15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/1

1.1

Ondanks de uiterst delicate en voorlopig onbesliste situatie in het Middellandse Zeegebied is volgens het EESC aan de voorwaarden (1) voldaan om een veelzijdige dialoog te beginnen tussen de Commissie, de lidstaten, de staten die zich hebben aangesloten bij de euromediterrane samenwerking, regionale en lokale overheden en het maatschappelijk middenveld voor de formulering van een mediterrane, macro-regionale strategie (bestaande uit twee delen) die voorziet in de behoeften van de regio en haar internationale concurrentiepositie versterkt.

1.2

Het Middellandse Zeegebied is een bijzonder uitgestrekt gebied met uiteenlopende economische, sociale, politieke en culturele kenmerken, en landen met verschillende structuren en infrastructuren (EU-lidstaten, lidstaten met de status van „toetredingsland”, niet-EU-lidstaten die deelnemen aan de euromediterrane samenwerking). Daarom pleit het EESC voor de formulering van twee vormen van subregionaal beleid (voor het westelijk en oostelijk deel van de regio in kwestie), die elkaar onderling dekken en aanvullen, maar ook stroken met de macro-regionale strategie voor de Ionische en Adriatische Zee.

1.3

Het EESC neemt kennis van de besluiten van de Raad en de uitdrukkelijke instemming van het Parlement, nl. dat een macroregionale strategie geen extra financiering, wetsvoorschriften en nieuwe bestuursorganen met zich mee mag brengen (driemaal nee); wèl is financiering geboden voor technische hulp, het verzamelen van gegevens en het bevorderen van de vereiste structurele projecten.

1.4

Het EESC beschouwt de aanzienlijke middelen die de EU al uitgetrokken heeft voor de financiering van acties en programma's uit de structuurfondsen en financieringsinstrumenten van de EIB bevredigend. Zij moeten transparant, maar ook flexibel worden ingezet. Het EESC steunt voorts de oprichting van een euromediterrane investeringsbank via de EIB, maar ook een open financieringsbeleid van verschillende financiële instellingen (KfW, EBWO, Wereldbank, de Afrikaanse Ontwikkelingsbank en de Islamitische Ontwikkelingsbank).

1.5

Er is onmiddellijk behoefte aan versterking van de subregionale samenwerking, via verbetering van de handels-, toeristische en industriële betrekkingen tussen de landen in het zuidelijke Middellandse Zeegebied.

1.6

De Raad dient de nodige politieke besluiten te nemen voor het onmiddellijk opheffen van knelpunten zodat de Unie voor het Middellandse Zeegebied (UMZ) kan uitgroeien tot een forum voor strategische planning en uitvoering van het nieuwe macroregionale beleid.

1.7

Het EESC meent dat de onmiddellijke goedkeuring door de Raad van de strategie voor de Adriatische en de Ionische regio (conclusies van 23/24 juni 2011) de deur opent naar de invoering van de macroregionale strategie voor het Middellandse Zeegebied.

1.8

Van bijzonder belang acht het EESC de rol van Cyprus en Malta in elke nieuwe strategie die de EU zal uitwerken, maar ook van de andere eilanden in het Middellandse Zeegebied, die in een zeer ongunstige situatie verkeren vanwege hun gebrekkige verbindingen en communicatie met de EU-lidstaten op het vasteland.

1.9

Van groot belang voor het bredere Middellandse Zeegebied acht het EESC de stimulering van de landbouwproductie.

1.10

De scheep- en luchtvaartverbindingen van de landen van het Middellandse Zeegebied onderling en met de rest van de EU zijn volgens het EESC algemeen aan verbetering toe.

1.11

Volgens het EESC kan dit advies de dialoog openen voor de nieuwe macrostrategie van het Middellandse Zeegebied; het Comité biedt de belangrijkste aspecten hiervan ter discussie aan. Het verklaart dat het zich voor dit bijzonder belangrijke thema zal blijven inzetten met nieuwe adviezen, die alle onderwerpen die in dit advies aan de orde komen, nader uiteen zullen zetten en verdiepen.

2.1

Cyprus, dat in de tweede semester van 2012 het voorzitterschap van de EU op zich heeft genomen, heeft prioriteit gegeven aan de voorbereiding van een advies, getiteld: „Macro-regionale strategie voor het Middellandse Zeegebied”, met als speciale invalshoek „Welke voordelen biedt zij voor kleine eiland-staten?”

2.2

De keuze voor het EESC vloeit voort uit de rol die het vervult in de formulering van adviezen met standpunten van maatschappelijke organisaties van de lidstaten, en die aldus de participatieve democratie in de EU versterken.

2.3

De keuze voor het onderwerp volgt op de geslaagde formuleringen van macro-strategische benaderingen voor het Oostzeegebied (2), en op macro-strategieën voor de Donau-regio, voor de Adriatische en de Ionische regio, en de Atlantische Oceaan – aangezien het Middellandse Zeegebied een regio met bijzondere kenmerken en navenante eisen vormt.

2.4

Deze strategie moet uitmonden in samenhangend beleid ter ondersteuning van de landen in de regio bij het aanhalen van hun economische en sociale banden en bij het samenwerken om gemeenschappelijke problemen op te lossen om de regio internationaal concurrerend, welvarend, veilig en ecologisch leefbaar te maken. Een dergelijke macro-strategie moet ook zorgen voor coördinatie van het beleid, de doelstellingen en de acties van de Europese instellingen in samenspraak met de lidstaten, de regio's, plaatselijke sociaaleconomische raden, alsook degenen die zich bezighouden met het Middellandse Zeegebied en met name de kleine en geïsoleerde eiland-staten in de regio.

2.5

Voorts wordt van de strategie een oplossing verwacht van de problemen van de huidige internationale economische crisis, door een hoger ontwikkelingstempo, het scheppen van kansen op werk en de terugdringing van de werkloosheid.

2.6

Daarom wordt in dit advies de als volgt luidende definitie van de Commissie (3) gebruikt voor de macro-regionale strategie: de macroregionale strategie verwijst naar de strategie voor een regio die gebieden in diverse landen omvat of regio's die gemeenschappelijke kenmerken hebben, zoals dezelfde zee- of ander gebied of die met dezelfde kwesties te kampen hebben (ontwikkeling, klimaatverandering, beperkte economische en culturele uitwisseling, enz.) De macro-regionale strategieën omvatten benaderingen die gebruikmaken van reeds bestaande instrumenten, programma's en financiering; deze worden toegepast voor de verwezenlijking van speciale doelstellingen van de macro-strategie van de regio. De macro-regionale strategie is erop gericht om bij de planning publieke en particuliere bronnen te betrekken, zodat het beleid in brede zin afgestemd wordt op de beschikbare financiering (Europees, nationaal of regionaal). Voorts maken de strategieën de convergentie mogelijk van middelen van de regio's en de diverse lidstaten door middel van een gecoördineerd „bestuur” en aan de hand van „wederzijdse voordelen” voor alle betrokken partijen.

2.7

Tegen de achtergrond van het veranderde en bijzonder instabiele politieke en sociale klimaat in de landen van het zuidelijke Middellandse Zeegebied na de opstanden, hanteert de EU jegens hen een nieuwe benadering, „Partnerschap voor democratie en gedeelde welvaart”, die de landen die met behulp van concrete en meetbare doelstellingen werk maken van de vereiste hervormingen, zal belonen (4).

3.1

Gezien de vele, reeds bestaande programma's en initiatieven, zowel voor het Middellandse Zeegebied in brede zin (Europees mediterraan partnerschap, ook bekend als het „Barcelona-proces”), als voor specifiekere regio's in dit gebied, zoals de Ionische en Adriatische Zee (Territoriale samenwerking in het Middellandse Zeegebied via de Adriatisch-Ionische macroregio), dient de nieuwe macrostrategie betrekking te hebben op alle landen in het mediterrane gebied, dat wil zeggen de lidstaten (Portugal, Spanje, Frankrijk, Italië, Griekenland, Cyprus, Slovenië, Malta), en derde landen (Kroatië, Montenegro, Albanië, Turkije, Libanon, Syrië, Palestina, Jordanië, Israël, Egypte, Libië, Algerije, Tunesië en Marokko).

3.2

Alvorens echter het kader van doelstellingen en beleid te beschrijven, moeten de problemen in kaart gebracht worden waarmee de regio kampt.

3.2.1

Op de eerste plaats is het Middellandse Zeegebied, en dan vooral het oostelijk deel daarvan, al eeuwenlang van groot historisch belang; het omvat zowel EU-lidstaten als derde landen die zich in verschillende ontwikkelingsstadia bevinden. Vanwege de eeuwenlange bewoning, exploitatie en intensief verkeer van goederen, personen en vaartuigen (koopvaardij) wordt dit gebied gekenmerkt door grote commerciële en menselijke mobiliteit, maar de economische betrekkingen tussen de landen in de regio blijven heel beperkt; zo zijn er geen directe lucht- en scheepvaartverbindingen tussen de landen van het oostelijke deel van het gebied. Zij die menen dat de Euromediterrane samenwerking helaas beperkt is tot samenwerking tussen de landen van het zuidelijke Middellandse Zeegebied en de EU of tot bilateraal niveau met bepaalde lidstaten, hebben geen ongelijk.

3.2.2

Ten tweede: wegens de economische onevenwichtigheden, de verschillende niveaus van ontwikkeling en welvaart, alsook de frequente spanningen van tegenwoordig, is de mobiliteit van personen uitgegroeid tot permanente economische migratie (al dan niet legaal) (5), met negatieve gevolgen, zowel in de landen van herkomst als de landen van bestemming, met als zeer ernstig aspect de mobiliteit van asielzoekers.

3.2.3

Ten derde blijft het Middellandse Zeegebied een haard van politieke onrust en militaire conflicten vormen, met ongewenst verlies van mensenlevens, vernietiging van eigendom en gevolgen voor economie en handel, alsook voor het milieu. Verder is er, na het uitbreken van de Arabische opstanden, directe behoefte aan een strategie voor het aanhalen van de economische en sociale betrekkingen in de landen in de regio, die, op initiatief van de EU, moet uitgaan van een democratische dialoog met de staten, maar ook met het maatschappelijk middenveld (6), en die aantoont dat de EU daadwerkelijk de volken van het zuidelijke Middellandse Zeegebied (7) ter zijde staat.

3.2.4

Ten vierde is de regio rijk aan vele kostbare grondstoffen, met name energiereserves in de bredere regio van het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Belangrijk feit is de recente ontdekking van nieuwe aardgasreserves, die voor de EU naar verwachting een nieuwe bron van energie kunnen worden die stabieler is. Het is echter zaak om de veiligheid van de zee-, luchtvaart- en andere routes tussen de landen van het Middellandse Zeegebied en de rest van de wereld te garanderen en uit te breiden, met nadruk op de koopvaardij, die voor de regio een belangrijke economische activiteit vormt.

3.2.5

Ten vijfde: eeuwenlange exploitatie van grondstoffen, landbouw, de recente en frequente droogte, overbevissing, alsook druk scheepvaartverkeer hebben geleid tot vervuiling, met schadelijke gevolgen voor het mariene milieu en de kuststreek, en met negatieve gevolgen voor het toerisme. Het boerenbedrijf levert allengs minder producten op van geringere kwaliteit (8), terwijl de rijkdommen van de zee stilaan zijn uitgeput en er sprake is van achteruitgang in de visserij-opbrengst.

3.2.6

Ten zesde: in alle landen van het Middellandse Zeegebied speelt de toerismesector een belangrijke rol voor de werkgelegenheid en de groei; daarom moet bevordering van de samenwerking in de toerismesector tussen de landen in de regio uitgangspunt van de ontwikkelingsstrategie zijn voor het oplossen van grote problemen, met name de seizoensgebondenheid.

3.2.7

Ten zevende: er is sprake van gering gebruik van internettoepassingen, vooral aan de zuidelijke kant van het Middellandse Zeegebied, terwijl onderzoek en innovatie ontbreken. Deze sectoren zijn echter noodzakelijk voor de hedendaagse economie. De connectiviteit tussen de landen in het gebied is zeer beperkt.

3.3

Opgemerkt zij dat de economische, politieke en sociale betrekkingen tussen de landen in Noord-Afrika slecht ontwikkeld zijn; de zogenaamde Euromediterrane samenwerking blijft in de praktijk dus beperkt tot samenwerking met slechts enkele landen. Tegelijk zijn de programma's die de EU in de regio heeft proberen uit te voeren, slechts deels gelukt, vanwege een tekort aan geschikte lokale partners, corruptie (9), alsook vanwege een verkeerde beoordeling van plaatselijke gewoonten, tradities, en maatschappelijke perceptie. Het in 1995 gelanceerde proces van Barcelona heeft povere resultaten opgeleverd, terwijl het MEDA-programma, noch de Unie voor het Middellandse Zeegebied tot nu toe tot de verwachte resultaten hebben geleid wat betreft een solide bevordering van de samenwerking tussen de EU en de landen in de betrokken regio.

4.1

Tegen de achtergrond van de hiervoor beschreven uitdagingen worden de volgende doelstellingen voorgesteld voor een macrostrategie voor het Middellandse Zeegebied.

4.1.1

Totstandbrenging van een duurzame ontwikkeling, met een sterker concurrentievermogen van de economieën van de landen in de regio voor de aanpak van de huidige internationale economische crisis en het creëren van banen en vermindering van de werkloosheid.

4.1.2

Aanhalen van de betrekkingen tussen de landen van het Middellandse Zeegebied en hen omvormen tot een communicatiekanaal tussen de EU, het Midden-Oosten en Afrika, met als doel de totstandbrenging van vrede, welvaart en regionale cohesie.

4.1.3

Uitwerking van een ambitieus energiebeleid ten dienste van de landen in de regio en van de EU – aangezien de Unie behoefte heeft aan diversificatie van energieleveranciers en haar afhankelijkheid van Rusland wil terugdringen.

4.1.4

Uitbreiding van het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen tussen de niet-EU-landen in het Middellandse Zeegebied.

4.1.5

Verbetering van verbindingen voor een snelle en onbelemmerde toegang tot goederen, personen en diensten, met de nadruk op veilig vervoer van energieproducten.

4.1.6

Uitbreiding van de rol van de kleine EU-eilandlidstaten in het Middellandse Zeegebied, d.w.z. Cyprus en Malta, aan de hand van initiatieven voor betere betrekkingen tussen de partners in de mediterrane regio, met name door verbetering van de internetverbindingen tussen deze landen en de rest van de wereld.

4.1.7

Bevordering van programma's die nieuwe banen opleveren voor groepen die speciale aandacht behoeven (vrouwen (10) jongeren, gehandicapten, enz.).

4.2

De macroregionale strategie voor het Middellandse Zeegebied (verdeeld in een subregionale strategie voor het oostelijk en westelijk deel van het gebied) moet de regio toonaangevend maken op het gebied van handel, toerisme, cultuur, ideeën, innovatie, onderzoek, onderwijsactiviteiten, en haar veranderen in een vreedzame regio voor een geslaagde sociale ontwikkeling en welvaart.

5.1

De voorgaande analyse kan dienen voor het in kaart brengen van de belangrijkste onderdelen van een strategie, die gebaseerd kunnen worden op de volgende zes pijlers en verenigbaar zijn met de strategie Europa-2020 (11).

5.1.1

De eerste pijler betreft economische samenwerking en ontwikkeling, gecombineerd met de duurzaamheidsdoelstellingen en met ingrijpende maatregelen voor de economie, zoals:

5.1.2

De tweede pijler betreft milieubescherming en de aanpak van klimaatverandering, en meer in het bijzonder:

5.1.3

De derde pijler: betreft de transportverbindingen om de lucht- en scheepvaartverbindingen en de veiligheid te waarborgen bij het vervoer van goederen en personen. In dit verband wordt gestreefd naar:

5.1.4

De vierde pijler betreft de samenwerking op energiegebied (12), voor koolwaterstoffen, aardgas, hernieuwbare energiebronnen en het veilig vervoer van energie vanuit de producerende landen naar de EU en elders. De langetermijndoelstelling, het oprichten van een Energiegemeenschap tussen de EU en het zuidelijke Middellandse Zeegebied, is zeer gedurfd maar noodzakelijk. Dit vergt de uitwerking van een energiebeleid voor het Middellandse Zeegebied op diverse niveaus voor:

5.1.5

De vijfde pijler betreft innovatie en concurrentievermogen. De strategie moet de mogelijkheden aangrijpen die de bestaande EU-initiatieven bieden op het gebied van onderzoek en innovatie, ter verbetering van het concurrentievermogen, wat zal bijdragen aan de welvaart van de bevolking in het brede Middellandse Zeegebied door:

5.1.6

De zesde pijler betreft migratie en mobiliteit (13), gericht op de bevordering van wettelijkheid, het in goede banen leiden van de migratie, handhaving van de internationale asielwetgeving, terugdringing van illegale migratie, de bestrijding van criminele netwerken van mensenhandel, en de bescherming van de rechten van de mens bij grensbewaking.

6.1

De macrostrategie voor het Middellandse Zeegebied (verdeeld in twee subregionale strategieën) moet uitgevoerd worden in het kader van de Europa 2020-strategie en bestaande programma's en financieringsfaciliteiten van de EU (14) en op basis van Europese initiatieven zoals INTERACT voor de verlening van technische hulp en opleiding (15) Dit vereist wel dat er een nieuwe beheersinfrastructuur komt en dat de instellingen beter gaan werken. De macroregionale strategie moet een nieuwe aanpak aanbieden die de betrokken landen van nut is en voorzien in praktische maatregelen en beleid dat doeltreffend kan worden toegepast

6.2

De strategie voor het Middellandse Zeegebied (oostelijk en westelijk deel) moet gebruik maken van alle bestaande middelen en gerelateerd worden aan aspecten van de benadering voor het Middellandse Zeegebied die buitenlandse betrekkingen betreffen. De sleutel hiertoe biedt effectievere coördinatie van acties en maatregelen van de Commissie met die van de lidstaten, regio's, lokale overheden en andere betrokkenen, met het oog op goede resultaten.

6.3

In het besef van de cruciale rol van het Middellandse Zeegebied besloot de EU in 2008, tijdens de top van Parijs over dit gebied, om de samenwerking direct uit te breiden door de oprichting van een permanent orgaan, genaamd Unie voor het Middellandse Zeegebied (16). Het orgaan, met hoge verwachtingen in Barcelona gelanceerd, kreeg specifieke taken toegewezen in verband met de vervuiling op zee, maritieme veiligheid, energie en ontwikkeling van de economische betrekkingen tussen alle landen die deel uitmaken van het Euromediterrane partnerschap. Helaas kan de Unie voor het Middellandse Zeegebied tot nu toe slechts zeer teleurstellende resultaten voorleggen.

6.4

Macroregio's hebben geen strikt vastgelegde grenzen; de kwesties die zij willen bevorderen, moeten dus gebaseerd zijn op overeengekomen uitdagingen en gemeenschappelijke kwesties die kunnen worden aangepakt en gerelateerd kunnen worden aan andere macroregionale strategieën, zoals de EU ze heeft vastgesteld, aan de hand van een beperkte combinatie van beleid en acties, gekozen door de deelnemende landen.

7.1

Binnen het hierboven geschetste kader dient de macroregionale strategie voor het Middellandse Zeegebied de volgende specifieke maatregelen te bevatten:

7.1.1

uitwerking van een relevant mechanisme voor coördinatie en governance ter uitvoering van de macroregionale strategie, dat kan zorgen voor coördinatie van de talrijke EU-organen, alsmede betrokken lokale overheden. Daartoe wordt het volgende voorgesteld:

7.1.2

De uitvoering van het EU-beleid voor goed nabuurschap. De aanpak van macroregionale strategieën is tot nu toe beperkt gebleven tot de uitvoering van binnenlands beleid van de EU. Om doeltreffend te zijn, moet zo'n strategie in het Middellandse Zeegebied, waar het om veel niet-EU-landen gaat, ook elementen van buitenlands beleid ten uitvoer leggen, natuurlijk met de nadruk op het EU-beleid voor goed nabuurschap.

7.1.3

Uitstippeling van beleid voor

7.1.3.1

onderwijs en opleiding van personeel

7.1.3.2

verbetering van internet- en IT-communicatie; permanente verbetering van online diensten van e-government

7.1.3.3

een gemeenschappelijke programmering van onderzoek, innovatie, duurzame ontwikkeling en beroepsopleidingen

7.1.3.4

waarborging van een vrije doortocht over zee en van het verkeer van goederen, personen en energie, aan de hand van een beleid voor veilige en goedkope verbindingen, de invoering van nieuwe zeevaartroutes en verbetering van de koopvaardij

7.1.3.5

doeltreffende scheep- en luchtvaartverbindingen tussen alle regio's van het Middellandse Zeegebied en de rest van de wereld

7.1.3.6

uitbreiding van de handels- en politieke betrekkingen, door de oprichting van vrijhandelszones op basis van bestaande euromediterrane overeenkomsten, opheffing van invoerrechten en gecoördineerde acties, zoals convergentie van de regelgeving

7.1.3.7

het nemen van maatregelen betreffende concurrentie, overheidsopdrachten, bescherming van investeringen en sanitaire en fytosanitaire kwesties.

7.1.4

Grensoverschrijdende en interregionale samenwerkingsprojecten kunnen worden gefinancierd uit bestaande bronnen (17), te weten de EU-Structuurfondsen, via bijdragen van lidstaten, bijdragen van andere donorlanden (bijv. Noorwegen en Zwitserland), de Europese Investeringsbank (EIB) (18), via FEMIP (19) (de Europese mediterrane investerings- en partnerschapsfaciliteit), inzet van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBWO), en uit toewijzingen voor de Unie voor het Middellandse Zeegebied, waaraan lokale overheden, particuliere organisaties en ngo's kunnen deelnemen.

7.1.5

De nieuwe macroregionale strategie moet functioneel gerelateerd worden aan ander EU-beleid, zoals de Europa 2020-strategie, het cohesiebeleid, het nieuwe gemeenschappelijk landbouw- en visserijbeleid, de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen en de trans-Europese netwerken voor vervoer, telecommunicatie en energie, het programma „Horizon 2020”, de Digitale Agenda, het programma COSME, en met name het geïntegreerd maritiem beleid, alsook het beleid voor het CEAS (20).

8.1

Het staat als een paal boven water dat er tot nu toe op EU-niveau geen geïntegreerde vaste strategie is vastgesteld, met speciale aandacht voor de eiland-lidstaten, met name Cyprus en Malta, die te kampen hebben met problemen op het gebied van vervoer en energie. De gebrekkige toegankelijkheid staat de voltooiing van de interne markt in de weg.

8.2

Via een nieuwe macroregionale strategie voor het Middellandse Zeegebied zullen de connectiviteitsmogelijkheden voor Cyprus en Malta worden vastgesteld en kunnen de juiste voorwaarden worden gecreëerd voor de inzet van Europese middelen.

8.3

Cyprus (oostelijk) en Malta (westelijk Middellandse Zeegebied) kunnen een concrete rol spelen in de toepassing en het beheer van de nieuwe macroregionale strategie als plaatsen waar uitvoeringsorganen voor de regio kunnen worden gevestigd of overgebracht.

9.1

In samenwerking met de SER's van de lidstaten in het Middellandse Zeegebied en met gelijkwaardige instanties (indien aanwezig) in de landen van Noord-Afrika, alsook met representatieve maatschappelijke organisaties, heeft het EESC besloten een bijeenkomst te organiseren van Euromediterrane sociaaleconomische raden, die binnenkort zou moeten plaatsvinden.

9.2

Het EESC beschikt over de ervaring en de kennis om lid te worden de Forums voor het Middellandse Zeegebied, eenmaal ze zullen zijn opgericht.

9.3

Het EESC is voornemens verder te gaan met het uitbrengen van specifieke adviezen voor de verdieping van de macroregionale strategie voor het Middellandse Zeegebied.

—

http://www.interact-eu.net/about_us/about_interact/22/2911

—

http://www.interact-eu.net/ipvalencia/ipvalencia/117/619 (betreffende de speciale antenne voor het Middellandse Zeegebied in Valencia).

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/9

1.1

Als „energie-eilanden” kampen bepaalde landen en regio's in Europa met economische, sociale en milieuproblemen. Ze zijn namelijk vaak sterk afhankelijk van de invoer van fossiele brandstoffen. Hierdoor ontstaan forse prijsverschillen, die er mede toe leiden dat sommige gebieden minder profiteren van de Europese solidariteit en zich minder goed ontwikkelen dan andere.

1.2

Het door de Raad in februari 2011 uitgesproken streven om een eind te maken aan het fenomeen van energie-eilanden kan op instemming van het EESC rekenen. Het is in dit verband met name te spreken over initiatieven om de energieverbindingen tussen EU-landen overeenkomstig de vastgestelde prioriteiten uit te breiden. De aansluiting van energie-eilanden op de netten van derde landen kan van prioritair belang zijn als mocht blijken dat dit de beste optie is om hun energievoorziening veilig te stellen en te diversifiëren.

1.3

Als het op energieproductie of mogelijkheden om energie in te voeren aankomt zijn er verschillen waar te nemen in de situatie van lidstaten die met het fenomeen van energie-eilanden kampen. Afgezien van een uitbreiding van de verbindingen, iets waar geen van de energie-eilanden maar evenmin de andere lidstaten zonder kunnen, moeten energiemaatregelen steeds worden aangepast aan de lokale situatie.

1.4

Met name voor de Baltische staten en de landen in Midden- en Oost-Europa pleit het EESC ervoor dat de verschillen tussen Rusland en de EU in de interpretatie van de voor energiemarkten en energievoorziening geldende beginselen teniet worden gedaan. Dit zou opgenomen moeten worden in internationale overeenkomsten, bijvoorbeeld een nieuwe partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst, waarin energie extra aandacht krijgt (zie de resolutie van het Europees Parlement van 12 september 2012 over het jaarverslag van de Raad aan het Europees Parlement over het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (12562/2011 – 2012/2050(INI)).

1.5

Wat de Zuidoost-Europese Energiegemeenschap betreft, pleit het EESC voor een element van overleg en integratie tegenover de buitenwereld alsook voor een nieuwe dimensie „activiteiten van het maatschappelijk middenveld”.

1.6

Bepaalde Europese eilandstaten of -regio's verkeren onmiskenbaar in een bijzondere situatie. Vanwege zijn geostrategische positie zou Cyprus zowel op het punt van duurzame energie als voor de gasstromen kunnen uitgroeien tot een waar energieknooppunt. In het algemeen dient op de eilanden de eigen productie van energie te worden ontwikkeld. Wat dat betreft lenen zij zich er bij uitstek voor om nieuwe energietechnologieën te testen en voor gebruik geschikt te maken. Voor het toekennen van financiële EU-steun voor ontwikkelings- en demonstratieactiviteiten zouden evaluatiecriteria kunnen worden gehanteerd waarbij rekening wordt gehouden met hun specifieke kenmerken en hun behoeften. Zo'n gemeenschappelijke maatregel kan hun handicaps op energiegebied – doordat ze onvoldoende zijn aangesloten op de rest van Europa – helpen compenseren.

1.7

Tegelijkertijd verdient het aanbeveling een impuls te geven aan de uitbreiding van de verbindingen en de ontwikkeling van plaatselijk beschikbare duurzame energie. Ook zijn maatregelen nodig voor een hogere energie-efficiëntie en een betere regeling van de energievraag. De evaluatiecriteria voor de EU-programma's op dit gebied zouden moeten aansluiten bij het streven om de situatie van energie-eilanden te verbeteren, met name bij de selectie van energie-infrastructuurprojecten van algemeen belang.

1.8

Als de EU – samen met de lidstaten, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld van de gebieden in kwestie – niet snel initiatieven neemt om stap voor stap een eind te maken aan het fenomeen van energie-eilanden, wordt het alleen maar moeilijker om de Europa 2020-strategie in haar geheel uit te voeren en volop profijt te trekken van de maatregelen die al genomen zijn voor meer groei in en een betere concurrentiepositie van de EU.

1.9

Wat dit betreft kan energiearmoede niet langer worden beschouwd als een louter nationaal of lokaal probleem dat alleen een zaak is van sociaal beleid. Aangezien de belangrijkste oorzaken van energiearmoede de nationale grenzen overstijgen, zou de EU de grote onevenwichtigheden moeten aanpakken die mede ten grondslag liggen aan dit verschijnsel. Bij de beoordeling van concrete beleidsmaatregelen zou dus voortaan moeten worden gekeken naar de mate waarin zij de energiearmoede naar verwachting zullen vergroten of verkleinen.

1.10

Het bestaan van energie-eilanden brengt voor iedereen kosten met zich mee. Deze kosten moeten in kaart worden gebracht en de maatregelen om ze terug te dringen moeten deel uitmaken van een algemene aanpak: het verdient aanbeveling om het Europese energiebeleid te voltooien en te voorzien van actiemiddelen die zijn afgestemd op de mate waarin de lidstaten onderling afhankelijk zijn en op de problemen waarop zij stuiten. Om de volledige impact van dit verschijnsel in kaart te kunnen brengen dringt het EESC er bij de Europese Commissie op aan om een uitgebreide studie te verrichten naar de „kosten van een niet-verenigd Europa op het gebied van energie” als gevolg van het bestaan van deze energie-eilanden.

1.11

Het EESC pleit voor een transparante, algehele en exacte evaluatie van de kosten – inclusief de externe kosten – van fossiele energiebronnen en van duurzame energiebronnen, waarbij ook de indirecte kosten voor uitbreiding van het net, voor de back-upcapaciteit en voor de noodzakelijke ondersteuning van groene technologieën moeten worden meegerekend. Deze evaluatie is onontbeerlijk als leidraad voor investeringen en beleidskeuzes, vooral als op sommige energie-eilanden mettertijd aanmerkelijk meer duurzame energie geproduceerd zal gaan worden voor de export naar EU-lidstaten of derde landen.

2.1

Het verzoek van het Cypriotische voorzitterschap laat nogmaals zien dat het energiebeleid op Europese leest moet worden geschoeid en dat er, zoals het EESC bepleit, een „Europese energiegemeenschap” moet worden gecreëerd (1). Dit laatste impliceert namelijk meer lokale en regionale samenhang en een homogene visie op de ontwikkeling van Europese steden en regio's. De nagestreefde verbetering van de verbindingen tussen de energie-eilanden in de EU sluit daarmee aan op de concrete oriëntaties ter verbetering van de samenwerking op energiegebied waartoe in januari 2012 in het advies „Het maatschappelijk middenveld betrekken bij de totstandbrenging van een Europese Energiegemeenschap” (2) is opgeroepen.

2.2

In de raadpleging van het Cypriotische voorzitterschap en in de op EU-niveau gevoerde discussies (zie met name punt 5 van de conclusies van de Europese Raad van 4.2.2011, EUCO 2/1/11 REV 1), wordt met de term „energie-eiland” een eiland of gebied op het vasteland bedoeld dat niet of nauwelijks eigen energiebronnen heeft, onvoldoende is aangesloten op de energienetwerken en daardoor vaak afhankelijk is van een externe energiebron of -leverancier. Door de verschillende energiebalansen van de lidstaten is er sprake van grote breuklijnen tussen hen. Het gaat bij „energie-eiland” dus om zowel een technisch als (geo)politiek begrip (afhankelijkheid van één leverancier).

2.3

Factoren die daarbij een rol spelen, zijn het gebrek aan verbindingen, de afhankelijkheid van één energiebron en/of van één leverancier, de grote afstand tot de productieplaatsen/vervoersassen van energie, de investeringskosten met betrekking tot de grootte van de markt, de moeilijkheid om het nationale energiebeleid van de lidstaten bij te sturen, en geografische/klimatologische kenmerken.

2.4

Volgens de definitie van Eurostat telt de Europese Unie honderden eilanden van verschillende grootte en met een verschillende status. Naast vier belangrijke lidstaten – Cyprus, Ierland, Malta en het Verenigd Koninkrijk – zijn er ruim 286 eilanden in Europa met meer dan 10 miljoen inwoners: in de Noord- en Oostzee, de ultraperifere regio's van drie lidstaten, d.w.z. Spanje (Canarische eilanden), Portugal (Madeira en Azoren) en Frankrijk (Réunion, Mayotte, Frans Guyana, Martinique, Guadaloupe en Saint-Martin). De bij de lidstaten horende eilanden, inclusief ultraperifere regio's, worden in dit advies niet apart behandeld.

2.5

Er is echter ook nog een soort energie-eilanden die nauw verband houden met de geschiedenis van de 20e eeuw. Het Iberische schiereiland is nog altijd min of meer een energie-eiland als gevolg van de autarkische aanpak door het Franco- en Salazar-regime van de meeste netwerken, zoals die van vervoer (met name de spoorwegen) en elektriciteit (zeer weinig externe verbindingen, met name met de rest van het Europese continent via Frankrijk). Door het vaak terugkerende lokale verzet tegen verschillende projecten voor verbetering van de aansluiting van netwerken met die aan de andere kant van de Pyreneeën heeft deze situatie de afgelopen twintig jaar kunnen voortduren. Toch is er een oplossing in de maak: binnenkort zal er dankzij een nieuwe gelijkstroomverbinding aansluiting zijn met de zuidwestelijke regio's van het Middellandse Zeegebied. Behalve een betere koppeling van de Franse en Spaanse elektriciteitsnetten (waarvan de transmissiecapaciteit in 2014 van 1 400 naar 2 800 MW zal worden verhoogd) moeten er de komende jaren echter beslist ook andere energiecorridors tussen het Iberische schiereiland en de rest van het Europese vasteland worden gepland. Het streven om in 2020 te kunnen beschikken over een interconnectiecapaciteit van 4 000 MW verdient steun. Dit project deel uit te maken van de lijst van projecten van algemeen Europees belang die in het kader van de verordening over de richtsnoeren voor het trans-Europese infrastructuurnetwerk zal worden vastgesteld.

2.6

De Baltische staten (Litouwen, Letland en Estland) vormen eveneens energie-eilanden ten opzichte van de EU, aangezien ze voor hun netwerken volledig zijn aangewezen op hun vroegere „exclusieve partner” Rusland (en in mindere mate Wit-Rusland). Er ligt daar een prioriteit als het gaat om de Europese energie-integratie. Het is paradoxaal dat de drie Baltische staten integraal deel uitmaken van de politieke unie, maar tot op heden nog altijd niet kunnen profiteren van de intra-Europese eenwording en solidariteit op het gebied van energie. Hoe is het mogelijk dat ze afhankelijk zijn van een derde land dat lid is van de WTO, maar de Europese normen op het gebied van toegang tot netwerken niet naleeft, het Energiehandvest niet heeft ondertekend en niet bijdraagt aan een betere verbinding met de landen van Midden- en Oost-Europa (LMOE)? Het EESC roept daarom op om de verschillen tussen de Russische en Europese energiemarkten te verkleinen en om tot een nieuwe ambitieuze en uitgebreide partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst te komen met een speciaal hoofdstuk dat aan energiesamenwerking is gewijd (zie de resolutie van het Europees Parlement van 12 september 2012 over het jaarverslag van de Raad aan het Europees Parlement over het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (12562/2011 – 2012/2050(INI)).

2.7

Zuidwest-Europa (de Balkan) is een overgangsgebied en gezien de vorderingen die bepaalde landen hebben geboekt met hun toetreding tot de EU (Kroatië, maar ook Servië, Montenegro, FYROM enz.), zijn er verdere ontwikkelingen nodig met betrekking tot vooral de naburige lidstaten van de EU (Roemenië, Bulgarije, Griekenland, Slovenië, Oostenrijk en binnenkort Kroatië). De oprichting van een energiegemeenschap in deze regio laat zien dat er sprake is van bewustwording. Deze moet worden gestimuleerd en gevoed, onder meer door een efficiënte en transparante raadpleging van het maatschappelijk middenveld van de regio over de energiestrategie.

2.8

In het algemeen geldt dat alle lidstaten van de EU in hoge mate van elkaar afhankelijk zijn. Sommige lidstaten – met name landen in Midden- en Oost-Europa, en dan vooral Hongarije – die strikt genomen geen energie-eilanden zijn, zijn zeer sterk aangewezen op hun buurlanden. Daarom is een gemeenschappelijk, op deze stand van zaken afgestemd energiebeleid onontbeerlijk. In dit verband dient de EU ook na te denken over meer intracommunautaire solidariteit. Aan aspect wordt overigens in artikel 194 van het VWEU gerefereerd.

3.1

Ondanks de aanzienlijke verschillen tussen de diverse energie-eilanden zijn de gevolgen van dit verschijnsel, ongeacht de situatie, bijna overal dezelfde. Het insulaire karakter vertaalt zich bijna altijd in:

3.2

Zowel op de energie-eilanden als elders in de EU neemt de toch al grote vraag naar energie alleen maar toe. Daarbij hebben energie-eilanden wat hun economisch concurrentievermogen betreft zwaar te lijden onder een mogelijk minder betrouwbare en in ieder geval duidelijk duurdere energievoorziening. Doordat bepaalde activiteiten onvoldoende rendabel worden, kunnen sommige industriesectoren – en dus arbeidsplaatsen – gevaar lopen.

3.3

De hoge energieprijzen trekken een zware financiële wissel op huishoudens. Energiearmoede is lange tijd beschouwd als een louter nationaal of lokaal probleem. Het zijn ook nationale en lokale overheden die de mensen rechtstreeks te hulp schieten. De belangrijkste oorzaken van energiearmoede overstijgen echter de nationale grenzen, en via de aanpak van grote onevenwichtigheden moet ook het energiebeleid van de EU meehelpen om dit verschijnsel in te dammen.

3.4

Door de grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, en dan vooral aardolie, blijft de CO2-uitstoot bovendien hoog. Gezien de milieunormen (de richtlijn over industriële emissies) en de algemene zorg voor de volksgezondheid zijn er aanzienlijke investeringen nodig om deze uitstoot terug te dringen. Ook deze kosten moeten worden doorberekend in de energierekening van energie-eilanden.

3.5

Het is aan te bevelen om de gevolgen van de situatie waarin energie-eilanden verkeren beter te onderzoeken. Voor de betrokken gebieden zou dat moeten gebeuren uit het oogpunt van groei, concurrentievermogen en duurzame ontwikkeling, en voor de rest van de EU – aangezien de EU geen volledige en volop operationele energiemarkt heeft – uit het oogpunt van solidariteit, samenhang en „winstderving”. Het bestaan van energie-eilanden brengt voor iedereen kosten met zich mee. Deze kosten moeten in kaart worden gebracht en de maatregelen om ze terug te dringen moeten deel uitmaken van een algemene aanpak: het verdient aanbeveling om het Europese energiebeleid te voltooien en te voorzien van actiemiddelen die aansluiten bij de mate waarin de lidstaten onderling afhankelijk zijn en bij de problemen waarop zij stuiten.

3.6

Het streven is niet alleen om de voordelen van een grotere Europese integratie aan te tonen, maar ook om een impuls te geven aan de industriële ontwikkeling en aldus aan de werkgelegenheid. Op de talrijke factoren die van invloed zijn op het concurrentievermogen van de Europese industrie hebben overheden niet of nauwelijks greep. Het is dan ook zaak te voorkomen dat het energiebeleid – waarop de EU wél invloed kan en moet uitoefenen – in de weg komt te staan van groei en werkgelegenheid. De lidstaten en de Commissie moeten niet te lang te wachten met al eerder genoemde maatregelen om de energiekosten te verminderen en de voorzieningszekerheid te vergroten. Hierbij valt te denken aan een betere coördinatie van nationale besluiten op energiegebied en een gemeenschappelijke planning van infrastructuur en netwerken, Europese inkoopcombinaties voor fossiele brandstoffen, en eventueel Europese mandaten voor onderhandelingen met externe partners.

4.1

Naar twee oplossingen lijkt momenteel de voorkeur uit te gaan: enerzijds het beter verbinden van energie-eilanden met de interne energiemarkt (infrastructuur en organisatie van de markt) om voor meer solidariteit te zorgen en de technische opzet van het Europese netwerk af te stemmen op de beleids- en regelgevingsdoelstellingen van de EU, en anderzijds het bevorderen van de productie – in concreto de lokale productie – van duurzame energie. Dit betekent dat de aandacht moet uitgaan naar het potentieel van deze energie – voor zover daarvan sprake is – en dat er maatregelen moeten worden voorgesteld om dat volledig en op adequate wijze te benutten. Ten slotte kan beter aan de energiebehoefte worden voldaan als energie-efficiënt gedrag wordt aangemoedigd en de vraag via intelligente netwerken wordt opgevangen.

4.2

De Europese Commissie heeft nu al een belangrijke hervorming doorgevoerd van het Europese beleid ter ondersteuning van energie-infrastructuur en met name de energieverbindingen (zie de „Connecting Europe Facility”). Het EESC heeft zich daar in positieve zin over uitgelaten (3). Het zou echter nuttig kunnen zijn om nog verder te gaan bij de gemeenschappelijke planning van infrastructuur, zoals het EESC in zijn advies over de Europese Energiegemeenschap heeft bepleit (4). De Europese Raad heeft in 2002 bepaald dat de lidstaten een elektriciteitsverbindingscapaciteit zouden moeten verwezenlijken die overeenkomt met 10 % van hun geïnstalleerde productiecapaciteit. Bij bepaalde Europese elektriciteitsgrenzen, die nog altijd te maken hebben met congestie, is dat streefpercentage bij lange na nog niet gehaald.

4.3

Door de enorme groei van duurzame energie in de Noordzee en van zonne- en windenergie in Zuid-Europa is er nieuwe, „slimmere” infrastructuur nodig, zodat die energie beter kan worden geïntegreerd in het grote Europese netwerk. Met betere smart grids zou het verbruik in 2020 met 9 % kunnen worden verminderd en zou de CO2-uitstoot met 9 tot 15 % kunnen worden teruggebracht. Op kleinere markten kunnen intelligente netwerken en instrumenten voor het beheer van de vraag gemakkelijker in gebruik worden genomen en sneller goede resultaten opleveren. Samen met krachtige maatregelen voor meer energie-efficiëntie kan zo een grote bijdrage worden geleverd aan een beter beheer van de energievraag. Bij het doen van de vereiste investeringen, die aanzienlijk zijn, dient er sprake te zijn van volledige controle van de activiteiten op dit gebied, moeten de energierekeningen ondanks de stijgende prijzen omlaag en dient de behoefte aan investeringen in de capaciteit voor de productie van conventionele (reductie van de exploitatiemarges) en duurzame energie af te nemen.

4.4

ENTSO-E verwacht dat er de komende tien jaar in Europa 52 300 km aan nieuwe hoogvoltagelijnen moet worden aangelegd. Het gaat hier om een investering van in totaal 104 miljard euro in een honderdtal prioritaire projecten, waarvan 80 % verband houdt met de ontwikkeling van duurzame energiebronnen. Als het netwerk van energie-eilanden die in dit opzicht potentieel bezitten een geringe omvang heeft, wordt de integratie van duurzame energie nog een stuk lastiger. Industriële installaties voor de productie van duurzame energie (in tegenstelling tot de decentrale productie) kunnen goed zijn voor een relatief hoog aandeel van de productie of het verbruik. De gevolgen hiervan – met name het fluctuerende energie-aanbod – zijn echter moeilijker te hanteren.

4.5

Uitbreiding van de verbindingen is dus essentieel om de voorzieningszekerheid te vergroten en, nu duurzame energie een hoge vlucht neemt, de productie en het verbruik van energie in een groter netwerk beter op elkaar af te kunnen stemmen. Hetzelfde geldt voor de capaciteit van conventionele energiebronnen, die wordt aangesproken als de productie van duurzame energie stilvalt of fors afneemt.

4.6

De ontwikkeling van duurzame energie kan niet zonder een flexibele back-upcapaciteit die bij een lage basislast (low baseload) inzetbaar is. Vloeibaar aardgas (LNG) kan een antwoord bieden op de afhankelijkheid van één enkele aardgasleverancier en op de hoge prijzen die deze rekent. LNG is namelijk flexibeler en minder duur dan aardolie en kan zo de ontwikkeling van duurzame energie ondersteunen. Voor de ontwikkeling van LNG zijn echter wel grootscheepse investeringen in haveninfrastructuur en opslagcapaciteit nodig.

4.7

Het EESC is ervan overtuigd dat de toekomst van het Europese energiestelsel vooral afhangt van betere verbindingen en de ontwikkeling van duurzame energie – wat nog des te meer geldt voor energie-eilanden – om de voorzieningszekerheid te verbeteren. Fossiele brandstoffen zullen de toon blijven aangeven, maar tegelijkertijd zal de toenemende productie van duurzame energie een drastische uitbreiding van het net op nationaal en Europees niveau onontbeerlijk maken (zie het EESC-advies over de Routekaart energie 2050 en de zogenoemde no regret-optie) (5).

4.8

Hier komt echter weinig van terecht zonder een transparante en exacte evaluatie van alle kosten. Om goede investerings- en beleidskeuzes te kunnen maken dient zo objectief mogelijke informatie voorhanden te zijn over de kosten – ook de externe kosten – van fossiele brandstoffen en over de extra kosten die duurzame energiebronnen met zich meebrengen. Die informatie is des te noodzakelijker omdat de bestaande onderzoeken naar deze indirecte kosten elkaar grotendeels tegenspreken.

4.9

Wat duurzame energie betreft moeten zowel de benodigde investeringen in nieuwe productiecapaciteit als de kosten voor de uitbreiding van het netwerk en voor eventuele subsidies in aanmerking worden genomen. Met betrekking tot dit laatste punt zou het nodig kunnen blijken om meer steun te verlenen aan gebieden die op energiegebied het meest afhankelijk zijn en waar duurzame energie nog onderontwikkeld is. Het is daarbij wel van belang dat de uitbreiding van het net gelijke tred houdt met de productiestijging van duurzame energie. Verder moet worden bepaald welke back-upcapaciteit nodig is per extra productie-eenheid van duurzame energie. Deze back-up kan ook geïmporteerd worden, maar daarvoor zijn wel goede verbindingen en een efficiënte regionale en Europese samenwerking nodig. In de steunregelingen voor duurzame energie moet dit aspect een rol spelen, zodat deze energievorm zich in het juiste tempo kan ontwikkelen en de met belastinggelden gefinancierde subsidies zo goed mogelijk worden besteed.

4.10

Als al deze kosten eenmaal precies in kaart zijn gebracht, moeten ze worden afgezet tegen die van geïmporteerde fossiele brandstoffen (inclusief politieke en milieukosten). Dat is absoluut noodzakelijk om een goed beeld te krijgen van de positieve en negatieve gevolgen voor het concurrentievermogen van een bepaald gebied. In het licht hiervan kan de productie van duurzame energie op sommige energie-eilanden voor de export naar andere EU-landen of derde landen ook aanzienlijk worden opgeschroefd.

4.11

Het EESC zou graag zien dat de lidstaten en regio's die op het gebied van energie te kampen hebben met insulariteit, nauw worden betrokken bij de verbetering van de infrastructuur, aangezien er bij de vaststelling van de prioritaire assen rekening moet worden gehouden met hun verhoogde afhankelijkheid. Het Interconnectieplan voor de energiemarkt in het Oostzeegebied (BEMIP) zou bijvoorbeeld de weg kunnen vrijmaken voor een betere beleidscoördinatie en energiemix in de regio. Hierdoor zouden energienetwerken, met name die van Litouwen, Letland en Estland, kunnen worden ontsloten.

4.12

In hun samenwerking hebben Litouwen en Letland onlangs de nodige vorderingen gemaakt. Er is een baanbrekend initiatief: Litouwen zal in Klaipėda een terminal voor vloeibaar gas bouwen, van waaruit de opslaginstallaties in het Letse Inčukalns zullen worden bevoorraad. Litouwen denkt dat deze opslaginstallatie als een „regionale gasreserve” zou kunnen fungeren. Het EESC verwijst in dat verband naar zijn voorstel om fossiele energiebronnen en te bundelen en vooral om groeperingen voor de aankoop van gas te vormen. (6) Litouwen, Letland en Estland zijn met andere landen, met name Polen, bezig interconnectieprojecten voor elektriciteit (LitPol Link NordBalt and Estlink 2) op te zetten en uit te voeren. Tegelijkertijd werken de drie Oostzeelanden aan volledige integratie in het Europese energiestelsel, met een synchrone interconnectie van hun elektriciteitsnetten en de Europese elektriciteitsnetten (momenteel voorwerp van haalbaarheidsstudie). De Oostzeelanden ontwikkelen ook gedrieën de kerncentrale Visaginas, die een bijdrage zou kunnen leveren aan de energiezekerheid van deze landen en van belang kan zijn voor de integratie van het Europese elektriciteitsstelsel.

4.12.1

Door de nieuwe ontwikkelingen op energiegebied (belangrijke gasvondsten in de territoriale wateren) kan Cyprus uitgroeien tot een belangrijke speler in de regio. Een aanzienlijke verhoging van zijn productiemiddelen op het gebied van duurzame energie en zijn nauwe betrokkenheid bij de hierboven genoemde projecten kunnen ertoe bijdragen dat het land een „energiehub” en daarmee een katalysator van een betere regionale integratie wordt en een rol van betekenis zal gaan spelen in het nabuurschapsbeleid op het gebied van energie. Het recente besluit van exploitanten om de Cypriotische gasvelden te gaan ontginnen moet de weg banen voor een betere integratie in de EU en een actief nabuurschapsbeleid.

4.13

De afhankelijkheid van één energieleverancier kan bovendien worden verminderd door uitvoering te geven aan het derde energiepakket. Ook het vraagstuk van de regionale organisatie van de markten is cruciaal: Litouwen en Estland nemen deel aan Nord Pool Spot, de elektriciteitsmarkt van de Baltische staten en de Noordse landen (Letland is van plan om zich daar volgend jaar bij aan te sluiten). Afgezien daarvan moedigt het EESC de Baltische staten aan om gemeenschappelijke antwoorden te zoeken voor behoeften en om een regionale energiedialoog op te zetten.

4.14

Er moeten meer verbindingen komen met de aan de EU grenzende derde landen. Deze zouden energie kunnen produceren en naar de EU uitvoeren of de doorvoer daarvan vanuit andere productieplaatsen kunnen waarborgen. Dit geldt met name voor de energieprojecten in het Middellandse Zeegebied (het mediterraan plan voor zonne-energie, Medgrid, het energiehoofdstuk van de Unie voor het Middellandse Zeegebied, Desertec enz.). Om een en ander te bewerkstelligen zouden de betrokken landen (Cyprus, Malta) en regio's (Kreta, Sardinië, Corsica, Sicilië, Balearen enz.) tot deelname hieraan moeten worden verzocht.

4.15

Binnen de Energiegemeenschap (van Zuidwest-Europa) moet ook aandacht worden besteed aan extern overleg en integratie en er zou moeten worden gezorgd voor een dimensie „maatregelen van het maatschappelijk middenveld”. De gemeenschappelijke raadgevende comités van het EESC (FYROM, Montenegro, Kroatië) en de SER's en overeenkomstige organen van die landen zouden op dat terrein een rol moeten spelen.

4.16

Bovendien zou de aandacht voor en de ontwikkeling van duurzame energie meer kunnen worden gestimuleerd, vooral in relatie tot het Energiestappenplan 2050 en de recente mededeling over de integratie van hernieuwbare energie in de interne markt (COM(2012) 271 final).

4.17

Binnen de EU en met haar buurlanden moeten er gezamenlijke oplossingen en voorstellen worden geformuleerd. Daarbij moeten ook de volgende partijen worden betrokken:

4.18

Alleen oplossingen tussen landen en interoperationele oplossingen zijn haalbaar. Of het nu om voorziening gaat of de bouw van netwerken, of onderzoek en ontwikkeling, het energiebeleid mag niet worden toevertrouwd aan een handjevol EU-lidstaten die er een „autonoom” energiebeleid op na kunnen houden. De gevolgen voor de andere lidstaten zouden namelijk te groot zijn. De energiemix moet beter worden gecoördineerd, bijvoorbeeld tussen landen en regio's die te maken hebben met het verschijnsel energie-eiland en die bij hun energiebeleid op grote beperkingen stuiten. Deze landen en regio's zouden op die manier zelfs de weg kunnen vrijmaken voor een nauwere Europese samenwerking, waarbij verder wordt gekeken dan naar de problemen in verband met „energiesoevereiniteit”.

4.19

Deze oplossingen – infrastructuur, productie van duurzame energie, betere coördinatie van het energiebeleid tussen landen en regio's – moeten evenwel vergezeld gaan van een nauwere betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld bij de implicaties daarvan voor de energiemix, de marktorganisatie, de prijzen, het concurrentievermogen, het milieu en zelfs het maatschappelijke draagvlak. Het EESC verwijst daarom nogmaals naar zijn voorstel voor een forum van het maatschappelijk middenveld voor energievraagstukken dat in het kader van zijn werkzaamheden op het gebied de Europese Energiegemeenschap werd geformuleerd (7).

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/16

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat de sector persoonsgebonden dienstverlening op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied een hoeksteen van het Europees sociaal model vormt. Deze onderling afhankelijke diensten die elkaar wederzijds in hun efficiency versterken, vormen een „gouden driehoek” die van essentieel belang is voor het goede functioneren en de kwaliteit van de samenleving.

1.2

Genoemde diensten zijn cruciaal om mensen bij de samenleving te betrekken, de sociale cohesie te bewaren en daadwerkelijke democratische participatie en sociale gerechtigheid te waarborgen. Tegelijkertijd zijn ze onmisbaar voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de Europa 2020-strategie, waarbij het gaat om duurzaamheid, het op slimme wijze creëren van banen, en meer economische en sociale samenhang in de Europese Unie.

1.3

De bevolking vergrijst en doordat er steeds minder familieleden zijn die hulp kunnen verlenen (o.a. omdat alsmaar meer vrouwen een baan hebben), neemt de vraag naar zorg toe. Hierdoor moet het besef groeien dat het essentieel is om enerzijds te plannen wat er nodig is op het gebied van gezondheidswerkers en hun opleiding, en anderzijds vast te stellen waar de begrotingsmiddelen prioritair naar toe moeten.

1.4

Het EESC is zich bewust van de bevoegdheden van de lidstaten ter zake en van de discretionaire bevoegdheid van de nationale, regionale en lokale autoriteiten om deze diensten te verlenen. Het wijst er evenwel op dat de EU-lidstaten op dit gebied ook een grote gedeelde verantwoordelijkheid hebben. Met het Verdrag van Lissabon zijn belangrijke nieuwe bepalingen ingevoerd middels het aan het Verdrag gehechte Protocol betreffende de diensten van algemeen belang (DAB). Het EESC is van mening dat de lidstaten in dezen moeten doorgaan met harmonisatie om de thans bestaande ongelijkheden weg te werken en de fundamentele vrijheid van vestiging (met inachtneming van ten minste de uit wetgeving en cao's voortvloeiende sociale normen van het ontvangende land) en verlening van diensten te garanderen.

1.5

De sector levert een flinke bijdrage aan het bruto binnenlands product van de EU, biedt aanzienlijke werkgelegenheidskansen waar het gaat om het creëren van nieuwe banen en nieuwe bedrijven, en is in staat om op innovatieve en kwalitatief hoogwaardige wijze in te spelen op de structurele veranderingen en de behoeften van de Europese samenleving, alsook op de desbetreffende doelstellingen van het Verdrag van Lissabon. Daarom dringt het EESC er bij Commissie, Raad en Europees Parlement op aan dat:

1.6

Het EESC pleit ervoor om op EU-niveau een deel van de verschillende structuurfondsen op gecoördineerde wijze te bestemmen voor de ontwikkeling van noodzakelijke infrastructuur op sociaal en gezondheidsgebied, alsmede voor lokale werkgelegenheidsinitiatieven in deze sector, waarbij met name zou moeten worden gezorgd voor een specifieke financieringslijn voor landelijke gebieden. Hetzelfde geldt voor de programma's Horizon 2020 en Cultuur en het beleid inzake her- en bijscholing betreffende de nieuwe technologieën in de sociale en zorgsector. Het onderzoeken van manieren om de resultaten van dienstverlening te verbeteren, alsook het in kaart brengen en het uitwisselen van geslaagde praktijkvoorbeelden, moeten worden gestimuleerd.

1.7

Het EESC acht het belangrijk om voor de sector persoonsgebonden dienstverlening een constructieve en goed gestructureerde sociale dialoog tussen alle niveaus (lokaal, nationaal en Europees) op te zetten. Deze sociale dialoog zou een cruciale rol moeten spelen bij:

De Europese Commissie en de lidstaten zouden concrete en actieve steun moeten verlenen bij het opzetten en ontwikkelen van een dergelijke sociale dialoog, alsook bij de organisatie van de desbetreffende werkzaamheden. In een eerste fase zou bij deze steun gedacht kunnen worden aan het opstellen van studies over deze sector en aan Europese conferenties voor de sociale partners uit de sector.

2.1

Dit advies is bedoeld om na te gaan welke veranderingen zich in de huidige trends rond persoonsgebonden dienstverlening op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied voordoen, hoe deze diensten zich in de toekomst zullen ontwikkelen, en welke nieuwe kansen op kwaliteitsbanen er in deze sector liggen.

2.2

Diensten op sociaal en gezondheidsgebied zijn gericht op de fundamentele behoeften van individuele personen. Deze sector is rijk geschakeerd en omvat instellingen voor medische en psychosociale behandelingen, sociale en gezondheidszorg, huisvestingssteun, verpleeghuizen, centra voor geestelijke gezondheidszorg, en zorg aan kinderen, ouderen en andersvaliden.

2.3

Kenmerkend voor de sector is ook dat er sprake is van een aanzienlijke immigratie van buiten Europa en dat er veel zwartwerk plaatsvindt, met alle schadelijke gevolgen van dien voor zowel het individu als de samenleving.

2.4

Met dit advies wil het EESC helpen bepalen welke meerwaarde de sector persoonsgebonden dienstverlening kan hebben voor de Europa 2020-strategie. Doel hiervan is de behoeften op het vlak van gekwalificeerd personeel en nieuwe arbeidsprofielen vast te stellen om uiteindelijk nieuwe sociale kansen te bieden, meer en betere banen te creëren en het welzijn van alle burgers te verbeteren dankzij een betere integratie die voortvloeit uit meer sociale cohesie.

2.5

In Europa vormt persoonsgebonden dienstverlening op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied een hoeksteen van het Europees sociaal model. Deze onderling afhankelijke diensten die elkaar wederzijds in hun efficiency versterken, vormen een „gouden driehoek” die van essentieel belang is voor het goede functioneren en de kwaliteit van de samenleving.

2.6

Het EESC onderschrijft het concept van deze „gouden driehoek” van geïntegreerde diensten ten behoeve van hoogwaardig onderwijs, efficiënte gezondheidszorg en volledige maatschappelijke integratie, bedoeld om alle drie vormen van dienstverlening zo doeltreffend mogelijk te maken vanuit het oogpunt van beschikbaarheid, algemene toegankelijkheid, de centrale positie van het individu, alomvattendheid, continuïteit, hoog kwaliteitsniveau, duidelijke resultaatgerichtheid, naleving van de grondrechten, inspraak en partnerschap, geïntegreerde governance, investeringen in menselijk kapitaal en in sociale infrastructuur, hoge prestaties, kwaliteitsbanen en goede arbeidsvoorwaarden, alsook carrièreperspectieven, solidariteit en sociale samenhang.

2.7

Juist vanwege genoemde kenmerken is het EESC van mening dat de „gouden driehoek” van de professionele persoonsgebonden dienstverlening prioritaire aandacht verdient, wil men de doelen van de Europa 2020-strategie (duurzaamheid, economische ontwikkeling, banengroei en economische en sociale samenhang in de EU) verwezenlijken.

2.8

De informatie in dit advies komt uit tal van verschillende bronnen, van algemene studies tot concrete analyses van business cases. Het EESC heeft zich in eerdere adviezen al uitgesproken over demografische ontwikkelingen en actief ouder worden en over de gevolgen van de vergrijzing voor de zorg- en socialezekerheidsstelsels. (1) Het is zelf bezig met het opstellen van een stappenplan voor een reeks initiatieven betreffende vergrijzingsproblemen in Europa, in de context van het achtste kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling, alsmede over maatschappelijke participatie van ouderen (2).

2.9

Persoonsgebonden onderwijsdiensten worden in dit advies alleen meegenomen als ze relevant zijn voor de verlening van hoogwaardige en up-to-date diensten op sociaal en gezondheidsgebied. Meer informatie over diensten op het vlak van onderwijs en her- en bijscholing is te vinden in de vele eerder uitgebrachte EESC-adviezen ter zake (3).

3.1

Uit Eurostat-gegevens voor de EU-27 over 2009 blijkt dat er in dat jaar ruim 21,5 miljoen mensen werkzaam waren in de sociale en zorgsector en daarmee samenhangende onderwijsdiensten (4). In de „oude” lidstaten werken hierin echter meer mensen dan in de „nieuwe”. Ook valt op dat in deze sector vooral vrouwen actief zijn (78 % van het personeel) en jongeren (ruim 43 % is jonger dan 40 jaar). In de medische, sociale en thuiszorgsector zijn tussen 2000 en 2010 ruim vier miljoen nieuwe banen gecreëerd. Dit staat haaks op de huidige trend in de EU, waarbij het aantal arbeidsplaatsen daalt als gevolg van de crisis. In de zorg is de werkgelegenheid blijven stijgen: zelfs in de periode 2008-2010 zijn er ca. 770 000 nieuwe banen bijgekomen (5).

3.2

De zorg is in de EU een van de belangrijkste sectoren, in die zin dat deze ca. 10 % van zowel het bbp als de werkende bevolking vertegenwoordigt. Ook zijn er in de zorg, meer dan gemiddeld in de dienstensector, veel personen werkzaam met een hogeronderwijsdiploma (6). Door de vergrijzing (7), het groeiende aantal vrouwen met een baan en de stijging van de zorgvraag, neemt de werkgelegenheid in de sector toe. Door die ontwikkeling wordt het steeds noodzakelijker om geharmoniseerde definities en opleidingsnormen op Europees niveau te hanteren teneinde voor de nodige geografische mobiliteit en beroepsdynamiek te zorgen, zodat de aanhoudende verlening van hoogwaardige en efficiënte diensten overal in de EU wordt gegarandeerd.

3.3

Wat de beroepsprofielen betreft gaat het o.m. om medische assistenten, verpleegkundigen, jongerenwerkers, maatschappelijk werkers en artsen: recente studies (8) in alle takken van de zorgsector laten zien dat zorgwerkers, ook al worden ze slecht betaald en krijgen ze nauwelijks waardering voor hun werk, sterk gemotiveerd zijn en een grote verantwoordelijkheidszin hebben. Uit sommige studies blijkt ook dat er veel te weinig personeel is en dat het steeds moeilijker is om geschikt en gekwalificeerd leidinggevend personeel aan te werven en vast te houden.

3.4

Binnen Europa 2020 moet er een Europese strategie komen (9) om technische en structurele innovatie te stimuleren, de kosten terug te dringen en hoogwaardige werkgelegenheid te bevorderen. Tegelijkertijd moet de toegang tot zorg, vooral in achtergebleven regio's alsook in specifieke zorgtakken met nationale personeelstekorten, worden verbeterd door de totstandbrenging van netwerken van hoogwaardige Europese medische centra met gekwalificeerd en zeer toegewijd personeel die ter beschikking worden gesteld van alle burgers van de EU.

3.5

De lonen in de sector liggen over het algemeen onder het nationale gemiddelde voor vergelijkbare banen. Vrouwelijke werknemers (die de grote meerderheid van het personeelsbestand vormen en vaak immigrant zijn) worden doorgaans onderbetaald (10) en nauwelijks voor vol aangezien en hebben, ook al zijn ze geschoold, onzekere arbeidsovereenkomsten. Dit blijkt uit recente studies in subsectoren (11) als de gezondheidszorg, kinderopvang, ouderenzorg en andere vormen van zorg aan hulpbehoevenden.

3.6

Voorts onderscheidt de sector zich van andere door de volgende kenmerken (12):

3.7

Zoals eerder al is opgemerkt m.b.t. persoonsgebonden diensten, is het daarnaast zaak om „met alle specifieke kenmerken van kleine verleners van diensten van algemeen economisch belang, sociale diensten en non-profitdiensten rekening te houden. Hun bijzondere eigenschappen en bijdragen aan het algemeen belang moeten meer in aanmerking worden genomen” (13) in de context van de sociale dialoog met de sociale partners en maatschappelijke organisaties in het algemeen.

3.8

Met name verontrustend is de situatie in landelijke en andere achtergebleven gebieden, waar het gebrek aan infrastructuur op sociaal, gezondheids- en onderwijsvlak er vaak toe leidt dat geschoolde arbeidskrachten wegtrekken, met alle gevolgen van dien voor de oprichting en de vestigingsplaats van bedrijven en de ontwikkeling van deze gebieden. Er moet dan ook geijverd worden voor een evenwichtigere regionale ontwikkeling en voor meer territoriale samenhang, vooral inzake persoonsgebonden diensten op sociaal, gezondheids- en educatief vlak aan (kleine) kinderen (14).

3.9

Om migrerende werknemers te helpen bij hun integratie zijn er financiële en organisatorische steunmaatregelen nodig, waarbij te denken valt aan taallessen, verbetering van het imago van het werk dat ze doen, opvang en huisvesting, en beroepsopleiding in de zorg. Hierbij moet wel rekening worden gehouden met de daaropvolgende herintegratie in het land van herkomst, teneinde een braindrain op gezondheidsgebied te voorkomen (15).

3.10

Investeren in de sector is derhalve vrij duur en vanuit het oogpunt van duurzaamheid zijn investeringen dikwijls omstreden. Met de financiële crisis kan men er echter niet omheen dat ook de zorg kostenefficiënter moet worden. De lidstaten staan onder druk om een passend evenwicht te vinden tussen algemeen toegankelijke zorgdiensten enerzijds en houdbare overheidsfinanciën anderzijds. Uit de behaalde resultaten blijkt echter duidelijk dat investeringen in deze diensten in hoge mate productief en nuttig zijn, want ze komen de gezondheid, de integratie, de kwalificaties, de motivatie en ook de stabiliteit van het personeel ten goede.

3.11

Overigens is er voor belangrijke vernieuwingen gezorgd met het aan het Verdrag van Lissabon gehechte Protocol betreffende de diensten van algemeen belang (DAB), daar dit „betrekking heeft op alle DAB en voor het eerst in een verdrag het begrip „niet-economische diensten van algemeen belang” (NEDAB) introduceert en deze onderscheidt van „diensten van algemeen economisch belang” (DAEB)” (16) Persoonsgebonden diensten hebben ontegenzeglijk zowel een „economische” als een „niet-economische” component. Ze zijn van algemeen economisch belang omdat ze van belang zijn voor het goed functioneren van alle (industriële en dienstverlenende) sectoren, en ze zijn van niet-economische aard omdat ze van belang zijn voor de integratie van alle mensen en voor de sociale samenhang.

3.12

Het Protocol is volgens het EESC „niet zomaar een interpretatie van de Verdragen en de gemeenschappelijke waarden van de Europese Unie m.b.t. DAB, maar vormt een leidraad voor de Unie en de lidstaten. Centraal staan de gebruiker en het inspelen op zijn behoeften, voorkeuren en rechten; voorts wordt uitgegaan van gemeenschappelijke principes als een hoog niveau van kwaliteit, veiligheid en betaalbaarheid, gelijke behandeling en bevordering van algemene toegang” (17).

3.13

Het is dus bovenal zaak om de sector een krachtige Europese dimensie te geven via een geharmoniseerd EU-kader dat ondersteund wordt door een Europese strategie voor structurele maatregelen, ook al heeft het EESC gewezen op „de essentiële rol en de ruime discretionaire bevoegdheid van de nationale, regionale en lokale autoriteiten om diensten van algemeen economisch belang te verrichten, te doen verrichten en te organiseren op een manier die zoveel mogelijk in overeenstemming is met de behoeften van de gebruikers” (18).

4.1

Het EESC acht het absoluut noodzakelijk een Europese strategie uit te werken om in te spelen op de veranderingen die zich thans voltrekken in de Europese samenleving en in zijn sociaaleconomisch model, en om deze veranderingen in goede banen te leiden. Dit vereist dat er strategische prioriteiten worden gesteld voor de sector persoonsgebonden dienstverlening op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied in Europa. Het gaat hierbij om:

4.2

Dat het menselijk kapitaal de hoofdpijler van de sector persoonsgebonden diensten vormt, wordt weerspiegeld in het budget dat binnen de Europa 2020-strategie is uitgetrokken voor maatregelen om ervoor te zorgen dat de burgers in de EU langer actief en gezond en bij de samenleving betrokken blijven. Dit komt de productiviteit en het concurrentievermogen ten goede. Deze sector is bij de eerste sectoren die genoemd worden in het initiatief Een Europees initiatief voor leidende markten en maakt integrerend deel uit van het vlaggenschipinitiatief Een agenda voor nieuwe vaardigheden en banen.

4.2.1

Gezien het belang van de diensten in kwestie zou de strategische actie van de EU op het gebied van human resources gericht moeten zijn op:

Deze acties op EU-niveau zouden permanent gemonitord moeten worden aan de hand van een solide wetenschappelijke evaluatie.

4.3

De invoering van passende technologie in de sector, ter ondersteuning van zowel de verleners als de ontvangers van diensten, vormt de tweede pijler van deze strategie: structurele, methodologische en technische innovaties in de persoonsgebonden dienstverlening op sociaal en gezondheidsgebied kunnen ertoe bijdragen om de duurzaamheidsuitdaging aan te gaan in de context van de huidige veranderingen en van het streven naar inclusieve groei.

4.3.1

ICT moet gebruikt worden om zelfstandigheid, meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid en een persoonlijke-gezondheidscultuur te bevorderen en sociale en gezondheidsdiensten op elkaar af te stemmen, teneinde tot steeds meer geïntegreerde diensten te komen waarbij het individu in het centrum van een gecoördineerd continuum van kwaliteitsdiensten wordt geplaatst.

4.3.2

In het streven naar innovatie van zorg- en herstelprocessen zijn e-gezondheid, digitale geletterdheid en telegeneeskunde onmisbaar. Patiënten worden hiermee namelijk in staat gesteld om hun eigen medische geschiedenis overal mee naar toe te nemen, zodat ze zorg kunnen krijgen die optimaal op het individu is afgestemd (19).

4.3.3

Ter wille van de efficiency moet voor systemen van persoonsgebonden diensten gebruik kunnen worden gemaakt van een geavanceerd technologisch platform om de meest geslaagde methoden tussen gebruikers en verleners van langdurige zorg, alsook de richtsnoeren voor het besluitvormingsproces en het plaatselijke kwaliteitstoezicht met elkaar te delen. Ook moeten die platforms kunnen worden ingezet om de planning van de zorg te finetunen teneinde de systemen voor de omslag van de kosten van sociale, gezondheids- en paramedische diensten te verbeteren (20).

4.3.4

Via O&O op nationaal en EU-niveau moeten informatietechnologieëen op het vlak van persoonsgebonden dienstverlening op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied optimaal worden benut. Dan immers kan meer werk worden gemaakt van nieuwe beroepsprofielen die specifiek zijn afgestemd op de uiteenlopende behoeften van kinderen, gehandicapten, ouderen en (lichamelijk/geestelijk) zieken.

4.4

Derde pijler: er moet ernstig worden overwogen om een Europese ruimte van geïntegreerde diensten tot stand te brengen teneinde de bestaande ongelijkheden weg te werken en de fundamentele vrijheid van vestiging (met inachtneming van ten minste de uit wetgeving en cao's voortvloeiende sociale normen van het ontvangende land) en dienstverlening daadwerkelijk te garanderen (vooral in deze sector die van essentieel belang is voor het waarborgen van het vrije verkeer van diensten) door middel van wederzijdse erkenning, bestuurlijke samenwerking en desgewenst harmonisatie. Op die manier moet een verantwoorde levering van een reeks maatwerkdiensten overal in de EU worden gewaarborgd. Verwezenlijking van deze doelstelling vereist dat de lidstaten en de EU hun bevoegdheden gezamenlijk uitoefenen.

4.4.1

Als het lukt om de Europese economie om te vormen tot een innovatieve en moderne economie waarin de vierde vrijheid (het vrije verkeer van diensten) geheel en al is gerealiseerd, en als er dan ook nog een „vijfde vrijheid” wordt ontwikkeld in de vorm van het volledige en vrije verkeer van kennis, dan kan Europa zijn creatieve potentieel optimaal benutten. Op basis van een nog op te zetten Europees beoordelingssysteem zouden de resultaten van innovatie in sociale en gezondheidsdiensten op de voet gevolgd moeten worden.

4.4.2

Er moet gezorgd worden voor een solidaire Europese ruimte waarin fundamentele en hoogwaardige persoonsgebonden diensten op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied overal in de EU voor iedereen toegankelijk zijn, mede door „de toepassing van het vrijwillige Europese kwaliteitskader in verschillende lidstaten en in uiteenlopende sectoren” (21). De gebruikers moeten een stem in het kapittel krijgen wanneer het erom gaat om „kwaliteit” te definiëren en te beoordelen.

4.4.3

Voor een systeem van geïntegreerde diensten is het niet alleen nodig om kwaliteitsbeginselen te harmoniseren, maar ook om kwalificaties wederzijds te erkennen, de kwaliteit van diensten te monitoren, en op de diverse niveaus dicht bij de burger sociaal overleg te voeren waarbij alle belanghebbenden worden betrokken met het oog op meer onderlinge samenwerking.

4.5

Het steun-, structuur- en infrastructuurbeleid vormt de vierde pijler van de Europese strategie voor de sector persoonsgebonden dienstverlening.

4.5.1

Cruciaal element van deze pijler is de gerichte tenuitvoerlegging – naast de acties uit de Europa 2020-strategie – van de structurele programma's en maatregelen van de EU, met name als het gaat om het Europees Sociaal Fonds, het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling, alsook de EU-programma's Cultuur en Horizon 2014/2020.

4.5.2

Daarnaast moet er op EU-niveau een Europees kader worden geschapen om goede prestaties op het vlak van beroepskwalificaties en de kwaliteit van diensten te faciliteren en te bevorderen, positieve ervaringen in kaart te brengen en uit te wisselen, en gestandaardiseerde systemen op te zetten om de kwaliteit in de gaten te houden en na te gaan in hoeverre de „cliënten” tevreden zijn en „waar voor hun geld” krijgen. Hierbij moet gekeken worden naar het professionalisme, de arbeidsomstandigheden en loopbaanperspectieven van de dienstverlener, de particuliere, overheids- en sociale-economiebedrijven in de sector, en ten slotte de ontvangers van de diensten en hun familieleden, alsmede de sociale economie.

4.5.2.1

Vrijwilligers in de sector persoonsgebonden diensten dragen vooral vanuit menselijk, sociaal en affectief oogpunt bij tot de levenskwaliteit. Hun belangrijke aandeel moet dan ook ondersteund en gestimuleerd worden, met speciale aandacht voor Europese maatregelen om het uitwisselen van ervaringen en goede praktijken inzake vrijwilligerswerk in deze sector te bevorderen.

4.5.3

Er dient rekening te worden gehouden met het belang van de investeringen en met name met de noodzaak om de financiële dekking te diversifiëren (belastingen, diverse vormen van bijdragen uit hoofde van de sociale zekerheid/bescherming, verzekeringen, solidariteit tussen generaties, publiek-private partnerschappen), aangezien de kosten van langdurige zorg voor de meeste mensen te hoog zijn.

4.5.4

Het zou goed zijn om op EU-niveau een deel van de structuurfondsen op gecoördineerde wijze te bestemmen voor de ontwikkeling van noodzakelijke infrastructuur op sociaal en gezondheidsgebied, alsmede voor lokale werkgelegenheidsinitiatieven in deze sector, waarbij met name zou moeten worden gezorgd voor een specifieke financieringslijn voor landelijke en andere achtergebleven regio's, via het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling en het Leader-initiatief.

4.5.5

Voorts moet op EU-niveau geijverd worden voor de herziening van de steunmaatregelen inzake gezinsbeleid en het waarborgen van flexibelere werkafspraken voor mantelzorgers.

5.1

Wat DAB betreft, kan het EESC zich volledig vinden in de volgende opmerking: „In sectoren zoals gezondheidszorg, kinderzorg of zorg voor ouderen, hulp aan mensen met een handicap, of sociale huisvesting fungeren deze diensten als een onmisbaar vangnet voor burgers en helpen zij de sociale cohesie te bevorderen.” (22)

5.2

Het EESC onderstreept dat persoonsgebonden diensten op sociaal, gezondheids- en onderwijsgebied van algemeen (economisch dan wel niet-economisch) belang zijn en een belangrijke rol spelen in de kwaliteit en het functioneren van de Europese samenlevingen. Ze komen de sociale bescherming en de sociale inclusie ten goede en dragen bovendien in aanzienlijke mate bij aan het rendement en het concurrentievermogen van de Europese economie. Ondertussen neemt de vraag naar deze diensten toe, terwijl er door de economische crisis en op termijn ook door de demografische verschuivingen, steeds minder geld is om ze te financieren.

5.3

Het EESC wijst nog eens nadrukkelijk op de doelstellingen van het Verdrag van Lissabon inzake onderwijs, sociale bescherming en volksgezondheid, waarmee uiting wordt gegeven aan het collectieve sociale bewustzijn en aan de wens om de levenskwaliteit van de burgers, binnen de grenzen van de economische mogelijkheden van alle lidstaten, nog verder te verhogen.

5.4

Gezien de huidige situatie is het EESC dan ook van mening dat er m.b.t. deze sectoren zou moeten worden nagedacht over:

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/23

1.1

Het EESC is er vast van overtuigd dat een echt partnerschap, ofwel een partnerschap waardoor alle partners en belanghebbenden uit het maatschappelijk middenveld (1) bij de voorbereiding, tenuitvoerlegging en beoordeling achteraf van de programma's en projecten van het cohesiebeleid van de EU worden betrokken, er regelrecht toe bijdraagt dat die programma's en projecten beter en doeltreffend worden uitgevoerd. Het partnerschapsbeginsel is een uitstekend voorbeeld van hoe goed bestuur in ander beleid van de EU kan uitwerken en een methode om de Europa 2020-strategie doeltreffend toe te passen.

1.2

Het EESC heeft zelf om een gedragscode inzake partnerschap gevraagd. Daarom staat het onvoorwaardelijk achter onderhavig initiatief en stemt het volledig in met de door de Commissie voorgestelde aanbevelingen. Ook heeft het waardering voor de steun van het Europees Parlement en het Comité van de Regio's voor de gedragscode, met daarbij wel de kanttekening dat alle overheids- en particuliere partners op voet van gelijkheid moeten samenwerken.

1.3

De teleurstelling bij het EESC is dan ook groot, nu de Raad de gedragscode voorlopig uit het voorstel van de Commissie heeft geschrapt. Het doet een oproep om samen met het Comité van de Regio's voor de gedragscode op te komen.

1.4

Een punt van veel zorg voor het EESC is dat maatschappelijke organisaties steeds somberder oordelen over de toepassing van het partnerschapsbeginsel. Van sommige lidstaten wordt gemeld dat het partnerschapsbeginsel daar steeds verder verwatert en dat maatschappelijke organisaties minder participeren. Dat de gedragscode uit het Commissievoorstel is geschrapt, is ook erg verontrustend. Juist nu er crisis heerst, is er behoefte aan de inzet van de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties.

1.5

Vooralsnog heeft dit initiatief alleen nog maar de vorm van een werkdocument van de Commissiediensten (SWD), maar het komt wel op het juiste tijdstip, omdat meerdere lidstaten en regio's al met de programmering voor de structuurfondsen 2014-2020 zijn begonnen. De Commissie zou dit werkdocument zo breed mogelijk moeten verspreiden, zodat alle relevante partners er gebruik van kunnen maken. Het EESC vraagt zijn leden om, met ondersteuning van de gedragscode, bij hun organisaties en ondernemingen op deelname aan projecten en programma's van het cohesiebeleid van de EU aan te dringen.

1.6

Het is van groot belang dat operationele programma's worden gestuurd in de richting van acties en maatregelen die in het teken staan van partnerschap. Gelijke behandeling en pluralisme in partnerschappen, doelgerichte partnerschappen voor doelgerichte programma's en meer capaciteitsopbouw moeten daarbij de leidraad zijn.

1.7

Toezichtcomités zouden moeten worden aangevuld met andere partnerschapinstrumenten. In dit verband zij eraan herinnerd dat de door het Europees Parlement in amendementen op artikel 5 van de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen voorgestelde formulering, te weten: „samenwerken met de partners”, moet worden vervangen door „de partners erbij betrekken”.

1.8

Het EESC stelt een door de partners zelf uit te voeren „partnerschapstoets” voor. Een dergelijk Europees stelsel van toezicht waarbij eenvoudigweg gebruik wordt gemaakt van een controlelijst en beoordelingen door vakgenoten, zou door de Commissie moeten worden opgezet, in samenwerking met Europese organisaties van belanghebbenden. Het EESC wil niets liever dan daaraan meewerken.

1.9

De behoorlijke toepassing van het partnerschapsbeginsel zoals omschreven in de gedragscode, moet een voorwaarde worden waaraan moet zijn voldaan voordat de Commissie haar handtekening onder een partnerschapsovereenkomst met een lidstaat zet. Tegen die achtergrond zouden de middelen die voor operationele programma's worden vrijgemaakt, kunnen worden aangevuld als prikkel om aan die voorwaarde te voldoen.

2.1

Het partnerschapsbeginsel is druppelsgewijs toegepast en komt maar langzaam op gang sinds zijn lancering in 1988. Het maatschappelijk middenveld, en dan vooral de sociale partners, was daarin een rol toebedeeld. In landen waar partnerschap onlosmakelijk deel uitmaakt van beleidsvorming kostte het minder moeite om dit beginsel in praktijk te brengen. Het werd kracht bijgezet doordat de Commissie meer rechtstreekse verantwoordelijkheid voor het cohesiebeleid heeft gekregen en er initiatieven als EQUAL en LEADER zijn ontplooid.

2.2

Vaak was partnerschap echter alleen een formele aangelegenheid. In de programmeringperiode 2006-2013 werd er niet actief naar gestreefd, ook al is participatie door belanghebbenden in die tijd wel onontbeerlijk geworden voor de toepassing van de strategie van Lissabon. Sinds de EU er in 2004 tien lidstaten heeft bij gekregen, gevolgd door Bulgarije en Roemenië in 2007, staat het cohesiebeleid van de EU voor tal van nieuwe uitdagingen.

2.3

Inmiddels had de Commissie al tekortkomingen ontdekt en waren er vanuit het maatschappelijk middenveld kritische geluiden te horen vanwege tegenvallende resultaten. Als reactie op de veranderde betrekkingen tussen de lidstaten en de Commissie bij het beheer van het cohesiebeleid werd de nadruk op de verspreiding van voorbeelden van geslaagde methoden (best practices) gelegd.

2.4

De Commissie heeft het EESC in 2009 om een verkennend advies gevraagd over de manier waarop partnerschap in de werking van de structuurfondsen kan worden gepromoot, waarbij wordt uitgegaan van voorbeelden van geslaagde methoden. Dit advies werd aangevuld met de publicatie „Samenwerken doe je niet alleen”, met een selectie van voorbeelden van geslaagde methoden in de lidstaten. De suggestie van het EESC om een gedragscode uit te werken, is sindsdien opgepakt door de Commissie.

2.5

Het partnerschap met maatschappelijke organisaties evolueert momenteel in de meeste lidstaten. Polen kan soms als voorbeeld dienen voor de manier waarop best practices in dit land evolueren. Partnerschap in praktijk brengen, is zonder meer een uitdaging voor landen als Bulgarije en Roemenië die nog maar net zijn toegetreden tot de EU en voor Kroatië dat binnenkort lid wordt. Dit geldt ook voor sommige van de lidstaten die in 2004 tot de EU zijn toegetreden, maar ook voor al „oudere” lidstaten als Portugal en Griekenland.

2.6

Momenteel oordelen maatschappelijk organisaties steeds somberder over de toepassing van het partnerschapsbeginsel. De verwachtingen worden niet ingelost. Van sommige lidstaten wordt gemeld dat het partnerschapsbeginsel daar steeds verder verwatert, dat maatschappelijke organisaties minder participeren en dat de gedragscode door de Raad is afgeschaft. Er zijn lidstaten waar al met de programmering voor 2014-2020 is begonnen zonder dat particuliere belanghebbenden echt zijn gevraagd om daaraan mee te werken. De gedragscode kan alleen naar behoren worden toegepast als de politieke weerstand daartegen wordt overwonnen.

3.1

De lidstaten krijgen een duidelijke verplichting om een partnerschap op te zetten als de voorstellen van de Commissie voor de GSK-fondsen voor de periode 2014-2020 worden goedgekeurd. Die verplichting zal worden geschraagd door een Europese gedragscode inzake partnerschap waarin doelstellingen en criteria voor dit partnerschap zijn vastgelegd en de uitwisseling tussen de lidstaten van informatie, ervaringen, resultaten en voorbeelden van geslaagde methoden wordt vergemakkelijkt. Deze gedragscode moet door de Commissie binnen de drie maanden na de goedkeuring van de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen worden aangenomen in de vorm van een gedelegeerde handeling.

3.2

Onderhavig werkdocument is een eerste stap in de richting van de daadwerkelijke toepassing van het partnerschapsbeginsel. In zes hoofdstukken worden achttien uitvoerige richtsnoeren gegeven. Die hoofdstukken zijn:

3.3

Inmiddels is de Europese gedragscode inzake partnerschap in alle voertalen van de EU vertaald, wat de verspreiding en het gebruik ervan vergemakkelijkt.

4.1

Het EESC heeft zich, op speciaal verzoek van de Commissie, in 2010 gebogen over het partnerschapsbeginsel (ECO/258 – rapporteur: Jan OLSSON (2)) en geeft uitvoerig commentaar op de voorstellen van de Commissie inzake partnerschap in zijn advies over de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen (ECO/314 – rapporteur: Ioannis VARDAKASTANIS).

4.2

Daarbij had het EESC voorgesteld om de gedragscode op een aantal richtsnoeren te baseren. Bijna al die richtsnoeren zijn in aanmerking genomen in onderhavig werkdocument van de Commissiediensten:

4.3

Het EESC is er vast van overtuigd dat partnerschap, waardoor alle in artikel 5, lid 1 van de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen omschreven partners bij de voorbereiding, uitvoering en beoordeling achteraf van in het kader van het cohesiebeleid van de EU gelanceerde projecten worden betrokken, rechtstreeks bijdraagt aan het welslagen van dat cohesiebeleid. Het juicht toe dat partnerschap in de Commissievoorstellen (artikel 5) verplicht wordt gesteld. Bij de uitvoering van fondsen moet in alle stadia daarvan daadwerkelijk sprake zijn van participatie, wat ook betekent dat partners stemrecht krijgen in de toezichtcomités.

4.4

Het EESC roept het Comité van de Regio's ertoe op om gezamenlijk op de bres te gaan staan voor de gedragscode. Het vraagt het Europees Parlement en de Commissie om het tij te keren wat de schrapping van de gedragscode door de Raad betreft. Daartoe heeft het EESC een dringende oproep gedaan op de informele Raad die op 6 november 2012 in Nicosia is gehouden.

5.1

De Raad heeft het voorstel van de Commissie voor een gedragscode verworpen. Hierdoor zal in de praktijk de toepassing van het partnerschapsbeginsel ongetwijfeld worden afgezwakt.

5.2

Het Europees Parlement heeft een algehele wijziging op de in artikel 5 van de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen genoemde gedragscode voorgesteld. Daarvoor is het uitgegaan van negen specificaties. Het EESC staat hier helemaal achter. Het desbetreffende amendement is hieronder uiteengezet (3). Het EESC maakt zich wel zorgen over het onderscheid dat het Europees Parlement tussen particuliere en overheidspartners maakt, omdat dit kan leiden tot ongelijke behandeling.

5.3

Het Comité van de Regio's staat achter de Europese gedragscode inzake partnerschap en dringt er bij lokale en regionale overheden op aan om partnerschappen op te zetten. Het benadrukt o.m. dat er aandacht moet zijn voor speciale omstandigheden in de lidstaten, de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid en de procedure om partners te selecteren, die in het teken moet staan van pluralisme, zodat ook marginale groepen in aanmerking worden genomen. Het wijst op het vraagstuk van de rechten en verantwoordelijkheden van de partners, waarbij het ook een onderscheid maakt tussen partners uit de particuliere en de overheidssector.

6.1

Volgens Europa's maatschappelijke organisaties is het uitblijven van partnerschap een van de voornaamste verklaringen voor de beperkte impact van de structuurfondsen 2007-2013 in meerdere lidstaten.

6.2

Er moet duidelijker worden gesteld dat maatschappelijke organisaties, net als overheidsinstanties, het algemeen belang nastreven.

6.3

Maatschappelijke organisaties wordt dikwijls reëel en daadwerkelijk partnerschap onthouden vanwege belemmeringen die worden opgeworpen door cofinancieringsregels, administratieve lasten, niet-adequate doelstellingen van de nationale operationele programma's en gebrek aan inspraak in het toezicht op de fondsen.

6.4

Het maatschappelijk middenveld heeft oog voor de pogingen van de Commissie om procedures te vereenvoudigen, maar vindt dat er nog veel meer moet worden gedaan voordat de particuliere sector in brede zin tijdig en vlot gebruik kan gaan maken van middelen. De complexiteit en administratieve rompslomp zijn nog steeds te groot. De bureaucratie moet worden teruggedrongen. Daarbij moet rekening worden gehouden met de volgende aspecten:

6.5

Het maatschappelijk middenveld wijst erop hoe belangrijk capaciteitsopbouw voor partners is en pleit voor een definitie van dit begrip. Capaciteitsopbouw zou moeten worden omschreven als vergroting van de participatie van partners in alle stadia van de voorbereiding, uitvoering en monitoring van de structuurfondsen.

6.6

Volgens het EESC moet een ruim partnerschap tot stand worden gebracht waarin een breed spectrum van verschillende belangen wordt vertegenwoordigd. Er moeten voor de verantwoordelijkheden en functies van de verschillende partners duidelijke regels worden vastgelegd.

7.1

Het partnerschapsbeginsel daadwerkelijk toepassen, vergt een voortdurend proces. Dit Commissievoorstel is een eerste stap in de richting van de formalisering en codificatie van dit beginsel in EU-verband. Het doet het EESC genoegen dat zowel het Europees Parlement als het Comité van de Regio's voorstander zijn van een doeltreffende toepassing van het partnerschapsbeginsel. Het partnerschapsbeginsel is een uitstekend voorbeeld van hoe „goed bestuur” in ander beleid van de EU kan uitwerken en een methode om de Europa 2020-strategie doeltreffend toe te passen.

7.2

Zeer zorgwekkend is dat de Raad het partnerschapsbeginsel wil inperken door terug te vallen op de stringentere regels van de programmeringperiode 2006-2013. Het EESC doet een beroep op de Commissie en het Europees Parlement om dit tij te keren.

8.1

Meerdere lidstaten zijn al begonnen met de programmering voor de structuurfondsen 2014-2020. Daarom is het belangrijk dat overheidsinstanties en maatschappelijke organisaties gebruik maken van onderhavig SWD. Het is een goede zaak dat de gedragscode in alle voertalen van de EU is vertaald. De Commissie zou de daarin vervatte suggesties, in samenwerking met zowel overheidsinstanties als maatschappelijke organisaties, proactief bekend moeten maken in de lidstaten.

8.2

In de Commissievoorstellen komt toezicht niet goed genoeg uit de verf. Een Europees stelsel van toezicht waarvoor eenvoudigweg gebruik wordt gemaakt van een controlelijst en beoordelingen door vakgenoten, zou moeten worden opgezet in samenwerking met de organisaties van Europese belanghebbenden. Het EESC wil niets liever dan daaraan meewerken.

8.3

De controlelijst zou moeten worden gebaseerd op minimale specificaties, vooral t.a.v. selectie, participatie in de diverse stadia en capaciteitsopbouw van de partners. Ook moet worden beoordeeld hoe belangenconflicten worden beslecht. Die specificaties kunnen worden ondersteund door een SWOT-analyse (waarbij de nadruk wordt gelegd op sterke punten, zwakke punten, kansen en risico's/Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) om de weg vrij te maken voor verbeteringen.

8.4

Als onderdeel van dit stelsel zouden de belanghebbenden/partners voor een „partnerschapstoets” moeten zorgen, waarvoor wordt uitgegaan van de hierboven voorgestelde controlelijst. Het EESC stelt een eenvoudig beoordelingsschema voor met drie waarderingsmogelijkheden: onvoldoende/voldoende/uitstekend. Door zo'n toets gaan de partners meer meewerken aan de evaluatie, waarvoor in onderhavig SWD een lans wordt gebroken.

8.5

Er zij aan herinnerd dat de door het Europees Parlement in amendementen op artikel 5 van de Verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen voorgestelde formulering, te weten: „samenwerken met de partners”, moet worden vervangen door „de partners erbij betrekken”.

8.6

Het EESC herhaalt zijn al eerder gedane voorstel om een netwerk te vormen van regio's die hun ervaringen en voorbeelden van geslaagde methoden willen delen en verspreiden: het netwerk van regio's die blijk geven van „uitmuntendheid in partnerschap”.

8.7

De voorbeelden van geslaagde methoden uit de brochure „Samenwerken doe je niet alleen” zijn in brede kringen goed ontvangen en het zou erg nuttig kunnen zijn om die methoden ook in andere landen te beproeven (ook al moet partnerschap worden aangepast aan nationale omstandigheden). Het EESC stelt voor om deze brochure bij te werken in de vorm van een herziene editie ervan. In die herziene editie kan ook worden gewezen op de lering die kan worden getrokken uit voorbeelden van hoe-je-het-niet-moet-doen.

8.8

Van belang is dat partners zo vroeg mogelijk worden betrokken bij een dialoog over een werkprogramma („een plan voor informatie, raadpleging en participatie”) en een nauwkeurig stappenplan, zoals het EESC heeft voorgesteld en waaraan de Commissie steun verleent. Hoe te werk wordt gegaan, moet ook worden vastgelegd in de partnerschapsovereenkomst. De behoorlijke toepassing van het partnerschapsbeginsel zoals omschreven in de gedragscode, moet een voorwaarde worden waaraan moet zijn voldaan voordat de Commissie haar handtekening onder een partnerschapsovereenkomst met een lidstaat zet. Tegen die achtergrond zouden de middelen die voor operationele programma's worden vrijgemaakt, kunnen worden gebruikt voor capaciteitsopbouw bij de partners als prikkel om aan die voorwaarde te voldoen.

8.9

Bij de keuze van de partners moet worden gestreefd naar „pluralisme in partnerschap”: naast economische en sociale partners en relevante maatschappelijke organisaties moeten ook nog andere spelers eraan deelnemen. Zo moeten ook innoverende, opkomende en marginale maatschappelijke actoren toegang hebben tot partnerschappen en daarin een rol spelen. Voor die laatste is het model van coördinatieplatforms erg nuttig. Ook kleine en micro-ondernemingen (met hun hoge werkgelegenheidspotentieel) en de sociale economie (als follow-up op het Small Business Initiative) zouden als economische partners bij partnerschappen moeten worden betrokken.

8.10

Er is voorgesteld om de programma's naar thema's te bundelen of op andere wijze –geografisch, groepen, sectoren enz. – aan een specifiek doel te koppelen. Hierdoor wordt het gemakkelijker om partnerschappen doelmatig en doeltreffender te maken.

8.11

Het werk dat door toezichtcomités wordt verricht, is vaak erg formeel en voldoet niet aan de behoefte aan een echt partnerschap. Dit zou moeten worden aangevuld met adviesorganen, werkgroepen en andere partnerschapinstrumenten om de werking van het partnerschap kracht bij te zetten.

8.12

Partnerschappen hebben veel baat bij capaciteitsopbouw voor partners in alle lidstaten. Daartoe moet gebruik worden gemaakt van technische assistentie, maar ook van de fondsen waarover de lidstaten zelf beschikken.

3 bis.

In de Europese gedragscode worden onder meer de volgende specificaties opgenomen:

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/28

1.1

Het EESC dringt er bij de Raad op aan om de onderhandelingen over het facultatieve protocol bij het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (hierna: CRPD) nieuw leven in te blazen. Doel daarvan moet zijn te verzekeren dat Europeanen met een handicap de in dit CRPD vastgelegde rechten onverkort kunnen genieten.

1.2

De respectieve voorzitters van de Europese Raad, de Commissie en het Europees Parlement zouden voor december 2013 een tweede Staat van de Unie inzake gehandicapten moeten organiseren. Op deze mede door het Europees Gehandicaptenforum voorgezeten Staat van de Unie zou de stand van zaken bij de uitvoering van het CRPD moeten worden opgenomen.

1.3

Belangrijk is dat het CRPD verplichtingen omvat waarvoor de EU en de lidstaten hun wetgeving en beleid moeten aanpassen en dat de financiële situatie niet mag worden aangevoerd als voorwendsel om maatregelen i.v.m. de rechten van personen met een handicap op de lange baan te schuiven.

1.4

De Commissie zou een grondig en op participatie berustend onderzoek moeten doen naar de toepassing van de gehandicaptenstrategie als onlosmakelijk onderdeel van de toekomstige algemene strategie van de EU, inclusief de herziening van bestaande wetten, beleidsmaatregelen en programma's en de uitwerking van nieuwe voorstellen.

1.5

Daarom verzoekt het EESC de Commissie om haar secretariaat-generaal een instrument voor de effectbeoordeling van het CRPD te laten uitwerken.

1.6

Het is een goede zaak dat de Raad een onafhankelijke instantie in het leven heeft geroepen die met het promoten van het CRPD wordt belast, maar ook met de bescherming en monitoring van de uitvoering ervan. Er zou een speciaal budget moeten worden goedgekeurd waardoor de deelnemers aan deze instantie hun taak in alle onafhankelijkheid van het contactpunt kunnen vervullen.

1.7

Het EESC wil graag door de Commissie worden geraadpleegd over een ambitieus voorstel voor een Europese toegankelijkheidswet. Deze wet zou een zo breed mogelijk toepassingsgebied moeten hebben (waaronder eisen waaraan openbare en particuliere dienstverleners en fabrikanten moeten voldoen om personen met een handicap volledige toegankelijkheid te garanderen) en zou een duidelijke en ruime definitie van het begrip „toegankelijkheid” moeten omvatten.

1.8

Het EESC juicht toe dat er in de Digitale agenda wetgeving inzake de toegankelijkheid van officiële websites en van websites waarmee de burgers een basisdienst wordt verleend, is opgenomen. Het kijkt uit naar voorstellen voor solide wetten in 2012.

1.9

Het EESC dringt er bij de Raad en het Europees Parlement op aan om vast te houden aan de bepalingen ten behoeve van personen met een handicap die in de verordeningen voor de structuurfondsen, de Faciliteit voor Europese verbindingen (1), de TEN-T-verordeningen en Horizon 2020 (2), het programma voor rechten en burgerschap en de programma's voor ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp zijn opgenomen en om die bepalingen kracht bij te zetten. Dit kan door maatregelen ter bevordering van de participatie van personen met een handicap, door middel van financiering en capaciteitsopbouw.

1.10

Het EESC doet een beroep op de Europese Dienst voor extern optreden, de Commissie en de Raad om voor de mainstreaming van het CRPD in de externe betrekkingen, de internationale samenwerking en de wereldwijde handelsovereenskomsten van de EU te zorgen. Daartoe moet ook worden toegezien op de coördinatie van de standpunten van de EU en de lidstaten over de rechten van personen met een handicap in de diverse organen van de VN.

1.11

Het EESC vraagt de instellingen van de EU met klem om de nodige maatregelen te nemen voor de uitvoering van het CRPD in eigen kring. Met het oog daarop zouden zij hun methoden inzake werkgelegenheid, arbeidsvoorwaarden, aanwerving, opleiding, toegankelijkheid van gebouwen, werkomgeving en communicatiemiddelen en de eisen die aan door de EU gesubsidieerde agentschappen worden gesteld, opnieuw moeten bekijken.

1.12

Het EESC neemt kennis van de toezegging die Commissievoorzitter Barroso in december 2011 heeft gedaan om het CRPD op een vergadering van eurocommissarissen en directeuren-generaal ter discussie te stellen, en pleit ervoor dat dit vraagstuk ieder jaar op de agenda wordt gezet.

1.13

Het EESC is ingenomen met de organisatie van een werkforum waarin de contactpunten van de regeringen, de coördinatiemechanismen en onafhankelijke systemen van de EU en de lidstaten die met de tenuitvoerlegging van het CRPD zijn belast, alsook het maatschappelijk middenveld bijeenkomen. Het wil graag deelnemen aan de komende vergaderingen.

1.14

Het EESC kijkt ernaar uit om middels een advies bij te dragen aan het verslag dat de EU in 2013 aan de VN-commissie inzake de rechten van personen met een handicap moet voorleggen.

1.15

Het EESC is ervan overtuigd dat het zelf de nodige maatregelen moet nemen om het CRPD in eigen kring toe te passen en aan de verplichtingen ervan te voldoen. Dit betekent dat de aanwerving van personen met een handicap wordt gestimuleerd, dat discriminatie tijdens de aanwervingprocedure wordt uitgebannen, dat de toegankelijkheid van de gebouwen, websites, ICT-instrumenten en -documenten wordt verbeterd, dat werknemers, leden en deskundigen behoorlijke voorzieningen worden geboden, dat er cursussen voor de personeelsmedewerkers worden georganiseerd (ook door de uitgave van een brochure over het CRPD) en dat wordt gezorgd voor de mainstreaming van het gehandicaptenaspect in al zijn activiteiten.

1.16

Het EESC benadrukt de noodzaak van stelselmatige monitoring en uitvoering van het CRPD door de EU-instellingen en verbindt zich daarom tot de oprichting van een stuurgroep die met de uitvoering en monitoring van het CRPD wordt belast. Die stuurgroep zou van de instellingen van de EU moeten vragen dat zij verslag uitbrengen van hun werkzaamheden en reacties vergaren van de personen met een handicap zelf (via de organisaties die hen vertegenwoordigen) en van het maatschappelijk middenveld. Zo kan de stuurgroep zich een onafhankelijk oordeel vormen over de vorderingen die met de uitvoering van het CRPD worden gemaakt.

1.17

Het EESC stelt voor om over de uitvoering van het CRPD een vergadering te beleggen met nationale SER's, maatschappelijke organisaties en nationale mensenrechtenorganisaties.

1.18

Het EESC doet een oproep aan de sociale partners om het gehandicaptenaspect, op grond van overeengekomen richtsnoeren, te laten meewegen in cao-onderhandelingen.

2.1

Tot „personen met een handicap” worden ook mensen gerekend die lijden onder chronische lichamelijke, geestelijke, intellectuele of zintuiglijke aandoeningen die het voor hen, in wisselwerking met diverse belemmeringen, moeilijk kunnen maken om volwaardig, daadwerkelijk en op gelijke voet met anderen deel te nemen aan de samenleving.

2.2

Er zijn ongeveer 80 miljoen personen met een handicap in Europa. Volgens Eurostat is de kans om werkloos te worden, bij hen drie keer zo groot als bij personen zonder handicap. Slechts 20 % van de personen met een ernstige handicap heeft een baan, tegen 68 % van de personen zonder handicap. De kans dat personen met een handicap voortgezet onderwijs volgen, is ruim 50 % minder groot dan bij personen zonder een handicap. Slechts 38 procent van de personen met een handicap in de leeftijdsgroep van 16 tot 34 jaar heeft een eigen inkomen uit werk, tegen 64 % van de personen zonder handicap.

2.3

Het EESC verwijst terug naar zijn adviezen over resp. de „Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's - Europese strategie inzake handicaps 2010-2020: Een hernieuwd engagement voor een onbelemmerd Europa” (3) en „Jongeren met een handicap: werkgelegenheid, integratie en deelname aan het maatschappelijk leven” (4).

2.4

Het CRPD en het bijbehorende facultatieve protocol zijn op 13 december 2006 goedgekeurd in het VN-gebouw in New York en konden vanaf 30 maart 2007 worden ondertekend. Beide zijn op 3 mei 2008 in werking getreden.

2.5

Het CRPD heeft wereldwijd een breed draagvlak en is al ondertekend door 154 landen en geratificeerd door 126 landen. Het bijbehorende facultatieve protocol is al ondertekend door 90 landen en geratificeerd door 76 landen. Alle 27 lidstaten van de EU hebben het CRPD ondertekend en 24 lidstaten hebben het inmiddels ook geratificeerd.

2.6

Dit CRPD is een volwaardig instrument van de mensenrechten, waaronder rechten op burgerlijk, politiek, economisch, sociaal en cultureel gebied. Er wordt in bekrachtigd dat personen met een handicap onverkort de mensenrechten en basisvrijheden moeten kunnen genieten.

2.7

Het CRPD is van toepassing op alle personen met een handicap. Ook wordt daarin uitdrukkelijk gesteld dat meervoudige discriminatie (ofwel discriminatie vanwege een handicap, maar tegelijkertijd ook op andere gronden, zoals etnische afkomst, geslacht en/of economische status) een groot probleem vormt dat alleen met een multidisciplinaire benadering kan worden opgelost. Daarbij moeten de verschillende oorzaken van deze complexe vorm van discriminatie in aanmerking worden genomen.

2.8

Er zijn in dit CRPD o.m. bepalingen opgenomen aangaande gelijkheid en non-discriminatie, toegankelijkheid, bewegingsvrijheid en nationaliteit, toegang tot de rechter, vrijwaring van geweld, zelfstandig wonen en leven in een woongroep, het recht op een gezinsleven, persoonlijke mobiliteit, onderwijs, werkgelegenheid, gezondheid, sociale bescherming, internationale samenwerking, burgerbescherming, inspraak van personen met een handicap in de besluitvorming (via hun organisaties) en de mainstreaming van de problematiek van vrouwen en kinderen met een handicap.

2.9

Van belang is dat met dit CRPD een paradigmaverschuiving wordt ingevoerd: personen met een handicap worden daarin niet langer gezien als „objecten”, ofwel mensen die het voorwerp zijn van liefdadigheid en medische behandelingen, maar als „subjecten”, ofwel mensen die rechten hebben, zich daarop kunnen beroepen en met kennis van zaken en in alle vrijheid zelf besluiten over hun eigen leven kunnen nemen. De drie kernboodschappen van het CRPD zijn: personen met een handicap weer een stem in het kapittel geven, hun keuzemogelijkheden verruimen en hun meer kansen in het leven geven.

2.10

Het is een goede zaak dat in het CRPD wordt verduidelijkt en vastgelegd hoe de diverse categorieën mensenrechten van toepassing zijn op personen met een handicap, ongeacht de mate van hulp die zij nodig hebben, en dat daarin staat aangegeven op welke gebieden veranderingen moeten worden aangebracht om ervoor te zorgen dat de rechten van personen met een handicap daadwerkelijk worden uitgeoefend en beschermd.

2.11

Dit CRPD is het eerste internationale verdrag inzake mensenrechten dat openstaat voor ondertekening door regionale organisaties die zich met integratie bezighouden, zoals de EU. Van belang is dat de Raad op 26 november 2009 het besluit heeft genomen waardoor de Europese Gemeenschap is toegetreden tot het CRPD (5) en waarin de Commissie wordt aangewezen als contactpunt voor aangelegenheden met betrekking tot de uitvoering ervan.

2.12

Dit besluit omvat een lijst van beleidsgebieden die onder de exclusieve of gedeelde bevoegdheid van de EU vallen. Deze lijst kan voortdurend worden aangepast en zal op den duur waarschijnlijk langer worden. Bij „exclusieve bevoegdheden” gaat het om de verenigbaarheid van overheidssteun met de eengemaakte markt en het gemeenschappelijk douanetarief. Bij „gedeelde bevoegdheden” gaat het om maatregelen tegen discriminatie vanwege een handicap, vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal, landbouw, vervoer per spoor, over de weg, over zee en door de lucht, belastingen, de eengemaakte markt, gelijke beloning voor gelijkwaardig werk van vrouwen en mannen, beleid voor trans-Europese netwerken en statistieken.

2.13

De Raad, de lidstaten en de Commissie zijn een gedragscode overeengekomen (6). Daarin zijn afspraken gemaakt over allerlei aspecten van de uitvoering van het CRPD, maar ook over de vertegenwoordiging in de voor dit CRPD ingestelde organen, de procedures voor de opstelling van het verslag van de EU aan de VN-commissie inzake de rechten van personen met een handicap en de procedure voor de opzet van een monitoring-kader voor één of meer onafhankelijke systemen waar het maatschappelijk middenveld bij betrokken is.

3.1

Het valt toe te juichen dat de EU voor het eerst in haar geschiedenis, nl. met de ondertekening van dit CRPD op 23 december 2010, partij is geworden bij een internationaal verdrag inzake mensenrechten. De EU en de lidstaten, maar ook het Europees Gehandicaptenforum hebben een voortrekkersrol gespeeld in de uitwerking van dit verdrag. Daarom heeft de EU een bijzondere verantwoordelijkheid om de uitvoering en monitoring ervan te intensifiëren en voor de rest van de wereld een voorbeeldfunctie te vervullen.

3.2

De Raad zou de onderhandelingen over het bij dit CRPD behorende facultatieve protocol nieuw leven moeten inblazen. Door dit protocol kunnen enkelingen of groepen - zoals in 2008 door de Commissie werd voorgesteld - klachten indienen bij de VN-commissie inzake de rechten van personen met een handicap als alle gerechtelijke mogelijkheden in de EU zelf zijn uitgeput. Op die manier kunnen leemten in de bescherming van personen met een handicap, als de schending van hun rechten plaatsvindt op gebieden waarvoor de EU bevoegd is, worden voorkomen, c.q. ingevuld.

3.3

De Commissie zou de ratificering van andere verdragen inzake mensenrechten moeten overwegen. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan het Verdrag betreffende de rechten van het kind en het Verdrag tegen vrouwendiscriminatie, met inbegrip van de respectieve facultatieve protocollen. De EU zou moeten deelnemen aan de besprekingen die momenteel in een VN-werkgroep voor onbepaalde duur worden gevoerd over een mogelijke tekst voor een nieuw thematisch VN-Verdrag over de rechten van ouderen en zou erop moeten toezien dat het werk van deze werkgroep in geen enkel opzicht indruist tegen het CRPD.

3.4

De EU moet als partij bij het CRPD en binnen de grenzen van haar bevoegdheden, alle daaraan verbonden verplichtingen nakomen. Daarbij hoort de verplichting om op gezette tijden verslag uit te brengen bij de VN-commissie inzake de rechten van personen met een handicap.

3.5

De artikelen 10 en 19 van het VWEU en de artikelen 21 en 26 van het Handvest van de grondrechten zijn rechtsregels die duidelijk refereren aan de bescherming van de rechten van personen met een handicap (7).

3.6

De instellingen van de EU zouden op beleidsgebieden die onder de exclusieve en gedeelde bevoegdheid van de EU vallen, wetgeving, beleid en programma's moeten uitwerken waarmee het CRPD onverkort wordt toegepast. Ook zouden zij eerder door de EU uitgevaardigde wetgeving en beleid opnieuw moeten bekijken om zich ervan te vergewissen dat personen met een handicap in de EU volledige bescherming krijgen.

3.7

De respectieve voorzitters van de Europese Raad, de Commissie en het Europees Parlement zouden, samen met het Europees Gehandicaptenforum, voor december 2013 een tweede Staat van de Unie inzake personen met een handicap moeten organiseren. Het thema daarvan zou de uitvoering van het CRPD moeten zijn (8).

3.8

Het Europees Parlement doet er goed aan om, samen met het Europees Gehandicaptenforum, voor december van dit jaar een Europees Parlement voor personen met een handicap te organiseren. Dit is nuttig met het oog op de bijdrage aan het verslag van de EU aan de VN-Commissie inzake de rechten van personen met een handicap.

3.9

De instellingen van de EU moeten de nodige maatregelen nemen om het CRPD in eigen kring toe te passen. Dit betekent o.m. dat

4.1

Het EESC heeft op 21 september 2011 een resolutie aangenomen waarin de Europese strategie voor personen met een handicap 2010-2020 wordt toegejuicht als een van de voornaamste beleidsinstrumenten om het CRPD uit te voeren in de EU. Ook bevat deze resolutie een oproep aan de Commissie om erop toe zien dat vigerende en toekomstige secundaire wetgeving strookt met het CRPD en personen met een handicap participatie en betrokkenheid garandeert (9).

4.2

Thans dringt het EESC aan op een grondige en op participatie berustende herziening van de toepassing van deze gehandicaptenstrategie, waarvoor ook nieuwe doelstellingen en streefcijfers moeten worden vastgelegd.

4.3

De Raad en het Europees Parlement zouden de uitvoering van het CRPD moeten mainstreamen in het MFK (meerjarig financieel kader) van de EU. Op die manier kan ervoor worden gezorgd dat nog niet één eurocent wordt uitgegeven aan ontoegankelijke projecten of infrastructuurvoorzieningen.

4.4

Verder zouden de Raad en het Europees Parlement:

4.5

De Commissie zou een regeling moeten treffen waardoor uitmuntendheid bij de uitvoering van het CRPD wordt beloond in door de EU gefinancierde projecten voor de uitwerking van toegankelijkheidsoplossingen voor en de integratie van personen met een handicap.

4.6

Er zij ook herinnerd aan de bepalingen inzake personen met een handicap die in de Europa 2020-strategie (met name in de derde pijler „sociale integratie”) en de digitale agenda zijn opgenomen. Ook zou de uitvoering van het CRPD moeten worden gemainstreamd in alle vlaggenschipinitiatieven.

4.7

Zorgwekkend is dat de bezuinigingsmaatregelen die in veel lidstaten zijn genomen, ook ten koste gaan van personen met een handicap en hun gezinsleden en nu al tot nog meer sociale uitsluiting, discriminatie, ongelijkheid en werkloosheid leiden. De crisis mag niet worden aangegrepen om de uitvoering van het CRPD op de lange baan te schuiven.

4.8

De Europese Raad zou een echte groeistrategie moeten goedkeuren waarin maatregelen voor kansarme groepen, zoals personen met een handicap, zijn verwerkt: maatregelen om de banengroei te stimuleren, zorgvoorzieningen om zelfstandig leven en participatie in de samenleving te vergemakkelijken (waarbij ook aandacht moet worden geschonken aan mensen die pas op oudere leeftijd gehandicapt worden), maatregelen voor de totstandbrenging van toegankelijke infrastructuurvoorzieningen enz.

4.9

De lidstaten zouden maatregelen moeten nemen om ervoor te zorgen dat personen met een handicap toegang krijgen tot de arbeidsmarkt door fiscale stimulansen voor ondernemingen, dat ondernemerschap wordt bevorderd, dat banen voor andere kunnen worden ingewisseld en dat personen met een handicap evenveel recht hebben op sociale bescherming en naleving van de rechten van werknemers.

4.10

Het EESC wenst te worden geraadpleegd over het voorstel van de Commissie voor een ambitieuze Europese Akte voor toegankelijkheid met een zo breed mogelijk toepassingsgebied, waarin van openbare en particuliere dienstverleners en van fabrikanten wordt geëist dat zij volledige toegankelijkheid garanderen. Ook zou in die Akte een heldere en uitgebreide definitie van het begrip „toegankelijkheid” moeten zijn opgenomen. Die definitie moet gelden voor de virtuele én de gebouwde omgeving, moet ruimte laten voor interoperabiliteit en verenigbaarheid met ondersteunende technologie en moet gekoppeld zijn aan Europese normen.

4.11

De Raad zou zich moeten blijven buigen over het voorstel voor een richtlijn inzake de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling ongeacht iemands geslacht, godsdienst of levensovertuiging, handicap, leeftijd of seksuele voorkeur. Dit voorstel zou moeten worden aangepast aan de bepalingen van het CRPD door daarin de definities van de begrippen „handicap” en de daarmee geassocieerde „discriminatie” op te nemen. Ook zou daarin discriminatie in de toegang tot financiële dienstverlening en verzekeringen moeten worden verboden, zou moeten worden stilgestaan bij de toegang tot onderwijs en zou er een duidelijk onderscheid moeten worden gemaakt tussen behoorlijke voorzieningen om iemand toegang te verzekeren, en toegankelijkheid in het algemeen waarvoor van tevoren voor de doelgroep bestemde voorzieningen moeten worden getroffen.

4.12

De behoeften van personen met een handicap moeten in alle programma's, strategieën en beleidsvormen van de EU worden gemainstreamd, met speciale aandacht voor vrouwen, kinderen, gediscrimineerde groepen zoals etnische of religieuze minderheden, homoseksuele mannen en vrouwen, en ouderen.

4.13

Het interne EU-recht en het beleid van de EU moeten zoveel mogelijk met elkaar in overeenstemming worden gebracht doordat het CRPD wordt gemainstreamd in de externe betrekkingen en de ontwikkelings- en humanitaire hulp van de EU. Daartoe moeten o.m. ad- hocrichtsnoeren worden uitgewerkt.

4.14

Belangrijk is vooral dat de EU en de lidstaten met een eensluidend standpunt komen in VN-discussies die gevolgen hebben voor personen met een handicap. Op die manier kan er bijvoorbeeld voor worden gezorgd dat de rechten van personen met een handicap worden meegenomen in het standpunt van de EU over de post-millenniumdoelen voor ontwikkeling en dat personen met een handicap worden vermeld in de vierjaarlijkse alomvattende herziening van het beleid.

4.15

De EU zou zijn met het CRPD aangegane verbintenis ook moeten uitdragen in andere multilaterale fora, zoals de onderhandelingen die momenteel in de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom over de hervorming en liberalisering van auteursrechten worden gevoerd.

4.16

Het tot dusverre verzette werk in de dialoog tussen de VS en de EU om in het kader van de Nieuwe Trans-Atlantische Agenda beleidsopties uit te wisselen met het oog op een hervormd gehandicaptenbeleid, verdient alle lof. Met het oog op de aanstaande ratificering door de VS zou die dialoog verder moeten worden uitgebreid als extra bijdrage aan de bevordering van het wereldwijde hervormingsproces.

4.17

De Commissie moet erop toezien dat de relevante diensten in ieder directoraat-generaal met de mainstreaming van de uitvoering van het CRPD bij de uitwerking van beleid en wetgeving worden belast.

4.18

Het secretariaat-generaal van de Commissie zou een instrument moeten ontwikkelen voor een effectbeoordeling van alle nieuwe wetgevingsvoorstellen met betrekking tot de rechten van personen met een handicap, waarvan een onderdeel zou moeten worden gewijd aan de CRPD-rechten bij cursussen voor nieuw personeel en her- of bijscholing.

4.19

Overeenkomstig de preambule (par. (o)) en artikel 4, lid 3, van het CRPD moeten personen met een handicap in de gelegenheid worden gesteld om actief te participeren in de besluitvorming over beleid en programma’s die hen aangaan. Het EESC dringt er bij de instellingen van de EU en de nationale regeringen op aan om daartoe adequate procedures in het leven te roepen.

5.1

In artikel 33, lid 2, van het CRPD staat dat staten die verdragsluitende partij zijn, „op hun grondgebied een kader, met onder meer een of meer onafhankelijke instanties, al naargelang, (onderhouden en versterken) om de uitvoering van dit Verdrag te bevorderen, te beschermen en op te volgen of wijzen daarvoor een instantie aan of richten die op”.

5.2

Het EESC dringt er bij de Raad op aan om een dergelijk kader, middels een besluit, formeel in het leven te roepen.

5.3

Als een dergelijke instantie wordt aangewezen of opgericht, moeten de staten die verdragsluitende partij zijn, het beginsel van Parijs in acht nemen. Dit beginsel heeft betrekking op de rechtspositie en werking van nationale instanties die zich inzetten voor de bescherming en bevordering van mensenrechten.

5.4

Het is voor het EESC vooral van belang dat het kader onafhankelijk is van het contactpunt en de coördinatieregeling die binnen de EU in het leven zijn geroepen, en dat voor iedere deelnemer daaraan een mandaat wordt vastgelegd, alsook een budget om de daaraan verbonden taken te kunnen vervullen.

5.5

Er moeten duidelijke regels worden gesteld voor de gestructureerde raadpleging van de partijen die binnen de grenzen van hun respectieve rol aan het kader deelnemen, vooral als wetgeving wordt uitgewerkt.

5.6

Artikel 33, lid 3, van het CRPD stelt: „Het maatschappelijk middenveld, in het bijzonder personen met een handicap en de organisaties die hen vertegenwoordigen, wordt betrokken bij en participeert volledig in het monitoringproces.” Dit geldt ook voor het contactpunt en de coördinatieregeling die door de Raad in het leven wordt geroepen om het CRPD uit te voeren.

5.7

Het Europees gehandicaptenforum, de overkoepelende organisatie die in Europa 80 miljoen personen met een handicap vertegenwoordigt, zou moeten worden betrokken bij de monitoring van het CRPD in EU-verband en bij alle beleids- en besluitvorming in de EU met gevolgen voor het leven van personen met een handicap.

5.8

Samenwerking is het instrument bij uitstek om duurzame sociaaleconomische ontwikkeling te bewerkstelligen. Een dergelijk „partnerschap” moet worden gebaseerd op een langetermijnperspectief van reële participatie door het maatschappelijk middenveld en moet gepaard gaan met voortdurende capaciteitsopbouw bij alle partners en een toereikend budget voor participatie (13).

5.9

De EU moet in haar toekomstige financieringsprogramma voor rechten en burgerschap beslist ook middelen uittrekken voor steun aan de uitvoering van het CRPD. Dat budget moet ook worden bestemd voor capaciteitsopbouw en voldoende financiële ondersteuning van organisaties die personen met een handicap vertegenwoordigen.

5.10

Het EESC ziet het belang in van de uitwerking van een EU-kader voor de uitvoering van het CRPD, omdat daarvan een voorbeeldfunctie kan uitgaan voor landen buiten de EU, vooral in het geval van landen die samen een regionale organisatie vormen.

5.11

De EU moet begin 2013 haar eerste periodieke verslag voorleggen aan de VN-commissie inzake personen met een handicap. Het EESC maakt zich er al klaar voor om, naast een breed scala aan andere stakeholders, waaronder het maatschappelijk middenveld en gehandicaptenorganisaties, door de Commissie met het oog op de voorbereiding van dit verslag te worden geraadpleegd.

5.12

Het EESC is ingenomen met alle acties die de Commissie en Eurostat voorstellen om de vergaring van gegevens en uitvoerige statistieken en indicatoren over personen met een handicap te verbeteren en uit te breiden, zodat doeltreffender beleid kan worden uitgestippeld en de uitvoering daarvan beter kan worden opgevolgd. Het kijkt uit naar de publicatie van de gegevens uit het ad hoc aan personen met een handicap gewijde hoofdstuk van de Enquête Beroepsbevolking 2011. De Commissie, Eurostat, het Agentschap voor de grondrechten en de lidstaten zouden stelselmatig in alle grote enquêtes een onderdeel „personen met een handicap” moeten opnemen en zouden gerichte onderzoeken en indicatoren moeten opzetten waardoor de interactie tussen personen met een handicap en de belemmeringen die zij in hun dagelijkse leven tegenkomen, kan worden gemeten, alsook de impact van maatregelen om die belemmeringen op te heffen.

5.13

De EU en de lidstaten zouden beslist campagnes moeten voeren om overheidsinstanties op alle bestuursniveaus, particuliere ondernemingen, de media, universiteiten en onderzoekscentra, scholen, sociale en zorgdiensten van de aan het CRPD ontleende rechten en plichten te doordringen.

5.14

De lidstaten zouden moeten garanderen dat het CRPD op de diverse niveaus waarop besluiten worden genomen, wordt uitgevoerd, en wel door de bepalingen van dit verdrag te mainstreamen in wetgeving, beleid en bestuurlijke besluiten en door op dit CRPD geijkte actieplannen voor personen met een handicap uit te werken.

5.15

Het EESC breekt een lans voor partnerschappen tussen vakbonden, werkgeversorganisaties, sociaaleconomische organisaties en organisaties van personen met een handicap om personen met een handicap, in overeenstemming met het CRPD, meer kans op een baan te bieden.

6.1

Het EESC is ervan overtuigd het nodige te moeten doen om het CRPD in eigen kring uit te voeren en de daaraan verbonden verplichtingen na te komen. Dit betekent met name dat:

6.2

De rechten van personen met een handicap zouden moeten worden meegenomen in alle adviezen van het EESC die gevolgen hebben voor het leven van personen met een handicap.

6.3

De rechten die personen met een handicap aan het CRPD ontlenen, moeten worden gemainstreamd in de werkzaamheden van alle afdelingen, omdat die rechten raakvlakken hebben met alle gebieden van de sociale, culturele en economische bedrijvigheid.

6.4

In dit verband wijst het EESC op de noodzaak om een stuurgroep voor de uitvoering en monitoring van het CRPD op te richten. De bedoeling van deze stuurgroep zou zijn om de diverse EU-instellingen verslag te laten uitbrengen van hun werkzaamheden en het oor te luisteren te leggen bij het maatschappelijk middenveld, en dan vooral bij het Europese Gehandicaptenforum, de organisatie die personen met een handicap vertegenwoordigt. De standpunten van die maatschappelijke organisaties zouden in aanmerking moeten worden genomen bij de voorbereiding en opstelling van het verslag dat de EU bij de VN-commissie inzake personen met een handicap moet uitbrengen. Door al die instanties erbij te betrekken, zou de stuurgroep zich een onafhankelijk standpunt kunnen vormen over de vorderingen die met de uitvoering van het CRPD worden gemaakt.

6.5

Het EESC heeft een rol te spelen in het streven naar meer democratische legitimiteit voor de EU. Daarom komt het op voor participatiedemocratie en de rol van het maatschappelijk middenveld.

6.6

Er zou een orgaan moeten worden opgericht dat de dialoog tussen de instellingen en organen van de EU en het maatschappelijk middenveld over de uitvoering van het CRPD in EU-verband stimuleert en coördineert.

6.7

Het EESC beveelt aan dat het als bijdrage aan het verslag dat de EU aan de VN-commissie inzake de rechten van personen met een handicap moet voorleggen, een advies uitbrengt.

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/36

1.1

Geestelijke gezondheid is een wezenlijk bestanddeel van de levenskwaliteit en het welzijn van eenieder in de EU. De WHO definieert geestelijke gezondheid als: „Een toestand van welbevinden die een persoon toelaat zijn/haar mogelijkheden te verwezenlijken, de normale lasten van het leven te dragen, productieve arbeid te verrichten en bij te dragen aan de gemeenschap waarvan hij/zij deel uitmaakt (1)”. Economische gegevens, zoals het bbp, zijn als maat voor de geestelijke gezondheid ontoereikend. Miljoenen mensen voelen zich door de huidige crisis bedreigd in de kern van hun bestaan, kampen met een zingevingscrisis en/of hebben geen baan meer. Dit alles beïnvloedt het suïciderisico. Met andere woorden, meer nog dan abstracte financiële aspecten is psychische stabiliteit een bepalende factor voor het levensgeluk van zeer veel mensen. Het is een belangrijke voorwaarde voor de intellectuele en emotionele ontwikkeling van iedereen, alsmede een belangrijke bron van sociale cohesie, maatschappelijk welzijn en economische voorspoed.

1.2

Doel van het initiatief is bevordering van de geestelijke gezondheid, in de meest brede zin van het woord, en van het bewustzijn hieromtrent. Naast chronische en acute psychische aandoeningen of handicaps vallen hier ook gezondheidsondermijnende psychische belastingen onder, al dan niet met lichamelijke oorzaken of gevolgen, die als zodanig niet als ziekte geclassificeerd worden. Geestelijke gezondheid kent veel uiteenlopende facetten, die beïnvloed worden door medische en sociaalpolitieke aspecten, maar ook door aspecten gerelateerd aan de levenssituatie, zoals werk, leeftijdscategorie (jongeren/ouderen) en armoede.

1.3

Geestelijke gezondheidsproblemen kunnen verschillende oorzaken en gevolgen hebben, zoals trauma's, belastende jeugdervaringen, drugsgebruik, overbelasting, werkloosheid, dakloosheid en sociale uitsluiting, al dan niet in combinatie met een genetische aanleg. Even zo breed is het palet van mogelijke remedies en relevante beleidsterreinen. Een inclusief beleid en dito economie mogen niet voorbijgaan aan deze oorzaken, waar in veel gevallen wel degelijk iets aan te doen valt. De sociale economie, het maatschappelijk middenveld en nieuwe concepten van maatschappelijk verantwoord ondernemen kunnen daarbij een belangrijke rol spelen. Preventie, vroegtijdige diagnose en behandeling van psychische aandoeningen moeten multidisciplinair worden opgezet (d.w.z. een combinatie van psychotherapeutische, medische en sociaaleconomische benaderingen). In de opleiding van gezondheidswerkers, opvoeders, leerkrachten en leidinggevenden moet meer aandacht worden besteed aan psychische klachten en aandoeningen. Bevordering door de overheid van een gezondere werkplek en een moderne bedrijfscultuur kunnen eveneens bijdragen tot versterking van de positie van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en helpen om arbeidsgerelateerde problemen te verminderen.

1.4

Voorop staat dat de netwerken van maatschappelijk actieve burgers, vrijwilligers, mantelzorgers en beroepskrachten moeten worden versterkt en dat de betrokkenen zelf en hun verenigingen een actief aandeel krijgen in het geheel. Preventie en bewustmaking zijn een maatschappelijke taak. Vrijheidsbeperking en klinische verpleging kunnen vaak worden vermeden met ambulante hulpverlening in de woonomgeving en projecten voor begeleid wonen. Er is grote behoefte aan Europese aanbevelingen en succesvolle praktijkvoorbeelden m.b.t. zaken als een adequate afbouw van de institutionele zorg of reducering van het medicijnverbruik, waardoor de opbouw van buurtvoorzieningen en andere vormen van alternatieve hulp- en dienstverlening kunnen worden bevorderd. De middelen die hierdoor vrijkomen voor wetenschap en onderzoek, zouden sterker kunnen worden gericht op het behoud van de geestelijke gezondheid. Ook voor financieel minder sterke lidstaten zijn zulke hervormingen en nieuwe prioriteitenstellingen haalbaar.

1.5

De problematiek moet in de hele EU onder de aandacht van het grote publiek worden gebracht, bijv. in de kleuterklas en op school, in het bedrijfsleven, onder artsen en in zorg- en verpleeginstellingen. Antistigmatiseringscampagnes en niet-discriminerend taalgebruik in de media kunnen ertoe bijdragen dat mensen met geestelijke gezondheidsproblemen minder worden gediscrimineerd. De gezondheidstoestand heeft tevens aanzienlijke economische gevolgen, al zijn die vergeleken met de meer ingrijpende persoonlijke implicaties als secundair te beschouwen (2). Wat nader moet worden belicht, zijn de sociale, politieke en economische belangen en structuren die het probleem versterken. Ook moet nader worden onderzocht hoe door een doelmatige ontwikkeling van zorgstructuren waarin de mens centraal staat, en door ondersteuning van het gezin als eerste leerplaats in het leven van een mens inclusie actief kan worden bevorderd. Dit alles dient te gebeuren met sterkere inachtneming en explicietere ondersteuning van de vorderingen op het gebied van de medische wetenschap, de professionele en vrijwillige hulpverlening en de op gezondheidspreventie gerichte bedrijfsmodellen.

2.1

De psychische ziekten die het meest voorkomen in Europa zijn angststoornissen, depressies en verslavingen. Volgens onderzoek uit 2010 (3) lijdt 38 % van de Europese bevolking aan een psychische aandoening. In 2005 bedroeg dit percentage al 27 % (4). Jaarlijks sterven 58 000 mensen door zelfmoord. Depressies zullen tegen 2020 de op één na meest voorkomende ziekte zijn in de industrielanden (5). Zo nam het ziekteverzuim van de aangeslotenen bij een groot Duits ziekenfonds (6) op grond van psychische klachten van 2006 tot 2009 met 38 % toe bij werkenden en met 44 % bij werkzoekenden. Het aantal voorschriften voor „medicijnen ter behandeling van zenuwaandoeningen”, waaronder antidepressiva, steeg in die periode met 33 % (7). Ook in Groot-Brittannië noteert 44 % van de werkgevers een toename van de psychische gezondheidsproblemen en 40 % een toename van verzuimde werkdagen als gevolg van stress (8).

2.2

Tot dusverre is er nog geen Europees Jaar gewijd aan mensen met geestelijke gezondheids- en welzijnsproblemen. Vooroordelen m.b.t. mentale problemen en psychosociale stoornissen en stigmatisering in het maatschappelijke leven of op het werk zijn echter nog steeds aan de orde van de dag. In het kader van de Europa 2020-strategie wordt vanuit het streven naar inclusie en duurzame groei aangedrongen op bevordering van de sociale integratie van deze groep en gepleit voor speciale EU-gezondheidsprogramma's. Bovendien biedt het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (het allereerste internationale mensenrechteninstrument dat door de EU is ondertekend) mensen met een psychosociale handicap een duidelijke reeks rechten. De in dit verdrag verankerde rechten dienen in het kader van alle relevante EU-beleidsmaatregelen en -activiteiten gerespecteerd en gehandhaafd te worden. Een Europees Jaar wijden aan geestelijke gezondheid en welzijn zou dan ook een manier zijn om de nodige aandacht hieraan te schenken.

2.3

Sinds medio jaren '90 lopen er in het Europese gezondheidsbeleid verscheidene projecten rond deze problematiek, waarin het fundamentele belang van geestelijke gezondheid nadrukkelijk wordt erkend (9). En in 2005 is de Commissie een raadplegingsronde opgestart op basis van het groenboek geestelijke gezondheid (10).

2.4

Het EESC bekrachtigt zijn standpunt over het groenboek (11) en benadrukt dat geestelijke gezondheid en het belang hiervan voor individu en samenleving wezenlijke onderdelen zijn van het begrip gezondheid. De Unie, die zichzelf als een gemeenschap van waarden ziet, beschouwt de geestelijke gezondheid als een belangrijke bron van sociale samenhang en maatschappelijke participatie van álle burgers. Het VN-Verdrag voor de rechten van personen met een handicap vertrekt eveneens vanuit dit principe. De hierin vervatte mensenrechtennormen moeten het voor mensen met een handicap mogelijk maken als volwaardige burgers deel te nemen aan de samenleving.

2.5

De Commissie houdt zich daarnaast in samenhang met het economische, arbeidsmarkt- en volksgezondheidsbeleid bezig met het thema van de geestelijke gezondheid. Het verzekeren van een hoog niveau van bescherming van de menselijke gezondheid is overeenkomstig art. 168 van het VWEU een taak van alle EU-beleidsonderdelen. Met een Europees Jaar van de geestelijke gezondheid zou de EU bovendien voldoen aan de in art. 6 van het VWEU vastgelegde taak om op Europees niveau „het optreden van de lidstaten te ondersteunen, te coördineren of aan te vullen […][ter] bescherming en verbetering van de volksgezondheid”.

2.6

In het kader van de EU-strategie ter bevordering van de geestelijke gezondheid is o.a. de uitwerking van een Europees pact voor geestelijke gezondheid en welzijn (2008) (12) gesteund, dat als basis heeft gediend voor de conclusies van de Raad van juni 2011 (13).

2.7

De thematische conferenties die in het kader van de EU-strategie zijn gehouden, waren niet echt geschikt om een groot publiek aan te spreken en de burger bewust te maken van de geestelijke gezondheidsproblematiek. Een Europees Jaar zou daarin wel slagen. Overheidsinstanties op de diverse niveaus zouden zich met het thema bezig gaan houden evenals maatschappelijke organisaties met hun meervoudige rol als deskundige, voorlichter en sociale onderneming. Zo'n Europees jaar van de geestelijke gezondheid moet in overeenstemming met het VN-Verdrag voor de rechten van personen met een handicap worden opgezet. Personen met geestelijke gezondheidproblemen of een geestelijke beperking moeten voor de wet op voet van gelijkheid met anderen worden erkend en in alle levenssferen hun wettelijke vrijheden en handelingsbekwaamheid volwaardig kunnen uitoefenen (vgl. art 12 van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap).

2.8

Veel mensen met geestelijke gezondheidsproblemen krijgen niet de behandeling, revalidering en maatschappelijke hulp die zij professioneel en ethisch gezien nodig hebben, ondanks de aanzienlijke ontwikkelingen die de medische wetenschap en sociale dienstverlening hebben doorgemaakt. Geestelijke gezondheid is in veel gevallen geen prioriteit van het gezondheidsbeleid. In plaats van de zorgstructuren uit te bouwen worden de basisdienstverlening en behandelingsmogelijkheden veelal teruggeschroefd en de tarieven verhoogd, met name in tijden van crisis en een krappe begroting. Maar juist in tijden van economische crisis zijn investeringen in participatie, onderwijs en sociale economie nodig en mag het niet zo zijn dat de overheid zich als partner terugtrekt uit de welvaartsstaat.

Vooral bij acute problemen zijn wachtlijsten en lange afstanden contraproductief. Klinische behandeling en vrijheidsbeperking dienen tot een noodzakelijk minimum beperkt te worden ten gunste van ambulante hulpverlening, ontmoetings- en adviescentra en medische behandelingsmogelijkheden ter plaatse. De autonomie van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen moet worden versterkt met wettelijk vastgelegde zorgaanspraken en concepten die niet dienen ter vervanging van iemands recht om zelf te beslissen, maar de betrokkenen juist steunen om zelf te bepalen wat ze nodig hebben, ook qua hulp en psychisch-medische zorg, zonder dat hun handelingsbekwaamheid wordt aangetast. De indeling in ziektecategorieën, de eenzijdige doorverwijzing naar de psychiatrische zorg, de toediening van psychopharmaca en het toepassen van dwang dienen voorwerp te zijn van een stelselmatige kritische evaluatie op basis van de principes van de rechtsstaat en de mensenrechten. Voor alle types van residentiële zorg en vormen van begeleid en beschermd wonen dienen deelname aan het maatschappelijk leven, een zinvolle bezigheid en een gestructureerde dagindeling deel van het concept uit te maken. Er moet sterker rekening worden gehouden met de invloed van psychopharmaca op het vermogen om deel te nemen aan het maatschappelijk leven en op het ziektecijfer. De toegankelijkheid van de hulpverlening mag niet lijden onder versnippering van de zorgstructuren en bureaucratische, tijdrovende aanvraagprocedures. Er is behoefte aan laagdrempelige gespecialiseerde hulpverlening voor crisissituaties en zelfmoordpreventie. In heel Europa moeten nationale alarmnummers en andere passende interventiemogelijkheden worden ingevoerd.

2.9

Wat men ook niet uit het oog mag verliezen is de wisselwerking tussen sociaaleconomische positie, werkloosheid en ziekteverschijnselen. Sommige mensen met geestelijke gezondheidsproblemen zijn bovendien aangewezen op financiële middelen en hulp van anderen om een kwaliteitsvol bestaan te kunnen leiden. Als eventuele thema's voor een Europees Jaar moeten dan ook zeker het bevorderen van de participatiemogelijkheden en de versterking van de rechtspositie van personen met een chronische psychische aandoening of een verstandelijke handicap worden meegenomen.

2.10

De hulpverlening aan mensen met geestelijke gezondheidsproblemen dient tevens rekening te houden met levensbeschouwelijke, religieuze, pastorale en sprituele behoeften en geaardheden.

2.11

Sociale factoren hebben een niet te onderschatten invloed op het behoud van de geestelijke gezondheid. Fatsoenlijk werk neemt daarbij een centrale plaats in als zingevende en identiteitsbepalende bezigheid. Tegenwoordig worden de dagelijkse levens- en werkomstandigheden in zekere zin niet langer bepaald door beproefde culturele tradities en democratische besluitvormingsprocessen op gemeenteniveau, maar door economische keuzes en structuren op centraal niveau. Van belang is dat er in het economische en structuurbeleid aandacht komt voor de geestelijke gezondheid van mensen en voor doelstellingen als leefbare, inclusieve woonwijken en menswaardige arbeidsomstandigheden.

2.12

De huidige meerkeuze-, media- en consumptiemaatschappij biedt de moderne mens nieuwe mogelijkheden, maar leidt ook tot nieuwe stressfactoren. Een probleem is o.a. dat de onderwijsstelsels veelal niet in staat zijn om te voldoen aan de dringende vraag naar een hoogwaardige ethische, cognitieve en sociale scholing, hoewel daardoor juist wordt bijgedragen tot de zelfstandigheid en het geestelijk evenwicht van de mensen. De sociale relaties worden steeds losser waardoor mensen steeds minder kunnen terugvallen op externe ressourcen, zoals vrienden, familie en collega's. Frequente wisselingen van werk en woonplaats, werkloosheid en een toenemende vrijblijvendheid in persoonlijke relaties maken het er ook al niet gemakkelijker op om een sociaal netwerk in de directe woonomgeving uit te bouwen. Des te belangrijker is het dat mensen met psychische gezondheidsproblemen en hun verenigingen zelf actief deel hebben aan de ontwikkeling van hulp- en netwerkstructuren.

2.13

Wanneer het evenwicht tussen eigen verantwoordelijkheid en sociale zekerheid verstoord raakt, is er een grotere kans op geestelijke gezondheidsproblemen. Wat te denken bijv. van stimuli om mensen aan het werk te krijgen die zonder effect blijven bij gebrek aan arbeidsplaatsen of door een structureel gebrek aan mogelijkheden voor startende ondernemers? Ook dakloosheid en psychische problemen hangen vaak nauw samen. De hulpverlening moet hier werken vanuit een dubbele focus. Ouders met een precair arbeidscontract en hun kinderen gaan gebukt onder een meervoudige belasting als gevolg van onzekerheid, armoede, opvoedingsvereisten, tijdnood en stress thuis. De hulpverlening moet dienovereenkomstig breed zijn en bijv. ook pedagogische ondersteuning van overheidswege en een recreatieaanbod voor gezinnen omvatten. Factoren als een hoge overheidsschuld, economische problemen, afbraak van de sociale zekerheid en grote werkloosheid versterken het risico op depressies, angsttoestanden en dwangneuroses aanzienlijk. In elf EU-lidstaten is het zelfmoordcijfer in de eerste helft van 2011 met meer dan 10 % gestegen. Gerichte investeringen in sociale zekerheid en sociale dienstverlening zouden hierin de nodige verandering kunnen brengen (14).

3.1.1

Arbeidscontracten die worden verbroken, frequente herstructureringen, alomtegenwoordige bereikbaarheid, tijdsdruk, overbelasting en de steeds hogere flexibiliteits- en mobiliteitseisen zijn stuk voor stuk factoren die een belasting vormen voor de geestelijke gezondheid (15). Statistische gegevens over arbeidsongeschiktheid in Nederland laten zien dat psychische gezondheidsproblemen in 2010 de voornaamste reden voor langdurig ziekteverlof (ca. 55 dagen) waren. In Groot-Brittannië schat de Health and Safety Executive (16) het verzuim als gevolg van arbeidsgerelateerde stress op ca. 9,8 miljoen werkdagen (2009-2010) en neemt iedere persoon die last heeft van arbeidsgerelateerde stress, gemiddeld 22,6 dagen ziekteverlof op. In 2010-2011 bedroeg het verzuim 10,8 miljoen werkdagen (17). Spanningen loeren eveneens om de hoek wanneer gezin, zorg voor familieleden, tijd voor culturele, sportieve en mentale ontspanning en werk zich moeilijk laten combineren. In diverse landen is zorgverlof ingevoerd en is bepaald dat werknemers een x-aantal dagen vrij mogen nemen om te zorgen voor een familielid. Vaak ook worden ondernemingen geconfronteerd met problemen die niet arbeidsgerelateerd zijn. Succesvolle bedrijfsmodellen op het gebied van gezondheidspreventie, inclusie, deeltijdregelingen, assistentie op de werkplek en permanente (bij)scholing van leidinggevend en overig personeel dienen sterker te worden ondersteund van overheidswege. Innoverende ondernemingsculturen kunnen de kwaliteit van het werk en de producten eveneens vergroten. Proactief stressmanagement, gebaseerd op onderzoek naar en bestrijding van de factoren die stress veroorzaken, dient een vast onderdeel te zijn van een systematische preventiestrategie. Daarmee wordt toepassing gegeven aan de bepalingen van het Verdrag, van de Kaderrichtlijn 89/391/EEG betreffende de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk en van de kaderovereenkomst over stress op het werk die de Europese sociale partners in 2004 hebben gesloten.

Arbeids- en bestaansonzekerheid en de allesoverheersende druk die voortvloeit uit de arbeidsmarktstructuur, vormen een bijkomend gevaar. Er moeten duidelijke grenzen worden gesteld aan de concurrentiedruk om de arbeidsproductiviteit steeds meer op te schroeven ten koste van de arbeidsvoorwaarden. Vaak krijgen degenen die buitenspel komen te staan op de arbeidsmarkt, ook nog te horen dat zij zelf schuld zijn, zelfs als dat niet zo is. Net zoals de werkgever in de mate van het redelijke de nodige flexibiliteit mag verlangen van de werknemer, mag de werknemer de nodige flexibiliteit verlangen om werk en gezin en/of zorg te combineren alsmede in het geval van persoonlijke problemen (zorgplicht werkgever en benadering waarin de mens centraal staat). Mensen met geestelijke gezondheidsproblemen lopen bovendien meer risico hun baan te verliezen of als gevolg van hun ziekte arbeidsongeschikt te worden. Maatschappelijke vooroordelen spelen daarbij een belangrijke rol. Op deze manier gaan arbeidskrachten, algemene hulpmiddelen en toegevoegde waarde voor de gemeenschap verloren.

3.1.1.1

Zo zijn de huidige quotaregelingen voor personen met een handicap in sommige landen als instrument bij lange na niet voldoende. Er is een voortvarend arbeidsintegratiebeleid nodig waarbij zowel de vele mensen die momenteel buiten de boot vallen, als de samenleving baat hebben.

3.1.2

Om het thema uit de taboesfeer te halen dienen paritair samengestelde advies- en geschillenbeslechtingsinstanties te worden opgericht met steun van de overheid. Er moeten organen binnen bedrijven komen of externe instanties om de belangen van mensen met een handicap of geestelijke gezondheidsproblemen op de werkvloer te behartigen. Gepaste bescherming tegen ontslag, wettelijk geregelde arbeidsbescherming, werkloosheidsverzekeringen, een met publieke middelen ondersteund gezondheidsmanagementsysteem in bedrijven, plannen voor werkhervatting en een actief arbeidsmarkt- en gezinsbeleid dienen de risico's verder in te perken. Omgekeerd moet ten behoeve van de werkgever, met name in het mkb, worden gewaarborgd dat het concurrentievermogen wordt ontzien en omslachtige procedures worden vermeden en dat er kan worden teruggevallen op betrouwbare mechanismen voor overheidsfinanciering. Zowel in de beleidsvorming als bij de praktische uitvoering kunnen de organen die diensten van algemeen belang verlenen, welzijnsorganisaties en andere spelers op het maatschappelijk middenveld een belangrijke rol spelen ter ondersteuning van personen met geestelijke gezondheidsproblemen, bedrijven en diensten voor arbeidsbemiddeling (18).

3.2.1

Over geestelijke gezondheidsproblemen bij kinderen en jongeren zijn maar weinig nauwkeurige statistische gegevens beschikbaar. Dit komt onder meer omdat het moeilijk is om de grens te trekken tussen een psychische aandoening en „afwijkend gedrag” en omdat het lastig is om te bepalen of iemand behoefte heeft aan advies, opvoedkundige bijstand of een behandeling. In de praktijk is het doorgaans niet mogelijk om een onderscheid te maken tussen de verschillende behoeften; de overgangen zijn vloeiend. Zo noteert de Duitse Psychotherapeutenkammer (Vereniging van psychotherapeuten) een jaarlijkse prevalentie van 9,7 % (psychisch ziek) resp. 21,9 % (afwijkend gedrag) (19). Vastgesteld is ook dat de kans om een depressie te krijgen is toegenomen bij mensen die nog niet eerder een depressie hebben gehad, en dat de leeftijd waarop dit gebeurt daalt. Deskundigen constateren bij kinderen en jongeren steeds meer angst- en gedragsstoornissen en een onherroepelijke toename van het gebruik van psychopharmaca.

3.2.2

Op kinderdagverblijven en scholen zijn er intussen steeds meer kinderen en jongeren die hun school niet afmaken (14,4 % in de EU), afwijkend gedrag vertonen, concentratieproblemen hebben of agressief gedrag aan de dag leggen. Vaak gaat het om kinderen en jongeren met een complexe achtergrond, waarbij o.m. psychische problemen, het moeilijk kunnen weerstaan aan de verleiding van consumptieartikelen (20) en de media, verslaving aan de computer of andere zaken en een achterstand in de algemene ontwikkeling een rol spelen. Het stijgende gebruik van antidepressiva, methylphenidaten en soortgelijke geneesmiddelen op jonge leeftijd, bij kinderen en jongeren, is een alarmerende ontwikkeling. Op Europees niveau moeten hierover dringend statistische gegevens worden verzameld en naar alternatieve oplossingen worden gezocht.

3.2.3

Kinderen en jongeren alsook ouders worden steeds onzekerder. De kinder- en jeugdpsychiatrie kan dit niet oplossen, in ieder geval niet alleen. Hulpvoorzieningen, bedoeld voor de eerste levensjaren van kinderen, en ondersteuning van het gezin bij zijn centrale rol in de opvoeding zijn net zo belangrijk als ervoor zorgen dat de nodige vakbekwaamheid voorhanden is in kinderdagverblijven, bij kinderartsen en op scholen. Het helpt niet om elk gedragsprobleem te bestempelen als afwijkend gedrag en complexe persoonlijke en maatschappelijke problemen te reduceren tot een zaak van de medische wetenschap (21). Vanuit een preventieve benadering zou o.m. moeten worden gekeken naar factoren als individualisering, ongelijke onderwijskansen, werkloosheid, armoede, sociale uitsluiting, persoonlijke schaamte, ouders die de opvoeding niet aankunnen , en onderwijsstelsels die gebaseerd zijn op een vanaf de jongste jaren steeds sterker wordende onderlinge rivaliteit en op een beperking van de mogelijkheden van leerlingen die niet mee kunnen in deze concurrentieslag. Het is de gedeelde verantwoordelijkheid van alle maatschappelijke actoren om zich in te zetten voor een dynamische leefomgeving, een adequate visie op de educatie van jongerengoed geëquipeerde scholen en kinderdagverblijven, een permanent niet-commercieel aanbod aan vrijetijdsactiviteiten, jeugdhuizen, verenigingen, een cultureel programma en een hecht netwerk van professionele interdisciplinaire zorg. Via vroegtijdige onderkenning, preventie, voorlichting en therapie en ook controle over de toevoerwegen dient drugsgebruik systematisch te worden bestreden. Hierin investeren helpt onmetelijke persoonlijke en maatschappelijke schade te voorkomen. Integratie in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en bij andere vormen van zinvolle bezigheid dient wettelijk te worden gewaarborgd voor jongeren en adolsecenten. Voor de organen die diensten van algemeen belang verlenen, en voor welzijns- en maatschappelijke organisaties is hier zowel op beleids- als uitvoeringsniveau een belangrijke rol weggelegd.

3.3.1

Een van de voornaamste verklaringen voor de toename van het aantal geestelijke gezondheidsproblemen in het algemeen is de gestegen en nog steeds stijgende levensverwachting. Op hogere leeftijd nemen meervoudige somatische aandoeningen toe, hetgeen met een groter depressierisico gepaard gaat. Daarnaast is depressie vaak een bijverschijnsel van bepaalde ouderdomsziekten, zoals Alzheimer en Parkinson. Een dynamische en participatiebevorderende woon- en leefomgeving, ambulante sociale diensten in de nabije omgeving, mogelijkheden om vrijwilligerswerk te doen of om op een passende manier nog professioneel of zakelijk actief te zijn, en navenant ingerichte zorginstellingen zijn cruciaal om vereenzaming en gezondheidsproblemen te voorkomen. Belangrijk is dat sociale werkers, zorginstanties en artsen de nodige gerontopsychiatrische vakkennis opdoen. Op Europees niveau verdienen succesvolle praktijkvoorbeelden voor de omgang met mensen met dementie meer aandacht.

3.3.2

Ouderen worden doorgaans behandeld door de huisarts, die onvoldoende doorverwijst naar de neuropsychiater. Juist bij dementie en depressies is het echter van belang dat de ziekte zo vroeg mogelijk wordt onderkend. Dit betekent met andere woorden dat zorg voor ouderen multidisciplinair moet zijn. In de meeste bejaardentehuizen ontbreekt vakkundige psychiatrische zorg op regelmatige basis op dit moment nog steeds. Hetzelfde geldt voor andere instellingen die specifiek voor ouderen bedoeld zijn, bijv. adviescentra. Wij moeten ervoor zorgen dat de ontwikkelingen in de medische wetenschap, met name op het gebied van gerontologie en technische hulpmiddelen, aan eenieder die met geestelijke gezondheidsproblemen kampt, ten goede komt.

3.3.3

In het algemeen moeten de bijzondere karakteristieken van de kinder-, jeugd- en gerontopsychiatrie een grotere plaats ingeruimd krijgen in de opleidingen voor huisarts, psychiater en psychotherapeut.

4.1

Aandacht voor de mensenrechten dient een cruciale plaats in te nemen in een Europees Jaar van de geestelijke gezondheid. Medische en psychosociale diensten hebben een ondersteunende functie en moeten de betrokken persoon helpen zijn/haar zelfredzaamheid te vergroten (empowerment). De menselijke waardigheid en de rechten en plichten van het individu dienen bij de begeleiding van personen die in een crisis verkeren, voorop te staan. Voorts moet gewerkt worden aan capaciteitsopbouw bij beroepsbeoefenaars in verschillende soorten diensten teneinde hun inzicht in geestelijke gezondheidsproblemen en psychosociale stoornissen te vergroten.

4.2

Vaak erkennen mensen niet dat zij psychische problemen hebben, omdat er een maatschappelijk taboe op rust. De media dragen daar in belangrijke mate aan bij. Er wordt een beeld geschetst dat bij het grote publiek angst oproept, tot afweerreacties leidt en mensen wantrouwig maakt tegenover behandelingsmethoden die zinvol zouden zijn. Het is hoog tijd voor Europese campagnes om het onderwerp uit de taboesfeer te halen. Daarbij moet gefocust worden op de lange termijn en op preventie. Belangrijk is ook om medewerkers uit alle juridisch relevante sectoren (justitie, politie, overheid enz.) bij de campagnes te betrekken, zodat zij vakkundig en professioneel vanuit een zo goed mogelijke basis mensen met een psychische aandoening kunnen helpen. Ook bij de organisatie en financiering van de hulpverlening dient stigmatisering ten koste van alles te worden vermeden. Leren sterker te staan in het leven is een uitdaging voor de hele samenleving. Bevordering van ontmoetingen en contacten tussen mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en mensen zonder psychiatrische achtergrond moet een centraal onderdeel van dit beleid vormen.

4.3

Ook op het werk moeten, als het even kan, geen gescheiden werelden worden gecreëerd waarin mensen met geestelijke gezondheidsproblemen worden „geparkeerd” zonder acht te slaan op hun eigen wensen en keuzes. Ten eerste moet iemand met geestelijke gezondheidsproblemen zelf kunnen beslissen of hij ondersteund wil werken in een beschutte werkplaats dan wel in het reguliere circuit. Arbeidsondersteunende voorzieningen binnen het bedrijf („supported employment”) (23) vergroten in veel gevallen de kans tot herstel van het arbeidsvermogen. De regel moet zijn dat voor de arbeidsprestatie een loon wordt betaald volgens het door de werkgevers- en werknemersorganisaties in onderling overleg overeen te komen CAO-tarief. Het past niet om mensen met een geestelijke gezondheidsproblemen of verstandelijk gehandicapten „zakgeld” te geven waarmee zij in hun elementaire levensonderhoud kunnen voorzien. Vermeld zij hier een relatief succesvol model voor de geleidelijke terugkeer naar het arbeidsleven, het zog. Hamburger model (24).

4.4

Door excessieve vrijheidsbeperkende maatregelen en dwangbehandelingen worden in de EU de rechten geschonden van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen. De dwangbehandelingen vinden zonder instemming van de betrokkene plaats en mogelijkheden om een klacht in te dienen zijn nauwelijks voorzien bij wet. Cruciaal hier zijn deïnstitutionaliseringsprogramma's, ambulante hulpverlening dicht bij huis, toegang tot zorg zonder bureaucratische procedures, behandelingsovereenkomsten met inachtneming van de mensenrechten en een beleid om geestelijke gezondheidsproblemen uit de taboesfeer te halen, zulks in samenwerking met de betrokkenen zelf, die als ervaringsdeskundige het nodige hierover kunnen zeggen.

4.5

De EU-strategie voor geestelijke gezondheid moet dringend worden herzien. Het EESC acht het hoog tijd om te onderzoeken hoe groot precies de uitsluiting van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen in het maatschappelijk leven en met name het arbeidsleven is. Daarnaast moet worden onderzocht hoe arbeidsongeschiktheid resp. verminderde arbeidsgeschiktheid kan worden vermeden door preventie en goede zorg. Een tweede punt dat het EESC onderzocht wenst te zien, is in hoeverre de integratie bemoeilijkt of verhinderd wordt door het taalgebruik in de medische wetenschap, de media en de samenleving.

4.6

Onderhavig initiatief biedt goede mogelijkheden om het thema „geestelijke gezondheid” bij een groter publiek onder de aandacht te brengen, de volgorde van de thematische prioriteiten op de politieke agenda te beïnvloeden en een gunstig klimaat te scheppen voor innovatieve ideeën waar iedereen profijt van heeft.

4.7

Om van het Europees jaar van de geestelijke gezondheid een succes te maken, moeten naast het EESC in de eerste plaats alle relevante actoren uit het maatschappelijk middenveld, met name psychiatrische zelfhulpgroepen en -verenigingen, en uit de gezondheidszorg hierbij betrokken worden, met daarnaast ook de relevante directoraten-generaal van de Commissie en afgevaardigden van het Europees Parlement en het Comité van de Regio's. Op nationaal niveau is het belangrijk om de bevoegde ministeries en de afgevaardigden van de nationale parlementen mee te krijgen. Over het algemeen dienen belanghebbenden een grotere stem te krijgen in de beleidsontwikkeling op de verschillende terreinen.

4.8

Wil het initiatief vrucht afwerpen in de lidstaten, dan moet ook het „actiekader voor de geestelijke gezondheid” in werking treden en een gemeenschappelijk referentiekader voor geestelijke gezondheidsmaatregelen in de zorg en het sociaal beleid alsmede op belangrijke terreinen als school en werk worden uitgewerkt. Om van elkaar te leren moeten, net als bij de open coördinatiemethode, peer reviews als instrument worden ingezet. De maatregelen moeten worden vertaald in rechtsvoorschriften, financiële regelingen, bijv. in het kader van het ESF, en rechten voor mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en voor bedrijven. Onderzocht moet worden of een permanente waarnemingpost blijvend de aandacht op het probleem kan vestigen. EU-gezondheidsrapporten dienen meer Europese gegevens te bevatten over geestelijke gezondheidsproblemen, de aard van de hulp, het aantal ziektegevallen in de klinische psychiatrie en het gebruik van psychopharmaca. Men dient zich te verzekeren van de permanente steun van potentiële partners uit alle geledingen van de maatschappij. De bedoeling is niet dat het initiatief en het Europees Jaar slechts tijdelijk effect sorteren, maar dat er meer bewustwording komt rondom het thema en dat een en ander duidelijk ten goede komt aan mensen die met geestelijke gezondheidsproblemen kampen.

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/44

1.1

Sociale landbouw is een nieuwe benadering waarbij multifunctionele landbouw en sociale dienstverlening/gezondheidszorg op lokaal niveau hand in hand gaan. Zo wordt in het kader van landbouwproductie bijgedragen aan het welzijn en de sociale integratie van mensen met specifieke behoeften. Aangezien de sociale landbouw steeds meer aan belang wint heeft het Comité besloten hierover een initiatiefadvies op te stellen.

1.2

Inmiddels bestaan er in heel Europa diverse vormen van sociale landbouw, die gemeenschappelijke kenmerken hebben maar ook sterk uiteen kunnen lopen qua aanpak, verhouding tot andere sectoren en financiering.

1.3

Toch is een Europese definitie van het begrip sociale landbouw nodig, zodat duidelijk kan worden gesteld om welke activiteiten het gaat, een kader kan worden uitgewerkt en criteria – ook inzake kwaliteit – kunnen worden afgebakend waaraan activiteiten moeten beantwoorden om in aanmerking te komen voor de verschillende vormen van beleidssteun. Aangezien het gaat om een fenomeen dat constant aan verandering onderhevig is, mag een dergelijke definitie niet te eng zijn.

1.4

Een regelgevingskader voor de sociale landbouw ontbreekt zowel op EU- als op nationaal niveau. Gevolg daarvan is een gebrek aan coördinatie tussen de verschillende beleidsmaatregelen en/of de betrokken instanties. De EU-instellingen en de nationale en regionale overheden en instanties zouden de sociale landbouw een duw in de rug moeten geven door een passend en gunstig regelgevend kader vast te stellen en de hieronder beschreven maatregelen te nemen.

1.5

Statistische gegevens over sociale landbouw zijn zeldzaam en onsamenhangend. Het Comité zou graag zien dat een statistisch onderzoeksprogramma wordt opgestart om het fenomeen sociale landbouw in de lidstaten in cijfers te vatten en diepgaander te analyseren, en de verschillende vormen ervan in kaart te brengen. Een dergelijke gegevensbank zou dan nog kunnen worden uitgebreid om ook de lidstaten ertoe aan te zetten onderzoekprogramma's op te zetten.

1.6

De sociale landbouw moet worden ondersteund door interdisciplinair onderzoek op verschillende gebieden, zodat empirische resultaten worden gevalideerd, een beeld wordt verkregen van de impact en voordelen vanuit verschillende hoeken (sociaal, economisch, op het vlak van gezondheid en personeel, enz.) en praktijkkennis wordt verspreid. In dit verband moet de Europese samenwerking die met het SoFar-project en COST (Europese samenwerking inzake wetenschap en technologie) is aangevat in het kader van het volgende kaderprogramma Horizon 2020 voor de periode 2014-2020, worden gestimuleerd en uitgebreid.

1.7

Daarnaast is het volgens het Comité van cruciaal belang dat sterke netwerken op het gebied van sociale landbouw worden opgericht, zodat verworven kennis kan worden gedeeld, ervaringen kunnen worden uitgewisseld en de bewustwording wordt versneld. Verder moet worden gestreefd naar gezamenlijke behartiging van de belangen van de sociale landbouw op politiek niveau en is het wenselijk dat een overkoepelende Europese organisatie wordt opgericht. Een en ander zou zowel de uitwisseling tussen alle betrokkenen als de rol van het maatschappelijk middenveld ten goede komen.

1.8

Om een hoog niveau van kwaliteit en vaardigheden te waarborgen moet in de sociale landbouw specifieke aandacht worden besteed aan opleiding, zowel voor dienstverleners als voor mensen met specifieke behoeften en gebruikers.

1.9

Voorwaarden voor de ontwikkeling van de sociale landbouw overal in Europa zijn een gunstig klimaat, nauwere betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld en vruchtbare samenwerking tussen de verschillende beleidsgebieden en overheden (gezondheid/sociale zaken/landbouw/werkgelegenheid), op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. Dat betekent dat de overheid de sociale landbouw moet erkennen en gericht moet ondersteunen, door de sector blijvend toegang te verlenen tot de financiële middelen die nodig zijn voor de verschillende vormen van dit soort landbouw.

1.10

Ook zou het nuttig kunnen zijn dat de Commissie een permanente structuur met alle betrokken directoraten-generaal opricht, en dat de lidstaten dat voorbeeld volgen. Daarnaast zou de Commissie erop moeten aandringen dat een vergelijkende studie wordt gemaakt van de nationale socialebeschermingsstelsels en de kosten daarvan, zodat grotere besparingen mogelijk worden in het kader van socialelandbouwprojecten.

1.11

Het Comité stelt tot zijn genoegen vast dat de Commissievoorstellen voor 2014-2020 nieuwe vooruitzichten openen voor de sociale landbouw, wat niet wegneemt dat tijdens de volgende programmeringsperiode een nog betere ondersteuning van de sector noodzakelijk is. In dit verband zouden de EU en de lidstaten hun beleidsmaatregelen inzake sociale landbouw beter op elkaar moeten afstemmen. De lidstaten en de verschillende overheden (zowel op nationaal als op EU-niveau) die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de Europese middelen zouden nauwer moeten samenwerken, zodat de betrokkenen op het terrein gemakkelijker toegang krijgen tot de structuurfondsen.

1.12

Dankzij het gemeenschappelijk strategisch kader kan nu een beroep worden gedaan op verschillende fondsen via een strategie voor meervoudige financiering. In dit verband zou de Commissie de lidstaten moeten oproepen in hun programmering te verwijzen naar sociale landbouw en in het kader van een geïntegreerde benadering specifieke programma's uit te werken om de sector de kans te geven meer gebruik te maken van de verschillende structuurfondsen. Een andere mogelijkheid is om thematische subprogramma's voor sociale landbouw op te zetten of steun te blijven verlenen aan Leaderprojecten op dit gebied.

2.1

De sociale landbouw heeft sinds het eind van de 20e eeuw zowat overal op het Europese platteland opgang gemaakt als een nieuwe, economisch duurzame activiteit, en het aantal projecten op dit gebied blijft gestaag toenemen. Het geheel van deze activiteiten kan worden samengebracht onder de noemer „sociale landbouw”, maar andere gangbare termen zijn „Farming for health”, „Care Farming”, „Green care” en „Green therapies”. Al deze benamingen verwijzen naar een aantal uiteenlopende praktijken en activiteiten op het gebied van zorgverlening, maatschappelijke herintreding, opleiding en rehabilitatie van kansarmen en opleiding van mensen met specifieke behoeften. Al deze activiteiten geven mensen met problemen de kans weer te beginnen met een productieactiviteit en weer in contact te komen met de natuur, maar dragen ook bij aan hun welzijn, hun gezondheid en sociale integratie. Dergelijke projecten zetten aan tot leren, versterken het zelfvertrouwen en vergemakkelijken daarmee ook de deelname aan het maatschappelijk leven.

In die zin kan sociale landbouw worden beschouwd als een innoverende aanpak die multifunctionele landbouw en sociale dienstverlening/gezondheidszorg op lokaal niveau combineert. Enerzijds houdt de sociale landbouw nauw verband met het multifunctionele karakter van de landbouw en sluiten deze activiteiten naadloos aan bij het begrip plattelandsontwikkeling; landbouwers krijgen op deze manier immers de kans hun inkomen uit verschillende bronnen te halen. Anderzijds heeft de sociale landbouw ook voor de samenleving een aantal voordelen: er wordt gebruikgemaakt van de mogelijkheden van de landbouw en het platteland, in de brede zin van het woord, om de bewoners van landelijke gebieden sociale diensten te verlenen en de bestaande dienstverlening te verbeteren.

2.2

De verschillende vormen van sociale landbouw in Europa vertonen tal van overeenkomsten, aangezien zij stuk voor stuk nauw verband houden met de traditionele activiteiten van de plattelandseconomie en plaatsvinden in landbouwbedrijven (biologische boerderijen, arbeidsintensieve activiteiten, hoge mate van multifunctionaliteit, gerichtheid op de omgeving, hoge mate van diversificatie en flexibiliteit). Toch kan de situatie van land tot land ook enorm verschillen, wat te maken heeft met de nationale geschiedenis, benaderingen en tendensen. Samengevat kunnen we drie benaderingen onderscheiden – zonder daarbij de onderlinge verschillen uit het oog te verliezen:

2.3

Ook de koers die wordt gevaren verschilt van land tot land: in Italië en Frankrijk richt de sociale landbouw zich voornamelijk op de sociale en zorgsector, in Nederland staat de sociale landbouw dichter bij de gezondheidszorg, in Vlaanderen bij de landbouw en in Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland en Slovenië houdt de sociale landbouw het midden tussen een sociale en een gezondheidssector.

2.4

Daarnaast hanteert elk land zijn eigen financieringsmethode:

In werkelijkheid zijn er echter nog diverse andere, al dan niet gemengde vormen van financiering.

2.5

De opzet van ondernemingen in de sociale landbouw neemt verschillende vormen aan. Het kan gaan om particuliere landbouwondernemingen die worden geleid door een privé-ondernemer die via de sociale landbouw alternatieve inkomstenbronnen aanboort en zich tegelijk blijft bezighouden met de normale voor de markt bestemde productie, of om sociale ondernemingen of coöperaties, verenigingen en stichtingen, d.w.z. organisaties zonder winstoogmerk. In nog andere gevallen zijn het overheidsinstellingen of organisaties van de gezondheidssector die zich op sociale landbouw richten.

3.1

Het is geen sinecure om een definitie van sociale landbouw op te stellen, omdat het gaat om een hele waaier uiteenlopende activiteiten. Toch is een Europese definitie van het begrip sociale landbouw nodig, zodat duidelijk kan worden gesteld om welke activiteiten het gaat, een kader kan worden uitgewerkt en criteria – ook inzake kwaliteit – kunnen worden afgebakend waaraan activiteiten moeten beantwoorden om in aanmerking te komen voor de verschillende vormen van beleidssteun. Aangezien het gaat om een fenomeen dat constant aan verandering onderhevig is, mag een dergelijke definitie niet te eng zijn. Het is integendeel zaak om een voldoende flexibel kader voor te stellen dat verwijst naar het hele aanbod van activiteiten en de bottom-upbenadering van de sociale landbouw.

3.2

Hoe uiteenlopend ook, activiteiten in het kader van sociale landbouw hebben steeds twee dingen gemeen: a) zij vinden plaats in een landbouwbedrijf, en b) zij zijn gericht op mensen die tijdelijk of blijvend specifieke behoeften hebben, ook op pedagogisch vlak. De sociale landbouw draagt op die manier bij aan het welzijn en de ontplooiing van de betrokkenen, maar ook aan de ontwikkeling van plattelandsgebieden en betere betrekkingen tussen stad en platteland.

3.3

Sociale landbouw zou dus voorlopig kunnen worden gedefinieerd als het geheel van activiteiten waarbij dierlijke en plantaardige agrarische hulpbronnen gebruikt worden om in landelijke en peri-urbane gebieden sociale diensten te verlenen, waarbij te denken valt aan rehabilitatie, therapie, sociale werkplaatsen, permanente educatie en andere activiteiten die bijdragen tot maatschappelijke integratie (volgens de definitie Cost-actie 866 – Green Care – Europese samenwerking inzake wetenschap en technologie). In die zin is het o.m. de bedoeling in een landbouwonderneming de voorwaarden te creëren om mensen met specifieke behoeften de kans te geven deel te nemen aan de dagelijkse gang van zaken op de boerderij, zodat zij zich beter kunnen ontplooien en hun welzijn kunnen vergroten.

3.4

Op dit moment onderscheiden we vier verschillende hoofdcategorieën sociale landbouw:

4.1

Met zijn activiteiten op het gebied van therapie, pedagogie, integratie op de arbeidsmarkt en sociale integratie doet de sociale landbouw ontegenzeggelijk aan een bijzonder waardevolle vorm van openbare dienstverlening, en draagt daarmee bij aan duurzame ontwikkeling. Bovendien is de sociale landbouw dankzij de diversificatie van zijn activiteiten en de onderliggende dynamiek ook van invloed op lokale ontwikkeling.

4.2

Er hebben al heel wat proefprojecten op het gebied van sociale landbouw het licht gezien, waarbij een bottom-upaanpak wordt gevolgd en lokale netwerken de ontwikkeling van het hele gebied ten goede komen. Sociale landbouw sluit dan ook volledig aan bij het nieuwe paradigma voor het platteland („The New Rural Paradigm” is een publicatie van de OESO uit 2006) en wordt expliciet vermeld in de studies over het landbouwbeleid in de OESO-landen („Rural Policy Reviews”), zoals Italië. Ook tijdens de OESO-conferentie over plattelandsontwikkeling (Québec, 2009) stond sociale landbouw op de agenda. Initiatieven op het gebied van sociale landbouw worden gefinancierd uit hoofde van het plattelandsontwikkelingsbeleid voor 2007-2013 (pijlers III en IV van het Leader programma) en de maatregelen van het Sociaal Fonds ten behoeve van sociale integratie.

4.3

Het besef van de mogelijkheden van sociale landbouw neemt op alle niveaus toe, en zowel landbouworganisaties en lokale gemeenschappen als sociale organisaties en instellingen voor gezondheidszorg hebben hun kijk op sociale landbouw bijgesteld. Sectorale regelgeving is echter nog maar in een handvol landen ingevoerd, hetzij op nationaal, hetzij op regionaal niveau (Frankrijk, Italië, Nederland). Daarnaast is er een stelselmatig gebrek aan coördinatie tussen de verschillende beleidsmaatregelen en/of instellingen die zich bezighouden met sociale landbouw.

Wel is nu een begin gemaakt met het uitwisselen van ervaringen, en de cruciale rol die spontane netwerken van sociale landbouwers spelen mag niet worden onderschat.

4.4

De Commissie heeft de afgelopen jaren een aantal initiatieven gelanceerd om deze activiteiten te ondersteunen; we denken dan aan Cost-actie 866 – Green Care en het SoFar-project (door de Commissie gefinancierd initiatief binnen het zesde kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling). Ook is in december 2009 een thematisch initiatief met zeven lidstaten gelanceerd in het kader van het Europees Netwerk voor plattelandsontwikkeling, om de nationale en regionale door het Elfpo medegefinancierde plannen voor plattelandsontwikkeling te bekijken en na te gaan welke kansen deze bieden en welke belemmeringen ze bevatten. In 2008 heeft Duitsland (prof. Thomas VAN ELSEN) een verslag over sociale landbouw voorgelegd in het kader van het SoFar-project; dit document werd in 2009 bijgewerkt.

5.1.1

De sociale landbouw levert prestaties van openbaar nut en draagt bij aan duurzame ontwikkeling; het lijkt dan ook logisch dat de EU- en de nationale overheden de sector stimulansen bieden en ondersteunen. Zo is een passend en gunstig regelgevend kader voor de verschillende niveaus nodig, moet de meerwaarde van de sociale landbouw worden erkend, moet de sector beter worden beheerd, en moet een gunstig klimaat voor de sociale landbouw tot stand worden gebracht. Daarnaast moet worden toegezien op een vruchtbare samenwerking tussen de verschillende beleidsgebieden en overheden (gezondheid/sociale zaken/landbouw/werkgelegenheid), op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. Voorts pleit het Comité voor gerichte overheidssteun en een geïntegreerde toepassing van de structuurfondsensteun ten behoeve van de sociale landbouw, alsook voor de bevordering en ondersteuning van interdisciplinair onderzoek, betere communicatie en meer uitwisseling van ervaringen.

5.1.2

Bij de vaststelling van een regelgevend kader moet specifieke aandacht uitgaan naar de kwaliteit van sociale landbouw; ook zou het nuttig zijn een aantal algemene criteria af te bakenen waaraan de acties moeten voldoen; we denken dan o.m. aan kwaliteitscriteria. Daarnaast dient te worden gezorgd voor een behoorlijke follow-up van de activiteiten in het kader van sociale landbouw.

5.1.3

Ten slotte is het aan te raden dat de Commissie samen met alle betrokken directoraten-generaal een permanente structuur opricht om de ontwikkeling van de sociale landbouw in Europa te stimuleren, te volgen en te coördineren. De lidstaten zelf zouden dan vergelijkbare structuren kunnen oprichten.

5.3.1

Met de projecten SoFar en Cost-actie 866 Green Care zijn de eerste stappen gezet in de Europese samenwerking op het gebied van sociale landbouw; zaak is nu deze samenwerking verder uit te breiden. Het genereren en uitwisselen van wetenschappelijke, praktische en beroepskennis in heel Europa is van groot belang.

Om diepgaandere analyses van de sociale landbouw mogelijk te maken moet steun worden verleend aan onderzoek op gebieden als therapie en geneeskunde, sociaal werk in de landbouw en op het vlak van landbouw en opleiding. In het kader van dergelijk onderzoek moet ook goed worden gekeken naar de praktijk. Positieve empirische resultaten van planten- en dierentherapie moeten worden gevalideerd door strikte wetenschappelijke analyses, zodat zij door de medische wereld worden erkend. De lessen die worden getrokken uit proefprojecten om na te gaan of het zin heeft mensen te doen meedraaien in het dag- en jaarritme van het werk op de boerderij, moeten worden onderbouwd en gebruikt met het oog op verdere ontwikkeling van de sociale landbouw.

5.3.2

Interdisciplinair onderzoek, waarbij wordt gekeken naar de impact en voordelen van sociale landbouw vanuit verschillende hoeken (sociaal, economisch, gezondheidszorg, personeel), zorgt ervoor dat praktijkkennis wordt overgedragen, brengt alle betrokkenen samen, kan vernieuwende ideeën doen ontstaan en vergroot de betrokkenheid bij de sociale landbouw. Wetenschappelijke ondersteuning van proefprojecten kan bijdragen tot de ontwikkeling van modellen die zijn gebaseerd op afzonderlijke ondernemingen of coöperaties voor een hele regio. Er moeten studies en onderzoek op interdisciplinair niveau worden opgezet om de impact van de sociale landbouw in kaart te brengen, zodat kan worden nagegaan waar besparingen in de gezondheidszorg mogelijk zijn en anderzijds kan worden gewerkt aan de verbetering van de gezondheid en het welzijn van degenen voor wie de sociale landbouw bedoeld is. In sommige landen, waaronder m.n. Nederland, is al onderzoek verricht naar deze aspecten.

5.3.3

Dit soort onderzoek zou kunnen worden ingepast in het toekomstige kaderprogramma Horizon 2020 (2014-2020), dat immers rekening houdt met de sociale aspecten van onderzoek en innovatie. Het Comité pleit er ten stelligste voor dat Horizon 2020 zich ook gaat richten op coördinatie en ondersteuning van de sociale landbouw, zodat meer ontmoetingen en uitwisselingen mogelijk worden tussen onderzoekers uit diverse vakgebieden die verband houden met dit soort landbouw.

5.5.1

Innoverende projecten op het gebied van sociale landbouw staan vaak los van elkaar; initiatiefnemers zijn niet op de hoogte van vergelijkbare projecten en er worden geen ervaringen uitgewisseld. Toch is het juist van cruciaal belang om netwerken op het vlak van sociale landbouw op te richten en te versterken, zodat ervaringen kunnen worden uitgewisseld en de verschillende projecten bekendheid krijgen en goede praktijkvoorbeelden worden belicht. Een eerste stap in die richting is gezet met het Europees Netwerk voor plattelandsontwikkeling. Dit soort netwerken moet verder worden uitgebouwd.

5.5.2

Daarnaast moet meer aandacht worden besteed aan samenwerking, gemeenschappelijke publicaties en aanwezigheid op het internet.

5.5.3

Ook moet worden gestreefd naar gezamenlijke behartiging van de belangen van de sociale landbouw op politiek niveau en is het wenselijk dat een overkoepelende Europese organisatie wordt opgericht. Een dergelijke organisatie, waarvan ook maatschappelijke organisaties deel zouden uitmaken, kan alle betrokkenen met elkaar in contact brengen en technische en administratieve bijstand verlenen. Daarnaast kan zij op politiek niveau voor de belangen van de sociale landbouw opkomen. In dit verband is een belangrijke rol weggelegd voor de landbouworganisaties.

5.5.4

Al deze maatregelen zouden kunnen worden uitgevoerd in het kader van het nieuwe beleid voor plattelandsontwikkeling 2014-2020; o.m. het Europees netwerk voor plattelandsontwikkeling en de nationale netwerken voor plattelandsontwikkeling kunnen hierbij als uitgangspunt fungeren. Het eerder vermelde thematische initiatief voor sociale landbouw kan zo worden uitgebreid tot andere lidstaten.

5.6.1

In het kader van het huidige plattelandsontwikkelingsbeleid is tot op zekere hoogte steun verleend aan de sociale landbouw, vooral uit hoofde van de pijlers III (diversifiëring) en IV (Leader), en de pijler „sociale integratie” van het ESF. Wordt echter erkend dat de sociale landbouw fungeert als hefboom voor plattelandsontwikkeling, dan zou de sector in aanmerking moeten komen voor alle acties die door de structuurfondsen (Elfpo, ESF, EFRO) gefinancierd worden, wat betekent dat nieuwe financieringsbronnen kunnen worden aangeboord.

5.6.2

De Commissievoorstellen voor de volgende programmeringsperiode van de structuurfondsen bieden tot op zekere hoogte nieuwe perspectieven, aangezien armoedebestrijding, sociale integratie en diversificatie van landbouwactiviteiten uitdrukkelijk worden vermeld als doelstellingen van het structuurbeleid (die in het kader van de sociale landbouw idealiter hand in hand gaan). Toch is het noodzakelijk dat zowel in de toekomstige programmering als in het partnerschapscontract meer de klemtoon wordt gelegd op de rol van de sociale landbouw. In dit verband zouden de EU en de lidstaten hun beleidsmaatregelen die verband houden met sociale landbouw beter op elkaar moeten afstemmen. De lidstaten en de verschillende overheden (zowel op nationaal als op EU-niveau) die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de Europese middelen zouden nauwer moeten samenwerken, zodat de betrokkenen op het terrein gemakkelijker toegang krijgen tot de structuurfondsen.

5.6.3

Het nieuwe programmeringskader biedt de sociale landbouw de mogelijkheid van meerjarenfinanciering uit verschillende fondsen. Het gemeenschappelijk strategisch kader maakt het immers mogelijk om via een strategie voor meervoudige financiering gebruik te maken van verschillende fondsen. In dat verband moet er bij de lidstaten op worden aangedrongen dat zij in hun programmering verwijzen naar sociale landbouw, en specifieke programma's uitwerken om deze sector de kans te geven meer gebruik te maken van de verschillende structuurfondsen. Het is van kapitaal belang dat de lokale en nationale overheden ertoe worden aangezet om ook daadwerkelijk hun voordeel te doen met de geboden financieringsmogelijkheden.

Gezien het multidimensionale en multifunctionele karakter van de sociale landbouw zou de sector ongetwijfeld garen spinnen bij een geïntegreerde benadering waardoor de procedures voor steunverlening uit de verschillende fondsen beter op elkaar worden afgestemd en eenvoudiger worden.

5.6.4

Het zou daarom bijzonder nuttig kunnen zijn een communicatiebeleid uit te stippelen, zodat de lidstaten op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op het vlak van plattelandsontwikkeling; een dergelijk beleid houdt ook in dat follow-upactiviteiten worden opgezet en rapporten worden opgesteld. Een andere mogelijkheid is de uitwerking van een thematisch deelprogramma uit hoofde van artikel 8 of de uitbreiding van de Leaderprojecten die gericht zijn op sociale landbouw.

5.6.5

Ten slotte zouden de verschillende directoraten-generaal nauwer moeten samenwerken zodat de sociale landbouw vlotter toegang krijgt tot alle structuurfondsen en de barrières waardoor de regionale steun tot nog toe onbereikbaar bleef voor de landbouwers, worden geslecht.

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/49

1.1

Onderhavig advies gaat over reizigersvervoer per spoor. Het is opgesteld in het licht van de in artikel 14 en protocol nr. 26 van het Verdrag van Lissabon vastgelegde doelstellingen voor diensten van algemeen belang (DAB) en moet ook vanuit die invalshoek worden gelezen. Ook is in dit advies gevolg gegeven aan de suggesties in het Witboek inzake vervoer, waarin eens te meer staat dat de streefcijfers voor de terugdringing van de uitstoot van broeikasgassen moeten worden gehaald en dat duurzame en milieuvriendelijke mobiliteit mogelijk moet worden gemaakt.

1.2

Onderhavig advies heeft tot doel om na te gaan of de mobiliteitsdoelstellingen door de betrokken exploitanten zijn gehaald en of is tegemoetgekomen aan de daaraan verbonden rechten en plichten, maar dat niet alleen: de bedoeling is ook om dieper in te gaan op het vraagstuk van de toegankelijkheid van de burgers van de EU tot DAB in het spoorwegvervoer en op de kwaliteit daarvan.

1.3

De kwaliteit van het spoorwegvervoer is een noodzakelijke voorwaarde voor de uitbouw van deze vorm van vervoer, maar volstaat niet. Daarom vindt het EESC dat het spoorwegvervoer aantrekkelijker moet worden gemaakt door de resultaten ervan te verbeteren. Daartoe moet worden uitgegaan van een feitelijke waarneming van de diverse factoren die bijdragen tot de aantrekkingskracht ervan.

1.4

De kredieten voor investeringen in en het onderhoud van infrastructuurvoorzieningen zouden onderhevig moeten zijn aan een meerjarenplanning en regels om aan die kredieten een duurzaam karakter te verlenen. Ook moet in aanmerking worden genomen wat op het spel staat: de ruimtelijke ordening, de instandhouding van de beschikbaarheid van infrastructuur en de mobiliseerbaarheid van middelen die op korte en middellange termijn kunnen worden ingezet.

1.5

De EU, alsook nationale en regionale overheden zouden opnieuw moeten bekijken aan welke voorwaarden voor de financiering van de diverse onderdelen van de infrastructuur moet worden voldaan. Daarbij moet het beginsel van subsidiariteit in acht worden genomen en moet worden gestreefd naar meer solidariteit tussen de regio's. Het EESC is voorstander van een heroriëntering van de in het kader van het regionaal beleid uitgetrokken middelen voor vervoer, omdat het hier gaat om een beleidsinstrument met een aanzienlijk hefboomeffect op de ruimtelijke ordening.

1.6

Er zou door een onafhankelijke Europese instantie een onderzoek moeten worden ingesteld naar de tevredenheid van de treinreizigers op grond van feitelijke beoordelingen (stiptheid, regelmaat, tarificatie, schoonmaak, toegankelijkheid enz.). Hoe daarbij te werk moet worden gegaan, zou moeten worden uitgemaakt door een stuurgroep waarin alle betrokkenen (gebruikers, organiserende overheden, exploitanten, werknemers enz.) vertegenwoordigd zijn en die in staat is om controles uit te oefenen.

1.7

De Commissie wil Verordening nr. 1370/2007/EG (openbaar personenvervoer per spoor en over de weg) herzien, die het resultaat is van een moeizaam institutioneel compromis. Het EESC acht dit voornemen zorgwekkend en wijst erop dat het gaat om een verordening die de lidstaten veel organisatorische ruimte laat, met inachtneming van de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid, en dat de evenwichtige oplossing die ermee wordt geboden, zou moeten worden beoordeeld in het licht van de ervaring waarvan sprake is in artikel 8, lid 2 ervan.

1.8

Gezien de bepalingen van Verordening nr. 1370/2007/EG en de mogelijke verdere ontwikkelingen, verzoekt het EESC de Commissie om de volgende verbeteringen in overweging te nemen:

1.9

De Commissie en de lidstaten zouden samen over de volgende mogelijke verbeteringen moeten nadenken:

1.10

De lidstaten zouden, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, de volgende mogelijke verbeteringen in overweging moeten nemen:

2.1.1

De moeilijkheid bij de beoordeling van de tevredenheid van treinreizigers en inspanningen om al die meningen onder één noemer te brengen, is vooral dat de spoorwegmaatschappijen zelf alle gegevens voor die analyse in handen hebben en dat zij unilateraal bepalen aan welke kwaliteitsnormen hun activiteiten moeten voldoen (artikel 28 van Verordening nr. 1371). Dit geldt bijvoorbeeld voor de verplichtingen die inzake stiptheid zijn aangegaan, de regelmaat van de dienst, de schoonmaak van de treinen, de ontvangst, de voorlichting en de opzet van de tarieven.

2.1.2

Veel ontevreden treinreizigers klagen over het toenemende aantal verstoringen, de onvoorspelbaarheid van treindiensten waar onmogelijk real time-informatie over kan worden verkregen en een gebrek aan voorlichting als zich verstoringen voordoen. Hun indruk is dat het in de respectieve lidstaten van kwaad tot erger gaat. Spoorwegmaatschappijen zeggen treinreizigers weliswaar een vergoeding toe in overeenstemming met Verordening nr. 1371/2007/EG, maar maken het hun niet gemakkelijk om van die bepalingen gebruik te maken.

2.1.3

Er zijn meerdere voorbeelden van treindiensten die onder openbaredienstverplichtingen vallen en die het leeuwendeel van het dagelijks vervoer uitmaken, waarvoor de organiserende vervoersoverheden of bevoegde instanties hebben moeten ingrijpen om de kwaliteit van de dienstverlening op peil te houden.

2.1.4

Doordat steeds meer verschillende exploitanten diensten zijn gaan aanbieden in een onstabiele en onoverzichtelijke, sterk gewijzigde organisatiestructuur, hangt de werking van het treinverkeer inmiddels af van het reactievermogen van lokale exploitanten die vaak nauwelijks toegang hebben tot real time-informatie. Dit leidt tot verstoringen en dus tot ontevredenheid bij de reizigers. Tegen die achtergrond is het aangewezen om de balans per land op te maken om na te gaan waar verbeteringen mogelijk zijn.

—

moeilijkheid om informatie te verkrijgen, onaangepaste of defecte signalering;

—

onoverzichtelijke of volkomen onbegrijpelijke tarificatie;

—

onmogelijkheid om reizen ruim van tevoren te plannen omdat plaatsen slechts vanaf een bepaalde tijd vóór de reisdatum gereserveerd kunnen worden;

—

problemen vanwege overboeking;

—

weinig comfort in treinen en slechte ontvangst in kleine en grote stations, ongerieflijke perrons (te kleine wachtruimtes) of gebrek aan hygiëne, ontbreken van wc's;

—

tekortschietende toegankelijkheid voor gehandicapten van perrons, kleine en grote stationsgebouwen, dienstloketten en treinen, te lange termijn van tevoren voor de reservering van speciale begeleiding (48 uur) of te strenge voorwaarden voor die begeleiding (totaalgewicht);

—

onveiligheid in treinen, kleine en grote stations;

—

te late verschaffing van het benodigde materiaal, te weinig overstaptijd voor reizigers die naar een ander perron moeten;

—

twee treinen die net na elkaar van hetzelfde perron vertrekken terwijl overal perrons leeg zijn;

—

onvoldoende bagageruimte;

—

geen voorzieningen voor multimodaal vervoer (problemen als iemand een fiets wil meenemen in de trein, slecht georganiseerde of beheerde overstap op andere vervoerswijzen of een volkomen ontbrekende organisatie daarvan, gebrek aan informatie, geen aangepaste tarificatie en geen dienstverlening);

—

tekortschietende stiptheid, geen regelmatige treindiensten, afgelasting van treinen zonder voorafgaande waarschuwing;

—

weinig opvang voor gestrande reizigers, onvoldoende of geweigerde schadeloosstelling;

—

afgelasting of reorganisatie van diensten of het aandoen van een station zonder voorafgaand overleg met (vertegenwoordigers van de) gebruikers en betrokken lokale of regionale overheden (afschaffing van nachttreinen, veranderingen in de dienstregeling, tempo enz.)

—

verlenging van de reistijd tussen twee stations;

—

weinig toegankelijke verkoops- of distributiepunten.

—

slechte weersomstandigheden: er zijn geen technische aanpassingen of procedures voorhanden waardoor ook onder die omstandigheden goede service kan worden geboden;

—

materiaalproblemen: deze problemen ontstaan omdat de opvolging van de levenscyclus, levensduur en veroudering van materiaal te wensen overlaat en omdat er geen planning en geen langetermijnbegroting voor het onderhoud is;

—

menselijke problemen: zelfdodingen, verwikkelingen i.v.m. de toegankelijkheid van kwetsbare installaties (hierop wil het EESC in dit advies verder niet ingaan).

—

hoge mate van veiligheid voor personen en in het verkeer;

—

professionalisme van het personeel;

—

mogelijkheid dat spoorwegen bijdragen aan de ruimtelijke ordening en de ontwikkeling van gebieden.

3.1

De Commissie heeft zich gehouden aan het in het Verdrag vastgelegde beginsel van vrij personenverkeer en zich ingezet voor het beginsel van duurzame mobiliteit. De spoorwegen hebben erkenning gekregen als goed-presterend en milieuvriendelijk openbaar middel voor massavervoer, dat aan de wensen van bevoegde instanties kan worden aangepast en waarvoor gebruik kan worden gemaakt van nog steeds in overvloed aanwezige infrastructuur, die ofwel goed onderhouden is ofwel gemakkelijk weer in een goede staat kan worden gebracht.

3.2

De EU heeft een netwerk van internationale spoorlijnen uitgestippeld. In de totstandbrenging daarvan is en zal nog heel veel geld worden geïnvesteerd. Dit in EU-verband genomen initiatief moet echter wel worden geruggensteund door afstemming met de lidstaten over de investeringskeuzen die worden gemaakt. Alleen dan kan de reizigers worden gegarandeerd dat zij van deur tot deur kunnen reizen zonder al te vaak over te hoeven stappen.

3.3

Het is voorgekomen dat onderzoek naar de bediening van gebieden en de opzet daarvan aanleiding heeft gegeven tot willekeurige strategische keuzen, met voorbijgaan aan de noodzaak om tussentijds overstappen waardoor het gebruik van openbaar vervoer minder aantrekkelijk wordt, zoveel mogelijk te voorkomen.

3.4

Dit aan keuzen met aanzienlijke consequenties voorafgaande onderzoek wordt steeds vaker mede in aanmerking genomen in de beraadslagingen van de bevoegde instanties, die desondanks wel te maken hebben met financieringsproblemen door een gebrek aan overzichtelijkheid en stabiliteit op de middellange en lange termijn.

3.5

Dat neemt niet weg dat vervoer de begrotingen van de lidstaten en de regio's zwaar onder druk zet. De burgers, die zich hiervan bewust zijn, vooral nu er crisis heerst, vragen om echte transparantie en betrouwbare informatie en benadrukken nogmaals dat er voor de nieuwe grote projecten geen tegenexpertises zijn uitgevoerd. Het EESC wees al eerder in een advies (TEN/479) op het grote belang van de dialoog tussen overheden en maatschappelijke organisaties, vooral als het gaat om investeringen in vervoersinfrastructuur.

4.1

Met dit initiatiefadvies wordt voortgeborduurd op eerdere adviezen:

4.2

Het spreekt voor zich dat die wil om een Europees vervoersnet tot stand te brengen, het overgrote deel van de middelen van de EU voor internationale verbindingen heeft opgeslokt. Dit voornemen is gepaard gegaan met keuzen met een voorkeur voor hogesnelheidslijnen, wat soms – vanwege begrotingskrapte - ten koste is gegaan van de modernisering van andere bestaande lijnen. Vervoer per spoor moet in de beraadslagingen van de overheden meer op de voorgrond worden geplaatst in het openbare vervoersaanbod. Van vervoer per spoor zou in bepaalde gevallen de ruggengraat van een samenhangend multimodaal systeem moeten worden gemaakt. Daartoe zouden alle beschikbare EU-middelen gebundeld moeten worden ingezet voor een samenhangend beleid voor duurzame mobiliteit (toewijzing van de middelen voor vervoer van het DG Regio).

4.3

Het EESC doet dan ook een dringend verzoek aan de Commissie om een objectieve analyse te maken van de huidige situatie in het spoorwegvervoer (voor- en nadelen). Die analyse zou in alle transparantie moeten worden uitgevoerd, waarbij alle noodzakelijke informatie wordt verschaft. Ook zou de burgers naar hun desiderata moeten worden gevraagd, omdat de meesten onder hen hier belang bij hebben (woon-werkverkeer, af en toe zakenreizen, familiebezoek, vakantie, enz.).

5.1

Juist in deze tijden van crisis en begrotingskrapte zou een herstelbeleid waarvoor van een duurzameontwikkelingstrategie wordt uitgegaan, een positieve spiraal op gang brengen, met een gunstige uitwerking op de werkgelegenheid en de kwaliteit van banen, de doelstellingen voor de overschakeling naar andere vervoerswijzen en de toegankelijkheid voor Europa's burgers van vervoersdiensten van algemeen belang. Daarom benadrukt het EESC dat grote werkzaamheden onder de vlag van die globale strategie moeten worden uitgevoerd.

5.2

Veranderingen in het treinverkeer of wijzigingen van de dienstregeling kunnen de kwaliteit van de dienstverlening zoveel minder groot maken dat mensen gaan verhuizen of ander werk gaan zoeken. Die gedwongen mobiliteit is heel wat anders dan mobiliteit waarvoor een burger kiest. De manier waarop de situatie evolueert, leidt dikwijls tot een overschakeling naar andere vervoerswijzen, maar dan in een zin die juist indruist tegen het voorgestane beleid (bv. als treinreizen worden ingeruild voor reizen met auto of vliegtuig).

5.3

De Commissie zou onderzoek moeten doen naar een Europees programma voor het herstel van spoorwegnetten en zo'n programma moeten voorbereiden en/of de toekomstige programma's in de lidstaten moeten steunen. Een Europees programma dat tot doel heeft om aan de verwachtingen van de klanten van spoorwegmaatschappijen te voldoen, zou moeiteloos aansluiten bij de Europese strategieën (duurzameontwikkelingstrategie, Horizon 2020 enz.). Een dialoog met maatschappelijke organisaties over het vervoersbeleid zou bij de burgers in zeer goede aarde vallen. Heroriëntatie van de in het kader van het regionaal beleid toegewezen middelen voor vervoer zou een krachtig hefboomeffect hebben ten gunste van die strategie.

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/53

1.1

Het recht op huisvesting vloeit voort uit een door de lidstaten aangegane internationale verplichting waaraan de EU zich moet houden. Immers, het recht op huisvesting is vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigd Naties. Daarin staat dat „Een ieder … recht (heeft) op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder begrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten … ”. In het herziene Sociaal Handvest van de Raad van Europa is bepaald dat de daarbij aangesloten partijen zich ertoe verbinden om de nodige maatregelen te nemen met het oog op de bevordering van een voldoende mate van toegang tot huisvesting, om dakloosheid te voorkomen, c.q. terug te dringen teneinde daaraan op den duur een einde te maken, en om woningen betaalbaar te maken voor mensen die over onvoldoende inkomsten beschikken: zo wordt daadwerkelijk uitvoering gegeven aan het recht op huisvesting. Ten slotte wordt het recht op huisvesting vermeld in de grondwetten van veel lidstaten en/of is het voorwerp van specifieke wetten om de uitoefening ervan te garanderen.

1.2

In het Handvest van de grondrechten van de EU staat het volgende: „Om sociale uitsluiting en armoede te bestrijden, erkent en eerbiedigt de Unie het recht op sociale bijstand en op bijstand voor huisvesting, teneinde eenieder die niet over voldoende middelen beschikt, onder de door het recht van de Unie en de nationale wetgevingen en praktijken gestelde voorwaarden een waardig bestaan te verzekeren”.

1.3

Deze rechten worden in de meeste lidstaten uitgeoefend middels een DAEB (dienst van algemeen economisch belang). Dit strookt met artikel 36 van het Handvest van de Grondrechten van de EU: „De Europese Unie erkent en eerbiedigt overeenkomstig de Verdragen de toegang tot diensten van algemeen economisch belang die in de nationale wetgevingen en praktijken is geregeld, teneinde de sociale en territoriale samenhang van de Unie te bevorderen.”

1.4

Als de algemene toegang tot huisvesting eenmaal als een DAEB is aangemerkt, behoeven ondernemingen die door de nationale, regionale of lokale overheden met de verlening van deze dienst zijn belast, zich alleen aan de EU-regels inzake mededinging en het verbod en toezicht op staatssteun te houden voor zover de toepassing van die voorschriften de vervulling van die taak, in feite of in rechte, niet verhindert (cf. artikel 106, lid 2, van het VWEU). In het besluit dat de Commissie op 20 december 2011 heeft genomen (het „DAEB-besluit”), wordt de toewijzing van gesubsidieerde sociale woningen beperkt tot kansarme personen en minder bevoorrechte bevolkingsgroepen die zich geen woning op de reguliere woningmarkt kunnen veroorloven.

1.5

Volgens het bij het Verdrag van Lissabon gevoegde protocol nr. 26 ligt de bevoegdheid om DAEB te verlenen, te leveren, te financieren en te organiseren in eerste instantie bij de lidstaten en hun nationale, regionale en lokale overheden, die daartoe over een ruime discretionaire bevoegdheid en democratische keuzevrijheid beschikken.

1.6

Volgens voornoemd protocol moeten de lidstaten er ook op toezien dat „een hoog niveau van … betaalbaarheid” wordt bereikt en dat „de algemene toegang” tot hun DAEB wordt bevorderd.

1.7

De toepassing van het recht op huisvesting is bepalend voor de toepassing van alle andere grondrechten, zoals het recht op menselijke waardigheid, op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, van het woonhuis en van het gezin, en op water, gezondheid en energie. Behoorlijke huisvesting is onontbeerlijk voor de mens om zich te kunnen ontplooien en zich een plaats te kunnen veroveren in de samenleving.

1.8

In hoeverre het recht op huisvesting daadwerkelijk wordt uitgeoefend, hangt meestal voornamelijk af van de beschikbaarheid van geschikte woonruimte. Het recht op huisvesting komt meestal neer op een recht om toegang tot behoorlijke en betaalbare woonruimte te verkrijgen.

1.9

Toegang tot woonruimte bieden, betekent meestal niet dat de overheid telkens als iemand daarom vraagt, voor huisvesting moet zorgen. De overheid of bevoegde overheidsinstantie heeft de politieke verplichting om door haar beleid en programma's verbetering te brengen in de toegang tot huisvesting voor de gehele bevolking.

1.10

De wijze waarop en de mate waarin de lidstaten zich in de werking van de woningmarkt mengen om dit grondrecht van hun burgers op behoorlijke en betaalbare woonruimte uit te oefenen, vertonen grote verschillen. Als de toekomstige bewoners van sociale woningen behoorlijk inspraak krijgen bij de bouw daarvan, dan zal dit de betaalbaarheid van dit soort woningen ten goede komen en krijgen de bewoners ervan meer kans op een baan.

1.11

In dit licht bezien is huisvesting een (openbaar of merite-)goed waarvoor de lidstaten, op grond van hun politieke keuzen en collectieve voorkeuren, minimale normen voor bewoonbaarheid en woongemak, specifieke regels voor de (steden)bouw en een bovengrens voor de inspanningen op dit gebied vastleggen, waarvoor sommige lidstaten de ontwikkeling van de prijzen voor woningen in de hand houden (Duitsland) en waarvoor lidstaten soms zelfs speciale sociale voorzieningen of fiscale steunregelingen in het leven roepen waardoor deze grootste uitgavenpost van gezinshuishoudingen kan worden beïnvloed.

2.1

Er valt niet te ontkomen aan de vaststelling dat behoorlijke woonruimte voor veel burgers van de EU, ondanks al die voorzieningen, te duur is geworden. In 2010 had 5,7 % van de Europese bevolking geen woning (bron: Europe Information Service S.A.), in weerwil van het feit dat dakloosheid volgens het herziene Sociaal Handvest van de Raad van Europa geacht wordt te worden teruggedrongen om op den duur zelfs helemaal te verdwijnen. Ook woonde 17,86 % van de Europese bevolking in woningen met te veel mensen of onder slechte woonomstandigheden en betaalde 10,10 % van de gezinnen te veel voor hun huisvesting, te weten: meer dan 40 % van hun beschikbare inkomsten.

2.2

Veel lidstaten hebben ervoor gekozen om als aanvulling op de particuliere woningmarkt waar het woonaanbod spontaan ontstaat, een nevenmarkt van zogenoemde „sociale woningen” in het leven te roepen en daarvoor de nodige organisatorische voorzieningen te treffen. Die sociale woningen worden onder specifieke voorwaarden aangeleverd, meestal door speciaal daarvoor opgerichte organisaties zonder winstbejag, maar ook wel door particuliere beleggers (rechts- of natuurlijke personen) die daartoe zijn gevolmachtigd en subsidies krijgen van nationale, regionale of lokale overheden.

2.3

Behalve Griekenland beschikken alle lidstaten van de EU over een sociale-woningenpark. Het gevolg is dat 25 miljoen Europese gezinnen zijn gehuisvest in sociale woningen waarvan de territoriale spreiding, toegangsvoorwaarden en prijzen rechtstreeks onder de bevoegdheid van de overheden van de lidstaten vallen.

2.4

Dit nevenaanbod aan woningen heeft een matigende werking op fenomenen als vastgoedzeepbellen en op de omvang van de cycli op de woningmarkt, omdat de prijzen ervan stabiel zijn en in de hand worden gehouden. De lidstaten met een groot sociale-woningenpark zijn dan ook gespeend gebleven van vastgoedzeepbellen en de macroconsequenties daarvan.

2.5

De woningmarkt slaagt er niet in om aan de totale vraag naar woningen te voldoen en alle burgers van behoorlijke en betaalbare huisvesting te voorzien. Sociale woningen zijn een van de oplossingen waarvoor de lidstaten kunnen kiezen. Door de toekomstige bewoners behoorlijk inspraak te geven in de manier waarop sociale woningen worden gebouwd, worden deze woningen betaalbaarder, gaan de nieuwe bewoners beter met de hun toegewezen woning om en kunnen zij arbeidsgewoonten en -vaardigheden aanleren, c.q. verbeteren die hun kans op een baan vergroten.

2.6

Dit onvermogen van de woningmarkt om aan de totale vraag naar woonruimte te voldoen, leidt niet alleen tot situaties waarin mensen gewoonweg geen toegang tot woonruimte hebben, maar heeft ook tot gevolg dat mensen in onbewoonbare, onaangepaste of overbevolkte huizen wonen of het grootste deel van hun inkomen aan huur of de maandelijkse afbetaling van hun lening besteden.

2.7

Hoe groot de behoefte aan huisvesting is, varieert enorm van lidstaat tot lidstaat (tussen de landen in het westen en in het oosten van Europa), maar ook binnen iedere lidstaat (tussen stad en platteland) en binnen verstedelijkte gebieden (tussen stadscentrum en buitenwijken).

2.8

Er worden in de lidstaten drie verschillende opvattingen over sociale woningen gehanteerd:

3.1

Aangezien louter marktwerking niet volstaat om alle burgers van behoorlijke woonruimte te voorzien, kunnen sociale woningen volgens het EU-recht worden gelijkgesteld met een DAEB voor zover deze door de betrokken lidstaat als zodanig worden aangemerkt. In dat geval kunnen sociale woningen in aanmerking komen voor subsidiëring of vergoedingen door de overheid.

3.2

In protocol 26 bij het Verdrag van Lissabon wordt een bevestiging gegeven van „de essentiële rol en de ruime discretionaire bevoegdheid van de nationale, regionale en lokale autoriteiten om diensten van algemeen economisch belang te verrichten, te doen verrichten en te organiseren op een manier die zoveel mogelijk in overeenstemming is met de behoeften van de gebruikers”. Sociale woningen zijn onderworpen aan verplichtingen van openbare dienstverlening zoals die worden geformuleerd door nationale, regionale of lokale overheden. Bij die verplichtingen gaat het met name om programmering en prijsvorming en de voorwaarden waaronder sociale woningen worden toegewezen en mogen worden gebruikt. In ditzelfde protocol is bepaald dat door de lidstaten o.m. moet worden gestreefd naar „een hoog niveau van … betaalbaarheid, gelijke behandeling en de bevordering van de algemene toegang en van de rechten van de gebruiker”.

3.3

Sociale huisvesting valt, als sociale woningen als DAEB worden aangemerkt, onder de artikelen 14 en 106, lid 2, en Protocol 26 van het VWEU, waarin met name de beginselen zijn vastgelegd waaraan de aanmerking van sociale woningen als DAEB moet worden getoetst: het beginsel van sociale en culturele collectieve voorkeuren en het beginsel dat wordt tegemoet gekomen aan de vraag op de lokale woningmarkt Volgens deze bepalingen gaan de taken van sociale huisvesting, binnen de grenzen van bepaalde voorwaarden die in het DAEB-besluit worden gesteld (zie hieronder par. 3.6), boven de mededingingsregels en de regelgeving van de eengemaakte markt.

3.4

De Commissie is uitgegaan van deze bepalingen van het VWEU om overheidssteun voor organisaties die voor sociale huisvesting zorgen, vrij te stellen van de voorafgaande-meldingsverplichting.

3.5

Dat de lidstaten sociale huisvesting als een DAEB hebben aangemerkt, wordt alleen nog door de Commissie, onder controle van het Europese Hof van Justitie, getoetst aan de vraag of al dan niet een „kennelijke vergissing” is gemaakt.

3.6

In dit verband voert de Commissie aan dat bij de omschrijving van sociale huisvesting „een rechtstreeks verband met kansarme burgers of met minder bevoorrechte bevolkingsgroepen moet worden gelegd”, omdat „openbare dienstverlening een sociaal karakter heeft”. Anders gezegd mag de omschrijving van sociale huisvesting niet afhangen van de verscheidenheid aan behoeften aan woningen op de lokale woningmarkt. Hierin ligt een voortdurende twistappel voor de Commissie enerzijds en bepaalde lidstaten, organisaties voor sociale huisvesting en vertegenwoordigers van huurders van sociale woningen anderzijds. Immers, die laatste gaan in tegen die logica van de Commissie, terwijl andere het er weer wel mee eens zijn.

4.1

Dat de Commissie in besluitvorming steeds de vraag stelt of al dan niet een „kennelijke vergissing” is gemaakt bij de aanmerking van sociale woningen als DAEB, heeft ertoe geleid dat de politieke keuzen van bepaalde lidstaten m.b.t. de organisatie en financiering van sociale huisvesting op bepaalde punten zijn veranderd en dat er geschillen zijn ontstaan.

4.2

In Nederland heeft die wijze van besluitvorming al tot gevolg gehad dat 400 000 gezinnen sociale woningen zijn misgelopen, omdat de Commissie vond dat zij te rijk waren om daarvoor in aanmerking te komen. Alleen wees de praktijk uit dat diezelfde gezinnen ook weer niet rijk genoeg waren voor de woningen die op de reguliere woningmarkt werden aangeboden.

4.3

In Zweden weigeren de overheden om die wijze van besluitvorming toe te passen. Als gevolg daarvan is sociale huisvesting uitgesloten van het toepassingsgebied van DAEB en is de financiering van sociale huisvesting in de vorm van vergoedingen voor openbare dienstverlening – immers, alleen dergelijke vergoedingen zijn verenigbaar met het beginsel van het Verdrag dat overheidssteun verboden is – aan het wankelen gebracht.

4.4

De Franse nationale bond voor onroerend goed (Union nationale de la propriété immobilière) heeft bij de Commissie een klacht ingediend tegen de Franse staat, o.m. omdat de inkomensgrenzen die in Frankrijk aan de toegang tot sociale woningen worden gesteld, veel te hoog zouden zijn en niet zouden stroken met de praktijk van de besluitvorming bij de Commissie.

4.5

Zoals de voorstellen voor richtlijnen inzake overheidsopdrachten en concessieovereenkomsten eruit zien, worden samenwerkingsverbanden tussen organisaties voor sociale huisvesting die tot „sociale ondernemingen” en „publiekrechtelijke organen” worden gerekend, onderworpen aan de bepalingen van die richtlijnen en aan de verplichting om aanbestedingen te organiseren. Op die manier – nl. door de jurisprudentie inzake samenwerking tussen overheden van toepassing te maken op àlle aanbestedende diensten – zet de Commissie methoden op losse schroeven die inhouden dat wordt samengewerkt en dat de middelen die nodig zijn om sociale huisvesting te moderniseren, goed te beheren en lokaal verder te verankeren, voor onderling gebruik ter beschikking worden gesteld.

4.6

Dit zijn concrete voorbeelden van de rechtstreekse invloed van het EU-recht op de voorwaarden waaronder in de lidstaten sociale huisvesting wordt omschreven, georganiseerd en gefinancierd. Daaruit blijkt de noodzaak om een rechtskader in het leven te roepen dat bevorderlijk is voor sociale huisvesting in de EU.

4.7

Vanwege de vele facetten en hoge mate van representativiteit in de EU daarvan is sociale huisvesting van doorslaggevend belang voor de toepassing van de Europa 2020-strategie. Met sociale huisvesting wordt een actieve bijdrage geleverd aan de doelstelling om van de EU een slimme, duurzame en inclusieve economie te maken. Dit komt doordat sociale huisvesting helpt zorgen voor een hoge mate van werkgelegenheid, productiviteit, integratie en maatschappelijke samenhang en een doortastend wapen is tegen armoede en de klimaatverandering, terwijl energiearmoede wordt tegengegaan.

4.8

Iedere lidstaat moet op al die gebieden, waaronder de ontwikkeling van een aanbod aan sociale woningen, zelf nationale doelstellingen uitwerken. Dat neemt niet weg dat er in EU-verband concrete maatregelen moeten worden genomen om uitvoering te geven aan de Europa 2020-strategie, ook als het gaat om sociale woningen.

5.1

Er is meer dan één doel van de Europa 2020-strategie waaraan sociale huisvesting een actieve bijdrage levert: sociale huisvesting helpt om de groei te bevorderen en gebieden aantrekkelijker te maken, genereert investeringen en niet-verplaatsbare werkgelegenheid, draagt bij aan de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting en is een wapen tegen de klimaatverandering en energiearmoede.

5.2

De EU is in de wereld de op één na grootste producent van sociale woningen. Daarmee komt de EU achter China dat sociale huisvesting inzet als beleidsinstrument voor economische groei, stadsontwikkeling en de afzwakking van vastgoedzeepbellen op de reguliere woningmarkt.

5.3

De Commissie heeft voorgesteld om sociale huisvesting van 2014 tot 2020 zonder meer in aanmerking te laten komen voor steun uit de structuurfondsen, met name voor thermische renovatie, het promoten van hernieuwbare energie, geïntegreerd beleid voor duurzame stadsontwikkeling en de bestrijding van sociale uitsluiting doordat sociaal uitgesloten groepen toegang krijgen tot huisvesting en betaalbare en hoogwaardige sociale voorzieningen.

5.4

De Commissie en de Raad willen de economische governance in de eurozone verbeteren. Vooral vastgoedzeepbellen en de rampzalige gevolgen daarvan voor het macro-economisch en maatschappelijk evenwicht zouden beter in het hand moeten worden gehouden. Sociale huisvesting is een concreet en doeltreffend middel om dat te bewerkstelligen. Het nevenaanbod aan woningen dat in het leven wordt geroepen, heeft een matigende werking op fenomenen als vastgoedzeepbellen en op de cycli op de woningmarkt.

5.5

Als een lidstaat, om begrotingsredenen of vanwege een te beperkende omschrijving van kansarme personen of minder bevoordeelde bevolkingsgroepen, zijn aanbod aan sociale woningen niet langer aan de reële behoeften van zijn burgers kan aanpassen en dus niet aan zijn internationale verplichtingen inzake het recht op huisvesting kan voldoen, dan bestaat de enige oplossing om iedereen toegang tot behoorlijke en betaalbare huisvesting te bieden, erin dat de overheid vergaand ingrijpt op de reguliere woningmarkt.

6.1

Sociale huisvesting krijgt te maken met de gevolgen van de klimaatverandering. Vandaar de noodzaak om de energieprestaties van het bestaande en toekomstige sociale-woningenpark te verbeteren. Er moet in het openbaar steun worden uitgesproken voor maatregelen die organisaties voor sociale huisvesting nemen om in energie te investeren. Immers, daarmee kan de klimaatverandering worden bestreden, kan de energiearmoede van lageinkomensgezinnen worden tegengegaan en kunnen de werkgelegenheid en economische ontwikkeling van gebieden worden bevorderd. Met het cohesiebeleid kan daar doortastend op worden ingespeeld en kan een hefboomeffect op gang worden gebracht waardoor andere aanvullende financieringsbronnen worden gemobiliseerd.

6.2

Ook de vergrijzing heeft gevolgen voor sociale huisvesting, omdat het sociale-woningenpark moet worden aangepast aan de behoeften van zorgafhankelijke ouderen. Ook moeten er nieuwe geïntegreerde diensten worden ontwikkeld waardoor zorgafhankelijke mensen in hun eigen huis kunnen blijven wonen en de toegankelijkheid van sociale woningen wordt verzekerd.

6.3

De toenemende bestaansonzekerheid van de gezinnen die in sociale woningen wonen of sociale woningen aanvragen, vergroot de behoefte aan sociale vermenging en een hoogwaardig lokaal en regionaal aanbod aan sociale woningen. Ook moet worden toegewerkt naar een geïntegreerde beleidsaanpak voor duurzame stadsontwikkeling waarmee alle dimensies van het Commissievoorstel voor de EFRO-verordening worden bestreken, d.w.z. zowel de sociale en economische als de stads- en milieudimensie.

7.1

Wat de EU vóór alles moet doen, is een rechtskader bieden dat bevorderlijk is voor sociale huisvesting in de lidstaten. Dit rechtskader moet betrekking hebben op de financiering, omschrijving en werking van sociale woningen. In dit rechtskader moeten tal van kwesties aan de orde worden gesteld: de toetsing van de aanmerking van sociale huisvesting als DAEB aan de mogelijkheid van een „kennelijke vergissing”; de verenigbaarheid van overheidssteun voor organisaties voor sociale huisvesting; de toepassing van de bepalingen inzake overheidsopdrachten en samenwerking tussen organisaties voor sociale huisvesting; de toepassing van verlaagde BTW-tarieven op een goed dat overeenkomt met een basisbehoefte.

7.2

Commissie zou moeten terugkomen op haar wijze van besluitvorming waarbij steeds de vraag wordt gesteld of er door de lidstaten al dan niet een „kennelijke vergissing” is gemaakt bij de aanmerking van sociale huisvesting als DAEB, omdat die werkwijze wellicht niet altijd strookt met de specifieke kenmerken van de sector. De Commissie zou het aan de lidstaten moeten overlaten om te bepalen onder welke voorwaarden sociale woningen worden toegewezen en welke prijzen voor sociale woningen moeten worden betaald, naar gelang van de lokale behoeften en voorkeuren en de reële behoeften van kansarme burgers en minder bevoorrechte bevolkingsgroepen, en in overeenstemming met de bepalingen van protocol 26 betreffende diensten van algemeen belang.

7.3

Het EESC is ingenomen met het besluit van de Commissie om de vrijstelling van de voorafgaande-meldingsverplichting voor overheidsvergoedingen voor sociale-woningenorganisaties te verlengen en rekening te houden met bepaalde kenmerken, waaronder met name de duur van het mandaat en langetermijninvesteringen.

7.4

Ook valt toe te juichen dat de Commissie zich in een Mededeling over maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) bereid heeft verklaard om een ecosysteem te promoten dat gunstig is voor de totstandbrenging van sociale ondernemingen in de EU, ook op gebieden als de toegang tot huisvesting, en om voor de oprichting van een fonds voor solidaire investeringen te ijveren. De rol van de sociale partners in lidstaten waar het gebruikelijk is dat deze bij het beheer van sociale woningen worden betrokken, moet worden gevrijwaard.

7.5

De Commissie, het Europees Parlement en de Raad zouden er zorg voor moeten dragen dat samenwerkingsverbanden tussen organisaties voor sociale huisvesting (publiekrechtelijke organen en sociale ondernemingen) worden meegenomen in de voorstellen voor richtlijnen inzake overheidsopdrachten en concessieovereenkomsten: de samenwerking tussen die organisaties zou als samenwerking tussen overheidsinstanties moeten worden aangemerkt, omdat het hier gaat om organisaties die het openbaar belang nastreven en daarin als publieke of particuliere organisatie participeren.

7.6

De Commissie zou haar voorstellen voor het toekomstige gemeenschappelijke BTW-stelsel opnieuw moeten bekijken. Daarin zou moeten worden vastgehouden aan de mogelijkheid voor de lidstaten om een verlaagd BTW-tarief toe te passen op de bouw en renovatie van sociale woningen, ongeacht of die opdracht wordt vervuld door een staatsbedrijf, een particuliere of een sociale onderneming, omdat sociale woningen een lokale basisbehoefte zijn zonder gevolgen voor de handel tussen de lidstaten en de goede werking van de eengemaakte markt.

7.7

De EU moet de lidstaten ook helpen om hun aanbod aan sociale woningen verder uit te breiden en hun sociale woningen aan de nieuwe demografische, sociale en klimaatomstandigheden aan te passen. Zo kan actief worden bijgedragen aan de verwezenlijking van de doelstellingen van de Europa 2020-strategie.

7.8

Het is daarom een goede zaak dat de Commissie voor de EFRO- en de ESF-verordeningen voorstelt om prioritaire investeringen in de thermische renovatie van sociale woningen, geïntegreerde acties voor duurzame stadsontwikkeling, de toegang tot hoogwaardige en betaalbare sociale woningen voor sociaal uitgesloten groepen en de bevordering van sociale ondernemingen in aanmerking te laten komen voor steun uit de structuurfondsen 2014-2020. Het doel is en blijft om hoogwaardige sociale woningen te kunnen aanbieden aan al degenen die daar behoefte aan hebben.

7.9

Het EESC ziet in dat dergelijke maatregelen noodzakelijk zijn ter begeleiding van het Commissievoorstel voor een richtlijn inzake energie-efficiëntie. Immers, dit Commissievoorstel bevat de verplichting voor organisaties die over sociale huisvesting gaan, om jaarlijks 4 % van het sociale-woningenpark thermisch te renoveren. De investeringen die nodig zijn om aan die verplichting te voldoen, vergen speciale maatregelen. Dit kan met name middels het EFRO, maar ook door de oprichting van een Europees investeringsfonds.

7.10

Het Europees Parlement en de Raad zouden hun goedkeuring moeten hechten aan de Commissievoorstellen voor de EFRO- en ESF-verordeningen, die stroken met de toepassing van de Europa 2020-strategie en waarin voor het eerst erkenning wordt gegeven aan de verordeningen voor de structuurfondsen en de prioritaire rol van huisvesting voor het beleid dat de lidstaten voeren om in het cohesiebeleid 2014-2020 te investeren.

7.11

Vanwege de sociale en macro-economische impact van vastgoedzeepbellen is regulering van de woningmarkten in de lidstaten een belangrijke voorwaarde voor de stabiliteit van de eurozone. Sociale woningen dragen bij aan de stabilisering van de woningmarkten en helpen mee om de vastgoedcycli te reguleren.

7.12

Het EESC is ingenomen met het Commissievoorstel om de macro-economische bewaking van de eurozone op te voeren en een onderdeel daarvan aan de macro-economische gevolgen van vastgoedzeepbellen te wijden. Een en ander zou gepaard moeten gaan met maatregelen om een slimme regulering van de woningmarkten door de lidstaten te bevorderen en een aanbod aan sociale en particuliere woningen te ontwikkelen dat stabiliserend werkt op de woningmarkten en matigend op de vastgoedcycli. Kortom, maatregelen die rijmen met een duurzame stadsontwikkeling.

7.13

Er moet beslist een discussie worden opgestart over de Europese stabiliseringreserves voor de financiering van sociale woningen, die onderdeel zijn van het Europees sociaal model. Er moet worden nagedacht over de mogelijkheid om voor sociale woningen een aan een bovengrens gebonden Europees volksspaarboekje in te voeren. Het zou gaan om een spaarrekening die online kan worden geopend bij de EIB, de beheerder van die middelen. Die procedure zou een tweeledige functie hebben: de investeringen in sociale woningen stabiliseren en bij de intekenaars een sterk gevoel van betrokkenheid als burgers teweeg brengen.

15.2.2013   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/59

1.1

Het EESC verzoekt de Commissie betrokken te worden bij de lopende activiteiten van de diverse werkgroepen die in het kader van de derde zuil, de „people-to-people-dialogue” zijn opgericht. Als institutioneel EU-platform voor de civiele dialoog heeft het veel knowhow en ervaring opgedaan die het bij het aangaan van een dergelijke dialoog met China als input kan aanbieden. Het heeft reeds in 1999 vastgesteld dat „cultuur […] het werkterrein van de civil society” (1) structureert. Volgens de brede definitie die het daarvoor heeft geformuleerd, beschouwt het EESC cultuur dan ook als een horizontaal vraagstuk. Met deze benadering is het als geen ander in staat om binnen zijn bevoegdheden het „soft power-beleid” en de „intercultural diplomacy” van de gesprekspartners EU en China te begeleiden en ondersteunen.

1.2

De „people-to-people”-initiatieven zouden voor zover mogelijk in de eerste plaats op het onderste niveau moeten worden uitgediept door een intensievere uitwisseling van studenten en eventueel een eigen stageprogramma en stedenbanden.