19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/1

1.1

Er is nog altijd geen Europese Economische, Sociale en Politieke Unie. Er is wel een Monetaire Unie gelanceerd, maar die moet het stellen zonder een toereikende economische en sociale dimensie ondanks de ingrijpende economische en sociale gevolgen ervan. Op het ogenblik worden er stappen gezet in de richting van een financiële, budgettaire en bancaire unie, zij het zonder de bijbehorende begrotingsmiddelen van de EU die nodig zijn voor flankerende maatregelen ter ondersteuning van de economische groei en sociale samenhang. Tegelijkertijd worden er totaal geen vorderingen geboekt op de weg naar een sociale en politieke unie. Niettemin kunnen een economische, een monetaire en een sociale unie niet los van elkaar worden gezien. Ze vullen elkaar aan en versterken elkaar. Samen zouden ze moeten zorgen voor een Europa dat dichter bij de mensen staat en nauwer aansluit op de dagelijkse realiteit, een Europa waarmee de burgers zich verbonden voelen, waarin investeerders, producenten, werknemers en consumenten vertrouwen kunnen hebben en waarvoor ze verantwoordelijkheid willen dragen, een dynamischer Europa dat het concurrentievermogen kan verbeteren, slimme en inclusieve groei kan bevorderen, meer economische kansen schept, voor meer werkgelegenheid zorgt en ertoe bijdraagt dat de mensen effectief gebruik maken van alle sociale rechten. Zonder een dergelijk evenwicht is er geen toekomst weggelegd voor een politieke unie.

1.2

Tussen 2008 en februari 2013 is het werkloosheidscijfer in de EU-27 gestegen van 7 % naar 10,9 % , wat betekent dat er in totaal 26,4 miljoen mensen zonder werk zitten. Het desbetreffende cijfer in de eurozone bedraagt maar liefst 12 % . In 19 landen is er sprake van een toename en in 8 van een afname. Op dit moment zijn er in de EU-27 5,7 miljoen jongeren werkloos (23,5 %). Ter vergelijking: begin 2013 was het totale werkloosheidscijfer in de VS 7,7 % en in Japan 4.2 % (1). Deze cijfers zijn in schrille tegenspraak met de doelstellingen van de Europa 2020-strategie en het EESC is dan ook van mening dat het de hoogste tijd is om ons tanende concurrentievermogen op te krikken, meer groei te realiseren, nieuwe arbeidsplaatsen te scheppen en de armoede terug te dringen. Het is van wezenlijk belang dat er een effectiever mechanisme wordt opgezet waarmee kan worden toegezien op de gevolgen die het economische en monetaire beleid heeft voor de sociale situatie en de arbeidsmarkt in de lidstaten, en dat in de bepalingen die het toezicht op het nationale economische beleid in het kader van het Europees Semester regelen, ook ruimte wordt gelaten voor maatregelen op het gebied van sociaal en werkgelegenheidsbeleid. Het EESC is van mening dat een dergelijke aanpak niet alleen dringend geboden is in het licht van bovengenoemde dramatische cijfers, maar ook volledig in overeenstemming is met artikel 9 van het VWEU, waarin wordt gesproken over de doelstellingen van de Unie op het gebied van sociaal beleid en duurzame ontwikkeling. De sociale dimensie van de EMU vraagt om duidelijk omschreven instrumenten, indicatoren en kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen die even effectief zijn als de economische en financiële verplichtingen die door de EMU worden voorgeschreven. De verantwoordelijke beleidsmakers in de EU hebben als allerbelangrijkste taak om het Europese ideaal opnieuw dichter bij de mensen te brengen.

1.3

Parallel aan de stappen die worden genomen om tot een hechtere financiële, bancaire en budgettaire unie te komen, zal er een nieuw Europees Sociaal Actiepogramma moeten worden gelanceerd. In het kader van dit programma dienen er duidelijke concrete doelstellingen te worden geformuleerd, zowel kwantitatieve als kwalitatieve, die voortbouwen op de doelstellingen die eerder voor Europa 2020 zijn geformuleerd en daarin zelfs nog verbetering brengen, en die met name gericht zijn op ondersteuning van de inspanningen om Europa te herindustrialiseren, de grootschalige werkloosheid terug te dringen en uit de wereld te helpen, de naleving van de sociale grondrechten te verzekeren, ondernemerschap en het scheppen van nieuwe arbeidsplaatsen te bevorderen, armoede te bestrijden, sociale inclusie steviger te verankeren, sociale investeringen te faciliteren, hoger onderwijs en beroepsopleidingen te versterken en de sociale governance van en actieve betrokkenheid bij het Europese project verder te ontwikkelen. Het nieuwe Europese Sociale Actieprogramma zou in werking moeten treden via de hiertoe meest geëigende maatregelen van al dan niet wetgevende aard die overal in Europa of via versterkte samenwerking te treffen zijn. Het zou het EU-stimuleringspakket, het Europese pakket sociale investeringen, de Europese sociale-effectbeoordelingen, de Europese Jeugdgarantie en het Uniforme Europese Vaardighedenpaspoort in zich moeten verenigen, en dienen te waarborgen dat de horizontale sociale clausule, de sociale grondrechten en het beginsel van burgerparticipatie worden gerespecteerd. Het programma zou ook moeten nagaan in hoeverre het recht van Europese burgers op een gagarandeerd minimuminkomen kan worden bevorderd.

1.4

Het EESC zou twee nieuwe experimentele initiatieven willen voorstellen: 1) de uitgifte van Europese sociale obligaties voor financieel rendabele sociale-investeringsprojecten, te realiseren via een Europees sociaal actiefonds, waarbij de bevoegde EU-organen de nodige ondersteuning bieden maar de actoren uit het maatschappelijk middenveld (private, corporatieve en publieke) op een transparante wijze zorg dragen voor de financiering, het eigendom, het beheer en het toezicht; en 2) de oprichting van een Europees onderwijsnetwerk voor werklozen, dat duurzame, efficiënte en kwalitatief hoogstaande onderwijsmogelijkheden biedt door de uitgifte van grensoverschrijdende onderwijsvouchers en door ERASMUS-achtige kredietpuntenregelingen, bedoeld om werklozen te helpen bij het ontdekken van nieuwe horizonten op onderwijsgebied, het ontwikkelen van nieuwe cognitieve en professionele vaardigheden en het ontsluiten van nieuwe mogelijkheden voor een loopbaan en herintrede op de Europese arbeidsmarkt. Tegelijkertijd vraagt een door vrij verkeer gekenmerkt Europa om een hechtere en modernere basis voor mobiliteit (bijv. effectief recht op informatie en bijstand voor mensen die in andere lidstaat werken), waardoor het voor personen binnen de EU gemakkelijker wordt om zich van lidstaat naar lidstaat te bewegen op zoek naar werk, terwijl wordt gewaarborgd dat iedereen gelijke kansen krijgt en de sociale grondrechten en collectieve arbeidsovereenkomsten worden geëerbiedigd.

2.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité staat erom bekend dat het voorstander is van snelle en vergaande stappen in de richting van een Economische, Sociale en Politieke Unie.

2.2

Een Economische Unie dient ook een financiële en bancaire unie te omvatten, incl. een gemeenschappelijk depositogarantiestelsel, een gemeenschappelijk afwikkelingsfonds en een de gehele EU bestrijkend systeem van toezicht. Een budgettaire unie zou gebaseerd moeten zijn op gezamenlijke schuldinstrumenten en moeten functioneren binnen het raamwerk van begrotingsdiscipline, budgettaire consolidatie en een dynamischer Europees groeimodel, waarmee de burgers zich verbonden kunnen voelen en waarin investeerders, producenten, werknemers en consumenten vertrouwen kunnen hebben. De almaar voortdurende onzekerheid omtrent de hechtheid van de eurozone moet worden overwonnen, omdat hierdoor het vertrouwen van burgers en van ondernemingen wordt ondergraven. De Top van juni 2012 met zijn pact voor groei en werkgelegenheid en het hiervoor vrijgemaakte bedrag van 180 miljard euro, alsmede de aankondiging van de ECB om al het mogelijke te doen om de vicieuze cirkel zwakke banken-overheidschulden-onhoudbare spreads te doorbreken, geven aanleiding om meer vertrouwen te hebben in het zich ontwikkelende Europese economische raamwerk. Europa heeft behoefte aan een nieuw investeringsprogramma (2) om middelen vrij te maken waardoor het proces van herindustrialisering wordt ondersteund, de groei wordt hersteld en de werkloosheid wordt aangepakt.

2.3

Maar dit is slechts één kant van de zaak. Het valt immers niet te ontkennen dat de besparingsmaatregelen tegelijkertijd desastreuze gevolgen hebben gehad voor de sociale samenhang, de sociale zekerheid, de integratie op de arbeidsmarkt en de omvang van de armoede. De EU telt op het ogenblik 26 miljoen werklozen en 120 miljoen mensen die te maken hebben met armoede of sociale uitsluiting. De doelstellingen van economisch herstel, monetaire stabiliteit, duurzame groei en concurrentievermogen kunnen niet worden gerealiseerd zonder een hernieuwde sociale dimensie. Op de Voorjaarstop van de Europese Raad van 14-15 maart 2013 is deze realiteit eindelijk onder ogen gezien en zijn de lidstaten opgeroepen om uit te gaan van „sociaal beleid als motor van economische governance”, en wel in de eerste plaats door de nadruk in het Europees Semester te verschuiven naar verbetering van de werkgelegenheid, sociale investeringen, sociale inclusie en de integratie van sociale doelstellingen (3). Het Europees Economisch en Sociaal Comité neemt nota van deze hernieuwde nadruk op sociaal beleid in de lidstaten, maar is van mening dat het ook aan de EU als geheel is om de weg te wijzen op het gebied van sociale acties, sociale investeringen en sociale benchmarking.

2.4

Het is dan ook tijd om in het kader van een sociaal Europa te bouwen aan de sociale pijler van de EMU, anders bestaat de kans dat de burgers zich gaan afkeren van het Europese project als geheel. De huidige grote verschillen in Europa op het gebied van sociale ongelijkheid staan immers niet alleen duurzame oplossingen voor economische groei en sociale samenhang in de weg, maar betekenen ook een fundamentele uitdaging met het oog op de aanstaande Europese verkiezingen van 2014, waarbij degenen die hun hoop vestigen op een Europese weg in de richting van herstel, en degenen die terugvallen op nationale alternatieven, tegenover elkaar staan. Bij de Europese verkiezingen moeten medestanders en stemmen worden gewonnen. Het gaat erom dat deze verkiezingen de ontwikkeling in de richting van meer Europa, een Europa dat dichter bij zijn burgers, zijn gezinnen en zijn ondernemingen staat, een socialer Europa, niet stilzetten maar juist voortstuwen.

2.5

Sociale grondrechten kunnen niet los worden gezien van politieke en burgerrechten en ze dienen op grond van de Verdragen te worden gerespecteerd en bevorderd. De Commissie en de ECB dienen als leden van de Trojka bij al hun activiteiten de uit de sociale grondrechten voortvloeiende verplichtingen na te komen. In het kader van de sociale dimensie van de EMU zou de Commissie deze verplichtingen efficiënt moeten monitoren en evalueren en zorgen voor een volledige handhaving ervan.

3.1

In 2008 heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité op aanvraag van het Franse EU-voorzitterschap een verkennend advies uitgebracht, waarin werd voorgesteld om een nieuw Europees Sociaal Actieprogramma te lanceren. In dit advies werd verwezen naar de voortrekkersrol die het Comité heeft gespeeld bij de lancering van het Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden, het Europees sociaal actieprogramma van 1989 en het hieruit voortvloeiende sociale acquis inzake de eengemaakte markt, het Verdrag en het optreden van de EU in het algemeen. In het advies werd aangevoerd dat er een nieuw Europees Sociaal Actieprogramma nodig was „om ervoor te zorgen dat de sociale ontwikkeling in de EU gelijke tred kan houden met de ontwikkelingen in de economie en op de markt”. Helaas werd het voorstel van het Comité, ondanks de bijval die het tijdens het Franse EU-voorzitterschap op de informele bijeenkomst van de ministers van Werkgelegenheid en Sociale Zaken kreeg, al snel naar de achtergrond gedrongen door de economische crisis en de inspanningen die in de vijf daarop volgende hectische jaren zijn verricht om de EMU te redden en de economische samenhang in de eurozone te versterken. Maar inmiddels is het hoog tijd om terug te keren naar het idee van een nieuw Europees Sociaal Actieprogramma, zodat kan worden ingespeeld op de nieuwe vormen van economische governance die zich hebben ontwikkeld, en zodat deze kunnen worden onderbouwd met corresponderende initiatieven op het gebied van sociale samenhang en sociaal beleid.

3.2

In zijn advies uit 2008 heeft het Comité aangedrongen op „meerlagig bestuur” van een nieuw Europees Sociaal Actieprogramma, gebaseerd op wetgevende maatregelen, sociale dialoog, civiele dialoog, coregulering en zelfregulering, open coördinatie, integratie van sociaal beleid, versterkte samenwerking en burgerinitiatiefrecht. Wat de soorten sociale acties betreft werd er geen volgorde van belangrijkheid opgesteld; wat telt is welke actie in een bepaalde situatie het meeste effect sorteert, mits daarbij de hand wordt gehouden aan de communautaire methode en de nieuwe horizontale social clausule (artikel 9, VWEU). Verder werd in het advies gepleit voor financiële inspanningen, bijv. via een meer doelgericht gebruik van het Europees Sociaal Fonds en een betere toegang hiertoe, voor een eventueel sociaal innovatiefonds ter ondersteuning van nieuwe sociale initiatieven van experimentele aard en voor het idee van een „Europese leenfaciliteit voor sociale infrastructuurontwikkeling”.

3.3

Sindsdien is het Comité nog nadrukkelijker gaan pleiten voor toepassing van de communautaire methode en eerbiediging van het bindende karakter van de horizontale sociale clausule. Het heeft ook concrete voorstellen gedaan voor een Europees sociaal investeringspact, dat bedoeld is om ervoor te zorgen dat de gevolgen van besparingsmaatregelen en semi-automatische sancties in het kader van de economische governance en de tenuitvoerlegging van het Europees Semester worden verzacht door sociale-effectbeoordelingen, respect voor de sociale grondrechten, een daadwerkelijk engagement om de doelstellingen op het gebied van armoedebestrijding in het kader van Europa 2020 te verwezenlijken en de algehele ontwikkeling van een Europese „sociale governance”.

3.4

Het Comité voelt zich bemoedigd door het feit dat het Europees Parlement onlangs heeft gewezen op de noodzaak van een„sociaal pact voor Europa”, alsmede op de noodzaak van „werkgelegenheids- en sociale benchmarks” binnen het kader van een „bindend toezicht op de begrotingsdiscipline”, van inachtneming van de „duurzaamheid van het sociale model” in de jaarlijkse groeianalyse en van een „integraal kader voor werkgelegenheid en sociaal beleid” als vijfde bouwsteen in de EMU-routekaart  (4). Ook is het ingenomen met het voornemen van de Europese Raad om tijdens zijn Top van juni 2013 een aantal maatregelen en een tijdsgebonden routekaart voor „de sociale dimensie van de EMU” te presenteren (5). Eurocommissaris Andor van zijn kant heeft onlangs gewezen op de noodzaak van een „monetaire unie met een menselijk gezicht” en verklaard dat volgens hem „de sociale dimensie van de EMU moet worden opgevat in de zin van de mogelijkheden waarover de regels, governancemechanismen, budgettaire capaciteiten en andere beleidsinstrumenten van de EMU beschikken om te waarborgen dat tegelijkertijd wordt gestreefd naar economische efficiency en naar sociale rechtvaardigheid” (6). Verder ziet het Comité een hoopvol teken in de opmerkingen van voorzitter Van Rompuy tijdens de tripartiete sociale top van 14 maart, nl. dat „het Europese sociale model een belangrijke verworvenheid en een globaal concurrentievoordeel blijft” en dat we „op zoek moeten gaan naar mechanismen die ons kunnen helpen om de sociale ongelijkheden in de Unie terug te dringen” (7). Het door de Commissie gepubliceerde „pakket sociale investeringen”, dat de lidstaten richtsnoeren biedt bij de bevordering van de sociale zekerheid en de sociale inclusie (8), is een stap op weg naar de ontwikkeling van indicatoren voor de sociale dimensie. Niettemin is het Comité van mening dat een „scorebord” van de werkgelegenheidsverschillen en sociale ongelijkheden in de EU ook vraagt om een adequater kader voor acties in de hele EU. Het Comité wil er dan ook nogmaals op wijzen dat er behoefte bestaat aan een omvattend en proactief Europees Sociaal Actiepogramma op basis van multilevel governance, waarbij o.a. de bevoegde Europese overheden, organen en andere stakeholders die activiteiten van zowel wetgevende als niet-wetgevende aard ontplooien, worden betrokken, met als taak om de sociale doelstellingen van de Europa 2020-strategie zo niet te overtreffen dan toch in ieder geval te helpen verwezenlijken.

4.1

Het Europees Semester zal benchmarks voor werkgelegenheid en sociale inclusie moeten omvatten, en wel binnen hetzelfde toezichtskader als wordt toegepast bij de coördinatie van het economische beleid en structurele hervormingen. Kwantificeerbare Europese werkgelegenheids- en sociale doelstellingen moeten gekoppeld worden aan en geïntegreerd worden met de stabiliteits- en groeicriteria die bepalend zijn voor de doelstellingen op het gebied van schulden en tekorten. Bijbehorende aanpassingsmechanismen zouden moeten worden toegepast om zowel macro-economische als sociale onevenwichtigheden te verkleinen, zulks ter bevordering van een slimme en duurzame groei, ter verwezenlijking van kwalitatief hoogstaande werkgelegenheid, ter verbetering van de toegang tot betaalbare en deugdelijke diensten van algemeen belang en ter terugdringing van de sociale ongelijkheden in de EU. Op de korte termijn gerichte economische efficiency mag niet worden gerealiseerd ten koste van de op een langere termijn gerichte investeringen in sociaal kapitaal. Maatregelen voor budgettaire consolidatie moeten worden getoetst op hun gevolgen voor de groei, de werkgelegenheid en de sociale inclusie. Structurele hervormingen moeten vergezeld gaan van Europese solidariteitsmechanismen. Om ervoor te zorgen dat een daadwerkelijke economische en monetaire unie wordt gesteund door de burgers van de EU, moeten de nationale hervormingsprogramma's hechter worden verankerd via een adequate sociale en civiele dialoog en gestalte krijgen binnen een dynamisch proces waarbij de sociale dimensie centraal staat en geen race naar de bodem in gang wordt gezet met als uiteindelijk resultaat: neerwaartse concurrentie, loondeflatie en een geringere totale vraag. Vrije en autonome collectieve onderhandelingen dienen te worden gewaarborgd. De Europese sociale dialoog zou een essentiële rol moeten spelen bij de ontwikkeling en praktische verwezenlijking van de nieuwe economische governance. De voor de hele EU geldende sociale grondrechten dienen beter gemonitord en gerespecteerd te worden.

4.2

Het Europees Sociaal Fonds en het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering moeten zodanig worden opgewaardeerd dat ze opgewassen zijn tegen de uitdaging van wat voorzitter Van Rompuy de „menselijke tragedie en sociale noodsituatie” (9) van de Europese werkgelegenheids- en sociale realiteit heeft genoemd. Dit vraagt zonder meer om een „verplichte alomvattende toetsing van het MFK”, zoals het EP in zijn resolutie van 13 maart heeft geëist (10). In het licht van de hierin genoemde flexibiliteitsmechanismen, de lopende onderhandelingen tussen het EP en de Raad en de zo dringend gewenste structurele herziening van het MFK na de verkiezing van het nieuwe Europees Parlement, is het evident dat ten minste zal moeten worden teruggekeerd naar de in het oorspronkelijke voorstel van de Europese Commissie genoemde bedragen, waarbij effectiever gebruik zal moeten worden gemaakt van de eigen middelen van de EU, en de middelen voor het cohesiefonds, het sociale fonds, onderwijs & opleiding en het fonds voor aanpassing aan de globalisering aanzienlijk zullen moeten worden opgetrokken.

4.3

Tegelijkertijd zal de EU meer moeten bijdragen tot sociaal verantwoorde investeringen en de ondersteunende rol van de sociale economie, met name door de Europese statuten voor verenigingen en onderlinge maatschappijen opnieuw in te voeren, programma's voor het opstarten en ontwikkelen van sociale ondernemingen expliciet op te nemen in de planning van de structuurfondsen, sociale etikettering te faciliteren en te zorgen voor compenserende maatregelen en gunstige aanbestedingsvoorwaarden voor ondernemingen die hun sociale waarde hebben bewezen. Er zal ook een Europees Fonds voor Sociale Innovatie moeten worden opgezet om opnieuw te beginnen met de waardevolle transnationale proefprojecten ter bestrijding van discriminatie en achterstelling op de arbeidsmarkt die op de helling zijn komen te staan toen de Commissie haar programma Equal opdoekte.

4.4

Ook zullen beslist alle noodzakelijke initiatieven en werkgelegenheidsmaatregelen moeten worden genomen om Europa te herindustrialiseren en de doelstelling van 20 % van het bbp voor de industrie tegen 2020 te verwezenlijken. Het EESC benadrukt het belang van het concurrentievermogen van ondernemingen, dat verbeterd moet worden d.m.v. een samenhangend Europees kader.

4.5

De EU moet in actie komen voor jongeren, anders bestaat het gevaar dat de jeugd zich voorgoed afkeert van het hele Europese project. De dramatische omvang van de jeugdwerkloosheidscrisis in Europa vraagt om een geloofwaardiger EU-budget dan de ontoereikende 6 miljard euro die is voorgesteld voor het Europese werkgelegenheidspakket voor jongeren en de Jeugdgarantie. Deze volstaan niet om jongeren zonder baan, vooral degenen die hier het meest om verlegen zitten, te verzekeren van werk of onderwijs resp. een opleiding. Als hiervoor niet voldoende middelen worden uitgetrokken, bestaat het gevaar dat de Europese Jeugdgarantie blijft steken in mooie bedoelingen. Meer verbondenheid met de EU moet ook worden nagestreefd m.b.v. een uniform Europees vaardighedenpaspoort, dat voortbouwt op het Europees kwalificatiekader door hierin alle kwalificaties en vaardigheden die zijn opgedaan in het formele, informele en niet-formele onderwijs, samen te brengen. Er is duidelijk behoefte aan een Europees partnerschapsverband van scholen, bedrijven en de sociale partners, evenals aan hierop aansluitende strategische synergieën waarbij hoger onderwijs en levenslang leren de spil vormen bij het creëren van werkgelegenheid, het wegwerken van de verschillen tussen vraag en aanbod op het gebied van vaardigheden en het bevorderen van inzetbaarheid, innovatie en ondernemerschap. Het Europees Semester dient er zorg voor te dragen dat overheidsinvesteringen in onderwijs en opleidingen niet worden ondermijnd door maatregelen, bedoeld om staatsschulden en begrotingstekorten weg te werken.

4.6

Echte banen, menswaardig werk en de overdraagbaarheid van sociale rechten moeten centraal staan in een duurzaam Europees herstelprogramma. Het Europese sociale model kan worden gebruikt als een troef om buitenlandse investeerders aan te trekken en het bedrijfsleven in Europa tot ontwikkeling te brengen. Als we dit model de erkenning willen geven die het verdient, zullen we moeten aanmoedigen dat werkgelegenheid genererende activiteiten, zoals van micro-ondernemingen en echte zelfstandigen, aanspraak kunnen maken op gunstige belastingtarieven. In het Europese werkgelegenheids- en arbeidsmarktbeleid zal de hand moeten worden gehouden aan bepaalde gegarandeerde sociale normen. Het streven naar concurrentievermogen en flexibiliteit mag niet los worden gezien van de doelstelling van menswaardig werk en lonen die boven de armoedegrens liggen. De Europese sociale partners hebben als speciale taak om in het kader van hun eigen werkprogramma's oplossingen te zoeken voor het probleem van de werkende armen.

4.7

De EU zal zich met meer overtuiging en concreter moeten engageren om de armoede terug te dringen en uit de wereld te helpen. Het is immers zo dat de economische en sociale voordelen die een actieve armoedebestrijding Europa oplevert, vanuit een oogpunt van kostenbesparing te verkiezen zijn boven de voortdurende economische en sociale schade die het gevolg is van dadenloosheid of van maatregelen die het armoedeprobleem in feite verergeren. Het minste wat we kunnen doen, is om in het kader van het Europees Semester actief onze in de Europa 2020-strategie vastgelegde „vlaggenschip”-engagementen om 20 miljoen mensen te verlossen van armoede na te komen en deze niet te ondermijnen door maatregelen die bedoeld zijn om begrotingstekorten weg te werken. Hiertoe zal om te beginnen een betere set indicatoren op EU-niveau moeten worden ontwikkeld waarmee de impact van armoede kan worden gemeten en kan worden gezorgd voor een adequate monitoring en eventuele bijstelling van de nationale hervormingsprogramma's en besparingsmaatregelen, die in feite het armoedeprobleem zouden kunnen verergeren en het herstel kunnen ondermijnen. Het EESC is ook bezig met een evaluatie van de regelingen voor een gegarandeerd minimuminkomen in de lidstaten, met de bedoeling om goede praktijken in de EU op te sporen en te bevorderen. Het heeft zich ook achter de oproep van het EP geschaard om na te gaan of er mogelijkheden zijn voor een wetsvoorstel ter invoering van een adequaat minimuminkomen dat ten minste 60 % bedraagt van het mediaan inkomen per lidstaat (11). Er zou een specifiek Europees solidariteitsfonds ter bestrijding van armoede kunnen worden opgezet om bepaalde maatregelen op het gebied van inkomensondersteuning, zoals een op sociale stabilisering gericht aanpassingsmechanisme in het kader van het Europees Semester, te bevorderen. Het Comité zou ook willen herinneren aan zijn voorstel om 20 % van alle ESF-middelen te reserveren voor de aanpak van sociale inclusie en armoede.

4.8

Een Europese toegankelijkheidswet is noodzakelijk om te waarborgen dat personen met een handicap gebruik kunnen maken van hun recht op vrijheid van beweging en hun recht op toegang tot goederen, diensten en de bebouwde omgeving. In dit verband zou een Europese mobiliteitskaart een praktisch en effectief instrument zijn. De Commissie zou zich ook moeten toeleggen op de ontwikkeling van een instrument ter beoordeling van de effecten van het„VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap” en de resultaten hiervan moeten laten meewegen in het proces van het Europees Semester.

4.9

In aanvulling hierop zou de EU een methodologie en raamwerk van onderling vergelijkbare en meetbare indicatoren op het gebied van gezondheidsbescherming en de terugdringing van ongelijkheden op gezondheidsgebied moeten ontwikkelen om in het kader van het Europees Semester controle te kunnen uitoefenen op de situatie in de lidstaten.

4.10

De in de gehele EU toe te passen maatschappelijke benchmarks en richtsnoeren voor goede praktijken op het gebied van het combineren van werk en gezin, toegang tot kinderopvang, actief ouder worden, vrijwilligerswerk, recht op huisvesting en bestrijding van dakloosheid zouden ook moeten worden geïntegreerd in de sociale dimensie van het Europees Semester.

4.11

Arbeidsimmigranten leveren een positieve bijdrage tot de economische ontwikkeling en de welvaart in Europa. De EU-procedures voor arbeidsimmigratie moeten legaal en transparant zijn. De immigratiewetten moeten de mensenrechten eerbiedigen en een gelijke behandeling waarborgen. Het EESC is van mening dat de EU haar integratiebeleid moet aanscherpen en de strijd tegen racisme, vreemdelingenhaat en discriminatie van immigranten en minderheden moet intensiveren.

4.12

Voor een duurzaam herstel is er behoefte aan meer economische en monetaire symmetrie en een grotere sociale samenhang in de EU als geheel. Een Europees Sociaal Actiepogramma met de hierboven opgesomde specifieke doelstellingen zou bijdragen tot het leggen van een hechtere sociale basis die het mogelijk maakt om meer eenheid te brengen binnen de EU en de band met de burgers te versterken. Een parallelle inspanning van de EU en de EMU om een beter sociaal evenwicht te bereiken, met inachtneming van een dynamisch op te vatten subsidiariteit, verdient dan ook de voorkeur. Als er voor een dergelijke hernieuwde sociale dimensie van de EU echter niet voldoende overeenstemming of politieke wil blijkt te zijn, zou het EESC willen voorstellen om de samenwerking binnen de EMU te versterken en daarbij gebruik te maken van eigen financiële middelen, een aanvullend sociaal fonds en een pact van sociale vooruitgang voor Europa, gebaseerd op dezelfde democratisch verantwoorde en strikte contractuele regels die gelden voor de economische en monetaire convergentie. Ook zal er gebruik moeten worden gemaakt van de sociale normen, doelstellingen en stabilisatiemechanismen (er zal een debat moeten plaatsvinden met de sociale partners en maatschappelijke organisaties over de vraag of een binnen de EMU geldende werkloosheidsverzekering of werkloosheidsuitkering, zoals onlangs voorgesteld door euroommissaris Andor, nuttig kan zijn en zo ja, hoe een en ander zou moeten worden ingevuld) die overeenstemmen met de fiscale, budgettaire en monetaire stabilisatiemechanismen van een hechtere Economische en Monetaire Unie, een EMU met een bijbehorende sociale dimensie.

4.13

Contractuele verplichtingen inzake werkgelegenheid en groei, zoals besproken tijdens de EU-Top van december, dienen democratisch verantwoord te zijn en mogen geen afbreuk doen aan de Europese sociale markteconomie (artikel 3, lid 3, VEU). Ook zullen de solidariteitsmechanismen ter ondersteuning van de inspanningen die de lidstaten hier ontplooien, beter moeten worden omschreven en vastgelegd. Deze kunnen gaandeweg de vorm krijgen van daadwerkelijke financiële transfers, waarbij het in het begin concreet gaat om een bedrag van 50 à 100 miljard euro, ter beschikking te stellen via mechanismen die vergelijkbaar zijn met die van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM).

4.14

Om een en ander meer in evenwicht met elkaar te brengen en te zorgen voor een betere aansluiting op de in het Verdrag genoemde sociale markteconomie, zal binnen de Commissie de grotere rol van de commissaris voor Economische en Monetaire Zaken gekoppeld moeten worden aan een versterking van de rol van de commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken. Evenzo dient de grotere rol van de ECOFIN-Raad samen te gaan met een hiermee corresponderende versterking van de EPSCO-Raad.

4.15

Tevens is het in deze context van Europese economische en sociale governance en met name in het licht van het Europees Semester en de Europa 2020-strategie dringend noodzakelijk dat zowel het Europees Parlement als de nationale parlementen een grotere rol gaan spelen, en dat de sociale partners en maatschappelijke organisaties hier nauwer en in alle stadia van het politieke overleg bij worden betrokken.

5.1.1

Naast bovengenoemde voorstellen zou misschien meer aandacht kunnen worden besteed aan aanvullende manieren om de Europese burgers, het maatschappelijk middenveld en actoren uit het bedrijfsleven te betrekken bij de inspanningen om Europese sociale acties nieuw leven in te blazen, en wel door belangstelling te kweken voor Europese sociale obligaties en over te gaan tot de uitgifte ervan. Hierdoor zou het ook mogelijk worden om in een periode van schaarse publieke middelen, uit omvangrijke reserves en niet-benutte particuliere spaartegoeden aanvullende bronnen aan te boren voor bepaalde welomschreven doeleinden.

5.1.2

Dit initiatief zou los moeten staan van de huidige discussies over de uitgifte door de EU van stabiliteitsobligaties (als bijdrage om schulden gezamenlijk te dragen) en herstel- en groei-obligaties (als onderdeel van een economisch stimuleringspakket van de EU). In tegenstelling hiermee zouden de gelden voor Europese sociale obligaties niet afkomstig zijn uit de nationale schatkist of het resultaat zijn van cofinanciering door EU-begrotingsmechanismen. De verwerving van deze obligaties en de investeringen erin zouden een zaak zijn van individuele burgers, ondernemingen, vakbonden en maatschappelijke groeperingen die bereid zijn zich te kwijten van hun individuele resp. bedrijfsmatige maatschappelijke verantwoordelijkheid door participatie in een Europees sociaal actiefonds, dat door henzelf wordt gefinancierd en beheerd, waarbij gebruik wordt gemaakt van redelijke rentetarieven en er geen winstoogmerk in het spel is, dat op transparante wijze wordt gecontroleerd en gereguleerd en dat door de bevoegde EU-organen wordt ondersteund en tot een adequaat bedrag wordt verzekerd.

5.1.3

De uitgifte van de obligaties zou logistiek moeten worden ondersteund door de bevoegde EU-organen, op een voor burgers aansprekende manier moeten worden opgezet en gezamenlijk moeten worden beheerd door de particuliere, commerciële en publieke actoren die hebben besloten mee te doen met deze regeling en zich inzetten voor het Europees sociaal actiefonds. Deze actoren zouden de obligaties kunnen aankopen, verzamelen en beleggen in sociale programma's van hun keuze, bij voorkeur in het kader van het voorgestelde Europees sociaal actiefonds, waarbij ze technisch worden bijgestaan door de relevante institutionele en raadgevende EU-organen, die naar de financiële haalbaarheid en mogelijke sociale impact van een en ander kijken. Dergelijke sociale investeringen zouden het volgende kunnen omvatten: sociale huisvesting; coöperatieve en sociale ondernemingen; steun voor zelfhulpgroepen, onderlinge maatschappijen, gemeentelijke sociale en gezondheidsdiensten, netwerken op het gebied van onderwijs, opleiding en herscholing, sociale innovatie en onderzoek & ontwikkeling; leningen en partnerschappen voor infrastructuurontwikkeling, plattelandstoerisme, reizen in het kader van uitwisselingsprogramma's en culturele activiteiten; liefdadigheidswerk enz.

5.1.4

In vervolg hierop zou kunnen worden gekeken naar meer gestructureerde plannen voor de ontwikkeling van dergelijke Europese sociale obligaties, zoals een aaneengesloten serie van dit soort schuldbrieven, die op lokaal en/of nationaal niveau door de voornoemde actoren kunnen worden gepromoot en beheerd. Deze obligaties, die zowel qua doelstellingen als qua beheersmethoden beantwoorden aan de criteria van de desbetreffende algemene Europese regeling, zouden in aanmerking komen voor een hiertoe bestemd Europees certificaat, waardoor ze kunnen worden opgenomen in de algemene regeling, wat betekent dat de inschrijvers ook aanspraak kunnen maken op belastingverlichting.

5.1.5

De raad van bestuur van het Europees sociaal actiefonds zou moeten bestaan uit de actoren die meedoen aan de regeling, waarbij wordt gezorgd voor een evenredige vertegenwoordiging, afhankelijk van de omvang van hun respectieve investeringen in Europese sociale obligaties, en wordt voorzien in logistieke en raadgevende ondersteuning door de relevante EU-organen (waaronder het EESC).

5.2.1

De grootschalige werkloosheid in Europa kan niet op de korte of middellange termijn uit de wereld worden geholpen, ook al zouden de groeiprognoses tegen 2014 verbeteren en de Europese stimuleringsmaatregelen effect beginnen te sorteren. De Europese arbeidsmarkt zou aan relevantie moeten winnen als middel voor een vrij verkeer van werknemers, zodat vaardigheden daar kunnen worden ingezet waar ze nodig zijn, en elders nieuwe vaardigheden kunnen worden opgedaan die later mee naar huis kunnen worden genomen en verder ontwikkeld kunnen worden. Het is van vitaal belang dat onze beroepsbevolking actief blijft, het liefst in een baan (eventueel deeltijds) of anders als deelnemer aan een onderwijsprogramma, opleiding of herscholingscursus. Er zal voor gezorgd moeten worden dat het onderwijs efficiënt, toekomstgericht en innovatief is en aansluit op de behoeften van de arbeidsmarkt. Veel onderwijs- en opleidingsprogramma's zijn van korte duur en bieden uiteindelijk geen zicht op een vaste baan. Oudere werknemers die hun baan zijn kwijtgeraakt, hebben minder animo om aan dergelijke programma's deel te nemen. Er zou kunnen worden nagedacht over een meer lange-termijngerichte aanpak met een Europese reikwijdte, waarbij bijv. kan worden voortgebouwd op bepaalde beproefde best practices in Europa, zoals het programma voor volwassenenonderwijs dat tussen 1997 en 2002 in Zweden werd uitgevoerd, of het duale opleidingssyteem in Duitsland en Oostenrijk. De EU zou wellicht steun kunnen geven aan de oprichting van een Europees onderwijsnetwerk voor werklozen, dat uitgebreide, twee jaar durende onderwijsfaciliteiten biedt voor personen die van loopbaan willen veranderen, in een andere lidstaat via de uitgifte van grensoverschrijdende onderwijsvouchers, incl. overdracht van studiepunten, willen deelnemen aan een uitwisselingsproject op het gebied van werk, opleiding of onderwijs, en ter afsluiting een wederzijds erkend beroepsdiploma willen krijgen.

5.2.2

Een dergelijk systeem zou, mits uitgerust met adequate middelen en door de lidstaten goeddeels overgenomen, op basis van zorgvuldig uitgewerkte contractuele verbintenissen waarbij werknemers vrijwillig meedoen aan dergelijke programma's, het mogelijk kunnnen maken om een aanzienlijk aantal langdurig werklozen die anders zeker geen werk zouden hebben gevonden, voor de arbeidsmarkt te behouden en aan een kwalitatief hoogwaardige baan te helpen, wat zowel voor de betrokkenen zelf als voor het totale sociale kapitaal waarover de Europese landen beschikken, een positieve ontwikkeling zou zijn.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/8

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) vindt de oprichting van de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de invoering van de euro de belangrijkste mijlpaal in de Europese integratie. Deze mijlpaal maakt deel uit van een strategisch ontwerp van de Unie dat past binnen de visie die aan de EGKS en het Verdrag van Rome ten grondslag ligt. Er waren grote inspanningen en veel moed nodig voor die stap in een onbekende toekomst, maar daardoor werden zo veel verwachtingen gecreëerd dat iedereen overtuigd raakte van de kracht van de eenheidsmunt. Die zou sterker zijn dan de nog bestaande weerstand tegen de realisering van een volledige EMU en politieke unie, die nodig waren geweest. De euro blijft voor dit alles echter een absolute vereiste.

1.2

Toch moet na twintig lange jaren worden erkend dat het anders is gelopen. Misschien omdat de euro al die tijd noch intern noch extern harde schokken kreeg te verduren. Misschien door het aanhoudende gebrek aan vertrouwen in Europa tussen de kredietverlenende lidstaten en de lidstaten met schulden, dat leidt tot een gebrek aan cohesie en aan vertrouwen in het bestuur. Al met al gaf iedereen er de voorkeur aan op zijn lauweren te rusten en te profiteren van de bestaande welvaart. Alles leek gladjes te verlopen, maar dat was schijn. Het uitbreken van de economische en financiële crisis in de EU deed de alarmbellen rinkelen en heeft de beperkingen en tegenstrijdigheden in de opzet van de EMU in één klap aan het licht gebracht. Daarmee ontnam de crisis de euro zijn potentiële aantrekkelijkheid. Aanvankelijk geloofde men dat om de EMU vlekkeloos te laten draaien enkele „boekhoudkundige regels” (zoals het Stabiliteitspact) zouden volstaan; er was echter geen sprake van een technisch, maar van een economisch en politiek probleem.

1.3

Het EESC begrijpt het belang van stabiliteit. Stabiliteit mag zich echter niet beperken tot prijzen en economisch-financiële instellingen, maar moet ook betrekking hebben op beleid en sociale omstandigheden. De burgers hebben terecht de indruk dat zij het meest opdraaien voor de kosten van de crisis en de schulden moeten terugbetalen in plaats van de banken, die tijdens de crisis een doorslaggevende rol hebben gespeeld, en vinden dat niet eerlijk. Het EESC is ervan overtuigd dat het bezuinigingsbeleid niet veel langer meer politiek houdbaar is. In sommige lidstaten zijn er al grenzen overschreden.

1.4

Daarom is volgens het EESC de eenheidsmunt alleen houdbaar als het lukt om de economische capaciteiten van de eurolanden te laten samensmelten en haar concurrentievermogen in zijn geheel te laten toenemen. Zulks vereist zowel economische als politieke inspanningen. Een beetje tijdelijk onderhoud is onvoldoende. Er moet een kwaliteitssprong worden gemaakt, en wel door niet alleen valuta en economie, maar ook politiek, soevereiniteit, mensen en het vermogen van de Europese volkeren tot dialoog in te zetten. De EU heeft behoefte aan meer politieke integratie, minder dirigisme en aan een sociale markteconomie, om groei en werkgelegenheid te doen opleven en ervoor te zorgen dat de euro weer als voordeel en niet meer als last wordt gezien.

1.5

Uit dit advies blijkt duidelijk dat de voorstellen van het EESC proactief zijn, terwijl de antwoorden van de Commissie en de Raad op de crisis vooral reactief van aard waren en blijven. Zo legt het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur de nadruk op stabiliteit, maar draagt dat geen gemeenschappelijke financiële instrumenten aan ter bevordering van herstel en werkgelegenheid. Niettemin vormt de overeenkomst inzake het gemeenschappelijk toezichtsmechanisme een belangrijke stap vooruit, ook al ontbreekt het aan een geloofwaardige en concrete routekaart voor een politieke unie. Europa moet echter opnieuw rijkdom gaan genereren om die vervolgens eerlijk te kunnen herverdelen. Dat is de beste manier om de protesten te smoren. De lidstaten mogen zich niet alleen maar bezuinigingen opleggen.

1.6

Het EESC dringt veeleer aan, hetgeen het meermaals heeft getracht te beargumenteren, op een operatie WAARHEID over de euro en Europa om beide te redden, over hun politieke en economische beperkingen, hun voor- en nadelen en over de vraag wie verantwoordelijk is voor de huidige situatie. Het wil dat snel actie wordt ondernomen. Er is geen tijd meer voor retoriek, bedrog en sprookjes. Alleen op deze manier kan de desintegratie worden voorkomen van Europa, dat al enige tijd in verval is. Daarom zou het ook beter zijn om degenen die protesteren tegen de verlangde offers, niet van populisme te beschuldigen. Europa moet leren te luisteren zonder zich beter te willen voelen. Het mag niet langer doof blijven voor zijn burgers.

1.7

Het EESC is van mening dat de beste manier om de EMU te voltooien, een recessie te vermijden, staatsschulden terug te dringen en begrotingen te stabiliseren ligt in het omkeren van het huidige Europese economische uitgangspunt (stabiliteit voor groei): groei en niet bezuinigingsbeleid zou het hoofddoel moeten worden (groei voor stabiliteit). Er zou een nieuw pact ter bevordering (gezamenlijk delen) van groei, werkgelegenheid en stabiliteit moeten komen, waarbij ook de sociale partners zouden moeten worden betrokken. Het EESC is overtuigd van het volgende:

1.8

Er moet een symmetrisch beleid worden gevoerd om de euro duurzaam te maken en de economische verschillen tussen de lidstaten te verkleinen, en wel met een solidariteitsplan dat investeringsmiddelen naar landen met zwakkere economieën laat vloeien, aan de hand van doelgerichte projecten, indien nodig via begrotingsoverdrachten, en integratie van arbeidsmarkt en sociaal beleid. Zulks impliceert symmetrische aanpassingen: gemeenschappelijke fondsen voor de redding van banken die failliet gaan, een Europese depositogarantie, unieobligaties, euro-obligaties, gezamenlijke maatregelen om het externe tekort van de EU te verminderen e.d. (instelling van een gemeenschappelijk compensatie- of aanpassingsfonds).

1.9

Er moet een economische governance voor de EU worden ingevoerd die de huidige methode voor beleidscoördinatie overstijgt, want die heeft geen goede resultaten opgeleverd. Daartoe moet de Eurogroep worden omgevormd tot een orgaan dat besluiten neemt met meerderheid van stemmen en zo de spreekbuis van de euro wordt. Het is niet langer houdbaar om een monetaire en een bancaire unie te hebben, maar het economisch beleid gescheiden te houden. Met een gezamenlijke governance (waarvan het begrotingspact een voorbeeld is) op macro- en microniveau (lanceren van een ondernemingspact) kan daarentegen het economisch en begrotingsbeleid worden toegespitst op de bevordering van groei, werkgelegenheid en sociale integratie.

1.10

Er moet worden gestreefd naar een gemeenschappelijke begroting voor de eurozone, uiteraard met gemeenschappelijke regels, waarbij handelsbeleid en betalingsbalansen, waartussen momenteel grote verschillen bestaan, worden geïntegreerd. Verder moet begrotingsconsolidatie worden gerealiseerd door in te werken op de structuur van multiplicators om middelen voor groei en werkgelegenheid vrij te maken, en moet worden ingezet op hervormingen die de productiviteit van de zwakste lidstaten kunnen verhogen (2).

1.10.1

In elk geval moeten de huidige bezuinigingsmaatregelen voor de landen met de meeste schulden worden teruggeschroefd en/of verzacht en moet in de schuldeisende landen de vraag worden gestimuleerd. Om de werkgelegenheid en sociale rechtvaardigheid te vergroten, moeten de lidstaten actie ondernemen op het vlak van schulden en structurele hervormingen en moet de EU tegelijkertijd met een concreet solidariteitsplan de groei bevorderen. In tijden van recessie mogen geen bezuinigingen worden opgelegd, wat de EU op dit moment doet. Door verdere schuldafbouw op te leggen en tegelijkertijd minder krediet te verlenen, wordt de economie geschaad.

1.11

Al met al is een systeem nodig waarmee de fouten en zwakheden van afzonderlijke lidstaten kunnen worden opgevangen, dat het hervormingsproces kan flankeren en de economische verschillen en onevenwichtigheden tussen de eurolanden, ook via monetaire maatregelen, kan verkleinen.

1.12

De Europese Centrale Bank (ECB) lijdt zelf onder de beperkingen van de EMU. Zij moet krachtens het Verdrag één, bijna federaal, monetair beleid voeren, hoewel de economieën van de lidstaten onderling verschillen en helemaal niet met elkaar in evenwicht zijn. Zoals opgemerkt, zou om die reden corrigerend ingrijpen van de EU nodig zijn geweest en zou dat in de toekomst ook nodig zijn. Daarmee zou overmatige blootstelling van de ECB worden voorkomen en zou zij doeltreffender en evenwichtiger actie kunnen ondernemen om de prijzen te stabiliseren en verstoringen en bestaande onevenwichtigheden te bestrijden. Het voortbestaan daarvan kan ertoe leiden dat de eenheidsmunt zelf ter discussie wordt gesteld, zoals bleek tijdens het meest recente stadium van de staatsschuldcrisis. Alleen door resoluut optreden van de president van de ECB is die discussie toen afgewend. Dergelijk ingrijpen is nodig om de economische integratie te bevorderen, die achterloopt bij de monetaire integratie, ten minste zolang als het mandaat van de ECB ontoereikend blijft en het politiek deficit van de EU niet wordt overbrugd.

1.12.1

Er rust nu een te zware last op de schouders van de ECB. Om die last beter te torsen en met gelijke wapens te kunnen strijden, zou zij dezelfde functies en hetzelfde mandaat als de Fed moeten krijgen, waaronder die van geldschieter in laatste instantie om renteverschillen te verkleinen. Zij zou dus een volledig mandaat moeten krijgen, zodat zij indien nodig ook maatregelen kan nemen om de groei te stimuleren.

1.12.2

Momenteel woedt er tussen de centrale banken een hevige discussie over deze kwestie: met welke strategieën kan de groei worden aangezwengeld? Het gaat hier over de oude problematiek van de verhouding bezuinigingen/groei, dus inflatie/groei en groei/werkgelegenheid. Het spreekt boekdelen dat de Fed maandelijks 85 miljard dollar in de economie pompt om haar opdracht te vervullen de werkloosheid tot 6 % te laten dalen (ook de Bank of England zou voorbereidingen treffen voor soortgelijke maatregelen). Deze situatie verzwakt de positie van de ECB, die het zonder regering en begroting moet stellen, ten opzichte van de andere centrale banken. Die zwakke positie heeft tevens betrekking op de controle op de valutaverhoudingen. De ECB zou ook verantwoordelijkheid moeten dragen voor het wisselkoersbeleid. Krachtens het Verdrag kan alleen de Raad formele overeenkomsten sluiten over een stelsel van wisselkoersen van de euro ten opzichte van valuta van derde landen.

1.12.3

Schulden vormen een ander belangrijk aspect van de EMU. Het EESC heeft al een concreet voorstel gedaan om 60 % van de staatsschulden van de lidstaten van de markt te halen teneinde de eurozone te behoeden voor de gevolgen van marktspeculaties (3). Met een volledige EMU en een gemeenschappelijke begroting voor de eurozone zullen uiteraard ook een soort van gemeenschappelijke obligaties kunnen worden uitgegeven (vanzelfsprekend moet dat binnen een gemeenschappelijke eurozonebegroting gebeuren).

1.13

Wat het bancaire en financiële stelsel in zijn geheel betreft, vindt het EESC dat de door de EU genomen maatregelen zo snel mogelijk volledig moeten worden geïmplementeerd (4). Die omvatten namelijk zeer doeltreffende en belangrijke instrumenten om de EMU en de interne markt te voltooien en stabiliteit te verwezenlijken.

1.14

Het EESC is van mening dat de discussie over de toekomst van de EU en haar institutionele structuur het niveau van het „ideologische model” moet overstijgen (hoewel een federale oplossing het meest geschikt lijkt) en moet gaan over functionele en substantiële aspecten, om de Europese gedachte te laten voortbestaan. Er moet weer sprake zijn van een Europa dat mensen en solidariteit centraal stelt en daaromheen de economie laat draaien in plaats van omgekeerd. De tijd is aangebroken om opnieuw aan de slag te gaan en een politieke, sociale en economische unie te realiseren. Het EESC vindt de voorzichtige en inadequate poging van de Raad positief, maar echt niet genoeg. Er moet een einde komen aan het egoïsme en het utopisme van belangen waardoor Europa lijkt te worden overheerst, ten gunste van solidariteit: het bezuinigingsbeleid moet worden opgeschort of afgezwakt om het leed te verzachten en de nadruk moet weer komen te liggen op werk en groei.

1.15

Derhalve zou moeten worden toegewerkt naar een sociale en politieke unie, om de EMU te voltooien, met inachtneming van bovengenoemde voorstellen. Het besluitvormingsproces zou transparanter en democratischer moeten worden gemaakt (stemmen bij meerderheid), teneinde te komen tot een positievere en minder onevenwichtige integratie alsook tot een gezamenlijke uitoefening van soevereine rechten ter verkleining van integratieverschillen. Daardoor zou de EU, ook in internationale organen, met één stem kunnen gaan spreken.

1.16

Nieuw verdrag: volgens het EESC kan het merendeel van de in dit advies gedane voorstellen van economische aard zonder verdragswijzigingen worden gerealiseerd. Indien nodig kunnen lidstaten die achter bepaalde voorstellen staan, kiezen voor een nauwere samenwerking (waarvan het begrotingspact een voorbeeld is), ook om sneller te werk te gaan. Zo wordt vermeden dat de EU mogelijkerwijs uiteenvalt onder druk van nieuwe aanvallen van buiten en een gehandhaafd bezuinigingsbeleid. Verdergaande integratie zou eveneens kunnen worden verwezenlijkt door een constituerend mandaat te geven aan het nieuwe Europees Parlement, waarvan het voorstel eventueel in alle betrokken lidstaten tegelijk in een referendum aan de burgers zou kunnen worden voorgelegd.

1.17

De huidige gebeurtenissen in Europa hebben ook mondiale gevolgen en omgekeerd. Daarom zijn er efficiëntere internationale organisaties nodig die meer besluiten kunnen nemen, teneinde te zorgen voor meer mondiale governance. In dit verband zou ten minste de eurozone alléén door de EU moeten worden vertegenwoordigd. In het bijzonder zou de G20 een „economisch en sociaal comité” voor mondiale ontwikkeling moeten kunnen oprichten en fiscale prikkels moeten kunnen geven.

1.18

Maar alleen met een andere, coherentere en democratischere politieke structuur van de EU kan zowel haar interne governance verbeterd als haar externe optreden effectiever worden, waardoor ze op het wereldtoneel met één stem zou kunnen gaan spreken. Dat is vooral belangrijk daar waar het gaat over de valutaverhoudingen (om schade aan de EU-economie te voorkomen) en over de mondiale economische betrekkingen, met name met ontwikkelingslanden.

1.19

Samenvattend doet het EESC de volgende vier voorstellen om „het huis” van de euro te voltooien:

2.1

De EU doorloopt momenteel een bijzonder moeilijke en gevaarlijke periode, die veel meer negatieve consequenties dreigt te hebben dan die welke zich nu al op economisch en sociaal gebied voordoen. In onderhavig initiatiefadvies komt in dit verband een reeks vraagstukken aan de orde, waaronder de noodzaak om de verplichtingen op het vlak van economische en sociale samenhang na te komen die al zijn aangegaan uit hoofde van het Verdrag, om een nieuw economisch en monetair beleid na te streven ter bevordering van groei en werkgelegenheid, om een proactiever innovatiebeleid te voeren, om een Europees risicokapitaalfonds op te richten voor kleine en middelgrote ondernemingen en om tot slot te werken aan de toekomst van de EU (5).

2.2

Ook in de EU spelen er enorme economische belangen die in plaats van te convergeren, met elkaar botsen. De euro is op geen enkele manier verantwoordelijk voor wat er momenteel gebeurt (6). De eenheidsmunt is lange tijd aan haar lot overgelaten en wacht nog altijd op een besluit van de „belanghebbenden” (de regeringen) over wat er moet gebeuren.

2.3

Het EESC is verplicht op de huidige problemen te reageren, in oprechte en heldere bewoordingen en met een ruime vooruitziende blik zonder de realiteit te verdoezelen, want het weet wat er op het spel staat en hoe hoog de spanningen zijn opgelopen. Het wil met onderhavig advies openlijk een actieve bijdrage leveren om de EMU te voltooien en uit de crisis te geraken in het belang van de werknemers, het bedrijfsleven en de burgers van de EU en met name van de eurozone, die het meest onder de huidige crisis te lijden heeft.

3.1.1

Invoering van één munt zou ideaal zijn voor landen die blootgesteld zijn aan symmetrische schokken of die over mechanismen beschikken om asymmetrische schokken op te vangen. Uit empirische studies is gebleken dat de waarschijnlijkheid van asymmetrische schokken in Europa hoger is dan in de VS. De ECB, die als hoofddoelstelling prijsstabiliteit in de Monetaire Unie heeft, kan uiteraard niet reageren op asymmetrische schokken in individuele eurolanden. Daarom is er een ander, adequaat mechanisme nodig om deze schokken op te vangen. Naarmate de mobiliteit van productiefactoren lager is, nationale economieën geslotener zijn, er minder sprake is van synchronisatie van economische cycli, productdiversificatie en financiële integratie, het wederzijdse handelsniveau lager ligt, de arbeidsmarkt rigider is en de inflatieniveaus van de nationale economieën verder uit elkaar liggen, is het gemeenschappelijk monetair beleid van de ECB minder geschikt voor de eurolanden. Hoe slechter de aanpassingsmechanismen werken die dienen om de schadelijke effecten van asymmetrische schokken op te vangen (prijs- en loonflexibiliteit, mobiliteit van arbeid en kapitaal tussen de lidstaten of een begroting op „federaal” niveau), des te meer problemen zal een land krijgen als gevolg van het verlies van zijn monetair beleid.

3.1.2

De EMU vormt wellicht de belangrijkste pijler van het Verdrag van Maastricht, maar niet de enige. Dat Verdrag werd na de val van de Berlijnse muur niet alleen om economische, maar hoofdzakelijk om politieke redenen opgesteld. Veel lidstaten bleven destijds toeschouwers, verrast en onverschillig als ze waren tegenover het nieuwe scenario en de bijna onmiddellijke absorptie van Oost-Duitsland en de, ook door de Bundesbank geslikte, pariteit van beide „Marken” (1:1). De voorkeur werd eraan gegeven om de keuze voor een volledige EMU uit te stellen en daarmee werd de gemeenschappelijke verwachting gecreëerd, die later een illusie bleek te zijn, dat de monetaire unie vanzelf zou leiden tot een politieke unie en dat de euro de motor zou worden die een federaal Europa zou brengen. Dat is echter niet gebeurd.

3.1.3

De Unie had de euro niet alleen dekking en één stem moeten geven, maar ook alles wat er nog aan ontbrak. Men geloofde echter dat om de EMU vlekkeloos te laten draaien, enkele „boekhoudkundige regels” zouden volstaan, zoals het Stabiliteitspact met zijn arbitraire criteria en onfeilbaar geachte zelf-referentialiteit. Het liep echter anders dan verwacht. Bovendien is het mandaat van de ECB eenzijdig en veel beperkter dan dat van andere centrale banken. Deze tegenstrijdigheden zijn tot uitbarsting gekomen tijdens de financiële crisis, die door de EU pas laat werd gevoeld, en vervolgens tijdens de staatsschuldcrisis. Die crises ontnamen de euro haar aureool en wonderbaarlijke kracht waarmee ze bij haar invoering was gepresenteerd. Daardoor verminderde haar potentiële aantrekkelijkheid zozeer dat ze nu als bedreiging wordt beschouwd of als listig instrument om bezuinigingen mee te rechtvaardigen.

4.1.1

Tot 2008 heeft de EMU in monetair opzicht in de lidstaten van de eurozone redelijk gefunctioneerd: vereenvoudiging van de handel, verdwijning van wisselkoersrisico's, verdwijning van competitieve devaluaties, prijsstabiliteit (gemiddelde inflatie 2,03 % per jaar behoudens grote schokken in sommige landen bij de overgang van het oude naar het nieuwe systeem), vermindering en convergentie van schuldcijfers (tot in 2009!), groei en toename van de werkgelegenheid (14,5 miljoen nieuwe arbeidsplaatsen) (7), evenwicht op de lopende rekeningen, een lagere verhouding schuld/bbp dan in Japan of de VS en een onder controle gehouden wisselkoers t.o.v. de dollar (ongeveer + 30 %), onder invloed van de zwakkere economieën.

4.1.2

Dat is het algemene beeld. De situatie ziet er anders uit als een analyse per lidstaat wordt gemaakt. De grootste voordelen zijn vooral behaald door de lidstaten waarvan de economieën als uitgangspunt zijn genomen voor de criteria die bij de invoering van de euro werden geformuleerd. Daar ontwikkelden groei en productiviteit zich sterk waardoor de export enorm toenam (met een waarde voor Duitsland alleen al van 2 biljoen dollar vanaf 2000 tot heden) en dus ook de betalingsbalansoverschotten flink stegen (8). De andere lidstaten profiteerden slechts ten dele van de euro en/of kregen ronduit met echte nadelen te maken, hoofdzakelijk ten gevolge van de ongelijkheid die de eenheidsmunt met zich heeft meegebracht: lidstaten met tekorten moeten correcties doorvoeren, lidstaten met overschotten hoeven dat niet. Eveneens van belang in dit verband is de uiteenlopende wijze waarop in de lidstaten werd gereageerd op de door de euro gecreëerde omstandigheden.

4.2.1

De kosten die hier in aanmerking genomen moeten worden, houden verband met de verschillen in concurrentievermogen tussen de lidstaten en met hun verlies aan zeggenschap over macro-economisch beleid, wisselkoers, competitieve devaluaties enz.

4.2.2

Door de crisis en omdat de EMU onvolledig is en niet adequaat functioneert, zijn daar andere kosten bijgekomen, onder meer ten gevolge van de overheveling van bancaire passiva naar overheidsbegrotingen en de toename van schulden, hetgeen de lidstaten met de hoogste rode cijfers nog verder in de problemen heeft gebracht. Dat heeft de Unie in tweeën gedeeld: aan de ene kant de kredietverlenende lidstaten, aan de andere kant de lidstaten met schulden, die bovendien steeds meer op derdewereldlanden lijken. De schuldeisende landen genereren namelijk niet alleen meer armoede in het zuiden, maar ook meer rijkdom in het noorden. Men denke alleen maar aan het overschot dat Duitsland heeft opgebouwd, niet op grond van de interne boekhouding van de eurozone (in dat geval zou de balans voor de EU in evenwicht zijn!), maar dankzij zijn overschotten t.o.v. andere landen. Die zijn zo hoog dat ze op langere termijn voor de Duitse economie zelf een financieel risico zouden kunnen inhouden.

4.3.1

De structurele onvolkomenheden en de zwakke punten van de governance van de eenheidsmunt zijn divers: de criteria van het Groei- en Stabiliteitspact, die sommige lidstaten proberen af te zwakken als die henzelf in de problemen brengen (Duitsland, Frankrijk en Italië), te weinig monitoring van de productiviteitsindicatoren, een tekort aan instrumenten voor crisisbeheersing, de kosten van het lid blijven van de eurozone, het systeemrisico, de economische onevenwichtigheden tussen de lidstaten en hun nog altijd bestaande soevereiniteit op het gebied van begroting en belastingen.

4.3.2

Verder bleven tussen de euro- en niet-eurolanden (met name het Verenigd Koninkrijk) wisselkoersrisico's en competitieve devaluaties bestaan. In relatief korte tijd kon de koers van de euro ten opzichte van het Britse pond aanzienlijk dalen, wat het gelijke speelveld ondermijnde dat de basis zou moeten vormen van de interne markt.

4.3.3

In economisch opzicht vormen de al van voor 2000 daterende economische onevenwichtigheden het grootste probleem. Hiervan zijn de zwakste lidstaten de dupe geworden, o.a. door de daardoor ontstane „asymmetrische schokken”, die nog werden aangewakkerd door de omvangrijke kapitaalstromen naar Duitsland. De ECB kan met haar huidige instrumentarium weinig tegen dit soort schokken doen. Een ander kritiek punt hangt samen met de internationale context en is pas door de financiële crisis aan het licht gekomen (9).

4.3.4

De grootste fout was echter om te geloven dat de lidstaten een gezamenlijke munt konden hebben zonder dat ze ook maar op enig punt afstand hoefden te doen van hun soevereiniteit, niet alleen op begrotingsgebied, maar met name t.a.v. schuldbeheer, het bancaire en financiële stelsel en toezicht (waarover de nationale zeggenschap bleef bestaan).

4.3.5

De ergste politieke fout tot slot was dat de euro is gecreëerd zonder dat daaraan een gemeenschappelijk „huis” en één stem werden gegeven, afgezien van de af en toe door de ECB geleverde inspanningen om die hiaten op te vullen. Op die manier vormde de ECB haar „papieren” autonomie uit het Verdrag om tot een rol waarmee ze de politiek verving, teneinde de eenheidsmunt en de EU voor schade te behoeden (10), zoals ook de sterkste lidstaat in geval van groei een belangrijke rol op zich neemt.

4.3.6

Niettemin zal volgens het EESC de euro houdbaarder worden als de economische „prestaties” van de eurolanden steeds dichter bij elkaar komen te liggen, waardoor de groei homogener wordt, en als er een politieke unie komt die verschillen tussen die prestaties aanvaardbaar maakt, want er is geen sprake van een boekhoudkundig, maar van een politiek probleem. Deel van dit probleem is het betwiste democratische gehalte van de EU, d.w.z. de discussie over evenwichtigere stemverhoudingen in de diverse besluitvormingsorganen. Alleen maar de nadruk leggen op het economische en boekhoudkundige aspect is een illusie en een fout die de EU zich niet meer kan permitteren.

5.1

De huidige gebeurtenissen in Europa hebben ook mondiale gevolgen en omgekeerd. Economie, schulden, financiën, handel, valutaverhoudingen enz. zijn allemaal zeer nauw met elkaar verbonden. Het EESC wijst in het bijzonder op de nog hechtere verwevenheid van de economieën aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, ten minste tot in 2009. Momenteel echter leeft de Amerikaanse economie op en bevindt de Europese zich in een recessie, wat voor een stuk niet alleen het gevolg is van de verschillende rol van de FED en de ECB, maar ook van twee uiteenlopende economische benaderingen.

5.2

Hoe dan ook zijn er voor de gehele wereldeconomie efficiëntere internationale organisaties nodig die meer besluiten kunnen nemen, teneinde te zorgen voor meer mondiale governance (IMF, Wereldbank, IAO, WHO). De structuur van de G20 zou moeten worden versterkt, zodat deze groep dwingende besluiten kan nemen. Ze zou bijvoorbeeld een „economisch en sociaal comité” voor mondiale ontwikkeling moeten kunnen oprichten, fiscale prikkels moeten kunnen geven en de verhoudingen tussen valuta moeten kunnen beheersen om ongelijkheden op handelsgebied te verkleinen. Daartoe zou ze ook een beroep moeten kunnen doen op de ECB, die meer interventiemogelijkheden zou moeten krijgen.

5.3

Mondiale spaaroverschotten. Groei is ook voor de rest van de wereldeconomie echt essentieel. Het IMF heeft op het juiste moment en terecht gewaarschuwd dat Europa de maatregelen om schulden en tekorten terug te dringen, moet koppelen aan prikkels om groei te stimuleren. Er bestaan mondiale spaaroverschotten waarvoor momenteel geen investeringsmogelijkheden te vinden zijn. Zo is vergeefs daarnaar gezocht voor particulier kapitaal (private equity) met een waarde van bijna 2 000 miljard Amerikaanse dollar (11). Het belangrijkste Noorse staatsinvesteringsfonds vermindert het aandeel Europese investeringen met meer dan de helft tot twee vijfde (12). Het grootste Aziatische staatsinvesteringsfonds (China Investment Corporation) heeft in 2011 een investeringsverlies opgetekend voor zijn private equity-instrumenten, heeft zijn eigen portefeuille particuliere waardepapieren met de helft verlaagd tot een kwart en is voor de langere termijn eerder in de publieke dan in de particuliere sector op zoek naar investeringsmogelijkheden (13).

6.5.1

De ECB heeft als doel „het handhaven van prijsstabiliteit”. Om dat doel te realiseren, dient ze politiek onafhankelijk te blijven, d.w.z. dat het haar niet is toegestaan „instructies te vragen aan dan wel te aanvaarden van” de regeringen of de EU. Dit is een correct statuut, hoewel het Verdrag de Raad belast met het sluiten van overeenkomsten t.a.v. de wisselkoersen tussen de euro en de valuta van derde landen (15). Als zulke overeenkomsten niet worden afgesloten en in de tussenliggende perioden dient de ECB het wisselkoersbeleid te beschouwen als een van haar verantwoordelijkheden. Daarnaast heeft de ECB secundaire doelstellingen, waaronder het bijdragen aan financiële stabiliteit, ook al zijn haar interventies tijdens de crisis te herleiden tot haar hoofddoelstelling omdat ze grotendeels worden opgelegd door de noodzaak een doeltreffend mechanisme te creëren voor de omzetting van het monetair beleid. Aldus wordt echter tevens de financiële stabiliteit van alle eurolanden gehandhaafd.

6.5.2

Wat prijsontwikkeling betreft, rijst de vraag of het wel terecht is dat het inflatiecriterium van Maastricht is gebaseerd op de gemiddelde inflatie van de drie best presterende landen van de EU en niet van de eurozone.

6.5.3

Het mandaat van de ECB is in het algemeen beperkter dan dat van andere centrale banken. Om te beginnen heeft de ECB niet, zoals de FED, de opdracht groei en werkgelegenheid te bevorderen, alhoewel hun monetaire beleid op elkaar lijkt. Maar wat de uitvoering van het begrotingsbeleid betreft, bestaan er fundamentele verschillen tussen de EU en de VS (gecentraliseerd belastingstelsel). Bovendien beperkt de rol van de ECB als geldschieter in laatste instantie (lender of last resort) zich tot het bancaire systeem en vallen de regeringen (het bestuur van de EU) daarbuiten, een logisch gevolg van de „nationale” context, maar dit zou in een volledige EMU wel mogelijk moeten worden gemaakt. Verder is het moeilijker voor de ECB om één monetair beleid te voeren vanwege de economische verschillen en onevenwichtigheden tussen de eurolanden, waartegen de EU geen corrigerende maatregelen neemt.

6.5.4

Toch is het positief dat het beginsel van „uniciteit” van de eurozone de ECB ertoe heeft gebracht om de euro „onomkeerbaar” te noemen. Op grond van dit beginsel kan ze nu, zoals bekend na een harde strijd, maatregelen nemen om de verschillen in schuldrente tussen de lidstaten (spread) te verkleinen dankzij de mogelijkheid om op de secundaire markt staatsobligaties te kopen. Dit vereist niet alleen dat de groei opleeft, maar ook dat er een „Europees” schuldverminderingsprogramma komt, naast de daartoe bestemde programma's van de lidstaten (16).

6.5.5

Aldus zouden op zijn minst de concurrentieverstoringen kunnen worden teruggedrongen die samenhangen met de financieringstarieven voor schulden en investeringen. In dit opzicht is er namelijk nog steeds sprake van een echte financiële differentiaal, waardoor de bestaande onevenwichtigheden toenemen, waaronder die tussen de betalingsbalansen van de lidstaten.

6.5.6

Het EESC vindt bovendien dat opnieuw moet worden overwogen om de EU en de ECB voorwaarden te laten stellen. Het is onaanvaardbaar dat aan banken tegen zeer lage tarieven liquide middelen worden verstrekt zonder dat voorwaarden worden gesteld, bijvoorbeeld aan de bestemming van fondsen. Minstens een deel daarvan zou moeten worden aangewend voor investeringen. Daarentegen gelden voor de lidstaten zeer strikte voorwaarden voor de aankoop van staatsobligaties door de ECB (OMT), ook al gaat het hier niet om hetzelfde. Deze voorwaarden worden vooral gerechtvaardigd geacht omdat moet worden beantwoord aan de logica van een „markt”, die verziekt en gewetenloos is alsook anoniem en uiterst snel, en die eigenlijk maar weinig van een markt weg heeft (17). De EU mag het spel van die markt niet meespelen: grote bezuinigingen en strenge maatregelen voor burgers en ondernemingen in tijden van crisis, maar het ongemoeid laten van investeerders/speculanten, die zich verschuilen achter zakenbanken en internationale investeringsfondsen. Uitzondering vormt hier de vastbeslotenheid waarmee de ECB-president de euro in de meest kritieke fasen van de strijd heeft verdedigd.

6.5.7

De ECB zou veeleer al met de huidige instrumenten op evenwichtige wijze de economieën van de lidstaten moeten kunnen ondersteunen om de bestaande verstoringen en onevenwichtigheden te bestrijden, zolang als haar mandaat niet uitgebreid en het politiek deficit van de EU niet overbrugd wordt. Ze zou bijvoorbeeld de interbancaire markt in sommige eurolanden kunnen opporren met een negatief rentepercentage op bij haar gestalde overnight-deposito's.

6.5.8

Voorts blijft het EESC ervan overtuigd dat het schuldprobleem zo snel mogelijk moet worden opgelost, op de wijze zoals het heeft voorgesteld (18). Daartoe is optreden van de ECB en de Raad essentieel.

6.5.9

Het EESC is van mening dat de besluitvorming van de ECB transparanter moet worden. Daartoe zouden bijvoorbeeld de stemuitslagen van de vergaderingen van de raad van bestuur van de ECB kunnen worden gepubliceerd, teneinde te bewerkstelligen dat de presidenten van de nationale centrale banken van de eurolanden hierover vaker verantwoording moeten afleggen. Zij zouden daardoor worden gestimuleerd om besluiten te baseren op de algemene economische randvoorwaarden in de eurozone in plaats van op de ontwikkeling van hun nationale economie.

6.5.10

Ook een andere kwestie verdient hier de aandacht, namelijk het stemsysteem in de raad van bestuur van de ECB (19), met name de scheve verhouding tussen de stemrechten en de financiële bijdrage van de lidstaten. Die heeft al tot problemen geleid bij het vaststellen van de betalingsregeling binnen het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) en dat zou in de toekomst opnieuw kunnen gebeuren, bijvoorbeeld in de bankenunie.

7.1

Het EESC is ervan overtuigd dat stabiliteit alléén niet kan zorgen voor herstel - waarvoor het vertrouwen van ondernemingen en consumenten doorslaggevend is - en vindt daarom dat met ecologisch-sociale investeringen herstel moet worden gestimuleerd  (20). Gezien de beperkte vooruitzichten voor ondernemingen en de onbenutte capaciteiten kunnen zij er niet van uitgaan dat hun huidige investeringen winst zullen opleveren. En als de burgers er op hun beurt niet zeker van zijn of ze hun baan zullen behouden of er een zullen kunnen vinden, verkiezen ze te sparen of schulden af te lossen in plaats van geld uit te geven. Een hogere werkloosheid vergroot alleen maar het aantal mensen dat niet kan consumeren.

7.2

Om het vertrouwen van burgers en bedrijfsleven te bevorderen, moet herstel dus worden gestimuleerd met investeringen, naar het voorbeeld van de Amerikaanse New Deal  (21). Fundamentele criteria in dit verband zijn die welke de EIB hanteert sinds de vaststelling van het Speciale Actieprogramma van Amsterdam (1997) en de in dat kader aan haar verleende bevoegdheden ter bevordering van cohesie en convergentie in de sectoren gezondheid, onderwijs, stadsvernieuwing, milieu en trans-Europese netwerken.

7.3

Dit is een haalbare doelstelling als daartoe de in paragraaf 5.3 genoemde mondiale spaaroverschotten worden benut. Een aantal beleggingsfondsen zijn namelijk voor de langere termijn op zoek naar investeringsmogelijkheden voor de spaaroverschotten die in andere delen van de wereld zijn ontstaan. Deze situatie levert investeerders uit derde landen en de Europese economie wederzijds voordelen op. Daarbij kan een sleutelrol worden vervuld door de „zusterinstellingen” van de EIB-groep (de Europese Investeringsbank en het Europese Investeringsfonds).

7.4

De verhoging van het kapitaal van de EIB moet dan ook worden toegejuicht. Tevens kunnen projectobligaties een grote rol spelen bij het stimuleren van herstel. Naar de benutting van mondiale overschotten voor investeringen in de EU zou echter moeten worden verwezen met de term „euro-obligaties” (Eurobonds), ook al zullen de markten daarvoor waarschijnlijk de afgekorte vorm „€-obligaties” (€ bonds) gebruiken. Enkele regeringen verzetten zich tegen euro-obligaties, maar die houding is ingegeven door een verkeerde voorstelling van zaken, want zij verwarren deze obligaties (die nodig zijn om groei te stimuleren) met unieobligaties (die bestemd zijn voor schulden) (22).

7.5

Het EIF is al van begin af aan van mening dat het Europese obligaties zou kunnen uitgeven om sociale langetermijninvesteringen te financieren (23). Daartoe zou zijn kapitaal moeten worden verhoogd t.o.v. het huidige - veeleer geringe - niveau van 3 miljard euro. Hiervoor zou geen Verdragswijziging nodig zijn (24). Geen van de belangrijkste leden van de eurozone noch de andere leden daarvan nemen in hun staatsschuld de door de EIB verstrekte financiering op. Hetzelfde zou voor de door het EIF verstrekte financiering moeten gelden. Obligaties uitgegeven door het EIF kunnen net als die van de EIB worden gegarandeerd met het rendement van de projectfinancieringen.

7.6

Innovatie van producten en schepping van markten: voorts is het EESC van mening dat de Unie een minder neutraal innovatiebeleid zou moeten voeren. In de jaren zeventig is industriebeleid uit de mode geraakt omdat regeringen bepaalde marktpartijen of „nationale kampioenen” niet mochten bevoordelen. Volgens het EESC zijn er echter geldige redenen om deze benadering te herzien (25).

7.7

Ten eerste kan worden betwijfeld of niet-interventionistisch beleid wonderen brengt. In het verleden heeft zulk beleid namelijk aan de wieg gestaan van verkeerde investeringen in de financiële sector. Ten tweede zijn er nóg doortastender initiatieven nodig ter bestrijding van de klimaatverandering. Ten derde is een buitensporig groot aantal technologische projecten die binnen het kaderprogramma is gepresenteerd, afgewezen. Niet omdat ze niet goed genoeg waren, maar bij gebrek aan eigen middelen, een probleem dat zou kunnen worden opgelost met een via de uitgifte van obligaties gefinancierd Europees risicokapitaalfonds. Ten vierde hebben opkomende economieën met groot succes een reeks nationale kampioenen weten te ondersteunen (26).

7.8

Alle lidstaten zouden investeringen moeten kunnen financieren door overschotten aan te trekken via de uitgifte van euro-obligaties. Dit zou cumulatieve voordelen opleveren op macro-economisch, sociaal, politiek en werkgelegenheidsvlak, hetgeen aantoont dat het nodig is om „meer Europa” te bevorderen. Dat laatste stuit momenteel op steeds grotere scepsis bij kiezers en sommige regeringen.

7.9

Groei kan ook bijdragen aan meer stabiliteit. Uitgangspunt van de EIB is dat financiering d.m.v. obligaties niet bij de staatsschuld hoeft te worden opgeteld. Daarom zou financiering via euro-obligaties om herstel te stimuleren, het gemakkelijker maken staatsschulden te verminderen en nationale belastinginkomsten aan te wenden om tekorten terug te dringen of gering te houden, waardoor belangrijke sociale uitgaven kunnen worden ontzien. In dit verband zouden door de lidstaten en Eurostat gemeenschappelijke parameters en criteria moeten worden vastgelegd om gegevens rechtvaardiger en beter te kunnen beoordelen.

7.10

Overigens wordt vaak vergeten dat de hypothetische „verdringing van investeringen” (crowding out) volledige werkgelegenheid veronderstelt. Aangezien de meeste lidstaten momenteel een hoge werkloosheid kennen, zou (aparte of gezamenlijke) financiering via EIB/EIF-projectobligaties kunnen leiden tot een toename (crowding in) van particuliere investeringen, opbrengsten en arbeidsplaatsen alsook tot een multiplicatoreffect van de investeringen tot een factor drie en positieve fiscale multiplicatoreffecten (generatie van directe en indirecte belastinginkomsten) (27).

7.11

Gelet op de problemen waarin een aantal landen, in het bijzonder Griekenland en Cyprus, verkeren, stelt het EESC voor om de door de trojka op korte termijn vereiste structurele hervormingen te herzien, rekening houdende met de goede vooruitzichten voor deze lidstaten op langere termijn na de ontdekking van enorme, grotendeels nog onontgonnen olie- en gasreserves in het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied (28).

8.1

Al met al is het EESC ervan overtuigd dat het voor de EU niet volstaat om af en toe eenvoudig „onderhoud” uit te voeren. Het sinds Maastricht ontstane vacuüm mag niet langer duren zonder dat de uitdaging wordt aangegaan waar de euro de EU voor stelt. De crisis heeft de zaak laten exploderen en de grote in de EU bestaande „tekorten” aan het licht gebracht, eerst en vooral het democratisch deficit (29). De Europese integratie moet weer een doel krijgen om te voorkomen dat de Europese gedachte sterft.

8.2

Volgens het EESC is de eenheidsmunt houdbaar als het lukt om de economische capaciteiten (prestaties) van de eurolanden te laten samensmelten. Dat vereist economische en politieke inspanningen. Derhalve is een politieke unie nodig die verschillen aanvaardbaar maakt en die indien nodig een deel van de rijkdom van sterke gebieden kan overhevelen naar zwakke gebieden op basis van een transparant en democratisch besluitvormingsproces en een nieuw soort solidariteit tussen de lidstaten (30).

8.3

De huidige crisis doet de „oude verschillen” tussen de Europeanen weer opleven. De slechte gewoonte van achteromkijken is terug, waanbeelden en clichés waarvan werd gedacht dat ze verdwenen waren, worden weer opgerakeld, alsof de bezuinigingen en tekorten maar één schuldige hebben en niet te wijten zijn aan fouten van regeringen aan beide „fronten”. Ook daarom mogen de landen in moeilijkheden aan de EU (of Duitsland) geen verantwoordelijkheden afschuiven die de hunne zijn, net zomin als de rijke landen niet voorbij mogen gaan aan de grote baten die de euro hun heeft opgeleverd, deels ten koste van anderen vanwege de economische onevenwichtigheden. Dientengevolge bestaat behoefte aan een nieuwe politieke en culturele capaciteit en een nieuwe capaciteit tot dialoog tussen de Europese volkeren, die daaraan ongetwijfeld wederzijds voordelen zullen ontlenen, zoals de Duitse dichter Hölderlin, geïnspireerd door de Griekse cultuur, al lang geleden verwoordde (31).

8.4

Een kwaliteitssprong is noodzakelijk. Niet alleen de economie, maar ook de politiek en SOEVEREINITEIT van allen moeten worden gedeeld. Er dient niet zozeer gesproken te worden over het te realiseren Europese „model” als wel over de benodigde instrumenten. Die moeten doeltreffend, democratisch en transparant zijn om besluiten te kunnen nemen, het algemeen belang te kunnen behartigen en de Europese volkeren te verenigen in plaats van ze te verdelen.

8.5

Om dezelfde redenen vindt het EESC de vraag ongepast of het Verdrag al dan niet moet worden gewijzigd. Dat hangt uiteraard af van datgene wat nodig is om de EMU te voltooien. Het merendeel van onze voorstellen kan echter zonder verdragswijzigingen worden gerealiseerd (groei, schulden enz.), terwijl voor andere een nauwere samenwerking kan volstaan. Toch is de belangrijkste doelstelling om het goed te laten gaan met de economie, de euro en de burgers van de EU. Het Verdrag vormt daartoe alleen maar het instrument. Dat moet aan de burgers zo correct mogelijk worden uitgelegd, waarbij het ook nodig is om hen bij de besluitvorming te betrekken, rechtstreeks en/of via het Europees Parlement en de nationale parlementen.

8.6

Het EESC is van mening dat de eurozone over de middelen beschikt om haar eigen toekomst te bepalen: meer politieke integratie, minder dirigisme en een sociale markteconomie om groei en werkgelegenheid te doen opleven en een politieke, economische en sociale unie te realiseren.

9.1

Zonder die ultieme stap zou de wijze waarop de crisis tot nu toe wordt aangepakt, kunnen leiden tot het uiteenvallen van de eurozone en daarmee de EU. De politiek mag niet alleen maar de broekriem aanhalen en bezuinigen om schulden terug te dringen, zelfs al is dat opportuun. Er moeten ook andere instrumenten worden ingezet (stimulering van de vraag in de schuldeisende landen) en dat op basis van solidariteit. Aan de burgers van de betrokken landen moet worden uitgelegd dat hun overschotten te danken zijn aan de schulden van anderen en dat de euro niet wordt aangevallen vanwege de hoogte van de staatsschulden (32), hoewel die moeten worden verlaagd. Tegelijkertijd dienen de inwoners van de zuidelijke lidstaten hun regeringen aan te zetten tot schuldconsolidatie en behoedzamer begrotingsbeleid: bestrijding van belastingontduiking en van verspilling van publiek geld, lastenverlaging, stimulering van groei, werkgelegenheid, productiviteit en concurrentievermogen. Dit vraagt niet alleen om een aantal hervormingen, maar ook om meer solidariteit en een ander economisch beleid van EU en ECB (33).

9.2

Anders zal geen enkele lidstaat zijn schuld kunnen terugdringen en zijn begroting weer op orde kunnen brengen. Dus het bezuinigingsjuk moet verlicht en het economisch beleid herzien worden. Als dat niet gebeurt, dreigen er grotere risico's, hetgeen de geschiedenis heeft aangetoond (34). Het perspectief moet positieve integratie worden in plaats van negatieve, schadelijke en gedwongen integratie.

9.3

Belangrijk is te beseffen dat niemand in Europa momenteel veilig is en niet in gevaar verkeert, zelfs als men zich in een speciale situatie bevindt. De economische groei in enkele lidstaten namelijk (die ook is bevorderd door de euro) en de geringe macht van de EU-instellingen hebben Duitsland - de sterkste lidstaat - ertoe gebracht een centrale rol te spelen in Europa, waarbij het vaak tegenover de „periferie” kwam te staan, met name, maar niet uitsluitend de zuidelijke lidstaten. „Dat voedt de angst van de anderen” (Helmut Schmidt), vooral door de wijze waarop deze rol wordt ervaren. Derhalve moet actie worden ondernomen om die angst te ontkrachten (35).

9.4

In de ogen van het EESC lijken momenteel in Europa egoïsme en nationale belangen te overheersen, alsof er sprake is van een „utopisme van belangen”. De hoofdzakelijk economische benadering heeft de overhand genomen en de waarden naar het tweede plan gedrongen waarop Europa is gegrondvest en waaraan het zijn bestaan ontleent. Zo ontstaat er een egoïstisch Europa waarin solidariteit ver te zoeken is. De recente spanningen herbergen het risico op een gevaarlijke „psychologische ontbinding” van de EU, zowel bij burgers als regeringen. Dat risico moet worden bestreden met concrete voorstellen en door te luisteren zonder het beter te willen weten.

9.5

De EU staat voor een tweesprong. Het EESC vraagt zich echt af hoe het mogelijk is dat het aarzelende en twijfelende Europa, de eerste economie ter wereld, ermee dreigt Griekenland, de bakermat van de beginselen van de EU maar economisch gezien van miniem belang (36), ten onder te laten gaan door van burgers en ondernemingen offers te eisen zonder tegelijkertijd met een hulpplan te komen om groei te stimuleren (de enige manier om schulden af te lossen) en met een plan om het grote sociale leed van een deel van de Griekse en Europese bevolking te verlichten. De vraag dringt zich op wat voor Europa dat eigenlijk is.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/18

1.1

Wil Europa een mondiale economische grootmacht blijven, dan kan men er niet omheen om in de komende jaren een inclusieve groene economie te bevorderen. Tijdens de Rio+20-conferentie heeft de EU gepleit voor een groene economie als vorm van duurzame ontwikkeling. Nu moet de EU spijkers met koppen slaan. Ze moet inzetten op een model voor economische ontwikkeling waarin prioriteit verleend wordt aan overheidsinvesteringen en adequate prikkels worden gegeven voor particuliere investeringen in infrastructuur en „groene” O+O+i (onderzoek, ontwikkeling en innovatie), met als tweeledig doel om de productie op te voeren teneinde zo snel mogelijk uit de huidige recessie te raken, en vanuit een sociaaleconomisch leidende positie werk te maken van de overgang naar deze derde industriële revolutie.

1.2

Gezien de ingrijpende veranderingen die er op productie- en consumptiegebied nodig zijn, is het absoluut zaak dat het maatschappelijk middenveld op alle niveaus betrokken wordt bij het hele overgangsproces naar een inclusieve groene economie, met name op sectoraal en territoriaal (Europees, nationaal en regionaal) niveau. Deze overgang dient met inspraak van de betrokkenen in goede banen te worden geleid zodat optimaal het hoofd kan worden geboden aan de weerstand en de negatieve gevolgen die nu eenmaal met iedere omschakeling gepaard gaan. Door deze inspraak kan er m.b.t. economische, sociale en milieuaspecten op duurzame wijze vooruitgang worden geboekt.

1.3

Het EESC stelt bezorgd vast dat er de laatste jaren sterk is bezuinigd op groene fiscale prikkels; dit komt door het strenge begrotingsbeleid, dat een dramatische impact heeft op de economische bedrijvigheid en de werkgelegenheid. Het IMF erkent dat het bezuinigingsbeleid in werkelijkheid veel ernstigere gevolgen voor de economie heeft dan tot nu toe werd geraamd.

1.4

Met de ontwikkeling van de inclusieve groene economie zullen er meer werkgelegenheidskansen komen. Als „groene banen” worden niet alleen de arbeidsplaatsen aangemerkt die gecreëerd worden in de opkomende nieuwe sectoren, maar ook die welke samenhangen met de „vergroening” van de producten en procedés in alle sectoren. Een faire overgang naar een groene economie vereist een actief werkgelegenheidsbeleid waarmee gezorgd wordt voor het scheppen van fatsoenlijke banen, beroepsopleiding en bijscholing voor werkenden. Van cruciaal belang voor de groei is dat er in deze sectoren banen worden geschapen voor vrouwen en jongeren.

1.5

Fundamenteel is dat het industriebeleid wordt afgestemd met de sociale partners, enerzijds om de inspanningen op het vlak van technologische innovatie te coördineren, en anderzijds om aan te zetten tot veranderingen in productie-infrastructuur in veel Europese sectoren die de gevolgen ondervinden van het streven naar een koolstofarme Europese economie waarin efficiënt met hulpbronnen wordt omgesprongen. Dit vergt bovendien aanzienlijke investeringen van het bedrijfsleven.

1.6

De doelstellingen van de EU-strategie voor duurzame ontwikkeling moeten als een rode draad door al haar beleid lopen en met name een plaats krijgen in de Europa 2020-strategie en in de zeven vlaggenschipinitiatieven. De verschillende EU-strategieën moeten samenhang vertonen en de EU-commissarissen moeten hierover met één stem spreken. Met name moet de Commissie de tussentijdse herziening van de Europa 2020-strategie aangrijpen om deze duurzamer te maken en volledig te laten versmelten met de Europese strategie voor duurzame ontwikkeling. M.b.t. de kwaliteit van de groei moeten er indicatoren vastgesteld en gebruikt worden zodat gevolgd en beoordeeld kan worden hoe de groei zich ontwikkelt.

1.7

Gegarandeerd moet worden dat het duurzameontwikkelingsbeleid een follow-up krijgt, en het Europees semester en de jaarlijkse groeianalyse kunnen en moeten daarbij een belangrijke rol spelen. Het EESC acht het noodzakelijk dat milieuonvriendelijke subsidies worden afgeschaft en dat de lidstaten specifiek wordt aanbevolen om meer werk te maken van milieuheffingen. Ook staat het achter de aanbevelingen inzake afval- en waterbeheer en betere recycling. Op deze gebieden moeten de lidstaten de lat hoger leggen en van meer ambitie blijk geven.

1.8

Het EESC wijst met bezorgdheid op een belangrijke tegenstrijdigheid in het meerjarig financieel kader van de EU voor de periode 2014-2020, nl dat de economische sectoren die de meeste CO2 uitstoten (huisvesting, energie, industrie en vervoer), niet de meeste EU-gelden krijgen om de overgang naar een groene economie te faciliteren. De desbetreffende bedragen zouden aanzienlijk moeten worden opgetrokken, en gegarandeerd moet worden dat ze doeltreffend en doelmatig worden gebruikt.

1.9

Het EESC acht het vooral belangrijk om daadwerkelijk het accent te verschuiven naar milieubelastingen, waarbij ook fiscale prikkels moeten worden gegeven aan bedrijven die herinvesteringsfondsen tegen de klimaatverandering instellen. Die moeten dan wel samen met de werknemers worden beheerd.

1.10

Wat het handelsbeleid van de EU betreft, is het EESC de volgende mening toegedaan: om te voorkomen dat industriële bedrijven wegtrekken, zouden er voor landen die geen internationale emissiebeperkingsafspraken aanvaarden, tarieven moeten worden vastgesteld die gelijkwaardig zijn aan de CO2-heffingen.

2.1

In 2011 hebben de OESO en het UNEP allebei een uitvoerig rapport over de groene economie uitgebracht. De IAO heeft het startschot gegeven voor het programma „Groene banen” en een van de hoofdthema's op de Rio+20-conferentie in 2012 was „Groene economie in de context van duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding”.

2.2

In de EU werd in 2006 de strategie voor duurzame ontwikkeling vernieuwd en werd in 2009 een pakket maatregelen inzake energie en klimaatverandering gepresenteerd, bedoeld om in de periode tot 2020 de broeikasgassenuitstoot met 20 % te verminderen, het aandeel hernieuwbare energie te verhogen naar 20 %, en de energie-efficiëntie met 20 % te verbeteren (1). De EU moet een tandje bijsteken om tegen 2025 en 2030 tot grotere reducties te komen. In 2011 heeft de Commissie ingestemd met het vlaggenschipinitiatief „Efficiënt gebruik van hulpbronnen” (2), de „Routekaart naar een concurrerende koolstofarme economie in 2050” (3), de „EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020” en het „Stappenplan voor een efficiënt hulpbronnengebruik in Europa” (4).

2.3

Het EESC heeft zich altijd voorstander getoond van vergroening van de economie als bijdrage tot duurzame ontwikkeling. In het Europese en nationale beleid moet een hoofdrol zijn weggelegd voor de voorstellen van maatschappelijke organisaties betreffende de overgang naar een inclusieve groene economie, waarbij er vooral op zij gewezen dat alle sociale actoren nauw met elkaar moeten samenwerken. Het heeft zich in eerdere adviezen uitgesproken over diverse aspecten hiervan en over de verscheidene Commissievoorstellen ter zake, waarbij het onderstreepte dat vergroening van de economie en verbetering van het bestuur niet los kunnen worden gezien van het promoten van duurzame productie, consumptie en werkgelegenheid, de strategie voor gelijkheid van mannen en vrouwen, en het EU-maatregelenpakket inzake klimaatverandering.

3.1

In een inclusieve groene economie moet een evenwicht worden gevonden tussen economische welvaart, meer sociale samenhang en een beter behoud en verstandiger gebruik van de natuurlijke hulpbronnen waarop ons welzijn en dat van toekomstige generaties berust. Doel is om productieprocessen te „dematerialiseren”, d.w.z. de economische groei los te koppelen van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en van het ontstaan van vervuiling en afvalstoffen.

3.2

Met groene banen wordt het volgens het IAO mogelijk om de impact van bedrijven en economische sectoren op het milieu tot duurzame niveaus te reduceren, minder energie, grondstoffen en water te gebruiken, tot een koolstofarmere economie te komen, en de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Wat het begrip „groene baan” precies inhoudt, ligt niet voor eens en voor altijd vast; het onderscheid tussen groene en niet-groene banen hangt immers af van technologische vernieuwingsprocessen. Daarom worden als „groene banen” niet alleen de arbeidsplaatsen aangemerkt die gecreëerd worden in de opkomende nieuwe sectoren, maar ook die welke samenhangen met de „vergroening” van de producten en procedés in alle sectoren.

3.3

Hoe de groene economie zich ontwikkelt, wordt vooral door twee factoren bepaald: ten eerste de stimulans die uitgaat van het beleid tegen de klimaatverandering, en ten tweede de toenemende wedijver met opkomende landen om hulpbronnen die alsmaar schaarser en duurder zullen worden.

3.4

De groene economie is niet zomaar een nieuwe sector die bij wijze van aanpassing (tijdens de technologische omschakeling naar een koolstofarme economie) is ontstaan tussen opkomende en meer traditionele sectoren. Ze behelst ook dat productie- en consumptiewijzen gemoderniseerd en milieuvriendelijker gemaakt worden. Doel ervan is dat het bedrijfsleven werk gaat maken van doelstellingen betreffende het creëren van meer toegevoegde waarde en milieuduurzaamheid, waarbij te denken valt aan een spaarzamer gebruik van grondstoffen, energie-efficiëntie en arbeidsorganisatie, en ook aan de relatie tussen de werknemers en het bedrijf, in het streven om alle factoren productiever te maken.

3.5

De laatste tijd is duidelijk geworden dat de capaciteit van onze planeet beperkt is, zowel waar het gaat om de natuurlijke hulpbronnen die nodig zijn om aan een stijgende vraag te voldoen, als wat betreft het vermogen om afvalstoffen op te slaan en vervuiling het hoofd te bieden.

3.6

Belangrijk is ook het effect van de klimaatverandering op de gezondheid: extreme weersverschijnselen zullen zich vaker voordoen, de hoeveelheid ozon, fijn stof en gifstoffen in de lucht neemt toe als gevolg van de hogere temperaturen, en infectieziekten die in Europa waren uitgeroeid zullen opnieuw de kop op steken.

3.7

In de voornaamste ontwikkelde economieën en in een groot deel van de opkomende economieën zullen de veranderingen in de energie-, productie- en vervoersstructuur in de komende jaren vooral optreden tijdens de omschakeling van een koolstofintensieve naar een nieuwe, koolstofarme economie waarin hoofdzakelijk hernieuwbare en schone energie wordt geproduceerd, waarbij dus geen broeikasgassen en andere schadelijke stoffen worden uitgestoten.

3.8

Deze ingrijpende verandering in het productieproces, de zgn. derde industriële revolutie, zal ongetwijfeld effect hebben op het internationale concurrentievermogen, zeker van landen (zoals de meeste EU-landen) die netto-importeurs van energie en grondstoffen zijn. Daarom hebben veel regeringen van OESO-landen al in 2009 ambitieuze stimuleringsplannen opgezet waarin een belangrijke rol is weggelegd voor investeringen in infrastructuur en groene O+O+i (onderzoek, ontwikkeling en innovatie), met als tweeledig doel om de productie op te voeren teneinde zo snel mogelijk uit de recessie te raken en vanuit een leidende positie werk te maken van de huidige herstructurering van de productie.

3.9

In vele EU-landen echter heeft de financiering van deze plannen, net als de EU-begroting, een flinke knauw opgelopen, onder meer vanwege het bezuinigingsbeleid. De hoofdeconoom van het IMF geeft toe dat het bezuinigingsbeleid in werkelijkheid veel ernstigere gevolgen voor de economie heeft dan tot nu toe werd geraamd: uit een studie in 28 landen blijkt dat de begrotingsmultiplier sinds het begin van de crisis in 2008 tussen de 0,8 en de 1,7 ligt (5).

3.10

Het stimuleren van de overgang naar een groene economie wordt hierdoor vertraagd, wat in veel EU-landen enorme problemen kan opleveren, omdat het technologische verschil tussen ontwikkelde en opkomende landen thans veel kleiner is en blijft veranderen. Er is geen garantie dat Europa als geheel deel zal uitmaken van de kopgroep van ontwikkelde landen met koolstofarme economieën. Hierdoor kunnen er op den duur grote spanningen in de EU ontstaan, aangezien de vraag zal rijzen in hoeverre de EU kan blijven bouwen aan een economisch geavanceerdere samenleving die meer sociale cohesie vertoont en milieuduurzaamheid hoger in het vaandel heeft staan. Wel zij opgemerkt dat de EU in diverse veelbelovende industriële bedrijfstakken op technologisch en productiegebied een sterke toonaangevende positie bekleedt.

3.11

Als met de nodige investeringen en stimuleringsmaatregelen de groene economie wordt ontwikkeld, zullen er in Europa meer werkgelegenheidskansen kunnen worden geschapen. We mogen niet voorbijgaan aan de huidige productieactiviteiten die momenteel de economische basis van de EU-landen vormen. Veel banen in bedrijfstakken die nu als sterk vervuilend te boek staan, kunnen tot groene banen worden omgevormd als er daadwerkelijk maatregelen worden getroffen om de energie-efficiëntie op te voeren en het grondstoffenverbruik en de verontreiniging die met het werk gepaard gaan, te verminderen. Voorbeelden: ondernemingen in het wegvervoer ontwerpen en bouwen elektrische en hybride voertuigen alsook voertuigen voor het openbaar vervoer; de sector civieltechnische werken legt spoorwegen aan voor hogesnelheidstreinen, die per passagier veel energiezuiniger zijn dan vliegtuigen en traditionele treinen, en in de bouwnijverheid wordt gewerkt aan het aanpassen van woningen die zeer veel energie verbruiken. Hierbij is het zaak dat de sociale dialoog, het sociaal overleg en de collectieve onderhandelingen worden uitgebouwd en versterkt, zodat de werkgelegenheid (kwantitatief en kwalitatief) en het streven naar gelijke behandeling (inzake lonen en arbeidsvoorwaarden) er uiteindelijk bij gebaat zijn. Een officiële definitie van „groene banen” bestaat echter slechts in acht EU-landen. Gevolg van deze uiteenlopende definities en methoden is dat er prognoses worden opgesteld die niet eensluidend zijn.

4.1

Een absoluut nieuw kenmerk van deze derde industriële revolutie is de mate van ontwikkeling die door de productiesectoren is bereikt en de enorme gevoeligheid en maatschappelijke druk waarvan bij de thema's duurzaamheid en milieu sprake is. Milieuorganisaties, consumentenbonden, vakbonden, werkgeversverenigingen en andere maatschappelijke organisaties zijn in Europa sterk ontwikkeld. Hierdoor kunnen de op til staande veranderingen ervoor zorgen dat er een economie ontstaat die leidt tot een vanuit sociaal en milieuopzicht beter beheersbare en meer duurzame ontwikkeling. Dit was nog ondenkbaar tijdens eerdere processen, toen technologische en productieverschuivingen volledig bepaald werden door besluiten van afzonderlijke ondernemingen.

4.2

De IAO heeft in juni 2009 een Mondiaal banenplan goedgekeurd waarin het erop hamert dat de sociale dialoog van onschatbare waarde is om beleid te maken dat op de nationale prioriteiten is afgestemd. Deze dialoog vormt volgens de IAO een stevige basis om bij werkgevers en werknemers draagvlak voor overheidsmaatregelen te creëren, wat absoluut noodzakelijk is om de crisis te boven te komen en een duurzaam herstel mogelijk te maken. Fundamenteel is dat het industriebeleid wordt afgestemd met de sociale partners teneinde de inspanningen op het vlak van technologische innovatie te coördineren en aan te zetten tot veranderingen in productie-infrastructuur in veel Europese sectoren die de gevolgen ondervinden van de omschakeling op een koolstofarme Europese economie waarin efficiënt met hulpbronnen wordt omgesprongen.

4.3

De groene economie kan niet los worden gezien van technologische innovatie. Sectoren, bedrijven en technologieën die bijdragen tot het vergroenen van de economie zullen daarom meer financiële prikkels van particuliere en overheidszijde ontvangen. Zij zorgen er immers voor dat de Europese economie beter is opgewassen tegen de wereldwijde concurrentie. Om richting te geven aan particuliere investeringen heeft de Deutsche Bank in dit verband opgemerkt dat de aandacht op het gebied van klimaatverandering prioritair moet uitgaan naar de volgende sectoren:

4.4

Speciale aandacht moet uitgaan naar het aanpakken van de problemen waar kleine en middelgrote Europese ondernemingen mee te kampen hebben bij het aantrekken van voldoende kapitaal voor de noodzakelijke investeringen in eco-innovatie.

4.5

Wil innovatie gunstig uitwerken op het concurrentievermogen, dan moet in bedrijfsorganisatiemodellen rekening worden gehouden met manieren om werknemers inspraak te geven. Wordt het personeel betrokken bij de arbeidsorganisatie en de planning in een bedrijf, dan komt dat de innovatie zeker ten goede en kan ook de productie worden opgevoerd. Hiertoe is het zaak om de arbeidsverhoudingen, het cao-systeem en de relatie met het bedrijfsmanagement te moderniseren.

4.6

Werknemersparticipatie in bedrijven is een van de voornaamste redenen waarom Europa in tal van sectoren technologisch toonaangevend is, en zorgt ervoor dat zijn exportcapaciteit op peil blijft. Dit element draagt op cruciale wijze bij tot het genereren van welvaart (zoals de ondernemingen zelf ook erkennen), en mag dus niet louter worden gezien vanuit de invalshoek van het herverdelen daarvan (6). In de kern houden innovatieproblemen in grote mate verband met starre organisatiestructuren, waarbij werknemers louter als instrumenten worden beschouwd.

5.1

Tijdens de Rio+20-conferentie heeft de EU een lans gebroken voor een inclusieve groene economie waarmee verder werk kan worden gemaakt van duurzame ontwikkeling. De Commissie beoogt duurzame en inclusieve groei te bevorderen en daarbij de vergroening van de economie centraal te stellen in haar activiteiten om Rio+20 een vervolg te geven. Het is absoluut zaak dat het maatschappelijk middenveld hierbij wordt betrokken. Daarom moeten de regeringen de sociale dialoog ontwikkelen.

5.2

Met het oog op de bevordering en toepassing van het vlaggenschipinitiatief en het stappenplan betreffende een efficiënt hulpbronnengebruik in Europa, heeft de Commissie in 2012 een Europees platform inzake hulpbronnenefficiëntie opgericht, dat in 2013 een tussentijds verslag en in 2014 een definitief verslag zal voorleggen en dat aan concrete voorstellen werkt om op de volgende gebieden een overgang naar een groene economie te bewerkstelligen: „Randvoorwaarden voor investeringen in hernieuwbare energie”, „Het formuleren van streefdoelen en het meten van vooruitgang” (waarbij er behoefte is aan een solide stelsel van niet alleen op het bbp gebaseerde indicatoren die aangeven wat dit beleid oplevert voor de betrokken sectoren en voor de samenleving als geheel: groter concurrentievermogen, betere arbeidsvoorwaarden voor werknemers, recyclingpercentages, energie-efficiëntie en hulpbronnengebruik, aandeel hernieuwbare energiebronnen, minder vervuiling) en „Kringloopeconomie/vergroening van de economie”.

5.3

Het is vooral van belang om meer werk te maken van milieubelastingen en om de in vele EU-landen bestaande hoge subsidies op fossiele brandstoffen te verminderen, want in de prijzen van veel producten en diensten komen de totale productiekosten niet correct tot uiting en worden de kosten van vervuiling niet verdisconteerd. Het beleid inzake vrijwillige milieuetikettering heeft onvoldoende zoden aan de dijk gezet, temeer daar er in de huidige crisistijden steeds meer consumenten zijn die meer op de prijs dan op de milieuvriendelijkheid van producten letten. Milieubelastingen moeten op een sterk maatschappelijk draagvlak kunnen rekenen. Daartoe is het zaak om de consequenties ervan voor het concurrentievermogen van bedrijven en de sociale impact ervan op de burgers (waarbij gedacht moet worden aan de zgn. energiearmoede) terdege in aanmerking te nemen, en aanvullende maatregelen (op het vlak van industrie- en handelsbeleid en hulp aan kansarme bevolkingsgroepen) uit te werken om deze gevolgen af te zwakken. Voorts zouden er fiscale prikkels moeten worden gegeven voor het herinvesteren van bedrijfswinsten in maatregelen ter beperking van de CO2-uitstoot (via herinvesteringsfondsen tegen de klimaatverandering) en andere negatieve gevolgen voor het milieu. Wel dient deze herinvestering van middelen haar beslag te krijgen in samenspraak met de werknemers in het bedrijf.

5.4

De Commissie heeft een voorstel voor een zevende milieuactieprogramma ingediend waarin de bijdrage van het milieubeleid aan de overgang naar een groene economie centraal staat. Het EESC heeft een apart advies uitgebracht over dit programma, dat door Parlement en Raad moet worden goedgekeurd (7). In dit verband zij er wel op gewezen dat het meerjarig financieel kader van de EU voor de periode 2014-2020 een belangrijke tegenstrijdigheid bevat, nl. dat de economische sectoren die de meeste CO2 uitstoten (huisvesting, energie, industrie en vervoer), niet de meeste investeringsmiddelen uit de EU-fondsen krijgen.

5.5

Wat het handelsbeleid van de EU betreft, zou de toename van CO2-heffingen ertoe moeten leiden dat er voor landen die geen internationale emissiebeperkingsafspraken aanvaarden, gelijkwaardige tarieven worden vastgesteld, teneinde het gevaar van bedrijfsverplaatsingen te reduceren. Met een CO2-tarief wordt de vrijhandel weliswaar ingedamd, maar daar heeft de internationale gemeenschap in eerdere gevallen al mee ingestemd; zo staat er in het Protocol van Montreal ter bescherming van de ozonlaag dat er handelsbeperkingen kunnen worden vastgesteld om de naleving van dit protocol te versterken; vrijhandel is immers geen doel op zich maar een middel om op duurzame wijze welvaart te creëren. Het is ontegenzeglijk belangrijker om te voorkomen dat de wereld door een klimaatramp wordt getroffen dan om de wereldmarkt open te houden voor producten die verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van broeikasgassen.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/23

1.1

De mededeling van de Commissie is een belangrijke bijdrage voor het lanceren van een hoognodig debat over de EU, en een flinke stap voorwaarts, vergeleken bij de methoden en beleidsinhoud uit het verleden in verband met de EMU. Verder bevat zij voor de eerste keer ideeën over de internationale rol en de politieke toekomst van de Unie. Het EESC is dus positief over het voorstel, dat een historische wending kan inluiden, mits de Raad, na 20 jaar talmen, de moed en de wil heeft om de inhoud goed te keuren en ten uitvoer te brengen teneinde de vermelde doelstellingen te verwezenlijken en om het voorstel snel uit te voeren.

1.2

Met de besluiten in 2011 en 2012 heeft de Europese Raad immers een belangrijke en brede hervorming van de Europese governance uitgewerkt voor het toezicht op buitensporige macro-economische onevenwichtigheden, versterking van de begrotingsregels en coördinatie van het economisch beleid van de eurolanden. Noodzakelijke instrumenten voor het garanderen van de stabiliteit van de EMU zijn: de uitzonderlijke maatregelen voor de „voorwaardelijke maar onbeperkte” aankoop van staatsobligaties, waartoe de ECB onlangs heeft besloten, de invoering van één mechanisme voor streng en neutraal prudentieel toezicht, bedoeld om de band tussen overheid en banken op te heffen, en de regels voor liquidatie van banken.

1.3

Het EESC onderschrijft de in de mededeling van de Commissie gepresenteerde strategie voor de versterking van de eurozone, die onlangs door de voorzitter van de Europese Raad, Van Rompuy, is bevestigd in zijn rapport „Naar een echte economische en monetaire unie”. Desondanks meent het EESC dat dit niet genoeg is om te garanderen dat de lidstaten, burgers en ondernemingen ten volle van de EMU profiteren, zoals de feiten van het afgelopen decennium aantonen. De Raad heeft politieke verantwoordelijkheden, die teruggaan tot het Verdrag van Maastricht en die de hieruit voortgekomen EMU fors beperkten. Daarom heeft de Commissie nu een Blauwdruk voor een hechte EMU voorgelegd.

1.4

Om de EMU meer stabiliteit te verlenen en de economische groei en werkgelegenheid in de eurolanden te stimuleren, zijn onmiddellijk en tegelijkertijd, en niet op middellange en lange termijn, ingrijpender maatregelen geboden, zoals een plan voor groei en sterkere mechanismen voor economische integratie, dat de Raad moet uitvoeren. Er is dus een mix nodig van macro- en micro-economisch beleid, samenhangende inspanningen, een gevoel van solidariteit, vertrouwen en verbondenheid met de lidstaat, ook tussen deze en de EU, waarbij niet vergeten mag worden dat de onderhavige maatregelen in eerste instantie op het welzijn van iedereen zijn gericht.

1.5

Het EESC is ingenomen met de mededeling, maar tekent aan dat deze, ook als alles uitgevoerd wordt, waarschijnlijk geen wezenlijke resultaten oplevert, met name wat betreft de besluitvorming, omdat een concreet voorstel voor een politieke unie, waar de euro onderdak moet vinden, ontbreekt. Hetzelfde geldt voor de schuld, het te boven komen van asymmetrische schokken, de groei, het concurrentievermogen en de werkgelegenheid (waarvoor een systematische effectbeoordeling nodig zou zijn). Al deze beperkingen zijn in de huidige situatie aanwezig.

1.6

Over de meeste van de huidige Commissievoorstellen heeft het EESC, zoals bekend, al adviezen uitgebracht en oplossingen aangedragen, met name over de grenzen van de EMU, de ECB, de kwestie van de groei en de staatsschulden (1). De door de Commissie en de Raad tot nu toe geboekte vooruitgang zijn een goede basis om het werk op dit gebied voort te zetten. Daarom acht het EESC het een goede zaak dat de Commissie besloten heeft over deze onderwerpen aanwijzingen voor de toekomst te formuleren en hoopt het dat de Raad snel met concrete maatregelen komt ten aanzien van schuld en groei, hetgeen een daadwerkelijke kwaliteitssprong zou zijn.

1.7

Terwijl de meest recente, in de mededeling genoemde besluiten van de EU (zij het deels) bevredigend zijn voor wat het macro-economisch kader betreft, zijn de voorstellen op microniveau, voor de productiesectoren, die als enige de groei kunnen aanjagen, onvoldoende. Het Commissiedocument wil het debat over de EMU openen, een thema dat veel verder gaat dan begrotingsconsolidatie en macro-economisch beleid. Er is ook micro-economisch beleid nodig, bijvoorbeeld een daadwerkelijk pact voor de industrie (industrial compact).

1.8

Verder zou het Commissievoorstel op meer steun kunnen rekenen als voor de diverse fasen van de uitvoering van de vereiste maatregelen voor een stabielere en beter werkende EMU duidelijker werd verwezen naar de noodzaak om Europees beleid te voeren dat met deze doelstelling strookt, door de actiegebieden af te bakenen die men gestalte wil geven alsook de nieuwe maatregelen om de Europese uitgaven te stroomlijnen.

1.9

De Commissie kan en moet bijdragen aan de uitvoering van noodzakelijke hervormingen voor een groter concurrentievermogen van nationale productie- en administratieve systemen, aan de hand van innovatieve methoden en criteria voor de interne markt, het beheer van de structuurfondsen en de voornaamste gemeenschappelijke beleidsgebieden. Voorts zou ze de door de ECB ingebrachte innovaties als uitgangspunt moeten nemen en net zulke ingrijpende wijzigingen moeten voorstellen voor de uitvoering van Europees beleid dat hoofdzakelijk op de meest kwetsbare regio's en sectoren in de EU is gericht, zoals het EESC meermaals heeft betoogd.

1.10

Wat de ECB betreft zou volledig gebruik moeten worden gemaakt van haar mogelijkheden om groei en werkgelegenheid te stimuleren en van haar functie van kredietverstrekker in laatste instantie. Het voornemen van de eurolanden om in deze richting op te schuiven zou helpen om het vertrouwen in de ECB en de euro te consolideren en de speculatieve aanvallen te beteugelen, met name voor de landen met de grootste begrotingsproblemen.

1.11

De stabiliteit kan niet alleen aan de ECB en het gemeenschappelijke monetaire beleid worden toevertrouwd, terwijl de lidstaten de vrije hand hebben voor het voeren van hun fiscaal en begrotingsbeleid. Volgens het EESC mag de fiscale unie, met het oog op één begroting voor de gehele eurozone niet, zoals gesteld in de mededeling, op de lange baan worden geschoven, maar dient zij, samen met de eenheidsmunt en uniform bankentoezicht, het andere been te zijn waarop op korte en middellange termijn de stabiliteit van de EMU behoort te rusten, om de markten gerust te stellen over de coherentie van het Europese project.

1.12

De Commissie heeft veel werk verzet voor de institutionele voorstellen. Volgens het EESC is het zinvol om de institutionele kwestie eindelijk op de agenda te plaatsen als uitgangspunt voor vernieuwende voorstellen, ook voor de politieke Unie, wat een compleet nieuw voorstel is. Deze voorstellen zijn echter grotendeels geformuleerd vanuit de optiek van het huidige kader, met heel beperkte vooruitgang, dus niet op oplossingen gericht als de Raad niet verder gaat en ze uitsluitend als uitgangspunt voor verdere actie beschouwt.

1.13

Ze zouden een verdere tussenstap kunnen zijn, maar het EESC, dat onderdeel van dat proces zou moeten zijn, meent op grond van wat reeds voorgesteld en goedgekeurd is, dat er voor bepaalde zaken geen tijd meer is voor zulke stappen. In plaats daarvan moet er een kwaliteitssprong worden gemaakt, zowel wat de beleidsinhoud als de besluitvorming voor de uitvoering betreft: zonder smoesjes, om niet te blijven herhalen dat er behoefte is aan „echt” beleid, een „echte” EMU, een „echte” politieke unie, enz. Doortastender en sneller optreden is nu geboden, enerzijds om een einde te maken aan de recessie die een groot deel van de Unie heeft aangetast en anderzijds om een oplossing te vinden voor al lang aanslepende kwesties die de internationale financiële crisis heeft laten exploderen.

1.14

Het EESC wil dat de Raad, op basis van de voorstellen van de Commissie, doortastender en duidelijker optreedt ten aanzien van de naleving van de bereikte overeenkomsten en de verantwoordelijkheid om met voorstellen te komen die moeten worden goedgekeurd en uitgevoerd, waarbij gepleit wordt voor uitbreiding van het stemmen bij meerderheid op alle gebieden, om te beginnen met het economisch en monetair beleid, met het oog op een wijziging van het Verdrag.

1.15

De voorstellen van het EESC in het kort

1.15.1

Voor de totstandkoming van een echte EMU is volgens het EESC zo spoedig mogelijk het volgende nodig (zonder het Verdrag te wijzigen):

1.15.2

Op middellange en/of lange termijn is, eventueel met een Verdragswijziging, het volgende nodig:

2.1

Het Comité beseft dat het hier om één van de meest ingewikkelde kwesties van dit moment gaat. Europa staat op de valreep van verdere integratie en dat vergt een aantal moedige stappen. Het EESC juicht de lancering van een debat over de toekomst van de EMU toe, als eerste stap in deze richting en tekent aan dat de macro-economische realiteit in de EMU het resultaat is van micro-economische besluiten. Macro- en micro-economisch beleid moeten daarom op elkaar afgestemd worden om dezelfde algemene doelstellingen waar te maken.

2.2

Artikel 9 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, aangevuld in artikel 151 en 153, bepaalt in wezen dat bij de bepaling en uitvoering van het beleid en optreden van de Unie rekening moet worden gehouden met de bevordering van een hoog niveau van werkgelegenheid, de verbetering van levens- en arbeidsomstandigheden en de bestrijding van sociale uitsluiting. Het verbaast het Comité dat geen van deze aspecten in de onderhavige mededeling gezien wordt als doelstelling van een „hechte Economische en Monetaire Unie”. Het EESC vraagt niet alleen om uitdrukkelijke vermelding van deze doelstellingen, maar vindt het ook nodig dat er meer toezicht komt (effectbeoordelingen) op de gevolgen van het economisch en monetair beleid voor de sociale omstandigheden en de arbeidsmarkt. Er moeten ook maatregelen uitgewerkt worden om de negatieve economische en sociale gevolgen ongedaan te maken die dit beleid zou kunnen opleveren.

2.3

Geen enkel voorstel van de Commissie voor een stabiele en geloofwaardige EMU is uitvoerbaar (noch op korte, noch op middellange of lange termijn) als de lidstaten, en met name de landen die het meest door de economische en financiële crisis worden getroffen, niet opnieuw gaan groeien en oplossingen vinden voor de problemen i.v.m. werkgelegenheid en werkloosheid, die onder jongeren sterk stijgt, en de verschillen terugdringen die tussen de lidstaten blijven bestaan. Anderzijds moeten de Raad en de eurogroep de suggesties van de Commissie ter harte nemen om, na 20 jaar talmen, de vereiste hervormingen voor de voltooiing van de EMU door te voeren, en moeten de lidstaten zich voluit in deze richting inzetten voor het gezamenlijk beheer van een hiertoe benodigd deel van de soevereiniteit van elke lidstaat.

2.4

Het grootste probleem voor de Commissie blijft de zorg voor coördinatie van het economisch beleid van de lidstaten aan de hand van een reeks maatregelen en instrumenten voor meer convergentie van het begrotingsbeleid en de toezichtsystemen. Hiermee zouden de problemen die de landen met de meeste schulden hebben met de financiering van de overheidsschuld en om te voldoen aan de bezuinigingsplannen en de houdbaarheid van de schuld, zoals voorgesteld door de Commissie en onlangs goedgekeurd door de lidstaten (fiscal compact) worden verlicht. Maar om het vertrouwen van de burgers en de markten terug te winnen, moeten de op nationaal niveau genomen maatregelen getuigen van een gemeenschappelijke, Europese logica en concrete, positieve gevolgen hebben voor burgers en ondernemingen. Daarom is er op nationaal niveau meer samenhang nodig tussen macro- en micro-economisch beleid (jongeren, arbeidsmarkt, sociale voorzieningen, enz.).

2.5

Heel wat eurolanden zijn begonnen aan hun vijfde jaar van negatieve groei en de vooruitzichten voor de komende jaren duiden op heel lichte verbeteringen van de belangrijkste macro-economische variabelen. De voorstellen van de Commissie betreffen de versterking van de EMU, wat het thema moet worden van een brede discussie over de toekomst van de EMU, niet alleen met deskundigen, maar met het gehele Europese maatschappelijk middenveld, om geloofwaardig te zijn. Bij de voorstellen moeten de volgende opmerkingen en/of maatregelen gevoegd worden.

2.6

De eurolanden moeten, gelet op hun verplichtingen jegens de EU, ook de komende jaren een streng begrotingsbeleid volgen, dat zij in de eerste plaats kunnen garanderen aan de hand van hervormingen voor het stroomlijnen van de structuur van nationale begrotingen, zowel aan de uitgavenkant als aan de kant van de overheidsinkomsten, waarbij terdege rekening gehouden wordt met een rechtvaardige verdeling en de effecten van begrotingsmultiplicatoren. Zo zou efficiencywinst geboekt kunnen worden, met neutrale gevolgen voor de begrotingssaldi en zonder dat voor de economische groei en sociaal welzijn essentiële uitgavensectoren in het gedrang komen, zoals volksgezondheid, sociale voorzieningen, onderwijs, onderzoek en innovatie en infrastructuur (2).

2.7

Aan deze nationale maatregelen dienen echter maatregelen op Europees niveau te worden toegevoegd die nodig zijn voor de economische groei, werkgelegenheid en het herstel van de investeringen. Te denken valt aan verbetering van de werking van nationale arbeidsmarkten om deze in de eurozone te integreren, ook via de macro-economische dialoog (3); gedeeltelijke onderlinge verdeling van de overheidsschuld om de speculatie te beteugelen; uitgifte van Europese obligaties door de EIB en het EIF om de groei te financieren en om mondiale spaaroverschotten (4) aan te trekken; de optie om bepaalde structurele investeringen van de overheidsschuld uit te sluiten, ter wille van een opwaartse groeispiraal; en tot slot meer aandacht voor het industriebeleid, zowel van de nationale overheden als van degenen die op Europees niveau politieke besluiten nemen.

2.8

De uitvoering van dit beleid is een taak van de regeringen van de lidstaten, maar de Commissie moet, uit hoofde van haar institutionele bevoegdheden en de door haar beheerde EU-begrotingsmiddelen, de uitvoering ervan waarborgen. Zo draagt zij bij aan beperking van de nog steeds aanwezige regionale onevenwichtigheden en verschillen.

2.9

Het EESC meent voorts dat de analyse door de Commissie van de historische aspecten van de EMU niet ingaat op de daadwerkelijke economische en politieke beperkingen, die vanaf het begin van de euro aanwezig waren en die de hoofdoorzaak zijn van de crisis die de euro en de EU heeft getroffen. Het lijkt op zijn minst vreemd dat in een analyse van de EMU een verwijzing en beoordeling ontbreken van de criteria van Maastricht, het unieke karakter van het monetaire beleid, alsook de economische verschillen tussen de landen. Het lijkt voorts niet te verdedigen dat uitsluitend de schuldenlast, en niet het zwakke EU-beleid en de nationale overheden de oorzaak zijn van de crisis van 2008, met name in aanmerking nemend dat vanaf het begin van de EMU de lidstaten systematisch geweigerd hebben om een debat aan te gaan over coördinatie van fiscaal en begrotingsbeleid.

2.10

Er is dringend behoefte aan een Economische Unie, een economische regering van de EU (samen met of nog vóór de bankenunie, enz.). De mededeling van de Commissie legt hiervoor de basis.

3.1

Voor de korte termijn worden zeven voorstellen overwogen en beschreven, waarvan er enkele al bekend zijn omdat ze verwijzen naar wat de EU onlangs heeft goedgekeurd: het Europees semester, de wetgeving in verband met het six-pack en het two-pack en het aan de ECB toegewezen toezicht op de banken. Het betreft belangrijke stappen die volledig uitgevoerd moeten worden volgens de desbetreffende Europese wetgeving en landspecifieke aanbevelingen die de Raad heeft goedgekeurd. Hierna volgen de Commissievoorstellen die het EESC het meest interessant acht.

3.1.1

Het eerste is de invoering, na het gemeenschappelijk toezichtsmechanisme (SSM), van een gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme (SRM) om de problemen op te lossen van banken in moeilijkheden. Het meest vernieuwende hier is dat de afwikkelingskosten ten laste komen van de aandeelhouders en crediteuren; "eventuele aanvullende middelen die nodig zijn om het herstructureringsproces te financieren, dienen via door de banksector gefinancierde mechanismen te worden verstrekt en niet door de belastingbetaler te worden bekostigd (5).

3.1.2

Het tweede betreft de invoering van „een instrument voor convergentie en concurrentievermogen” ten behoeve van de uitvoering van structurele hervormingen in de eurolanden. Het voorstel is zeer gedetailleerd (Bijlage 1 van de mededeling) in de beschrijving van de procedure voor de inwerkingtreding en naleving van de overeenkomsten die aan dit instrument ten grondslag liggen. Onbeslist blijven de mate van deelname aan en de omvang van de financiële steun waarvan de lidstaten zouden kunnen profiteren. Beide aspecten zijn cruciaal voor de haalbaarheid van het instrument, ook al behoudt de Commissie zich het recht voor om met een uitgebreider voorstel voor de uitvoeringsvoorschriften te komen (blz. 25 van de mededeling). Volgens het EESC moet dit instrument voorafgaan aan de structurele hervormingen (of deze ten minste begeleiden) om de negatieve gevolgen ervan te verzachten. Verder benadrukt het EESC dat het instrument voor convergentie en concurrentievermogen uitsluitend doeltreffend kan zijn als het geleidelijk wordt toegepast en wordt afgestemd op de nationale acties en maatregelen.

3.1.3

Bovendien lijkt het voorstel voor het meerjarig financieel kader als een straf te worden beschouwd jegens degenen die het „pact tussen de lidstaten en de Commissie” niet naleven, in plaats van als een impuls om het op Europees niveau geformuleerde beleid uit te voeren. De strenge macro-economische voorwaarden die de lidstaten worden opgelegd, zouden gepaard moeten gaan met een plan voor groei en stimulering van de werkgelegenheid, vooral voor jongeren, en moeten worden uitgewerkt met deelname van sociale partners en maatschappelijke organisaties.

3.1.4

De belangrijkere rol voor de EU en de euro in de governance van de internationale monetaire organen en de grotere invloed van de euro in het buitenland is één van de belangrijkste aspecten die door de Commissie worden aangestipt, maar ook in tal van EESC-adviezen, om de EU en de eenheidsmunt meer gewicht en zeggingskracht te verlenen in de internationale monetaire governance. Maar de Commissie gaat in het voorstel voorbij aan zowel de interne als externe moeilijkheden van de eurozone, gezien de zeker niet gunstige houding van de Amerikaanse (maar ook Britse) regering ten aanzien van meer gewicht van de euro (en dus een lager gewicht van de dollar) en met de aanhoudende verschillen tussen de landen van de eurozone in de verdediging van specifieke economische en politieke belangen in tal van ontwikkelingslanden die hulp van het IMF ontvangen.

3.2

Voor de middellange termijn betreffen de voorstellen vooral de oprichting van een aflossingsfonds, dat aan strenge voorwaarden gebonden is om morele risico's te beperken, en de oprichting van een nieuw instrument voor staatsschulden in de eurozone (Eurobills). Voorstellen die al lang rouleren in de discussies tussen de belangrijkste EU-instellingen en de lidstaten. Ook het EESC heeft er in zijn adviezen meermaals op gewezen dat er euro-obligaties moeten komen om de schulden tot op zekere hoogte te delen (union bonds), als extra instrument om in de eurozone de financiering van de staatsschulden door de landen met de meeste schulden mogelijk te maken, alsook om de kosten van de schulden terug te dringen (6).

3.2.1

Daarom had het EESC liever gezien dat de Commissie een eigen voorstel had voorgelegd en/of had verwezen naar voorstellen die het EESC had gedaan of van de ministers van Economische Zaken van de EU, enz., ook al erkent het de voordelen van het voorstel van de Duitse raad van economische deskundigen dat in het Commissievoorstel is overgenomen.

3.2.2

De nadruk op het aflossingsfonds gaat er echter aan voorbij dat een groot deel van het succes van het beleid om de staatsschuld te beperken in dit opzicht niet alleen afhankelijk is van geboekte voortgang in de beperking van de overheidsuitgaven, maar vooral van de groei van de inkomsten. Dat is de weg die we moeten inslaan, en gedurende een heel wat langere dan de middellange termijn, om de verhouding schuld/bbp weer op de door Maastricht vereiste drempel te brengen. Het beste voorstel blijft misschien het idee van euro-obligaties, zoals het Comité al uitgebreid heeft aangetoond (7). Klaarblijkelijk is het probleem niet zozeer het te hanteren technische instrument, als wel de oplossing ervan.

3.2.3

Verder past het voorstel in zijn geheel in de logica van het stabiliteitspact, voor wat betreft de aan de lidstaten gedane verzoeken, zonder enige innovatie die duidt op een wijziging van het beleid, dat niet meer in dezelfde richting kan worden voortgezet.

3.3

De lange termijn : het minst uitgewerkte deel van het Commissiedocument betreft de evolutie van de EMU naar de voltooiing van de banken-, begrotings- en economische unie. Het gaat zeker om voor het EESC aanvaardbare doelstellingen, mits geschetst wordt hoe een en ander vorm gaat krijgen. Het Comité hoopt dat het tot een volledige integratie komt van het economisch beleid van de lidstaten, vooral op begrotings- en economisch terrein, alsook tot een EU-begroting met eigen financiële middelen en autonome belastingcapaciteit.

3.3.1

Wat de institutionele aspecten betreft, beperkt de mededeling zich tot een schets daarvan en vermeldt ze op welke basis een economische en monetaire Unie gevestigd kan worden, met een sterker juridisch raamwerk en een sterkere governance van de belangrijkste economische beleidsgebieden, terwijl over de macro- en micro-economische voorwaarden die de uitvoerbaarheid van de voorstellen op lange termijn moeten waarborgen, met geen woord wordt gerept.

3.3.2

Zo'n ambitieuze doelstelling heeft kans van slagen mits het tot meer samenwerking komt met als doel een politieke Unie te verwezenlijken. Dit zou gemakkelijker zijn als in de internationale macro-economische context de hervormingen worden voltooid die slechts deels in uitvoering zijn en betrekking hebben op de regels voor de werking van de krediet- en financiële markten, de macro- en microprudentiële toezichtsmechanismen en de beperking van de macro-economische onevenwichtigheden (om te beginnen met het tekort van de VS en het overschot van China) die de financiële crisis hebben gevoed. Zonder fundamentele vooruitgang in deze richting zal het moeilijk zijn om te voorkomen dat economische en financiële crises zich opnieuw zullen voordoen.

4.1.1

Het EESC is hoe dan ook ingenomen met de poging van de Commissie om het bestaande democratisch tekort van de EU aan te pakken, alsook met de overweging dat het belangrijkste probleem de overdracht van soevereiniteit is. Er moet dus gewerkt worden aan een politieke unie, die enkele van de nog nationale „soevereine” beleidsgebieden bundelt en gemeenschappelijk beheert, aan de hand van een transparantere en democratischer besluitvorming om de euro één stem en een Europese regering te bezorgen (het tweede been, dat de EMU nu nog mist).

4.1.2

In dit verband wijst het EESC op het volgende:

4.1.3

Daarom is de vraag niet of het moeilijk is het EP erbij te betrekken. Veeleer moet er gemeenschappelijke besluitvorming komen tussen de eurolanden, waarbij dus ook het EP betrokken moet worden. Wat niet meer mag worden toegestaan is voortzetting van economisch en industriebeleid voor elke lidstaat apart en een gemeenschappelijk monetair beleid dat de economieën van de zwakste landen benadeelt, omdat compenserende instrumenten ontbreken.

4.2.1

Het is positief dat het EP betrokken wordt bij het overleg over de voorstellen voor groei, net zoals dat geldt voor de nationale parlementen. Hetzelfde zou moeten gebeuren voor de aanpassingsprogramma's. Beperking tot uitsluitend „informatie” is ongewenst. We verkeren echter nog in het stadium van de formele besprekingen, ver verwijderd van wat er in de besluitvorming van de EU gedaan moet worden.

4.2.2

Vernieuwend lijken de voorstellen voor de politieke partijen, die van Europees in woord nu eens Europees in daden moeten worden, door consequent op te treden, als één Europese structuur en niet als de optelsom van evenveel nationale kenmerken, in het verlengde van wat de lidstaten of andere verenigingen doen (burgemeesters, ondernemers…).

4.2.3

Het zou goed zijn als niet alleen de partijen, zoals de Commissie voorstelt, maar ook andere grote Europese organisaties (bijv. vakbonden, ondernemersverenigingen, enz.) ten minste in de eurozone zich al voor de verkiezingen van 2014 organiseerden en gemeenschappelijk, Europees en niet nationaal optraden. Hoewel onvoldoende zou dat een grote stap voorwaarts en een goed voorbeeld voor iedereen zijn.

4.2.4

Gelet op de verkiezingen zou het EP (samen met de Raad) de bevoegdheid moeten krijgen om binnen een bepaalde termijn de overgang naar een politieke unie uit te werken, die het stemmen bij meerderheid uitbreidt tot alle gebieden en het Europees Parlement ook stemrecht geeft inzake groei en werkgelegenheid.

4.3.1

Het EESC acht het zinvol om het economisch en werkgelegenheidsbeleid aan elkaar te koppelen; het gaat om twee zijden van dezelfde medaille, hoewel het om een economisch en niet om een juridisch probleem gaat. Er is echter gemeenschappelijke besluitvorming nodig over het gehele economisch beleid, dat de Europa 2020-strategie, de coördinatie van de nationale begrotingen, het macro- en micro-economisch beleid, de arbeidsmarkt in de eurozone enz. bundelt om verder te gaan dan de huidige besluitvorming. Ook is het onjuist om te denken dat het voor een wijziging van de EMU voldoende is dat het EP een speciale commissie opricht.

4.3.2

Verder lijkt het tamelijk vaag om te denken dat de huidige situatie gediend is met de toewijzing aan de vicevoorzitter voor economisch beleid van een coördinerende bevoegdheid voor de EMU, zelfs al gebeurt dat in samenwerking met het EP. In dit verband kan het buitenlandbeleid als voorbeeld gelden; daarom zou een commissaris of eventueel een minister daadwerkelijke bevoegdheid moeten krijgen.

4.3.3

Zo'n belangrijk vraagstuk kan niet met formele juridisch-parlementaire formules worden opgelost, als er niet eerst besloten wordt tot de overdracht van soevereiniteit voor economisch, monetair en werkgelegenheidsbeleid, van nationaal naar Europees niveau, zoals het EESC herhaaldelijk heeft voorgesteld. Er zou een „economische regering” voor de eurozone moeten komen, beheerd door de eurogroep en het EP, die besluiten kan nemen en bij meerderheid kan stemmen. Dit vergt hoognodige verdragswijzigingen, die dezelfde urgentie vereisen als waarmee het begrotingspact en de begrotingsunie zijn goedgekeurd. Zo zou er een interne markt tot stand kunnen komen voor economisch en industriebeleid, groei en werkgelegenheid, met een gemeenschappelijke visie en solidaire besluiten tussen de lidstaten, in het belang van de EU-burgers.

4.4.1

Het EESC is ingenomen met de voorstellen voor de externe vertegenwoordiging van de eurozone. Het is een belangrijk punt in de mededeling, gezien de internationale uitstraling van de crisis en van de verhoudingen tussen de valuta. Momenteel is de euro immers als een schaap tussen de wolven. De door de Commissie geschetste strategie om de aanwezigheid van de eurozone in het IMF te consolideren behelst als eerste stap de toekenning van de status van waarnemer. Pas daarna zou om één zetel verzocht worden. Het gaat om lange termijnen, die de eurozone verzwakken, die eigenlijk heel snel in de diverse organen met één stem zou moeten spreken, zoals het EESC al lang bepleit. Daarom zijn de Commissievoorstellen misschien wel realistisch, maar op de korte tot middellange termijn te bescheiden en onvoldoende. Ook hier hangt alles af van wat de Raad zal besluiten.

4.5.1

De voor de ECB gehanteerde benadering lijkt ontoereikend. Voorts is het EESC het oneens met de stelling dat het Verdrag de „democratische verantwoordingsplicht van de ECB” moet aanpakken, aangezien de ECB een orgaan is dat nu al met meerderheid van stemmen besluiten neemt (anders dan de Raad). Bovendien zijn de problemen en de rol van de ECB van een andere aard en kan er niet alleen verwezen worden naar het toezicht, zoals de mededeling lijkt te doen. De problemen betreffen de uitbreiding van haar mandaat tot groei en werkgelegenheid, samen met stabiliteit en inflatie.

4.5.2

Daarom dienen de mechanismen voor de overdracht van het ECB-beleid naar de reële economie correct te werken. De recente, niet-gangbare ingrepen van de ECB om deze mechanismen efficiënter te maken, bestaande uit liquiditeitsverstrekking aan het bancaire systeem (de programma's CBPP en LTRO) en de aankoop van overheidsobligaties op de secundaire markt (de programma's SMP en OMT), zijn een eerste stap in de gewenste richting, maar betekenen nog niet dat de ECB als lender in last resort kan optreden, die indien nodig zelfstandig besluiten kan nemen, een voorwaarde die, zoals bekend, een verdragswijziging vergt.

4.5.3

De autonome besluitvorming en de interventie-instrumenten van de ECB voor haar taak als lender in last resort moeten versterkt worden om de schuldenlast van de lidstaten of de EU niet verder te laten stijgen, om de euro geloofwaardiger te maken en om de speculatieaanvallen op de overheidsschuld van de landen met de hoogste schulden binnen de perken te houden. Met name ten aanzien van de effecten van de ingrepen van de ECB voor de houdbaarheid van de overheidsschuld herinnert het EESC eraan dat de aankondiging van deze interventie alleen al heeft bijgedragen om de spanningen terug te dringen op de markt voor overheidsobligaties van landen uit de eurozone en de kapitaal- en kredietmarkten.

4.6.1

Het EESC acht het positief dat de rol van het Hof van Justitie wordt uitgebreid, maar niet op het gebied dat de mededeling voorstelt (inbreukprocedures ten aanzien van lidstaten). Dit komt neer op een bestendiging van de overtuiging dat economische problemen, inclusief de schulden, een technisch-juridisch vraagstuk zijn in plaats van een politieke kwestie, die binnen democratische en transparante besluitvorming van de EU opgelost moet worden, wier soevereiniteit aan de burgers toebehoort.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/31

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de voorstellen van de Commissie om het Europese regelgevingskader aan te passen aan de wijzigingen die in de internationale normen ter preventie en bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme zijn aangebracht. Criminelen die misbruik maken van het financiële stelsel en van de voorzieningen die de interne markt biedt, bedreigen niet minder dan de grondvesten van de samenleving zelf. Het is volgens het EESC van essentieel belang dat de Europese Unie en de lidstaten de beschikking krijgen over doeltreffende middelen om de zuiverheid en de transparantie van financiële verrichtingen te vergroten. In dit opzicht zet de Commissie met haar voorstellen beslist een stap in de goede richting.

1.2

Het EESC is verheugd over de verduidelijking omtrent het verplichte cliëntenonderzoek dat de meldingsplichtige entiteiten moeten verrichten m.b.t. de uiteindelijke begunstigden van ondernemingen, om te achterhalen welke natuurlijke persoon optreedt achter het scherm dat een rechtspersoon kan vormen, en m.b.t. politiek prominente personen, die vanwege hun functie een hoger risico op corruptie kunnen inhouden. Het EESC kan zich er tevens in vinden dat voortaan ook aanbieders van gokdiensten onder de meldingsplichtige entiteiten vallen, aangezien de goksector gebruikt kan worden voor het witwassen van geld.

1.3

Het EESC is verheugd over de ambitie van de Commissie om de Europese Unie de internationale strijd tegen witwassen en terrorisme te laten aanvoeren. Het is van mening dat samenwerking tussen alle betrokkenen één van de manieren is om te garanderen dat het nieuwe Europese regelgevingskader doeltreffend is en zo de EU in staat stelt het voortouw te nemen in de bestrijding van het witwassen. Het EESC is ingenomen met de aanvullende verduidelijkingen die in het gehele voorstel zijn aangebracht om de proportionaliteit ten aanzien van kleine en middelgrote ondernemingen te waarborgen. Het acht het zinvol om kleine entiteiten via intermediaire organen zoals beroepsordes, -verenigingen en -organisaties van meer technische en professionele bijstand te voorzien, zodat zij kunnen voldoen aan de in het voorstel uiteengezette verplichtingen.

1.4

Het is een goede zaak dat de Commissie zich heeft gewaagd aan de hachelijke evenwichtsoefening tussen de bescherming van persoonsgegevens en de bestrijding van witwassen – twee belangen die op voorhand moeilijk met elkaar te verenigen lijken. Het verzamelen en analyseren van informatie, waaronder persoonsgegevens, door een breed scala aan meldingsplichtige entiteiten heeft uitsluitend tot doel criminele activiteiten op te sporen. De meldingsplichtige entiteiten dienen er dan ook op toe te zien dat zij het privéleven van hun cliënten zoveel mogelijk beschermen, terwijl hun prioriteit uitgaat naar het bieden van ondersteuning aan de nationale autoriteiten bij het bestrijden van criminaliteit.

1.5

Het EESC kan zich vinden in het voorstel om de sancties die van toepassing zijn op de financiële sector op Europees niveau te harmoniseren. De preventie van criminaliteit moet zo doeltreffend mogelijk zijn en de meldingsplichtige entiteiten moeten afschrikwekkende sancties opgelegd kunnen worden die in verhouding staan tot de bedragen die zijn witgewassen. Het EESC roept de Commissie en de lidstaten dan ook op om zorg te dragen voor een consequente en correcte toepassing van de administratieve en strafrechtelijke sancties.

2.1

Het wiswassen van geld, de financiering van terrorisme en de verspreiding van massavernietigingswapens vormen bedreigingen voor de mondiale veiligheid en de integriteit van het financiële stelsel. De Financial Action Task Force (FATF) is op internationaal niveau belast met het uitwerken van maatregelen, aanbevelingen genoemd, om witwassen van geld, financiering van terrorisme en sinds kort financiering van de verspreiding van massavernietigingswapens te voorkomen en te bestrijden.

2.2

Er is bijna drie jaar lang gewerkt aan een herziening van de aanbevelingen van de FATF om de preventiemaatregelen aan te scherpen en het financiële stelsel beter te beschermen door overheden krachtigere instrumenten in handen te geven om ernstige misdrijven te bestraffen. De nieuwe aanbevelingen zijn door de FATF in februari 2012 goedgekeurd (1).

2.3

De belangrijkste wijzigingen die met de nieuwe aanbevelingen van de FATF worden doorgevoerd, luiden als volgt:

2.4

In 2014 zal een nieuwe ronde van wederzijdse evaluaties onder de FATF-leden plaatsvinden. Daarbij zal met name worden bekeken of de nieuwe aanbevelingen vrucht afwerpen.

3.1

De voorstellen m.b.t. (i) de vierde richtlijn ter bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme en (ii) de tweede verordening betreffende bij geldovermakingen te voegen informatie maken deel uit van de actualisering van het Europese regelgevingskader naar aanleiding van de gewijzigde aanbevelingen van de FATF.

3.2

De belangrijkste wijzigingen die in het Europese regelgevingskader worden aangebracht, zijn als volgt:

3.3

De voorgestelde wijzigingen zijn met name gebaseerd op de studie (3) die een groep onafhankelijke auditoren naar de toepassing van de derde richtlijn ter bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering heeft gedaan en op de standpunten die de Commissie tijdens haar openbare raadpleging heeft ontvangen.

3.4

De voorgestelde richtlijn en verordening komen in de plaats van de huidige richtlijn en verordening, die ingetrokken zullen worden.

4.1

Het EESC onderschrijft dat het noodzakelijk is het huidige Europese regelgevingskader ter bestrijding van witwassen en de financiering van terrorisme aan te passen aan de wijzigingen die in internationaal verband zijn doorgevoerd. Het is zich ervan bewust dat witwassen en terrorismefinanciering alle sectoren van de economie aangaan en dat bijzondere aandacht uit moet blijven gaan naar de doeltreffendheid van het regelgevingskader ter voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor criminele doeleinden.

4.2

Het EESC is verheugd over de ambitie van de Commissie om de Europese Unie de internationale strijd tegen witwassen en terrorisme te laten aanvoeren. Zoals al in een eerder advies aangegeven schaart het zich achter „de uitwerking van regels om witwaspraktijken en terrorismefinanciering tegen te gaan, teneinde aan te tonen dat de Unie zorgt voor strikte normen inzake legitiem gedrag in zowel de publieke als de particuliere sector. Onderhavig voorstel betekent een praktische verbetering van het financieel beheer en een versterking van de EU” (4).

4.3

Het EESC meent dat de verlaging (van 15 000 EUR naar 7 500 EUR) van het drempelbedrag waarbij handelaren in goederen aan de in de voorgestelde richtlijn voorziene eisen moeten voldoen, een verdere stap in de goede richting is om niet-contante betalingen te stimuleren. Het EESC heeft er al in een eerder advies (5) op gewezen men ervan uitgaat dat contant geld de schaduweconomie bevordert en dat niet-contante betalingen in fiscaal en economisch opzicht transparanter zijn en bovendien goedkoper voor de samenleving als geheel, praktischer, veiliger en vernieuwender.

4.4.1

Het EESC is verheugd dat huurbemiddelingsdiensten en kansspelaanbieders voortaan aan de voorschriften tegen witwassen en terrorismefinanciering moeten voldoen, ondanks het feit dat deze entiteiten niet onder de aanbevelingen van de FATF vallen.

4.4.2

Het EESC is ingenomen met de aanvullende verduidelijkingen die in het gehele voorstel zijn aangebracht om de proportionaliteit ten aanzien van kleine en middelgrote ondernemingen te waarborgen. Om kleine entiteiten in staat te stellen aan de in de voorgestelde richtlijn opgenomen verplichtingen te voldoen stelt het EESC voor om intermediaire organen, zoals beroepsordes, -verenigingen en -organisaties die kleine entiteiten op landelijk niveau vertegenwoordigen, officieel in te schakelen en hun begeleidende, ondersteunende en bemiddelende taken te geven. Het is van essentieel belang dat de kleine entiteiten ondersteuning krijgen om te voorkomen dat zij het belangrijkste doelwit van witwassers worden.

4.5.1

De verplichte identificatie van personen dient in hun fysieke aanwezigheid te gebeuren. Is dit niet het geval, dan moeten de meldingsplichtige entiteiten de uitgebreide cliëntenonderzoeksprocedure volgen vanwege het risico dat aan een op afstand gesloten transactie kleeft. Het EESC betwijfelt of dit uitgebreide cliëntenonderzoek wel adequaat is nu de samenleving zich in de richting van een geheel digitaal tijdperk begeeft.

4.5.2

Het EESC roept de Commissie op om zich te bezinnen op maatregelen om de eisen m.b.t. de identificatie van cliënten verenigbaar te maken met het steeds algemenere gebruik van elektronische betalingen en communicatie.

4.6.1

Het EESC meent dat de belangen m.b.t. de bescherming van persoonsgegevens verenigd moeten worden met het handhaven van de integriteit van het financiële stelsel door witwassen en terrorismefinanciering te bestrijden.

4.6.2

De bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering berust op het verzamelen en analyseren van informatie, waaronder persoonsgegevens, door een breed scala aan meldingsplichtige entiteiten. Het EESC meent dat ruimschoots voldaan wordt aan de eisen van de lidstaten en de meldingsplichtige entiteiten, zodat een beter evenwicht tussen twee op voorhand moeilijk met elkaar te verenigen belangen tot stand wordt gebracht.

4.6.3

Wat betreft de in artikel 39 van de voorgestelde richtlijn opgenomen verplichting om documenten en informatie na een bewaartermijn van 5 of 10 jaar na beëindiging van de zakenrelatie te vernietigen, dringt het EESC er bij de lidstaten op aan erop toe te zien dat hun wetgevingen voorzien in situaties waarin deze verplichting niet van toepassing zou moeten zijn (bijv. strafvervolging, faillissement of erfenis), om te voorkomen dat het algemeen belang dan wordt geschaad.

4.6.4

Het EESC stelt voor in de richtlijn expliciet de verplichting op te nemen om de identiteit van personen die verdachte transacties melden, strikt geheim te houden, behalve indien zij hebben ingestemd met de bekendmaking van hun identiteit of indien dat noodzakelijk is om in het geval van strafvervolging een eerlijke rechtsgang te garanderen.

4.7.1

De Europese toezichthoudende autoriteiten zullen op Europees niveau deelnemen aan de risicoanalyse inzake witwassen en terrorismefinanciering en kunnen richtsnoeren en reguleringsnormen voor de lidstaten en de financiële instanties opstellen. Hoe belangrijk overleg en samenwerking met de Europese toezichthoudende autoriteiten op het gebied van de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering ook is, het EESC wijst er wel op dat de bevoegdheden van deze autoriteiten om de financiële sector te vertegenwoordigen en te reguleren, beperkt zijn. Vele meldingsplichtige entiteiten behoren niet tot de financiële sector en zijn dus niet op Europees niveau vertegenwoordigd. Het EESC stelt dan ook voor dat de Commissie namens de niet-financiële meldingsplichtige entiteiten bijdraagt op Europees niveau aan de risicoanalyse en het opstellen van richtsnoeren.

4.7.2

Het is beslist noodzakelijk dat er op Europees niveau geharmoniseerde aanbevelingen en interpretatieve bepalingen worden opgesteld, zodat de voorschriften tegen witwassen en terrorismefinanciering op uniformere wijze worden toegepast in de lidstaten.

4.8.1

In de voorstellen is een lijst van administratieve sancties opgenomen in aansluiting op de mededeling „Het versterken van sanctieregelingen in de financiële sector” van de Commissie van 8 december 2010, waarover het EESC advies heeft uitgebracht (6) en die ook in andere recente Commissievoorstellen voorkomt (7).

4.8.2

Het EESC is ervoor om de sancties die van toepassing zijn op de financiële sector, op Europees niveau te harmoniseren. Men kan niet anders dan constateren dat onderdrukking van de criminaliteit niet leidt tot terugdringing van de criminaliteit. Het is dan ook van essentieel belang dat de preventie van criminaliteit zo doeltreffend mogelijk is en dat meldingsplichtige entiteiten die hun verplichtingen m.b.t. het bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering niet nakomen, afschrikwekkende sancties opgelegd kunnen worden die in verhouding staan tot de bedragen die zijn witgewassen.

4.8.3

Het EESC plaatst echter vraagtekens bij het louter administratieve karakter van de beoogde sancties en vreest dat de zwaarte van de voorgestelde administratieve sancties ter discussie gesteld zal worden vanwege de hiërarchie van de rechtsvoorschriften en de evenredigheid van de strafrechtelijke sancties. De beoogde administratieve sancties zijn weliswaar afschrikwekkend en zijn gericht op harmonisatie op Europees niveau, maar feit blijft wel dat de strafrechtelijke sancties op witwassen van land tot land verschillen. Het EESC roept de Commissie en de lidstaten dan ook op om zorg te dragen voor een consequente en correcte toepassing van de sancties voor meldingsplichtige entiteiten die hun verplichtingen m.b.t. het bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering niet nakomen, alsook van de strafrechtelijke sancties op witwassen.

4.8.4

Het EESC vreest dat betwijfeld zal worden of de regeling inzake administratieve sancties wel in overeenstemming is met de artikelen 6, lid 1, en 7 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, met het gevaar dat sommige administratieve sancties omgezet zullen worden in „straffen”, die alleen uitgesproken kunnen worden door een onafhankelijke rechter na een eerlijke rechtsgang – voorwaarden die de bevoegde administratieve autoriteiten niet vervullen. Het EESC beveelt de Commissie dan ook aan passende juridische oplossingen te vinden om ervoor te zorgen dat er niets meer op de voorgestelde sanctieregeling af te dingen valt.

4.8.5

De – in het voorstel vermelde – invoering van op bepaalde beginselen gebaseerde minimumvoorschriften voor de toepassing van administratieve maatregelen en sancties is volgens het EESC een benadering die de aanpak van de EU als geheel verbetert.

5.1

Het EESC raadt aan de in artikel 1, lid 4, van de voorgestelde richtlijn gegeven definitie van de financiering van terrorisme uit te breiden tot „ieder andere handeling” dan de beoogde inbreuken, conform de formulering van aanbeveling 5 van de FATF.

5.2

Het EESC wijst erop dat de bijlagen bij de voorgestelde richtlijn een lijst van risicofactoren en soorten bewijs van potentieel risico bevatten, die de meldingsplichtige entiteiten in verband met de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering in acht moeten nemen. Het EESC vindt dat de lijsten in de bijlagen niet uitputtend zijn en dat meldingsplichtige entiteiten in overeenstemming met de risicogebaseerde aanpak ook rekening moeten houden met andere factoren die nauw verband houden met de lidstaten en de uiteenlopende omstandigheden van de transacties die zij afsluiten.

5.3

Het EESC is van mening dat de sleutel tot de oplossing van het piraterijprobleem ligt in het opsporen en stopzetten van de betrokken geldstromen. Er moet in de EU een zwarte lijst worden opgesteld van financiële instellingen die betrokken zijn bij het witwassen van geld van piraten. De Wereldbank, Interpol en Europol kunnen helpen bij het opsporen van losgeld, dat vervolgens in beslag genomen moet worden zodat piraterij geen aantrekkelijke bezigheid meer is (8).

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/36

1.1

In het verlengde van de standpunten van het Europees Parlement (1) en het Comité van de Regio's (2) en overeenkomstig zijn eerdere adviezen (3), is het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) ingenomen met het voorstel van de Commissie om de eerste regionale belasting op financiële transacties (FTT, Financial Transaction Tax) ter wereld in te voeren.

1.2

Het EESC wijst erop dat het liever een mondiale toepassing van de FTT had gezien, maar meent dat regionale invoering (EU-zone 11+), via deelname van 11 lidstaten (4), een uitstekende gelegenheid kan zijn om mondiale toepassing later te begunstigen.

1.3

Van belang is de methode voor nauwere samenwerking, als instrument dat de lidstaten in staat stelt om voor bepaalde, in de Verdragen (5) genoemde onderwerpen tot een zo breed mogelijke overeenstemming te komen, daarbij de unanimiteit omzeilend die in de EU vaak tot een politieke en economische impasse heeft geleid.

1.4

Eén van de sterke punten is het feit dat de FTT een brede belastinggrondslag heeft, met twee lage percentages, waardoor de negatieve, verstorende effecten worden beteugeld. Volgens het EESC zal de invoering van de belasting in de EU-11-zone de totstandkoming van een interne financiële markt bevorderen; daarom pleit het voor invoering ervan per 1 januari 2014 en staat het afwijzend tegenover een geleidelijke invoering.

1.5

Het EESC meent dat voor een optimaal effect van de belasting op de economische groei de opbrengst van de belasting besteed moet worden aan de financiering van een programma van nationale en Europese investeringen die het economisch herstel en de werkgelegenheid ten goede komen.

1.6

Verheugend is dat de Commissie, om het risico van verplaatsing van financiële activiteiten te neutraliseren of althans te minimaliseren, in haar nieuwe FTT-voorstel aan het woonplaats- of territorialiteitsbeginsel (in de oorspronkelijke versie voorgesteld) ook het uitgiftebeginsel (issuance principle) koppelt, een voorstel van het Europees Parlement en met klem ondersteund door het EESC in een recent advies (6). Het EESC tekent aan dat de gecombineerde toepassing van deze beginselen kan betekenen dat de belasting in bepaalde gevallen ook voor financiële instellingen van de niet-deelnemende lidstaten zou gelden. Aansluitend bij hetgeen het Europees Parlement heeft voorgesteld zou het EESC daarom graag zien dat de zaak wordt uitgediept en dat met derde landen wordt onderhandeld om de een FIT-heffing te bevorderen.

1.7

Evenals het Europees Parlement acht het EESC het juist dat het woonplaats- en uitgiftebeginsel worden samengevoegd met het beginsel van „overdracht van wettelijk eigendomsrecht”. Dit beginsel kan het daadwerkelijk riskant en duur maken om de FTT te ontwijken, terwijl het tegelijk een betere toepassing van de belasting waarborgt.

1.8

Het EESC onderschrijft de wijzigingen van de Commissie voor een beter beheer van de belasting en voor bestrijding van belastingontwijking en –ontduiking. Het EESC is het eens met de invoering van vrijstelling van de primaire markt van transacties met rechten van deelneming in instellingen voor collectieve belegging in effecten (ICBE) en alternatieve beleggingsfondsen (ABF) ter stimulering van de financiering aan ondernemingen.

1.9

Het is jammer dat de evaluatie van de micro- en macro-economische gevolgen van de toepassing van de FTT pas drie jaar na inwerkingtreding van de regelgeving plaatsvindt. Daarom verzoekt het EESC de Commissie om permanente controle en toezicht (jaarlijkse monitoring). Zo wordt het mogelijk de gevolgen van de FTT direct te beoordelen en kan de toepassing van de FTT tijdig en indien nodig worden bijgestuurd.

1.10

Het EESC had kritische kanttekeningen geplaatst bij de ontoereikende documentatie van de evaluatie die bij het oorspronkelijke FTT-voorstel ging; het is verheugd dat de Commissie hierin deels verbetering heeft gebracht. Het EESC benadrukt dat de Commissie voor de kwantitatieve beoordeling van de gevolgen van de voorstellen de momenteel beschikbare modellen moet verbeteren en ze moet aanpassen aan de evaluatie van alternatieve beleidsopties. De diensten van de Commissie worden met name verzocht om, waar mogelijk, schattingen te maken in verband met daadwerkelijke kenmerken van de concreet gedane voorstellen.

1.11

Het EESC betreurt het dat door het niet toepassen van de FTT in alle 27 lidstaten de EU-begroting een fundamentele pijler voor het eigenmiddelenstelsel moet missen. Dit stelsel had de EU weer in staat moeten stellen om voor de nodige financiële autonomie te zorgen, zoals oorspronkelijk was bepaald in artikel 201 van het Verdrag van Rome.

1.12

Het is van belang dat bij toepassing van de FTT de beheersorganen aan de hand van de nodige coördinatie tussen de lidstaten zorgen voor zo min mogelijk kans op belastingontduiking en –ontwijking en beperkte administratieve beheerskosten.

1.13

Hoewel het EESC benadrukt dat de gevolgen van de belasting op de pensioenfondsen en voor de toekomstige gepensioneerden goed gevolgd moeten worden, verzoekt het niet om een uitsluiting van deze fondsen van de toepassing van de FTT.

1.14

Op grond van zijn taak als adviesorgaan van de Commissie, het Europees Parlement en de Raad herhaalt het EESC dat het zich wil inzetten voor voortdurende monitoring van het proces waarmee het Commissievoorstel in wetgeving zal worden omgezet.

2.1

Het richtlijnvoorstel van de Commissie (7) weerspiegelt het eerdere voorstel dat in september 2011 (8) is geformuleerd. Dit voorstel, dat in de Raad niet op unanimiteit kon rekenen, leidde er in ieder geval toe dat 11 lidstaten op 28 september 2012 officieel verzochten over te gaan tot nauwere samenwerking voor de toepassing van een FTT.

2.2

De Commissie is nagegaan of dit verzoek haalbaar was en stelde vast dat nauwere samenwerking voor een FTT niet negatief zou uitpakken voor de interne markt, rechten, plichten of bevoegdheden van de niet-deelnemende lidstaten. In oktober 2012 formuleerde ze een besluit tot goedkeuring, dat in december 2012 aan het EP is meegedeeld en dat in januari 2013 instemming kreeg van de Ecofin-Raad.

2.3

Het voorstel van de Commissie is in wezen een herhaling van het oorspronkelijke, met enkele wijzigingen om: i) meer normatieve duidelijkheid te verschaffen, en om ii) op verzoek van 11 lidstaten de wetgeving tegen misbruik en belastingontwijking uit te breiden.

2.3.1

De drie oorspronkelijke doelstellingen worden bevestigd en aangescherpt: i) versterking van de interne markt door gelijktrekking van de uiteenlopende nationale belastingen; ii) ervoor zorgen dat, evenals in andere sectoren, de financiële sector een billijke bijdrage levert aan de financiering van de overheidsinkomsten; iii) de investeringen van het financiële systeem in de reële economie bevorderen.

2.3.2

Zoals in het oorspronkelijke voorstel is de belastinggrondslag breed en zijn de minimumtarieven laag: 0,1 % voor transacties met aandelen, obligaties, rechten van deelneming in collectieve beleggingen, geldmarktinstrumenten, retrocessieovereenkomsten en leningsovereenkomsten, en 0,01 % voor transacties met derivatencontracten.

2.3.3

Om het normale verloop van de reële economie niet te verstoren, is de belasting niet van toepassing op: i) dagelijkse financiële activiteiten van burgers en ondernemingen (leningen, betalingen, verzekeringen, deposito's, enz.); ii) gebruikelijke bancaire investeringsactiviteiten voor het ophalen van kapitaal of financiële verrichtingen in het kader van herstructureringen; iii) activiteiten voor herfinanciering, monetair beleid en beheer van de overheidsschuld; iv) transacties op de primaire markt met aandelen van ICBE en ABF. Derhalve is er vrijstelling voor activiteiten, verricht met de Europese Centrale Bank, de centrale banken, het Europees fonds voor financiële stabiliteit (European Financial Stability Facility), het Europees Stabiliteitsmechanisme (European Stability Mechanism) en de transacties met de EU.

2.3.4

In het voorstel wordt het woonplaats- of territorialiteitsbeginsel bevestigd. Dit betekent dat, als de financiële instelling die bij de verrichting betrokken is, gevestigd is in de zone waar de FTT geldt of als zij voor een in die zone gevestigd orgaan optreedt, de transactie onderworpen is aan de belasting, ongeacht de plaats waar de transactie heeft plaatsgevonden.

2.3.5

Om verplaatsing buiten de zone waar de FTT geldt, tegen te gaan, is het beginsel van de plaats van uitgifte opgenomen, op verzoek van het Europees Parlement en ondersteund door het EESC. Op grond van dit beginsel geldt de FTT voor de transactie indien het financiële product waarop de transactie betrekking heeft is uitgegeven door één van de 11 aan de nauwere samenwerking deelnemende lidstaten, ongeacht of de bij de transactie betrokken partijen buiten de FTT-zone gevestigd zijn en ongeacht de plaats waar de transactie plaatsvindt.

2.3.6

Het gelijktijdig gelden van twee beginselen (woonplaats- en uitgiftebeginsel) zal de tendens om zich buiten de FTT-zone te vestigen om belasting te ontwijken, opheffen of ten minste flink terugdringen. Een financieel orgaan zou, om belasting te ontwijken, dus af moeten zien van zijn in de FTT-zone gevestigde klanten en van de verhandeling van alle in die zone uitgegeven financiële producten. Een zone die, er zij nog maar 's aan herinnerd, toch goed blijkt te zijn voor ruim 2/3 van het bbp van de EU en voor 90 % van het bbp van de eurozone. Door dit aspect zijn strategieën om zich van deze markt afzijdig te houden, niet interessant. De uniforme belasting op de financiële markten zal immers een sterk bepalend element van de interne markt gaan vormen.

2.3.7

De belasting zou volgens door de Commissie uitgevoerde berekeningen jaarlijks 30 à 35 miljard euro moeten opbrengen. Dit is circa 60,0 % van de opbrengst die eerder geschat was, toen uitgegaan werd van toepassing in alle lidstaten (de schatting beliep toen 57 miljard euro). De opbrengst zou voor 13 miljard euro afkomstig zijn uit aandelen en effecten en voor 21 miljard euro uit derivaten.

3.1

De laatste jaren hebben diverse lidstaten diverse vormen van FTT goedgekeurd, waardoor het risico van een schadelijke fiscale diversificatie voor de interne markt toenam (beperkte belastinggrondslagen, diverse vormen van vrijstelling). De invoering van een regionale FTT zal de totstandkoming van een daadwerkelijk interne financiële markt bevorderen, zonder de concurrentie ten gevolge van inefficiënte belastingstelsels te verstoren.

3.1.1

Daarom meent het EESC dat de FTT in werking moet treden volgens de door de Commissie bepaalde termijn, te weten op 1 januari 2014, zonder enige vorm van geleidelijkheid, die, in verband met de bestaande nationale wetgeving in de 11+-lidstaten, aanleiding zou kunnen geven tot vertraging en problemen van technische aard.

3.2

Hoewel invoering van de FTT in de 27 lidstaten gewenst is, is dit niet haalbaar gebleken. Daarom is toepassing via nauwere samenwerking (die de niet deelnemende lidstaten geen negatieve gevolgen oplevert) de aangewezen weg voor toekomstige invoering op Europees en mondiaal niveau.

3.3

Niet-toepassing van de belasting in de lidstaten kan in sommige gevallen leiden tot dubbele belasting in niet-deelnemende landen. Dit betreft een klein deel van de transacties en kan in ieder geval verholpen worden door compenserende bilaterale overeenkomsten.

4.1

Het EESC benadrukt dat de diensten van de Commissie de aanvankelijke schatting van de macro-economische langetermijneffecten (40 jaar) van de FTT op de Europese economie ingrijpend gewijzigd hebben, van een negatief effect van circa – 1,76 % naar een positieve raming van + 1,0 %.

4.1.1

De schatting uit het oorspronkelijke voorstel is gewijzigd door in de beoordeling rekening te houden met zowel de gevolgen van daadwerkelijk voorgestelde percentages als van de „verzachtende” effecten. Zo daalde het negatieve effect van 1,76 % naar 0,53 % van het bbp (9).

4.1.2

Naderhand heeft de Commissie de evaluatie opnieuw gewijzigd, in de mening dat er geen rekening werd gehouden met specifieke kenmerken van het voorstel. Zo werd ook uitgegaan van irreële werkhypothesen (bijv. dat alle nieuwe investeringen van ondernemingen gefinancierd zouden worden met instrumenten waarvoor de FTT geldt). Door die correctie werd het langetermijneffect op het bbp verder beperkt en geschat op – 0,28 %. In het kader van die analyse voerde de Commissie een nadere effectbeoordeling uit en hield zij rekening met effecten in verband met de bestemming van de opbrengst van de FTT, hetzij als alternatief voor andere vormen van belasting, hetzij als mogelijk instrument voor overheidsinvesteringen. Door deze beoordeling, uitgaande van een opbrengst van 0,16 % van het bbp, werd het effect van de FTT op het bbp positief en zou circa 0,2 à 0,4 % bedragen (10).

4.1.3

Deze laatste veronderstelling moet evenwel nog als nadelig beschouwd worden, omdat in de totale opbrengst geen rekening wordt gehouden met de belasting op derivaten, wat wel het geval is in het Commissievoorstel. Daardoor zou de totale opbrengst van 0,16 % stijgen tot 0,4 % van het bbp, met als bijbehorend positief effect van de FTT op het bbp van circa 1 % (11).

4.2

Op basis van de door de Commissie uitgevoerde analyse blijkt de doeltreffendheid van de invoering van een FTT optimaal voor de economie van de EU als de opbrengst gebruikt wordt (hetzij op Europees, hetzij op nationaal niveau) ter financiering van een programma voor overheidsinvesteringen dat economische groei en meer werkgelegenheid kan garanderen.

4.3

Het EESC heeft in de voorbije vijf, met de crisis samenvallende jaren een reeks adviezen uitgebracht waarin het krachtig pleitte voor een nieuw evenwicht in het Europees macro-economisch beleid, door te kiezen voor investeringsbeleid ten gunste van groei en werkgelegenheid (12). Als de aanbeveling van het EESC gevolgd zou worden dan zou de opbrengst van de FTT optimaal effect sorteren als zij gebruikt werd voor de financiering van een breed programma voor investeringen op nationaal en Europees niveau.

4.4

Eén van de sterke punten is volgens het EESC het feit dat de FTT een brede belastinggrondslag heeft, met twee lage percentages. Dit aspect kan de negatieve effecten van de belasting vrijwel wegnemen die tot forse verstoring van de markten zouden kunnen leiden als de belastinggrondslag werd beperkt of als de percentages werden verhoogd. Daarom meent het EESC enerzijds dat uitsluitingen van de belastinggrondslag en uitsluiting van belastingplichtigen zo veel mogelijk beperkt moeten worden, en anderzijds dat de 11 deelnemende lidstaten moeten worden aangemoedigd om via toepassing van de voorgestelde belastingtarieven stappen te ondernemen die erop gericht zijn een daadwerkelijke interne markt tot stand te brengen.

4.5

De opname van het „beginsel van wettelijk eigendomsrecht” acht het EESC juist. Op basis hiervan is een financiële transactie waarover geen FTT is geheven, niet in rechte afdwingbaar en wordt het wettelijk eigendomsrecht van het instrument in kwestie niet overgedragen.

4.6

Het EESC onderschrijft het idee om van de belastinggrondslag transacties uit te sluiten in verband met effecten van organen voor collectieve beleggingen en van AFB, aangezien dit instrumenten zijn die direct gelieerd zijn aan de financiering van ondernemingen en bedoeld ter naleving van de bepalingen van Richtlijn 2008/7/EG. Benadrukt zij dat door deze uitsluiting de opbrengsten 4 miljard euro lager uitvallen.

4.7

Niettegenstaande de noodzaak om eventuele druk op de rentetarieven voor overheidsschulden binnen de perken te houden, onderschrijft het EESC het idee in het voorstel om vast te houden aan vrijstelling voor overheidspapier dat op de primaire markt wordt uitgegeven en aan de belasting van overheidspapier dat op de secundaire markt wordt verhandeld. In dit verband wordt vrijstelling op de secundaire markt uitsluitend aanbevolen voor de organen die door de overheid gemachtigd zijn om transacties voor het beheer van de overheidsschuld uit te voeren.

4.8

Het EESC heeft al kenbaar gemaakt dat de gevolgen van de FTT voor de pensioenfondsen aan een speciale evaluatie moeten worden onderworpen. De uitsluiting van de belastinggrondslag van effecten van ICBE en ABF is, evenals de uitsluiting van de belasting van overheidsobligaties op de primaire markt, een voor de pensioenfondsen positieve factor, gezien de structuur van hun portefeuille.

4.9

Hoewel het EESC benadrukt dat de gevolgen van de belasting op de pensioenfondsen en voor de toekomstige gepensioneerden goed gevolgd moeten worden, verzoekt het niet om een uitsluiting van deze fondsen van de toepassing van de FTT.

4.10

Zonder de liquiditeit van het systeem te schaden, begunstigt de toepassing van een FTT investeringen van pensioenfondsen volgens langetermijnstrategieën en beperkt het destabiliserende elementen als hoogfrequente transacties van financiële activiteiten (13).

4.11

Bij toepassing van de nieuwe belasting moet vooral gekeken worden naar de wijze van administratief beheer om de kans op belastingontduiking en –ontwijking zoveel mogelijk te beperken, evenals de administratieve kosten die ten laste komen van de lidstaten en degenen die de belasting moeten opbrengen. Daarom moeten zowel de lidstaten als de Commissie bij de uitwerking van de uitvoeringsbepalingen voor de betalingsmethode en de controle op de belasting zorgen voor minimale administratieve kosten en moeten ze de ontwikkeling ervan nauwlettend volgen. Vanwege de gevolgen van het voorstel roept het EESC de Commissie ook op bepalingen voor te stellen voor de samenwerking tussen de financiële instellingen in de niet deelnemende lidstaten en de lidstaten die begunstigden van de belastingopbrengsten zijn.

4.12

Het EESC had kritische kanttekeningen geplaatst bij de ontoereikende documentatie van de evaluatie die bij het oorspronkelijke FTT-voorstel ging; het is verheugd dat de Commissie hierin deels verbetering heeft gebracht in de vorm van zeven toelichtingen bij de effectbeoordeling, die bij het eerdere voorstel (14) behoren, en waar de effectbeoordeling bij komt die bij het huidige voorstel (15) hoort. Desondanks tekent het EESC aan dat er nog te weinig analytische documentatie is die de huidige situatie omtrent belasting van de financiële markten schetst, alsook de opbrengst in diverse landen, met name in de EU11+. Bijzonder welkom zou een bredere evaluatie van de mogelijke gevolgen voor spaarders en toekomstige gepensioneerden zijn, rekening houdend met de verschillende mogelijkheden waarop de belasting zou kunnen worden afgewenteld.

4.13

Het EESC benadrukt dat de Commissie voor de kwantitatieve beoordeling van de gevolgen van de voorstellen de momenteel beschikbare modellen moet verbeteren en ze moet aanpassen aan de evaluatie van alternatieve beleidsopties. De diensten van de Commissie worden met name opgeroepen om, waar mogelijk, schattingen te maken met betrekking tot de daadwerkelijke kenmerken van de concreet gedane voorstellen.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/42

1.1

Het EESC kan zich niet vinden in de argumenten die de Commissie naar voren schuift ter verantwoording van het onderhavige voorstel. Zolang er geen wetenschappelijk bewijs wordt geleverd voor de bewering dat de verschillende sanctieregelingen m.b.t. valsmunterij een vorm van „forumshopping” door valsmunters in de hand zouden werken, valt een herziening van het Kaderbesluit uit 2000 om in de EU een minimumstrafdrempel vast te leggen volgens het EESC niet helemaal te verantwoorden. Het afschrikkende effect ervan is betwijfelbaar.

1.2

Onder het mom van minimumregels wordt in het richtlijnvoorstel ter ondersteuning van de strijd tegen namaak een erg volledig regelarsenaal ingevoerd. Dit lijkt verder te gaan dan wat toegelaten is op grond van artikel 83, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), vooral omdat er ook aan de rechtsmacht en de procedure wordt geraakt.

1.3

Het is de vraag of een dergelijke repressieve benadering, die per definitie de fundamentele rechten en vrijheden in het gedrang kan brengen, nodig is. Ze dreigt bovendien afbreuk te doen aan haar eigen doeltreffendheid aangezien de straf, ondanks de vastgelegde minimumdrempel, steeds op uiteenlopende wijze zal worden geïnterpreteerd, en zulks afhankelijk van de rechtstradities in de lidstaten en de discretionaire bevoegdheid van de rechter.

1.4

De belangrijkste kritiek van het EESC is dat in het richtlijnvoorstel niet voldoende rekening wordt gehouden – zoals nochtans in artikel 88, lid 2, VWEU wordt geëist – met de verschillen tussen de rechtstradities en rechtsstelsels van de lidstaten, met name wat de individuele rechten en vrijheden betreft.

1.5

Als vertegenwoordiger van het Europees maatschappelijk middenveld wijst het EESC op het feit dat delicten kunnen worden begaan door burgers die oorspronkelijk te goeder trouw zijn maar die zonder het te weten vals geld in handen krijgen en dat vervolgens moeten zien kwijt te raken. Het zou een risico zijn onevenredig zware straffen op te leggen aan personen die „tegen wil en dank” van slachtoffers „misdadigers” worden: volgens het EESC dient met de intentie achter de handeling primordiaal rekening te worden gehouden, wat niet voldoende uit de considerans van het richtlijnvoorstel blijkt.

1.6

Het EESC uit zijn ongerustheid over het feit dat het richtlijnvoorstel – anders dan wat de sancties betreft – niet voorziet in een trapsgewijze onderzoeksprocedure, overeenkomstig de ernst van het delict. In het voorstel dient dan ook te worden gepreciseerd dat enkel bij de zwaarste delicten een beroep mag worden gedaan op de onderzoeksmiddelen die voor de georganiseerde misdaad worden gebruikt.

2.1

Dit richtlijnvoorstel ondersteunt het bestaande kader om valsemunterij, m.b.t. de euro of tot andere munten, strafrechtelijk te beteugelen. Het voorstel houdt een aanvulling in, wat het EU-grondgebied betreft, van de bepalingen van het Verdrag van Genève van 1929, waarbij de EU-lidstaten volgens het voorstel partij dienen te zijn. Het voorstel vervangt Kaderbesluit 2000/383/JBZ van de Raad, gewijzigd door Kaderbesluit 2001/888/JBZ, en voegt er een aantal belangrijke bepalingen aan toe.

2.2

Bedoeling van het voorstel is met name de strijd aan te gaan met het fenomeen „forumshopping”: volgens de effectbeoordeling zou dit de strategie van criminele netwerken zijn om de minst strenge wetgeving op te zoeken. Daarom wordt in het voorstel, op grond van art. 83, lid 1 VWEU, een gemeenschappelijke minimumgevangenisstraf van zes maanden vastgesteld voor de vervaardiging en verspreiding van vals geld (voor bedragen vanaf 10 000 euro). Daarbij wordt de reeds bestaande maximumgevangenisstraf van ten minste acht jaar voor vervaardiging ook uitgebreid tot verspreiding (voor bedragen vanaf 5 000 euro).

2.3

Rechtspersonen die delicten begaan, riskeren straffen die zich situeren tussen de uitsluiting van door de overheid verleende voordelen of steun enerzijds en ontbinding anderzijds.

2.4

Ook op procedureel vlak houdt het voorstel een verstrenging in. Onderzoeks- en vervolgingsdiensten zullen een beroep mogen doen op onderzoeksmiddelen die worden gebruikt in de strijd tegen de georganiseerde of andere zware criminaliteit. Bovendien zijn gerechtelijke autoriteiten verplicht om in de loop van de procedure exemplaren van in beslag genomen geldwaarden in te leveren om ze technisch te laten analyseren en andere vervalsingen op te sporen.

2.5

Elke lidstaat die de euro als munt heeft, zou derhalve universele rechtsmacht moeten uitoefenen voor strafbare feiten in verband met de euro die buiten de Europese Unie zijn gepleegd, wanneer de dader zich op zijn grondgebied bevindt of wanneer op zijn grondgebied nagemaakte euro's worden ontdekt die met het delict samenhangen.

3.1

Vervalsing van de euro, aan de hand van steeds ingewikkeldere en verder geperfectioneerde middelen, is inderdaad een zorgwekkend fenomeen dat doeltreffend moet worden bestreden. Toch heeft het EESC ernstige bedenkingen bij zowel de inhoud als de grondslag van dit initiatief.

3.2

Aangezien de effectbeoordeling niet op genoeg wetenschappelijke gegevens is gebaseerd, is het EESC niet overtuigd door het argument inzake „forumshopping”, dat het uitgangspunt van dit richtlijnvoorstel vormt. Volgens het EESC is het niet bewezen dat de verschillen op het vlak van vervolging binnen de EU op enige wijze aan de basis liggen van de toegenomen namaak, noch dat het hoofdzakelijk de nationale wetgeving inzake strafvervolging is die valsemunters ertoe aanzet om hun activiteiten op deze of gene plaats te ontplooien. Er zijn andere factoren, van materiële of logistieke aard, waarmee rekening moet worden gehouden als men wil verklaren waar illegale munterijen worden opgericht.

3.3

Evenmin wordt er een nauwkeurige analyse gegeven ter ondersteuning van de bewering dat de verschillen op het vlak van vervolging binnen de EU afbreuk zouden doen aan de rechtshandhaving en de justitiële samenwerking, evenals aan de strijd tegen valsemunterij in derde landen. Het EESC stelt zich dan ook vragen bij de eigenlijke beweegredenen achter dit richtlijnvoorstel.

3.4

Bovendien vormen de bepalingen die op grond van deze argumenten worden ingevoerd een uitermate zwaar sanctiemechanisme. In het richtlijnvoorstel worden niet alleen alle delicten op het vlak van namaak gedefinieerd, net als de minimumstraffen en – wat verspreiding betreft – de maximumstraffen hiervoor, het raakt ook aan kwesties inzake rechtsmacht en procedure.

3.5

Het EESC stelt zich heel specifiek vragen bij de aanwezigheid van bepalingen inzake rechtsmacht en procedures die verder gaan dan wat in de toelichting staat en wat krachtens art. 83, lid 1, VWEU toegelaten is, met name „minimumvoorschriften […] betreffende de bepaling van strafbare feiten en sancties”. Deze bepalingen, die in uitzonderlijke maatregelen voorzien, zijn bovendien erg repressief: inzake vervalsingen m.b.t. de euro wordt universele rechtsmacht ingesteld – waarbij per definitie wordt afgeweken van de gangbare oplossingen – en wordt gebruikmaking voorgesteld van onderzoeksmethoden die normaal alleen voor georganiseerde misdaad gelden.

3.6

In de ogen van het EESC is vooral dit laatste element een pijnpunt. In het richtlijnvoorstel wordt immers geen enkel onderscheid gemaakt tussen de ernst van de gedefinieerde delicten waarmee het gebruik van onderzoeksmethoden voor georganiseerde misdaad zou kunnen worden gerechtvaardigd. Volgens het EESC lijkt het risico te bestaan dat een dergelijke bepaling een ernstige schending van het evenredigheidsbeginsel en afbreuk aan de grondrechten inhoudt (1).

3.7

Om uitwassen te voorkomen wil het EESC er de Europese wetgever opnieuw op wijzen dat het nodig is rekening te houden met alle lidstaten en met hun min of meer recente democratische traditie en gevoeligheden op het vlak van het respect voor de individuele vrijheden.

3.8

Meer algemeen brengt het EESC in herinnering dat een Europese strafrechtelijke ruimte pas tot stand kan komen als tegelijkertijd de rechten van de verdediging worden versterkt, met name in het kader van Eurojust en Europol, zodat wordt voldaan aan het in de Verdragen vereiste respect voor de grondrechten (art. 67, lid 1, en art. 83, lid 3, VWEU).

3.9

Als vertegenwoordiger van het Europees maatschappelijk middenveld wijst het EESC op het feit dat overtredingen kunnen worden begaan door burgers die oorspronkelijk te goeder trouw zijn maar die zonder het te weten vals geld in handen krijgen en dat kwijt moeten zien te raken. Het zou een risico zijn onevenredig zware straffen op te leggen aan personen die „tegen wil en dank” van slachtoffers „misdadigers” worden: volgens het EESC dient met de intentie achter de handeling primordiaal rekening te worden gehouden, wat niet voldoende uit de considerans in het richtlijnvoorstel blijkt.

3.10

De hierboven vermelde gevallen kunnen deels worden opgevangen via de trapsgewijze sancties in functie van het in beslag genomen bedrag, waarin dit richtlijnvoorstel voorziet (met name in art. 5, lid 2). Toch draagt het richtlijnvoorstel het risico in zich ernstig afbreuk te doen aan de individuele vrijheden. Er lijkt immers geen rekening te worden gehouden met de verschillende rechtstradities en rechtsstelsels in de EU, zeker wat betreft de bijzonderheid van inquisitoire stelsels waarin verdachten – zelfs bij kleinere delicten – aanzienlijke tijd door de politie kunnen worden vastgehouden vooraleer voor de rechter te worden geleid.

4.1

Hoewel de voorgestelde minimumgevangenisstraf van zes maanden (art. 5, lid 4,) in dit voorstel de belangrijkste maatregel is om „forumshopping” tegen te gaan, stelt het EESC zich vragen bij het nut ervan: een richtlijn is per definitie tot de wetgever gericht, niet tot de rechter, zodat er niet kan worden gegarandeerd dat de straf in kwestie effectief wordt uitgesproken. In dit verband stelt het EESC tevreden vast dat in de toelichting melding wordt gemaakt van de noodzakelijke individualisering van de straf – een beginsel dat door het Hof van Justitie van de Europese Unie is gehuldigd – en van de volledige beoordelingsbevoegdheid van de rechter.

4.2

Bovendien gaan minimumstraffen, zelfs indien niet verplicht, in tegen de rechtstraditie van sommige lidstaten die geen minimumstraffen kennen, behalve als ze verplicht moeten worden uitgesproken.

4.3

Ten slotte zou de tekst van art. 9 van het voorstel als volgt moeten worden aangepast: „Wat betreft de ernstigste van de in artikelen 3 en 4 genoemde delicten inzake namaak, nemen de lidstaten de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat doeltreffende onderzoeksmiddelen, zoals die worden gebruikt voor georganiseerde of andere zware criminaliteit, ter beschikking staan van personen, eenheden of diensten die bevoegd zijn voor het onderzoeken of vervolgen.”

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/45

1.1

Het Comité is, met enige reserves, ingenomen met de twee mededelingen van de Commissie: Naar een hechte economische en monetaire unie, te weten Invoering van een instrument voor convergentie en concurrentievermogen (CCI)  (1) en Voorafgaande coördinatie van plannen voor belangrijke hervormingen van het economische beleid  (2). Hiermee wordt de discussie voortgezet over twee aspecten die vermeld worden in de Blauwdruk voor een hechte economische en monetaire unie: Aanzet tot een Europees debat  (3), te weten, de voltooiing van het bestuurlijke kader voor de coördinatie van het economische beleid.

1.2

Het is teleurstellend dat beide mededelingen weinig nieuws bevatten over de reeds in de blauwdruk geschetste concepten, hetgeen beoordeling bemoeilijkt.

1.3

Het Comité vreest dat de reeds overvolle agenda met instrumenten voor economische governance nog ingewikkelder is geworden en dat weinig meerwaarde is toegevoegd aan het bestaande Stabiliteits- en Groeipact, het Begrotingspact, het sixpack, het twopack, Europa 2020, het Europees Semester, de Jaarlijkse groeianalyse (AGS), de verslagen over het waarschuwingsmechanisme (AMR's), de nationale hervormingsprogramma's (NRP's), de stabiliteits- en convergentieprogramma's (SCP's), de landspecifieke aanbevelingen (CSR's), de programma's voor buitensporige tekorten (EDP's), de procedure voor macro-economische onevenwichtigheden (MIP's), enz.

1.4

Deze twee voorstellen kunnen weliswaar lidstaten in nood van dienst zijn, maar het Comité vreest dat het effect ervan op het herstel van groei en vermogen in de behoeftigste gebieden beperkt is omdat de getroffen maatregelen ook de eurozone als geheel ten goede moeten komen.

1.5

Het is nog maar de vraag of lidstaten instemmen met de invoering van een nieuw financieel instrument ter financiering van het CCI; ook is het onduidelijk wat de meerwaarde is ten opzichte van de bestaande structuurfondsen.

1.6

Het Comité vraagt zich af wat de voorgestelde voorafgaande coördinatie toevoegt aan het Europees Semester en hoeveel bureaucratie hiermee gemoeid is.

1.7

Het Comité vreest dat de filters voor de voorafgaande coördinatie in kunnen druisen tegen de hervormingsmaatregelen van een lidstaat omdat zij het relatieve concurrentievermogen in een andere lidstaat wijzigen.

1.8

Volgens het Comité horen overloopeffecten via financiële markten niet thuis in een voorafgaande coördinatie; alle inspanningen moeten gericht zijn op de totstandkoming van een bankenunie.

1.9

Volgens het Comité zijn voorstellen voor een hechtere EMU van cruciaal belang voor de toekomst van de Europese Unie; daarom wil het Comité de discussie voortzetten en in een later stadium, gelet op de ontwikkelingen, voorstellen formuleren

2.1

Context: In deze mededeling stelt de Commissie voor dat er wederzijds overeengekomen contractuele afspraken en een solidariteitsmechanisme komen voor lidstaten in de eurozone met moeilijkheden die nationale structurele hervormingen voor concurrentievermogen en groei vergen, maar die, als ze niet uitgevoerd worden, een negatief overloopeffect op andere lidstaten in de eurozone hebben. Het gaat om een aanvullend systeem van financiële steun dat aanvankelijk gefinancierd wordt uit het Meerjarig Financieel Kader (MFK), en uiteindelijk via een nieuw fonds of financieel instrument, gebaseerd op het bruto nationaal inkomen (bni), dat begrotingscapaciteit zou opbouwen.

2.2

Het is lastig om de verdiensten van het voorgestelde CCI te beoordelen zonder enige kwantificering van de voorgestelde omvang en zonder te weten in hoeverre zo'n fonds voor andere lidstaten aanvaardbaar is. Het voorstel dat het fonds in eerste instantie uit het MFK gefinancierd wordt, betekent dat het klein zou zijn, met weinig effect.

2.3

Gelet op de moeilijke onderhandelingen over het MFK 2014-2020 betwijfelt het Comité of lidstaten zullen instemmen met de invoering van een nieuw financieel instrument voor meer begrotingscapaciteit, gebaseerd op het bni, om het CCI te financieren.

2.4

Een wederzijds gunstig en versneld convergentiemechanisme is een positieve zaak, maar het Comité betwijfelt of er een nieuw instrument moet komen, het CCI, als onduidelijk is wat de meerwaarde ervan is voor de reeds bestaande steun uit de structurele fondsen, zoals het Cohesiefonds of het Europees Sociaal Fonds (ESF).

2.5

De contractuele aard van het voorgestelde instrument lijkt weinig af te wijken van de contractuele aard van de al bestaande bij uitbetaling van structuurfondsen. Concrete voorbeelden van welk type projecten met overloopeffecten in aanmerking komt, zijn geboden, alsook van de manier waarop zij afwijken van projecten die al uit andere fondsen worden gefinancierd. Als projecten in het kader van CCI mislukken, zijn er dan andere gevolgen dan voor projecten in het kader van de NRP's, die kunnen rekenen op steun uit het ESF of andere financiering? Het is van belang dat dit voorgestelde instrument aantoonbaar waarde toevoegt en niet tot een extra laag bureaucratie leidt.

2.6

Het CCI wordt beschouwd als een instrument voor de eurozone, waar meer economische convergentie essentieel is voor de werking van die zone. Gelet op de waarschijnlijk geringe omvang van het fonds stelt het Comité voor om het speciaal te bestemmen voor de lidstaten in de eurozone die in problemen verkeren, en de optie open te houden om projecten te steunen waarvan de grensoverschrijdende effecten bijzonder positief zijn. Het moet met name gericht worden op de landen waarvan de economische onevenwichtigheden als een groot gevaar voor de werking van de eurozone gezien worden. Het is onduidelijk waarom lidstaten in een aanpassingsprogramma uitgesloten zouden moeten worden van deze vorm van steun, aangezien juist zij de financiële steun het meeste nodig hebben.

2.7

Als het Europees Semester volgens plan werkt en ontwerpbegrotingen en de landspecifieke aanbevelingen in de nationale parlementen besproken worden, dan moeten er maatregelen genomen worden opdat een regering die een contractuele overeenkomst in het kader van het CCI ondertekent, er in de eerste plaats in het parlement over debatteert, volgens de gewoonte in die lidstaat, zoals ook andere programma's van structuurfondsen aan de orde komen. De Commissie zou uitgenodigd kunnen worden om met nationale parlementen te debatteren of nationale of lokale organen toe te spreken. Bij het overleg dient ook het maatschappelijk middenveld te worden betrokken, met inbegrip van de sociale partners, zoals bij andere gemeenschappelijke projecten tussen de EU en nationale regeringen het geval is. De parlementen en het maatschappelijk middenveld, met inbegrip van de sociale partners, dienen genoeg tijd te krijgen voor een volwaardige deelname.

3.1

In deze mededeling stelt de Commissie dat het begrip voorafgaande coördinatie van plannen voor belangrijke hervormingen van het economisch beleid geïntroduceerd werd in het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en governance in de Economische en Monetaire Unie. Het huidige EU-kader voor economisch toezicht omvat een procedure voor coördinatie van het economisch beleid, maar geen gestructureerd voorafgaand overleg en coördinatie van belangrijke plannen voor economische hervorming. Deze mededeling is een bijdrage aan het debat tussen belanghebbenden, met name het Europees Parlement, de lidstaten en de nationale parlementen over de uitvoering van voorafgaande coördinatie.

3.2

Volgens het Comité is iedere relevante verbetering van de coördinatie van het economisch beleid wenselijk en in de eurozone een noodzaak. Derhalve is het Comité ingenomen met de mededeling, maar tekent het aan dat coördinatie van het beleid van afzonderlijke lidstaten nog ver verwijderd is van daadwerkelijke economische governance. Obstakel bij de beoordeling van de voorstellen is dat de mededeling niet voldoende ingaat op wat „belangrijke hervormingen van het economisch beleid” zijn. Wat is belangrijk, en wat onbelangrijk? De belangrijkste ter overweging genoemde hervormingen omvatten bijna elk aspect van de interne markt, inclusief financiële en fiscale houdbaarheid.

3.3

De vraag luidt hoe dit nieuwe initiatief voor coördinatie van belangrijke economische hervormingen wezenlijk anders is dan de onderdelen van het Europees Semester in nationale hervormingsprogramma's (NRP's) en landspecifieke aanbevelingen (CSR's). Er moet een aantoonbare toegevoegde waarde zijn voor de reeds overvolle agenda van het Europees Semester. Uit oogpunt van transparantie en eenvoud is het verder van belang om niet opnieuw een laag van toezicht toe te voegen. Volgens het Comité moet dit proces geïntegreerd worden in het Europees Semester en de NRP's, die aangescherpt moeten worden; voorafgaande coördinatie is een concrete stap op weg hiernaartoe.

3.4

Het Comité geeft toe dat het volgens het voorstel gunstig kan uitpakken als, na overeenkomst met de lidstaat over zijn CSR, de Commissie en de Raad wijzigingen kunnen voorstellen voor de hervormingsplannen van de lidstaat, als de vrees bestaat dat uitvoering ervan nadelig zou zijn voor de Economische en Monetaire Unie of voor andere lidstaten. Wat democratische legitimiteit aangaat, eerbiedigt het proces de nationale bevoegdheden voor besluitvorming. Het besluit over het hervormingsplan blijft een zaak van de lidstaat zelf. Er moet voorzien worden in de mogelijkheid tot deelname aan het overleg voor de nationale parlementen en het maatschappelijk middenveld, met inbegrip van de sociale partners, alsook in de benodigde tijd hiervoor. Voorts moet ervoor gezorgd worden dat de nationale parlementen het definitieve besluit over de uitvoering van de hervormingen goedkeuren. Het Comité vreest dat deze vermelding van democratische legitimiteit meer naam dan daad is, omdat elders in de procedure voor buitensporige onevenwichtigheden sancties kunnen worden opgelegd als de Raad meent dat een lidstaat niet de aanbevolen corrigerende maatregel heeft genomen.

3.5

Voorafgaande coördinatie is bedoeld om positieve overloopeffecten tussen lidstaten van belangrijke plannen voor economische hervormingen te maximaliseren en om negatieve te minimaliseren. Er wordt een systeem voorgesteld van drie filters, gebaseerd op de belangrijkste kanalen waardoor overloopeffecten overgebracht worden. Het Comité wil hierbij enkele kanttekeningen plaatsen.

3.6

Het eerste filter is handel en concurrentievermogen. Als een lidstaat succesvolle hervormingsmaatregelen neemt om zijn eigen concurrentiepositie te verbeteren, dan verbetert ook het relatieve concurrentievermogen ten nadele van de andere lidstaten. De mededeling moet in detail ingaan op de omstandigheden waaronder de Commissie zou ingrijpen om een lidstaat af te brengen van de uitvoering van zulke maatregelen. En wat als de omstandigheden anders zijn? Zou de Commissie aanbevelingen doen aan een lidstaat die in het verleden maatregelen had genomen ter verbetering van zijn concurrentievermogen als die maatregelen nu in flinke overschotten resulteren die schadelijk zijn voor de eurozone?

3.7

Het Comité betwijfelt of het tweede filter, voor overloopeffecten via de financiële markten, hier iets heeft te zoeken. Volgens het Comité is het veel zinvoller om alle beschikbare middelen te bestemmen voor de tijdige invoering van een goed werkende bankenunie.

3.8

Het derde filter, politiek-economische overwegingen en „binnenlands verzet tegen hervormingen” vereist enige toelichting. Het verwachte „wederzijds leren” en „uitwisseling van beste praktijken” loopt het risico net zo ondoeltreffend te worden als de Lissabonagenda.

3.9

Volgens het Comité is het twijfelachtig of hervormingen die in voorafgaande coördinatie zijn ingebed, betrekking moeten hebben op gebieden waarvoor de EU niet bevoegd is. Het argument dat wordt gegeven, nl. dat het besluit geheel een zaak van de lidstaat blijft, is amper overtuigend gezien de hierboven vermelde MIP-procedures.

3.10

Wat betreft de voorafgaande coördinatie dient er een sociale dimensie te zijn, die met name gericht is op de gevolgen van belangrijke economische hervormingen voor de werkloosheid.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/48

1.1

Het EESC bevestigt en herhaalt wat het in zijn eerdere advies (1) over het Groenboek over onlinegokken op de interne markt (2) heeft geformuleerd en betreurt het dat de Commissie de conclusies daarvan slechts deels heeft overgenomen. Het benadrukt dat de bestrijding van het illegale gokken, de grootste bedreiging voor de bescherming van de consument, niet de prioriteit van de Mededeling is.

1.2

Tot de prioriteiten waarop de Mededeling volgens het Comité een reactie moet formuleren, behoort het scheppen van werk in de sector, de bescherming van banen in de sector, de kwaliteit daarvan en het potentiële banenverlies in de fysieke goksector ten gunste van onlinegokken.

1.3

Gokken draagt bij tot een hogere belastingopbrengst van de lidstaten. De financiering van goede doelen via nationale loterijen en casino's ondersteunt liefdadigheids-, sociale en sportieve activiteiten en het toerisme en beschermt het cultureel, artistiek en archeologisch erfgoed. Elke Europese maatregel in verband met gokken moet streven naar een Europees sociaal model dat burgers de optie biedt om zich gezond en evenwichtig te vermaken.

1.4

Het EESC is heel bezorgd over de grote risico's die gokken voor de volksgezondheid met zich meebrengt Daarom herhaalt het zijn verzoek aan de Commissie om in de gehele EU verslaving en ziekte in verband met onlinegokken te onderzoeken en in kaart te brengen en beveelt het de lidstaten aan om een deel van de belastingopbrengst te besteden aan voorlichtingscampagnes, preventie en therapeutische behandeling van gokverslaving.

1.5

Het EESC is ingenomen met het besluit van de Commissie om te werken aan betere administratieve samenwerking en om informatie, ervaring en goede praktijken uit te wisselen tussen lidstaten en toezichthoudende instanties.

1.6

Het EESC onderschrijft de doelstelling van de Commissie dat elke lidstaat moet beschikken over een eigen toezichthouder met welomschreven bevoegdheden, die nauwe samenwerking met gelijkwaardige organen in andere lidstaten waarborgt.

1.7

Het EESC meent dat een evenwicht geboden is tussen het hoogtechnologische en dus grensoverschrijdende karakter van de sector en de hieraan verbonden risico's in verband met de publieke en maatschappelijke orde, de wettigheid, de transparantie en de gezondheid van de burgers aan de hand van bindender initiatieven dan de door de Commissie voorgestelde aanbevelingen.

1.8

Het EESC beseft dat specifieke EU-wetgeving voor het onlinegokken op dit moment ondenkbaar is. Ook al steunt het de initiatieven van de Commissie voor doelmatige samenwerking tussen de lidstaten, het Comité wenst toch dat voor enkele zaken met gedeelde bevoegdheden, doeltreffender wetgeving wordt toegepast (bij voorkeur richtlijnen) om de consument en de kwetsbaarste categorieën te beschermen en om illegale operatoren en witwassen te bestrijden. Op die manier komt er een minimaal pakket van normen ter bescherming van de consument tot stand. De lidstaten moeten het recht blijven houden om, als zij dat willen, strengere beschermingsnormen vast te stellen voor hun nationale markt; of om de reeds bestaande, gunstiger normen te blijven toepassen (3).

Daarom roept het EESC de Commissie, het Europees Parlement en de Raad op om, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, op de volgende gebieden maatregelen te nemen:

1.9

Het EESC is verheugd dat de Commissie gevolg geeft aan zijn verzoek om het toepassingsgebied van de Antiwitwasrichtlijn uit te breiden tot alle vormen van gokken (4).

1.10

Het EESC is ingenomen met het streven van de Commissie om de opties te bekijken die de verordening biedt voor het gebruik van IMI (5) en hoopt dat dit leidt tot betere administratieve samenwerking tussen nationale regelgevers en tot gegevensuitwisseling tussen de bevoegde nationale en Europese organen.

1.11

De evaluatie door de Commissie van de mogelijkheid tot uitwisseling van persoonsgegevens tussen de lidstaten is volgens het EESC positief aangezien grote hoeveelheden gegevens die de operatoren registreren, gedeeld kunnen worden om met andere gegevens te worden vergeleken; de bevoegde overheden kunnen dan gemakkelijker controles uitvoeren.

1.12

Het is essentieel dat de lidstaten, in overleg met de toezichthoudende instanties, bewustmakings- en voorlichtingscampagnes op touw zetten om de consument naar legaal onlinegokken te sturen. Dit moet aangevuld worden met maatregelen die illegale operatoren bestrijden, alsook met de publicatie van zwarte en/of witte lijsten die de nationale toezichthouders hebben opgesteld zodat de consument aan het logo van de nationale regelgevende instantie op de homepage kan zien of een goksite al dan niet een vergunning heeft of illegaal is.

1.13

Om de bescherming van de consument te garanderen zou de voor onlinegokken gebruikte software een gemeenschappelijke EU-minimumcertificering moeten hebben, verstrekt door externe gespecialiseerde instanties, waarbij dezelfde parameters en standaarden worden gehanteerd. Het verzoekt de Commissie voorts om samen met de lidstaten een Europese minimumstandaard te gebruiken voor informaticaplatforms voor gokspelen; het verzoekt de lidstaten maatregelen te treffen om de gegevens van de spelers te beschermen en om slechts betalingsmiddelen toe te staan die de beste garanties bieden in verband met veiligheid en traceerbaarheid van de transacties voor onlinegokken.

1.14

Heel positief acht het EESC het besluit van de Commissie om een deskundigengroep voor onlinegokken in te stellen die ervaringen en goede praktijken uitwisselt omtrent computercriminaliteit; dit is immers, hoewel het nog in de kinderschoenen staat, een nuttig instrument om doeltreffende samenwerking tussen lidstaten op gang te brengen. Het EESC hoopt dat deze groep de huidige informele status achter zich laat en een orgaan met duidelijke bevoegdheden en taken wordt.

1.15

Het EESC is het met de Commissie eens dat de lidstaten voor passende opleiding van de rechterlijke macht moeten zorgen in verband met fraude en witwaspraktijken via gokspelen.

1.16

Het EESC verzoekt de Commissie om de normen voor de in de Mededeling genoemde actieterreinen tegen het licht te houden en te actualiseren, rekening houdend met de ontwikkelingen op het gebied van uitvoering van de normen door de lidstaten, wat en hoe de lidstaten zaken hebben uitgevoerd, de op nationaal niveau bereikte resultaten.

1.17

Het EESC verzoekt de lidstaten de Commissie te machtigen om te onderhandelen en om het ontwerp van internationale overeenkomst voor de bescherming en bevordering van sportieve integriteit te steunen. De onderhandelingen worden gevoerd in het kader van de Raad van Europa.

2.1

De Mededeling koppelt de noodzaak om de Europese wetgeving inzake de vrijheid van dienstverlening na te leven aan de bescherming van bepaalde categorieën.

2.2

Het gebruik van computers met directe toegang tot het net heeft geleid tot een forse stijging van onlinegokken, dat zich snel uitbreidt. In 2011 bedroeg de totale opbrengst va onlinegokken in de 27 lidstaten 9,3 miljard euro, ofwel 10,9 % van de Europese gokmarkt. Verwacht wordt dat dit tot 2015 zal oplopen tot 13 miljard euro.

2.3

Dankzij internet heeft een Europese burger inderdaad in het land van vestiging toegang tot, en wordt hij of zij blootgesteld aan, de illegaal aangeboden diensten van één of meer operatoren die een vergunning hebben in een ander land, dat al dan niet lidstaat is. Deze situatie, met extraterritoriale en internationale kenmerken, kan een land alleen niet aan, maar vergt een geïntegreerde aanpak en meer samenwerking. Ter bescherming van burgers en consumenten is het essentieel dat er een gemeenschappelijke definitie van illegaal gokken komt. Het aanbieden van gokspelen zonder vergunning in het land van vestiging van de speler, of het aanbieden van gokspelen zonder in het bezit te zijn van de vereiste nationale licentie is illegaal, of het aanbod nu van een in dat land gevestigde operator of met vergunning komt, of van een operator uit een derde land (6). Zo is ook een operator die in het geheel niet gecontroleerd wordt en niet gereglementeerd is, illegaal.

2.4

Voor het onderscheid tussen niet gemachtigde operator en illegale operator wordt verwezen naar voetnoot 15 van de Mededeling.

2.5

Positief is het besluit van de Commissie tot oprichting van een deskundigengroep voor gokken die ervaringen en praktijken tussen de lidstaten uitwisselt, problemen bestudeert in verband met illegaal en onrechtmatig gebruik van gokspelen, voor specifieke en geactualiseerde opleiding van de rechterlijke macht, voor betere voorlichting van de consument en voor een ruimer legaal aanbod.

2.6

Deze maatregelen zijn een eerste zinvolle stap naar de bestrijding van operatoren die illegaal werkzaam zijn en fraude, misdaad en witwaspraktijken in de hand werken.

3.1

De Mededeling gaat in op de uiteenlopende nationale wetgevingen en stelt prioritaire nationale en EU-acties en acties voor samenwerking tussen de lidstaten voor. Er worden suggesties gedaan voor aanbevelingen, en voor de coördinatie en administratieve integratie tussen de lidstaten.

3.2

Primaire doelstelling is garanderen dat de Europese wetgeving in nationale wetgeving wordt nageleefd en toegepast, met rechtstreekse acties en aanbevelingen aan de lidstaten. Hiertoe zal de Commissie:

3.3

Volgens de Commissie is het in het belang van de lidstaten om een doeltreffend beleid te formuleren voor de bestrijding van fraude en het witwassen van geld en ter bescherming van de integriteit van de sport, om gemanipuleerde ontmoetingen, partijen en wedstrijden tegen te gaan, ook door het uitwisselen van ervaringen met criminaliteit en computernetwerken.

4.1.1

Het EESC drukt in de eerste plaats zijn grote bezorgdheid uit over de toenemende verspreiding van onlinegokken en de exponentiële groei van gokmogelijkheden, waarbij steeds grotere bevolkingsgroepen betrokken zijn, met ernstige gevolgen voor het gezinsbudget. Het is dus nodig om op een efficiënte manier een halt toe te roepen aan de verschillende vormen van reclame, met name op televisie, online en in vervoersmiddelen.

4.1.2

Het aanbieden en benutten van grensoverschrijdende gokmogelijkheden is een economische activiteit die onder het vrij verkeer op de interne markt valt (art. 56 VWEU). Op het door art. 56 gegarandeerde vrij verrichten van diensten laat art. 52, lid 1, VWEU echter beperkingen toe uit hoofde van de openbare orde, de openbare veiligheid en de volksgezondheid.

4.1.3

Het EESC herinnert eraan dat lidstaten de hoofdbevoegdheid hebben om gokspelen op hun grondgebied in te richten en te reglementeren. Indien de spelen niet naar behoren worden gereglementeerd of indien de reglementering niet strikt wordt toegepast, kunnen ze erg gevaarlijk zijn voor de consument of kunnen ze voor criminele doeleinden zoals witwasoperaties worden gebruikt. Hoewel gokspelen dus onder het vrij verrichten van diensten in de zin van art. 49 VWEU vallen (7), zorgen verschillen in de nationale wetgeving er voor dat een EU-regeling inzake onlinegokken momenteel niet in het vooruitzicht kan worden gesteld. Het EESC schaart zich achter de initiatieven die de Commissie voorstelt, met name op het vlak van doeltreffende samenwerking tussen lidstaten, maar hoopt niettemin dat er in bepaalde kwesties (zie paragraaf 1.8) doeltreffendere instrumenten – bij voorkeur richtlijnen – worden ingezet om de consumenten en de meest kwetsbare groepen te beschermen en illegale gokexploitanten, net als witwaspraktijken, te bestrijden.

4.1.4

Er moet in herinnering worden gebracht dat beperkingen op gokspelactiviteiten volgens tal van voorbeelden van vaste rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie kunnen worden gerechtvaardigd om dwingende redenen van algemeen belang, zoals de bescherming van consumenten, fraudepreventie en het behoeden van burgers voor buitensporige uitgaven die met spelen verband houden (8). De lidstaten kunnen het grensoverschrijdende aanbod van bepaalde of alle vormen van onlinegokken aan banden leggen om redenen van openbaar belang (9).

4.1.5

Gokspeldiensten zijn in de EU niet aan uniforme normen onderworpen: de nationale wetgeving verschilt aanzienlijk door de culturele, sociale en historische kenmerken van de afzonderlijke landen. In sommige landen zijn onlinespelen verboden, in andere zijn slechts een aantal spelen toegelaten, terwijl in weer andere een monopolistisch systeem bestaat dat in handen is van een openbare exploitant of van een exclusieve particuliere exploitant. Aangezien er geen recente gegevens bestaan over de verschillende situaties op nationaal niveau (10), verzoekt het EESC de Commissie over te gaan tot een inventarisatie (mapping exercise) in de lidstaten.

4.1.6

Zoals het Hof in zijn rechtspraak heeft verduidelijkt, hebben lidstaten die voor een gecontroleerde liberalisering van de sector kiezen het recht om na administratieve goedkeuring een concessiestelsel in te richten, gebaseerd op objectieve en transparante criteria waarbij nationaliteit geen discriminerende factor mag zijn (11).

4.1.7

Bij onlinegokspelen hebben consument en exploitant geen rechtstreeks contact met elkaar, wat het risico verhoogt op fraude door de exploitant en schade voor de consument (12). Het aanbod aan illegale spelen, die buiten elk toezicht vallen, vormt een ernstige bedreiging voor de consument. De basisgarantie en het beste instrument voor de bescherming van de consument is dan ook de strikte tenuitvoerlegging in de lidstaten van de maatregelen om illegale exploitanten te bestrijden.

4.1.8

M.b.t. hun beleid inzake gokspelen kunnen lidstaten vrij hun doelstellingen bepalen en het beschermingsniveau vastleggen. De beperkingen die worden opgelegd moeten echter in overeenstemming zijn met de voorwaarden die in de rechtspraak van het Hof zijn vastgelegd; ze dienen ook evenredig en niet-discriminerend te zijn en moeten passen in een beleidskader dat op systematische en samenhangende wijze ten uitvoer wordt gelegd.

4.1.9

Aangezien de afzonderlijke lidstaten uiteenlopende wetgeving kennen en een EU-reglementering van onlinegokspelen op dit moment onhaalbaar is, is het nodig de bestaande regels beter bij elkaar te laten aansluiten en de lidstaten te helpen om naleving van de bestaande normen af te dwingen om een grotere rechtszekerheid te garanderen op het vlak van de bescherming van consumenten, minderjarigen en zwakkere groepen, alsook op het vlak van reclame en bestrijding van witwaspraktijken. Lidstaten moeten worden aangespoord om m.b.t. de strijd tegen illegale exploitanten goede praktijkvoorbeelden uit te wisselen.

4.1.10

Het subsidiariteitsbeginsel stelt dat EU-optreden vereist is als dit tot verbeteringen leidt en een toegevoegde waarde inhoudt ten opzichte van de reglementering in de lidstaten. Gelet op de specifieke kenmerken van de sector en de ontwikkelingen door het gebruik van internet is het EESC van mening dat het EU-optreden in de praktijk de vorm moet aannemen van blijvende samenwerking tussen lidstaten en dat daarbij goede praktijkvoorbeelden in de strijd tegen illegale exploitanten moeten worden gestimuleerd. Hiervoor is grensoverschrijdende actie nodig.

4.2.1

Op het vlak van onlinegokspelen moet de EU het toezicht, de administratieve samenwerking en de efficiënte handhaving van de wet versterken. De lidstaten moeten samenwerken om dit doel te bereiken.

4.2.2

Het is belangrijk dat de verwerking van de door exploitanten bijgehouden persoonsgegevens ter beschikking wordt gesteld en wordt uitgewisseld om toezicht te bevorderen en de bescherming van de gegevens te garanderen. Administratieve samenwerking tussen lidstaten, via uitwisseling van algemene informatie en goede praktijkvoorbeelden, dient te worden aangemoedigd: zo kan de uitwisseling van kennis en ervaring worden versterkt om een gevoel van wederzijds vertrouwen en wederzijds belang tot stand te brengen.

4.2.3

Via nationale certificering van informaticaplatforms voor onlinegokken kan het toezicht op de gokmarkt worden gegarandeerd. Het is belangrijk lidstaten beter te doen samenwerken en in elke lidstaat een regelgevende instantie voor onlinegokken op te richten. Deze instantie moet over nauwkeurig geformuleerde bevoegdheden beschikken en nauw samenwerken op EU-niveau.

4.2.4

Het zal nodig zijn na te gaan of het nationale beleid in overeenstemming is met de regelgeving en rechtspraak van de EU en of de vergunningsstelsels transparant en niet-discriminerend zijn. Indien dit niet het geval is, moet een inbreukprocedure worden opgestart.

4.2.5

Tot nu toe hebben lidstaten preventieve en repressieve maatregelen genomen om de strijd aan te gaan met onlinegokspelen die worden aangeboden door exploitanten zonder vergunning, dat wil zeggen illegale exploitanten. Het EESC acht deze maatregelen echter ontoereikend om het fenomeen in kwestie te bestrijden en stelt dan ook voor om een nationaal regelgevingskader vast te stellen met principes om te garanderen dat sites de wet respecteren en transparant zijn. Dit omvat onder meer het volgende: nagaan welke sites illegaal zijn en deze op een „zwarte lijst” plaatsen; nagaan welke sites volgens de wetgeving van de afzonderlijke lidstaten toegelaten zijn en deze sites op een „witte lijst” plaatsen; illegale sites blokkeren, sluiten, in beslag nemen en verwijderen (13); geldstromen van en naar de betrokken sites blokkeren; commerciële boodschappen en reclame voor illegale spelen verbieden.

4.3.1

Het EESC betreurt het dat zijn verzoek aan de Commissie en de lidstaten om krachtige maatregelen te nemen om illegale exploitanten doeltreffend te bestrijden – zij vormen immers de belangrijkste bedreiging voor consumenten – in de Commissiemededeling zonder gevolg is gebleven. Er zouden dus zo snel mogelijk krachtige maatregelen moeten worden genomen om goede praktijken tot stand te brengen op het vlak van preventie en bestrijding van illegale spelen.

4.3.2

De Commissie plant in 2013 aanbevelingen goed te keuren over de bescherming van consumenten en over verantwoorde gokreclame. Ze stelt daartoe vier actieterreinen vast: consumenten weghouden van het niet-gereguleerde en potentieel schadelijke aanbod, minderjarigen beschermen door gokfaciliteiten ontoegankelijk te maken, andere kwetsbare groepen beschermen en de ontwikkeling van gokgerelateerde stoornissen voorkomen. Het EESC nodigt de Commissie uit om in deze aanbeveling goede praktijken op te nemen inzake de bestrijding van illegale spelen, alsook inzake preventie op dit vlak. Hiervoor is een onderzoek nodig naar de speltypes die in de verschillende lidstaten het meest schadelijk zijn voor de consument.

4.3.3

Positief is dat in de Mededeling aandacht wordt besteed aan de bescherming van consumenten en zwakkere groepen, onder meer op het vlak van reclame en gokverslaving. In dit verband is het absoluut noodzakelijk maatregelen te nemen die een hoog beschermingsniveau inhouden: aangezien de geplande instrumenten te zwak zijn, stelt het EESC voor instrumenten in te voeren waarvan het bindend karakter groter is. Het beschikbare aanbod aan illegale spelen vormt, juist omdat het oncontroleerbaar en gevaarlijk is, de grootste bedreiging voor de consument. Het is dan ook nodig in alle lidstaten gedegen maatregelen uit te werken om de strijd aan te binden met illegale exploitanten die zich niet aan de nationale wetgeving houden, wat nochtans de eerste en beste garantie is op bescherming van de consument.

4.3.4

Het optreden van de Commissie moet er in de eerste plaats voor zorgen dat de lidstaten hun bevoegdheden en verantwoordelijkheden volledig kunnen uitoefenen. Daartoe dient voor de hele EU en voor alle exploitanten die toelating hebben om dit soort dienst te verlenen een regelgevingskader te worden vastgesteld waarin problematische gokspelen worden geweerd, leeftijdsgrenzen worden vastgelegd voor alle types spelen, er voor de gevaarlijkste types spelen en weddenschappen (onlinecasino's, spread betting, betting exchange) een verbod komt op gokken op krediet en waarin ook reclame die op minderjarigen en zwakkere groepen is gericht, wordt verboden.

4.3.5

Het EESC verzoekt de Commissie en de lidstaten binnen het eigen grondgebied doeltreffend en krachtig op te treden tegen het illegale aanbod aan spelen. De maatregelen die lidstaten zouden moeten nemen, zouden bijvoorbeeld moeten omvatten: het opstellen van een „zwarte lijst” en blokkeren van illegale sites, het definiëren van veilige en traceerbare betaalwijzen, maatregelen om financiële operaties te blokkeren en een absoluut verbod op illegale reclame. In dit verband moet worden benadrukt dat de doeltreffendheid van deze maatregelen sterk afhangt van hun gezamenlijke effect, waarmee de impact op illegale exploitanten kan worden vergroot.

4.3.6

In elke lidstaat zou een regelgevende instantie moeten worden opgericht die over specifieke bevoegdheden beschikt om ervoor te zorgen dat de Europese en nationale normen inzake consumentenbescherming en bestrijding van illegale spelen ten uitvoer worden gelegd en dat hierop toezicht wordt uitgeoefend. Het bestaan van nationale regelgevende instanties is een voorafgaande voorwaarde om coördinatie en doeltreffende administratieve samenwerking tot stand te brengen. Lidstaten moeten erop toezien dat dit mogelijk is binnen hun regelgevingsysteem, dat bepaald wordt door hun specifieke nationale kenmerken en regelgevingskader. Het EESC zou graag zien dat elke lidstaat aan zijn regelgevende instantie de taak toekent om de criteria voor concessies op de binnenlandse markt vast te stellen.

4.3.7

Aan consumenten in de EU moeten middelen worden aangereikt om in alle lidstaten illegale sites te onderscheiden van legale sites, dit ook met het oog op de mogelijkheid om klachten in te dienen. Het EESC beveelt de individuele lidstaten dan ook aan om alle exploitanten met een toelating voor het aanbieden van onlinespelen te verplichten op een goed zichtbare plaats op hun site permanent hun vergunningsnummer te vermelden, evenals een aanduiding van de nationale regelgevende instantie dat de exploitant in de betrokken lidstaat over een vergunning beschikt.

4.3.8

Het EESC vraagt om d.m.v. regelgeving zo veel mogelijk garanties te bieden om minderjarigen te beschermen, via geschikte instrumenten om leeftijden na te gaan en via daadwerkelijk toezicht hierop door de exploitanten. Ouders moeten bewust worden gemaakt van de gevaren van internetgebruik en van de mogelijkheden van softwarefilters thuis. Er moeten voldoende garanties worden geboden ter bescherming van zwakke personen die veel tijd in huis doorbrengen: gepensioneerden, huisvrouwen en werklozen.

4.3.9

Door de huidige crisis gaan steeds meer mensen online spelen, in de illusie dat hun economische problemen zo op eenvoudige wijze kunnen worden opgelost. Dit leidt echter tot hogere risico's voor het psychische evenwicht, aangezien er afhankelijkheid en obsessief-compulsieve gedragingen worden ontwikkeld. Om dit tegen te gaan beveelt het EESC aan om een deel van de belastingen op spelen te gebruiken voor voorlichtingscampagnes, preventie en therapeutische behandelingen van gokverslaving.

4.3.10

Positief is de doelstelling van de Commissie om een aanbeveling uit te brengen – hoewel een krachtiger en meer bindend optreden te verkiezen zou zijn – over verantwoorde reclame voor gokspelen, ter aanvulling op de richtlijn inzake oneerlijke handelspraktijken en om correcte informatie voor de consument te garanderen. Wanneer op dit vlak wordt opgetreden, moeten volgens het EESC zeker maatregelen tegen illegale exploitanten worden genomen, bijvoorbeeld een reclameverbod voor exploitanten die aanbiedingen doen maar geen vergunning van de nationale regelgevende instantie hebben van het land waar de consument woont.

4.3.11

Aan de ene kant is het nodig toegelaten spelen onder toezicht uit te breiden (zodat het spelaanbod in de legale circuits het publiek beter kan aanspreken), aan de andere kant moet spelverslaving zo veel mogelijk worden beperkt. Er dient dus een juist evenwicht te worden gevonden.

4.3.12

Reclame zou aan meer verantwoordelijkheidszin en reglementering moeten worden onderworpen, vooral ter bescherming van minderjarigen. Reclame is immers niet enkel erg schadelijk voor de gezondheid – in het bijzonder de psychische gezondheid – maar ze is ook bedrieglijk en schetst een vertekend beeld, aangezien ze mensen laat denken dat onlinespelen „normaal” zijn en ongezonde sociale gedragingen er dus door worden versterkt.

4.3.13

Niettegenstaande het project Alice Rap (14) zijn er nog geen betrouwbare gegevens beschikbaar over de aard en de typologie van de ziekten die met gokken verband houden. Volgens het EESC is het nodig om het fenomeen van verslaving en aanverwante ziekten permanent te volgen en zo passende gegevens te verzamelen om de nationale wetgever en de EU in staat te stellen doeltreffende maatregelen te nemen om dit probleem te bestrijden en te voorkomen.

4.4.1

Soms worden in onlinespelen grote winsten of grote verliezen gerealiseerd, wat op witwasoperaties zou kunnen wijzen. Deze problemen rond de opsporing hiervan moeten worden aangepakt door de betrokkenen op voorhand te identificeren en voor elke speler een unieke spelersaccount in te voeren.

4.4.2

Identiteitsdiefstal is een omvangrijk probleem dat niet louter met onlinegokspelen verband houdt, maar met het volledige systeem van gegevensverwerking en –uitwisseling zoals die online en per e-mail plaatsvinden.

4.4.3

De toevalsgeneratoren (random number generators) moeten aan strenge certificering worden onderworpen, zodat ze het beginsel van de onzekerheid respecteren en tegelijkertijd garanderen dat de gecontroleerde gebeurtenis de enig mogelijke is en dat manipulatie uitgesloten is. Zo kunnen spelers worden beschermd en worden de nationale winstnormen correct toegepast.

4.4.4

Om ervoor te zorgen dat programma's voor onlinegokspelen veiliger zijn, stelt het EESC voor op EU-niveau een gemeenschappelijke minimumcertificering in te voeren, verricht door gespecialiseerde externe instanties en met gelijke normen en parameters, zodat ook illegale offshorespelen kunnen worden geïdentificeerd en verhinderd.

4.4.5

Een manier om de speltoegang te beschermen kan bestaan in de individualisering van IP-adressen (internet protocol addresses). Technisch is het immers mogelijk, als iemand in een bepaalde lidstaat een spel probeert te spelen via IP-systemen van een andere lidstaat, dit spel te blokkeren.

4.4.6

Aangezien onlinegokspelen gevoelig zijn voor problemen m.b.t. witwas- en fraudepraktijken, is het wenselijk dat het grote aantal door exploitanten opgeslagen gegevens en gegevensstromen ter beschikking kunnen worden gesteld van de instanties die de openbare orde beschermen. Deze gegevens en gegevensstromen kunnen dan worden vergeleken met andere gegevens, zodat het toezicht erop wordt bevorderd.

4.5.1

Weddenschappen m.b.t. vervalste partijen en wedstrijden zijn een specifieke vorm van fraude, die ingaat tegen de belangen van sportverenigingen, supporters, consumenten en exploitanten van legale gokspelen.

4.5.2

De Commissie is het eens met de suggestie van het EESC om een coördinatiekader vast te stellen voor de inspanningen van alle betrokken partijen, zodat het probleem in zijn algemeenheid kan worden aangepakt en middelen niet dubbel worden ingezet. De Commissie wijst erop dat het nodig is dat er beter wordt samengewerkt tussen exploitanten van weddenschappen, sportorganisaties en bevoegde overheden (met inbegrip van de overheden die bevoegd zijn voor gokspelregelgeving op nationaal en internationaal niveau).

4.5.3

Het EESC herhaalt zijn aanbeveling om een systeem in te voeren dat niet louter beperkt is tot het ontvangen van verklaringen inzake verdachte sportevenementen, maar waarin ook preventieve, educatieve en dwingende maatregelen worden opgenomen om het fenomeen op doeltreffende wijze te bestrijden.

4.5.4

Het EESC verwelkomt het Commissie-initiatief om voor 2014 een aanbeveling goed te keuren over goede praktijken inzake voorkoming en bestrijding van wedstrijdvervalsing bij weddenschappen, al is het gekozen wetgevingsinstrument niet krachtig genoeg. Wedstrijdvervalsing is in strijd met het beginsel dat sportcompetities eerlijk moeten zijn en, hoewel het in alle lidstaten een misdrijf is, valt er een stijging op te tekenen van ongeoorloofde praktijken of praktijken die vermoedelijk ongeoorloofd zijn. Het is dus nodig krachtiger op te treden in de strijd tegen wedstrijdvervalsing, door de instrumenten, vaardigheden en middelen van de lidstaten onderling en op EU-niveau te combineren.

4.5.5

Het EESC verzoekt de lidstaten, mochten ze daartoe nog niet zijn overgaan, omkoping in de sport, wedstrijdvervalsing en manipulatie van sportresultaten als misdrijven te beschouwen en dus strafbaar te stellen. Het EESC vraagt de Commissie samen met de lidstaten voor deze strafrechtelijke overtredingen gemeenschappelijke definities vast te leggen.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/55

1.1.1

Europa maakt een grote economische en sociale crisis door waarvan de gevolgen in alle geledingen van de samenleving voelbaar zijn.

1.1.2

Steun voor het behoud van ondernemingen is één van de maatregelen die de Unie heeft getroffen om uit de impasse te geraken. Faillissementen hebben namelijk meer dan alleen maar negatieve gevolgen voor de betrokken ondernemingen; ze tasten algemeen de economie van de lidstaten aan, en meer in het bijzonder de burger in zijn hoedanigheid van belastingbetaler, werknemer en werkgever.

1.1.3

Het EESC onderschrijft de doelstellingen in de mededeling van de Commissie, hoewel de daar beschreven „tweede kans” volgens het EESC bestemd moet zijn voor ondernemers die van hun mislukking geleerd hebben en op basis van een herzien bedrijfsplan opnieuw van start kunnen gaan.

1.1.4

Het steunt eveneens het voorstel voor een verordening, waarvan het echter het gebrek aan ambitie betreurt.

1.1.5

Er is immers nog veel denkwerk en concrete actie geboden voor het behoud van de rechten van schuldeisers, waarbij ook gezorgd moet worden voor een evenwicht tussen de belangen van de ondernemer en de werknemers, herstructurering van ondernemingen, het voorkomen van forum shopping en verbetering van de coördinatie van insolventieprocedures van groepen van ondernemingen.

1.2.1

Volgens het EESC is het denkwerk voor een wezenlijke harmonisatie van het insolventierecht voor ondernemingen interessant, ook al is het teleurstellend dat een doeltreffend antwoord op de economische en sociale crisis die ondernemingen en burgers doormaken, ontbreekt.

1.2.2

Het ziet meer in het begrip fresh start, het centrale begrip in het insolventierecht van de VS, dan in de door de Commissie bepleite „tweede kans”. Het nodigt de Commissie dan ook uit om na te gaan wat dit begrip voor het Europese insolventierecht kan betekenen.

1.2.3

Het meent tevens dat de werknemer beter beschermd moet worden en beschouwd moet worden als preferent schuldeiser.

1.2.4

Ook over misplaatste steun aan ondernemingen in moeilijkheden moet worden nagedacht; het EESC merkt op dat de aansprakelijkheid hiervoor bij andere personen kan liggen dan de banken. De Commissie wordt daarom verzocht deze situatie op haar waarde te schatten.

1.2.5

Sancties in het insolventierecht zijn ongewenst omdat daardoor de juridisering van insolventieprocedures zou toenemen en de behandeling van procedures meer tijd in beslag zou nemen.

1.2.6

Stelselmatig beroep doen op de gerechtelijke instanties lijkt het EESC niet de beste oplossing Het verzoekt de Commissie na te denken over het idee om nieuwe instanties in te stellen, die bijv. gelieerd zijn aan de economische sector, waarvan de pluridisciplinaire samenstelling (economisch, financieel, juridisch) in staat zou zijn de ondernemingen snel te begrijpen en hun te helpen om de financiële problemen op te lossen.

1.2.7

Tot slot roept het de Commissie op om te kijken naar de voorstellen voor harmonisatie van het statuut van curator, zoals geformuleerd in de resolutie van het Europees Parlement van 11 oktober 2011 (1).

1.3.1

Het EESC steunt het voorstel voor een verordening, hoewel het beperkt is tot procedurele regels en niet gericht op harmonisatie van de vigerende nationale rechtsregels in geval van insolvabiliteit van ondernemingen.

1.3.2

Het is ingenomen met de verplichting dat de lidstaten de regels inzake publiciteit moeten verbeteren aan de hand van een elektronisch register met relevante gerechtelijke besluiten omtrent grensoverschrijdende insolventiezaken, en met de onderlinge koppeling van nationale insolvabiliteitsregisters.

1.3.3

Het verzoekt de Commissie niettemin om ervoor te zorgen dat de werklast, de kosten en de vertaaltermijnen de procedures niet vertragen, want snelheid is een onmisbare voorwaarde voor geslaagde procedures.

1.3.4

Het steunt de integratie van civiele procedures voor overmatige schulden, maar zij zou niet negatief uit mogen pakken voor particuliere schuldenaars. Voor ondernemingen opgezet recht, bedoeld om te voldoen aan de commerciële eisen, is immers per definitie minder beschermend dan consumentenrecht. Het beveelt de Commissie aan om in dit verband zeer waakzaam te zijn.

1.3.5

Tot slot verzoekt het de Commissie erop te letten dat bij gebruik van de delegatieprocedure ter wijziging van de bijlagen bij de verordening, rekening wordt gehouden met artikel 290 VWEU, alsook met de jurisprudentie over het begrip „essentiële maatregelen”.

2.1.1

De initiatieven in dit wetgevingspakket zijn onderdeel van de reactie van de EU op de economische en sociale crisis die Europese ondernemingen en burgers doormaken. Het doel is ondernemingen te helpen overleven en een tweede kans te bieden aan ondernemers die met insolventie te kampen hebben.

2.1.2

De Commissie kiest ervoor Verordening (EG) nr. 1346/2000 (2) van de Raad van 29 mei 2000, de zgn. Insolventieverordening, hoofdzakelijk te wijzigen voor wat betreft de regels van het internationaal privaatrecht die gelden voor grensoverschrijdende insolventieprocedures, en om een raadpleging te houden, op basis van de mededeling over „Een nieuwe Europese aanpak van faillissementen en insolventie”.

2.1.3

Het EESC heeft besloten zich in één advies over beide documenten uit te spreken.

2.2.1

Ervan uitgaand dat de insolventieverordening van 29 mei 2000 verouderd is, en gelet op de vijf struikelblokken daarvan (4), stelt de Commissie voor deze tekst te herzien.

2.3.1

Terecht wordt in de mededeling gesteld dat het verordeningsvoorstel van 12 december 2012 zich beperkt tot actualisering van de insolventieverordening van 29 mei 2000; de mededeling betreft dus de erkenning en coördinatie van procedureregels die gelden voor nationale gevallen van insolventie, zonder de nationale rechtsregels voor insolventie van ondernemingen te harmoniseren.

2.3.2

De mededeling tracht dit gebrek te verhelen door opties aan te bieden voor een wezenlijke harmonisatie van het insolventierecht voor ondernemingen, met dien verstande dat uitsluitend grensoverschrijdende insolventie aan de orde komt.

3.1.1

De nieuwe aanpak is gebaseerd op de noodzaak om ondernemers een tweede kans te bieden en om werkgelegenheid te behouden.

3.1.2

Het EESC op zijn beurt meent dat faillissementen, evenals overigens de oprichting van een onderneming, deel uitmaken van de economische levenscyclus en marktdynamiek. Op grond daarvan zou het onjuist zijn om ze te beschouwen als een tot elke prijs te vermijden kwaad.

3.1.3

In dit verband vindt het EESC dat de door de Commissie geopperde „tweede kans” ten goede moet komen aan ondernemers die lering hebben getrokken uit hun eerdere mislukking en die in staat zijn op basis van een herzien ondernemersplan er bovenop te komen.

3.1.4

Het EESC benadrukt ook dat faillissementen interne oorzaken kunnen hebben, zoals slecht beheer, maar ook externe oorzaken, die het gevolg zijn van even buitensporige als slecht afgestemde regelgeving. Zo gezien is ook de staat deels verantwoordelijk voor faillissementen, in zijn hoedanigheid van wetgever, maar ook als aanbestedende dienst van overheidsopdrachten (5).

3.1.5

Het ziet meer in het begrip fresh start, het centrale begrip in het insolventierecht van de VS (6), dan in de door de Commissie bepleite „tweede kans”. De fresh start is een eerder cultureel dan juridisch concept waarbij de schuldenaar onder bepaalde voorwaarden ontslagen wordt van zijn persoonlijke aansprakelijkheid voor zijn schulden. De fase van het gerechtelijke besluit tot faillissement van de onderneming wordt zo vermeden en de schuldenaar kan een nieuw project beginnen zonder als gefailleerde te worden aangeduid.

3.1.6

De mededeling wekt daarentegen met „tweede kans” de indruk dat de activiteit wordt voortgezet. Het zou volgens het EESC echter contraproductief zijn om kunstmatig verder te gaan met bedrijven door ze een tweede kans te geven, terwijl de ervaring heeft geleerd dat het gekozen model niet levensvatbaar was.

3.1.7

Een dergelijke aanpak schaadt het vertrouwen van schuldeisers en leveranciers, en tot slot is gezonde mededinging tussen economische actoren hiermee evenmin gebaat.

4.1.1

De uiteenlopende nationale insolventiebepalingen zijn met name voor ondernemingen die grensoverschrijdend actief zijn, een bron van concurrentienadelen die het economisch herstel in de weg kunnen staan.

4.1.2

Deze verscheidenheid zet aan tot forumshopping en leidt bijgevolg tot een zwakkere interne markt.

4.1.3

Het EESC sluit zich dan ook aan bij het Europees Parlement (7), dat een harmonisatie van bepaalde gebieden van het insolventierecht wenst.

4.1.4

Het verzoekt de Commissie ook, op basis van artikel 50 en 81, lid 2, of artikel 114 van het VWEU, om een of meer wetsvoorstellen voor te leggen voor een daadwerkelijk Europees insolventiekader voor ondernemingen, die zich niet beperken tot eenvoudige procesregels voor het internationale privaatrecht.

4.1.5

Insolvabiliteit heeft namelijk meer dan alleen maar negatieve gevolgen voor de betrokken ondernemingen; ze tast algemeen de economie van de lidstaten aan, en meer in het bijzonder de burger in zijn hoedanigheid van belastingbetaler, werknemer en werkgever.

4.2.1

Oorspronkelijk uitsluitend gericht op schadeloosstelling van de schuldeisers is het accent van collectieve procedures geleidelijk verschoven naar het behoud van de onderneming en werkgelegenheid en de aanzuivering van de schulden. Meer recent neigt de wetgever in Europa ertoe problemen voor de onderneming te voorkomen voordat betalingsverplichtingen niet meer kunnen worden nagekomen.

4.2.2

De schuldeiser huivert ervoor een collectieve procedure tegen de schuldenaar te openen, omdat hij niet weet of de verschuldigde bedragen betaald zullen worden. Eerste frustratie is dat na opening van een collectieve procedure de schuldenaar niet vervolgd mag worden voor schulden die zijn ontstaan voor het besluit tot opening van de procedure en dat lopende vervolgingen worden opgeschort. Elke schuldeiser moet zijn vordering dus binnen de wettelijke termijn aangeven (8).

4.2.3

Tweede frustratie van de schuldeiser is dat in de praktijk, in geval van ontoereikende activa, de schuldeiser vaak wordt voorgesteld om tijdens de procedure te kiezen voor directe betaling en af te zien van een aanzienlijk deel van de vordering, of voor een spreiding van de schuld over een bepaalde periode.

4.2.4

De ideale schuldeiser voorziet dus elke vorm van insolventie, bijvoorbeeld door bepaalde verrichtingen bij afsluiting van het contract veilig te stellen, door garanties van een derde (9) te eisen, of waarborgen, onderpanden of hypotheken op de activa van de onderneming (10).

4.3.1

In geval van een faillissement zijn de werknemers het eerste slachtoffer. Over de salarissen zijn vóór het sluiten van de balans niet altijd afspraken gemaakt en hun persoonlijke financiële toestand is hachelijk in deze periode van onrust.

4.3.2

Bij opening van een collectieve procedure wordt vaak een vertegenwoordiger van de werknemers gekozen, wiens taak het is om de informatie over de vorderingen op salarissen na te gaan. Hij vormt, naast de gebruikelijke vertegenwoordigende instanties van werknemers binnen een onderneming, de verbinding voor de informatie tussen het personeel, de rechtbank en de bij de procedure betrokkenen.

4.3.3

De vóór opening van de collectieve procedure aan werknemers verschuldigde salarissen moeten als passiva van de onderneming beschouwd worden. Maar deze algemene maatregel is in feite heel zwak, vanwege de verschillen tussen de nationale wetgevingen en praktijken. Het gebrek aan harmonisatie in de volgorde van schuldeisers maakt de afloop van collectieve procedures voor de werknemers dus heel onzeker.

4.3.4

Het EESC meent dat werknemers betere bescherming verdienen en erkend moeten worden als preferent schuldeiser; in dit verband is een harmonisatie van deze bescherming welkom.

4.4.1

De commerciële praktijken van bepaalde financiële instellingen kunnen leiden tot steun aan ondernemingen die zich in een uitzichtloze situatie bevinden. Aldus wekken zij de schijn van solvabiliteit, hetgeen schadelijk is voor gezonde mededinging op de markt, alsook een smet op het blazoen van de bankensector.

4.4.2

Het EESC benadrukt dat de aansprakelijkheid voor misplaatste steun ook bij andere personen kan liggen dan de banken, met inbegrip van de overheid. Nationale rechters menen overigens dat ook bepaalde leveranciers of klanten van de onderneming aansprakelijk kunnen zijn als zij door hun houding onrechtmatig een onderneming steunen waarvan zij weten dat zij niet meer te redden valt.

4.4.3

Deze omstandigheden moeten ook op hun juiste waarde worden geschat om het insolventierecht van ondernemingen te harmoniseren.

4.5.1

De meeste faillissementen hebben een objectieve oorzaak, waarbij geenszins sprake is van frauduleus gedrag van de bedrijfsleiding.

4.5.2

Het verschijnsel frauduleus faillissement zou daarom bijna uit het oog worden verloren. De Commissie verwijst er overigens in haar mededeling (11) naar en stelt voor onderscheid te maken tussen eerlijke en frauduleuze faillissementen. Als een schuldenaar bewust of op onverantwoorde wijze wettelijke bepalingen niet naleeft dan moet dat volgens de Commissie civiel- of zelfs strafrechtelijke sancties kunnen hebben. Daartoe dienen de liquidatieprocedures voor eerlijke faillissementen te worden versneld.

4.5.3

Het EESC is ervan overtuigd dat harmonisatie van de bevrijdingstermijn en een redelijk korte duur hiervan passend zijn, met name met het oog op de werknemers; het blijft echter terughoudend tegenover het onderscheid in liquidatieprocedures op grond van de eerlijkheid van de leidinggevenden, want hierdoor zou de juridisering van de insolventieprocedures toenemen, die een strafrechtelijk karakter zouden krijgen. Verder zou de behandeling van de procedures meer tijd in beslag nemen.

4.5.4

Dergelijke sancties in het insolventierecht zijn ongewenst. Volgens het EESC moet de frauduleuze aard van een faillissement in een andere dan de insolventieprocedure worden vastgesteld.

5.1

Het EESC is ingenomen met de uitbreiding van het toepassingsgebied van de verordening door opname van hybride procedures, procedures voor pre-insolventie, procedures voor kwijting van schulden, alsook de procedures voor natuurlijke personen.

5.2

Verheugend is ook de verduidelijking van de omstandigheden die de veronderstelling kunnen ontkrachten dat de plaats van de voornaamste belangen de plaats van de statutaire zetel is.

5.3

Positief is voorts de verbetering van de procedures die het interventiegebied omschrijven van bevoegde rechters voor vorderingen die rechtstreeks uit een insolventieprocedure voortvloeien of die daarmee nauw verbonden zijn, zoals vorderingen tot nietigverklaring.

5.4

Secundaire procedures zijn niet meer per se liquidatieprocedures en de opening hiervan kan gweigerd worden als ze niet nodig zijn ter bescherming van de belangen van de lokale schuldeisers. Ook dit is een verbetering van de verordening, evenals de uitbreiding van de samenwerking tussen hoofd- en secundaire procedure.

5.5

Interessante ideeën zijn voorts de verplichting voor lidstaten om de regels voor publiciteit te verbeteren door via een elektronisch register, dat voor iedereen toegankelijk is, de besluiten van gerechtelijke instanties bekend te maken inzake grensoverschrijdende insolventiezaken en de nationale insolventieregisters onderling te koppelen.

5.6

Het EESC plaatst echter vraagtekens bij de werklast, de kosten en de vertaaltermijnen, en wijst erop dat snelheid een onmisbare voorwaarde voor het succes van de procedure is.

5.7

Tot slot is het ingenomen met de bepaling dat rechters en curatoren moeten samenwerken in insolventieprocedures ten aanzien van de leden van één en dezelfde groep van ondernemingen, omdat de curatoren zo doeltreffender te werk kunnen gaan.

6.1

Het EESC heeft twijfels bij de coördinatie tussen Verordening (EG) nr. 1215/2012 van 12 december 2012 (12), die Verordening (EG) nr. 44/2001 inzake de bevoegdheid van nationale rechtbanken moet vervangen, en de gevolgen van vonnissen in de Europese Unie, de zgn.„verordening Brussel I”. Het vraagt zich af of overweging 6 in het voorstel voor de insolventieverordening de verdeling van de bevoegdheden, voortvloeiende uit de jurisprudentie Gourdain (13) wel toereikend verduidelijkt. Deze jurisprudentie lijkt immers een beperkende interpretatie te geven, terwijl bepaalde vorderingen die onder de geldigheid van de verordening van Brussel I zijn ingediend, bepalend zijn voor de insolventieprocedure. Bijv.: een al dan niet aanwezig beding van eigendomsvoorbehoud is doorslaggevend voor de vaststelling van de omvang van het vermogen van de schuldenaar. Het beding is van belang in verband met de doelstelling om in moeilijkheden verkerende ondernemingen te redden, omdat herstel van het vermogen aan de basis ligt van het herstel van de vermelde ondernemingen.

6.2

Betreffende de samenwerking tussen curatoren had de Commissie kunnen voorstellen om artikel 31 te wijzigen door meer aan te dringen op de invoering van memoranda van overeenstemming tussen curatoren. De uiteenlopende statuten van curatoren in de lidstaten staan immers hun professionele samenwerking in de weg.

6.3

De uitwisselingen tussen curatoren en rechters zouden in de eerste plaats de inventaris moeten betreffen, de passiva van de schuldenaar, de indiening en controle van schuldvorderingen, alsook de gecoördineerde collectieve regeling van de schuldeisers die in de besproken plannen voorkomt.

6.4

Tot slot benadrukt het EESC dat de Commissie overweegt de delegatieprocedure te gebruiken om de bijlagen bij de verordening te wijzigen, waarbij het om essentiële maatregelen lijkt te gaat, zoals het begrip collectieve procedure of de lijst van personen die als curator optreden.

7.1

Harmonisatie van de insolventiecriteria is geboden. In sommige lidstaten is immers een insolventieprocedure pas mogelijk als vaststaat dat een schuldenaar insolvent is, terwijl in andere lidstaten „waarschijnlijke insolventie in de nabije toekomst” voldoende is.

7.2

Deze verschillen zetten aan tot forum shopping en zouden dus beëindigd moeten worden.

7.3

Het rechtszekerheidsvereiste noopt ook tot harmonisatie van de regels voor de indiening van vorderingen.

8.1

Het Comité staat achter dit voorstel van de Commissie, zoals geformuleerd in de nieuwe overweging 9 (14).

8.2

De inhoud van overweging 9 en 10 van de „insolventieverordening” van 29 mei 2000 leent zich daar uitstekend voor (15).

8.3

Daarom zou deze integratie niet ongunstig uit moeten pakken voor particuliere schuldenaars. Voor ondernemingen opgezet recht, bedoeld om te voldoen aan de commerciële eisen, is immers per definitie minder beschermend dan consumentenrecht. Het EESC roept de Commissie dan ook op om in dit verband zeer waakzaam te zijn.

8.4

Het roept de Commissie tevens op na te denken over harmonisatie van het insolventierecht voor particulieren door rekening te houden met de belangen van de consument.

9.1

De nationale verschillen in statuten en bevoegdheden van curatoren staan de goede werking van de interne markt in de weg staan doordat zij grensoverschrijdende insolventieprocedures nodeloos ingewikkeld maken (16).

9.2

Ter wille van de ondernemingen en het economisch herstel dient er snel een harmonisatie te komen van de algemene aspecten van de eisen in verband met de bevoegdheden en taken van de curator. Het EESC sluit zich dan ook aan bij het Europees Parlement (17) om de volgende opties aan te bevelen:

9.3

De Commissie zou dus verder moeten gaan dan wat zij voorziet in artikel 31 van het verordeningsvoorstel, dat zich beperkt tot bevestiging van de praktijk en een verwijzing naar de samenwerking tussen de curator van de hoofdprocedure en de curator van de secundaire procedure.

10.1

Door stimulering van onderhandelingsprocedures zouden plannen voor herstructurering van ondernemingen sneller en doeltreffender worden.

10.2

De gemiddelde termijn hiervan en het in de EU algemeen vastgestelde percentage geslaagd afgewikkelde faillissementen pleiten immers voor goedkeuring van deze benadering.

10.3

Het stelselmatig beroep doen op de rechter lijkt het EESC overigens niet per se de beste oplossing.

Het steunt daarom het idee om nieuwe instanties in te stellen, die bijv. gelieerd zijn aan de economische sector, waarvan de pluridisciplinaire samenstelling (economisch, financieel, juridisch) in staat zou zijn de ondernemingen snel te helpen om de financiële problemen op te lossen.

10.4

Dit systeem bestaat al in diverse landen en zou algemeen tot andere lidstaten kunnen worden uitgebreid.

10.5

Tot slot zou het zinvol zijn als de Commissie regelmatig statistieken zou publiceren over gevallen van insolventie die onder de „insolventieverordening” vallen om de doeltreffendheid van de ingevoerde regeling te kunnen beoordelen.

—

een beperkt toepassingsgebied;

—

aanhoudende forumshopping ten gevolge van een onsamenhangende toepassing van het begrip „centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar”;

—

gebrek aan coördinatie tussen de hoofdinsolventieprocedure en de secundaire procedure;

—

ontoereikende publiciteit over insolventieprocedures;

—

juridisch vacuüm ten aanzien van insolvabiliteit van multinationale groepen;

—

de Commissie gaat uit van de 134 reacties op een op 29 maart 2012 begonnen openbare raadpleging, de conclusies van een studie van vergelijkend recht, uitgevoerd door de universiteiten van Heidelberg en Wenen, alsook van een effectbeoordeling van diverse scenario's voor hervormingsopties, om oplossingen voor te stellen voor de vijf genoemde manco's, in een voorstel voor een verordening van de Raad inzake insolventieprocedures.

19.9.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 271/61

1.1

De mededeling en de voorstellen die zij bevat verdienen de nodige aandacht.

1.2

Het EESC is het met de Commissie eens dat strengere regels nodig zijn om bepaalde agressieve verkooppraktijken van bedrijven die gegevensbankdiensten aanbieden te verbieden en aan exemplarische en ontmoedigende sancties te onderwerpen.

1.3

Aangezien een standpuntbepaling hierover niet langer uitstel duldt en de genoemde verkooppraktijken de economie veel schade toebrengen, zou het een goede zaak zijn dat de Commissie meteen komt met een wetsvoorstel dat geheel en al aan dit onderwerp is gewijd en op een effectbeoordeling is gebaseerd.

1.4

Om te zorgen voor meer uniformiteit en effectiviteit in de toepassing van de voorgestelde regelgeving door de lidstaten zou er in dit verband een eventueel via gedelegeerde handelingen uit te werken kaderverordening moeten worden vastgesteld.

1.5

Gezien de aard van het onderwerp zou de rechtsgrond niet beperkt mogen blijven tot de Verdragsbepalingen over de voltooiing van de interne markt en zou de voorgestelde regelgeving niet alleen op grensoverschrijdende transacties betrekking moeten hebben.

1.6

Verder dient voor ogen te worden gehouden dat veel van deze praktijken een trans-Europees karakter hebben, wat betekent dat gecoördineerde maatregelen in internationaal verband nodig zijn.

1.7

De beste manier om te zorgen voor solide regelgeving om misleidende marketingpraktijken te verbieden zou echter een gelijktijdige herziening van de Richtlijnen 2006/114/EG en 2005/29/EG zijn, voor zowel B2B-relaties als B2C-relaties, waarbij de specifieke kenmerken van elk type binnen een overkoepelend kader tot hun recht blijven komen. De Commissie zou dit op korte termijn ter hand moeten nemen.

1.8

De Commissie doet er goed aan aanvullende maatregelen uit te werken en uit te laten voeren die gericht zijn op betere voorlichting en verspreiding, meer samenwerking tussen bestuurlijke autoriteiten, publiek-private platforms en organisaties die stakeholders vertegenwoordigen, en betere mechanismen om snel een eind te maken aan de gewraakte praktijken en eventuele schade te vergoeden. Wat dit aangaat zou het Europese juridische systeem voor groepsacties, dat 30 jaar geleden werd aangekondigd en daarna voortdurend op de lange baan is geschoven, nu onmiddellijk moeten worden ingevoerd.

1.9

Het EESC wil enkele van zijn leden – die deel uitmaken van een van de drie belangengroepen waaruit het EESC bestaat en als vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld de nodige ervaring hebben en uitstekend gekwalificeerd zijn – graag een bijdrage laten leveren aan de toekomstige werkzaamheden op dit gebied.

2.1

Voor de handelsbetrekkingen tussen bedrijven zijn er elementaire regels die absoluut in acht moeten worden genomen, omdat anders de concurrentie wordt verstoord en de markt niet goed functioneert. Houdt men zich niet vrijwillig aan die regels, dan moet inachtneming ervan worden afgedwongen.

2.2

De mededeling bevat een aantal maatregelen om bepaalde misleidende marketingpraktijken van reclamebureaus, en dan vooral bedrijven die gegevensbankdiensten aanbieden, aan banden te leggen.

2.3

Het doel is een betere bescherming van – voornamelijk kleine en middelgrote – bedrijven tegen met name ongewenste verzoeken om hun gegevens in een databank op te nemen of actueel te houden. Zulke diensten zijn zogenaamd gratis, maar in werkelijkheid worden er elk jaar zonder voorafgaande afspraak kosten voor in rekening gebracht.

2.4

Na een openbare raadpleging kondigt de Commissie nu aan van plan te zijn om Richtlijn 2006/114/EG inzake misleidende reclame en vergelijkende reclame meer stootkracht te geven. De Richtlijn moet bepaalde praktijken, zoals het verdoezelen van de commerciële bedoeling van een reclamemededeling, verbieden en tegelijkertijd zorgen voor een betere toepassing van de normen op praktijken die over de grens plaatsvinden.

2.5

Verder wijst de Commissie op het volgende:

2.6

Volgens de Commissie lijden bedrijven die van dit soort praktijken de dupe worden jaarlijks zo'n 1 000 à 5 000 euro schade.

3.1.1

In een eerder advies erkende het EESC al dat reclame, in al haar vormen, een belangrijke rol speelt, die treffend wordt omschreven door de International Advertising Association (IAA): reclame zorgt voor de verspreiding van innovatie, zet aan tot creativiteit en kan een vorm van amusement zijn; reclame stimuleert de concurrentie en vergroot het aantal keuzemogelijkheden (1).

3.1.1.1

Hoewel sommige reclamebureaus zich echter schuldig maken aan onheuse publicitaire praktijken en klanten aan zich proberen te binden, zou de Commissie duidelijker moeten stellen dat veel klachten over misleidende praktijken weliswaar betrekking hebben op zulke bureaus, maar dat dit niet automatisch betekent dat de praktijken op zichzelf, zelfs als het gaat om gegevensbankdiensten, illegaal zouden zijn of niet van essentieel belang voor bedrijven die zich op die manier in de kijker spelen.

3.1.2

De mededeling is relevant en komt op een juist moment, al heeft zij wel vooral betrekking op de problemen die ontstaan door het werven van klanten voor gegevensbankdiensten.

3.1.3

Terecht onderstreept de Commissie het landsgrenzen overschrijdende karakter van het probleem en wil zij niet alleen zorgen voor een adequate regelgeving, maar ook voor een goede uitvoering hiervan en voor een juiste controle en sanctionering van misleidende praktijken.

3.1.4

Helaas is de mededeling niet voorafgegaan door een effectbeoordeling. Zo'n beoordeling had een krachtiger onderbouwing geleverd voor de voorgestelde opties, waarvan de kosten en baten bovendien niet duidelijk ingeschat en in kaart zijn gebracht.

3.1.4.1

Verder is de effectbeoordeling die de Commissie op 1 maart 2013, tijdens haar onderhoud met belanghebbende partijen, aankondigde er nog steeds niet. Hoewel de reikwijdte en algehele teneur ervan daarom nog niet bekend zijn, zou deze beoordeling een te smalle basis vormen voor een verantwoorde keuze.

3.1.5

Niet alleen wat de juridische interpretatie van een en ander betreft, maar ook als het op een efficiëntere bescherming van bedrijven aankomt vraagt het EESC zich af of datgene wat de Commissie vooral bezighoudt wel kan worden geregeld in de Richtlijn die zij wil herzien.

3.1.5.1

De praktijken waar het om draait, een vorm van commerciële communicatie in de ruime zin des woords, zijn namelijk geen reclame, maar agressieve en frauduleuze verkooppraktijken die passen in de ruimere context van oneerlijke handelspraktijken en zelfs onder het strafrecht vallen.

3.1.5.2

Elke vorm van commerciële communicatie die niet expliciet of impliciet bedoeld is om bepaalde producten of diensten te promoten of die plaatsvindt in het kader van een handelsrelatie en niet de levering van nieuwe producten of diensten ten doel heeft, geldt niet als reclame.

3.1.5.3

In Richtlijn 2005/29/EG wordt een handelspraktijk als misleidend bestempeld als die „gepaard gaat met onjuiste informatie en derhalve op onwaarheden berust of, zelfs als de informatie feitelijk correct is, de gemiddelde consument op enigerlei wijze, inclusief door de algemene presentatie, bedriegt of kan bedriegen ten aanzien van een of meer […] elementen, en de gemiddelde consument er zowel in het ene als in het andere geval toe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen”. Met andere woorden, de definitie van misleidende praktijken heeft niet uitsluitend betrekking op het aan de man brengen van producten of diensten, maar kan ook gelden voor praktijken waarbij het doel om dergelijke zaken aan de man te brengen niet duidelijk is of die in het kader van een handelsrelatie plaatsvinden.

3.1.6

Verder waarschuwt de Commissie in het Groenboek „Oneerlijke handelspraktijken tussen bedrijven in de voorzieningsketen voor voedsel en non-food in Europa (2)” terecht voor het risico dat allerlei EU-maatregelen, gericht op dezelfde groepen en met dezelfde onduidelijke regelingen, elkaar tegenwerken en overlappen, wat alleen maar voor meer verwarring zou zorgen bij de omzetting van rechtshandelingen door de lidstaten (3).

3.1.7

Helaas heeft de Commissie nog geen discussie op gang gebracht over de diverse opties en is hierover ook geen openbare raadpleging gehouden. Zij heeft gekozen voor een optie die wel eens minder gunstig zou kunnen uitvallen voor – met name kleine en middelgrote – bedrijven. Als de Commissie klaarblijkelijk al weet welke optie zij zoals aangekondigd in oktober zal kiezen, heeft het weinig zin om een effectbeoordeling met 5 opties te presenteren.

3.1.8

Aangezien een standpuntbepaling over de kern van de zaak (gegevensbankdiensten) niet langer uitstel duldt, iets waar ook het EP al in studies en resoluties heeft gewezen, en de genoemde verkooppraktijken de Europese economie veel schade toebrengen (4), zou het een goede zaak zijn als de Commissie meteen komt met een wetsvoorstel dat geheel en al aan dit onderwerp is gewijd. Op die manier wordt voorkomen dat bedrijven voortdurend de dreiging van een gerechtelijke procedure in een buitenlands rechtsgebied boven het hoofd hangt, met steeds meer „administratieve kosten” en voortdurend op dreigementen lijkende telefoontjes van incassobureaus.

3.1.8.1

Bovendien zou dit wetsvoorstel niet alleen betrekking moeten hebben op kleine en middelgrote bedrijven, maar eventueel ook op vrije beroepen, ngo's, bibliotheken, particuliere onderwijsinstellingen en zelfs sommige overheidsdiensten die het doelwit zijn van de genoemde praktijken. De definitie van „handelaar” zou dan zo moeten worden uitgebreid dat iedereen eronder valt die doelwit kan worden van deze praktijken en niet beschermd wordt door andere rechtsinstrumenten.

3.1.9

Het was echter zinvoller geweest om misleidende en agressieve handelspraktijken ook onder de definitie van oneerlijke handelspraktijken te laten vallen en de aan Richtlijn 2005/29/EG zwarte lijst uit te breiden tot bepaalde B2B-relaties.

3.1.10

Dat zou ook voor meer harmonisatie hebben gezorgd, omdat de lidstaten dan voor de omzetting van de richtlijn geen nieuwe wetgeving of rechtshandelingen nodig hebben en alleen maar hun bestaande wetten hoeven uit te breiden tot de oneerlijke handelspraktijken. Dat zou borg hebben gestaan voor een goede toepassing van de EU-wetgeving (5).

3.1.11

Bovendien zou de bescherming van kleine en middelgrote bedrijven in de door de Commissie genoemde situaties niet gegarandeerd zijn als Richtlijn 2006/114/EG slechts wordt aangepast op de onduidelijke manier die zij voorstelt. Los van het feit dat deze praktijken agressief en niet misleidend zijn in de zin van Richtlijn 2005/29/EG, vinden zij namelijk plaats binnen een al bestaande handelsrelatie en kunnen ze dus niet als reclame worden aangemerkt.

3.1.12

Onverkort het gestelde in paragraaf 3.1.8 en conform de resolutie van het Europees Parlement over een efficiëntere en eerlijkere detailhandelsmarkt zou de Commissie daarom binnenkort een horizontale aanpak moeten gaan hanteren om te zorgen voor meer samenhang in de regelgeving voor concurrentie en intellectuele en industriële eigendom en voor een uniforme bescherming tegen alle commerciële praktijken op de detailhandelsmarkt en in alle contractuele betrekkingen tussen handelaren.

3.1.13

Conform de in de Small Business Act vastgelegde beleidsprioriteiten dienen DG JUST, DG COMP, DG MARKT en DG ENTR hun maatregelen op dit gebied, en ook bij de beleidsvorming en in wetsvoorstellen, beter te coördineren.

3.1.14

Mocht de Commissie een andere optie kiezen, dan zou het EESC niettegenstaande het voorgaande wel graag zien dat zij precies omschrijft wat zij onder „schadelijkste” misleidende marketingpraktijken verstaat, zodat duidelijk wordt tegen welke handelspraktijken volgens haar de meeste bescherming nodig is.

3.1.15

Ook zou de Commissie duidelijker moeten aangeven welke situaties toegevoegd dienen te worden aan de „zwarte lijst”, die overigens de volle instemming van het EESC heeft. De lijst van absoluut uit te bannen praktijken moet namelijk zo precies en volledig mogelijk zijn. De antwoorden op haar enquête en de bijdragen van diverse betrokken partijen aan de vergadering van 1 maart 2013 bieden de Commissie hiervoor genoeg materaal (6).

3.1.16

In dit verband zou de Commissie ook moeten nadenken over een eventuele grijze lijst van praktijken die in bepaalde concrete omstandigheden op basis van jurisprudentie als illegaal beschouwd zouden kunnen worden.

3.1.17

Los van deze lijsten zou ook duidelijker moeten worden omschreven wat onder misleidende reclame of illegale vergelijkende reclame wordt verstaan. Dat baant de weg voor een systematische aanpak binnen een breed rechtskader en zorgt er aldus voor dat nieuwe oneerlijke praktijken onder de herziene wetgeving vallen.

3.1.18

Onverkort het gestelde in paragraaf 3.1.8 zou het rechtskader van Richtlijn 2005/29/EG te gelegener tijd moeten worden uitgebreid om er met name voor te zorgen dat, zoals het EESC al eerder heeft bepleit, de huidige bescherming van consumenten onder zorgvuldig vast te stellen voorwaarden in gelijke mate gaat gelden voor bepaalde kleine en middelgrote bedrijven wier situatie vergelijkbaar is met die van consumenten. Dit is nu al het geval in sommige lidstaten, en de verenigingen en organisaties die deze bedrijven vertegenwoordigen dringen er terecht op aan (7).

3.1.19

Het gaat om twee verschillende aspecten van dezelfde werkelijkheid, en aangezien de Richtlijnen 2005/29/EG en 2006/114/EG zo nauw met elkaar verband houden en elkaar aanvullen (8) zou er veel bij te winnen zijn als zij tegelijkertijd – en op basis van de recente beoordeling van de eerste Richtlijn (9) – worden herzien.

3.1.20

Uit de aard van deze praktijken en de handelswijze van bedrijven die zich niet aan de regels houden blijkt wel de noodzaak van een collectief rechtsinstrument voor groepsacties dat borg staat voor efficiënte reacties en een betere bescherming van handelaren bij de beslechting van geschillen, niet alleen om een eind te maken aan deze praktijken (10), maar ook om ervoor te zorgen dat eventuele schade wordt vergoed.

3.2.1

De Commissie zou duidelijk moeten maken welke rechtsgrond zij voor de te nemen maatregelen voor ogen heeft en of het hierbij alleen gaat om maatregelen die de voltooiing van de interne markt ten goede komen.

3.2.2

Als rechtsinstrument komt hiervoor bij uitstek een verordening in aanmerking, omdat die garant staat voor meer rechtszekerheid en een effectievere harmonisatie.

4.1

Wat het voorgestelde tijdschema betreft kan het EESC zich vinden in de stappen die de Commissie wil nemen. Het is vooral te spreken over de onmiddellijke oprichting van een netwerk van autoriteiten om de handhaving van de richtlijn inzake misleidende reclame en vergelijkende reclame te intensiveren en informatie te delen.

4.2

Ook is het EESC ingenomen met het voornemen om een samenwerkingsprocedure voor handhaving in te voeren, naar het voorbeeld van de procedure in Verordening nr. 2006/2004 van het Europees Parlement en de Raad betreffende samenwerking tussen de nationale instanties die verantwoordelijk zijn voor handhaving van de wetgeving inzake consumentenbescherming. Op die manier worden de lidstaten verplicht om elkaar op dit gebied te helpen en komen er procedures om na te gaan welke instanties verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de wetgeving. Een en ander laat besluiten van publiek-private platforms, die bijvoorbeeld in Nederland actief zijn, onverlet en sluit niet uit dat organisaties die stakeholders vertegenwoordigen bij de samenwerking worden betrokken.

4.3

Naar het voorbeeld van praktijken op het gebied van consumentenbescherming (11) en geschillenbeslechting zou er een Europees netwerk moeten komen voor steun aan bedrijven bij het beslechten van grensoverschrijdende conflicten, zodat bedrijven die de dupe zijn van fraude op de beste wettelijke aanpak kunnen worden gewezen.

4.4

Verder zijn naast het uitwisselen van goede praktijken ook cursussen en voorlichtingscampagnes nodig om alle bedrijven bewust te maken van de gevaren die zij lopen.

4.5

Omdat de meeste misleidende praktijken online plaatsvinden, en gezien de praktijken van internetdienstverleners en de contractuele betrekkingen op platforms als eBay of op platforms die speciaal zijn opgericht voor handelstransacties, zouden kleine en middelgrote bedrijven bovendien beter en resoluter moeten worden beschermd.

4.6

In het kader van haar vertegenwoordigende rol bij de OESO zou de Commissie rekening moeten houden met de internationale dimensie van deze praktijken (12). De EU en de lidstaten zouden met de OESO moeten spreken over uitbreiding van haar Guidelines for Protecting Consumers from Fraudulent Commercial Practices Across Borders, zodat ook B2B hieronder valt.

EUROPOL zou een project voor onderzoek naar fraude met massamarketing in de EU moeten opzetten: omvang van de financiële schade en aantallen gedupeerden; rol van de grootste, over landsgrenzen heen opererende spelers, en eventueel gebruik van winsten voor andere illegale activiteiten of ondernemingen.

4.7

Ten slotte zou de Commissie moeten aangeven welk budget nodig is om de voorgestelde maatregelen te kunnen uitvoeren.

4.8

Het EESC wil enkele van zijn leden – die deel uitmaken van een van de drie belangengroepen waaruit het EESC bestaat en als vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld de nodige ervaring hebben en uitstekend gekwalificeerd zijn – graag een bijdrage laten leveren aan de toekomstige werkzaamheden op dit gebied.