandse Zeegebied.

5.5

Er zullen activiteiten worden ondernomen die in verband staan met het Geïntegreerde Maritieme Beleid en het initiatief inzake blauwe groei, waarbij de nadruk zal liggen op de dwarsverbanden en synergieën tussen activiteiten die schijnbaar geen raakvlak hebben met de maritieme sector.

5.6

De voorgestelde initiatieven zullen betrekking hebben op de drie groeipijlers die eerder ter sprake zijn gekomen. Bij het selecteren van de voorgestelde initiatieven zal gekeken moeten worden naar de volgende criteria:

—

grenzend aan de zee (geldt voor 372 regio's);

—

meer dan de helft van de bevolking woonachtig binnen een cirkel van 50 km. van de zee (geldt voor 73 regio's);

—

De Duitse regio Hamburg, die niet voldoet aan een van deze twee criteria, is toch toegevoegd aan de lijst van EU-kustregio's, gezien zijn grote maritieme rol.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/11

1.1

Gelet op het feit dat vrijwilligerswerk beschouwd moet worden als:

1.1.1

een belangrijke drijvende kracht achter inclusieve groei, die bijdraagt tot de ontwikkeling van sociaal en menselijk kapitaal, bevorderlijk is voor de solidariteit tussen de generaties en ook in economisch opzicht van niet te onderschatten belang is;

1.1.2

een cruciale factor op tal van onderdelen van het sociale beleid en een indicator van de impact van overheidsbeleid, hetgeen nauwkeurig gemeten en gemonitord dient te worden, zodat de beleidsmakers hier waardevolle kennis kunnen opdoen, en

1.1.3

een onderzoeksterrein dat op het ogenblik nog onvoldoende wordt gemeten, omdat de hierop betrekking hebbende studies weinig samenhang vertonen en te beperkt van opzet zijn en bijv. geen rekening houden met rechtstreekse hulpverlening door vrijwilligers aan mensen die geheel buiten elke organisatorische structuur vallen, noch met de economische waarde van vrijwilligerswerk,

1.2

roept het Comité de Europese Commissie op om:

1.2.1

de voorwaarden te scheppen waaronder een begin kan worden gemaakt met methodologische werkzaamheden en proefprojecten die beogen de uitgangspunten voor het onderzoek naar vrijwilligerswerk door de nationale bureaus voor statistiek uit de EU-lidstaten vast te leggen, waarbij gebruik wordt gemaakt van het door de Internationale Arbeidsorganisatie uitgegeven Manual on the Measurement of Volunteer Work en van de tot dusverre opgedane ervaringen van de landen die reeds onderzoek hebben verricht aan de hand van de in dit handboek aanbevolen oplossingen;

1.2.2

binnen enkele jaren een uniforme methodologie voor onderzoek naar vrijwilligerswerk op te stellen en deze in een hiertoe strekkende verordening voor te schrijven aan de lidstaten bij hun onderzoeksactiviteiten;

1.2.3

maatregelen te nemen om de bureaus voor de statistiek in de lidstaten aan te moedigen, onderzoek te verrichten naar vrijwilligerswerk en wel voordat de verordening wordt aangenomen;

1.2.4

onderling samenhangende informatie, afkomstig van studies naar vrijwilligerswerk die in de afzonderlijke lidstaten of op EU-niveau zijn ondernomen, te verzamelen en toegankelijk te maken;

1.2.5

wetgevende maatregelen in te voeren die bindend zijn op EU- en lidstaatniveau, waardoor de non-profitsector de mogelijkheid krijgt om overheidssubsidies te cofinancieren, waarbij de economische waarde van vrijwilligerswerk wordt geschat op basis van degelijk statistisch materiaal, geproduceerd m.b.v. statistische instrumenten die worden ontwikkeld in overeenstemming met de aanbevelingen in onderhavig advies.

1.3

Verder zou het EESC deze gelegenheid te baat willen nemen om nogmaals te hameren op de noodzaak van een gunstig klimaat en steun voor vrijwilligersactiviteiten. In het kader van het Europees Jaar van het Vrijwilligerswerk 2011 zijn er een aantal concrete aanbevelingen gedaan om hiervoor een gunstig klimaat te scheppen. Zo zou een duurzame ondersteuning van vrijwilligersactiviteiten een aanzienlijk bijdrage leveren aan het algemeen belang (1).

2.1

Overeenkomstig de (binnen de Europese instellingen) gangbare definitie heeft „vrijwilligerswerk” betrekking op alle soorten niet verplichte formele of informele activiteiten die uit eigen vrije wil, uit vrije keuze en vanuit eigen beweegredenen worden verricht zonder dat daar een financiële beloning tegenover staat.

2.2

Overeenkomend met een dergelijke invulling van het begrip „vrijwilligerswerk”, maar exacter geformuleerd is de definitie die wordt gebruikt in het door de Internationale Arbeidsorganisatie gepubliceerde Manual on the Measurement of Volunteer Work („Handboek over het meten van vrijwilligerswerk”), dat bedoeld is als een conceptueel kader voor de evaluatie van formeel en informeel vrijwilligerswerk in verschillende culturele en juridische contexten. Overeenkomstig deze definitie is vrijwilligerswerk een „niet-gedwongen vorm van onbetaalde arbeid; het gaat hier m.a.w. om de tijd die individuen besteden aan via een organisatie of op eigen initiatief verrichte, financieel niet vergoede activiteiten welke ten goede komen aan personen die niet tot het eigen huishouden behoren” (2). Het gebruik van deze definitie, die de kenmerken van vrijwilligerswerk nauwkeurig omschrijft, is noodzakelijk in internationaal vergelijkend onderzoek. Aldus wordt recht gedaan aan alle belangrijke kenmerken van vrijwilligerswerk, zoals opgesomd in de definities die in de afzonderlijke landen worden gehanteerd, waardoor kan worden vastgehouden aan een uniforme afbakening van het onderzoeksterrein, los van plaatselijke omstandigheden.

2.3

De afgelopen jaren zijn er, zeker in verband met het Europees Jaar van het Vrijwilligerswerk, veel documenten gepubliceerd door de Europese Commissie, het Europees Parlement, de Raad, het EESC, het CvdR en Europese maatschappelijke organisaties waarin wordt gesteld dat vrijwilligerswerk aansluit op de fundamentele waarden van de EU, zoals burgerparticipatie en solidariteit met hulpbehoevenden. Er is op gewezen dat vrijwilligerswerk een grote invloed heeft op dat deel van de maatschappelijke welvaart dat niet in termen van bbp valt te meten, en verstrekkende gevolgen heeft voor de kwaliteit van het bestaan van individuele burgers. Vrijwilligerswerk draagt structureel bij tot de opbouw van maatschappelijk kapitaal, omdat het banden van vertrouwen smeedt en aanzet tot samenwerking en ook algemeen aanvaarde sociale normen en waarden cultiveert. Informeel vrijwilligerswerk is een belangrijke investering in menselijk kapitaal, bijv. als er sprake is van informele zorg en van onderricht aan kinderen en jongeren, terwijl formeel vrijwilligerswerk bijv. een cruciale rol speelt als het gaat om de ontwikkeling van transversale vaardigheden en de verwerving van nieuwe professionele vaardigheden. Ook de vrijwillige zorg die aan ouderen en ook dóór ouderen wordt verleend, is van het grootste belang voor de vergrijzende Europese samenlevingen. Al deze eigenschappen van vrijwilligerswerk, die verwijzen naar de bijdrage die het levert aan de bevordering van de sociale samenhang en verbetering van de werkgelegenheid, zorgen ervoor dat dit soort werk wordt gezien als een belangrijke voorwaarde voor inclusieve groei, die een van de drie pijlers is van de ontwikkelingsstrategie van de EU: „Europa 2020”.

2.4

Een ander belangrijk thema dat in het bovengenoemde debat aan de orde is gesteld, waren de aanbevelingen over de noodzaak om vergelijkende gegevens over de maatschappelijke en economische betekenis van vrijwilligerswerk te verzamelen. Hierbij is verwezen naar de in het Handboek van de IAO beschreven methodologie, zijnde een geschikt model om statistisch onderzoek op dit terrein te verrichten (3).

2.5

Genoemde aanbevelingen waren duidelijk het resultaat van de vaststelling dat de gegevens die t.a.v. het thema „vrijwilligerswerk” ter beschikking staan, niet toereikend zijn. Deze vaststelling gaat nog altijd op.

2.6

Er zijn enkele studies naar vrijwilligerswerk verricht in afzonderlijke lidstaten, waarin een groot aantal essentiële aspecten worden belicht (niet alleen het percentage personen dat betrokken is bij vrijwilligerswerk, of het demografische profiel van vrijwilligers, maar bijv. ook hun beweegredenen). Een belemmering om deze studies te benutten voor het maken van analyses voor de EU als geheel is het feit dat er geen consistente visie is omtrent de vraag wat hier allemaal onder moet worden verstaan, noch over de wijze waarop het begrip „vrijwilligerswerk” wordt gedefinieerd. Ook zijn er uiteenlopende praktijken op het gebied van methodologie (tijd die de studie bestrijkt, verschillende leeftijdsgrenzen die bij de populatieonderzoeken worden gehanteerd, verschillende manieren om de studies praktisch uit te voeren, mate van exactheid van de resultaten e.d.) alsmede verschillen in onderzoeksgegevens. Zoals blijkt uit een door het adviesbureau GHK in opdracht van de Europese Commissie opgesteld rapport, kunnen de verschillen vaak oplopen tot 30 à 40 procentpunten (4).

2.7

Op het gebied van vrijwilligerswerk zijn er relatief weinig thema's waarbij we beschikken over gegevens die op regelmatige basis zijn verzameld en op internationaal niveau met elkaar kunnen worden vergeleken. Het gaat hier voornamelijk om de mate van wijdverbreidheid van het vrijwilligerswerk (in zijn uiteenlopende definities) dat via een organisatie wordt verricht (formeel vrijwilligerswerk), en om het demografische profiel van de vrijwilligers. Soms gaan deze studies vergezeld van extra vragen aan de respondenten, die bijv. betrekking hebben op de frequentie van de verrichte vrijwilligersactiviteiten (5). Een aantal van deze studies beperkt zich niet tot algemene vragen over vrijwilligerswerk (hoe dit begrip dan ook wordt gedefinieerd), maar focust zich op een bepaalde hoeveelheid (tot een tiental) organisaties of activiteiten waaraan mensen hun vrije tijd hebben besteed (6). Relatief de minste aandacht gaat uit naar het aantal uren dat wordt besteed aan vrijwilligerswerk (7).

2.8

Het feit dat er qua resultaten grote verschillen zijn tussen de diverse studies op internationaal niveau alsmede tussen nationale en internationale studies, doet niets af aan de vaststelling dat het verschijnsel vrijwilligerswerk — zelfs als alleen formele vrijwilligersactiviteiten in aanmerking worden genomen — zeer wijdverbreid is. Naar schatting schommelt het aantal vrijwilligers ouder dan 15 jaar in de EU tussen de 92 en 150 miljoen personen, wat zou betekenen dat in de EU-lidstaten gemiddeld 22 à 36% van de volwassen burgers onbetaald vrijwilligerswerk verricht in een of andere organisatie (8). De standpunten die de belangrijkste Europese instellingen innemen op het punt van vrijwilligerswerk, zijn gebaseerd op een naar verhouding laag uitvallende schatting van het aantal vrijwilligers, nl. niet meer dan 100 miljoen (9).

2.9

De gegevens waarover we op dit moment beschikken, bieden geen toereikende basis voor de analyse waartoe in de documenten van de Europese Commissie, het Parlement, de Europese Raad en het EESC wordt opgeroepen. Voorlopig kan er nog geen betrouwbaar beeld worden verkregen van het economische belang van vrijwilligerswerk of de bijdrage hiervan aan het beleid van de EU. Het is onmogelijk om vast te stellen hoeveel tijd er alles bij elkaar genomen in vrijwilligerswerk wordt gestoken of hoeveel in geld uitgedrukte waarde dit representeert, zodat ook onmogelijk kan worden gezegd welke omvang het heeft in termen van universele economische indicatoren, zoals arbeidsparticipatie per land (het aantal personen dat actief bijdraagt aan de nationale economie) of bbp. De enige op dit moment ter beschikking staande gegevens, die evenwel alleen betrekking hebben op formeel vrijwilligerswerk in non-profitorganisaties en alleen geanalyseerd worden aan de hand van niet al te consistente methoden, zijn afkomstig uit het internationale, door de Johns Hopkins Universiteit gecoördineerde Comparative Nonprofit Sector Project. Deze gegevens hebben betrekking op het in non-profitorganisaties verrichte vrijwilligerswerk als percentage van het bbp en het arbeidspotentieel van de economisch actieve bevolking in slechts drie EU-lidstaten: de Tsjechische Republiek (0,2% van het bbp, 0,5% van de economisch actieve bevolking); Frankrijk (resp. 1,4 en 3,2%) en België (resp. 0,7% en geen gegevens beschikbaar) (10).

2.10

In drie EU-lidstaten (Polen, Hongarije en Italië) zijn er inmiddels op basis van de in het IAO-Handboek geformuleerde principes door de nationale bureaus voor statistiek enquêtes gehouden over de omvang en de waarde van vrijwilligerswerk, terwijl deze in enkele andere landen op stapel staan (11). De gegevens over 2011 voor Polen staan inmiddels ter beschikking. Hieruit blijkt dat formeel en informeel vrijwilligerswerk tezamen genomen overeenkomt met het werk van 9,6% van degenen die actief zijn in de totale nationale economie (incl. vrijwilligerswerk), en met 2,8% van het bbp in de brede zin des woords. In Polen, waar familiebanden (in ruime zin opgevat) bijzonder hecht zijn, is vrijwilligerswerk voornamelijk informeel van karakter. Het aandeel informeel vrijwilligerswerk als percentage van het aantal personen dat actief is in de nationale economie, waartoe ook vrijwilligerswerk wordt gerekend, bedraagt 8%, terwijl de bijdrage ervan aan het bbp in de brede zin des woords 2,2% is. Voor formeel vrijwilligerswerk bedragen deze percentages resp. 1,6 en 0,6% (12).

3.1

Zoals hierboven reeds vermeld wordt het onder verantwoordelijkheid van de IAO gepubliceerde handboek over het meten van vrijwilligerswerk in bijna alle documenten van de EU over dit onderwerp ter sprake gebracht als een geschikt model voor het verrichten van onderzoek op dit gebied. De in dit handboek aangereikte methodologische oplossingen zijn ook door de Internationale Conferentie van arbeidsstatistici aangeduid als een geschikt uitgangspunt voor onderzoek op het gebied van vrijwilligerswerk, dat zou moeten worden meegenomen in de officiële arbeidstatistieken (13). De in het handboek aanbevolen oplossingen hebben ook op steun kunnen rekenen van stakeholders uit de derde sector en er zijn tal van ngo's die dit model promoten voor het verrichten van onderzoek naar vrijwilligerswerk (14).

3.2

De methodologische aanpak zoals voorgesteld in het IAO-Handboek, is ook een antwoord op het ontbreken van gegevens over vrijwilligerswerk in de derde sector resp. het gebrek aan samenhang tussen deze gegevens, een probleem dat duidelijk aan het licht is gebracht door het Comparative Nonprofit Sector Project en achteraf is aangeduid als een ernstige belemmering voor het opstellen van nauwkeurige statistieken voor nationale rekeningen en de satellietrekening van de non-profitsector (15).

3.3

De methodologische aanpak is gebaseerd op een operationele definitie van het in het handboek als „vrijwilligerswerk” aangeduide verschijnsel. Het gaat hier niet om een of meer specifieke termen die uniform worden gebruikt bij onderzoek in de landen waar enquêtes worden gehouden, maar eerder om een descriptieve definitie waarin vier fundamentele kenmerken worden opgesomd. Onder vrijwilligerswerk worden activiteiten verstaan die:

Het IAO-Handboek bevat een groot aantal aanvullende toelichtingen die weinig twijfel laten omtrent een juiste interpretatie van de criteria (16).

3.4

De breedte van het onderzoeksterrein, zoals in het handboek aangegeven, maakt het mogelijk om tegemoet te komen aan de informatiebehoeften van een groot aantal stakeholders. De centrale definitie van vrijwilligerswerk in het handboek impliceert een breed scala aan onderzoeksactiviteiten, die zowel betrekking hebben op formeel vrijwilligerswerk (door de IAO aangeduid als indirect vrijwilligerswerk) als op informeel vrijwilligerswerk (door de IAO aangeduid als direct vrijwilligerswerk). Verder is de aandacht niet uitsluitend gericht op één enkele sector, maar gaat het om vrijwilligerswerk in zowel de derde sector als bij overheidsinstellingen. In het handboek wordt o.a. opgeroepen om de gegevens te differentiëren naar actieterrein en institutionele sector. De gegevens die worden verzameld, dienen zowel duidelijk omschreven als gebruiksvriendelijk te zijn.

3.5

Het in het IAO-Handboek voorgestelde onderzoeksmodel gaat uit van een aantal algemene beginselen die borg staan voor de onderlinge consistentie, los van het type enquête waarop het onderzoek is gebaseerd:

3.6

De voorgestelde methodologie maakt het mogelijk om de onderzoeksactiviteiten primair te richten op het verzamelen van gegevens die dienen om de omvang en waarde van vrijwilligerswerk te kwantificeren in economische standaardeenheden, waardoor vergelijking met de nationale werkgelegenheidssituatie of het bbp mogelijk wordt. De verzamelde gegevens kunnen worden gebruikt om de omvang en waarde te bepalen van verschillende vormen van vrijwilligerswerk, opgesplitst naar institutionele en economische sector, het type activiteit, de regio, het niveau van verstedelijking e.d.

3.7

Aan de hand van de gegevens die worden verzameld door gebruik te maken van de vrijwilligerswerkmodule, kunnen ook allerlei analyses van sociale aard worden uitgevoerd. Het is mogelijk om analyses te maken van de wijdverbreidheid en mate van intensiteit van vrijwilligerswerk en van de vormen waarin dit gestalte krijgt (uitgevoerd voor personen of voor organisaties; in het geval van formele structuren kan het terrein waarop de activiteit wordt verricht resp. de sector worden gespecificeerd). Dankzij dit soort analyse kan rekening worden gehouden met de verschillende eigenschappen van vrijwilligers: demografische kenmerken (leeftijd, geslacht, gezinssituatie e.d.); plaats van activiteit (bijv. regio, omvang van locatie), en professionele achtergrond, opleidingsniveau en materiële status. Door de vrijwilligerswerkmodule uit te breiden met aanvullende vragen wordt het ook mogelijk om te kijken naar de beweegredenen van vrijwilligers, de overwegingen op grond waarvan wordt besloten juist geen vrijwilligerswerk te verrichten enz.

3.8

Dit vloeit voort uit de noodzaak om het aantal uren dat wordt besteed aan vrijwilligerswerk, zo nauwgezet mogelijk vast te stellen. Daarentegen is de periode van vier weken een stuk korter dan de gangbare limiet van één jaar die bij de meeste onderzoeken naar vrijwilligerswerk wordt toegepast. De kortere referentieperiode vertaalt zich in lagere cijfers voor de omvang van vrijwilligerswerk (aantal vrijwilligers) en bergt het gevaar in zich dat de resultaten die worden verkregen, een vertekend beeld opleveren door seizoensinvloeden. Aanbevolen wordt daarom om weliswaar vast te houden aan de periode van vier weken, zodat onderling kan worden vergeleken, maar om daarnaast op zoek te gaan naar methoden om seizoensinvloeden te neutraliseren en te zorgen voor een toereikende steekproefgrootte, zodat er genoeg vrijwilligers aan de enquête meedoen om verdere schattingen te kunnen maken van het aantal uren per categorie.

3.9

De in het handboek aanbevolen methode voor onderzoek naar vrijwilligerswerk is de module van een arbeidskrachtenenquête (LFS) of andere gezinsenquête. Gebruik van een LFS als platform biedt een reeks voordelen:

3.10

Onderzoek naar vrijwilligerswerk op basis van een LFS-module kent ook bepaalde beperkingen en problemen, waarvoor oplossingen zullen moeten worden gevonden in overeenstemming met de plaatselijke omstandigheden of op basis van een overkoepelende aanpak:

3.11

Het handboek over het meten van vrijwilligerswerk is een omvattend document, waarin o.a. richtsnoeren inzake het organiseren en verrichten van onderzoek worden aangereikt en aanbevelingen worden gedaan over de wijze waarop resultaten kunnen worden uitgewerkt en gepresenteerd. Voor het bepalen van de waarde van vrijwilligerswerk beveelt het handboek aan om gebruik te maken van de methode van de volledige vervangingskosten, waarbij wordt uitgegaan van de gemiddelde waarde van het loon in de nationale economie, zoals vastgesteld voor het soort activiteit (beroepsmatig uitgeoefend), de bedrijfstak en de sector waartoe de institutionele organisatie via welke het vrijwilligerswerk wordt verricht, behoort.

3.12

Los van de overkoepelende aanpak van de voorgestelde oplossingen en de gedegen argumenten hiervoor biedt het IAO-Handboek op tal van terreinen behoorlijk veel speelruimte voor individuele landen om op grond van de omstandigheden ter plaatse eigen beslissingen te nemen. Dit betreft bijv. aanpassing van de definitie aan de plaatselijke situatie en de mate van gedetailleerdheid bij het berekenen van de waarde van vrijwilligerswerk (andere voorbeelden worden in par. 3.10 gegeven). Wel zullen met het oog op de internationale vergelijkbaarheid van de gegevens de belangrijkste elementen uit de definities van vrijwilligerswerk moeten worden gebruikt.

3.13

De speelruimte die het handboek biedt, komt voort uit het verlangen naar brede, universele toepasbaarheid, los van de grote culturele en maatschappelijke verschillen op mondiaal niveau. Binnen de EU zijn deze verschillen relatief gering, waardoor een meer uniforme methodologie tot de mogelijkheden behoort en er dus ook beter vergelijkbare gegevens kunnen worden verkregen.

4.1

Gelet op de grote behoefte die er is aan gegevens over vrijwilligerswerk — in verband met de sleutelrol die dit soort werk speelt bij het genereren van inclusieve groei en het versterken van de sociale samenhang, het sociale en menselijke kapitaal, het informele onderwijs, de integratie op de arbeidsmarkt en de solidariteit tussen de generaties — zullen op EU-niveau de voorwaarden moeten worden geschapen voor ondersteuning van systematisch vergelijkend onderzoek naar vrijwilligerswerk in de lidstaten. Het EESC begrijpt dat alle nieuwe activiteiten die worden ondernomen door de Europese instellingen en de lidstaten, alleen succes kunnen hebben als gezorgd wordt voor voldoende financiële stabiliteit, en is dan ook bereid om alle mogelijke manieren te bestuderen waarop het onderzoek naar het meten van vrijwilligerswerk kan worden ondersteund en gefinancierd, m.i.v. het voorstel dat in par. 4.2 aan de orde komt.

4.2

In de lijn van de aanbevelingen uit EU-documenten waarin de lidstaten worden opgeroepen om onderzoek te verrichten naar vrijwilligerswerk aan de hand van het IAO-Handboek, dringt het EESC er bij de Europese Commissie op aan, de komende jaren te werken aan een gestandaardiseerde methodologie voor onderzoek naar vrijwilligerswerk en zorg te dragen voor de goedkeuring ervan via een daartoe strekkende verordening, waarin de lidstaten worden verplicht om regelmatig onderzoek te verrichten.

4.3

Voorafgaande aan de goedkeuring van de verordening zou de Europese Commissie stappen moeten ondernemen ter ondersteuning van methodologische werkzaamheden en verkennende studies die erop gericht zijn om een reeks samenhangende uitgangspunten te formuleren voor onderzoek naar vrijwilligerswerk door de centrale bureaus voor de statistiek in de lidstaten, zulks op basis van de belangrijkste beginselen uit het IAO-Handboek en de ervaringen van de landen die reeds onderzoek hebben verricht aan de hand van de hierin beschreven oplossingen.

4.4

Gezien de grote behoefte aan gegevens over de wijdverbreidheid van formeel en informeel vrijwilligerswerk en de impact ervan op het algehele welzijnsniveau en op een aantal specifieke terreinen van het openbare leven in afzonderlijke landen en de EU als geheel, zouden de juiste voorwaarden moeten worden geschapen op basis waarvan de Europese Commissie adequaat geharmoniseerde gegevens uit studies in de lidstaten en op EU-niveau kan verzamelen en toegankelijk kan maken. Eén van de mogelijkheden om onderzoek te verrichten naar de effecten van vrijwilligerswerk zou bijv. de Enquête Volwassenenonderwijs kunnen zijn, waarmee gegevens over de invloed van vrijwilligerswerk op de verwerving van vaardigheden die van pas komen om een gewenste baan te krijgen, zouden kunnen worden verzameld en geanalyseerd.

4.5

De economische waarde van vrijwilligerswerk moet onder ogen worden gezien en worden erkend door de autoriteiten. De Europese Commissie en de lidstaten moeten regels opstellen die het mogelijk maken om de economische waarde van vrijwilligerswerk aan te merken als een van de manieren om door de overheid gesubsidieerde projecten te cofinancieren. De ervaringen en gegevens die het resultaat zijn van onderzoek naar de economische waarde van vrijwilligerswerk aan de hand van een in de hele Europese Unie uniform toegepaste methodologie, zouden van groot nut zijn als er praktische oplossingen uitgewerkt moeten worden.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/18

1.1

Het EESC juicht het debat over sociale-impactmetingen voor sociale ondernemingen toe, maar vindt dat er meer tijd moet worden uitgetrokken voor dit complexe onderwerp. De Commissie zou in eerste instantie moeten beginnen met het verzamelen van gegevens voor een vergelijkend onderzoek van sociale-impactmetingen in de lidstaten. Maar zij zou dit onderwerp ook verder moeten uitdiepen in het kader van de sociale dimensie van Europa.

1.2

Het EESC vreest dat een onjuiste of overhaaste aanpak een negatieve invloed kan hebben op het streven van de EU-instellingen om de ontwikkeling en groei van sociale ondernemingen te ondersteunen. Gezien de geringe bekendheid van deze sector in veel lidstaten, verzoekt het EESC de Commissie om voorrang te geven aan verdere bewustmaking en aan de volledige uitvoering van de agenda van het „Initiatief voor sociaal ondernemerschap”.

1.3

Het doel van sociale-impactmeting is het meten van de sociale resultaten en de impact die door bepaalde activiteiten van een sociale onderneming teweeg zijn gebracht, en niet het beoordelen van de ondernemingen zelf, ook al dragen de structuren van bedrijven in de sociale economie bij tot het creëren van sociale waarde. Het is een doorlopend proces en een onlosmakelijk deel van de activiteit van de onderneming, alsook een belangrijk instrument voor strategische planning.

1.4

Het is moeilijk om voor één methode te pleiten en daarom raadt het EESC de Commissie aan om, in plaats van een nieuwe methode te ontwikkelen, het bewustzijn omtrent de meest gangbare principes te vergroten. Wat deze gemeen hebben, is dat het bottom-upinitiatieven zijn die een sociale verandering tot stand willen brengen op basis van een reële behoefte en reële activiteiten.

1.5

Een meetmethode moet worden ontwikkeld op basis van de kernresultaten van de sociale onderneming, moet bijdragen tot de bedrijfsactiviteiten en proportioneel zijn, en mag sociale innovatie niet in de weg staan. De methode moet een evenwicht zien te vinden tussen kwalitatieve en kwantitatieve gegevens, vanuit de gedachte dat het „verhaal” cruciaal is voor het meten van succes. Ook dient erop te worden gewezen dat de problemen die zich voordoen bij het vertalen van de resultaten van sociale-impactmeting van het microniveau naar het macroniveau (binnen de EU) nader moeten worden onderzocht.

1.6

Gezien het feit dat er met name in het geval van de sociaalondernemerschapsfondsen (EuSEF) (1) en het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (PESI) (2) behoefte is aan methoden voor het meten van sociale impact, raadt het EESC aan om de hiervoor ontwikkelde methoden uit te proberen, nauwgezet te monitoren en, indien nodig, aan te passen. Dit om ervoor te zorgen dat de toegang van sociale ondernemingen tot financiering via deze instrumenten er niet door wordt belemmerd. Zo kan de Commissie gemeenschappelijke richtsnoeren en beginselen opstellen voor wat moet worden gemeten, in plaats van hoe moet worden gemeten.

1.7

Het EESC zal zich met dit onderwerp blijven bezighouden en zal het uitwerken van een methode door de Commissie op de voet volgen om ervoor te zorgen dat de ontwikkeling van sociaal ondernemerschap in Europa niet wordt afgeremd. Bovendien zal het zich blijven mengen in een bredere discussie over hoe op termijn ook op andere terreinen naar sociale impact kan worden gekeken.

2.1

In de mededeling van de Commissie „Akte voor de interne markt II — Samen voor nieuwe groei” (3) wordt benadrukt dat er een methodologie moet worden opgezet om, in het kader van de tenuitvoerlegging van de sociaalondernemerschapsfondsen (EuSEF) en het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie (PESI), de sociaaleconomische voordelen van sociale ondernemingen te meten.

2.2

Met het oog hierop heeft een subgroep (4) van de brede adviesgroep voor sociaal ondernemerschap van de Commissie (GECES) de opdracht gekregen om na te gaan hoe sociale ondernemingen hun sociale impact kunnen meten.

2.3

In dit advies wordt de ontwikkeling van een Europese methode voor het meten van sociale impact beschreven vanuit het perspectief van sociale ondernemingen en hoofdzakelijk tegen de achtergrond van de EuSEF en het PESI. Maar gezien het belang van dit onderwerp zou het meten van sociale impact idealiter ook op andere terreinen moeten worden overwogen om een hap-snapbenadering te voorkomen.

2.4

Sociaal ondernemerschap komt de laatste tijd in tal van EU-initiatieven aan de orde. Ook het EESC heeft zich uitgebreid verdiept in dit onderwerp (5) en heeft zich onder meer gebogen over de problematiek rond de EuSEF en sociale ondernemingen (6). Een centraal element hierbij is de lancering van het „Initiatief voor sociaal ondernemerschap” (7) van de Commissie, dat tot doel heeft de ontwikkeling en groei van sociaal ondernemerschap en sociale ondernemingen in de EU te bevorderen.

2.5

Sociale ondernemingen worden opgericht voor sociale doeleinden en zijn actief in de sociale economie. Ter wille van de consistentie is het van belang dat de definitie van sociale ondernemingen die in het Initiatief voor sociaal ondernemerschap wordt gebruikt, ook in latere verordeningen, normen of programma's wordt gehanteerd. Het betreft hier immers een ruime definitie van het begrip, die van toepassing is op de verschillende modellen in de lidstaten.

2.6

Het is echter niet de bedoeling om er in dit advies voor te ijveren dat alle bedrijven in de toekomst langs de sociale meetlat worden gelegd. Ook mag deze materie niet worden verward met initiatieven betreffende maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) of met de verplichting van alle werkgevers om te zorgen voor redelijke arbeidsomstandigheden en zich aan eventuele collectieve overeenkomsten te houden. Verder is het zo dat goede sociale prestaties en infrastructuur tot de verantwoordelijkheid van de lidstaten blijven behoren.

2.7

Hoewel dit advies alleen over de sociale impact van de activiteiten van sociale ondernemingen gaat en niet over de sociale ondernemingen zelf, zijn de structuur en het bedrijfsmodel van een onderneming van essentieel belang voor het bewerkstelligen van sociale impact, door het internaliseren van de maatschappelijke kosten en het genereren van positieve externe effecten.

3.1

Lange tijd is economisch resultaat de belangrijkste graadmeter geweest van de ontwikkeling van organisaties en landen, ongeacht of economische dan wel maatschappelijke vooruitgang de grootste drijfveer is. Met het oog op een duurzame wereld moet een breder perspectief worden gekozen, d.w.z. dat naar de sociale, economische en milieugevolgen moet worden gekeken.

3.2

Het besef hiervan is de laatste jaren toegenomen. Het EESC heeft in 2008 een initiatiefadvies uitgebracht, getiteld Voorbij het BBP — maatstaven voor duurzame ontwikkeling  (8), waarin werd gewezen op de behoefte aan nieuwe methoden voor het meten van duurzaamheid en welvaart om in te spelen op maatschappelijke uitdagingen. Naar aanleiding hiervan kwam de Commissie in 2009 met het verslag Het BBP en verder — Meting van de vooruitgang in een veranderende wereld  (9), waarin werd geconstateerd dat er gebrek is aan nieuwe instrumenten voor het monitoren en meten van maatschappelijke ontwikkelingen. Daarnaast hebben ook andere actoren de stap gezet naar de ontwikkeling van nieuwe instrumenten, bijv. de Better Life Index van de OESO (10).

3.3

In een Europa dat zich midden in een crisis bevindt en waar de bestaande welvaartsmodellen op de schop gaan, is het belangrijker dan ooit te focussen op reële waardeschepping. Dit is een punt dat onlangs nog is onderstreept in de initiatieven ter bevordering van de sociale dimensie van de EMU (11), waarin wordt voorgesteld om economische verslaggeving aan te vullen met sociale indicatoren en acties. Deze redenering duikt tegenwoordig in veel EU-documenten op, waar het meten en monitoren van sociale meerwaarde, verandering en impact voorwaarden zijn voor de succesvolle uitvoering van richtlijnen, programma's of activiteiten.

3.4

Het meten van sociale impact is een belangrijk onderwerp en van cruciaal belang voor het herstel van de sociale dimensie in Europa. Het EESC vraagt zich dan ook af waarom de Commissie zo overhaast te werk gaat en zou willen dat er meer tijd wordt uitgetrokken voor een uitgebreide discussie over dit onderwerp in ruimere zin, zodat de meest geschikte methodologie wordt gekozen. Ook dient te worden vermeld dat de Commissie, gezien de ultieme doelstelling van dit alles, nl. sociale ondernemingen helpen hun missie te volbrengen, voorzichtig moet zijn met het ontwikkelen van instrumenten die contraproductief kunnen werken.

3.5

Daar komt nog bij dat sociaal ondernemerschap en de sociale economie in veel lidstaten zeer weinig bekendheid genieten en erkenning krijgen. Als het uitgangspunt in de discussie de sociale impact is in plaats van de bevordering van een klimaat dat de ontwikkeling van sociale ondernemingen mogelijk maakt, kan dat de ontwikkeling van deze sector schaden. Het EESC verzoekt de Commissie derhalve met klem om voorrang te geven aan de volledige uitvoering van het Initiatief voor sociaal ondernemerschap, zodat er eerlijke en transparante voorwaarden gelden voor sociale ondernemingen in alle lidstaten, alvorens een initiatief voor het meten van sociale impact te lanceren.

4.1

Het meten van sociale impact is goed voor alle sectoren in de samenleving. Voor een sociale onderneming is het bereiken van een positieve sociale impact het kerndoel en veelal een vast en wezenlijk onderdeel van de bedrijfsactiviteit. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen sociale resultaten en bedrijfsresultaten; het is de sociale impact die moet worden gemeten, niet de organisatie.

4.2

Er zijn overeenkomsten in de wijze waarop stakeholders sociale impact omschrijven, maar er zijn ook verschillen. Het EESC beklemtoont het belang van een gemeenschappelijke opvatting en stelt voor het begrip te omschrijven als 'de sociale resultaten en impact die door bepaalde activiteiten van een sociale onderneming teweeg worden gebracht'.

4.3

Ook dient erop te worden gewezen dat bij impactmeting niet alleen de beoogde resultaten worden gemeten, maar ook het gehele resultaat (beoogd en niet-beoogd) en de impact ervan.

4.4

Het beoordelen van sociale impact is een uitdaging omdat het verband tussen activiteit en resultaat soms moeilijk aan te tonen is. Positieve effecten zijn vaak kwalitatief van aard en soms alleen over een langere periode zichtbaar. Wie probeert een activiteit in cijfers uit te drukken loopt een flink risico dat de informatie die wordt verkregen, niets vertelt over wat men wilde meten of dat niet op de juiste wijze doet. Sociale ondernemingen mogen daarom niet onder druk worden gezet om 'meten' gelijk te stellen aan 'kwantificeren' door zich alleen te richten op activiteiten die gemakkelijk worden gemeten, gekwantificeerd of extern erkend.

4.5

In plaats daarvan moet kwantificering worden beschouwd als één manier om te meten, naast kwalitatief georiënteerde benaderingen, zoals narratieve methoden. Deze alternatieve, of complementaire, manier om informatieve verhalen te verzamelen die het perspectief van de begunstigde weergeven is cruciaal voor het beoordelen van de „toegevoegde waarde” van de activiteiten van een sociale onderneming. Bovendien moet erop worden gewezen dat het meten van toegevoegde waarde niet noodzakelijkerwijs hoeft te resulteren in een eindcijfer, maar best een combinatie van cijfers en tekst kan zijn.

4.6

Om wegwijs te worden in deze complexe materie adviseert het EESC de Commissie om te beginnen met het verzamelen van gegevens over bestaande methoden, als uitgangspunt voor een vergelijkend onderzoek tussen de lidstaten.

5.1

Een voorwaarde voor een EU-methode om sociale impact te meten in de huidige EU-context (EuSEF en PESI) is betrokkenheid van belanghebbenden, waaronder sociale ondernemingen, gebruikers, beleidsmakers en financiers, en eventueel ook sociale dienstverleners, overheidsinstanties en sociale partners. Deze benadering waarbij wordt gestreefd naar betrokkenheid van de belanghebbende partijen beoogt onderling vertrouwen te scheppen teneinde een gemeenschappelijke visie op de gewenste impact te vormen.

5.2

Een eerste vereiste hiervoor is dat er consensus bestaat over de begrippen die ten grondslag liggen aan sociale-impactmetingen. Termen als input , output , resultaat en impact worden vaak verschillend gedefinieerd in verschillende contexten. Het is belangrijk dat belanghebbenden dezelfde zienswijze delen omtrent deze termen.

5.3

Wanneer alleen naar output wordt gekeken (bijv. het aantal mensen dat deelneemt aan een cursus), wordt de werkelijke impact van de activiteit niet beoordeeld. Het is dan ook belangrijk in te zien dat bij sociale-impactmeting de overstap wordt gemaakt van het meten van output naar het meten van impact. Zo kan de werkelijke toegevoegde waarde worden vastgesteld, rekening houdend met de complexiteit en het multidisciplinaire karakter van sociale-impactmeting.

5.4

Vooral de problemen die zich voordoen bij het vertalen van de resultaten van sociale-impactmetingen van het microniveau naar het macroniveau (binnen de EU) moeten nader worden onderzocht; dat geldt ook voor de wijze waarop de rechten en behoeften van individuen en bedrijven in de meetmethoden worden geëerbiedigd.

6.1

Sociale impact wordt op veel verschillende manieren gemeten; daarom is het moeilijk om voor één enkele methode te pleiten of zelfs maar verschillende methoden met elkaar te vergelijken (12). Er zijn een heleboel methoden ontwikkeld, veelal via verschillende EQUAL-projecten (13). Wat deze gemeen hebben, is dat het bottom-upinitiatieven zijn die een gewenste sociale verandering tot stand willen brengen en gebaseerd zijn op een reële behoefte en reële activiteiten.

6.2

De meest bekende methoden zijn social return on investment (SROI), een resultaatgericht concept dat bedoeld is om de door een organisatie voortgebrachte sociale, milieu- en economische waardeschepping in beeld te brengen, en social accounting, een methode om de sociale doelstellingen van een organisatie te plannen, meten en evalueren (14). Een voorbeeld van een meer algemene methode om de sociale meerwaarde vast te stellen is de global reporting index (GRI), een systeem voor het rapporteren van duurzaamheid dat een kader biedt voor verslaglegging over sociale, milieu- en economische effecten. Maar er zijn nog veel meer methoden (15).

6.3

Wat deze methoden gemeen hebben, is dat zij uitgaan van het doel dat de sociale onderneming met haar activiteiten beoogt, en niet zijn gebaseerd op modellen van andere sectoren. In plaats van alleen resultaten te meten gedurende een bepaalde periode, gaat het hierbij vaak om een breder, niet-lineair proces zoals theory of change  (16), dat eenvoudig gezegd neerkomt op definiëren, kwantificeren en traceren. Door voor een dergelijke aanpak te kiezen gaat het meetproces zelf deel uitmaken van de bedrijfsplanning van de onderneming en wordt het een belangrijk instrument voor interne verbetering.

6.4

Bij het ontwerpen van methoden voor het meten van sociale impact moet in gedachten worden gehouden dat deze proportioneel moeten blijven en de sociale onderneming moeten ondersteunen. Veel sociale ondernemingen zijn kleine en jonge bedrijven met beperkte middelen om ingewikkelde methoden toe te passen. Daarom beveelt het EESC aan dat andere belanghebbenden (EU, fondsbeheerders), en niet de sociale ondernemingen zelf, de kosten dragen van de impactmeting om ervoor te zorgen dat de bureaucratische last beperkt blijft en proportioneel is.

6.5

Als er indicatoren worden overwogen, dan stelt het EESC voor dat deze door de sociale ondernemingen worden gekozen, via interviews met gebruikers en belanghebbenden. Indicatoren kunnen bijvoorbeeld zijn „vermeden kosten voor de samenleving” of door de sociale onderneming „veroorzaakte impact”, maar ook de belangenbehartiging door ondernemingen en de structuur en modellen van bedrijven.

6.6

De Commissie zou moeten overwegen om, overeenkomstig de aanbevelingen van het EESC, aan de hand van de bestaande methoden een EU-kader te ontwikkelen dat aansluit bij de specifieke regelingen die in sommige lidstaten bestaan en hun welzijnszorgmodellen en bij de sociale ondernemingen zelf.

7.1

Aangezien het buitengewoon moeilijk is om voor één methode te pleiten of voor standaardindicatoren om sociale impact te meten, moet de Commissie allereerst het bewustzijn omtrent de meest gangbare principes en bestaande methoden vergroten en ondernemingen aanmoedigen om hiervan gebruik te maken. Op grond van de ervaringen die hiermee worden opgedaan kan de Commissie gemeenschappelijke richtsnoeren opstellen voor het meten van sociale resultaten in plaats van output, teneinde een kader van beginselen vast te stellen voor wat moet worden gemeten in plaats van te definiëren hoe sociale impact moet worden gemeten.

7.2

Gezien de complexiteit van deze materie beveelt het EESC aan om eerst de methoden die voor de EuSEF en het PESI zijn ontwikkeld uit te proberen. Dan kan de Commissie van nabij de impact ervan volgen en, indien nodig, correcties aanbrengen. Alle verzamelde gegevens moeten worden uitgesplitst naar geslacht, zodat de rol van vrouwen in sociaal ondernemerschap kan worden erkend en de toewijzing van middelen transparant verloopt. Dit helpt ervoor te zorgen dat de gebruikte methoden de toegang tot financiële middelen voor de beoogde doelen niet beperken.

7.3

Bij het opzetten van deze proefprojecten moet de Commissie ook kijken naar aspecten als de bevoegdheid en het doel van de „auditor”/stakeholder. Dit hangt nauw samen met bijkomende kosten en motieven van deze actoren. Het EESC verzoekt de Commissie met klem om deze kosten zoveel mogelijk tot een minimum te beperken, ook bij het vaststellen van de eisen voor metingen, om onnodige administratieve rompslomp te vermijden en de sociale ontwikkeling niet uit balans te brengen.

7.4

Het risico bestaat dat de meetmethode die speciaal voor de EuSEF en het PESI is ontwikkeld, voorrang krijgt bij de tenuitvoerlegging van andere instrumenten en regels met betrekking tot sociaal ondernemerschap op nationaal, regionaal en lokaal niveau. Een ontoereikende of onjuiste meting van sociale impact kan sociale innovatie en experimenten in de weg staan. Om dit risico te beperken zou de Commissie bewustmakingsacties en opleidingsprogramma's moeten aanbieden in de lidstaten.

7.5

Dit advies is een eerste onderdeel van de werkzaamheden van het EESC op het gebied van sociale-impactmeting. Het is een reactie op de huidige werkzaamheden van de Commissie op dit vlak. Het EESC vindt het echter essentieel dat deze discussie wordt voortgezet en uitgebreid, en zal de werkzaamheden van de Commissie dan ook nauwgezet volgen. Ook wil het in het kader van zijn andere beleidswerkzaamheden aandacht blijven besteden aan dit onderwerp.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/23

1.1

De negatieve sociale en economische impact van de crisis en een gebrek aan structurele hervormingen vormen een voedingsbron voor armoede en uitsluiting in Europa en dat tegen de achtergrond van vergrijzing, aanzwellende migratiestromen en toenemend Euroscepticisme. Dit alles schreeuwt om een politiek model waarin solidariteit en de fundamentele waarden van de Europese sociale verworvenheden weer tot leven komen.

1.2

denkt het Comité dat het vaststellen van een Europees minimuminkomen (MI) in een dergelijke kritieke periode zal bijdragen tot economische, sociale en territoriale cohesie, bescherming van grondrechten, waarborging van evenwicht tussen economische en sociale doelstellingen en een rechtvaardige herverdeling van hulpbronnen en inkomen,

1.3

vond er een intensieve discussie binnen de EESC-organen plaats en het Comité benadrukt het dat er in de Unie middels een kaderrichtlijn tijdig voor een toereikend MI moet worden gezorgd teneinde armoede efficiënt te bestrijden en inclusie in de arbeidsmarkt te vergemakkelijken, zoals bepleit wordt door het Comité van de Regio's (1) en verschillende organisaties voor de bestrijding van armoede (2). Daarom wordt de Commissie ertoe opgeroepen om, in overleg en in lijn met de resolutie van het Europees Parlement (EP) van 2011 (3), daaraan te werken.

1.4

Ook wordt de Commissie verzocht om financieringsmogelijkheden voor het MI te onderzoeken en daarbij vooral te kijken naar perspectieven voor een toereikend Europees fonds.

1.5

Daarnaast moeten er meer maatregelen worden genomen ter verwezenlijking van de doelstellingen werkgelegenheid, armoede/sociale uitsluiting van de strategie Europa 2020. Tot die maatregelen dienen te behoren 1) blijven streven naar de verwezenlijking van horizontale werkgelegenheidsdoelstellingen 2) het vaststellen van reductiedoelstellingen voor de drie indicatoren die de samengestelde indicator voor armoede en sociale uitsluiting vormen, 3) het vaststellen van Europese en nationale subdoelstellingen voor groepen die een hoger armoederisico dan het gemiddelde kennen (bijv. kinderen en éénoudergezinnen) en voor mensen met een laag loon, 4) het onderzoeken van de wijze waarop de lidstaten het armoedeniveau berekenen en hun doelstellingen vastleggen en 5) het verkrijgen van de toezegging van de lidstaten om ernaar te blijven streven dat de combinatie van hun respectieve doelstellingen de globale doelstelling van de Unie kan verwezenlijken.

1.6

Er moeten sociale-effectbeoordelingen worden gemaakt van de maatregelen die zijn vervat in de nationale hervormingsprogramma's, de nationale sociale verslagen en de plannen voor financieel herstel, om te voorkomen dat die armoede en sociale uitsluiting verergeren en om het maatschappelijk middenveld nauwer te betrekken bij het opstellen van die programma's en verslagen.

1.7

Ten slotte moet de toename van armoede en sociale uitsluiting scherper in het oog worden gehouden en ook wordt de Commissie verzocht om per land en iedere keer wanneer geboden bij de evaluatie van de plannen en verslagen met specifieke aanbevelingen voor sociale inclusie te komen. Dit zou zij ook moeten doen voor de landen die onder de speciale bijstandsprogramma's van de Commissie, de ECB en het IMF vallen.

1.8

Een fatsoenlijke baan is de beste garantie tegen armoede en sociale uitsluiting en de Commissie wordt er daarom toe opgeroepen om samen met de lidstaten het Groei- en werkgelegenheidspact uit te voeren om groei, concurrentievermogen en werkgelegenheid te bevorderen. Ook is het ingenomen met de intentie van Comissaris Tajani om de Europese industrie en haar banenpotentieel te versterken.

1.9

Het is verder van groot belang dat er meer werknemers, werklozen en kwetsbare sociale groepen deelnemen aan programma's van levenslang leren om zodoende hun beroepskwalificaties te verbeteren en nieuwe vaardigheden op te doen, waardoor ze wellicht sneller een nieuwe — of betere — baan kunnen vinden en hun productiviteit verhogen.

2.1

Een gegarandeerd minimuminkomen (GMI) is een belastingvrije inkomenssteun die als een vangnet dient voor diegenen die niet voor sociale uitkeringen in aanmerking komen (4). Als laatste redmiddel tegen armoede is het onlosmakelijk verbonden met het recht op een waardig leven voor mensen en hun afhankelijken die geen andere bron van inkomsten hebben (5). Het GMI mag niet worden verward met het „minimumloon”, dat via wetgeving of cao's wordt vastgesteld.

2.2

Artikel 10 (2) van het Handvest van de sociale grondrechten van werknemers (1989) (6) bevat het recht op voldoende middelen en sociale bijstand voor personen buiten de arbeidsmarkt die onvoldoende bestaansmiddelen hebben.

2.3

Het Handvest van grondrechten van de EU (2000), dat als onderdeel van het nieuwe hervormingsverdrag rechtens bindend is, bevat de volgende bepalingen: „De menselijke waardigheid is onschendbaar. Zij moet worden geëerbiedigd en beschermd.” (artikel 1) en „Om sociale uitsluiting en armoede te bestrijden, erkent en eerbiedigt de Unie het recht op sociale bijstand en op bijstand voor huisvesting, teneinde eenieder die niet over voldoende middelen beschikt een waardig bestaan te verzekeren.” (artikel 34, lid 3).

2.4

Krachtens artikel 153, lid 1, onder h) van het VWEU vaardigt de Unie wetgeving uit ter ondersteuning en aanvulling van het optreden van de lidstaten met betrekking tot de integratie van personen die van de arbeidsmarkt zijn uitgesloten. Voorts houdt de Unie krachtens de horizontale sociale clausule van artikel 9 VWEU bij de bepaling en uitvoering van haar beleid en optreden rekening met de eisen in verband met een hoog niveau van werkgelegenheid, adequate sociale bescherming en bestrijding van sociale uitsluiting.

2.5

De Raad beveelt in Aanbeveling 92/441/EEG (7) de lidstaten aan „het fundamentele recht van personen te erkennen op inkomsten en prestaties die toereikend zijn om een menswaardig bestaan te leiden, en hun stelsel van sociale bescherming (…) aan te passen”. Verder worden de lidstaten tot gemeenschappelijke uitvoeringscriteria opgeroepen, maar een onderdrempel op EU-niveau wordt niet genoemd.

2.6

In de Aanbeveling van de Commissie van 2008 (8) wordt adequate inkomenssteun erkend als één van de drie pijlers van actieve inclusie en wordt benadrukt dat er financiële steun moet worden verleend op het gebied van werkgelegenheid, opleiding en andere maatregelen ten behoeve van sociale inclusie.

2.7

Bestrijding van armoede en sociale uitsluiting vormt een van de hoofddoelstellingen van Europa 2020, waarbij een Europees platform tegen armoede en sociale uitsluiting werd opgericht. (9) Dat heeft voor het eerst een streefcijfer vastgesteld voor de reductie van armoede en sociale uitsluiting: een vermindering met minstens 20 miljoen mensen in 2020. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een combinatie van drie indicatoren: armoederisico (het percentage mensen met een inkomen van 60% van het nationale gemiddelde), ernstig gebrek aan goederen (een gebrek aan middelen dat wordt vastgesteld aan de hand van een specifieke lijst van goederen) en een zeer lage arbeidsintensiteit (leven in een huishouden waar niemand werkt). (10) Het Comité schaarde zich achter het streefcijfer en benadrukte dat EU-beleid het armoederisico niet mag verhogen (11).

2.8

De hoofddoelstelling van Europa 2020 aangaande de vermindering van armoede en sociale uitsluiting is gebaseerd op een reductie tot een absoluut aantal personen en verschilt daarmee van de voor andere hoofddoelstellingen gekozen aanpak (12). Die luiden namelijk in percentages waardoor de lidstaten naar hetzelfde percentage kunnen toewerken.

2.9

De lidstaten beslissen over hun doelstellingen en methoden. Hun cijfers blijven evenwel ver achter bij de 20 miljoen van Europa 2020. Geschat wordt een verschil van 5-8 miljoen tussen de hoofddoelstelling van Europa 2020 en het totaal van de lidstaten (13). Verder zijn veel van de nationale hervormingsprogramma's vaag over het halen van de streefcijfers en ontbreken er toereikende maatregelen om sociale uitsluiting te voorkomen (14). Ook zijn de landen die specifieke bijstand van de Commissie, de ECB en het IMF ontvangen niet verplicht om afzonderlijke programma's in te dienen (15). Zij hoeven slechts verantwoording af te leggen overeenkomstig de voorwaarden van de respectieve regelingen, maar die bevatten geen maatregelen betreffende vermindering van armoede en sociale uitsluiting.

2.10

Het EP (16) roept de lidstaten in zijn resolutie van 2010 ertoe op om de juiste plannen voor het minimuminkomen te lanceren en een onderdrempel in te voeren van minstens 60% van het gemiddelde nationale inkomen. Ook vraagt het om striktere aanbevelingen. In zijn resolutie van 2011 (17) roept het de Commissie ertoe op om tot raadpleging over te gaan over een wetgevingsvoorstel voor een adequaat MI.

3.1

Het Comité beseft dat armoede een schending van de mensenrechten belichaamt. Daarom moet er dus alles aan worden gedaan om de doelstellingen van artikel 3, lid 3, van het VEU te realiseren en vormt de eliminatie van armoede een uitdaging voor het gehele continent.

3.2

De crisis en het gebrek aan structurele hervormingen hebben sinds 2008 in veel landen geresulteerd in meer risico's op armoede en sociale uitsluiting en uitsluiting van de arbeidsmarkt (18). De meest recente cijfers van Eurostat (19). bevestigen dat 24,2% van de EU-bevolking (119,7 miljoen mensen) het risico op armoede en sociale uitsluiting loopt (20) In 2011 steeg dat percentage in 19 lidstaten, en tussen 2008 en 2011 is het aantal armen of sociaal uitgeslotenen met 4 miljoen toegenomen. Verder werden de drie individuele indicatoren voor dat risico er sinds 2008 alleen maar slechter op: nu beloopt het armoederisico 17%, voor ernstig gebrek aan goederen, 9% voor ernstige materieel gebrek en 10% voor een zeer lage arbeidsintensiteit (leven in een huishouden waar niemand werkt). In veel landen worden de armen alleen maar armer (21)!

3.3

Kinderen (personen maximaal 18 jaar oud) behoren met een „score” van 27,1% van de totale bevolking tot de grootste risicogroepen (22). Verder ligt het armoederisico in sommige landen relatief hoog voor 65-plussers (23).

3.4

Inkomensverschillen en sociale ongelijkheid zijn door de crisis fors toegenomen. Dat geldt voor de situatie binnen de lidstaten en ook wanneer men landen en regio's vergelijkt (24). Verder liep de achterstand van achtergestelde bevolkingsgroepen alleen maar op (25).

3.5

De crisis werpt licht op nieuwe vormen van armoede zoals gebrek aan een woning of energie, financiële uitsluiting (gebrek aan toegang tot basale bancaire diensten en krediet) en gezinnen die tot boven hun oren in de schulden zitten. Voorts liggen de sociale risico's voor vrouwen hoger dan voor mannen. Ook worden de meest kwetsbare groepen onevenredig door allerlei vormen van deprivatie geraakt. Daarbij valt te denken aan ouderen (vooral hoogbejaarden en oude vrouwen), gehandicapten, chronisch zieken, éénoudergezinnen en gezinnen met een laag inkomen, immigranten en etnische minderheden zoals de Roma.

3.6

De werkgelegenheid en de sociale situatie in de EU situeren zich op een kritisch niveau. De werkloosheid blijft maar stijgen en bedroeg in januari 2013 26,2 miljoen personen, oftewel 10,8% van de beroepsbevolking (19 miljoen/11,9% in de eurozone) terwijl de economische situatie van gezinnen alarmerend is (26). Ook loopt de jeugdwerkloosheid in de Unie in de recordcijfers (23,6% van de jongeren van inzetbare leeftijd heeft geen baan en het perspectief op spoedig herstel daarvan wordt steeds kleiner).

3.7

Het Comité maakt zich grote zorgen over het groeiend aantal werkende armen dat onder meer voortvloeit uit de toename van onzekere banen en lage lonen. In 2011 leefden 8,9% van die mensen onder de armoedegrens en zij waren goed voor één derde van de beroepsbevolking die armoederisico's liepen (27).

4.1

Het Comité heeft een aantal adviezen (28) uitgebracht dat al dan niet direct met minimuminkomen en armoede te maken had en passende aanbevelingen gedaan. Gegeven de funeste uitwerking van de crisis zijn de opmerkingen en aanbevelingen van het EESC van 1989 (29) pertinenter dan ooit. Het steunt onder meer het Europees platform tegen armoede en sociale uitsluiting omdat de OMC samen met de horizontale sociale clausule ertoe kan bijdragen dat er voor een minimuminkomen kan worden gezorgd en armoede en sociale uitsluiting kunnen worden bestreden.

4.2

De urgentie van een MI-stelsel werd benadrukt tijdens een hoorzitting (30) die het Comité tijdens het opstellen van dit advies heeft georganiseerd. Daaraan werd deelgenomen door deskundigen en vooraanstaande personen die wilden meedenken over het terugdringen van armoede en de problemen waarop een Europees MI-stelsel stuit.

4.3

De multidimensionale aard van armoede (31) en sociale uitsluiting vergt een versterkte sociale dimensie van de Europese governance: sociaal duurzaam macro-economisch beleid is een conditio sine qua non om uit de crisis te geraken en sociale cohesie te concretiseren. Aanhoudende armoede en uitsluiting zijn funest voor de economie want zij drukken op het beschikbaar inkomen en de vraag, zij knagen aan het concurrentievermogen en beperken de nationale begrotingen.

4.4

Hier moeten prioriteiten en (met name monetair) beleid worden herzien, inclusief het Groei- en Stabiliteitspact, evenals het mededingings- en handelsbeleid en financieel en begrotingsbeleid.

4.5

Het Comité kan zich vinden in het geactualiseerde sociale investeringspakket van 20 februari 2013 (32), waarin de lidstaten ertoe worden opgeroepen om een toereikend MI te steunen, dat is gebaseerd op de op lokaal, regionaal en nationaal niveau gevoelde sociale behoeften, en om referentiebudgetten op te stellen met een lijst van goederen en diensten die een bepaald gezin nodig heeft om op een bepaald welvaartsniveau te leven, en zulks met een schatting van de maandelijkse of jaarlijkse kosten.

4.6

Ook dringt het Comité er bij de Commissie op aan om versneld haar belofte (33) na te komen om de lidstaten te steunen middels hervormingen aangaande sociale inclusie, ontwerp van een methode voor het opstellen van referentiebudgetten en toezicht op de doeltreffendheid van inkomenssteun via die budgetten (nadat die samen met de lidstaten zijn opgesteld).

4.7

Het Comité is er heilig van overtuigd dat het volgende het beste is om armoede te reduceren en sociale uitsluiting te vermijden: groei aanzwengelen, competitiviteit verhogen en betere randvoorwaarden voor het Europese bedrijfsleven creëren (minder administratieve rompslomp en meer toegang tot financiering). Dan kunnen die bedrijven groeien en banen scheppen voor mensen met de juiste vaardigheden.

4.8

Het Comité wijst op het belang van programma's voor levenslang leren ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, om kansen op een baan te vergroten, evenals de toegang tot kennis en tot de arbeidsmarkt. Er zouden meer werknemers, werklozen en kwetsbare sociale groepen moeten deelnemen aan deze programma's voor levenslang leren om zodoende hun beroepskwalificaties te verbeteren en nieuwe vaardigheden op te doen, waardoor ze wellicht sneller een nieuwe — of betere — baan kunnen vinden en hun productiviteit verhogen.

4.9

Verder is het voorstander van een samenhangende benadering van sociaal ondernemerschap met meer geld voor het Fonds voor sociaal ondernemen. Ook moet het juridische en administratieve klimaat worden verbeterd om de bedrijven van de sociale economie te steunen want die kunnen armoede bestrijden door voor groei, innovatie en banen te zorgen.

4.10

Ook heeft het waardering voor de recente aanbeveling inzake kinderarmoede (34), maar betreurt het dat de blootstelling van zo veel kinderen aan armoede niet tot één generatie beperkt blijft en dat het huidige beleid ter zake echt tekortschiet.

4.11

Het vreest dan ook dat de doelstelling van Europa 2020 betreffende armoede en sociale uitsluiting (minder dan 20 miljoen armen in 2020) niet zal worden gehaald.

4.12

Daarnaast heeft het moeten constateren dat er in de nationale hervormingsplannen veel verschil bestaat qua betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld en dat er in sommige lidstaten daar nauwelijks sprake van schijnt te zijn (35).

4.13

Voorts vormt het gebrek aan gegevens over inkomen en levensniveau een gebrek voor de uitvoering van Europa 2020.

5.1

Het Comité is er zich van ervan bewust dat verschaffing van een specifieke en centrale rol aan de Unie bij de bescherming van een MI een uitzonderlijk ingewikkeld politiek proces kan zijn vanwege de tussen de lidstaten bestaande economische verschillen, de uiteenlopende MI- stelsels (36) en sociale-beschermingsstructuren, subsidiariteit, de minestrone van rechten en plichten betreffende de bescherming van dat inkomen, de gecompliceerde interactie tussen beleid en resultaten en het concept van „solidariteit” in de Unie.

5.2

Die bescherming moet evenwel worden ingevoerd of versterkt, want 22 jaar na Aanbeveling 92/441/EEG ontberen nog veel lidstaten MI-stelsels en zijn deze stelsels niet overal toereikend of toegankelijk. En voorts is het ook nog eens zo dat de gecumuleerde doelstellingen van de lidstaten om armoede en sociale uitsluiting terug te dringen ver achterblijven bij de doelstellingen van Europa 2020 (37).

5.3

Gegeven de interactie tussen armoede en economie kan het minimuminkomen zeker een stabiliserende rol spelen om de sociale impact van de crisis te verzachten en anti-cyclisch te functioneren door de vraag op de interne markt aan te zwengelen.

5.4

Helaas lopen de nationale MI-stelsels fors uiteen wat betreft dekking, algemene toepasselijkheid en doeltreffendheid. Dat komt de armoedebestrijding niet ten goede en het gebrek aan efficiëntie van de regelingen blijkt maar al te duidelijk uit het feit dat er te weinig gebruik van wordt gemaakt. (38)

5.5

Verder hebben de OCM op sociaal gebied positieve resultaten opgeleverd, maar de bestaande instrumenten en structuren zijn nog niet volledig onderzocht en ook is de vooruitgang met de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting nog beperkt.

5.6

Het Comité beveelt als aanvulling op de OMC aan om een richtlijn uit te vaardigen waarmee het minimuminkomen in alle lidstaten een feit wordt en bestaande regelingen toereikender worden. Verder zou daarbij rekening moeten worden gehouden met de nationale situaties en een krachtig signaal moeten worden gegeven richting een sociale pijler van de Unie.

5.7

De voorgestelde richtlijn zou het volgende moeten bevatten: gemeenschappelijke normen en indicatoren, methoden voor toezicht op de uitvoering, en betrokkenheid van de sociale partners, begunstigden en andere stakeholders bij het op- of bijstellen van de nationale MI-regelingen.

5.8

Om solidariteit en sociale cohesie binnen en tussen de lidstaten te versterken, is het in de eerste plaats geboden dat begrotings- en macro-economisch beleid middels tenuitvoerlegging van bestaande strategieën ook dienen om de sociale-investeringsdoelstellingen van Europa 2020 te verwezenlijken. Daarbij moet gebruik worden gemaakt van bestaande instrumenten en structuren.

5.9

De inspanningen van de Unie om bescherming middels het MI te verhogen zijn gericht op ondersteuning van vooral de lidstaten die het meest behoefte hebben aan opening van markten, efficiënter en gecentreerder gebruik van de beschikbare fondsen en uitvoering van efficiënt macro-economisch beleid. Ook dient zij zonder dralen te bezien hoe de nodige fondsen kunnen worden verhoogd.

5.10

Weliswaar zijn de MI-stelsels direct verwant met systemen en afdrachten voor sociale bescherming, maar die stelsels mogen niet afhankelijk daarvan worden. Het Comité herinnert hier aan de voorwaarden die het al in 1989 heeft geformuleerd (39). Daarom moeten de MI-regelingen worden geflankeerd door algemeen beleid en gerichte maatregelen (men denke aan actief arbeidsmarktbeleid), outplacementdiensten, administratie van toewijzingen en arbeidsmarktprogramma's, opleiding, enz. Zulks omringd met maatregelen om de slagingskans voor werkzoekenden te verhogen. Ook essentieel zijn efficiënte arbeidsmarktinstanties, gezondheidszorg, huisvestingsbeleid en betaalbare, toegankelijke en kwalitatief hoogwaardige openbare diensten.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/32

1.1.

De Europese machinebouw (1) (MB) is van essentieel belang voor het economisch herstel van Europa en de ambitieuze doelstelling om de industriële productie voor 2020 meer dan 20 % van het bbp te laten stijgen. Maar ondernemingen moeten meer investeren om die groei te genereren, om de huidige trend te keren en om mensen aan het werk te helpen.

1.2.

Hiertoe moet Europa een duidelijke visie en doelen voor de industrie ontwikkelen. Dit moet leiden tot gecoördineerd beleid dat duidelijk gericht is op het concurrentievermogen van de Europese industrie, andere beleidsgebieden omvat en Europa aantrekkelijk maakt als vestigingsplaats voor bedrijven.

1.3.

Europa moet een positievere aanpak uitwerken voor veranderingen in de industrie, met name gezien de geslaagde overgang van de LMOE.

1.4.

Europa dient zijn voordelen beter te beseffen, ze te ontwikkelen en te versterken: goed opgeleide en gemotiveerde werknemers, een divers onderwijsaanbod, enorme wetenschappelijke kennis, veel wereldwijd leidende regionale clusters, goed geïntegreerde ketens van leveranciers en diensten, een goed-ontwikkelde vervoersinfrastructuur en een enorme interne markt met meer dan 500 miljoen consumenten en gedegen samenwerking met sociale partners.

1.5.

Om nieuwe investeringen aan te trekken moet Europa een strategie volgen die zijn industrie in de voorste gelederen van de technologische innovatie houdt; om de vereiste productieomvang en werkgelegenheid te bereiken, die in hoge mate het concurrentievermogen versterken, moet Europa aantrekkelijker worden voor ondernemingen die massaproducten maken, zowel in het hoge, lage en middensegment van technische producten. Het EESC verzoekt de Europese Commmissie een strategie uit te werken met een plan dat toont hoe Europa meer investeringen kan aantrekken in high tech-ondernemingen — inclusief moderne fabrieken die zijn voortgekomen uit de 4e industriële revolutie — en in hoogwaardige vaardigheden, waarbij innovatie in de gehele waardeketen wordt bevorderd.

1.6.

Subsidies voor Europees onderzoek moeten meer gerelateerd worden aan de behoeften van de industrie door bedrijven in een vroeg stadium bij het innovatieve proces te betrekken en door creatieve technieken in het midden- en kleinbedrijf (mkb) te steunen, zodat nieuwe ideeën eenvoudiger en sneller tot nieuwe producten leiden. Clusters van industriële ondernemingen en onderzoeksinstellingen moeten worden gestimuleerd en ondersteund.

1.7.

De Commissie moet meer doen om het bestaan van Europese ondernemingen aangenamer maken, vooral voor het mkb. Nieuwe technische en administratieve wetgeving moet alleen overwogen worden als de doelstellingen anderszins niet te bewerkstelligen zijn. De Commissie dient de aandacht meer te richten op een samenhangende toepassing van bestaande regels in alle lidstaten, harmonisatie en uitbreiding van het markttoezicht. De Commissie zou ook moeten ijveren voor een evenwichtige toepassing van die aanpak wereldwijd, in andere regio’s van de wereld.

1.8.

Nadelen, zoals de moeilijke toegang tot financiering, hoge energiekosten en kosten in verband met administratieve lasten en wetgeving, moeten worden teruggedrongen door consistente en voorspelbare wetgeving.

1.9.

Een hoge arbeidsparticipatie in Europa kan alleen worden gehandhaafd met werknemers die beter zijn opgeleid dan in concurrerende economieën. Maatregelen zijn geboden om jongeren, zowel mannen als vrouwen, te interesseren voor technische beroepen, met steeds geavanceerdere machines en diensten. Samenwerking van bedrijven met universiteiten en scholen, opleidingen en levenslang leren verdienen aanmoediging.

2.1.

De technische industrie in Europa is een zeer brede en uiteenlopende sector en betreft de NACE-codes 25, 26, 27, 28, 29.3, 32.11 en 33, met uitzondering van 33.15 tot en met 33.17. De technische industrie omvat doorgaans: de elektrotechnische en machine-industrie; de elektronica-industrie; de metaalproducten- en metaalbewerkingsindustrie.

2.2.

De gehele technische industrie in Europa omvat circa 130 000 ondernemingen, biedt werk aan meer dan 10,3 miljoen hoogopgeleide en vakbekwame mensen, zorgt voor een jaaromzet van zo’n 1 840 miljard euro en neemt ongeveer 1/3 van de totale uitvoer van de EU voor haar rekening.

2.3.

Door de productie van eindproducten en de levering aan andere sectoren van (onder)delen, instrumenten, machines, installaties, systemen, technologie enz. speelt deze industrie een centrale rol voor het technologische niveau van tal van andere sectoren en bepaalt ze de ontwikkeling van de samenleving ten aanzien van energie-efficiëntie, gezondheid, mobiliteit, communicatie en veiligheid.

2.4.

Vanwege de enorme omvang, grote werkgelegenheid en sterke exportgerichtheid is de technische industrie van cruciaal belang voor het economisch herstel van Europa en de ambitieuze doelstelling in de Commissiemededeling „Een sterkere Europese industrie om bij te dragen tot groei en economisch herstel”, te weten de huidige trend keren en de industriële productie tegen 2020 tot ruim 20 % van het bbp laten groeien.

2.5.

De Europese technische industrie moet beschouwd en geanalyseerd worden in het licht van de economische ontwikkeling in de EU; deze industrie is een integrale en essentiële schakel van de desbetreffende waardeketen. Zo gezien heeft deze industrie in wezen onder dezelfde problemen te lijden als de tegenhangers in die keten (staalindustrie, energiesector...).

3.1.1.

De Europese technische industrie voert een groot deel van haar productie uit. De laatste jaren zijn de investeringen achtergebleven ten opzichte van andere delen van de wereld. Hierdoor vindt er een gevaarlijke verplaatsing van waardeketens naar buiten Europa plaats en de Europese technische industrie heeft zo te kampen met steeds meer mondiale concurrentie.

3.1.2.

Noord-Amerika volgt een strategie die is gericht op herindustrialisatie en met name uitgaat van lage energiekosten en lagere arbeidskosten in de NAFTA. China en diverse landen in Zuidoost-Azië hebben aanzienlijke investeringen weten aan te trekken, met name in de sectoren elektriciteit en elektronica, en recentelijk ook in de machinebouw. Met door de overheid gesteunde ontwikkelingsplannen concurreren deze industrieën niet alleen met lage lonen; binnenkort zullen zij ook goederen met een hogere toegevoegde waarde produceren. Japan wint aan concurrentievermogen door de recente devaluatie van de yen met zo’n 30 %. Tot slot zijn Afrika en het Midden-Oosten er de laatste jaren in geslaagd investeringen in de industrie aan te trekken.

3.1.3.

Het streven naar een aandeel van 20 % van de industrie in het bbp vereist dat er jaarlijks minstens 400 000 nieuwe banen bij komen. Slechts indien Europa meer investeringen kan aantrekken ontstaan er genoeg banen en welvaart om de hoge sociale standaard in Europa te handhaven en om de doelstellingen van Europa 2020 gestalte te geven. En er zal alleen in Europa geïnvesteerd worden als het concurrerend is.

3.1.4.

Het is duidelijk dat zo’n hoog aantal (ruim 10 miljoen) voornamelijk goed betaalde banen niet behouden kan blijven als Europa zich alleen richt op het hoogste marktsegment van technische producten. Hightechbedrijven zijn doorslaggevend voor de technologische ontwikkeling en het stimuleren van innovatie in de gehele waardeketen, maar voor Europa is het van essentieel belang dat het een productieplaats blijft voor allerlei technische (basis)producten, ook in het lagere en middensegment. Dit zorgt niet alleen voor werk, maar is ook cruciaal voor het geïntegreerde netwerk van leveranciers, dat een van de grootste voordelen voor producenten in Europa is, en snelle uitwisseling van kennis, een snelle aanpassing van de productie en voordelen van regionale clusters mogelijk maakt.

3.2.1.

Vooral de machinebouw bevindt zich in de voorhoede van de overgang naar een groene en koolstofarme economie door de goederen, systemen en technologieën die de bedrijven in deze sector produceren. De industrie evolueert heel snel naar de vierde industriële revolutie (2), die zal zorgen voor de sprong naar massamaatwerk, die de industrie in staat stelt pasklare oplossingen te leveren voor de problemen van de samenleving.

3.2.2.

Europa heeft de vereiste wetenschappelijke kennis en onderzoeksmogelijkheden voor de overstap naar een groenere economie, maar de weg naar innovatieve producten vergt meer dan dat. Europa heeft voor vele technologieën een duidelijk wetenschappelijk voordeel, maar de industrieën die de vruchten plukken van het onderzoek hebben zich in het buitenland gevestigd, d.w.z. Europa is niet aantrekkelijk genoeg als productieplaats om zulke innovaties op de markt te brengen en de vlucht van kennis naar concurrerende economieën wordt een echte dreiging.

4.1.1.

Wie de kansen van de EU beoordeelt in haar streven naar het vereiste industriebeleid stuit op ernstige inherente problemen die de noodzakelijke overschakeling beïnvloeden. Ten eerste ontbeert het de EU helaas aan visie en leiderschap, hetgeen uitmondt in te veel incoherente initiatieven en een acuut gebrek aan samenhang van het regelgevingskader. Ten tweede moet het begrip duurzaamheid, dat als integratiestrategie zou kunnen fungeren, gelijke aandacht schenken aan de drie pijlers (milieu, samenleving, economie).

4.1.2.

De huidige daling van het beleggersvertrouwen (3) in de Europese economie is alarmerend; het is cruciaal om dit terug te winnen. Daadwerkelijke uitvoering van de EU 2020-strategie en een stimulerend, motiverend ondernemingsklimaat kunnen deze achteruitgang tegengaan.

4.1.3.

Om de gestage neergang van de industrie in Europa een halt toe te roepen, zijn veel meer investeringen en groei nodig. De 20 %-doelstelling en het scheppen van nieuwe banen zijn pas haalbaar als Europa een duidelijke visie en agenda voor de industrie uitwerkt. Dit zou moeten leiden tot gecoördineerd beleid dat duidelijk gericht is op het concurrentievermogen van de Europese industrie, andere beleidsgebieden omvat en Europa aantrekkelijk maakt als vestigingsplaats voor bedrijven.

4.1.4.

Technische ondernemingen zuchten onder te veel en soms onterechte regelgeving, en veel nationale wetten overlappen de EU-wetgeving. Met name kleine en middelgrote ondernemingen kunnen dit niet aan. Technische bedrijven moeten in de eerste plaats technische oplossingen vinden en niet een flink deel van hun middelen inzetten om zich te buigen over de meest recente verordeningen. Een directe oplossing die dit probleem aanpakt, is beperking van nieuwe wetgeving.

4.1.5.

Onnodige nieuwe wetgeving ontstaat bijvoorbeeld doordat herzieningsvoorstellen voor bestaande verordeningen en richtlijnen in de regel gevolgd worden door wijzigingsvoorstellen. Vaak is betere toepassing van bestaande regels een betere oplossing dan het creëren van nieuwe bepalingen. Er moet dus pas in laatste instantie naar nieuwe regels worden gegrepen.

4.1.6.

De Europese wetgever tracht een bepaald terrein vaak te gedetailleerd te reguleren. Voor sommige technische verordeningen is dit zinvol, maar voor andere gebieden is het misschien onnodig: zo zijn regels voor elektromagnetische velden voor het mkb te ingewikkeld om na te leven. De Commissiestrategie voor gezondheid en veiligheid voor 2013-2020 moet een adequaat niveau van bescherming op de arbeidsplaats garanderen, maar tegelijk samenhangend, beknopt en eenvoudig toe te passen zijn.

4.1.7.

De Europese wetgeving moet voorspelbaarder worden. Gelet op de investeringscyclus van bedrijven houdt dit in dat methoden na invoering niet worden gewijzigd en dat aanscherpingen van de doelstellingen voorspelbaar zijn en over een lange termijn worden uitgesmeerd. Een voorbeeld dat toont hoe de aanvankelijke totaalaanpak van de Commissie mislukte, is de richtlijn eco-ontwerp. Eerst lag het accent op energie; de gebruikte solide methode (MEErP) moest behouden blijven. Bijzondere problemen vloeien voort uit frequente herschikkingen. Voor sommige producten wordt de wetgeving ruwweg na 5 jaar veranderd, wat funest is voor de technische sector, waar de investeringshorizon zich uitstrekt van 10 tot 30 jaar.

4.1.8.

Helaas komen in effectbeoordelingen van de Commissie de kosten van nieuwe wetgeving voor ondernemingen, met name het mkb, niet genoeg aan de orde. De grootste kostenpost van extra wetgeving, waarmee nu geen rekening wordt gehouden, zit in investeringen en in nieuwe bedrijven die Europa verlaten en zich buiten de EU vestigen.

4.1.9.

Op vergelijkbare wijze zouden regels voor aanbestedingen eenvoudig te begrijpen moeten zijn. Anders kan het mkb niet langer inschrijven, neemt de concurrentie af, wordt de besluitvorming bij aanbestedingen moeilijker te controleren en worden openbare aanbestedingen fraudegevoeliger. Daarom moet het accent komen te liggen op vereenvoudiging en transparantie.

4.1.10.

De energiekosten in Europa liggen veel hoger dan in concurrerende economieën. Om energie betaalbaar te maken, zou direct werk gemaakt moeten worden van een daadwerkelijke Europese energiemarkt. Verder zou er geen wetgeving ingevoerd moeten worden die tot extra prijsstijgingen leidt. Het koolstofvrij maken van de economie moet betaalbaar en technologisch neutraal zijn en gebaseerd op marktwetten.

4.2.1.

Bescherming tegen niet-conforme gevaarlijke producten en namaakproducten is een basisvoorwaarde voor eerlijke concurrentie. Momenteel wordt minder dan 1 % van alle via de grote Europese havens ingevoerde producten bij aankomst gecontroleerd op conformiteit met EU-bepalingen; veel gevaarlijke of nagemaakte producten, met name elektrische, komen zo op de interne markt.

4.2.2.

Er bestaan in de lidstaten grote verschillen tussen de met controle en toezicht belaste organen. Sommige lidstaten kennen een mechanisme voor de nodige bescherming van bedrijven, in andere landen zijn zulke organen zeldzaam, onvolledig of onvoldoende of wordt de wetgeving anders toegepast. De EU dient de coördinatie tussen deze organen te verbeteren en uit te breiden om tot een deugdelijk en uniform Europees systeem te komen.

4.3.1.

Standaardisatie in Europa is doorslaggevend voor het succes van de interne markt. Standaardisatie draagt ertoe bij om wereldwijd uitwisselbare en dus verhandelbare producten te maken via lange waardeketens. De laatste jaren echter klagen veel kleine en middelgrote ondernemingen over het aantal mandaten voor standaardisatie van de Commissie en het feit dat standaardisatie verdergaat dan technische eisen. De deelname van deze ondernemingen aan het standaardisatieproces moet worden gestimuleerd en gesteund.

4.3.2.

Aangezien het mkb steeds meer betrokken is bij waardeketens, moet het ook de kans krijgen om passend bij te dragen aan de ontwikkeling van standaarden. Praktische maatregelen zijn geboden om gelijkheid tussen stakeholders tot stand te brengen door meer steun op nationaal niveau voor de deelname van kleine en middelgrote ondernemingen die over minder financiële middelen beschikken.

4.4.1.

Bedrijven in de technische industrie zijn gangmakers in de voorhoede van innovatie voor de productie van apparatuur die de groene revolutie waar moet maken. Energie-efficiëntie, CO2-reductie en klimaatvriendelijkheid hebben een positieve invloed op de duurzame ontwikkeling van de sector. Behalve tot nieuwe producten leiden innovaties van technische bedrijven vaak tot nieuwe manieren van productie, nog milieuvriendelijker goederen en systemen die zowel productiever als voor de klant betaalbaarder zijn.

4.4.2.

Europa heeft een hoog niveau van onderzoek en onderzoeksresultaten bereikt. In 2012 zijn er in Europa meer dan 250 000 octrooiaanvragen ingediend. De weg van onderzoek naar innovatieve producten vereist echter meer dan kennis en onderzoekscompetentie. Europa beschikte gedurende lange tijd over een duidelijk wetenschappelijk voordeel voor vele technologieën, maar de industrieën die hiervan uiteindelijk de vruchten plukken hebben zich in veel gevallen buiten Europa gevestigd. Dat de industrie zo weinig munt slaat uit bestaande kennis in Europa kan verholpen worden door deelname van bedrijven aan onderzoeksprogramma’s in een vroeg stadium en binnen een passend kader dat de mogelijkheid biedt de verworven kennis tijdig te benutten. Met overheidsmiddelen zouden nieuwe structuren gesteund moeten worden die de industrie en de onderzoekswereld — clusters, technologieparken, centra voor uitwisseling van technologie — samen laten werken.

4.4.3.

Om het bedrijfsleven beter te laten inspelen op nieuwe wetenschappelijke vondsten, zou de steun voor onderzoek en innovatie beter afgestemd moeten worden op de behoeften van de industrie en verleend moeten worden als publiek-privaat partnerschap, zoals het programma „Fabrieken van de toekomst”. Om meer ondernemingen, met name in het mkb, te laten deelnemen moeten de richtsnoeren en bepalingen voor deelname en goedkeuring van projecten eenvoudiger worden. Er moeten maatregelen komen om de oprichting te stimuleren van moderne fabrieken, in het kielzog van de 4e industriële revolutie.

4.5.1.

Het aantal banen in deze sector alleen al toont aan dat hij van cruciaal belang is om de huidige hoge werkloosheid in de EU te boven te komen en grote mogelijkheden heeft voor nieuwe banen, mits Europa de investeringen genereert voor de komende economische opleving. Met het scheppen van deze banen zou ook de onaanvaardbaar hoge jeugdwerkloosheid kunnen worden bestreden. Het huidige initiatief van de EU voor een „jeugdgarantie” lijkt een goed idee in deze crisistijd. Maar op de lange termijn kan duurzame werkgelegenheid alleen komen van solide bedrijven die hier investeren.

4.5.2.

Veel productiesectoren hebben te kampen met een tekort aan jonge professionals. Onderwijs en beroepsopleidingen dienen veel meer afgestemd te worden op de (toekomstige) bedrijfsbehoeften. Zowel de overheid als de industrie moet maatregelen nemen om jongeren voor de sector aan te trekken en om tegelijk het imago van de sector op te vijzelen. Vooral het gebrek aan werknemers in natuurwetenschappen, technologie, techniek en wiskunde in bepaalde regio’s van Europa moet worden aangepakt, bijv. door de mobiliteit van deze mensen in Europa te steunen.

4.5.3.

Nog steeds ambiëren te weinig jonge vrouwen een technische carrière. In veel Europese landen is de technische industrie al specifieke campagnes gestart om jonge vrouwen te interesseren voor stages; het Europees Sociaal Fonds steunt projecten die erop gericht zijn jonge vrouwen gemakkelijker voor een technische carrière te laten kiezen. Maar er moet meer worden gedaan. Op scholen moet techniek en machinebouw op een inspirerender manier worden onderwezen.

4.5.4.

Eén van de doorslaggevende pijlers die Europese bedrijven goed door de huidige crisis hielpen, was het uitstekende personeel. Dankzij het stagesysteem beschikken deze werknemers over ruime kennis van de theorie en van het huidige productieproces. Zij zijn in staat om innovatie snel in verschillende fasen van de waardeketen te integreren. Het Europees werkgelegenheidsbeleid zou landen moeten aansporen om zulke stagesystemen op bedrijfsniveau in te voeren. De samenwerking van bedrijven met scholen en universiteiten, beurzen met banen voor startende werknemers, en stages moeten worden bevorderd.

4.5.5.

Bedrijfsverenigingen en vakbonden kunnen met steun van de overheid initiatieven nemen om de opleidingen voor de technische industrie te evalueren, alsook opties om hiaten in de arbeidskwalificatie op te vullen, voor een industrie die steeds ingewikkelder apparaten en technische diensten verschaft, en nieuwe vaardigheden nodig heeft.

4.5.6.

Levenslang leren zou verplicht moeten zijn, zowel voor werkgevers als werknemers. Mensen die werkloos worden, moeten goede toegang hebben tot snelle bijscholing van hun kwalificaties. Actief arbeidsmarktbeleid moet worden gestimuleerd en goede praktijken, zoals de mede door het ESF en het EFRO gesubsidieerde praktijken, zouden sneller moeten worden uitgewisseld.

4.5.7.

Industriële sectoren hebben te maken met permanente verandering. Er komen steeds banen en producten bij, terwijl andere overbodig worden. De nodige herstructurering moet anticiperend worden georganiseerd. Alle sociale partners — vakbonden en werkgevers — regeringen en EU-instellingen moeten besprekingen aangaan over een flexibeler en positievere benadering van veranderingen in de industrie. Het is van prioritair belang dat ontslagen worden vermeden om capabel en gekwalificeerd personeel voor de bedrijven te behouden. Onvermijdelijk banenverlies moet sociaal verantwoord worden georganiseerd en opgevangen. In sommige LMOE zijn voorbeelden aan te wijzen van modernisering die een productievere en schonere economie en nieuwe, goedbetaalde banen hebben opgeleverd.

4.5.8.

De overheid, bedrijfsverenigingen en vakbonden moeten oplossingen vinden voor de conjuncturele schommelingen in de bedrijfsactiviteit. Snelle en efficiënte inzet van gekwalificeerd personeel is cruciaal voor de reactie van Europese industriële ondernemingen op de groeiende druk van wereldwijde concurrentie. Arbeidswetgeving moet zowel interne als externe arbeidsovereenkomsten mogelijk maken die rekening houden met de behoefte aan efficiëntie in het productieproces, gezondheid, veiligheid en het combineren van werk en gezin. Instrumenten voor de nodige flexibilisering moeten niet aangegrepen worden om de huidige sociale standaard in Europa te verlagen.

4.5.9.

De nationale sociale partners dragen een grote verantwoordelijkheid bij de collectieve onderhandelingen. Succesvol concurreren bij het huidige niveau van de arbeidskosten is lastig; de koopkracht van de werknemers moet op peil blijven. Verbetering van het concurrentievermogen van de Europese ondernemingen mag niet verkregen worden via een salarisdaling. Om werkgelegenheid te behouden en te verbeteren, moet werk worden gemaakt van het niet-prijsgebonden concurrentievermogen en van beheersing van de productiekosten. De productiviteitswinst moet bestemd worden voor verhoging van de salarissen, investeringen en beloning van de aandeelhouders.

4.6.1.

De laatste jaren beseft de Commissie dat ondersteuning van het mkb bij de export de sleutel tot een krachtiger economie is. Voor veel kleine en middelgrote bedrijven is de eerste stap de export naar een ander EU-land. Daarom is de concurrentie op de interne markt zo belangrijk: de daar opgedane ervaring kan bedrijven aansporen om naar derde landen te gaan exporteren. Aangezien het laatste lastig is voor het mkb is het van belang dat het er op die markten niet alleen voor staat. Voorts moet het mkb vlotter toegang krijgen tot regelingen voor exportfinanciering.

4.7.1.

Hoewel de overheidsbudgetten beperkt blijven, moeten de nodige investeringen in energie-infrastructuur niet worden uitgesteld; dat zou het Europees concurrentievermogen schaden.

4.7.2.

Er wordt thans vrijwel alleen in efficiënt gebruik van energie en hulpmiddelen geïnvesteerd als het break-evenpunt binnen 3 jaar wordt bereikt; zo blijft een hoop potentiële winst liggen. Veel private investeringen blijven uit, hoewel ze nuttig zouden zijn omdat het break-evenpunt doorgaans na 3 tot 5 jaar wordt bereikt. Het zou een uitkomst zijn als de toekomstige winsten uit die investeringen reeds een cashflow zouden genereren op het moment dat er geïnvesteerd moet worden. Daarom zouden er middelen voor zulke investeringen uitgetrokken kunnen worden door de EIB of door nationale banken die bedrijven en huishoudens krediet verstrekken, in ruil voor de winst die ontstaat door de resulterende besparingen totdat het krediet is terugbetaald. Dit model maakt zulke investeringen mogelijk zonder enige overheidssubsidie.

4.8.1.

Europese producenten plukken de vruchten van eerdere inspanningen om afval beter te recyclen in deze fase van hoge grondstofprijzen. De meeste metalen, voor veel producten de basis, worden tegenwoordig gerecycled. Maar de toegang tot grondstoffen die geïmporteerd moeten worden, blijft cruciaal voor het concurrentievermogen van de technische industrie. Daarom moet de EU erop staan dat de handel in grondstoffen niet wordt belemmerd door beperkingen die tegen de WTO indruisen, met name voor zeldzame metalen. Er moet dus op worden gelet dat ethische, sociale en milieunormen worden nageleefd.

4.9.1.

Europese bedrijven moeten de mogelijkheden van de nieuwe lidstaten veel meer verkennen en benutten. Deze aanpak kan de problemen met de enorme economische verschillen tussen de Europese regio’s in een Europees voordeel omzetten.

4.9.2.

Het EESC spoort de Commissie aan de internationale handel in cruciale grondstoffen te volgen. Het beveelt aan om diverse plausibele scenario’s voor te bereiden, ook voor het slechtste geval, om de bedreigingen en potentiële oplossingen in kaart te brengen. De samenwerking met andere landen in vergelijkbare omstandigheden (VS, Japan, Zuid-Korea) moet worden uitgebreid.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/38

1.1

De sector voor onderhoud, reparatie en ombouw van schepen (SMRC) levert een grote bijdrage aan zaken als milieubescherming, vervoer, veiligheid en energie-efficiëntie en is daarom van strategisch belang voor Europa en de duurzame ontwikkeling van het continent.

1.2

Dankzij zijn grote technische knowhow kan het huidige netwerk van SMRC-scheepswerven de groeiende vraag naar duurzame ontwikkeling, technologie, innovatie, vaardigheden van werknemers en gespecialiseerde installaties goed aan.

1.3

Ondanks de moeilijke economische situatie liggen er kansen voor de sector. De wereldvloot groeit namelijk en een steeds groter gedeelte daarvan raakt verouderd, maar het is toch vooral door de milieu-, energie- en klimaateisen dat er toenemend behoefte is aan verbouwing en modernisering van schepen. Op korte termijn betekent dit een grotere vraag naar energie-efficiënte vaartuigen, de exploitatie en ontwikkeling van windmolenparken op zee en de winning van natuurlijke hulpbronnen uit de zee.

1.4

Op de middellange en lange termijn zal de sector door nieuwe scheepvaartroutes in het Noordpoolgebied en diepzeemijnbouw nog meer mogelijkheden voor verdere ontwikkeling krijgen.

1.5

Ondanks deze veelbelovende vooruitzichten kampen scheepseigenaren en SMRC-scheepswerven door de hardnekkige crisis nog steeds met financiële problemen. Ze kunnen bijvoorbeeld maar moeilijk aan leningen komen, waardoor het lastig wordt om activiteiten te ontplooien. Ook het behoud van een kritische massa voor de sector is geen eenvoudige zaak.

1.6

Gezien de groeiende concurrentie van derde landen zou de SMRC-sector daarom nauw moeten samenwerken met de maritieme waardeketen om zijn bekendheid te vergroten en steun van de EU, de lidstaten en regio's los te krijgen.

1.6.1

De sector zou baat hebben bij de volgende zaken:

1.7

De vaardigheden van de werknemers in de SMRC-sector zijn weliswaar adequaat, maar moeten wel voortdurend worden geëvalueerd en aan de eisen van de tijd worden aangepast. Steun voor deze maatregelen moet voorrang krijgen, bijvoorbeeld in het kader van het LeaderSHIP 2020-initiatief. Door de vergrijzing van gekwalificeerde arbeidskrachten is het gevaar groot dat de sector aan kritische massa inboet.

1.8

Bij wijze van prioritaire maatregel moet daarom onder nieuwe, jongere werknemers belangstelling voor de sector worden gewekt. Parallel daaraan moet het imago van de sector worden verbeterd. Tegelijkertijd dienen scholen en universiteiten met specialisaties op SMRC-gebied financiële ondersteuning te krijgen.

1.9

Samen met de sociale partners en andere belanghebbenden zou de Commissie een plan moeten opstellen (bijvoorbeeld met behulp van het concept „vaardighedenraad”) voor de continue aanpassing van vaardigheden aan de veranderende vraag van de SMRC-sector, die bestaat uit offshore-faciliteiten (zoals platforms en windparken), havens, nieuwe drijvende voorzieningen, terminals en schepen voor LNG-bunkering enz. Hiervoor is het nodig dat de vaardigheden steeds tegen het licht worden gehouden, opleidingen permanent verder worden ontwikkeld en mobiliteit in Europa wordt gestimuleerd.

1.10

Een uitgebreid geheel van beginselen en regels (milieubescherming, beveiliging, havens, bepalingen op het gebied van vervoer, assemblage en recycling) is wezenlijk van invloed op het functioneren van de sector en op de vraag naar zijn diensten. Om te zorgen voor veiligere, milieuvriendelijkere en streng gecontroleerde schepen zouden de SMRC-sector en de scheepsbouwindustrie daarom samen met het EMSA regelmatig van gedachten moeten wisselen.

1.11

De nieuwe regels en eisen voor geavanceerde technologieën zouden niet als schadelijk of problematisch voor de sector moeten worden gezien, maar juist als een kans. Om betere resultaten te bereiken zouden de SMRC-sector, de scheepsbouwwerven en de staalindustrie wat dit betreft nauwer moeten gaan samenwerken. DG MOVE zou bij de ontwikkeling van zijn strategisch beleid ook aandacht moeten besteden aan de SMRC-sector (en aan de korte vaart).

Op grond van de verwachtingen voor de middellange termijn (drie jaar), die wijzen op een grote vraag naar de recycling van schepen in Europa, zou de SMRC-sector projecten op dit gebied goed aan kunnen. De sector beschikt ook over de arbeidskrachten die nodig zijn om schepen op de vereiste manier, dat wil zeggen zonder de volksgezondheid of het milieu te schaden, te recyclen. De sector beseft tegelijkertijd maar al te goed dat het om een nieuw soort activiteit gaat die een zorgvuldige aanpak vereist. Het strategisch belang van scheepsrecycling voor Europa zal volgens het EESC alleen maar toenemen.

1.12

De belangrijkste doelen voor de korte termijn — waarvoor overheidssteun nodig is, ter financiering van herstructureringen in de SMRC-sector van de EU — zijn de aanleg van schoonmaakinstallaties en systemen voor de behandeling van ballastwater (volgens Lloyd’s Register zou dit wereldwijd voor mogelijk 65 000 schepen kunnen gelden) en aanpassingen met het oog op de energie-efficiëntie (inclusief de installatie van LNG-motoren, faciliteiten voor LNG-bunkering op zee, warmteterugwinningssystemen, moderniseringssystemen voor langzaam varen e.d).

1.13

De SMRC-sector is van enorm belang voor de oorlogsvloot van Europese landen. Hieraan zou ook in andere EESC-adviezen over de bewapeningssector aandacht moeten worden besteed.

1.14

Het is van cruciaal belang voor de sector dat IMO-regelingen, en dan met name het ballastwaterverdrag, worden toegepast. Dit verdrag zou daarom correct en efficiënt moeten worden uitgevoerd, aan de hand van duidelijke doelstellingen.

2.1

Tot de scheepsbouwsector horen alle bedrijven die zich bezighouden met de bouw, het onderhoud, de ombouw en de reparatie van alle soorten schepen en andere maritieme constructies. De afkorting voor werven die zich bezighouden met het onderhoud, de reparatie en de ombouw van schepen is SMRC. Ook classificatieonderzoeken vallen onder deze sector. Hierin gespecialiseerde scheepswerven zijn in 16 lidstaten van de EU te vinden en bieden werk aan 50 000 à 55 000 mensen (gemiddelde voor de periode 2007-2011).

2.2

De SMRC-sector is een specifiek segment van de scheepsbouwindustrie. Door de groei van de wereldwijde vloot en de toename van het vervoer over zee (en van de binnenvaart), en ook door de verdere ontwikkeling van de scheepstechnologie en de strengere duurzame-ontwikkelingseisen aan zeevervoer, wint de sector aan belang.

2.3

De EU heeft momenteel een sterke positie in deze sector. Haar mondiale marktaandeel is ongeveer 35%, waaruit het strategisch belang van de sector voor Europa blijkt. Deze positie moet gehandhaafd en versterkt worden, zodat de veiligheid van het zeevervoer gegarandeerd is en er strenge normen voor milieubescherming en energie-efficiëntie komen.

2.4

De SMRC-sector verschilt in veel opzichten van de scheepsbouwsector. De SMRC-sector bestaat uit de volgende subsectoren: reparatie, onderhoud en modernisering van schepen en ombouw van schepen.

2.5

Onderhoud en reparatie nemen in de regel weinig tijd in beslag. Schepen liggen daarbij de meeste tijd — gemiddeld 10 à 12 dagen — in een droogdok.

2.6

Het plannen van reparaties is vrij eenvoudig, en scheepswerven kunnen proberen scheepseigenaren over te halen voor hen te kiezen. Ongeplande reparaties naar aanleiding van een systeemstoring, een mechanisch defect of problemen met de scheepsstructuur moeten worden uitgevoerd in de dichtstbijzijnde werf. In zulke gevallen is er voor andere werven weinig ruimte om de keuze van de scheepseigenaar te beïnvloeden.

2.7

Volgens een OESO-rapport uit 2008 (1) is de keuze van de juiste reparatiewerf van cruciaal belang voor scheepseigenaren, die vaak een afweging moeten maken tussen financiële aantrekkelijkheid en de noodzaak om voor betrouwbare, technologisch geavanceerde schepen te zorgen. De belangrijkste criteria bij de keuze van een reparatiewerf zijn meestal: kosten, duur van de reparatie (inclusief deviatiekosten) en, in mindere mate, de technologie die wordt gebruikt.

2.8

Om schaalvoordelen te behalen worden scheepsbouw en scheepsreparatie op diverse plaatsen in de wereld samengevoegd. Landen die in de scheepsbouwsector een dominante plaats innemen, brengen meestal een scheiding aan tussen scheepsbouwactiviteiten enerzijds en SMRC-activiteiten anderzijds, teneinde de arbeidskrachten te concentreren en de productiviteit een impuls te geven.

In sommige EU-landen (zoals Polen, Duitsland en Nederland) en in India bestaan er functionele en zakelijke banden tussen scheeps- en reparatiewerven. Dat lijkt goed te werken: beide soorten werven maken gebruik van dezelfde afdelingen en faciliteiten (en andere organisatorische eenheden (2)), doen hun voordeel met de diversiteit van de producten en orders, en reduceren aldus de risico's die de economische recessie met zich meebrengt.

2.9

De marktsituatie van de sector

2.10

In de afgelopen decennia is de SMRC-sector in de literatuur als „eeuwig jong” bestempeld. Door de grote toename van de internationale vloot — van 660m DWT in 1990 naar 1 468m DWT in 2011 — zijn de kansen voor de SMRC-sector navenant toegenomen. Eind 2010 was de jaarlijkse wereldwijde omzet naar schatting 12 miljard dollar. (3).

2.11

De omzet van de Europese scheepsreparatiesector bedroeg in 2010 3,16 miljard dollar (na een piek van 4 miljard dollar in 2008). In bijlage 1 staat de omzet van deze sector in een aantal Europese landen in de periode 2006-2010.

2.12

Voordat de crisis uitbrak, ging het de Europese SMRC-sector voor de wind. Sinds 2010 snoeien scheepseigenaren in de uitgaven of stellen zij orders uit om de kosten te drukken. In de tweede helft van 2010 wisten zij de verliezen goed te maken, zoals onder meer blijkt uit het feit dat de wachttijden voor reparaties weer toenamen (van één week naar drie weken).

2.13

SMRC-werven zijn in de hele wereld te vinden. Hoewel Aziatische werven relatief goedkoop reparaties uitvoeren (omdat de arbeidskosten er lager zijn), kiezen veel scheepseigenaren toch voor duurdere werven, omdat die sneller en met meer geavanceerde knowhow kunnen werken (waarmee deviatiekosten worden vermeden).

2.14

In bepaalde opzichten lijken ombouw en modernisering meer op het bouwen dan op het repareren en onderhouden van schepen. De activiteiten die bij de ombouw van schepen komen kijken, kunnen als een productieproces worden omschreven.

2.15

De ombouw van schepen lijkt volgens Sea Europe (4) qua tijdsduur meer op de eigenlijke bouw van schepen, maar vergt wel een heel andere aanpak. Daarbij is flexibiliteit belangrijk, zodat het werkplan aan de wensen van de klant en aan de specifieke kenmerken van het schip kan worden aangepast.

2.16

Vlak voordat de crisis uitbrak, ging het werven voor de ombouw van schepen zeer voor de wind. Maar in 2009 begon het aantal orders te dalen, met de grootste terugval in het begin van 2010. De meeste orderboeken voor scheepsombouw waren toen leeg. In de tweede helft van 2010 kwam er enige verbetering in de situatie, maar momenteel zijn scheepseigenaren om financiële redenen terughoudend met orders voor ombouw.

2.17

De laatste tijd zijn de ombouw en modernisering van hulpvaartuigen en drijvende inrichtingen (waaronder boorplatforms) een steeds belangrijker rol gaan spelen. Aangezien nieuwe vaartuigen van dit type (en drijvende inrichtingen op zee) duur zijn en de levertijden lang (tot wel vier jaar), kiezen scheepseigenaren ervoor om bestaande offshore installaties en drijvende inrichtingen om te bouwen. In Europa is de verleiding echter groot om ombouwwerkzaamheden te laten uitvoeren door goedkopere werven in derde landen.

3.1

Onlangs is als onderdeel van het ECO-REFITEC-onderzoeksprogramma, dat op zijn beurt deel uitmaakt van het zevende kaderprogramma voor onderzoek, een analyse gemaakt van de concurrentiepositie van de Europese SMRC-sector (5). Zie hiervoor bijlage 2.

4.1

In internationaal verband is niet gesproken over multilaterale concurrentie-afspraken (onder auspiciën van de WHO), die van invloed zouden kunnen zijn op de SMRC-sector. De kans dat zo'n afspraak er komt is vrij klein.

4.2

De EU heeft bilaterale handelsafspraken gemaakt met de VS, Canada, Japan en Zuid-Korea. Deze hebben indirecte gevolgen voor het concurrentievermogen, maar hun impact op de SMRC-sector is minimaal.

In de EU is de kaderregeling voor staatssteun aan de scheepsbouw onderdeel van de wetgeving. Op grond van deze regeling mag de Commissie goedkeuring verlenen aan toekenning van middelen voor innovatie of regionale ondersteuning van scheepswerven, en — in het geval van exportkredieten — aan ondersteuning van scheepseigenaren. Wat de SMRC-sector betreft voorziet deze kaderregeling in steun voor de reparatie en ombouw van schepen als het om regionale steunverlening en innovatiesteun gaat, en in steun voor de ombouw van schepen als er alleen sprake is van exportkredieten.

4.2.1

De huidige regeling is op 1 januari ingegaan, met een looptijd van twee jaar. Volgens de prognose van de Commissie kan de regeling daarna worden opgenomen in de toekomstige versie van de EU-richtsnoeren inzake overheidssteun voor onderzoek en innovatie en voor regionale steunverlening. Momenteel wordt namelijk zowel het algemene EU-kader als het meer specifieke kader voor scheepsbouw herzien.

4.3

4.4.1

Het ballastwaterverdrag voorziet in de lozing van ballastwater en biedt als zodanig een oplossing voor het probleem van invasieve mariene diersoorten die van het ene zeegebied naar het andere worden meegebracht. Het verdrag zou begin 2014 in werking moeten treden.

4.4.2

Het verdrag heeft grote consequenties voor de SMRC-sector, want een aanzienlijk aantal schepen zal gemoderniseerd en/of omgebouwd moeten worden. Volgens Lloyd’s Register zou dit wereldwijd voor mogelijk 65 000 schepen kunnen gelden.

4.4.3

Met name ook houdt dit verdrag voor SMRC-werven risico's in betreffende het gebruik en de opslag van nieuwe chemicaliën, en brengt het strengere wettelijke eisen t.a.v. het gebruik ervan met zich mee.

4.5.1

Dit verdrag, dat in 2013 in werking is getreden, moet de luchtvervuiling door schepen aan banden leggen. Het gaat hierbij vooral om SOx en NOx.

4.5.2

Om nodeloze beperkingen voor de maritieme sector te voorkomen stond in Bijlage VI van het verdrag dat de uitstoot ook omlaag mag worden gebracht door het gebruik van alternatieve brandstoffen of door de toepassing van rookgasreinigingstechnologieën.

4.5.3

Het verdrag biedt kansen voor SMRC-werven, aangezien de bestaande vloot uitgerust zal moeten worden met technologieën die de uitstoot beperken. Scheepswerven die milieuvriendelijke voorzieningen installeren, lopen wel het risico dat zij steeds afhankelijker worden van de leveranciers hiervan en dat zij bepaalde investeringen moeten doen.

4.6.1

De bedoeling van dit verdrag is om de gevaren voor het milieu, de gezondheid en de veiligheid bij de recycling van schepen op een aanvaardbaar peil te houden.

4.6.2

Krachtens het verdrag dienen scheepseigenaren precies te weten welke materialen worden gebruikt voor onderhoud, reparatie en ombouw en moeten ze ervoor zorgen dat onder geen beding ongewenste materialen worden gebruikt. Dit kan leiden tot nieuwe gespecialiseerde orders voor scheepswerven in de EU die over veel knowhow beschikken.

4.7

De recycling van schepen zal een steeds strategischer activiteit worden, gericht op het verschaffen van bijvoorbeeld schroot en andere grondstoffen voor verwerkende sectoren in de EU (staal, aluminium, koper). Doel is om directe en indirecte milieueffecten te verminderen en onaanvaardbare arbeidsomstandigheden en sociale omstandigheden te vermijden.

5.1

De SMRC-sector en aanverwante bedrijfstakken zouden zich rekenschap moeten geven van de mogelijkheid van financiering door de EIB, die zich meer op kredietverstrekking is gaan toeleggen. EIB-maatregelen zouden gepromoot en onderzocht moeten worden, vooral voor projecten op het gebied van „groene scheepvaart”, duurzame offshore energie en de ombouw van schepen. DG Ondernemingen zou prioriteit moeten geven aan het organiseren van „workshops” over steun van de EIB.

5.2

De lidstaten en kustregio's zouden de mogelijkheid moeten onderzoeken om structuurfondsmiddelen te gebruiken ter diversificatie van de technologie in de maritieme sector, in samenhang met nieuwe marktsectoren. Dit heeft met name betrekking op regionale strategieën voor slimme specialisatie.

5.3

Wat EU-financiering op de lange termijn betreft zou de Europese Commissie de mogelijke financiering van de bouw en modernisering van schepen moeten onderzoeken. De lidstaten, financieringsinstellingen, de sector maritieme technologie en andere betrokken partijen zouden de beschikbaarheid van marktgaranties moeten evalueren.

5.4

De scheepsbouw (inclusief de SMRC-sector) zou samen met de Europese Commissie en de lidstaten of de regio's via onder meer publiek-private partnerschappen moeten worden betrokken bij onderzoeksactiviteiten, waarbij de structuur van maritieme sectoren en de betreffende regels voor staatssteun terdege in acht worden genomen.

5.4.1

Het EESC is het eens met de belangrijkste gedachte achter het LeaderSHIP-initiatief, namelijk dat krachtig moet worden ingezet op onderzoeksprogramma's om de algemene PPP-doelstellingen voor de scheepsbouwindustrie te kunnen verwezenlijken. Wat kortetermijndoelstellingen betreft zou het duurzame concurrentievermogen van de sector absoluut moeten worden geschraagd door innovatiemaatregelen.

5.5

Het EESC is er voorstander van dat de sectorale overlegcommissie voor de scheepsbouw wordt betrokken bij het uitstippelen en uitvoeren van beleid in het kader van het LeaderSHIP 2020-initiatief. Als onderdeel van haar speciale rol zou deze commissie thans uitvoering moeten geven aan het gedeelte van het initiatief dat bedoeld is om kwalificaties en vaardigheden beter in kaart te brengen en onderling vergelijkbaar te maken, zodat ook op de lange termijn voor een gezonde sector kan worden gezorgd.

5.6

Het EESC hoopt dat de overlegcommissie de sociale normen in de Europese scheepsbouw- en SMRC-sector op een hoger peil kan brengen.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/45

1.1

Het EESC stemt in beginsel in met de werking tot op heden van het Solidariteitsfonds van de Europese Unie (SFEU) (1), zoals het ook de oprichting ervan heeft gesteund krachtens (2)

1.2

De wijziging van Verordening nr. 2012/2002 betreffende de werking van het Europees Solidariteitsfonds, die reeds vertraging heeft opgelopen (3), moet er volgens het EESC thans onverwijld komen. Het Comité steunt dan ook de betreffende inspanningen van de Commissie, hoewel het nieuwe voorstel bijzonder behoudend is, hetgeen ook door het Europees Parlement werd opgemerkt (4).

1.3

Het EESC is van mening dat toen de Raad in 2005 het voorstel (5) van de Commissie heeft verworpen, hij daarmee een kans verloren heeft laten gaan om de werking van het Fonds op een nieuwe leest te schoeien.

1.4

Alle nodige maatregelen moeten worden genomen om de bureaucratische rompslomp in de werking van het SFEU te verminderen en de betreffende procedures te versnellen (6).

1.5

Het EESC stemt in met de voorgestelde wijzigingen op het nieuwe voorstel voor een verordening (7) en die betrekking hebben op het vastleggen van voorschotten, het preciseren van de termen „grote rampen” en „uitzonderlijke regionale rampen”, en het treffen van maatregelen tegen lidstaten die verzuimen het nodige te doen om rampen te voorkomen.

1.6

Ondanks de bijzonder moeilijke budgettaire situatie waarin de EU zich bevindt, zal zij toch meer middelen moeten uittrekken voor de werking van het SFEU, voor het allesbehalve wenselijke geval dat zich een bijzonder grote ramp voordoet.

1.7

De werkingsvoorwaarden van het SFEU moeten volledig duidelijk zijn, zodat er geen ongegronde verwachtingen worden geschapen, het Fonds geen politiek drukmiddel wordt alsook teleurstelling wordt vermeden bij de bevolkingen die zwaar zijn getroffen.

1.8

Instrumenten als dit Fonds bieden een uitstekende gelegenheid voor de EU om haar eensgezindheid en solidariteit te tonen, op voorwaarde dat deze instrumenten op passende wijze worden ingezet en dat de Europese burgers op de hoogte worden gebracht van de Europese inspanningen en steun.

1.9

Voor geplande inschakeling van het Fonds moeten ook rampen in aanmerking kunnen komen die plots door het „broeikaseffect” van de klimaatverandering in het algemeen zijn ontstaan of door terreuraanslagen zijn veroorzaakt.

1.10

Het EESC vraagt zich af waarom de criteria om van een „grote” ramp te kunnen spreken, zo hoog moeten blijven liggen, zodat de middelen van het Fonds alleen bij uitzondering kunnen worden ingezet en alleen door van uitzonderingsclausules gebruik te maken. Het is van mening dat de drempelwaarden die zijn aangegeven m.b.t. de omvang van de vastgestelde schade, bijzonder hoog zijn en zouden moeten worden verlaagd.

1.11

De subsidiariteitsclausule die strikt wordt toegepast door de Raad, heeft een afremmend effect en bemoeilijkt de inspanningen van de Commissie in hoge mate. Het EESC zou graag zien dat deze clausule soepeler wordt toegepast.

1.12

In vele gevallen konden en kunnen grote rampen worden vermeden als gebruik wordt gemaakt van bestaande Europese regelingen en middelen alsook van de voorhanden knowhow.

1.13

Het EESC stemt in met het beginsel dat degene die schade veroorzaakt, die ook betaalt.

1.14

Helaas kan worden vastgesteld dat het aantal grote rampen de laatste jaren in Europa aanzienlijk is toegenomen.

1.15

De lidstaten worden opgeroepen hun interne procedures en werking te verbeteren zodat optreden van de Commissie makkelijker wordt; een en ander betekent dat tijdig de nodige informatie moet worden verstrekt en dat die informatie geloofwaardig, betrouwbaar en onderbouwd moet zijn.

1.16

De termijn van 9 à 12 maanden voor het verlenen van de steun is bijzonder lang en draagt geenszins bij aan de doelstelling van dringende en onmiddellijke hulp.

1.17

Het is volgens het EESC zaak regels vast te stellen om de werking van het Fonds bekend te maken en in het licht te stellen zodat de burgers er kennis van kunnen nemen.

2.1

Het SFEU is opgericht in 2002 na de rampzalige overstromingen die Midden- en Noord-Europa hadden getroffen. Doel was de lidstaten en de toetredingslanden in geval van grote natuurrampen aanvullende hulp te bieden om de economische en sociale activiteit in de getroffen gebieden terug op gang te brengen.

2.2

Het SFEU is via spoedprocedures in het leven geroepen toen de EU had vastgesteld dat er overal in de wereld aanzienlijke middelen ter beschikking werden gesteld om natuurrampen het hoofd te bieden, terwijl op haar eigen grondgebied of in de toetredingslanden daarvoor geen passende instrumenten voorhanden waren.

2.3

Sinds zijn oprichting werd het SFEU in tal van gevallen doeltreffend ingeschakeld. Toch konden enkele organisatorische en bureaucratische tekortkomingen worden waargenomen, die de Commissie heeft proberen te verhelpen in haar verordeningsvoorstel van 2005, dat door het Europees Parlement goed werd ontvangen maar door de Raad werd verworpen.

2.4

Het jaarlijkse maximumbudget van het Fonds bedraagt 1 miljard euro, hetgeen tot dusver voldoende is gebleken.

3.1

De huidige oprichtingsverordening van het SFEU bevat de volgende hoofdpunten:

3.1.1

Het Fonds is opgericht zodat de EU snel en doeltreffend kan optreden en steun kan verlenen bij grote rampen in de lidstaten en in landen waarmee zij over toetreding onderhandelt.

3.1.2

Het geldt voor de lidstaten en de landen die toetredingsonderhandelingen hebben aangevat.

3.1.3

Het is een aanvullend instrument en verschaft bijkomende hulp om noodacties te helpen herfinancieren.

3.1.4

Vastgesteld is dat de belangrijkste kenmerken van een grote ramp vooral betrekking hebben op de levensomstandigheden, het natuurlijke milieu of de economie.

3.1.5

Als „grote ramp” wordt beschouwd elke ramp die ernstige schade veroorzaakt wat economische kosten betreft, of uitgedrukt als percentage van het bruto nationaal inkomen (BNI) (8).

3.1.6

Het SFEU moet met bijzondere snelle procedures kunnen werken en onmiddellijk besluiten kunnen nemen.

3.1.7

De begunstigde staat blijft steeds verantwoordelijk voor de concretisering van de steun.

3.2

De Verordening bepaalt dat maximale transparantie en goed beheer van de begrotingsmiddelen geboden zijn.

3.3

Gelet op de hoge bedragen die vastgesteld zijn om „natuurrampen” te definiëren, is er tevens voorzien in uitzonderingsclausules die betrekking hebben op „uitzonderlijke regionale rampen” en rampen „in een buurland”, waaraan evenwel bijzonder strenge criteria en een maximumbedrag van 75 miljoen euro gekoppeld zijn. De uitzonderingsclausules leverden ten slotte de norm voor inschakeling van het SFEU wegens de bijzonder hoge bedragen die aanvankelijk voor grote rampen waren vastgesteld.

3.4

Conform de Verordening zijn de basisprioriteiten van het SFEU bij een grote ramp:

3.4.1

onmiddellijk herstel van de infrastructuurvoorzieningen en uitrustingen op het gebied van energie, water en afvalwater, telecommunicatie, vervoer en onderwijs;

3.4.2

uitvoering van voorlopige huisvestingsmaatregelen en inzet van hulpdiensten;

3.4.3

maatregelen voor de bescherming van het culturele erfgoed;

3.4.4

onmiddellijke reiniging van de geteisterde gebieden.

3.5

De getroffen staat moet zo snel mogelijk en uiterlijk tien weken na de ramp een steunaanvraag indienen bij de Commissie, die ook de omvang ervan bepaalt.

4.1

De onderhavige wijziging van Verordening 2012/2002 betreffende de werking van het SFEU voorziet in de volgende aanpassingen:

4.1.1

de werking van het SFEU komt onder het nieuwe meerjarig financieel kader 2014-2020 te vallen;

4.1.2

het toepassingsgebied van het fonds wordt duidelijk afgebakend, zodat het beperkt blijft tot natuurrampen, met inbegrip van rampen door menselijk toedoen;

4.1.3

de schadedrempel voor regionale rampen wordt op 1,5 % van het regionale bbp op NUTS2-niveau (bevolking van 800 000 tot 3 000 000 personen) vastgesteld;

4.1.4

de mogelijkheid wordt ingevoerd om op verzoek van de getroffen lidstaat snel een voorschot te betalen tot 10 % van het verwachte bedrag van de financiële steun en tot een maximum van 30 miljoen euro;

4.1.5

voor het eerst wordt aandacht besteed aan zich langzaam voltrekkende rampen, bijv. droogte;

4.1.6

er zijn bepalingen opgenomen ter bevordering van een doeltreffender rampenpreventie en ter aanmoediging van de toepassing van de preventiewetgeving van de Unie, terwijl de Commissie de mogelijkheid krijgt om een verzoek af te wijzen als er sprake is van ernstige onachtzaamheid van een lidstaat of als een ramp zich voor een tweede maal voordoet;

4.1.7

er zijn nieuwe bepalingen betreffende de subsidiabiliteit van btw-uitgaven en de uitsluiting van technische bijstand;

4.1.8

in uitzonderlijke omstandigheden is het mogelijk af te wijken van bepaalde voorschriften van het Financieel Reglement;

4.1.9

3 miljard euro of 0,6 % van het bruto nationaal inkomen is de schadedrempel voor het definiëren van een grote ramp.

5.1

Het EESC is het ermee eens dat Verordening 2012/2002 betreffende de werking van het SFEU moet worden gewijzigd zodat:

5.1.1

het instrument lidstaten, toetredingslanden en buurlanden die door een natuurramp worden getroffen, doeltreffender kan ondersteunen;

5.1.2

er ook voorzien wordt in bevoegdheid om op te treden in geval van rampen ingevolge een industrieel of technologisch incident.

5.2

De Commissie zou bijzondere aandacht moeten schenken aan het feit dat de uitgetrokken middelen laag zijn in geval van grote rampen die een impact kunnen hebben op een groot deel van de EU, zoals bijv. kernrampen, pandemieën, enz.

5.3

De Commissie zet zich er terecht voor in de werkingsprocedures van het SFEU te versnellen, en wel steeds aan de hand van betrouwbare procedures met volledig duidelijke en eenvoudige werkingsvoorschriften.

5.4

De lidstaten worden opgeroepen omzichtig gebruik te maken van de mechanismen van het Fonds zodat deze geen onbedoelde negatieve gevolgen voor de EU met zich meebrengen.

5.5

De procedure inzake voorschotten valt toe te juichen, zoals eveneens het gebruik van de term „langdurige schade” bij bijv. droogtes. Voorts moet bij de herstelwerkzaamheden die na een natuurramp worden gepland, ook herbebossing worden opgenomen.

5.6

De Commissie moet bijzonder streng optreden tegen lidstaten die ondanks het bestaan van communautaire wetgeving en specifieke Europese financiering, van onachtzaamheid getuigen, hetgeen tot grote rampen kan leiden.

5.7

De klimaatverandering zal in de toekomst nog grotere natuurrampen veroorzaken en de Commissie moet daarom bij de herziening van de Verordening ook daarmee rekening houden.

5.8

Het maatschappelijk middenveld speelt steeds een bijzondere rol bij grote rampen en de Commissie wordt dan ook verzocht in de te herziene Verordening te voorzien in een mogelijkheid tot financiering van deze gespecialiseerde en gemachtigde instanties, die de nodige structuren en kennis hebben om hun diensten te kunnen aanbieden.

5.9

De efficiënte werking van mechanismen als het SFEU biedt de EU de gelegenheid om op doeltreffende wijze in de praktijk blijk te geven van solidariteit. De Commissie wordt dan ook opgeroepen alle nodige maatregelen te nemen om de Europese burgers over de rol van de Unie in te lichten.

5.10

De financiering van het SFEU moet in de gewone EU-begroting worden opgenomen om de vertragingen te beperken die te wijten zijn aan langdurige en bureaucratische procedures, waarbij Raad, Europees Parlement en Commissie betrokken zijn. Tegelijkertijd moet er ook worden voorzien in een mechanisme om de financiering te verhogen in geval van bijzonder grote rampen waarvoor meer middelen moeten worden ingezet.

5.11

Het EESC valt het Europees Parlement bij dat de schadedrempel van 1,5% van het regionale bbp op NUTS2-niveau bijzonder hoog is en maakt dat vele zware rampen niet door het fonds worden gedekt, tot grote teleurstelling van de burgers. Het stelt voor deze drempel tot 1% te verlagen zodat vooral ook de landen met lage waarden voor de bevolkingscriteria, onder de regeling komen te vallen.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/50

1.1

Het EESC is blij dat de Commissie nu eindelijk het lang verwachte en al meerdere malen aangekondigde voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake geldmarktfondsen heeft ingediend.

1.2

De „schaduwbank”-markt legt veel gewicht in de schaal: volgens ramingen van de FSB (Raad voor financiële stabiliteit) vertegenwoordigen geldmarktfondsen (MMF's) wereldwijd een totaalbedrag van 51.000 miljard euro, ofwel 25 à 30% van het hele financieel bestel. In Europa vallen de meeste MMF's onder het toepassingsgebied van Richtlijn 2009/65/EG (icbe) (ongeveer 80% van de omvang en ongeveer 60% van de geldmarktfondsen). Alle overige MMF's vallen sinds juli 2013 onder Richtlijn 2011/61/EG inzake beheerders van alternatieve beleggingsinstellingen.

1.3

Het zogenoemde „schaduwbankieren” moet vooral om de twee volgende redenen worden gereguleerd: om te beginnen de mogelijkheid dat „schaduwbankieren” wordt aangegrepen als middel om de regelgeving te omzeilen (en dan met name de aan vermogens verbonden verplichtingen) of voor transacties die ook in het gereguleerde traditionele stelsel kunnen worden verricht, waardoor de kans op systeemgebeurtenissen wordt vergroot. De andere hoofdreden is dat schaduwbanken voor hun financiële transacties gebruik maken van belangrijke hefbomen waardoor de financiële sector, net als de traditionele banken, wordt blootgesteld aan paniek en systeemgebeurtenissen.

1.4

De Commissie heeft er goed aan gedaan om voor de regulering van de sector een verordening (in plaats van een richtlijn) te kiezen. Gezien de kenmerken van MMF's die een wereldwijde werking hebben maar in wezen slechts in drie landen (Frankrijk, Ierland en Luxemburg) zijn gevestigd, moet er beslist een regeling worden getroffen die homogeen en onmiddellijk van toepassing is. De keuze voor een verordening is in overeenstemming met de beginselen van evenredigheid en subsidiariteit.

1.5

De IOSCO (internationale organisatie van effectentoezichthouders) heeft in opdracht van de FSB in oktober 2012 een eerste reeks aanbevelingen gedaan, die moeten dienen als leidraad voor regelgeving op de MMF-markten. Daarop brengt de FSB in november van datzelfde jaar zelf ook een document uit waarin richtsnoeren voor regelgeving worden gegeven. Doel van dit document is om MMF's minder gevoelig te maken voor de tendens om te desinvesteren. Daarop volgt het Europees Parlement op 20 november 2012 met een reeks oriënterende opmerkingen. Ten slotte heeft het ECSR (Europees Comité voor systeemrisico’s) in december 2012 (1) een aanbeveling uitgebracht.

1.6

De Amerikaanse SEC heeft hiertoe in 2010 de 2-a7-norm uitgevaardigd, waarna de FSOC (Financial Stability Oversight Council), de bevoegde regulerende overheid van de VS, op 19 november 2012 (2) het startsein heeft gegeven voor een herziening van de aanstaande regelgeving. De hypotheses die voor deze herziening worden voorgesteld, lijken erg op dat wat de Commissie wil: verplichtingen om een kapitaalbuffer aan te leggen, om over te stappen op MMF's met een variabele NAV, om op zeer korte termijn te investeren en om de markt vaker over de samenstelling van investeringsportefeuilles te informeren. De markten zijn nauw vervlochten. Daarom acht het EESC het raadzaam om, in overleg met de trans-Atlantische autoriteiten, homogene en doeltreffende regelingen te treffen.

1.7

Het EESC stemt in met de volgende uitspraak in het ECSR-document: „De geldmarktfondsen hebben de financiële crisis van 2007/2008 weliswaar niet veroorzaakt, maar door hun uitwerking tijdens de financiële crisis is wel duidelijk geworden dat geldmarktfondsen een crisis kunnen verspreiden of zelfs versterken. De ervaring met de crisis van 2007/2008 leert dat beleggersruns geldmarktfondsen kunnen bedreigen en dat MMF's bijstand van sponsorondernemingen kunnen behoeven, in het bijzonder om hun NAV constant te houden.”

1.8

Het EESC stelt opnieuw dat het financieel stelsel ongetwijfeld liquiditeiten nodig heeft — waarvoor al vóór de financiële crisis voor een groot deel moest worden afgegaan op het schaduwbanksysteem — , maar dat „de ervaring van de crisis (leert) dat in het regelgevingsproces prioriteit moet gaan naar de absoluut noodzakelijke stabiliteit van het financiële stelsel”. Er zouden zich geen transacties „in de schaduw” moeten afspelen: „de schaduwbanken zouden aan dezelfde regels en prudentiële voorschriften moeten voldoen als de andere financiële instellingen”. „In de nieuwe regelgeving van de Unie moet ook zorg worden gedragen voor een hoog niveau van consumentenbescherming”.

1.9

In overeenstemming met de aanbevelingen van de FSB pleit het ECSR allang voor een spoedige uitvaardiging van de verordening (3). Het Europees Parlement en de Raad moeten beslist op zo kort mogelijke termijn de overeenstemming bereiken die nodig is voor de inwerkingtreding ervan, met inachtneming van de door het EESC voorgestelde wijzigingen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat de verordening weer maanden wordt uitgesteld vanwege de verstrijkende termijnen voor het Europees Parlement en de Commissie.

1.10

Het EESC is beter te spreken over de volgens hem doelmatigere aanbeveling van de FSB en de ECSR (4) over de risico's van constante NAV, die in variabele NAV zouden moeten worden omgezet. De kapitaalbuffer van 3% lijkt onvoldoende om tegemoet te komen aan de vraag naar liquiditeiten (vooral ook omdat het maximaal mogelijke risico dat werd gelopen hoger was dan 6%) in het geval dat alle beleggers bij ernstige verstoringen op de markt snel hun investeringen terughalen.

2.1

Onderhavig Commissievoorstel is een vervolg op het vorig jaar uitgebrachte Groenboek over schaduwbankieren (zie IP/12/253 en MEMO/12/191). In dit voorstel wordt een samenvatting gegeven van de tot dusverre verrichte werkzaamheden en wordt de routekaart voor mogelijke opvolgingsacties in de vorm van regelgeving voor deze belangrijke sector geschetst.

2.2

Door wat er tijdens de financiële crisis is gebeurd, zijn veel aspecten waardoor MMF's kwetsbaar worden als de financiële markt in moeilijkheden verkeert, aan het licht gekomen. Ook is duidelijk geworden dat MMF's de risico's via de markten kunnen verspreiden en vergroten.

2.3

Na een jaar waren er niet meer dan twaalf lidstaten die de richtsnoeren die het ECSR als kleinste gemene deler had goedgekeurd, in praktijk brachten, waarbij zonneklaar werd dat de nationale regelingen nog steeds van elkaar verschillen. Er is dus behoefte aan onverwijld en vastberaden optreden

2.4

MMF's kunnen niet werken met afgeleide financiële instrumenten, buiten de normale circuits voor de bescherming tegen wisselkoers- en renterisico's om.

2.5

MMF's moeten ook het tegenpartijrisico verminderen, en wel doordat investeringen worden gediversifieerd: het zal niet worden toegestaan om meer dan 20% in een wederinkoopsovereenkomst met dezelfde tegenpartij te investeren.

2.6

Managers moeten ervan afzien om externe gespecialiseerde bureaus om een beoordeling te vragen. Wel moeten ze de geldmarktfondsen op gezette tijden aan een stresstest (proef om hun veerkracht te beoordelen) onderwerpen.

2.7

Doel van de voorgestelde verordening is te komen tot meer transparantie. Dit kan worden bereikt door:

2.8

Ook wordt gesuggereerd om de schroeven aan te draaien: de Commissie zou willen dat de liquiditeitsvoorwaarden voor geldmarktfondsen stringenter worden gemaakt. Op die manier kan volgens de Commissie worden gegarandeerd dat het stelsel er geen schade van ondervindt als beleggers hun investeringen terughalen, omdat de middelen om hen terug te betalen, dan voorhanden zijn.

2.9

Het komt erop neer dat de portefeuille van geldmarktfondsen voor minstens 10% moet bestaan uit dagelijks vervallende activa en voor nog eens 20% uit wekelijks vervallende activa, terwijl de blootstelling t.o.v. één uitgevende instantie niet groter mag zijn dan 5% in waarde. Verder moet een kapitaalbuffer van 3% van de totale waarde van de activa van de CNAV MMF worden aangelegd.

3.1

Schaduwbankieren speelt een belangrijke rol in de financiering van de reële economie. Het schaduwbankierstelsel heeft de economie meehelpen financieren, wat dan weer heeft geleid tot de uiteenspatting van de vastgoedzeepbel waarvan tal van landen vanaf 2007 het slachtoffer zijn geworden: hun economie is op de rand van de afgrond komen te staan. Kortom, het schaduwbankstelsel is dan wel niet de enige, maar zeker wel een van de voornaamste redenen waarom de VS en tal van lidstaten van de EU in een recessie zijn beland. Het financieel stelsel moet in zijn geheel ten dienste staan van de reële economie (5). Vooral kleine en middelgrote ondernemingen kampen met enorme problemen, omdat zij de dupe worden van de krappe kredietverlening. Het ziet ernaar uit dat de banken er niet in slagen om hun voornaamste opdracht te vervullen, nl. om de reële economie te ondersteunen.

3.2

MMF's vormen het trefpunt tussen de vraag naar en het aanbod van liquiditeiten voor de korte termijn.

3.3

De regulering van MMF's is echter achtergebleven bij hun — door de FSB en andere belangrijke instellingen als de IOSCO en het ECSR onderkende — systeembelang. Het EESC deelt die mening.

3.4

Daarentegen plaatst de FBE (Europese federatie van banken) vraagtekens bij de gevolgen van de voorstellen inzake MMF's. De FBE beschouwt die voorstellen als beperkend en moeilijk uitvoerbaar door fondsen waarvan de middelen „door de banken kunnen worden aangewend ter ondersteuning van leningen voor de reële economie”.

3.5

Ondertussen is ook de G20 zich over dit vraagstuk gaan buigen. De G20 kijkt daarbij vooral naar de activiteiten in deze sector (en niet naar degenen die er actief zijn). Uit de diverse opmerkingen van de G20-landen kan worden opgemaakt dat er een voorkeur zou zijn voor een zachte aanpak om bovenmatige tegenslagen voor de kapitaalstromen in de wereld te voorkomen, omdat schaduwbankieren voor banken nu eenmaal een belangrijke bron van liquiditeiten is.

3.6

Volgens ramingen van de FSB in 2011 (instellingen en activiteiten) is schaduwbankieren wereldwijd goed voor ongeveer 51.000 miljard euro, ofwel 25 à 30% van het hele financiële systeem en de helft van alle banktransacties (eurozone: bijna 17.000 miljard euro; Verenigd Koninkrijk: bijna 7000 miljard euro; VS: 17.500 miljard euro (6)).

3.7

Van alle bemiddelende instrumenten die in dit stelsel worden gebruikt, hebben MMF's een systeembelang en zijn MMF's een belangrijke kortetermijnbron van financiële middelen voor financiële instellingen, ondernemingen en regeringen. Vandaar dat de werking van MMF's wereldwijd volop in de belangstelling staat en dat uitgebreid wordt gediscussieerd over de regulering ervan.

3.8

In Europa vertegenwoordigen MMF's ongeveer 22% van alle door regeringen en ondernemingen afgegeven kortlopende schuldbewijzen en 38% van de kortlopende schuldbewijzen van de banken (goed voor ongeveer 1000 miljard euro).

3.9

Geografisch gezien voor de hele EU worden CNAV MMF's vooral aangetroffen in Frankrijk, Ierland en Luxemburg en vooral gebruikt door ondernemingen in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

4.1

Er is een nauw verband tussen MMF's en banken: banken hebben MMF's vaak onder hun beheer en maken zelfs zelf gebruik van MMF's om zich van financiële middelen te voorzien. Volgens de Commissie worden de meeste MMF's gesteund door banken: negen van de tien grootste beheerders van MMF's worden gefinancierd door handelsbanken. Uit die raming blijkt niet alleen hoe groot de band is tussen beide sectoren, maar ook tussen MMF's, de financiën van ondernemingen en de financiën van regeringen.

4.2

MMF's bieden ondernemingen een alternatief voor wat zij met hun kasreserves kunnen doen. Immers, dankzij MMF's kunnen ondernemingen die reserves gebruiken op een manier die meer oplevert dan wanneer zij hun reserves bij banken op een spaarrekening zetten. Het EESC ziet in dat dit gebruik van reserves gunstig kan zijn, maar wijst ook op de daaraan verbonden risico's. De werkelijkheid is dat ondernemingen bij een ongunstige afloop — in tegenstelling tot banken — niet kunnen rekenen op steun van de centrale banken.

4.3

Er zijn nu eenmaal geen garantiesystemen voor MMF's. Door de bemiddelende instrumenten van schaduwbankieren (hefboomfondsen, MMF's of dragers van gestructureerde investeringen) worden leningen verstrekt.

4.4

Zoals MMF's nu werken, kunnen burgers of ondernemingen alle door hen bijeengebrachte middelen uitlenen. Het EESC merkt op dat een MMF kan mislukken als één of twee van al degenen die om een lening hebben gevraagd, hun schuld niet kunnen terugbetalen, omdat er depositohouders of beleggers kunnen zijn die dan ook net hun geld terugvragen: als gevolg daarvan kan de terugbetaling uit het MMF dan niet worden gehonoreerd. Als er geen prudentiële regels worden uitgevaardigd, kan er met deze regeling een nieuwe crisis losbarsten.

4.5

Gezien die vaststellingen en de hierboven al gemaakte opmerking dat de grootste financiers/sponsors van MMF's uitgerekend de banken zijn, is het EESC ervan overtuigd dat de MMF-industrie had moeten worden onderworpen aan regels en aan controles die vergelijkbaar zijn met die welke al gelden voor banken.

4.6

Volgens het EESC volstaat de door de Commissie voorgestelde kapitaalbuffer van 3% niet om de risico's van CNAV MMF's te ondervangen, vooral ook omdat zich al risico's van meer dan 6% hebben voorgedaan.

4.7

De ontoereikendheid van de door de Commissie bepleite regelingen blijkt ook uit een vergelijking met de aanbevelingen van de FSB en de ECSR. Zowel de FSB als de ECSR stellen de Commissie voor om een regeling voor de beoordeling van MMF's aan te nemen die op variabele NAV is gebaseerd: op die manier varieert de waarde van die fondsen naar gelang van de schommelingen van de prijzen. Toch heeft de Commissie in haar voorstel vastgehouden aan de oorspronkelijk voorziene regeling op grond van constante NAV, met als enige toevoeging een kapitaalbuffer om eventuele ongunstige waardeschommelingen te ondervangen. De aanbevelingen van de twee markttoezichthouders komen volgens het EESC beter overeen met het beginsel van de instandhouding van de stabiliteit van het financieel stelsel. Een en ander blijkt ook uit onderstaande tabel.

Geldmarktfondsen met constante NAV (art. 25)

Vergelijkende tabel (7)

Wat de geboden producten betreft wijst het EESC erop dat producten die onder dit parallelle banksysteem komen te vallen, al voorkomen in het traditionele banksysteem en daar aan regels gebonden zijn en dat het dus om producten gaat die daarin terecht zijn gekomen om aan de stringentere voorwaarden van dat banktoezicht te ontsnappen.

4.8

Het EESC is dan ook bang dat de aan die producten verbonden risico's — om aan het toezicht te ontsnappen — nu weer worden geboden door het „schaduw”-systeem. Daarom moet volgens het EESC het beginsel worden gehanteerd dat voor dezelfde activiteiten dezelfde regels gelden.

4.9

Het blijft bij een al vaak terecht gebleken stelregel dat een financieel systeem dat wordt gekenmerkt door behoorlijke transparantie en voldoende toezicht, ten dienste staat van de economie, wat dan weer voordelen oplevert als het gaat om vertrouwen, doeltreffend- en doelmatigheid.

Daar komt nog bij dat externe kredietwaardigheidsbeoordeling (rating) van geldmarktfondsen door de ontwerpwet in de ban wordt gedaan. Door die bepaling moet een lagere inschatting van de kredietwaardigheid (downgrading) en alle paniek die daardoor op de markten ontstaat, worden voorkomen. Het EESC beseft weliswaar dat dit voorstel ingaat tegen het beginsel van transparantie en doeltreffendheid en ten koste kan gaan van volledige symmetrie van de informatievoorziening, maar wijst erop dat beroepsmensen actief zijn op de MMF-markt en dat ratingbureaus, eenvoudigweg door een kredietwaardigheidsbeoordeling te veranderen, paniek kunnen zaaien onder de beleggers. De kwaliteit van de referentie-activa en van de onderpanden van de fondsen kan mede doeltreffend worden gevrijwaard door maatregelen voor interne kredietwaardigheidsbeoordelingen, de consolidering van de procedures en de organen voor risicobeheersing en een strakker en strenger toezicht.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/55

1.1

Het EESC acht de mededeling een positieve en coherente bijdrage aan de noodzakelijke hervorming van financiële diensten, gericht op de terugkeer naar regelmaat en stabiliteit op dit cruciale gebied en op beperking van de systeemrisico's.

1.2

Het EESC verwacht dat de hervorming van de financiële markten zullen bijdragen aan een solide economie en benadrukt zijn vaste overtuiging dat stabiliteit van de financiële sector en het welslagen van de hervormingen voorwaarden zijn voor een duurzame economische ontwikkeling, de werkgelegenheid en de voltooiing van de interne markt.

1.3

Volgens het EESC wordt met de routekaart met reeds genomen en toekomstige maatregelen de juiste weg ingeslagen. Het erkent de geboekte vooruitgang, maar tekent aan dat veel maatregelen snel uitgevoerd moeten worden en dat hangende wetsinitiatieven op behandeling wachten.

De vijf prioriteitsgebieden voor toekomstige actie (1) overziend meent het EESC het volgende.

1.4

Het EESC acht de aanpak van arbitrage cruciaal voor de hervorming van de financiële diensten (2) en stemt in met het uitgebreide pakket maatregelen (3) en met name met de versterking van het prudentiële kader voor de banken, gericht op beperking van het risico op besmetting en arbitrage.

1.5

Positief is het streven naar meer transparantie, en met name naar concrete acties voor een kader voor follow-up van schaduwbankieren in de EU, de uitwerking van centrale registers voor derivaten in het kader van EMIR (4), de herziening van de richtlijn inzake markten voor financiële instrumenten (MiFID) (5), de toepassing van een identificatienummer voor juridische entiteiten (Legal Entity Identifier) en meer transparantie bij effectenfinancieringstransacties.

1.6

Het EESC erkent dat er vooruitgang is geboekt met de invoering van een sterker regelgevingskader voor bepaald investeringskapitaal, met als belangrijkste doelstelling de verbetering van de liquiditeit en stabiliteit, in het bijzonder voor de geldmarktfondsen die gevestigd zijn of verkocht worden in Europa.

1.7

Het EESC meent dat de mededeling ten aanzien van het terugdringen van risico's in verband met effectenfinancieringstransacties zich beperkt tot algemene vaststellingen, die weliswaar een bepaalde realiteit weergeven maar voorbijgaan aan de huidige kritieke omstandigheden. Het EESC beveelt aan de overwogen acties te versnellen en nader te specialiseren, met name voor wat betreft de wetgeving voor effecten, daar effectenfinancieringstransacties — hoofdzakelijk retrocessieovereenkomsten of effectenleningstransacties — van cruciaal belang zijn voor de schuldenomvang in de financiële sector.

1.8

Evenzo stelt het vertraging vast en maant het tot intensivering en snelle verduidelijking in de belangrijke discussie over versterkt toezicht op het schaduwbankieren, waar slechts enkele aspecten geregistreerd worden en voor de toekomst alleen verwezen wordt naar de herziening van het Europees Systeem voor Financieel Toezicht (ESFT), die de Commissie in 2013 zal uitvoeren.

1.9

Aangezien de belangrijkste onvrijwillige slachtoffers van de financiële en economische crisis de burgers zijn, als belastingplichtigen, werknemers, deposanten en consumenten, spoort het EESC aan tot meer initiatieven voor bescherming van de burger via transparantie, juiste informatie, gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de financiële sector, bescherming van de consument en de kleine belegger, en herinnert het aan zijn relevante opmerkingen over de deelname van maatschappelijke organisaties aan de hervorming van financiële markten (6).

1.10

Het EESC vindt het belangrijk dat de Commissie in haar mededeling opmerkt dat schaduwbankieren niet enkel mag worden beoordeeld op basis van de risico's die het inhoudt. Het is ook een aanvullend alternatief financieringskanaal dat zinvol kan zijn voor de reële economie.

2.1

Schaduwbankieren wordt omschreven als een „systeem voor kredietbemiddeling waarbij entiteiten en activiteiten betrokken zijn van buiten het reguliere banksysteem” (7) en dat twee onderling samenhangende pijlers omvat. De entiteiten leggen zich voornamelijk toe op activiteiten als het aanvaarden van financiering met depositoachtige kenmerken, het uitvoeren van looptijd- en/of liquiditeitstransformaties, het overdragen van kredietrisico en het gebruiken van directe of indirecte financiële leverage. De activiteiten — die fungeren als een potentieel belangrijke bron van financiering van niet-bankentiteiten — omvatten securitisatie, uitlening van effecten en repo-overeenkomsten („repo's”).

2.2

Entiteiten voor bijzondere doeleinden zijn securitisatievehikels zoals doorstroomlichamen voor door activa gedekt commercieel papier (ABCP conduits), vehikels voor bijzondere beleggingen (Special Investment Vehicles (SIV)) en andere vehikels voor bijzondere doeleinden (Special Purpose Vehicles (SPV)); geldmarktfondsen (Money Market Funds (MMFs)) en andere soorten beleggingsfondsen/beleggingsproducten met despositoachtige kenmerken, die kwetsbaar zijn voor massale geldopvragingen („runs”); beleggingsfondsen, inclusief trackers, die krediet verstrekken of geleveraged zijn; financieringsmaatschappijen en entiteiten voor effecten die krediet of niet-gereguleerde kredietwaarborgen verstrekken, of zoals banken liquiditeittransformaties en/of looptijdtransformaties uitvoeren; en verzekerings- en herverzekeringsondernemingen die kredietproducten aanbieden of waarborgen.

2.3

De oorzaak van het schaduwbankieren is gelegen in de deregulering van het financiële systeem in de jaren '80 in Groot-Brittannië en vervolgens in de jaren '90 (8) in de VS en elders. Van belang waren de eerste Basel-akkoorden inzake winstgevende activiteiten buiten de balans om, die strenge aanpassingen invoerden voor de balansen van de banken (9).

2.4

De afschaffing/versoepeling van regels en regelingen (10) stond de financiële instellingen toe hun activiteiten uit te breiden tot nieuwe gebieden en complexe modellen, terwijl de belofte van hoge opbrengsten miljoenen mensen, met weinig kennis van de producten en van de werking van schaduwbankieren, in de hele wereld beïnvloedde.

2.5

In 2007 besloot de G20-groep tot een pakket normatieve maatregelen voor de veiligheid en duurzaamheid van het financiële systeem, terwijl de hevige sociale en economische repercussies van de crisis van 2008 de risico's onthulden van schaduwactiviteiten en de gevaren van lacunes in de regelgeving, gebrekkig toezicht, ondoorzichtige markten en al te complexe producten, daarbij de rol van de Raad voor financiële stabiliteit (FSB) onderstrepend.

2.6

De EU vervult een hoofdrol in het internationale streven, via de G20 en de FSB, waarbij flinke vooruitgang wordt geboekt met de uitvoering van verplichtingen die voortvloeien uit de EU-routekaart voor hervorming van de financiële sector en de uitwerking van nieuwe toezichtstructuren. Veel aanpassingen zijn al onderwerp van wetgeving, bijv. otc-derivaten e.d.

2.7

Het verslag van de FSB van oktober 2011 is de eerste uitvoerige internationale poging om tot meer toezicht op schaduwbankieren te komen. Een en ander was gericht op a) omschrijving van beginselen voor follow-up en regulering, b) het in kaart brengen en beoordelen van de systeemrisico's en c) afbakening van het toepassingsgebied voor de reguleringsmaatregelen via vijf actieterreinen (11), terwijl de Commissie met een Groenboek kwam dat zich richt op de potentiële gevaren van schaduwbankieren in de EU en op de aanpak hiervan met voorschriften.

3.1

In de mededeling komen de reeds voor twee gebieden genomen maatregelen aan bod. Voor de financiële entiteiten richten de maatregelen zich op versterking van de vereisten die worden gesteld aan banken en verzekeringsmaatschappijen bij hun transacties met het schaduwbankwezen en op de uitwerking van een geharmoniseerd kader voor beheerders van instellingen voor alternatieve beleggingen. Ter aanzien van de integriteit van de markt richten de maatregelen zich op het besmettingsgevaar, strengere eisen aan securitisatie, alsook op een meer solide kader voor ratingbureaus.

3.2

Voorts stelt de Commissie vijf prioriteitsgebieden vast, waarvoor zij binnenkort met aanvullende maatregelen zal komen:

3.2.1

Ter wille van transparantie binnen het schaduwbankieren moeten de pogingen tot verzameling en uitwisseling van betrouwbare en geïntegreerde gegevens aangevuld worden met de uitwerking van een kader voor follow-up van de gevaren van schaduwbankieren en van centrale registers voor derivaten in het kader van de EMIR (12)-verordening, de herziening van de richtlijn inzake markten voor financiële instrumenten (MiFID) (13), de toepassing van een identificatienummer voor juridische entiteiten (Legal Entity Identifier) en meer transparantie bij effectenfinancieringstransacties.

3.2.2

Voor bepaalde beleggingsfondsen, en met name geldmarktfondsen, die in Europa gevestigd zijn of verhandeld worden, worden nieuwe regels voorgesteld ter verbetering van de liquiditeit en stabiliteit, en een hervorming van de regels voor instellingen voor collectieve beleggingen in effecten (icbe's).

3.2.3

Om de risico's terug te dringen in verband met effectenfinancieringstransacties zij vermeld dat veel werk is verzet om de problemen beter te begrijpen en er lering uit te trekken; de Commissie overweegt in dit verband een wetsvoorstel effectenrecht in te dienen.

3.2.4

Het prudentieel toezicht op de banken, bedoeld om het gevaar van besmetting of arbitrage te beperken, wordt uitgebreid met striktere regels met extra kapitaalvereisten voor banken wanneer zij transacties verrichten met niet-gereguleerde financiële entiteiten, strengere solvabiliteitsregels en nieuwe regels voor liquiditeit, met name gezien de inwerkingtreding vanaf 1 januari 2014 van de Verordening kapitaalvereisten (VKV) (14) en de Richtlijn kapitaalvereisten (RKV IV) (15). Waarschijnlijk zal het tot een uitbreiding komen van het toepassingsgebied van de prudentiële regels om het gevaar van arbitrage in te dammen.

3.2.5

Wat uitbreiding van het toezicht betreft, wordt erop gewezen dat schaduwbankieren wijd verspreid is, vele vormen aanneemt en dynamisch van aard is en worden de uitdagingen voor prudentieel toezicht, bijv. de grensoverschrijdende ontduiking van regels, beklemtoond. Op Europees niveau zijn voorbereidende werkzaamheden bezig in het kader van de Europese Raad voor systeemrisico's (ESRB) en de Europese toezichthouders. Deze aspecten, de noodzaak om arbitrage aan te pakken en de „eventuele noodzaak” om de institutionele rol van elke autoriteit te verduidelijken, zullen aan de orde komen bij de herziening van het Europees Systeem van financiële toezichthouders (ESFS), die in 2013 plaatsvindt.

4.1

Vanaf het begin van de financiële crisis heeft het EESC in een reeks adviezen (16) de standpunten van het maatschappelijk middenveld vertolkt omtrent een breed spectrum van onderwerpen in verband met de werking van het financiële systeem. Het heeft in het algemeen relevante opmerkingen en aanbevelingen geformuleerd en in het bijzonder voor het herstel en de sanering van kredietinstellingen (17).

4.1.1

Het EESC achtte het Groenboek (18) over schaduwbankieren een belangrijke stap in de goede richting voor de aanpak van de problemen, onder andere opmerkend dat schaduwactiviteiten moeten worden opgeheven en dat schaduwbankieren dient te voldoen aan dezelfde eisen qua regulering en prudentieel toezicht als het gehele financiële systeem.

4.2

Het EESC is verheugd dat het prudentieel toezicht wordt benaderd in een mondiaal kader, met het oog op uitbreiding van de regelgeving en het toezicht op alle systeemrelevante financiële instellingen, instrumenten en markten (19). Het is tevreden dat de G20 (20) tijdens zijn recente bijeenkomst de aanbevelingen van de FSB heeft goedgekeurd; ook in de mededeling worden deze volledig onderschreven.

4.3

De Commissie wordt verzocht het actiekader voor meer toezicht op het schaduwbankieren concreet te maken en van een tijdpad te voorzien, door toepassing van een coherent mechanisme voor toezicht en door de institutionele rol van de toezichthouders snel te verduidelijken in het kader van het Europees systeem van financiële toezichthouders (ESFT).

4.4

Daar bepaalde schaduwactiviteiten en -entiteiten, al naargelang het land, al dan niet vallen onder een regelgevingsstelsel, zijn gelijke concurrentievoorwaarden tussen landen van bijzonder belang, alsmede tussen de banksector en schaduwbankentiteiten via adequate regelingen om reguleringsarbitrage te vermijden, die zou kunnen leiden tot verstorende regelgevingsstimulansen.

4.5

Het EESC benadrukt vooral de behoefte aan een gemeenschappelijke mondiale benadering van de regelgevingsautoriteiten bij de analyse van gegevens, met gemeenschappelijke referentiekaders en open sectorale normen, zodat gegevens snel kunnen worden uitgewisseld om bijtijds en doeltreffend te reageren op systeemgevaren en om de financiële stabiliteit te beschermen.

4.6

Het EESC beschouwt de omvang en het groeitempo van schaduwbankieren als belangrijke factoren voor systeemrisico's en herinnert eraan dat volgens de FSB (2012) (21) het schaduwbankieren in 2011 goed was voor 67 000 miljard dollar (tegen 26 000 miljard in 2002), wat overeenkomt met 111 % van het gecumuleerde bbp van de landen die het FSB bestudeert.

4.7

Een analytische beoordeling van het probleem is op zijn plaats, met definities van activiteiten in plaats van schaduwbankentiteiten, daar het welslagen van de maatregelen staat of valt met toezicht en controle op de activiteiten.

4.8

Het EESC meent dat het probleem van de omvang en de verstorende praktijken niet alleen het schaduwbankieren betreft. Het te grote bankenmodel, in combinatie met het gebrek aan transparantie, herbergt aantoonbaar het gevaar van destabilisering van de economie, waarbij de samenleving met de kosten wordt opgezadeld voor het redden van instellingen die 'te groot en onderling al te zeer verweven zijn om failliet te gaan'.

4.9

Het EESC merkt op dat versterking van het concurrentievermogen en de stabiliteit van de Europese financiële sector, tegelijk met de hervorming van het schaduwbankieren, noopt tot een wezenlijke aanpak van banken die door hun omvang niet failliet mogen gaan, door meer transparantie, stroomlijning van de omvang van de activiteiten van megabankengroepen en terugdringing van de afhankelijkheden binnen een groep.

4.10

Samen met de toezichtsmaatregelen meent het EESC dus een doeltreffende aanpak geboden van elke verstoring van de financiële sector, in combinatie met structurele hervormingen. Het spoort de Commissie aan om de procedures te versnellen om te komen tot één afwikkelingsmechanisme, rekening houdend met de aanbevelingen van het rapport Liikanen en het recente rapport van de EP-commissie Economisch en Financieel Beleid inzake de structurele hervorming van de bankensector in de EU (22).

4.11

Aangezien de diffuse, veelzijdige en flexibele aard van het schaduwbankieren doeltreffend toezicht complex en moeilijk maakt, spoort het EESC de Commissie aan snel te verduidelijken of en hoeveel middelen, controlemechanismen en bevoegdheden de bevoegde nationale en Europese toezichthouders, met inbegrip van het gemeenschappelijk toezichtmechanisme (GTM), hebben.

4.12

Geslaagd toezicht moet gepaard gaan met doeltreffende, afschrikwekkende en evenredige systemen voor het opleggen van sancties, alsook met de bekendmaking van het niveau van de sancties en de informatie over degenen die de regels overtreden. Voorts zij gewezen op het probleem van de naleving van Europese regelgeving door natuurlijke en rechtspersonen in derde landen.

4.13

Benadrukt zij de noodzaak van bescherming van consumenten van financiële producten tegen oneerlijke praktijken, misleidende en insolvabele producten of diensten, alsook tegen eventueel oneigenlijke clausules in overeenkomsten. Het EESC herinnert aan zijn voorstel voor de instelling van een Europees mechanisme voor de bescherming van de consument van financiële diensten, voor betere bescherming, transparantie en een doeltreffender geschillenregeling.

4.14

Toegankelijke websites en andere moderne informatiemedia kunnen consumenten de optie bieden om producten en diensten te vergelijken en te kiezen en aldus bijdragen aan de mededinging en zelfregulering van de financiële markt.

4.15

Het EESC spoort de Commissie aan vaart te zetten achter de voltooiing van de effectenrapportage, zodat de nieuwe liquiditeitsregels definitief kunnen worden, en om een kosten-batenonderzoek te doen naar de effectiviteit en evenredigheid van de vele wetteksten sinds het begin van de financiële crisis om het cumulatieve effect van alle wetgeving voor de financiële markt in de EU te beoordelen.

4.16

Verder stelt het EESC vast dat er behoefte is aan meer regulering, met geavanceerde expertise en wetenschappelijk onderzoek omtrent het verzamelen en uitwisselen van gegevens, en in het algemeen voor een uitgebreidere follow-up van de dynamische ontwikkeling van schaduwbankieren en de vaststelling van gunstige aspecten voor de reële economie, maar ook van aspecten die nieuwe bronnen van kwetsbaarheid en systeemgevaar kunnen vormen.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/61

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is het ermee eens dat partnerschappen velerlei voordelen bieden om innovatie aan te zwengelen, en dat de mogelijkheden ervan nog beter zouden kunnen worden benut.

1.2

Het is van mening dat het van belang is synergieën te ontwikkelen tussen de tien voorgestelde initiatieven die via Horizon 2020 (H2020) financieel ondersteund worden, en te specificeren hoe ze qua instrumenten, vorm en aard verschillen van andere vormen van partnerschap.

1.3

Het vraagt garanties voor de financiële vooruitzichten van de initiatieven op lange termijn alsook stabiliteit van het regelgevingskader, teneinde het hoge risico waardoor de initiatieven gekenmerkt worden, beperkt te houden en bij te dragen aan de verwezenlijking van de algemene EU-doelstellingen: duurzame ontwikkeling, werkgelegenheid en opleiding om mensen te kwalificeren voor nieuwe beroepsprofielen.

1.4

Deze instrumenten zijn belangrijk om ervoor te zorgen dat er meer middelen beschikbaar komen voor investeringen in onderzoek en innovatie, op voorwaarde dat ze flexibel, eenvoudig en niet bureaucratisch, open en transparant zijn en een hefboomeffect hebben op bijkomende investeringen alsook een grotere deelname van kleinere ondernemingen garanderen, vooral in minder ontwikkelde gebieden.

1.5

De doelstellingen moeten volgens het EESC meetbaar zijn en toegespitst zijn op innovatie en omzetting daarvan in industriële doelstellingen en nieuwe banen. Ze moeten verankerd zijn in een gemeenschappelijke visie op middellange termijn, in het kader van een evenwichtig en transparant governance-systeem, met duidelijke technisch-wetenschappelijke en sociaaleconomische prestatie-indicatoren.

1.6

Wat de institutionele publiek-private partnerschappen (PPP's) betreft, pleit het EESC ervoor meer aandacht te besteden aan: mechanismen die insider trading verhinderen; groter gebruik van het hefboomeffect en meer ruimte, in de programma's en de projecten, voor kleinere ondernemingen in alle mogelijke vormen, met inbegrip van de sociale economie; een krachtig communicatiebeleid met een proactieve rol van het forum van stakeholders in alle gemeenschappelijke ondernemingen.

1.7

Wat de publiek-publieke partnerschappen (P2P's) betreft, zou het EESC graag zien dat het Europese O&I-budget bijdraagt aan een evenwichtigere verdeling van de EU-middelen, met meer aandacht voor technologie-intensieve kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's) en klinische, medische en technologische innovaties, die het welzijn ten goede komen van alle burgers en dan vooral ouderen (actief en ondersteund wonen).

1.8

Het EESC dringt aan op een proactief communicatiebeleid over de ontwikkeling van de tien ontplooide initiatieven en beveelt aan met alle belanghebbende partijen van het maatschappelijk middenveld een jaarlijkse conferentie te organiseren, waar de jaarverslagen over de behaalde resultaten en de toekomstige strategieën worden gepresenteerd, alsook meertalige praktische handleidingen voor slimme participatie aan de verschillende vormen van actief partnerschap op EU-niveau.

1.9

Het EESC raadt de Commissie aan om een dergelijk proactief beleid te ontwikkelen via met name het instellen van EESC-prijzen voor economische en sociale innovatie. Daarbij moet de aandacht worden gericht op drie hoofddoelgroepen: de wetenschappelijke wereld en het betrokken bedrijfsleven; de gebruikers van de innovatieve resultaten op de markt; de EU-burgers, teneinde tegemoet te komen aan de behoeften van de samenleving, met name wat werkgelegenheid en opleiding betreft. Het EESC stelt voor om een „Europese innovatieprijs” in het leven te roepen waarmee innovatieve toepassingen op industrieel, economisch of sociaal gebied worden beloond. Deze prijs moet ervoor zorgen dat de Europese meerwaarde goed zichtbaar wordt.

2.1

In Horizon 2020 wordt voorzien in de oprichting van publiek-private partnerschappen in sleutelsectoren waarbij onderzoek en innovatie zouden kunnen bijdragen aan:

2.2

Er zij op gewezen dat er verschillende vormen van partnerschappen voor onderzoek en innovatie bestaan:

2.3

De ervaring die is opgedaan met institutionele PPP's (als EU-organen in de zin van artikel 185 van Verordening (EG, Euratom) nr. 1605/2002) leert dat andere categorieën zouden moeten worden toegevoegd om een ruimere keuze mogelijk te maken tussen instrumenten waarvan de regels voor privaatrechtelijke partners flexibeler en toegankelijker zijn dan die welke op EU-instellingen van toepassing zijn.

2.4

PPP's van H2020 kunnen worden gedefinieerd als innovatieve financieringsinstrumenten, die op open en transparante wijze vastgesteld en toegepast worden op basis van een evaluatie van onafhankelijke deskundigen die een licht werpt op:

2.5

De gemeenschappelijke technologie-initiatieven (GTI's) zijn deugdelijk gebleken formules voor publiek-private samenwerking op O&O-gebied.

2.6

GTI's zijn meestal uitlopers van de Europese technologieplatforms (ETP's) waarover het EESC zich al heeft uitgesproken (1). Zij komen met name voort uit ETP's waarvoor de normale instrumenten ter ondersteuning van de bestaande O&O-activiteiten ontoereikend zijn om de doelstellingen te verwezenlijken die in de strategische agenda's zijn vastgesteld.

2.7

Het EESC is het ermee eens dat partnerschappen tal van voordelen bieden en dat de mogelijkheden ervan beter benut zouden kunnen worden. Het verheugt zich dan ook over het initiatief van de Commissie om in het kader van het vlaggenschipinitiatief „Innovatie-Unie” Europese innovatiepartnerschappen (EIP's) op te zetten en te bevorderen.

2.8

Het EESC heeft eveneens benadrukt hoe „belangrijk innovatie voor de Europa 2020-strategie is” en erop gewezen „dat innovaties niet noodzakelijkerwijs het resultaat van een lineair proces ... zijn, maar als onderdeel van een ingewikkelder proces ontstaan ...” (2).

2.9

Hoewel onderzoek en innovatie sterk met elkaar verweven zijn „gaat het niet aan om innovatie onder onderzoek te subsumeren of andersom. Dat zou een verschraling betekenen van fundamentele Europese culturele waarden” (3).

2.10

Het EESC spreekt andermaal zijn steun uit voor de bevordering van sociale innovatie, met name in het kader van EU-financieringsprogramma's als de structuurfondsen of het programma voor sociale verandering en innovatie, als middel om de ontwikkeling van de financieringscapaciteit van sociale ondernemingen gemakkelijker extra te ondersteunen (4).

2.11

Het EESC heeft gewezen op het belang van partnerschappen om de aantrekkelijkheid van Europa als mondiaal gangmaker op O&I-gebied te verhogen.

2.12

Het EESC bevestigt zijn steun voor de rol van partnerschappen bij het samenbrengen van actoren uit de Europese en nationale publieke sector in P2P's en PPP's (5) met het oog op een aanpak van de grote sociale uitdagingen en een versterking van de concurrentiepositie van de EU. Uit de analyse van:

konden in dit verband zeer positieve elementen worden gehaald (6).

2.13

Het EESC is het eens met de methode waarmee deze tien voorstellen van het pakket investeringen voor innovatie door de Commissie ontwikkeld werden, op basis van de resultaten van openbare raadplegingen, effectbeoordelingen en verschillende stappenplannen.

2.14

Het heeft van zijn kant op 31 oktober 2013 een hoorzitting gehouden over het pakket voorgestelde initiatieven, waaraan een aanzienlijk aantal relevante vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, van het bestuur van verschillende bestaande gemeenschappelijke ondernemingen en van de Commissie zelf heeft deelgenomen.

3.1

Het EESC onderschrijft ten volle het pakket initiatieven van de Commissie en is van mening dat zowel de PPP-voorstellen zoals bedoeld in art. 187 VWEU, als de P2P-voorstellen zoals bedoeld in art. 185 VWEU, krachtige instrumenten zijn voor het aanpakken van de grote uitdagingen die een aanzienlijke impact hebben op het concurrentievermogen en de duurzame economische en sociale ontwikkeling van Europa.

3.2

De tien via H2020 gesteunde initiatieven moeten nader worden gespecificeerd, daar zij qua instrumenten, vorm en aard verschillen van andere soorten partnerschappen, ook al hebben zij soms convergerende doelstellingen en/of vallen hun doelstellingen soms samen. Het is immers zaak om dubbel werk, overlappingen en mogelijke tegenstrijdigheden te vermijden en in plaats daarvan synergieën en complementariteit met andere initiatieven in het licht te stellen. Hoe dan ook worden de lidstaten niet ontheven van hun verantwoordelijkheden op de gebieden waarop deze partnerschapsinitiatieven betrekking hebben.

3.3

Het is van belang dat de EU de begrotingsvooruitzichten op O&I-gebied en de stabiliteit van het vereenvoudigde regelgevingskader kan verzekeren en dat de bedrijven met initiatieven komen om de hoge risico's waarmee een en ander gepaard gaat, te beperken. Voorts moet de financiële steun evenwichtiger verdeeld worden over de initiatieven en moet meer aandacht worden geschonken aan domotica, gericht op ondersteuning van actief leven, alsook aan het programma voor hoogtechnologische kmo's.

3.4

De instrumenten zelf zijn van belang omdat zij aanzienlijke middelen voor investeringen in O&I kunnen garanderen als zij voldoende flexibel, eenvoudig, open en transparant zijn en geen bureaucratische rompslomp met zich meebrengen, en op voorwaarde dat er een oplossing wordt gevonden voor de problemen inzake evenwichtige verdeling en/of mogelijk conflict tussen concurrentieregels en bevordering van innovatie, bescherming van de intellectuele eigendom, verspreiding en open toegang tot resultaten. Uiteindelijk doel bij dit alles is tenslotte de burgers/belastingbetalers en consumenten een betere dienstverlening te verstrekken.

3.5

Het EESC wijst er met name op dat het „van belang is dat het auteursrecht en de intellectuele eigendom van onderzoekers en hun organisaties beschermd blijven […]” en dat „[…] vooral in het geval van globale symmetrie tussen Europa en de landen buiten Europa — vrije toegang tot een relevante selectie van de gegevens die ten grondslag liggen aan de vrij toegankelijke publicaties nuttig en praktisch zou kunnen zijn […]” (7).

3.6

De doelstellingen moeten volgens het EESC meetbaar en verbonden zijn met niet alleen de industriële strategie van de sector maar vooral ook met de oplossing van problemen van de samenleving en de duurzame sociaaleconomische ontwikkeling, met name wat werkgelegenheid betreft. Met het oog daarop moeten ze verankerd zijn in een gemeenschappelijke visie op middellange termijn, in het kader van een evenwichtig en transparant governance-systeem, met duidelijke en expliciete technisch-wetenschappelijke en sociaaleconomische prestatie-indicatoren.

3.7

Het EESC is erg ingenomen met de ervaringen die zijn opgedaan met PPP's als instrument om verschillende financieringswijzen te combineren. Het spreekt zich uit voor sterk vereenvoudigde modellen van cost-funding, die de betrouwbaarheid van het model moeten verbeteren, het risico op onregelmatigheden in de uitgavenverklaringen van de begunstigden moeten verminderen, de boekhouding m.b.t. het project minder ingewikkeld moeten maken, niet strikt noodzakelijke stappen voor de verificatie moeten schrappen en aldus het tenuitvoerleggingsproces moeten vergemakkelijken en versnellen.

3.8

Om gelijke voorwaarden te garanderen aan alle ondernemingen die op de markt actief zijn, is het daarom noodzakelijk dat bij de via H2020 aan PPP's en P2P's verstrekte financiering rekening wordt gehouden met de regelgeving voor staatssteun, zodat de doeltreffendheid van de overheidsuitgaven wordt verzekerd, verstoring van de markt wordt voorkomen alsook alle ethische voorschriften in acht worden genomen.

3.9

Volgens het EESC moet de oprichting van PPP's worden gekoppeld aan voorwaarden die waarborgen dat een daadwerkelijk mededingingskader gehandhaafd blijft en dat nieuwkomers de gelegenheid krijgen op gelijk welk moment mee te doen of zich systematisch bij programma's en projecten van groepen eindgebruikers kunnen aansluiten.

3.10

Het belang van de intellectuele-eigendomsrechten moet absoluut worden erkend. Met name het oprichten van octrooiverzamelingen moet worden aangemoedigd om het delen van wetenschappelijke gegevens mogelijk te maken en om de gezamenlijke samenwerkings- en onderzoeksinspanningen op het vlak van specifieke technologische behoeften te verhogen, alsook „patent thicket”-situaties te voorkomen (8).

3.11

Het EESC beveelt aan voor de eindgebruikers een handleiding uit te werken waarin de talrijke EU-instrumenten voor innovatie opgenomen zijn, samen met de verschillende vormen van partnerschap, de gemeenschappelijke initiatieven, vlaggenschipinitiatieven, kennisgemeenschappen, platforms en andere soortgelijke EU-acties op O&I-gebied. Door een horizontale dimensie te introduceren zouden de investeringen (bijv. voor nanotechnologie en ondersteuning van ouderen) kracht kunnen worden bijgezet en zouden alle soorten ondernemingen gemakkelijker mee aan boord kunnen worden genomen.

3.12

Het EESC acht het absoluut noodzakelijk om het complexe systeem van maatregelen, synergieën en EU-beleid ter zake (gaande van O&I-beleid tot regionaal, cohesie- en industriebeleid) gebruiksvriendelijker en transparanter te maken, vooral voor kmo's en kleinere organisaties, ook in de sociale economie.

3.13

Het is volgens het EESC evenzeer van belang om voor zichtbaarheid, (ook verbale) publiciteit en transparantie te zorgen wat betreft het hele pakket alsook de initiatieven en instrumenten die eraan gerelateerd (kunnen) worden, via een proactief communicatiebeleid en jaarlijkse conferenties met alle belanghebbenden van het maatschappelijk middenveld, waarbij regelmatig verslag zal worden uitgebracht over de behaalde resultaten en de toekomstige strategieën.

3.14

Gelet op het belang van de toegekende middelen en de verscheidenheid van situaties en reële behoeften in de lidstaten, pleit het EESC ervoor een communicatiebeleid te ontwikkelen dat gericht is op vier types doelgroepen:

3.15

Het EESC is van mening dat een EESC-prijs voor economische en sociale innovatie in het leven zou kunnen worden geroepen, teneinde nuttig gebruik te maken van de resultaten die door de tien voorgestelde partnerschappen in de verschillende sectoren van de 28 lidstaten zijn behaald, met medewerking van de fora van stakeholders, zoals voorgeschreven in het statuut van de gemeenschappelijke ondernemingen. De Commissie zou van haar kant een grootschalige campagne op touw moeten zetten met het oog op bewustmaking en opleiding inzake publiek-private partnerschappen.

4.1

Het EESC verheugt zich over de duidelijke tendens om meer gebruik te maken van PPP's op het gebied van volksgezondheid, clean sky, beheer van het luchtruim, elektronica en informatica, brandstof- en waterstofcellen. Het wijst evenwel op de noodzaak synergieën te ontwikkelen met andere partnerschappen en anderszins bestaande initiatieven, alsook in het kader van ander EU-beleid.

4.2

Wat het initiatief Innovatieve geneesmiddelen betreft, vindt het EESC dat er meer aandacht moet uitgaan naar de ontwikkeling van geneesmiddelen voor zeldzame ziekten of langdurige toediening, die voor de armste bevolkingslagen betaalbaar zijn. Volgens het EESC moet o.a. prioriteit worden gegeven aan de afzet in de EU van producten die uit Europees onderzoek voortkomen, en aan de vaststelling van regels voor de prijs per gram actieve stof. Daarbij moet rekening worden gehouden met de moeilijkheden die de overheidsbegrotingen en sociale systemen van de lidstaten thans ondervinden.

4.3

Wat het initiatief FCH 2 — brandstofcellen en waterstof — betreft, zou volgens het EESC met name ook de ontwikkeling van koolstofvrije technologieën voor de waterstofgeneratie in de doelstellingen moeten worden opgenomen.

4.4

In het initiatief Clean Sky zou meer aandacht moeten worden geschonken aan de impact van de (ook tussentijdse) resultaten van de aangegeven demonstratieprojecten, alsook aan het beheer van de risico's voor de veiligheid en het milieu in het kader van het PPP Gemeenschappelijk luchtruim.

4.5

Wat de ontwikkeling van de bio-industrie, biologische, biolandbouw- en biomaterialen betreft, moet erop worden toegezien dat de betreffende technologieën de levende wereld, het milieu, de duurzaamheid van landbouw en levensmiddelenindustrie en de voorzorgsbeginselen in acht nemen. Het EESC kijkt uit naar de concrete en zichtbare positieve resultaten van dit initiatief.

4.6

Tegenover de aanzienlijke inspanningen, ook op financieel gebied, die m.b.t. het initiatief ECSEL voor digitale technologieën en nano-elektronica worden geleverd en die ook in het kader van H2020 reeds waren gepland, moet een concreet voordeel voor de burger/belastingbetaler staan, bijv. op het vlak van betere, gebruiksvriendelijkere en kosteloze toegang tot deze technologieën (9).

4.7

Het EESC is ook een vurig pleitbezorger van de vier P2P-initiatieven maar benadrukt dat twee ervan kracht moeten worden bijgezet, ook wat de hun toebedeelde middelen betreft:

4.8

Met name ten aanzien van AAL beveelt het EESC aan rekening te houden met de uiteenlopende omstandigheden in de lidstaten, ook in samenhang met de te verwachten aandacht voor deze problematiek, met het oog op de demografische ontwikkelingen tot 2024 en daarna: het niveau van de EU-financiering moet fors worden opgetrokken ten opzichte van het KP7, en bij de oprichting van een ad-hoccomité moet rekening worden gehouden met de toekomstige standpunten van de verschillende representatieve categorieën van het maatschappelijk middenveld.

4.9

Om de ontwikkeling van een en ander te bespoedigen en de kansen op nieuwe banen en beter gekwalificeerde beroepsprofielen te verhogen zouden deze institutionele partnerschappen zich moeten ontwikkelen in nauwe samenwerking en coördinatie met andere soortgelijke acties in het kader van de vlaggenschipinitiatieven van het industriebeleid en slimme specialisatie, het cohesiebeleid en de regionale innovatiestrategieën.

4.10

Wat de deelname aan het metrologieprogramma betreft, verwijst het EESC naar zijn advies ter zake (10) en beveelt het aan ook op financieel vlak de steun te verhogen voor de deelname hieraan van kleinere ondernemingen en gebruikersgroepen. Wat het partnerschap Europa-ontwikkelingslanden betreft, wordt verwezen naar het advies EU/Afrika (11) en wordt specifiek aanbevolen de symptomen niet over het hoofd te zien van een terugkeer naar Europa van ziekten die voorwerp zijn van onderzoek, alsook toe te zien op volledige inachtneming van de ethische principes in de protocollen.

5.6.2014   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 170/68

1.1

Het Comité dringt al sinds meer dan twee decennia aan op de invoering van doelmatige instrumenten op EU-niveau voor collectief verhaal., d.w.z. efficiënte vorderingsmogelijkheden in geval van schending van collectieve rechten. Dat verhaal moet mogelijk zijn op alle terreinen waarop de burgers door het EU-recht worden beschermd en tegelijkertijd moeten de rechtstradities van de lidstaten worden gerespecteerd.

1.2

Het is dan ook een goede zaak dat de Commissie er eindelijk toe is overgegaan om de lidstaten te verzoeken om hun regelingen voor collectief verhaal op gemeenschappelijke Europese beginselen te baseren. Dat had ze overigens al veel eerder moeten doen. Instrumenten voor collectief verhaal dienen de belangen van zowel de burgers van de Unie als van de ondernemingen die fair en binnen de grenzen van de wet handelen. Ook beschermen zij bedrijven tegen oneerlijke mededinging en versterken zij het vertrouwen van de EU-burgers in de economie.

1.3

Helaas is de Commissie niet met een voorstel voor een richtlijn gekomen. Een eenvoudige mededeling en aanbeveling volstaan namelijk niet om voor de noodzakelijke uniforme nationale uitvoering te zorgen. De Commissie wordt dan ook verzocht om alsnog een richtlijn voor te stellen. Want invoering van een procedure voor groepsacties is de enige manier om in de Unie voor een efficiënt juridisch instrument met een breed werkingsgebied te zorgen.

1.4

Het Comité heeft waardering voor het streven van de Commissie naar een evenwichtige aanpak waarin de procedurele basisrechten van partijen worden beschermd en misbruik wordt voorkomen. Ook deelt het de opvatting van de Commissie dat collectief verhaal de vorm van zowel een vordering tot staking als van een vordering tot schadevergoeding kan aannemen. Wel moet nog worden gekeken of er niet meer vormen mogelijk zijn.

1.5

Verder wijst de Commissie een groepsactie naar het voorbeeld van de Amerikaanse „class action” terecht af. Een collectieve vordering naar Europees recht mag juist geen „class action” naar Amerikaans recht zijn. De in dit verband door de Commissie genoemde beschermingsmaatregelen zijn toereikend en passend. Resultaatafhankelijke honoraria voor advocaten, die een prikkel voor het inleiden van een procedure vormen, en punitieve schadevergoeding worden terecht door haar verworpen. Voorts moeten de regels voor de ontvankelijkheid van collectieve vorderingen en de kostenverdeling vanuit de invalshoek van „toegang tot de rechter” worden vastgesteld.

1.6

Het Comité is het met de Commissie eens dat een individu het recht moet hebben om zich via de „opt in”-procedure bij een groep eisers te voegen. Er zijn evenwel ook situaties denkbaar waarin de „opt out”-procedure voordelen biedt. Met name wanneer er sprake is van veel gelaedeerden met ieder slechts zeer geringe schade kan het dienstig zijn om de zaak tot alle eventuele slachtoffers uit te breiden. De Commissie laat in het midden of zij in dergelijke gevallen „opt out” rechtens toelaatbaar acht. Zij wordt dan ook verzocht om haar standpunt te verduidelijken. Verder beveelt het Comité aan om een centraal Europees register voor vorderingen op te zetten voor informatieverstrekking aan potentiële eisers.

1.7

Het Comité heeft al tijden gewezen op de mogelijkheden die buitengerechtelijke geschillenbeslechting biedt. Daarom strekt het tot tevredenheid dat de Commissie dit mechanisme als een aanvulling beschouwt, waarbij partijen op vrijwillige basis een dergelijke procedure aangaan en de rechter partijen ertoe kan oproepen om ernaar te streven, de zaak te schikken.