15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/1

1.1

Het EESC is van mening dat langdurige, duurzame en slimme groei onmogelijk is zonder een inhaalproces. Het is in essentie dan ook een goede zaak dat de EU zich in het kader van de Europa 2020-strategie een drieledig doel heeft gesteld, nl. om tot slimme, duurzame en inclusieve groei te komen; daarvoor zijn dan wel een evenwichtige macro-economische beleidsmix en structurele hervormingen evenals meer en betere instrumenten nodig.

1.2

Nu er tal van grote uitdagingen moeten worden aangepakt, is het extra belangrijk dat deze strategie op intelligente wijze ten uitvoer wordt gelegd. Aanbevolen wordt om de bestaande strategie aan te vullen en verder uit te werken en tegelijkertijd aan te passen aan de nieuwe politieke, economische en sociale situatie. Daarbij moet worden gestreefd naar een nieuw evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit.

1.3

Bij deze noodzakelijke koersbijstelling moet de EU aantonen dat ze politiek bereid is tot een substantiële verdieping van de integratie en dat ze concrete ideeën heeft over de totstandbrenging daarvan. Daarnaast zouden ook de vormen van samenwerking op verschillende niveaus tussen de lidstaten en de regio's moeten worden uitgebreid om tot "meer Europa" en een "beter Europa" te komen.

1.4

Het is zaak om de governance voor het economisch beleid en ontwikkeling verder te verbeteren, teneinde de diversiteit en de kwantiteit van de publieke fondsen te vergroten en vaart te helpen zetten achter de structurele hervormingen van de lidstaten.

1.5

Het EESC kan zich vinden in de algemene benadering en de koers van de voorgestelde regelingen voor de tenuitvoerlegging van de Europa 2020-strategie, zoals het meerjarig financieel kader (MFK) en het gemeenschappelijk strategisch kader.

1.6

Verder benadrukt het EESC dat de maatregelen om tot meer stabiliteit, groei en werkgelegenheid te komen en de armoede te verminderen niet toereikend zijn en dat de bestaande instrumenten hoe dan ook moeten worden uitgebreid.

1.7

De verantwoordelijkheden moeten duidelijk tussen de Unie en de lidstaten worden verdeeld. De maatregelen die zijn getroffen om een betere basis voor groei te leggen, bijv. de Europese bankenunie (de regulering van en het toezicht op de Europese banksector, het depositogarantiestelsel) en de uitgifte van projectobligaties, zijn een belangrijke stap en moeten zo snel mogelijk worden uitgevoerd. De rol van de Europese Bank moet worden vergroot.

1.8

Wat het ontwikkelingsbeleid betreft, volstaat het volgens het EESC niet om alleen maar "kaders" af te bakenen. De doelen kunnen sneller worden bereikt door gerichte investeringen op te voeren en door op Europees niveau pan-Europese, sectoroverschrijdende en multidimensionale programma's uit te voeren. In tal van landen waarin structurele hervormingen aan de orde van de dag zijn, moet dit proces via het ontwikkelingsbeleid worden bevorderd.

1.9

Om "slimme" en "inclusieve" groei te combineren kan o.m. worden gestreefd naar een toename van de werkgelegenheid en naar bevordering van netwerkvorming op allerlei gebieden. Met het oog hierop moet de concurrentie op diverse terreinen van de interne markt worden vergroot.

1.10

Het cohesiebeleid mag echter niet eenzijdig gericht blijven op bevordering van de economische groei en concurrentie. In alle fondsen en programma's moet meer aandacht worden besteed aan de sociale doelstellingen van de Europa 2020-strategie, zoals werkgelegenheidsschepping, sociale dienstverlening, armoedebestrijding, onderwijs en opleiding enz.

1.11

Het EESC vindt dat bepaalde voorstellen voor de periode 2014-2020, zoals bijv. het uitwerken van regionale strategieën op macroniveau, geschraagd moeten worden door de nodige structuren.

1.12

Als het programma "Connecting Europe" wordt uitgebreid tot andere gemeenschappelijke Europese doelstellingen en er ook middelen uit de particuliere sector voor worden ingezet, zou dat programma een goed voorbeeld van verdere integratie kunnen zijn.

1.13

Onderlinge afstemming van de Europa 2020-strategie en het cohesiebeleid vereist ook dat er op Europees niveau een territoriale aanpak wordt gehanteerd en dat daarvoor de aangewezen instrumenten worden gebruikt. Het is hoog tijd dat er een Europese strategie voor territoriale ontwikkeling wordt opgesteld.

1.14

Het is absoluut noodzakelijk dat deskundigen en het publiek veel ruimer worden betrokken bij de voorbereiding van besluiten. Het EESC stelt dan ook voor om in het gemeenschappelijk strategisch kader een twaalfde thematische doelstelling op te nemen, gericht op versterking van "de communicatie en de dialoog met het maatschappelijk middenveld".

2.1

De voorbije jaren is de EU – enerzijds door de veranderingen die zich wereldwijd hebben voorgedaan en anderzijds door de toetreding van nieuwe landen, alsook door de crisis en de manier waarop Europa daarmee omgaat - complexer geworden, is er de facto een Europa van verschillende snelheden ontstaan en is scherper aan het licht gekomen dat lidstaten verschillende belangen hebben.

2.2

De kans op sociale en politieke conflicten is toegenomen en vaak steekt politiek extremisme de kop op. Verwacht kan worden dat de bestrijding van de economische, financiële en sociale crisis en de verwezenlijking van solidariteit in dezen ook halverwege dit decennium nog steeds Europa's topprioriteit zullen zijn. In tal van lidstaten is helaas sprake van een aanzienlijke productiedaling. Het op orde brengen van de financiën botst met de economische groei. En bij gebrek aan groei gaat het streven naar stabiliteit ook ten koste van de solidariteit.

2.3

Dit was niet het uitgangspunt op het moment dat de Europa 2020-strategie werd opgesteld. Toen werd wel rekening gehouden met een mogelijke crisis, maar werd er niet van uitgegaan dat deze zo ernstig zou zijn en zo lang zou aanhouden.

2.4

De EU heeft tegelijkertijd behoefte aan consolidatie van de begroting en aan een doeltreffend programma voor groei. Er bestaat enige hoop dat de afname van de vraag, die door de onvermijdelijke begrotingsconsolidatie ontstaat, langdurig kan worden gecompenseerd als de consolidatie maar slim en evenwichtig wordt aangepakt.

2.5

Het EESC beschouwt het meerjarig financieel kader (MFK) dat de Commissie voor de periode 2014-2020 heeft voorgesteld als een min of meer aanvaardbaar compromis. Slaagt men erin om de eigen middelen van de EU op te voeren, om ze doeltreffender en doelmatiger te gebruiken en om ze zodanig in te zetten dat ze rechtstreeks ten dienste staan van de Europa 2020-strategie en van de structurele hervormingen, dan kan dat de economische ontwikkeling ten goede komen.

2.6

In het voorstel is echter onvoldoende aandacht voor de convergentieproblematiek en de sociale spanningen. De donorlanden die (ontegenzeglijk aanzienlijke) financiële hulp hebben verleend aan de landen met begrotingsproblemen, hebben hun capaciteit uitgeput.

2.7

Het cohesiebeleid mag echter niet eenzijdig gericht blijven op bevordering van de economische groei en concurrentie. In alle fondsen en programma's moet meer aandacht worden besteed aan de sociale doelstellingen van de Europa 2020-strategie, zoals werkgelegenheidsschepping, sociale dienstverlening, armoedebestrijding, onderwijs en opleiding enz.

2.8

Op het vlak van het cohesiebeleid zijn tamelijk belangrijke veranderingen op til. De nadruk ligt voortaan op aanscherping van de micro- en macro-economische voorwaarden en op territoriale samenhang. Om, overeenkomstig de Europa 2020-strategie, inclusieve groei tot stand te brengen is echter een omslag in het denken nodig. De middelen die worden uitgetrokken voor het cohesiebeleid zijn geen "giften" en ook geen "subsidies", maar zijn onderdeel van het Europees beleggings- en investeringsbeleid en moeten dan ook efficiënt worden gebruikt.

2.9

Ten behoeve van een inclusieve en duurzame groei worden naast de traditionele criteria ook steeds vaker "zachte" factoren (zoals bijv. de demografische en gezondheidssituatie, het niveau en de dynamiek van onderwijs en opleiding) in overweging genomen en wordt ook een gezond milieu steeds belangrijker. In de meest recente documenten wordt nauwelijks ingegaan op de mogelijkheid om hiervoor de benodigde Europese middelen uit te trekken.

2.10

De Commissie heeft een voorstel gedaan voor het openbreken van de arbeidsmarkt met als doel ongunstige tendensen te keren. Subsidies kunnen helpen om zowel vraag als aanbod te stimuleren. Met name moet ervoor gezorgd worden dat pensioenrechten kunnen worden overgedragen en dat juridische, administratieve en fiscale belemmeringen uit de weg worden geruimd.

3.1

De met de Europa 2020-strategie beoogde dynamische ontwikkeling vertaalt zich vooralsnog niet in een vereenvoudiging van het institutionele bestel, een verbetering van de efficiency daarvan en een proportionele ontwikkeling van de instrumenten die daartoe kunnen worden gebruikt.

3.2

In de moeilijkste situaties komt het erop aan dat de intellectuele middelen optimaal worden benut. Permanente of tijdelijke organen die deskundig zijn op het vlak van analyse, advisering, follow-up en voorspellingen en die naast de wetgevings- en uitvoerende instanties opereren, zouden moeten worden versterkt. Het zou goed zijn om na te denken over bijv. de volgende elementen:

3.3

Het is essentieel dat de transparantie van de werking van de Unie gewaarborgd wordt en dat de participatiedemocratie wordt versterkt. Het zou nuttig zijn om veel vaker internetfora te gebruiken of – als de voorkeur wordt gegeven aan rechtstreekse contacten – om grootschalige topconferenties te organiseren en/of te steunen, gelijktijdig met debatten in de nationale parlementen. Aanbevolen wordt om de communicatie van de EU te versterken en om bepaalde EU-onderhandelingen openbaar te maken; in een beperkt aantal gevallen zou iedereen het besluitvormingsproces en de stemming online moeten kunnen volgen.

3.4

Met de drieledige doelstelling van de Europa 2020-strategie wordt de lat zeer hoog gelegd. Zoals het EESC echter al in eerdere adviezen heeft betoogd, strookt het tijdschema om dit doel te bereiken niet met de beschikbare middelen en al helemaal niet met de eerdere ervaringen, zowel de negatieve ervaringen met de zgn. Lissabonstrategie, als de positieve ervaringen met de bovengenoemde snelle en doeltreffende maatregelen die in het kader van de economische governance zijn genomen.

3.5

Wat procedures en tenuitvoerlegging betreft, wordt in de maatregelen en wetgevingsvoorstellen die erop gericht zijn de doelstellingen van de Europa 2020-strategie te verwezenlijken en gebruik te maken van de middelen uit de Structuurfondsen en het Cohesiefonds, slechts mondjesmaat rekening gehouden met de lering die is getrokken uit de huidige, tot 2013 lopende programmeringsperiode.

3.6

De beginselen en themadoelstellingen van het gemeenschappelijk strategisch kader (GSK) bieden goede perspectieven om tot "meer Europa" en een "beter Europa" te komen. Ze volstaan echter niet om deze perspectieven daadwerkelijk te realiseren. Om ook de details te kunnen uitwerken, zouden sommige landen hun planningsaanpak moeten herzien.

3.7

In de voorbije decennia is er met name op het vlak van onderzoek en ontwikkeling en grote infrastructuurprojecten een brede Europese aanpak ontstaan, die op regionaal niveau kan worden aangepast (wat genoemde projecten betreft was zo'n aanpak gezien de aard van de zaak onvermijdelijk). In de EU-strategieën, inclusief de elf thematische doelstellingen, ontbreekt het aan voldoende sectorspecifieke economische beleidsmaatregelen en multidimensionale programma's voor territoriale ontwikkeling.

3.8

In de toekomstige territoriale-ontwikkelingsstrategie zouden doelen en instrumenten kunnen worden vastgelegd ter bevordering van macroregionale economische en sociale samenwerking op met name de volgende gebieden:

3.9

Stedelijke gebieden hebben de voorbije tien jaar weliswaar steeds meer mogelijkheden gekregen, maar hebben ook te maken gekregen met voelbare spanningen die bijna niet meer in toom te houden zijn.

3.10

Netwerkvorming tussen agglomeraties, pools en concentraties van spitsactiviteiten i.v.m. het begrip ‧excellence‧ zou een goed voorbeeld kunnen vormen van dynamische en inclusieve, maar ook duurzame ontwikkeling.

3.11

Door de infrastructuurelementen uit te breiden tot de thematische richtsnoeren die nodig zijn voor politieke, institutionele, economische en sociale integratie, zou het streven naar een connected Europe – als onderdeel van de macroregionale strategieën – kunnen leiden tot veel meer efficiëntie op macro-economisch niveau. Deze uitbreiding zou niet in strijd zijn met een evenredige en billijke verdeling van de middelen.

3.12

In een eerder advies heeft het EESC al aanbevolen om een nieuw Europees financieel kader vast te stellen voor geïntegreerde projecten "van bijzonder Europees belang".

3.13

Nagedacht moet worden over de volledige implementatie van de Europese Energiegemeenschap. Krijgt dit project de nodige politieke steun, dan kan de EU op het wereldpodium "met één stem" spreken en bovendien efficiënter opkomen voor de strategische, economische, sociale en milieuaspecten.

3.14

Wordt er Europees geen vooruitgang geboekt op conceptueel niveau, dan zullen wetgevingsvoorstellen en financieringskaders voor de periode 2014-2020 opnieuw tot druk leiden waardoor de lidstaten worden aangezet tot het zoeken van individuele oplossingen, die vaak minder doeltreffend zijn.

3.15

Het EESC kan laten zien dat het op zijn taak is berekend als het, uitgaande van zijn samenstelling, met kennis van zaken en volgens een afgesproken methodiek tot uiting kan brengen hoe economische belangen, sociale waarden en criteria inzake duurzame groei zich tot elkaar verhouden.

4.1

Uit de Europa 2020-strategie, het regelgevingssysteem dat is opgezet om de tenuitvoerlegging van het Cohesiefonds voor de periode na 2014 te ondersteunen, en het gemeenschappelijk strategisch kader blijkt dat wordt ingezien wat geïntegreerde ontwikkeling behelst.

4.2

Dit inzicht volstaat volgens het EESC echter niet om mondiaal te kunnen concurreren: daarvoor is ook vereist dat er concretere en bredere programma's worden opgezet en uitgevoerd.

4.3

De met de Europa 2020-strategie beoogde slimme en inclusieve groei heeft op macroniveau vooral ten doel om de EU productiever te maken en inclusie te bevorderen, en op microniveau om de levenskwaliteit van de EU-burgers voortdurend en aanhoudend te verbeteren op basis van een kwantitatieve en kwalitatieve groei van de werkgelegenheid.

4.4

Om doelmatig en doeltreffend te werk te kunnen gaan, moet er bij de programmering van het gebruik van de Europese middelen op worden gelet dat er onderling afhankelijke activiteiten bestaan die op elkaar kunnen aansluiten en voorgesteld kunnen worden als een specifieke multidimensionale en geïntegreerde cluster.

4.4.1

In het geval van sectoroverschrijdende doelstellingen, die belangrijk zijn op macroniveau en daarom het concurrentievermogen van de EU mede beïnvloeden, moet speciale aandacht uitgaan naar actoren die aan het ontwikkelingsproces deelnemen of daardoor rechtstreeks worden beïnvloed en die met elkaar in verband staan via productie of dienstverlening.

4.4.2

Bij de programmering moet ook rekening worden gehouden met territoriale (regionale/lokale) netwerken van stakeholders (begunstigden) die bij het proces zijn betrokken, en met het systeem van betrekkingen tussen hen.

4.5

Door deze twee wisselwerkingssystemen te analyseren en te plannen en daarvoor de nodige EU-steun uit te trekken, zal het mogelijk worden om het gecombineerde effect op slimme en inclusieve groei te bewerkstelligen.

4.6

De territoriale structuur van deze productieprocessen in Europa is het voorbije decennium ingrijpend veranderd, grotendeels dankzij infrastructuurvoorzieningen die met Europees geld zijn aangelegd. Dit heeft er in de minst geavanceerde regio's toe geleid dat de productiemiddelen en productiecultuur zich hebben ontwikkeld, onderwijs en beroepsopleiding zijn vernieuwd, de werkgelegenheid is verbeterd, inkomens zijn gestegen en de consumptie is toegenomen.

4.7

Hoe de ruimtelijke structuur van de economie eruit komt te zien, hangt af van de voorwaarden die op micro-economisch niveau kunnen worden geschapen en die nauw verband houden met het in de strategie omschreven duurzaamheidscriterium.

4.8

Bepaalde factoren zijn doorslaggevend, zoals opleidingsniveau, leeftijd en beroepsvaardigheden van werkenden, de algemene arbeidscultuur, de groei van de werkgelegenheid en de kwaliteit van de dienstverlening. Belangrijk zijn ook de gezondheid van de beroepsbevolking en de milieukwaliteit, maar natuurlijk ook de mate van ontwikkeling van de commerciële en materiële infrastructuur en van de logistieke systemen.

4.9

Europa's concurrentievermogen hangt voor een groot deel af van zo'n gecoördineerde ontwikkeling waarbij het micro- en het macro-economische niveau op elkaar kunnen aansluiten.

4.10

Het kan gerechtvaardigd zijn om middelen voor andere doeleinden te bestemmen, mits ze efficiënt en verstandig worden besteed en er gelet wordt op het volgende:

4.11

Over het algemeen wordt erkend dat Europese steun (met name subsidies) aan economische sectoren het meest nodig is voor innovatieve activiteiten van kleine ondernemingen en voor achteropgeraakte industrieregio's die aan structurele veranderingen onderhevig zijn. Om tot slimme en inclusieve, cohesiebevorderende groei te komen, zou het begrip "onderneming", wanneer het om de productiestructuur gaat, er in bepaalde regio's of gemeenten met ontwikkelingsachterstand toe kunnen leiden dat de steun die aan kleine en middelgrote ondernemingen wordt verstrekt moet worden uitgebreid.

4.12

In het geval van goed functionerende innovatieketens, clusters en lokale productiesystemen kan men zich afvragen of het niet verstandig is om voor grote en regionaal sterk verankerde ondernemingen enerzijds en leveranciers anderzijds meer flexibiliteit in te bouwen en ervoor te zorgen dat ze van verschillende combinaties van financiering kunnen genieten.

4.13

Het beleidsterrein volksgezondheid kan gebruikt worden om te illustreren hoe multidimensionale strategieën kunnen worden opgesteld. Netwerken op volksgezondheidsgebied strekken zich uit van gezondheidszorg tot milieu-educatie en de verschillende gerelateerde productiesectoren, waarbij ook opleiding een rol speelt, waarvoor een rol is weggelegd voor de milieusector, de zorgsector, grensoverschrijdende medische zorg, biologisch onderzoek, fabricage van apparatuur en het daarmee samenhangende hoger onderwijs, centra voor experimentering en innovatie en de kleine en middelgrote ondernemingen die er actief zijn. Alle onderdelen van deze netwerken houden met elkaar verband. De "zilveren economie" speelt hierin een steeds grotere rol.

4.14

Het EESC heeft in diverse studies onderzocht in hoeverre de sociale economie van doorslaggevend belang is voor het beleid inzake inclusieve groei.

4.15

In dit soort netwerken kan een economische en financiële wisselwerking tussen de activiteiten tot uitdrukking komen die een belangrijk effect kan hebben op de herstructurering van de begrotingen van de lidstaten, die op zijn beurt een verandering in maatschappelijke benaderingen en gedragingen teweeg kan brengen.

4.16

Met een macroregionale visie op ontwikkeling kan de polycentrische territoriale herstructurering van Europa kracht worden bijgezet. Zo wordt het enerzijds mogelijk om de benodigde concentratie van activiteiten te versterken en anderzijds om dankzij de benutting van de verschillende lokale omstandigheden te stimuleren dat werkzaamheden verdeeld worden binnen een netwerk, in lijn met het streven naar duurzaamheid.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/6

1.1

Het doel van dit advies is een bijdrage te leveren aan de informatie en discussie over, en de mogelijke aanscherping van, de wettelijke en andere Europese maatregelen ter bescherming van kinderen en jongeren tegen bepaalde reclame waarin misbruik gemaakt wordt van kinderen of schadelijke invloed wordt uitgeoefend op kinderen of waarin op de een of andere manier boodschappen worden verspreid die schadelijk kunnen zijn voor hun lichamelijke, geestelijke en morele ontwikkeling.

1.2

Het gaat hier om de bescherming van de grondrechten van kinderen in de EU zoals vastgelegd in het VN-Verdrag, in artikel 24 van het Europees Handvest van de grondrechten en in artikel 3, lid 3, van het Verdrag betreffende de Europese Unie, en zoals bedoeld in de Mededeling van de Commissie "Naar een EU-strategie voor de rechten van het kind" (COM(2006) 367 final), in het "Meerjarenprogramma van de Gemeenschap betreffende de bescherming van kinderen die het internet en andere communicatietechnologieën gebruiken" (COM(2008) 106 final) (1) en in "Een EU-agenda voor de rechten van het kind" (COM(2011) 60 final).

1.3

Reclame waarin oneigenlijk gebruik gemaakt wordt van kinderen voor doeleinden die niets te maken hebben met onderwerpen die hun rechtstreeks aangaan, tast de menselijke waardigheid aan en brengt de lichamelijke en geestelijke integriteit van kinderen in het gedrang. Dergelijke reclame dient derhalve te worden verboden.

1.4

Reclame die op kinderen is gericht, brengt risico's met zich mee die naargelang van de leeftijdsgroep zeer ernstig kunnen zijn en schadelijke gevolgen kunnen hebben voor hun lichamelijke, geestelijke en morele gezondheid. Bijzonder ernstig is dat kinderen worden aangespoord tot overconsumptie die tot een overmatige schuldenlast leidt en tot de consumptie van voedingsmiddelen of andere producten die schadelijk of gevaarlijk zijn voor hun lichamelijke en geestelijke gezondheid.

1.5

In het algemeen kan worden gesteld dat de gewelddadige, racistische, xenofobe, erotische of pornografische inhoud van sommige reclameboodschappen de lichamelijke, geestelijke, morele en staatsburgerlijke vorming van kinderen - soms onomkeerbare - schade toebrengt en tot gewelddadig gedrag en vervroegde interesse van kinderen in seks leidt.

1.6

Het EESC is van mening dat deze kwestie grondig moet worden bestudeerd en op Europees niveau moet worden aangepakt, met inachtneming van de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid, niet alleen omdat de daadwerkelijke bescherming van de grondrechten hier in het geding is, maar ook omdat de bestaande diversiteit aan nationale regels de goede werking van de interne markt in gevaar brengt. Het EESC pleit dan ook voor het invoeren, op Europees niveau, van een algemene minimumleeftijd voor reclame die speciaal op kinderen is gericht.

1.7

Het EESC vindt dat kinderen vanaf zeer jonge leeftijd, als onderdeel van het reguliere lesprogramma op school, moet worden verteld en moet worden geleerd hoe zij correct moeten omgaan met informatietechnologie en hoe zij reclameboodschappen moeten opvatten. Ook ouders moeten over de nodige kennis en vaardigheden beschikken zodat zij hun kinderen kunnen helpen bij het doorzien van reclameboodschappen.

1.8

Eigenlijk zouden alle burgers in het algemeen, en gezinnen en leerkrachten in het bijzonder, hierover informatie en coaching moeten krijgen zodat zij minderjarigen beter kunnen begeleiden op dit vlak.

1.9

Het EESC verzoekt alle adverteerders en reclamemakers om, in het kader van de bestaande en toekomstige initiatieven op het gebied van zelf- en coregulering, de rechten van het kind zoveel mogelijk te beschermen en te eerbiedigen.

1.10

Het EESC constateert dat de Europese regelgeving niet is afgestemd op de huidige behoefte aan bescherming van de rechten van het kind tegen reclame, vooral de reclame die via audiovisuele media, het internet en sociale netwerksites wordt verspreid, en verzoekt de Commissie zich zo snel mogelijk te buigen over de behoefte aan strengere, sectoroverschrijdende maatregelen om deze rechten daadwerkelijk te waarborgen.

1.11

Het EESC verzoekt het Europees Parlement en de nationale parlementen om hun traditie van bescherming van de rechten van het kind op dit bijzondere terrein vol overtuiging voort te zetten.

2.1

Het EESC is pleitbezorger van een sociale markteconomie die naar behoren is gereguleerd, zodat een gezonde en eerlijke concurrentie wordt bevorderd en een hoog niveau van consumentenbescherming wordt gegarandeerd. Dat is van belang met het oog op de totstandbrenging van een interne markt die bijdraagt tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden voor de bevolking en inachtneming van de beginselen van menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtsstaat, en eerbiediging van de rechten van de mens.

2.2

Het EESC erkent dat reclame, in al haar vormen, hierbij een belangrijke rol speelt, die treffend wordt omschreven door de International Advertising Association (IAA): reclame zorgt voor de verspreiding van innovatie, zet aan tot creativiteit en kan een vorm van amusement zijn; reclame stimuleert de concurrentie en vergroot het aantal keuzemogelijkheden. Het EESC erkent ook dat reclame een belangrijke bron van informatie en bewustmaking is voor de consument, reden waarom Europese regelgeving op dit vlak dringend geboden is.

2.3

Het ligt voor de hand dat in een advies als dit, met een doel als hierboven omschreven, wordt ingegaan op de invloed die "de media" in het algemeen en de televisie, het internet en de sociale netwerken in het bijzonder, als belangrijkste kanalen voor het verspreiden van reclameboodschappen, hebben op kinderen en jongeren die van deze media gebruik maken of ernaar kijken. Het is ook belangrijk na te gaan hoe kinderen uit verschillende leeftijdsgroepen en sociale milieus zich gedragen tegenover de media, en onderzoek te doen naar een bekend verschijnsel als de keuze van een rolmodel, sociaal gedragspatroon of levensstijl, die belangrijk zijn voor de persoonlijkheidsvorming en waarop wordt ingespeeld door de reclamewereld (2). Maar omdat dit advies slechts een beperkt aantal bladzijden mag beslaan, kan hier niet worden ingegaan op alle aspecten die verband houden met dit thema en wordt een aantal hiervan als genoegzaam bekend of als niet controversieel beschouwd. Dat geldt met name voor de rol die "de media" tegenwoordig spelen in de informatievoorziening, het onderwijs, de opvoeding en de vrijetijdsbesteding van jongeren en de tijd die zij hieraan besteden. Over sommige van deze aspecten heeft het EESC al eerder advies uitgebracht of wordt binnenkort een advies opgesteld (3).

3.1

Wanneer het gaat om reclame waarin kinderen voorkomen, komen aspecten als menselijke waardigheid en de rechten van het kind om de hoek kijken, die in verschillende internationale en Europese verdragsteksten zijn vastgelegd, bijv. in het Handvest van de grondrechten (art. 1 en art. 2, sub c) en vooral de artikelen 24 en 32).

3.2

Het EESC vindt het noodzakelijk dat de EU-regels worden geharmoniseerd en dat er een algemeen verbod komt op reclame waarin misbruik wordt gemaakt van kinderen of waarin kinderen onbehoorlijk worden afgebeeld in een context die niets te maken heeft met zaken die kinderen rechtstreeks aangaan.

4.1

Kinderen tot een bepaalde leeftijd kunnen reclame niet relativeren, vooral wanneer de boodschap overweldigend is en dezelfde reclame tot vervelens toe wordt herhaald; zij hebben dan ook de neiging om alle reclame voor waar aan te nemen en kunnen zich daardoor ontwikkelen tot dwangmatige consumenten. Hoe zwakker het sociaaleconomische milieu, hoe sterker dit effect. Ook de boodschappen en waarschuwingen waarmee reclame gepaard gaat worden niet door kinderen begrepen en werken dus ook niet preventief of ontmoedigend.

4.2

Daarnaast is het zo dat de perceptie van reclame verschilt naargelang van de leeftijdsgroep. Tot de leeftijd van vijf jaar kunnen kinderen geen onderscheid maken tussen programma's en reclame, en ook in de jaren daarna hebben zij nog niet door dat reclame een overredingsfunctie heeft. Dat kunnen zij pas als ze ongeveer acht jaar oud zijn, hoewel dat niet voor alle kinderen geldt. Dat betekent echter nog niet dat kinderen kunnen doorzien dat reclameboodschappen een vertekend beeld schetsen, en vooral de positieve aspecten van een product benadrukken en de meer negatieve aspecten onvermeld laten.

4.3

Wanneer oudere kinderen een reclameboodschap als amusement beschouwen, is de impact ervan groter en ofschoon zij beter in staat zijn om reclameboodschappen te doorzien maakt hen dat niet noodzakelijk immuun voor reclame en voor de bedoelingen daarvan; door het gebruik van andere, meer geavanceerde en eveneens doeltreffende marketingtechnieken kan ook hun gedrag worden beïnvloed.

4.4

De ontwikkeling van cognitieve vaardigheden en van interpretatievermogen door middel van programma’s ter bevordering van mediageletterdheid heeft een positieve impact op de manier waarop met reclame wordt omgegaan. Maar een grotere mediageletterdheid van ouders en kinderen, waardoor zij beter begrijpen hoe reclame werkt en wat de gevolgen ervan zijn, is echter geen panacee voor de schadelijke effecten van reclame die op kinderen is gericht. Het is van essentieel belang dat kinderen worden voorbereid op hun toekomstige positie als consument door hun mediageletterdheid te vergroten en hun van jongs af aan een gevoel van eigen verantwoordelijkheid bij te brengen. Maar dat lost niet onmiddellijk het probleem op van de impact van reclame die overweldigend is en vaak wordt herhaald, en bereikt misschien ook niet alle kinderen, vooral niet die uit kansarme sociale milieus, die vaker de schadelijke effecten van reclame ondergaan.

4.5

Studies wijzen uit dat het gezin een belangrijke rol speelt in de strijd tegen het effect van reclame. Steeds meer kinderen, ook kinderen van jonge leeftijd, beschikken over een televisie en over internet op hun kamer, waardoor tv-kijken een eenzame en oncontroleerbare aangelegenheid wordt. Een andere factor die ervoor zorgt dat kinderen steeds vaker worden blootgesteld aan reclameboodschappen en marketingtechnieken, is het toenemend dagelijks gebruik van het internet door de allerjongsten. Zoals treffend wordt opgemerkt in het ontwerpverslag van het EP "is het internet een belangrijk onderdeel van het leven van jongeren geworden, vaak nog belangrijker dan familie, school en vrienden." (4) Uit recent onderzoek, zoals "KIDS ON LINE", is gebleken dat 38 % van de kinderen tussen 9 en 12 jaar al een onlineprofiel heeft en dat dit percentage 78 % bedraagt in het geval van kinderen tussen 13 en 16 jaar. Veel speelgoedmerken hebben sites ontworpen waar kinderen online spelletjes kunnen spelen en zich kunnen vermaken, terwijl zij ondertussen het doelwit zijn van marketingsstrategieën en de fabrikant probeert de kinderen aan zijn merk te binden.

4.6

Sommige reclameboodschappen die op kinderen zijn gericht, kunnen consumptiegewoonten stimuleren die gebaseerd zijn op overvloed door kunstmatige behoeften te creëren die niet overeenkomen met werkelijke noden en door een vals beeld van "geluk" te schetsen. Uit statistieken blijkt dat 54 % van de jongeren onder druk staat om producten te kopen, alleen omdat hun vrienden ze ook hebben. Met andere woorden, consumptie wordt een factor van sociale inclusie.

4.7

Er is een causaal verband tussen de blootstelling aan bepaalde reclames en het verzoek aan ouders om bepaalde producten te kopen. Conflicten binnen het gezin die verband houden met de blootstelling aan reclame en het verzoek om bepaalde producten te kopen, komen in alle gezinnen voor maar vooral in gezinnen uit de lagere inkomensklassen, waarvan de kinderen meer tijd voor de televisie doorbrengen. Zo zijn kansarme gezinnen, vanwege hun gebrek aan financiële middelen of hun verminderde vermogen om in dialoog te gaan, uiteindelijk eerder de dupe van reclame.

4.8

Het door reclame gestimuleerde consumentisme heeft ook tot gevolg dat een groot aantal kinderen en jongeren fan worden van bepaalde merken, wat tot problemen leidt bij jongeren die deze merken niet kunnen betalen. Een voorbeeld hiervan zijn kinderen die op school worden gepest omdat zij geen merkkleding dragen. Zij kunnen hierdoor afwijkend gedrag gaan vertonen of zich zeer ongelukkig gaan voelen. Soms ook raken zij geïsoleerd of krijgen zij te maken met geweld, en niet zelden belanden zij zelf in de criminaliteit omdat zij gaan stelen.

4.9

Met betrekking tot reclame die aanspoort tot het consumeren van ongezonde voedingsmiddelen of andere producten die schadelijk of gevaarlijk zijn voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid kan worden gesteld dat kinderen invloed uitoefenen op het soort voedingsproducten dat wordt gekocht, en dat zij met name de voorkeur geven aan kant-en-klaar-maaltijden of "fast food". In reclame voor kinderen worden constant slechte voedingsgewoonten gepromoot. Zwaarlijvigheid onder kinderen is al een enorm probleem. Volgens Consumers International is een op de tien kinderen in de wereld te dik of zwaarlijvig; 22 miljoen kinderen jonger dan 5 jaar kampen met overgewicht, met name als gevolg van de consumptie van bewerkte producten die rijk zijn aan suiker en vet.

4.10

Het aantal kinderen dat met name in kinderprogramma's wordt blootgesteld aan reclame voor voedingsmiddelen is aanzienlijk en is toegenomen doordat steeds meer kinderen over televisie en internet beschikken en toegang hebben tot sociale netwerksites. Anderzijds is de aard van reclameboodschappen veranderd en worden producten nu op een meer geavanceerde manier aan de man gebracht, waardoor reclame meer overtuigt (5).

4.11

Reclame kan ook tot eetstoornissen leiden, zoals anorexia en boulimia. Kinderen en jongeren zien in reclames modellen met een bepaalde lichaamsbouw en een bepaald uiterlijk. Meestal zijn het slanke jonge meisjes, die een schoonheidsideaal vertegenwoordigen dat aanleiding geeft tot eetgedrag dat levensgevaarlijk kan zijn.

4.12

De vereniging van Noord-Amerikaanse psychologen vindt zelfs dat reclame voor kinderen jonger dan acht jaar beperkt (of zelfs verboden) zou moeten worden, omdat kinderen van deze leeftijd niet door de wervende boodschappen van reclame heen kunnen prikken. Met dit verbod worden de negatieve gevolgen van reclame op de bevordering van ongezonde eetgewoonten beperkt, worden conflicten tussen ouders en kinderen over de aankoop van producten waarvoor reclame wordt gemaakt in de kiem gesmoord en wordt geweld voorkomen (6).

4.13

Het Comité is van mening dat dergelijke restrictieve voorschriften, die reeds in de wetgeving van diverse lidstaten en niet-Europese landen zijn vastgelegd (7), op Europees niveau moeten worden bekrachtigd en dat er een algemene minimumleeftijd moet worden vastgesteld voor reclame die speciaal op kinderen is gericht, zoals wordt voorgesteld in het verslag van europarlementslid Kyriacos Triantaphylides (8) en is bevestigd in de resolutie van het EP van 22 mei 2012 (9)

5.1

Wanneer we het hebben over reclame die de geestelijke en morele ontwikkeling van kinderen ernstig kan schaden, zelfs al is deze reclame niet speciaal op kinderen gericht, denken we aan reclame die aanzet tot geweld of tot bepaalde vormen van gewelddadig gedrag, zoals het geval is bij reclame voor speelgoed of spelletjes die tot gewelddadig gedrag leiden.

5.2

Uit betrouwbaar onderzoek is gebleken dat blootstelling aan geweld in bepaalde reclames die via audiovisuele media worden verspreid schadelijke effecten heeft, omdat dit met name agressief gedrag, een grotere ontvankelijkheid voor geweld en een toename van vijandige gevoelens bevordert. De geestelijke gezondheid kan worden aangetast door dit contact met gewelddadige inhoud en daardoor kunnen stress, angst, slaapstoornissen en hyperactiviteit ontstaan.

5.3

Steeds vaker komen beroemdheden voor in reclames voor producten die schadelijk zijn voor de gezondheid, zoals alcohol of tabak. Wanneer een levensstijl die als aantrekkelijk wordt beschouwd, wordt geassocieerd met deze producten, dan stimuleert dat het gebruik ervan en zorgt dat voor een positieve perceptie van deze producten.

5.4

De normale geestelijke en morele ontwikkeling van kinderen wordt ook beïnvloed door reclame met erotisch getinte of pornografische inhoud die verwijst naar seksueel pervers of oversekst gedrag. Een groot deel van de reclame is seksistisch en seksueel getint en gebruikt de vrouw als lustobject, vaak in een minderwaardige of ondergeschikte positie of soms zelfs als slachtoffer van geweld. Ook leidt de expliciet seksuele lading of erotische, en soms zelfs pornografische, inhoud tot vervroegde interesse van kinderen in seks. Hoewel diverse bekende merken verplicht werden hun reclamecampagnes stop te zetten omdat zij de overseksualisering van kinderen bevorderden en omdat de civiele samenleving afkeer kreeg van het misbruik van afbeeldingen van het lichaam van minderjarigen in advertenties, is er op EU-niveau geen duidelijke wettelijke regeling om dit soort situaties aan banden te leggen.

5.5

Het is wel zo dat deze materie in sommige lidstaten is gereguleerd - zij het op zeer uiteenlopende wijze, waardoor de correcte werking van de interne markt wordt verstoord zonder dat daarvoor een belangrijke culturele reden is aan te voeren - maar het zou een goede zaak zijn als hier ook in Europees verband aandacht aan zou worden besteed.

6.1

De nationale wettelijke voorschriften en de procedures die in de reclamewereld zelf ten aanzien van kinderen worden gehanteerd - waarbij reclame in de meest ruime zin wordt opgevat als ‧communicatie met een commercieel oogmerk‧ – zijn allesbehalve uniform in de verschillende lidstaten.

6.2

De Europese wettelijke voorschriften zijn, op hun beurt, onnodig complex en verwarrend. In de meeste gevallen zijn zij ook op verschillende manieren omgezet in nationale wetgeving en worden zij in elke lidstaat weer anders toegepast, zoals de Commissie constateert in haar mededeling "Een coherent kader voor een groter vertrouwen in de digitale eengemaakte markt voor elektronische handel en onlinediensten" (10), in haar verslag "Bescherming van kinderen in de digitale wereld" (11) en in de "Europese Strategie voor een beter internet voor kinderen" (12). De meeste lidstaten hebben de Europese richtlijnen zeer minimalistisch omgezet. Sommige landen (13) hanteren strengere regels, die reclame voor kinderen zelfs verbieden (14).

6.3

Geen enkele bepaling van het EU-recht schrijft voor dat er, ter bescherming van minderjarigen en van de menselijke waardigheid, een soort "controle vooraf" moet plaatsvinden. Terecht, zou je zeggen; er moet immers aan de fundamentele beginselen van vrije meningsuiting worden voldaan, die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag van de rechten van de mens, dat wordt gehandhaafd door het Europees Hof van de rechten van de mens.

6.4

De verwarring is echter merendeels te wijten aan een Aanbeveling van de Raad uit 1998 betreffende "een vergelijkbaar en doeltreffend niveau van bescherming van minderjarigen en de menselijke waardigheid" in verband met "de concurrentiepositie van de Europese industrie van audiovisuele en online-informatiediensten", waarin wordt gesteld dat de Europese Unie niet bevoegd is om wetgevingsmaatregelen te treffen tegen audiovisuele inhoud of web content die schadelijk is voor kinderen of voor de menselijke waardigheid (15) en waarin wordt geconcludeerd dat deze aspecten een kwestie van "goede smaak" en "fatsoen" zijn, die buiten het bestek van de Europese regelgeving valt (16).

6.5

Doorgaans wordt alleen bepaald dat de lidstaten erop toe moeten zien dat televisie-uitzendingen (waaronder ook reclameboodschappen worden verstaan) geen programma's bevatten die de lichamelijke, geestelijke en morele ontwikkeling van minderjarigen ernstig kunnen schaden. Daaronder worden met name programma's verstaan die pornografische of gewelddadige scenes bevatten die niet door een "akoestische waarschuwing" voorafgegaan worden of aan een "visueel symbool" herkenbaar zijn, tenzij "door de keuze van het tijdstip" van de uitzending of door "technische maatregelen" wordt gewaarborgd dat "minderjarigen in het zendgebied de uitzendingen normalerwijze niet zullen zien of beluisteren".

6.6

Onder het motto dat "de kijker over steeds meer mogelijkheden beschikt om reclame te vermijden" en zonder rekening te houden met de bijzondere situatie van het kind als "passieve kijker" worden in de bestaande regelgeving geen beperkingen meer opgelegd aan de onderbreking van programma's door reclamespots, voor zover de integriteit van die programma's hierdoor niet ernstig wordt aangetast.

6.7

Er bestaan momenteel alleen Europese verbodsbepalingen voor tabaksproducten en geneesmiddelen en geneeskundige behandelingen op medisch voorschrift, en voor "verborgen" en "sluikreclame"; dit verbod geldt niet voor de positionering van een product (hoewel dat "in principe verboden zou moeten zijn"), wanneer "de kijker hierover naar behoren wordt geïnformeerd", en, "onder strenge voorwaarden", voor reclame voor alcoholhoudende dranken.

6.8

Alleen in het laatste geval wordt vermeld dat de reclame niet op minderjarigen mag zijn gericht. In alle andere gevallen waarin sprake kan zijn van lichamelijke, geestelijke of morele schade van minderjarigen beperken de geldende normen zich tot een algemene aanbeveling of tot niet meer dan een verwijzing naar "gedragscodes"; hierbij valt te denken aan gevallen waarin minderjarigen direct of indirect, via hun ouders, worden aangespoord tot het aanschaffen van aangeprezen goederen of diensten door gebruik te maken van hun gebrek aan ervaring of hun goedgelovigheid, of aan reclame "die kinderprogramma's vergezelt of daar deel van uitmaakt, inzake voedingsmiddelen en dranken die voedingsstoffen en andere stoffen met nutritieve en fysiologische effecten bevatten, met name stoffen zoals vetten, vetzuren, zout/natrium en suikers".

6.9

Feit is ook dat de richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken behalve een bepaling met betrekking tot handelspraktijken die op "een duidelijk herkenbare groep consumenten" zijn gericht, die met name "wegens hun leeftijd of goedgelovigheid bijzonder vatbaar zijn voor die handelspraktijken", geen verbod bevat ten aanzien van de eerder genoemde praktijken en ook in de lidstaten niet in verbodsbepalingen is omgezet noch een verbodswerking heeft (17).

6.10

Behalve deze bepalingen van EU-recht zijn in andere instrumenten, zoals overeenkomsten, fundamentele beginselen vastgelegd die op hun beurt aan de basis liggen van de meest recente ontwikkelingen van het grondrecht van de EU (Verdrag van Lissabon en Europees Handvest van de grondrechten).

6.11

Ondertussen heeft de beroepsgroep zelf, zowel op internationale als op nationale schaal, zelfregulerende maatregelen getroffen ten aanzien van haar handelspraktijken, waaruit duidelijk blijkt dat zij de bescherming van kinderen hoog in het vaandel heeft. Dat geldt met name voor de EASA (18). Desondanks is er in diverse internationale en Europese gremia op gewezen dat een hoog niveau van respect voor en bescherming van kinderen moet worden gewaarborgd, teneinde hun lichamelijke, geestelijke en morele ontwikkeling veilig te stellen. Dat is niet alleen in het belang van hun eigen welzijn, maar ook in dat van hun familie.

7.1

De Europese markt voor reclame en marketing is een hoogst competitieve markt, die onderhevig is aan modeverschijnselen en bijzonder gevoelig is voor de gevolgen van de economische en financiële crisis. Grote verschillen in nationale regelgeving op het gebied van reclame kunnen niet alleen van invloed zijn op de resultaten, maar ook de ontwikkeling ervan op de interne markt belemmeren en een bron van discriminatie en oneerlijke concurrentie zijn. Vooral in het segment kinder- en jeugdreclame, een sector die volop in beweging is, zorgen de grote verschillen in nationale regelgeving en voorschriften ervoor dat reclamebureaus niet over een gelijk speelveld beschikken en op kosten worden gejaagd omdat zij hun campagnes moeten aanpassen aan verschillende wettelijke eisen en voorschriften; ook worden hierdoor onbehoorlijke mededingingspraktijken in de hand gewerkt, in een poging deze moeilijkheden te omzeilen en markten te veroveren. Harmonisatie van de wetgevingen, waardoor in heel Europa dezelfde regels gelden en de interne markt op dit gebied een feit wordt, kan een doorslaggevende bijdrage leveren aan een doorzichtiger markt waarop alle reclamebureaus hun activiteiten kunnen ontplooien en hun vaardigheden en capaciteiten kunnen aanwenden om de consument daadwerkelijk tevreden te stellen, in plaats van te profiteren van de verschillen tussen nationale wetgevingen ten koste van een gezonde en eerlijke concurrentie.

8.1

Tot dusver zijn de richtlijnen van de Unie waarin reclame op EU-niveau wordt geregeld gebaseerd op de inmiddels grondig gewijzigde verdragsbepalingen inzake de totstandbrenging van de interne markt, thans de artikelen 26 en 114. Dat is een belangrijk aspect, maar niet het enige. Bij andere EU-initiatieven, waarvan de doelstellingen meer specifiek op radio- en tv-uitzendingen zijn gericht, werd de rechtsgrondslag ontleend aan bepalingen met betrekking tot de vrijheid van vestiging en bijbehorende diensten, zij het met belangrijke wijzigingen, de huidige artikelen 49 e.v. en 56 e.v. In meer recente initiatieven op het gebied van de bescherming van kinderen en kinderpornografie, maar nog wel uit de tijd van voor het Verdrag van Lissabon, werd een beroep gedaan op de verdragsbepalingen inzake samenwerking op strafrechterlijk gebied.

8.2

In het Verdrag van Lissabon zijn belangrijke wijzigingen aangebracht op dit vlak en wordt een scala van nieuwe mogelijkheden voor communautair optreden aangeboden die op de juiste manier moeten worden geïnterpreteerd en toegepast. De belangrijkste innovatie was het feit dat het Handvest van de grondrechten voortaan tot het primaire recht van de EU behoort. Ten tweede heeft de samenwerking op strafrechtelijk en burgerrechtelijk gebied een ander rechtskarakter gekregen en tot slot zijn er in veel verdragsbepalingen wijzigingen aangebracht, zoals op het gebied van de totstandbrenging van de interne markt, de consumentenbescherming en de bescherming van de menselijke waardigheid. Onlangs nog heeft de Commissie haar verordeningsvoorstellen op het gebied van gegevensbescherming gebaseerd op het Europees Handvest van de grondrechten en op de nieuwe verdragsbepalingen van het Verdrag van Lissabon.

8.3

De kwestie van reclame die op kinderen en jongeren is gericht is vooral een kwestie van burgerrechten en bescherming van grondrechten; de reeds genoemde artikelen 1, 3, 24, 33 en 38 van het Handvest bieden meer dan voldoende rechtsgrondslag om de noodzaak van communautair optreden te rechtvaardigen. Daar kunnen ook de artikelen 2, 3, lid 5, en 6 van het VEU en de artikelen 4, 9 en 10 van het VWEU aan toegevoegd worden.

8.4

Behalve de nationale regeringen spelen, zowel in de Raad als in het kader van de nauwere samenwerking (artikel 20 VEU), ook de nationale parlementen een belangrijke rol, zoals bedoeld in artikel 12 VEU, en op hen wordt dan ook een beroep gedaan.

8.5

De totstandbrenging van de interne markt is ook een van de belangrijkste doelstellingen op dit gebied, zoals aangegeven in artikel 3, lid 3, VEU en artikel 26 en 114 e.v. VWEU. Anderzijds bieden de artt. 12 en 169 VWEU nieuwe mogelijkheden voor de bescherming van de consument. Wat de procedurele aspecten betreft leggen de artt. 67 e.v., en met name de artt. 81 en 82 VWEU, de basis voor een burgerrechtelijk en strafrechtelijk kader om de bescherming van kinderen en jongeren juridisch waterdicht te maken.

8.6

Het optreden van de Unie op dit vlak voldoet aan het subsidiariteits- en evenredigheidsbeginsel (artikel 5, lid 3 en 4 VEU) omdat het doel, vanwege de grensoverschrijdende aard ervan, niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau kan worden verwezenlijkt. De doelstelling van het initiatief zou derhalve, in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel, beter kunnen worden bereikt door maatregelen op het niveau van de Unie. Anderzijds moet dit initiatief worden beperkt tot de aspecten die concrete problemen veroorzaken, en geen aspecten omvatten die beter op nationaal vlak kunnen worden geregeld, overeenkomstig het evenredigheidsbeginsel.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/12

—

de maatregelen ter bestrijding van discriminatie moeten worden geïntegreerd in alle beleidsonderdelen en worden gefinancierd via zowel de EU-begroting als de nationale begrotingen;

—

er is behoefte aan indicatoren om een beeld te krijgen van de situatie;

—

de uitvoering van het non-discriminatiebeleid moet worden gekoppeld aan de Europa 2020-strategie;

—

zowel op EU- als op nationaal niveau zullen er adequate en effectieve mechanismen voor de follow-up en het toezicht op de naleving moeten worden opgezet;

—

de werkgelegenheid dient zowel kwantitatief als kwalitatief te worden verbeterd om de economische onafhankelijkheid van kwetsbare groepen te garanderen en te verbeteren;

—

er moet naar worden gestreefd, de verantwoordelijkheid voor gezin en huishouden gelijkelijk te verdelen tussen man en vrouw, en de sociale rechten te individualiseren;

—

het opbouwen van institutionele structuren om bijv. een Europees comité voor gehandicaptenbeleid van de grond te krijgen;

—

het gevaar dat de economische en sociale crisis onverdraagzaamheid, xenofobie, racisme en homofobie overal in Europa in de hand werkt, moet ernstig worden genomen;

—

erkend moet worden dat integratie een complex en langdurig sociaal proces is waaraan vele haken en ogen zitten en waarbij allerlei verschillende actoren betrokken zijn, met name op lokaal niveau.

3.1.1

Het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA) heeft in 2009 twee rapporten (8) uitgebracht, waarin de situatie van LGBT-personen wordt geanalyseerd. In het onderstaande staan een aantal conclusies van het FRA weergegeven. Om te beginnen is er de bevinding dat er een soort hiërarchie bestaat wat het soort discriminatie betreft: de bescherming is bij discriminatie op grond van geslacht, ras en etnische afkomst beter geregeld dan bij discriminatie op andere gronden. Desalniettemin is er een tendens in de lidstaten om de burgers eenzelfde bescherming te bieden tegen alle soorten discriminatie.

3.1.2

Volgens het FRA hebben 18 EU-lidstaten t.a.v. discriminatie op grond van sexuele geaardheid strengere bepalingen ingevoerd dan krachtens de richtlijn gelijke behandeling strikt genomen nodig is. Aldus heeft het merendeel van de lidstaten wettelijke bepalingen ingevoerd die ook buiten de werkplek en de arbeidsmarkt bescherming bieden tegen discriminatie op grond van sexuele geaardheid. In zo'n 20 lidstaten is er een overheidsinstantie die optreedt tegen discriminatie op grond van sexuele geaardheid.

3.1.3

Het FRA gaat in zijn rapporten ook in op de mogelijkheid van vrij verkeer (een belangrijke pijler van de interne arbeidsmarkt in de EU) voor LGBT-personen. In dit verband is het goed om erop te wijzen dat het familierecht wordt geregeld via de eigen nationale wetgeving van de lidstaten, wat betekent dat de lidstaten er verschillende bepalingen betreffende de relaties tussen personen van hetzelfde geslacht op na houden. Bovendien wordt er per land traditioneel verschillend aangekeken tegen bijv. huwelijken en levenspartnerschappen tussen personen van hetzelfde geslacht. Maar dit houdt ook in dat er problemen kunnen ontstaan als mensen hun rechten willen uitoefenen als het gaat om het vrije verkeer van personen.

3.1.4

Het FRA is van mening dat partners van hetzelfde geslacht grote moeilijkheden ondervinden bij de uitoefening van hun rechten op het gebied van vrij verkeer, waarbij het geen rol speelt of ze nu getrouwd zijn, officieel als partners geregistreerd staan dan wel een langdurige, stabiele relatie hebben. Het Bureau wijst erop dat er in veel gevallen sprake is van rechtstreekse discriminatie en dat er duidelijkheid moet komen omtrent de plichten van de lidstaten, zoals die voortvloeien uit de richtlijn vrij verkeer (9).

3.2.1

Het Europese Hof van Justitie heeft twee zaken behandeld waarin sprake is van discriminatie op grond van sexuele geaardheid: de zaak-Römer en de zaak-Maruko. In de zaak Römer oordeelde het Hof dat een pensioenontvanger die een levenspartnerschap is aangegaan, krachtens de richtlijn gelijke behandeling recht heeft op een ouderdomsvoorziening die niet lager is dan die van een gehuwde pensioenontvanger, en dat hier sprake is van een directe vorm van discriminatie op grond van sexuele geaardheid, doordat de bedoelde levenspartner zich naar nationaal recht in een positie bevindt die, wat bedoeld pensioen betreft, juridisch en feitelijk vergelijkbaar is met die van een gehuwd persoon.

3.2.2

In de zaak-Maruko was het Hof eveneens van mening dat regelgeving die bepaalt dat een geregistreerde partner na het overlijden van zijn of haar levenspartner geen recht heeft op een nabestaandenpensioen dat in overeenstemming is met de uitkering die echtelieden ontvangen, in strijd is met de richtlijn. Het Hof was echter ook van mening dat het aan de nationale rechter is om na te gaan of een nabestaande levenspartner in een situatie verkeert die vergelijkbaar is met die van een echtgenoot of echtgenote. Verder concludeerde het Hof dat de situatie in de lidstaten van de Gemeenschap wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid en door een algemeen ontbreken van gelijkstelling tussen het huwelijk en andere vormen van wettelijke verbintenissen.

3.3.1

De moeite die mensen hebben om op de werkplek uit te komen voor hun sexuele geaardheid: Onderzoekingen wijzen uit dat LGBT-personen vaak "onzichtbaar" zijn op de arbeidsmarkt. De belangrijkste oorzaak is hun angst voor negatieve reacties, wat er ook toe leidt dat veel van hen contact met collega's uit de weg gaan om niet te worden "ontmaskerd". Vooral leidinggevenden zijn bang om op het werk over hun sexuele geaardheid te praten. De mate waarin hierover openheid wordt betracht, ligt in bepaalde sectoren, met name in het leger en in de kerk, lager dan elders.

3.3.2

Specifieke problemen die het werk bemoeilijken: De positie van LGBT-personen op de arbeidsmarkt onderscheidt zich van de positie van andere achtergestelde groepen doordat openheid over hun sexuele geaardheid gevolgen heeft voor hun beroepsleven. Deze personen hebben vaak de gewoonte, strategieën uit te werken om niet voor hun sexuele geaardheid te hoeven uitkomen, bijv. door gesprekken op het werk een andere wending te geven of deze uit de weg te gaan. Uit onderzoeken blijkt dat een dergelijke voortdurende bochtenwringerij op de werkplek zowel de gezondheid als de productiviteit beïnvloedt. De discriminatie waarvan homosexuele, bisexuele en transsexuele personen in de EU het slachtoffer zijn, leidt tot maatschappelijke uitsluiting met alle gevoelens van schaamte en negatieve gevoelens van dien Dat heeft gevolgen voor zowel de persoon zelf als zijn of haar participatie op de arbeidsmarkt. De verschillende Europese instellingen zullen zich actief moeten inzetten voor het bestrijden van de hiermee gepaard gaande sociale uitsluiting.

3.3.3

Problemen bij het uitoefenen van rechten op de arbeidsmarkt: Als iemand slachtoffer wordt van een vorm van discriminatie die te maken heeft met zijn of haar sexuele geaardheid, is het belangrijk dat deze persoon toegang heeft tot mechanismen om hierover een klacht in te dienen, alsmede tot een nationale instantie die klachten over dit soort discriminatie behandelt. In veel lidstaten is een dergelijke instantie onbestaand.

3.3.4

Tegenzin om een klacht in te dienen: Het aantal gedocumenteerde gevallen van discriminatie op grond van sexuele geaardheid ligt opvallend laag. Dat is waarschijnlijk te wijten aan de tegenzin die LGBT-personen ervaren als het erom gaat, openlijk voor de dag te komen met hun problemen, en aan hun vrees dat hun rechten misschien toch niet zullen worden eerbiedigd. Wie een klacht indient, loopt ook kans om zijn of haar baan te verliezen. In bepaalde gevallen zal de persoon die de klacht indient, dan ook beschermd moeten worden door de maatschappij om de negatieve gevolgen van de klacht tegen te gaan.

3.3.5

Gebrek aan kennis: Een enquête van Eurobarometer heeft aangetoond hoe weinig bekend de antidiscriminatiewetgeving is. Bijna de helft (45 %) van de EU-burgers weet niet dat er wetten zijn die discriminatie op grond van sexuele geaardheid bij sollicaties verbieden. Een studie van het EVV wijst ook uit dat het LGBT-beleid en de hiermee gepaard maatregelen weinig bekendheid genieten binnen de vakbeweging. Het gebrek aan kennis inzake de rechten op de werkplek zien we terug in een algemeen gebrek aan informatie betreffende de situatie en ervaringen van personen met een andere sexuele geaardheid. Uit studies blijkt dat de kennis omtrent sexuele geaardheid en genderidentiteit op de werkplek zeer gering is. Het in het algemeen lage kennisniveau betekent dat personen met een andere sexuele geaardheid heel moeilijk met werkgevers en vakverenigingen kunnen praten over genderidentiteit of discriminatie op grond van sexuele geaardheid. Er is dan ook, vooral bij tekortschietende kennis, behoefte aan voorlichtingscampagnes om meer bekendheid te geven aan de rechten van de EU-burgers.

3.3.6

Wettelijke bescherming en andere maatregelen ter vermindering van discriminatie: In enkele landen hebben invoering van wettelijke bescherming en meer steun voor gelijke rechten op nationaal niveau bijgedragen tot meer begrip in de samenleving als geheel, waardoor ook vakverenigingen en werkgevers meer doordrongen zijn geraakt van de problematiek. In de studie van het FRA komt de verantwoordelijkheid van de werkgevers nauwelijks ter sprake, wat nog eens aantoont welk een grote verantwoording het management draagt. Diversiteitsbeheer en een open cultuur zorgen op de werkplek voor een positieve sfeer m.b.t. LGBT-personen. Diversiteitsbeheer leidt er misschien niet automatisch toe dat discriminatie niet voorkomt, maar is wel een belangrijke eerste stap binnen een organisatie.

3.3.7

Omvang van de discriminatie: Er zijn een aantal studies verricht om de omvang van discriminerende handelingen jegens LGBT-personen op de arbeidsmarkt in kaart te brengen. De conclusie luidt dat tegen de helft van deze personen op de werkplek niet openlijk durft uit te komen voor zijn of haar geaardheid, en dat een op de twee of drie van degenen die hierover wel openheid betrachten, te maken krijgt met een directe vorm van discriminatie of met kwetsende uitlatingen en vooroordelen op de werkplek.

3.3.8

In de EU zijn verschillende projecten uitgevoerd waaraan is deelgenomen door werkgeversorganisaties, vakbonden en ngo's. De Commissie heeft ingestaan voor de financiering van deze projecten en daardoor de legitimiteit ervan versterkt. In Frankrijk hebben vakbeweging en werkgevers een overeenkomst gesloten: "Accord sur l'égalité des droits des familles homoparentales" ("Overeenkomst aangaande gelijke rechten voor homo-ouders"). De Zweedse vakbond "Vision" organiseert een cursus over LGBT-aangelegenheden om meer bekendheid te geven aan discriminatie op de werkplek. De ervaring wijst uit dat het heel goed mogelijk is om de handen ineen te slaan en de situatie van personen met een andere sexuele geaardheid op de arbeidsmarkt te veranderen. Het EESC betreurt het dat dergelijke initiatieven zeldzaam zijn, en roept de Europese Commissie op om goede praktijken te verspreiden. De maatschappelijke partners zouden zich actiever moeten inzetten om de discriminatie van LGBT-personen op het werk tegen te gaan.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/16

1.6.1

Beleidsmakers op EU-niveau dienen:

1.6.2

De EU-lidstaten dienen:

1.6.3

De lokale overheden en het maatschappelijk middenveld, m.i.v. de sociale partners, dienen:

3.1.1

Uit de arbeidskrachtenenquête in de EU (7) blijkt dat het migrantenondernemerschap in de EU een uiteenlopende trend laat zien: in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België, Denemarken en Zweden ligt het aantal migrantenondernemers 1,5 tot 2,9 procentpunt hoger dan het aantal autochtone ondernemers. In Portugal, Spanje, Italië, Griekenland, Ierland, Duitsland en Oostenrijk zijn er daarentegen procentueel gezien minder migrantenondernemers dan autochtone ondernemers.

3.1.2

Op regionaal niveau zijn er in Zuid-Europa en Centraal- en Oost-Europa over het algemeen meer zelfstandigen (van autochtone en migrantenafkomst). Over het algemeen beginnen migranten in Centraal- en Oost-Europa eerder voor zichzelf dan autochtonen. In Zuid-Europa is juist het omgekeerde het geval.

3.1.3

Het grotere aantal zelfstandigen onder migranten in Polen, Slowakije, Tsjechië en Hongarije is deels het gevolg van de relatief soepele visumvoorschriften voor migrantenondernemers en van de werkgelegenheidssituatie in deze landen. Het lagere percentage migrantenondernemers in Zuid-Europese landen is wellicht een gevolg van het feit dat migranten in deze landen misschien niet de tijd hebben gehad om het menselijke, fysieke en maatschappelijke kapitaal te ontwikkelen dat nodig is om een bedrijf te starten, omdat ze de landstaal nog niet vloeiend spreken of omdat ze problemen ondervinden bij de erkenning van hun kwalificaties.

3.1.4

Uit de gegevens over het aantal nieuwe ondernemers in een bepaald jaar kan ook worden opgemaakt dat migranten zich over het algemeen ondernemender opstellen dan autochtonen. In de periode tussen 1998 en 2008 verdubbelde het gemiddelde aantal nieuwe migrantenondernemers per jaar in Duitsland (tot meer dan 100 000 per jaar) en het Verenigd Koninkrijk (tot bijna 90 000 per jaar). In Spanje en Italië stegen de gemiddelde aantallen per jaar respectievelijk met een factor zes (tot meer dan 75 000 per jaar) en acht (tot 46 000). In Frankrijk was er gedurende dezelfde periode een lichte toename (tot 35 000) te zien (8).

3.1.5

Daar komt bij dat migranten ten opzichte van hun eigen bevolking naar verhouding ondernemender zijn dan autochtonen. Zo vertegenwoordigen migranten 8 % van de bevolking in het Verenigd Koninkrijk, maar bezitten ze 12 % van de kleine en middelgrote ondernemingen in het land.

3.1.6

Deze bevindingen sluiten aan op een recent Amerikaans onderzoek, waaruit blijkt dat 18 % van de kleine ondernemingen in handen is van immigranten, terwijl zij slechts 13 % van de bevolking en 16 % van de beroepsbevolking uitmaken (9).

3.2.1

Hoewel er elk jaar meer migranten dan autochtonen voor zichzelf beginnen, is het aantal migrantenondernemers dat ermee stopt, ook hoger. Het feit dat minder migrantenondernemingen overleven, kan erop wijzen dat het ondernemerschap een manier is om de overstap te maken naar een baan in loondienst, of juist een teken zijn dat migrantenondernemingen vaker op een mislukking uitlopen. In Frankrijk was bijvoorbeeld vijf jaar na de oprichting nog slechts 40 % van de ondernemingen van buitenlandse onderdanen actief, tegenover 54 % van de door Franse onderdanen opgezette bedrijven (10). Uit de OESO-studie (11) blijkt dat migrantenondernemingen zelfs na controle van kwalificaties, ervaring en andere factoren 27 % minder kans hebben om te overleven dan bedrijven van autochtonen.

3.3.1

Migrantenondernemers ontplooien in hun gastland een even grote verscheidenheid aan activiteiten als autochtonen. Deze overgang van bedrijven die oorspronkelijk vooral hun eigen bevolkingsgroep bedienden, is deels het gevolg van het stijgende opleidingsniveau van veel migranten, maar ook van de veranderingen in de economische structuren van postindustriële samenlevingen.

3.3.2

Hoewel in Europa naar verhouding een groot aantal in het buitenland geboren ondernemers werkzaam is in sectoren die traditioneel gezien meer met migrantenondernemingen worden geassocieerd (d.w.z. groot- en detailhandel), zijn velen juist daarbuiten actief. Zo is bijna 18 % van de migrantenondernemers actief in de bouw, circa 8 % in de wetenschappelijke en technische beroepssector, circa 6 % in de verwerkende industrie en nog eens 6 % in de gezondheidszorg en de sociale hulpverlening.

3.4.1

Qua algemeen profiel komen migrantenondernemers en autochtone ondernemers overeen: beiden zijn goed opgeleid en man, en meer dan drie op de vier zijn ouder dan 35. Migrantenondernemers en autochtone ondernemers zijn gemiddeld ouder dan werknemers en mensen in loondienst. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat men pas een bedrijf kan beginnen als men voldoende maatschappelijk en fysiek kapitaal heeft vergaard en de nodige ervaring heeft opgedaan.

3.4.2

Migrantenondernemers zijn gemiddeld hoger opgeleid dan hun autochtone evenknieën. Zo'n 30 tot 40 % van de migrantenondernemers heeft hoger onderwijs genoten.

3.4.3

Bijna twee derde van de migrantenondernemers verblijft al meer dan tien jaar in het gastland. Voor de migrantenwerknemers in loondienst is dat slechts iets meer dan 50 %.

3.4.4

Er zijn verschillen in de mate waarin migranten uit diverse gebieden geneigd zijn om voor zichzelf te beginnen. Aziatische migranten kiezen het meest en Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse migranten het minst voor ondernemerschap. De verschillen in houding ten aanzien van het ondernemerschap tussen migrantengroepen kan voor een belangrijk deel worden toegeschreven aan de verschillen in opleiding en welvaart. Een aanvullende verklaring is dat de economieën van sommige landen van herkomst een groter percentage ondernemers kent en dat mensen uit die landen sneller een bedrijf beginnen in het gastland.

3.4.4.1

Toch is de situatie van migranten uit dezelfde regio verre van homogeen. Uit de officiële cijfers uit het Verenigd Koninkrijk blijkt bijvoorbeeld dat als de arbeidsparticipatie van Pakistaanse migranten gelijk zou zijn aan die van de Indiase migranten, het percentage mannelijke en vrouwelijke arbeidskrachten in deze groep met respectievelijk 24 en 136 % zou stijgen. Dit zou neerkomen op 96 000 extra arbeidskrachten.

5.1.1

Uit de arbeidskrachtenenquête in de EU (1998-2008) blijkt dat migrantenondernemers een positieve bijdrage leveren aan de werkgelegenheid, ook al zijn de meeste ondernemers (van autochtone en migrantenafkomst) zelfstandigen zonder personeel.

5.1.2

Gemiddeld scheppen zij 1,4 tot 2,1 extra banen. In vergelijking met autochtone ondernemers blijkt echter dat migrantenondernemers naar verhouding minder werkgelegenheid creëren. Dit geldt niet voor Tsjechië, Hongarije, Slowakije en het Verenigd Koninkrijk, waar migrantenondernemers meer banen creëren dan hun autochtone evenknieën.

5.1.3

Deze bijdrage aan de algemene werkgelegenheid is in de loop van de tijd toegenomen. Tussen 1998 en 2008 steeg in Spanje, Italië, Oostenrijk, Duitsland en Nederland het aantal werknemers bij migrantenondernemers, terwijl hun bijdrage aan de werkgelegenheid in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk in diezelfde periode op hetzelfde hoge niveau bleef steken. Zo namen migrantenondernemers in Duitsland in zowel 2007 als 2008 meer dan 750 000 mensen in dienst. Voor het Verenigd Koninkrijk en Spanje bedroeg dat aantal circa een half miljoen, voor Frankrijk bijna 400 000 en voor Italië circa 300 000.

5.1.4

Relatief gezien komt deze bijdrage overeen met 1,5 tot 3 % van de gehele beroepsbevolking. Luxemburg (8,5 %) en Ierland (4,9 %) zijn de landen waar migranten de grootste bijdrage leveren aan de algemene werkgelegenheid. Op basis van de beschikbare gegevens kan niet worden vastgesteld of migranten hoofdzakelijk andere migranten in dienst hebben. Toch wijzen sommige studies uit dat migranten werk verschaffen aan zowel autochtonen als andere migranten.

5.2.1

Migrantenondernemers scheppen niet alleen nieuwe banen, ook dragen ze in hun gastland bij tot een algehele groei van de economie. Het is bijzonder lastig om concrete empirische bewijzen te verzamelen voor hun daadwerkelijke bijdrage aan de EU-economie. Gegevens uit het Verenigd Koninkrijk wijzen echter uit dat hun bijdrage aan de economie van dat land jaarlijks op 25 miljard GBP wordt geraamd, d.w.z. 6 % van de door kleine en middelgrote ondernemingen gegenereerde bruto toegevoegde waarde (430 miljard GBP in 2007) (14).

5.2.2

Dit komt overeen met een Amerikaans onderzoek waaruit blijkt dat kleine bedrijven die voor de helft of meer in handen zijn van immigranten, jaarlijks voor 776 miljard USD, d.w.z. 13 % van de totale bijdrage van kleine bedrijven (6 biljoen USD in 2007), bijdragen aan de economie.

5.2.3

Gegevens uit Frankrijk wijzen uit dat immigranten in dat land in 2009 47,9 miljard EUR van de Franse staat ontvingen (uitkeringen, huisvesting, onderwijs enz.), maar 60,3 miljard EUR in het laatje brachten. Daarmee leverden zij de schatkist netto 12,4 miljard EUR op (15).

5.2.4

Het Comité denkt dat er een grotere bijdrage aan de EU zou kunnen worden geleverd als migrantenondernemers in de informele economie de noodzakelijke ondersteuning zouden kunnen krijgen om de overstap te maken naar de formele economie.

5.3.1

Het is ook gebleken dat migrantenondernemers werkgelegenheidskansen helpen creëren in hun gastland. Door gebruik te maken van hun contacten, netwerken en kennis over de markt in hun landen van herkomst dragen ze namelijk bij aan een verlaging van de transactiekosten voor de handel met diezelfde landen. Zo richt bijvoorbeeld 22 % van de Zweedse ondernemingen in buitenlandse handen zich met zijn goederen en diensten in ieder geval gedeeltelijk op de internationale markt (tegenover 15 % van de autochtone ondernemingen) (16). Ook is aangetoond dat de 10 % stijging van het aantal migranten die in Zweden is geconstateerd, gepaard ging met een gemiddelde toename van de export met 6 % en van de import met 9 % (17). Dit duidt er wellicht op dat migranten impliciete handelsbarrières met hun land van herkomst kunnen helpen beslechten en zo een belangrijke rol kunnen spelen bij de bevordering van de buitenlandse handel.

5.3.2

Een ander voorbeeld is het Verenigd Koninkrijk. Migrantenondernemers bieden direct toegang tot een groeiende diasporagemeenschap met een geschat beschikbaar inkomen van meer dan 30 miljoen EUR. Ook maken ze het mogelijk dat er nieuwe zakelijke kansen kunnen worden aangeboord op internationale markten als India, China, Afrika, het Caribische gebied en Latijns-Amerika.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/21

1.1

Het Comité heeft in 2006 al een advies uitgebracht over huiselijk geweld tegen vrouwen (1), waaruit blijkt dat dit probleem het maatschappelijk middenveld na aan het hart ligt. De hierin geformuleerde aanbevelingen zijn nog steeds geldig en worden daarom niet herhaald in het onderhavige advies.

1.2

Het Comité is zich ervan bewust dat seksegebonden geweld, waaronder ook huiselijk geweld valt, een probleem is dat ons allen aanbelangt. Als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld bevestigt het alles in het werk te willen stellen om dit kwaad te bestrijden. Om te beginnen zou er bijv. een tweejaarlijks debat over dit vraagstuk kunnen worden georganiseerd.

1.3

Het EESC doet de volgende aanbevelingen aan de Europese instellingen en de EU-lidstaten:

2.1

Elke vorm van geweld tegen een individu is een aanslag op zijn of haar waardigheid en lichamelijke en geestelijke integriteit en vormt een inbreuk op de mensenrechten en de beginselen van een democratische samenleving.

2.2

Overheden zijn verplicht om de rechten van hun burgers te eerbiedigen, te beschermen en te bevorderen en daarom moeten zij de nodige publieke middelen uittrekken voor diensten en gespecialiseerd personeel dat aan deze verplichting kan helpen voldoen.

2.3

Openbare geweldpleging wordt door de samenleving afgekeurd en maatregelen van de overheid om dergelijke feiten in te perken en te bestraffen hebben een breed maatschappelijk draagvlak.

2.4

Er bestaat echter een andere vorm van geweld, waarover niet wordt gepraat, nl. huiselijk geweld, dat zich afspeelt binnen vier muren en misschien wel de diepste sporen nalaat.

Alle leden van het gezin kunnen soms of herhaaldelijk het slachtoffer worden van verschillende vormen van geweld, mogelijk met de dood tot gevolg.

2.5

Hoewel de overheid de nodige aandacht moet besteden aan iedereen die hiervan de dupe wordt en moet ingrijpen waar nodig, dient erop te worden gewezen dat de slachtoffers voornamelijk vrouwen zijn en dat huiselijk geweld een van de belangrijkste doodsoorzaken bij vrouwen is. Daarom gaat dit advies in de eerste plaats over huiselijk geweld tegen vrouwen.

2.6

De Europese Unie definieert geweld tegen vrouwen als volgt: "elke seksegebonden daad van geweld die resulteert of kan resulteren in lichamelijk, seksueel en psychologisch letsel en lijden bij vrouwen, met inbegrip van de dreiging met dergelijke daden en dwang of willekeurige vrijheidsberoving, ongeacht of dit plaatsvindt in het openbaar of in de privé-sfeer" (3).

2.7

Hoewel de overheid en de verschillende maatschappelijke groeperingen en organisaties al decennialang ijveren voor een mentaliteitswijziging, wordt huiselijk geweld nog steeds beschouwd als een probleem in de privésfeer, terwijl het tegenovergestelde waar is.

2.8

Huiselijk geweld is een misdrijf dat wettelijk moet worden bestraft. Het EESC is zich ervan bewust dat in diverse lidstaten reeds harder wordt opgetreden tegen iedereen die zich schuldig maakt aan huiselijk geweld. Er moet echter ook naar de achterliggende oorzaken van dit verschijnsel worden gekeken en naar de maatregelen die nodig zijn om dit probleem op te lossen, waaronder een groter begrip van het verschijnsel onder mannen.

2.9

Het Comité wil er ook op wijzen dat de economische crisis het sociaal beleid in tal van EU-landen ernstig ondermijnt. Er wordt gesnoeid in basisvormen van dienstverlening, zoals gezondheid, onderwijs en socialen diensten, terwijl gezinnen, en met name vrouwen, deze juist hard nodig hebben. Diensten die vooral gericht zijn op vrouwen worden stopgezet, opvangcentra voor mishandelde vrouwen sluiten hun deuren, de budgetten van overheidsdiensten die zich bezighouden met gelijke kansen worden gekort, preventieprojecten, mediacampagnes e.d. verdwijnen.

2.10

Het hardnekkig voortbestaan van genderstereotypes en een patriarchale samenleving, alsook financiële ongelijkheid, discriminatie op het vlak van werkgelegenheid en loon, de moeilijke toegang tot andere financiële middelen en economische afhankelijkheid laten vrouwen weinig speelruimte en maken hen kwetsbaarder voor huiselijk geweld.

2.11

De huidige economische crisis en de daaruit voortvloeiende bezuinigingsmaatregelen, alsook de liberalisering van de economie en de privatisering van de openbare sector, zorgen niet alleen voor nog meer onderscheid tussen mannen en vrouwen op het werk maar ook voor meer ongelijkheid – en dus voor een klimaat waarin geweld tegen vrouwen gedijt.

2.12

De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) (4) heeft erkend dat de globalisering schadelijke gevolgen heeft voor maatschappelijke structuren. Ongebreidelde globalisering kan geweld tegen vrouwen, ook in de vorm van handel in mensen, in de hand werken.

2.13

Vrouwen die tot minderheidsgroeperingen behoren, vrouwelijke migranten, vrouwen die in armoede leven op het platteland of in verafgelegen oorden, vrouwen die een gevangenisstraf uitzitten, vrouwen die opgenomen zijn in een instelling, vrouwen met een mentale of fysieke beperking en oudere vrouwen lopen meer risico op geweldpleging.

2.14

Het ligt in onze bedoeling in dit advies te bekijken hoe het in Europa staat met huiselijk geweld tegen vrouwen, de bestaande maatregelen in kaart te brengen en het probleem meer zichtbaarheid te geven.

2.15

Het EESC is, als spreekbuis van het maatschappelijk middenveld, bereid om samen met organisaties die deze vorm van geweld willen bestrijden een forumdiscussie te organiseren over hoe dit geweld kan worden uitgebannen en over welke preventieve maatregelen daadwerkelijk effect sorteren en tot voorbeeld kunnen dienen voor anderen.

3.1

De Raad van Europa heeft in 2011 een Verdrag inzake de voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld goedgekeurd (5). Dit is het eerste juridisch bindende internationale instrument waarbij een algemeen juridisch kader in het leven wordt geroepen dat erop gericht is geweld te voorkomen, de slachtoffers te beschermen en de daders te veroordelen. Het betreft hier een oproep voor meer gelijkheid tussen vrouwen en mannen; het feit dat vrouwen niet dezelfde kansen krijgen als mannen, hetgeen door een patriarchale en cultuur die blind is voor deze situatie in stand wordt gehouden, ligt immers ten grondslag aan het geweld tegen vrouwen.

3.2

In het Verdrag van de Raad van Europa wordt verwezen naar alle mogelijke vormen van geweld (lichamelijk en geestelijk geweld, seksuele intimidatie, gedwongen huwelijken, genitale verminking van vrouwen, intimidatie, sterilisatie of gedwongen abortus), ongeacht leeftijd, etnische afkomst of nationaliteit, religie, sociale achtergrond, migratiesituatie of seksuele geaardheid van het slachtoffer.

3.3

Op dit moment heeft nog maar één land het Verdrag geratificeerd (6) en hebben 20 landen het Verdrag ondertekend (7), waarvan enkele onder voorbehoud (Duitsland, Servië en Malta). Het Comité dringt er bij de Europese Unie en alle EU-lidstaten op aan dat zij het Verdrag van Istanboel zo snel mogelijk ondertekenen, ratificeren en uitvoeren.

4.1

45 % van de vrouwen in de EU geeft aan ooit het slachtoffer te zijn geworden van seksegebonden geweld. 40 à 45 % heeft naar verluidt te maken gehad met seksuele intimidatie op het werk. Per dag komen in Europa naar schatting zeven vrouwen om het leven door seksegebonden geweld (8).

4.2

Ook de economische impact van dit fenomeen is niet te verwaarlozen: het geweld tegen vrouwen in de 47 landen van de Raad van Europa zou jaarlijks minstens 32 miljard euro kosten.

4.3

Uit een enquête van Eurobarometer in 2010 is gebleken dat het gros van de burgers (98 % van de respondenten) ruimschoots bekend is met deze problematiek (een op de vier zegt een vrouw te kennen die het slachtoffer is van huiselijk geweld en een op de vijf zegt een dader te kennen).

4.4

Al in 1980 is tijdens de Tweede Internationale Conferentie over de juridisch en sociale positie van vrouwen naar voren gebracht dat geweld tegen vrouwen overal ter wereld de misdaad is die het vaakst in de doofpot wordt gestopt. Dertien jaar later is op de Wereldconferentie over de rechten van de mens in Wenen erkend dat de rechten van de vrouw deel uitmaken van de mensenrechten. De EU-lidstaten hebben zich ertoe verbonden de fundamentele doelstellingen van het Actieplatform van Peking uit 1995 na te streven.

4.5

In de slotverklaring van de Europese Top over vrouwen aan de macht (Cadiz, maart 2010) (9), hebben 25 vrouwelijke ministers en tal van politieke leiders uit de hele EU erkend dat er nog steeds geen sprake is van gelijke kansen en dat het probleem van geweld tegen vrouwen, dat een ernstige schending van de mensenrechten is, nog lang de wereld niet uit is. In deze verklaring wordt bevestigd dat discriminatie in stand wordt gehouden door seksistische stereotypes, en wordt de aandacht gevestigd op het feit dat de jongere generaties seksistisch gedrag dreigen over te nemen.

4.6

Hieronder volgt een greep uit de vele analyses en voorstellen voor actie die al door de Europese instellingen zijn gepubliceerd:

4.7

Daarnaast hebben sommige lidstaten wetgeving uitgevaardigd om huiselijk geweld strafbaar te stellen, daders krachtiger te kunnen aanpakken, huiselijk geweld te kunnen aanmerken als misdrijf tegen de openbare orde, enz.

4.8

Hoewel er nog steeds gebrek is aan betrouwbare en vergelijkbare statistische gegevens over huiselijk geweld in de lidstaten en op Europees niveau, zijn de beschikbare cijfers voldoende alarmerend om de omvang van het probleem niet te onderschatten (10).

4.9

Ondanks de cijfers en de strengere wetgeving op dit gebied denkt het merendeel van de bevolking nog steeds dat iedereen in onze samenleving gelijke kansen heeft. Dit kan de discussie over huiselijk geweld, alsook over andere vormen van geweld en ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op het gebied van loon, promotiekansen en carrière e.d., vertroebelen.

4.10

Een vergeten vorm van geweld, want onzichtbaar voor de buitenwereld, is psychisch geweld. Het wordt tijd dat deze stilte wordt doorbroken en dat psychisch geweld wordt erkend als een schending van de mensenrechten en wordt opgenomen in de wetgeving betreffende gendergerelateerd geweld.

4.11

Vrouwen die het slachtoffer zijn geworden van psychisch geweld, en tijdens hun leven niet zelden een ernstig trauma hebben opgelopen, hebben behoefte aan alomvattende, multidisciplinaire hulpverlening in een veilige omgeving. Gedwongen te leven in compleet sociaal isolement zonder tastbaar bewijs van de gewelddadige handelingen vrezen zij dat niemand hen gelooft. Voor hun herstel is het essentieel dat zorgverleners hen geloven.

4.12

Huiselijk geweld heeft niet alleen een impact op het directe slachtoffer maar ook op iedereen die ervan getuige is of ervan op de hoogte is. Vooral voor kinderen, die zeer gevoelig en daardoor bijzonder kwetsbaar zijn, zijn de gevolgen groot; zij kunnen er hun hele leven last van blijven hebben.

4.13

Feit is dat misdaden binnen het gezin zich niet beperken tot geweld tegen vrouwen, maar men kan zich afvragen waarom andere misdaden die zich thuis afspelen, zoals pedofilie (in 90 % van de gevallen is de dader een familielid), wel afschuw wekken, terwijl in het geval van huiselijk geweld steeds wordt gekeken wat de dader ertoe heeft gebracht geweld te gebruiken.

5.1

De vraag waar het om draait is waarom de samenleving vaak nog begrip opbrengt voor deze misdaden en waarom er vanuit wordt gegaan dat het slachtoffer het geweld heeft uitgelokt. De redenen van culturele en sociale aard die meestal worden aangehaald zijn niet alleen drogredenen, ze dragen ook bij tot een status quo.

5.2

Het idee dat huiselijk geweld deel uitmaakt van een diepgewortelde cultuur en traditie, is gebaseerd op de verkeerde veronderstelling dat cultuur een statisch geheel is van overtuigingen en praktijken. Het tegendeel is waar: cultuur is voortdurend onderhevig aan verandering. Juist omdat cultuur heterogeen is en de verschillende waarde-opvattingen binnen een bepaalde cultuur met elkaar in strijd kunnen zijn, kan zij niet anders dan zich voortdurend ontwikkelen.

5.3

Cultuur is onlosmakelijk verbonden met macht: bepaalde normen en waarden zullen de bovenhand krijgen als de verdedigers daarvan een machtspositie innemen of invloedrijk zijn.

5.4

Ook vrouwen geven cultuur door en drukken hun stempel op de cultuur waarin zij leven. Hun aandeel in de samenleving en de cultuur is cruciaal willen we een mentaliteitswijziging bewerkstelligen en ervoor zorgen dat gebruiken en tradities die schadelijk zijn voor hun imago en situatie, veranderen.

5.5

Vandaar ook dat het belangrijk is het debat over de ondervertegenwoordiging van vrouwen op de verschillende machtsniveaus aan te zwengelen. Zolang er geen afdoende oplossingen komen voor dit probleem en vrouwen niet de economische, sociale en politieke vertegenwoordiging krijgen waarop ze gezien hun aantal en capaciteiten recht hebben, zal het geweld tegen vrouwen maar moeilijk of veel te traag kunnen worden uitgebannen. Hoewel overheidsbeleid tegen gendergerelateerde maatregelen zeker nuttig is, kan de traditionele kijk op de rol van vrouwen in de samenleving alleen veranderen als vrouwen op voet van gelijkheid kunnen deelnemen aan de macht.

5.6

Eeuwenlang is het man-vrouwbeeld gebaseerd op de aanname dat passiviteit, overgave en ondergeschiktheid typisch vrouwelijke eigenschappen zijn en dat eigenschappen als agressiviteit, kracht en actie voorbehouden zijn aan mannen. Dit is bepalend geweest voor het beeld van de vrouw binnen een affectieve relatie als iemand in een ondergeschikte en afhankelijke positie.

5.7

Een relatie die gebaseerd is op de veronderstelling dat de ene partner ondergeschikt is aan de andere, wordt niet meer getolereerd. Mannen en vrouwen moeten zich derhalve herbezinnen op hun standpunt in dezen. Waarden als vrijheid, autonomie en zelfontplooiing moeten daarbij vooropstaan.

5.8

Een aanzienlijk percentage van de slachtoffers van vrouwenmoord (11) had al aangifte gedaan van geweld of bedreigingen. Hieruit blijkt het belang van preventie. Het gebeurt maar al te vaak dat wordt nagelaten voorzorgsmaatregelen te nemen om het slachtoffer tegen de dader te beschermen.

5.9

Preventie kan en moet ook inhouden dat, o.a.:

5.10

De instanties die zich bezighouden met de bescherming van slachtoffers van huiselijk geweld moeten kunnen beschikken over goed opgeleid personeel en over de nodige middelen, zodat de maatregelen waartoe is besloten ook daadwerkelijk, én fatsoenlijk, kunnen worden uitgevoerd.

5.11

Het is van groot belang dat er multidisciplinaire opvangvoorzieningen komen waar vrouwen een luisterend oor vinden en begrip krijgen en waar in hen wordt geloofd. Bij de problematiek van huiselijk geweld komen zowel psychologische, culturele en religieuze factoren als eeuwenoude tradities kijken. Het is onmogelijk één enkele oorzaak aan te wijzen, en enkel een beroep doen op politie of justitie zal geen zoden aan de dijk zetten. Cruciaal is een gecoördineerde, multidisciplinaire benadering, die voorkomt dat vrouwen voortdurend worden blootgesteld aan geweld. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan vrouwen met een handicap en migrantenvrouwen, die kwetsbaarder zijn. Ook indirecte slachtoffers van geweld, met name kinderen, moeten systematisch bij de genoemde opvang terecht kunnen.

5.12

Wanneer wij het hebben over ‧veiligheid‧, dan denken wij veel te vaak aan georganiseerde misdaad, terrorisme, overvallen en drugshandel; zelden wordt gedacht aan het feit dat zoveel vrouwen in hun eigen huis of op hun werk gevaar lopen. Als bij het concept ‧veiligheid‧ meer aandacht was besteed aan het menselijk aspect en vooral aan preventie, dan zouden er heel wat levens gespaard zijn. Dankzij nieuwe technologieën kunnen slachtoffers beter worden beschermd. Met een elektronische armband kan bijv. worden nagegaan of daders met een straatverbod inderdaad uit de buurt van hun slachtoffer blijven.

5.13

Aangezien de statistieken over huiselijk geweld niet erg nauwkeurig zijn, is het moeilijk een beeld te krijgen van de werkelijke omvang van het probleem. De criteria voor registratie van huiselijk geweld moeten daarom dringend op elkaar worden afgestemd, zodat de gegevens op Europees niveau kunnen worden vergeleken.

5.14

De overheid moet het werk van maatschappelijke organisaties (vrouwenorganisaties, mensenrechtenorganisaties, vakbonden enz.) naar waarde schatten en steunen, ook financieel, wat niet betekent dat zij controle mag uitoefenen over deze organisaties of hun vrijheid aan banden mag leggen.

5.15

Vooral onderwijs is hierbij van groot belang. Onderwijs kan ertoe leiden dat discriminerende modellen en praktijken blijven voortbestaan, maar kan ook een mentaliteitswijziging en een verandering van individuele en collectieve gedragingen tot stand brengen. De school moet haar bijdrage leveren aan een niet-seksistische opvoeding van jongens en meisjes, waarbij wordt uitgegaan van gelijke rechten en kansen en gestreefd wordt naar volledige persoonlijke ontwikkeling, los van seksegebonden stereotypes en rolmodellen en zonder enige vorm van discriminatie van vrouwen. De school kan helpen het stereotiepe beeld dat doorgaans van de rol van mannen en vrouwen wordt geschetst in de media, weg te nemen. De school kan uitstekend fungeren als waarnemingspost voor huiselijk geweld.

5.16

Om de school de kans te geven deze positieve rol te vervullen is het van cruciaal belang dat in de basis- en vervolgopleiding van docenten aandacht wordt besteed aan de problematiek van gendergerelateerd geweld, inclusief huiselijk geweld. De onderwijsprogramma's en lesboeken moeten geregeld tegen het licht worden gehouden om elke vorm van seksistisch taalgebruik uit te bannen.

5.17

Een ander actieterrein van kapitaal belang is de gezondheidszorg. Om duidelijk te maken dat huiselijk geweld tegen vrouwen een risicovariabele is en geen losstaand probleem, zou het nuttig zijn gezondheidsstrategieën toe te spitsen op vrouwen en jongeren.

5.18

De registratie- en meldprocedures moeten geregeld en systematisch worden herzien, zodat zij flexibeler en werkbaarder worden en bureaucratische rompslomp wordt vermeden. Deze procedures moeten het mogelijk maken een gezondheidsprobleem te registreren als een risicovariabele (bijv. tijdens een consult i.v.m. gezinsplanning of zwangerschap); ook moet duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen de behoeften in stedelijke en in plattelandsgebieden.

5.19

Overal waar het probleem van seksegebonden geweld speelt zijn doeltreffende en realistische voorlichting en educatie nodig; daarvoor moeten de nodige middelen worden uitgetrokken. Ook moeten de problemen regelmatig in kaart worden gebracht (mapping), zodat de informatie strookt met de realiteit.

5.20

Het is belangrijk onderscheid te maken tussen voorlichting (voor alle personeelsleden van de instelling in kwestie), opleiding (voor al wie in contact komt met slachtoffers en kan helpen het probleem op te sporen) en specifieke opleiding (voor al degenen die slachtoffers bijstaan). Bijzondere aandacht moet uitgaan naar de opleiding van politieagenten en rechters, gezien de rol die zij spelen bij het in ontvangst nemen van de klacht en de berechting van de agressor. Hun handelswijze kan ertoe bijdragen dat een getraumatiseerd persoon weer hoop krijgt. Ook moet ervoor worden gezorgd dat penitentiaire inrichtingen interne programma's ontwikkelen voor vrouwelijke slachtoffers en mannelijke plegers van gendergerelateerd geweld, en dat gevangenispersoneel uit alle EU-lidstaten bewust wordt gemaakt van dit probleem.

5.21

Ten slotte, door huiselijk geweld tegen vrouwen aan te pakken als een mensenrechtenprobleem wordt de nadruk gelegd op het feit dat het de taak van de overheid is deze vorm van geweld te voorkomen, uit te bannen en te bestraffen, en dat zij rekenschap moet afleggen over de manier waarop zij te werk gaat.

5.22

Door gendergerelateerd geweld in verband te brengen met de mensenrechten kunnen mechanismen in werking worden gesteld om de overheid zowel op internationaal als op regionaal niveau op haar verantwoordelijkheden te wijzen. Hierbij valt te denken aan de organen die zijn opgericht bij mensenrechtenverdragen, internationale strafrechtbanken en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Raad van Europa).

5.23

Als geweld tegen vrouwen in een mensenrechtencontext geplaatst wordt, zal sneller een alomvattende, multisectorale oplossing kunnen worden gevonden, zodat de inspanningen in alle sectoren kunnen worden verrijkt met een mensenrechtendimensie. Dankzij een dergelijke aanpak zal ten slotte meer vaart worden gezet achter alle initiatieven die gericht zijn op de preventie en bestrijding van geweld tegen vrouwen, o.m. bij de rechtbank, in de gezondheidszorg, in het beleid inzake lokale en regionale ontwikkeling, humanitaire hulp, enz.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/27

a)

handelingen die door iedereen verwerpelijk worden gevonden;

b)

handelingen die slechts door een deel van de bevolking verwerpelijk worden gevonden;

c)

praktijken die breed worden getolereerd door de bevolking.

—

mensen zijn zich ervan bewust dat corruptie geen "noodzakelijk kwaad" is en dat er landen en systemen zonder corruptie bestaan;

—

er worden organisaties opgericht, niet alleen om corruptie aan het licht te brengen maar ook om burgers de economische en sociale consequenties uit te leggen;

—

verschillende landen zijn begonnen om nieuwe wetten uit te vaardigen die rekening houden met de strijd tegen corruptie;

—

de bevolking is zich bewust van het belang van de rechtsstaat en van de strijd tegen corruptie en privileges;

—

steeds meer gekozen vertegenwoordigers, ook van minderheidsgroepen, zetten de bestrijding van corruptie op de politieke agenda;

—

er vinden symbolische veroordelingen plaats van hooggeplaatste personen die zich aan corruptie hebben bezondigd;

—

in verschillende landen zijn instanties opgericht die de strijd tegen corruptie aangaan.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/31

1.1

Gezien de impact van sociale netwerken op individuen en de samenleving als geheel en de verwachte gevolgen ervan in de toekomst, zouden de EU-instellingen snel moeten nadenken over bindende en niet-bindende supranationale maatregelen die de weg banen naar zelfregulering – of beter nog naar coregulering – stroken met de Digitale Agenda en ervoor zorgen dat op een dynamische digitale eengemaakte markt op verantwoorde en intelligente wijze wordt omgegaan met sociale netwerken en dat problemen als gevolg van de hieraan verbonden risico's worden voorkomen. Het beste zou "modelwetgeving" zijn die een en ander wereldwijd reguleert, maar zolang dat niet mogelijk is dient er een EU-oplossing te komen.

1.2

Eventuele normen die tot zelfregulering of coregulering leiden moeten wel altijd een tijdelijk karakter hebben en op gezette tijden worden geëvalueerd. Worden ze niet toegepast, dan zijn er bindende normen nodig.

1.3

In concreto roept het EESC de Commissie op om, in het kader van de digitale alfabetisering, bewustmakings- en onderwijsprogramma's te voeren die vooral op de meest kwetsbare delen van de bevolking zijn gericht, met als doel de ongewenste effecten van een inadequaat gebruik van sociale netwerksites te voorkomen en op te vangen. Verder zijn er voor ouders cursussen voor toezicht en begeleiding nodig en moeten hulplijnen (meldpunten voor illegale content) ook openstaan voor meldingen over inadequaat gebruik.

1.4

Voor de uitvoering van deze initiatieven is het ook nodig dat best practices brede ingang vinden, providers aan hun verplichtingen voldoen, en er toezicht is op reclame. Ook moet ervoor worden gewaakt dat kinderen zich op al te jonge leeftijd als gebruiker aanmelden. Dit alles kan het slechte beeld van sociale netwerksites helpen uitbannen en ertoe bijdragen dat juist hun mogelijkheden en synergieën de nodige aandacht krijgen. Er kan ook sprake zijn van verslaving aan sociale netwerksites. Gebruikers moeten daarover voorgelicht worden of ouders van jonge pubers, die het grootste risico op verslaving lopen, moeten op dit gevaar worden gewezen

1.5

Het recht op privacy moet worden beschermd, aangezien dit recht op het werk en door het gebruik van nieuwe technologieën – met name sociale netwerksites – nogal eens wordt geschonden. De sociale partners moeten dit in hun overeenkomsten regelen.

1.6

Het EESC herhaalt (1) in dit advies dat het uitkijkt naar de onlinepublicatie van een duidelijke en toegankelijke lijst van rechten van digitale gebruikers in de EU. Daarin zou het volgende aan bod moeten komen: bevordering van verantwoord gebruik van sociale netwerken, preventie van hiermee samenhangende problemen en uitbanning van als oneerlijk of schadelijk geldende praktijken, vooral op het gebied van contextuele reclame.

2.1

Dit initiatiefadvies heeft een drieledig doel:

2.2

Gezien de snelle ontwikkeling die de digitale samenleving de afgelopen jaren heeft doorgemaakt en de toenemende populariteit van virtuele gemeenschappen moet er beleid komen om een verantwoord gebruik van sociale netwerken te bevorderen. Ook zijn er met het oog op de risico's en problemen die in dit verband spelen preventieve en beschermende maatregelen nodig.

2.3

De ontwikkelingen gaan door, en aangezien sociale netwerken sinds hun ontstaan een steeds grotere plaats innemen, moet de definitie – en dus ook de aanpak – ervan voortdurend worden bijgesteld. Om toch een bepaald beleid te kunnen uitstippelen is echter wel overeenstemming mogelijk over een aantal basiskenmerken.

2.4

Sociale netwerken zijn een vorm van complexe en vrijwillige sociale interactie en kenmerken zich door een dynamische uitwisseling van informatie in een open systeem van positieve terugkoppeling.

2.5

Met hun grote variëteit aan verschijningsvormen, gebruikswijzen, gebruikersprofielen en inhoud zijn de netwerksites dus nog volop in ontwikkeling, wat betekent dat moet worden nagegaan hoe ze precies functioneren. Om hier zicht op te krijgen en ook na te gaan hoeveel mensen lid zijn van één of meerdere netwerksites zou van tijd tot tijd "veldwerk" moeten worden verricht. De resultaten daarvan kunnen ook als richtsnoer dienen voor de technologisch neutrale normen die eventueel nodig zijn om het ontwikkelingsproces waarin de netwerksites zich bevinden in goede banen te leiden.

2.6

De in dit advies voorgestelde maatregelen komen bovendien de slimme, duurzame en inclusieve groei ten goede waar de EU met haar Europa 2020-strategie naar streeft (COM(2010) 2020 final). In de sociale netwerksites komen dus de kennismaatschappij, crowdsourcing, het promoten van de meest actieve en verantwoorde gebruikers en de efficiënte virtuele markt, ofwel het streven naar samenwerking en sociale integratie, samen.

2.7

Het is echter zaak niet alleen de infrastructuur te verbeteren om te zorgen voor een snelle en veilige toegang waarbij niemand wordt gediscrimineerd of uitgesloten en een verantwoord digitaal burgerschap een impuls krijgt, maar ook te garanderen dat burgers hun voor de digitale omgeving relevante rechten (vrijheid van meningsuiting en informatie, bescherming van persoonlijke gegevens en privacy, transparantie, goed werkend internet en universele telefonie, en minimale kwaliteit van de dienstverlening) naar behoren kunnen uitoefenen (COM(2010) 245 final/2).

2.8

Privacy is van essentieel belang als het op het gebruik van sociale netwerksites aankomt. In zijn advies over het voorstel voor een verordening over de bescherming van persoonsgegevens heeft het EESC zich al ondubbelzinnig uitgesproken voor het "recht om vergeten te worden" en voor privacy als standaardoptie: toestemming om privégegevens te delen mag niet stilzwijgend geschieden, maar moet expliciet worden gegeven.

2.9

Wat veiligheid en privacy betreft zouden de instellingen van zoekmachines op internet standaard zo moeten zijn dat deze gevoelige gegevens beschermen en geen netwerkprofielen indexeren.

2.10

Verder is in deze marktsector een beter beheer geboden. Dat geldt zowel voor de integratie van providers als voor de naleving van concrete en bindende maatregelen die verband houden met hun activiteiten. Het geldt ook voor maatregelen die onder meer betrekking hebben op het toezicht op reclamepraktijken, het gebruik van beschikbare informatie of het ontstaan van marktniches (bijvoorbeeld verzekeringspremies ter dekking van de risico's in verband met de rechten van gebruikers van sociale netwerksites).

2.11

In het kader van hun gezamenlijke verantwoordelijkheid dienen de gebruikers zich echter te houden aan de aanwijzingen en richtsnoeren van de betrokken instellingen voor een slim en verantwoord gebruik van sociale netwerksites ("sociale verantwoordelijkheid van gebruikers"), zodat de beschikbare middelen zo goed mogelijk gebruikt worden en zoveel mogelijk profijt wordt getrokken van de transparante verspreiding van informatie in een context van op samenwerking gebaseerd leren en multiculturele verrijking. Dat gaat verder dan datgene waar elke afzonderlijke netwerksite eigenlijk voor bedoeld is. Maar soms ontstaat een idee van wettigheid op basis van de misvatting dat gebruikers bewust te werk gaan en weten waar ze aan toe zijn, terwijl uit statistieken blijkt dat in werkelijkheid amper één op de duizend gebruikers de gebruiksvoorwaarden leest.

3.1

Met een spectaculaire toename van het aantal gebruikers hebben sociale netwerken zich de laatste jaren steeds sneller ontwikkeld. In 2010 waren er wereldwijd naar verluidt bijna 1 miljard gebruikers (voor het merendeel jongeren), ofwel 23 % meer dan het jaar ervoor. Er zijn speciale wereldkaarten waarop deze cijfers per land zijn uitgesplitst.

3.2

Het percentage jonge gebruikers van sociale netwerken ligt naar verhouding erg hoog. Volgens Eurostatgegevens uit 2010 zijn in de EU vier op de vijf internetters tussen de 16 en 24 jaar oud actief op sociale netwerksites, tegen twee vijfde van de mensen tussen de 25 en 54 jaar en minder dan een vijfde van de leeftijdsgroep van 55 tot 74 jaar (zie de enquête Risk and Safety van de Commissie). In dit verband: het EESC werkt momenteel aan een advies over reclame die op kinderen is gericht.

3.3

Sociale netwerken bieden hun gebruikers allerlei uiteenlopende mogelijkheden. Zij kunnen onder meer chatten met vrienden en familieleden die zich op grote afstand bevinden, vriendschappen sluiten, multimedia-informatie uitwisselen, werkrelaties uitbouwen, projecten presenteren, zich voor sociale of werkgerelateerde doeleinden presenteren, en bepaalde ideeën uitdragen of zaken bepleiten. Met de nieuwste sociale netwerksites zoals Instagram, Pinterest of Tumblr, die nu al meer gebruikers trekken dan YouTube, LinkedIn of Google+, zijn deze mogelijkheden nog eens sterk toegenomen wat het delen van foto's, infographics en video's betreft.

3.4

Gebruikers blijken het echter vooral belangrijk te vinden dat ze met allerlei anderen – vooral mensen die ze al kenden buiten de sociale netwerken om (familie, vrienden, bekenden), hoewel ze deze ook wel gebruiken om nieuwe mensen te leren kennen – zonder enige vertraging content kunnen uitwisselen.

3.5

Als nieuw relationeel model hebben sociale netwerksites positieve aspecten, waarbij vooral valt te denken aan hun bijdrage aan (3):

3.6

In reactie op de beweegredenen van mensen om actief te worden op sociale netwerksites breiden deze hun gebruiksmogelijkheden steeds verder uit. Men wordt bijvoorbeeld lid om te communiceren met vrienden, familie of bekenden, informatie uit te wisselen (voor commerciële doeleinden of voor de lol), zich te vermaken en zijn vrije tijd door te brengen, (liefdes)relaties aan te knopen, kennis op te doen en uit te breiden, beroepsmatig actief te zijn, als burger te participeren en vrijwilligerswerk te doen, en te discussiëren over meningen en ideeën.

3.7

In dit verband is het volgende van belang: "Sociale netwerksites doen zich voor en worden ook ervaren als gelijkwaardig aan niet-virtuele netwerken, waar de spelregels niet door de gebruiker worden bepaald. Als een gebruiker zich registreert, gaat hij akkoord met contractuele, door de service provider vastgelegde regels, al wordt de indruk gewekt dat deze weinig om het lijf hebben. Er is echter wel degelijk sprake van een transactie: wij geven onze persoonlijke gegevens vrij. Wanneer we ons registreren op een sociale netwerksite controleren we maar zelden de juridische informatie; we weten niet wat er met onze gegevens kan gebeuren of hoe de site is opgebouwd, wie onze informatie met welk doel voor ogen kan inzien" (El Derecho Fundamental a la Protección de Datos: Guía del Ciudadano. Spaans bureau voor gegevensbescherming, januari 2011 (https://www.agpd.es/portalwebAGPD/index-ides-idphp.php)).

3.8

Gebruikers van sociale netwerksites hebben echter het gevoel dat deze virtuele ruimten hun eigendom zijn, dat zij de inhoud ervan en de bijbehorende informatie creëren en controleren. Doordat de netwerken hun gebruikers het gevoel geven dat zij het voor het zeggen hebben en vrijelijk hun gang kunnen gaan, beseffen dezen vaak niet dat anderen de spelregels bepalen en dus echt de macht hebben over de site en alle content: deze anderen voeren naar eigen inzicht restricties door (bijvoorbeeld met betrekking tot de leeftijd van gebruikers, al is een leeftijdsgrens geen werkelijke belemmering voor toegang tot de site).

3.9

Sociale netwerksites zouden zich daarom aan gedragscodes moeten houden die een verantwoord gebruik ervan (conform de eerder genoemde doelstellingen) garanderen, hetzij via vrijwillige zelfregulering of via coregulering.

3.10

Dat neemt niet weg dat gebruikers van sociale netwerksites aan allerlei risico's blootstaan. Sommige van deze risico's spelen op het hele internet en doen zich bijna precies zo voor op andere sites. Andere risico's gelden voor elk willekeurig gebruik dat van het internet wordt gemaakt, maar sociale netwerksites hebben er in verhoogde mate mee te maken. Dat komt bijvoorbeeld doordat deze sites de gegevens van miljoenen mensen moeten beheren, doordat de gebruikers vooral jongeren zijn die van tevoren nooit iets is bijgebracht over een intelligent en verantwoord gebruik van sociale netwerken en die ook nooit zijn gewaarschuwd voor de gevaren ervan (en ouders en leerkrachten missen meestal de kennis en ervaring om hun over een verantwoord gebruik van de netwerken te onderrichten), en doordat over de problemen en kansen van zo'n nieuw en zich duizelingwekkend snel ontwikkelend fenomeen als sociale netwerksites nu eenmaal weinig bekend is. Gezien dit laatste bevinden internetters zich in een bijna experimentele situatie.

3.11

Dat er in de samenleving enige bezorgdheid heerst, komt door de combinatie van een zich snel ontwikkelende technologie en nieuwe manieren voor jongeren om sociaal actief te zijn die nog niet bestonden toen hun ouders opgroeiden. Als is er ook sprake van sensatiezucht, mythevorming en verkeerde reacties van de overheid (UNICEF-rapport Child Safety Online)

3.12

Er spelen onder meer de volgende risico's: psychologische trauma's door via de genoemde sites geuite beledigingen; seksueel belagen van kinderen en jongeren (cyberpesten en grooming); structureel pesten op het werk door superieuren, collega's of ondergeschikten (mobbing); intimidatie op de werkplek doordat bedrijven de privacy van werknemers schenden of door een overmatig gebruik van smartphones; posten van foto's en video's van naakte of halfnaakte pubers, door henzelf of anderen (sexting); expliciete advertenties voor prostitutie en escort-diensten; seksualisering van kinderen op sociale netwerksites, herhaalde privacyschendingen en aantasting van iemands goede eer en persoonlijke waardigheid; aanslagen op iemands geestelijke en lichamelijke gezondheid; oproepen tot geweld, racisme en vreemdelingenhaat; verspreiding van totalitaire ideologieën van fascistische of nazistische snit; en gevallen van zelfmoord door jongeren die worden toegeschreven aan de verspreiding van intieme informatie via netwerksites.

3.13

Juristen waarschuwen voor de algemene gebruiksvoorwaarden op veel netwerksites die stipuleren dat gebruikers de rechten op de content die zij toevoegen afstaan aan de sites. Veel internetters zijn zich daar niet van bewust.

3.14

Naast deze risico's, die samenhangen met het gebruik dat anderen met illegale of schadelijke intenties (vooral om in contact met jongeren te komen) van de sociale netwerksites maken, zijn er ook risico's verbonden aan het surfgedrag van de gebruikers zelf. Deze kunnen hun parten spelen in hun persoonlijke en maatschappelijke leven, in hun gezinsleven en op hun werk. Een ander risico is het "online betalen", waardoor kinderen in de verleiding kunnen komen om producten te kopen.

3.15

Bovendien bestaat het gevaar dat zij door bedrog, zelfbedrog of fantasie een fictieve identiteit creëren. De grenzen tussen de intieme, persoonlijke levenssfeer en het openbare leven kunnen gemakkelijk vervagen. Verder vertonen gebruikers eerder theatraal en narcistisch gedrag, waarbij hun beeld van werkelijkheid soms vertekend is (Enrique Echeburúa en Paz de Corral)Ook kan zoals gezegd door te veel online te communiceren het menselijk contact verschralen: sterke, directe relaties maken plaats voor zwakkere en vaak ook instabiele relaties. Hierdoor kunnen gebruikers zich eenzaam gaan voelen en zich zelfs volledig terugtrekken in hun virtuele leven.

3.16

Barrières lijken te verdwijnen: gebruikers van sociale netwerksites gaan gemakkelijk in op vriendschapverzoeken van volslagen vreemden en vertellen hun, na amper een paar uur chatten, intieme, persoonlijke en gevoelige details zoals hun adres en telefoonnummer en de namen van hun ouders – informatie die meestal wordt gebruikt bij controlevragen om vergeten wachtwoorden te achterhalen. Verder kunnen ze ook andere vertrouwelijke informatie prijsgeven, bijvoorbeeld waar ze werken, wat voor toekomstplannen ze hebben en welke software ze gebruiken.

3.17

Kortom, zoals uit onderzoek blijkt laten gebruikers van sociale netwerksites louter en alleen op basis van een goede profielfoto onbekenden toe tot hun vriendenkring en schrikken zij er niet voor terug om na een korte chatsessie allerlei persoonlijke informatie prijs te geven. Een essentieel aspect van het merendeel van deze netwerken is dat die "vrienden" onbeperkt toegang hebben tot de gegevens van ieder ander lid. Het zonder aanzien des persoons ingaan op vriendschapsverzoeken van bekenden of onbekenden leidt er dus toe dat alle op een sociale netwerksite vrijgegeven informatie voor iedereen vrij toegankelijk is.

3.18

Daarom zijn als onderdeel van het Safer Internet-programma preventieve voorlichtingscampagnes nodig waarbij wordt geadviseerd om de gebruiks- en privacyregels van de verschillende sites eerst nauwkeurig te lezen, goed na te denken alvorens iets te posten, verantwoord met wachtwoorden om te gaan en te overdenken welke informatie men met wie wenst te delen. Ook zouden de campagnes adviezen moeten bevatten met betrekking tot de lijst met contacten, de kans op besmetting door computervirussen en – vooral – de hulp die kan worden geboden als iemand op een sociale netwerksite slachtoffer wordt van afwijkend gedrag van anderen. Verder moeten er cursussen voor docenten komen en is er materiaal nodig om mensen al op vroege leeftijd fatsoenlijk gedrag in een digitale omgeving aan te leren.

3.19

In dit verband is het van groot belang dat de Commissie via haar programma's gebruikersverenigingen en ngo's steunt die tegenover overheden en bedrijven hun onafhankelijkheid bewaren en democratisch functioneren.

4.1

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie heeft één op de vier personen problemen die samenhangen met een overmatig gebruik van nieuwe technologieën. Kinderen en pubers lopen het grootste risico om computerverslaafd te raken, want ondanks hun naar verhouding grote expertise zijn zij ook nog erg onvolwassen.

4.2

Deze verslaving wordt ook wel "niet giftig", "immaterieel" of "niet chemisch" genoemd. Hoewel er volgens bepaalde deskundigen strikt genomen geen sprake is van een verslaving (zoals een "nieuwe verslaving", "sociale verslaving", immateriële verslaving of een "niet-chemische verslaving"), maar van onverantwoord of inadequaat gebruik dan wel afhankelijkheid, vinden anderen de term juist wel op zijn plaats omdat men ook wel spreekt van bijvoorbeeld werk-, koop- of seksverslaving.

4.3

Overmatig gebruik van sociale netwerksites kan een oorzaak zijn van isolatie, ondermaats presteren, desinteresse voor andere onderwerpen, gedragsproblemen, economische problemen, weinig lichaamsbeweging en zwaarlijvigheid. De essentie van een verslaving is dat verslaafden afhankelijk zijn en hun levensstijl ondergeschikt maken aan de handhaving van een bepaalde gewoonte. Kenmerkend voor een verslaving aan sociale netwerksites is dan ook niet het soort gedrag dat iemand hierbij vertoont, maar het soort relatie dat hij met dergelijke sites heeft (Alonso-Fernández, 1996; Echeburúa en Corral, 2009).

4.4

Deze verslavingen hebben vooral effect op de geestelijke gezondheid, met angstaanvallen, depressies, obsessies, slaapproblemen en persoonlijkheidsstoornissen, die vaak leiden tot mishandeling, ruzies, ongelukken op het werk en in het verkeer of zelfbeschadiging.

4.5

Daar komt nog eens bij dat verslaafde gebruikers ook met lichamelijke problemen kampen, zoals nekpijn, peesontstekingen, het carpaletunnelsyndroom en een verslechterd gezichtsvermogen. Zij verwaarlozen hun persoonlijke verzorging, krijgen veel te weinig slaap en vervallen in slechte eetgewoonten.

4.6

Het (overmatige) gebruik van internet hangt samen met psychosociale variabelen zoals psychische kwetsbaarheid, stressfactoren en steun van familie en vrienden. Wat jongeren betreft zijn er een aantal specifieke factoren die tot een overmatig gebruik van sociale netwerksites kunnen leiden.

4.7

Voordat een liefhebberij ontaardt in een verslaving zijn er waarschuwingssignalen waar te nemen (de gebruiker in kwestie slaapt bijvoorbeeld te weinig, verwaarloost andere – belangrijke – activiteiten, krijgt klachten van iemand uit zijn naaste omgeving over zijn gebruik van de netwerksite, denkt voortdurend aan de site, slaagt er maar niet in om minder tijd online te zijn en verliest het besef van tijd). Als deze signalen op tijd serieus worden genomen – en diagnose-instrumenten worden ontwikkeld – kan het probleem eerder worden vastgesteld en heeft een therapeutische behandeling meer effect.

4.8

In dit verband zijn bovendien publieke middelen nodig en preventieve maatregelen (zoals voorlichtingscampagnes, onderwijsprogramma's, digitale alfabetisering, hulpverlening, traceerbaarheid en signalering van risico's), waarbij de aandacht vooral dient uit te gaan naar de kwetsbaarste groepen.

4.9

Als bepaalde gebruikers de verbinding moeten verbreken, niet online kunnen of kampen met een langzame verbinding kunnen zij lichamelijke of psychische ontwenningsverschijnselen vertonen, zoals stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, ongeduldigheid, neerslachtigheid en angsten (Estévez, Bayón, De la Cruz y Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty en Lee, 2005).

4.10

Sommige persoonlijkheidstrekken of emotionele toestanden kunnen iemand gevoeliger maken voor verslavingen: impulsiviteit, dysforie (geestestoestand die als onaangenaam wordt ervaren en zich kenmerkt door snelle stemmingswisselingen), intolerantie voor onaangename prikkels van zowel lichamelijke (pijn, slapeloosheid of vermoeidheid) als geestelijke (problemen, zorgen of verantwoordelijkheden) aard, en een buitensporige hang naar hevige emoties (Estévez, Bayón, De la Cruz y Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty en Lee, 2005).

4.11

Soms echter is de diepere oorzaak van een verslaving een persoonlijkheidsstoornis – bijvoorbeeld extreme verlegenheid, een slecht zelfbeeld of afkeer van het eigen lichaam – of onvermogen om met dagelijkse problemen om te gaan. Mensen die al problemen hebben (depressie, ADHD, sociale fobie of een algeheel vijandige houding) lopen een grotere kans verslaafd te raken aan internet (Estévez, Bayón, De la Cruz y Fernández-Liria, 2009; García del Castillo, Terol, Nieto, Lledó, Sánchez, Martín-Aragón, et al., 2008; Yang, Choe, Balty en Lee, 2005).

4.12

Bij de preventie is de steun van ouders en leerkrachten van wezenlijk belang: zij kunnen jongeren leren om op een gezonde manier van sociale netwerken gebruik te maken. Verder kunnen peer groups (vrienden die zich door hun grotere ervaring meer bewust zijn van de risico's en hun leeftijdgenoten of jongere kinderen kunnen leren hier inzicht in te krijgen en ze te vermijden) als online beschermers van pas komen.

4.13

Kortom, de bedoeling is om met een verantwoord gebruik profijt te trekken van de vele mogelijkheden van sociale netwerksites, die ook betrekking hebben op zaken van groot sociaal belang zoals werk of consumptie (Salcedo Aznal Alejandro, Sociedad de consumo o redes de consumidores? Esbozo para un análisis social del consumidor actual, 2008). Maar dat valt buiten het bestek van dit advies. Er zijn hervormingen nodig om te voorkomen dat zich bij de toepassing van de arbeidswetgeving door het gebruik van nieuwe technologieën (zoals mobiele telefoons, e-mail en sociale netwerken) ontoelaatbaare inbreuken op de privacy van mensen voordoen. Uitgaande van de Aanbeveling van de Raad van Europa over dit onderwerp moeten de sociale partners hierover afspraken maken.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/36

1.1

Het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa dient zich bijna een kwart eeuw na het verschijnen van het Cecchini-rapport (in 1988) weer aan. Het lijkt pertinent en interessant dit vraagstuk te gebruiken om het debat over hoe het verder moet met de Europese integratie, vooruit te helpen. In het Cecchini-rapport werd dit vraagstuk echter puur vanuit het perspectief van de interne markt behandeld. Nu moet veel verder worden gegaan en ook worden gesproken over de kosten van het niet-voltooien van de economische en politieke unie in Europa. Die kosten zijn al zeer hoog en zouden nog veel hoger kunnen worden als geen actie wordt ondernomen.

1.2

Het betreft hier een prangende kwestie gelet op de huidige context waarin de lidstaten - onder druk van de financiële markten maar ook van nieuwe bindende institutionele regels - worden verplicht hun schulden sneller af te bouwen. Hoe kan worden gehandeld zonder dat dit ten koste gaat van groei? Groei die de financiële markten juist ook vereisen. De juiste aanpak - om niet in een oneindige neerwaartse spiraal terecht te komen en een groot deel van de Europese bevolking in armoede en ellende te storten - bestaat eruit bepaalde uitgaven op Europees niveau te bundelen en op dat niveau een ambitieuzer beleid te voeren. Op die manier zou de EU een opwaartse spiraal van groei in gang kunnen zetten, zich in de globaliserende wereld een sterke eigen economische, industriële en technologische identiteit kunnen verwerven en het Europees sociaal model kunnen verdedigen, dat in belangrijke mate heeft bijgedragen aan hoe Europa er vandaag de dag uitziet.

1.3

Uiteraard kleven er enkele methodologische en technische nadelen aan de in dit advies bepleite behandeling van het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa, maar het grote voordeel is dat op deze wijze oplossingen worden aangedragen - waar rationeel moeilijk iets tegen valt in te brengen - om de huidige crisis te boven te komen en een echte economische en politieke unie in Europa te realiseren. In feite gaat het erom, juist nu bepaalde politieke krachten de EU tot zondebok proberen te maken, de nadelen van een niet-verenigd Europa keihard aan te tonen, teneinde de publieke opinie ervan te overtuigen dat de huidige problemen kunnen worden opgelost, en dan niet door subsidiariteit maar door méér en beter Europa centraal te stellen.

1.4

De Europa 2020-strategie biedt in dit verband een aantal uiterst interessante aanknopingspunten. Grote waardering verdient de daarin verwoorde ambitie om echte convergentie te bevorderen, onder meer m.b.v. gezamenlijk beleid en gezamenlijke doelstellingen en meer coördinatie tussen de lidstaten op alle niveaus en op terreinen waar een Europese aanpak ontbreekt of heel basaal is. De vraag kan niettemin worden gesteld of deze strategie wel geschikt is om een echte economische en politieke unie te realiseren en de positie van Europa in de globaliserende wereld te verstevigen, en of ze in haar huidige vorm een beter lot beschoren zal zijn dan de Lissabonstrategie.

1.5

Het lijkt geboden een stap verder te gaan en de geplande halfjaarlijkse discussies van zowel de 17 leiders van de eurozone als die van de 27 van de EU op te schudden en hen en de publieke opinie ervan te doordringen dat een copernicaanse revolutie nodig is in de betrekkingen lidstaten-Europa-wereld. Het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa die de lidstaten momenteel torsen en in de toekomst mogelijk moeten dragen, biedt hiervoor een uitstekend instrument. Door het bewijs te leveren van de economische, politieke en strategische voordelen van de EU moet de eurosceptici de mond worden gesnoerd met de burgers als getuige: Europa is niet het probleem, maar moet de oplossing zijn.

1.6

De bepleite aanpak heeft als voordeel dat kosten verminderd, uitgaven geoptimaliseerd en kansen gemaximaliseerd worden, waarmee gepast wordt gereageerd op de huidige uitdagingen en er voor iedereen een uitweg kan worden gevonden.

1.7

Dit alles in aanmerking nemend moeten de kosten van een niet-verenigd Europa vanuit een veel breder perspectief worden geanalyseerd dan is voorgesteld in het kader van de studie over "De kosten van een niet-verenigd Europa: het onbenutte potentieel van de Europese interne markt", waartoe de Europese Commissie opdracht heeft gegeven. Er is geen behoefte aan de zoveelste studie (hoewel ongetwijfeld van zeer goede kwaliteit) die ongelezen op de plank blijft liggen en alleen af en toe door enkele verregaand gespecialiseerde deskundigen zal worden geraadpleegd.

1.8

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) verzoekt de Commissie derhalve om in eerste instantie een zo nauwkeurig mogelijke raming te geven van alle kosten van een niet-verenigd Europa die in dit advies worden genoemd en van de weerslag daarvan op groei en werkgelegenheid. Vervolgens zouden in de Europa 2020-strategie streefcijfers kunnen worden opgenomen voor de vermindering van die kosten, waartoe een duidelijk actieplan moet worden opgesteld. Ook dient de geboekte vooruitgang stelselmatig te worden geëvalueerd.

2.1

Het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa is door het EESC de afgelopen jaren in meerdere adviezen vanuit verschillende invalshoeken ter sprake gebracht (1). De discussie hierover is door het Europees Parlement en de Commissie eind 2010 opnieuw aangezwengeld. De Commissie heeft bovendien opdracht gegeven tot een ambitieuze studie om het Cecchini-rapport te actualiseren (2)  (3).

2.2

De Commissie en het Parlement hebben het onderwerp en de aan te houden werkwijze vooral gekozen met het oog op de voorbereiding van de Single Market Act II, hoewel ze ook hebben onderstreept dat het onderwerp doelgericht moet zijn en de nadruk moet liggen op het ‧wetenschappelijk bewijs‧ (4) dat de studie zou moeten opleveren. De relatief ingewikkelde modellen van het Cecchini-rapport lieten indertijd een besparing van 4,5 % à 7 % van het bbp van de EU (voor de 12 lidstaten) zien, waarbij werd aangenomen dat er in de eengemaakte ruimte 2 tot 5 miljoen nieuwe banen zouden ontstaan. Deze ramingen waren echter gebaseerd op een methodologische aanpak en basisveronderstellingen die niet vrij waren van kritiek en betwist konden worden. Bovendien zijn deze ramingen, ondanks dat ze vanuit communicatief oogpunt duidelijk een succes waren, voor zover bekend naderhand nooit getoetst geweest, wat betekent dat hun nauwkeurigheid achteraf niet beoordeeld is (5).

2.3

Het EESC is ermee ingenomen dat dit vraagstuk nu weer op de agenda staat, hoewel het enigszins verbazing wekt dat dit pas een kwart eeuw na de publicatie van het Cecchini-rapport het geval is. De manier echter waarop dit vraagstuk wordt behandeld, namelijk m.b.v. dezelfde methode opnieuw berekenen wat de mogelijke economische weerslag zou zijn als de handelsbelemmeringen op de interne markt zouden worden weggenomen, lijkt in het beste geval beperkend en in het slechtste geval gewoon ontoereikend en wel om twee complementaire redenen.

2.4

Ten eerste dreigt de discussie over de kosten van een niet-verenigd Europa op deze manier louter technisch (zo niet technocratisch) te worden, terwijl - ondanks dat uiterst ingewikkelde instrumenten kunnen worden gebruikt - het technische karakter van sociale wetenschappen vaak maar schijn is.

2.5

Ten tweede zijn de tijden inmiddels volledig veranderd, hetgeen van nog fundamenteler belang is. In 1988 ging de discussie namelijk hoofdzakelijk over de toestand van de gemeenschappelijke markt, die tot "interne markt" werd omgedoopt. Het Cecchini-rapport is in dat opzicht zeer nuttig geweest omdat het de vinger op de zere plek legde en de destijds bestaande belemmeringen en vertragingen in cijfers uitdrukte. Daarmee kon een stimuleringsplan worden gerechtvaardigd en werd een positieve dynamiek in gang gezet waaruit onder meer het programma "Delors" met de "1992"-doelstelling voortvloeide.

2.6

In 2012 is de toestand van de interne markt niet meer het kernprobleem. Behalve dat de afgelopen kwart eeuw met de opbouw van de interne markt grote vooruitgang is geboekt, is eerst en vooral de algemene context sterk geëvolueerd. In vergelijking met eind jaren tachtig heeft die nu ten minste vijf opvallende nieuwe kenmerken: 1) een aanzienlijk verder ontwikkelde mondialisering, met op de internationale markt opkomende landen als Brazilië, India en vooral China, terwijl de concurrenten van Europa in de jaren tachtig vooral ontwikkelde landen waren; 2) een Europa dat tegenwoordig bestaat uit 27 landen, waarvan het ontwikkelingsniveau, de economische structuren en de sociale stelsels meer van elkaar verschillen dan in de jaren tachtig; 3) het veel verder gevorderde karakter van de Europese eenwording en de komst van een aantal ‧vaste waarden‧, zoals de euro en de ECB; 4) de zwaarste economische crisis sinds de jaren dertig die maar blijft duren en inmiddels de vorm heeft van een ‧staatsschuldcrisis‧; 5) de absolute noodzaak voor de Europese landen om de komende jaren hun schulden af te bouwen.

2.7

Gelet op deze kenmerken stelt het EESC voor het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa op een heel andere manier te behandelen. De handicap die Europa in dit stadium dwarszit, heeft niet zozeer te maken met vertragingen in de opbouw van de interne markt (een interne markt waarvan trouwens zijn concurrenten evenveel profiteren als de Europeanen zelf). Het probleem zit hem vooral in het creëren van een sterke economische, industriële en technologische identiteit in de op vele fronten globaliserende wereld. Deze mondialisering betekent een steeds sterker wordende concurrentie, met name van de zogenoemde ‧opkomende‧ machten, en dat in een systeemcrisis zoals die nooit eerder is voorgekomen.

2.8

Daarom moet vooral worden nagedacht over alle kosten van een niet-verenigd Europa die voortvloeien uit het onvoltooide karakter van de Europese eenwording. Deze kosten hebben niets van doen met de kosten die veroorzaakt kunnen worden door eventueel nog bestaande belemmeringen voor het intracommunautaire handelsverkeer. Het EESC is zich ervan bewust dat zo'n brede en fundamenteel politieke behandeling van dit vraagstuk zeer lastig is, maar alleen een dergelijke behandeling is voor Europa in de huidige omstandigheden zinvol (6).

3.1

Zestig jaar geleden kreeg de hoop van de Europeanen om in vrede samen te leven concreet vorm met de oprichting van de eerste Europese gemeenschap, de EGKS. De integratie ging vervolgens tot 1992 langzaam maar gestaag verder. De afgelopen twintig jaar was de uitbreiding van de EU tot 27 lidstaten onbetwist een uiterst belangrijke stap voorwaarts, maar slechts de enige echt volledige vooruitgang. De al begin jaren tachtig aangekondigde verdieping van de Unie is in de vergetelheid geraakt. De eenheidsmunt, de interne markt, het cohesiebeleid en het GLB vormen zeker belangrijke verworvenheden, maar zijn niet voltooid en verre van voldoende om een echte unie te creëren.

3.2

Er moet niet alleen worden gesproken over de grenzen van de discussie, maar ook over de gehanteerde termen. Wat betekent "kosten"? Wat betekent "een niet-verenigd Europa"? Wat is zelfs de betekenis van het woordje "niet" in "niet-verenigd"? In potentie kan alles al dan niet worden beschouwd als "Europa". Objectief gezien is het lastig de instrumenten/beleidsterreinen/publieke goederen te benoemen waar het hierover gaat, om hun impact te identificeren, te bepalen op welk niveau ze het doeltreffendst kunnen worden ingezet (Europees/nationaal/lokaal), te besluiten in welke bewoordingen kosten/baten moeten worden uitgedrukt, in welk tijdsbestek die moeten worden geanalyseerd etc. (zo kunnen er oneindig veel moeilijkheden worden opgesomd). Gelet op dit alles is het geen sinecure om overeenstemming te bereiken over een nauwkeurige werkmethode en over meer dan alleen een aantal algemeenheden waar iedereen zich in kan vinden. De mededeling van het Europees Parlement over de methodologische aspecten is in dit verband zeer waardevol aangezien enkele zaken erin worden verduidelijkt en de buitengewone complexiteit van het vraagstuk er perfect in wordt aangetoond.

3.3

Maar welke benadering ook wordt gekozen, de conceptuele definities - zelfs de meest brede - laten het niet toe om in de discussie een aantal fundamentele publieke goederen in aanmerking te nemen die de Europese integratie in nauwelijks meer dan een halve eeuw heeft voortgebracht (zoals vrede of het vrije verkeer van personen).

3.4

Het is niet de bedoeling om te trachten de bijdrage van deze verworvenheden aan het welzijn van de Europese burgers in cijfers uit te drukken noch om aan alternatieve geschiedschrijving te doen (wat zou er gebeurd zijn als de Europese integratie er anders had uitgezien?). Desondanks is het niet zinloos eraan te herinneren - nu het steeds meer in zwang raakt om over de "kosten van Europa" te filosoferen - dat de geschiedenis van het Europese continent niet altijd zo is verlopen als sinds 1945 het geval is. Vrede, welvaart, grondrechten (zoals vastgelegd in het EU-Handvest van de grondrechten (7)), het vrije verkeer van personen en goederen, de mogelijkheid om over de grens hetzelfde geld te gebruiken, prijsstabiliteit en andere verworvenheden die in Europa deel uitmaken van het dagelijks leven, worden inmiddels door veel EU-burgers (vooral jongeren) ervaren als de normaalste zaak van de wereld, als een soort natuurlijke toestand: controles aan de Frans-Duitse grens zouden worden beschouwd als een hinderlijke eigenaardigheid en het schrikbeeld van een oorlog tussen Europese staten hoort thuis in de categorie misplaatste grappen. Uiteraard is het moeilijk zo niet onmogelijk met zekerheid te zeggen hoe de situatie er vandaag de dag had uitgezien als de Europese landen binnen puur nationale kaders waren blijven opereren, maar het lijkt niet onredelijk te stellen dat de Europese integratie op zijn minst de ontwikkeling van voornoemde verworvenheden heeft bespoedigd en ze voor de burgers zo vanzelfsprekend en natuurlijk heeft gemaakt.

3.5

Betekent dit dat die verworvenheden er nu voor eeuwig zullen zijn? Dat staat niet vast. De mogelijkheid van een broedertwist leek in de jaren tachtig in Joegoslavië even absurd en onwaarschijnlijk, hetgeen echter niet kon voorkomen dat er na het uiteenvallen van het land zeer bloedige oorlogen uitbraken. De verworvenheden die de afgelopen tientallen jaren stukje bij beetje zijn opgebouwd, kunnen zo weer worden afgebroken: over de herinvoering van grenscontroles en een mogelijk einde van de eurozone wordt inmiddels her en der zonder schroom gesproken, niet alleen door eurosceptische en/of populistische commentatoren of politieke partijen, maar steeds vaker ook door de traditionele politieke bewegingen.

3.6

Zelfs al worden de meest extreme scenario's buiten beschouwing gelaten, er zal niet voorbijgegaan kunnen worden aan het vraagstuk van de kosten van een niet-verenigd Europa als bepaalde ‧vaste waarden‧, zoals de eenheidsmunt, geheel of gedeeltelijk worden ontmanteld. In een recent onderzoek van de bank UBS (8), waarop vanuit methodologische hoek niettemin veel kritiek kan worden geuit, worden de kosten van een uitstap uit de euro voor een ‧zwak‧ land geraamd op 40-50 % van het bbp, en dat dan alleen nog maar in het eerste jaar. Zelfs als een ‧sterk‧ land (zoals Duitsland) uit de euro zou stappen, zouden de kosten voor dit land in het eerste jaar alleen al uitkomen op 20-25 % van het bbp, wat neerkomt op 6 000 tot 8 000 euro per inwoner. Daarbij is nog geen rekening gehouden met de destabiliserende gevolgen op politiek gebied, eventuele valutaoorlogen en een kettingreactie van devaluaties om de concurrentiepositie te verbeteren, de opkomst van protectionistisch beleid op nationaal niveau en de mogelijk dramatische impact op de verwachtingen van de economische actoren. Allemaal verschijnselen die Europa in een jarenlange depressie zouden kunnen doen terechtkomen. Niemand kan de gevolgen van dit soort gebeurtenissen voorspellen, maar waarschijnlijk zullen er grote geopolitieke verschuivingen plaatsvinden en nieuwe allianties ontstaan die een destabiliserende invloed kunnen hebben op de politiek-economische eenheid in Europa.

4.1

In tegenstelling tot de demagogische standpunten die door bepaalde politieke stromingen in veel lidstaten worden verkondigd - vooral sinds het uitbreken van de crisis in 2008-2009 en de talrijke latere afspinsels daarvan - houden de huidige economische problemen geen verband met ‧machtsmisbruik van Brusselse eurocraten‧, maar juist met het in essentie onvoltooide karakter van de Europese eenwording. De beoogde doelstelling om een monetaire en economische unie tot stand te brengen is in werkelijkheid nooit gerealiseerd. De schandelijke onverschilligheid van de lidstaten en Europese instellingen, die de noodzakelijke stappen ter verwezenlijking van echte economische integratie steeds maar weer uitstellen, maar ook de in de lidstaten vereiste procedures om legitieme en democratische besluiten te kunnen nemen (die soms enorm veel media-aandacht kregen), hebben uiteindelijk - na een disproportionele, ongekend heftige externe schok - geleid tot een spiraal van wantrouwen op de markten. Dit alles kost de lidstaten steeds meer in termen van concurrentievermogen, groei, werkgelegenheid, sociale samenhang en zelfs democratische legitimiteit op Europees niveau.

4.2

De oprichting van een monetaire unie zonder echte economische unie heeft al haar beperkingen aangetoond door in fine divergentie in plaats van convergentie te creëren. De geschiedenis gunt Europa nu geen tijd meer om te wachten totdat ‧de zaken in een verre toekomst vanzelf op hun pootjes terechtkomen‧. De keuze is ofwel snel vooruitgang boeken en een echte Europese economische unie tot stand brengen - m.i.v. een doeltreffend mechanisme om het hoofd te bieden aan asymmetrische schokken - ofwel de potentieel explosieve kosten incasseren van het niet bestaan van zo'n unie.

4.3

Deze situatie weerspiegelt zich in de huidige problemen met de euro, een in essentie ‧onvolledige‧ munt. De staatsschuld van de eurozone als geheel en zelfs van de meeste Europese landen waarvan wordt gezegd dat ze ‧in gevaar‧ verkeren, bedraagt in verhouding minder dan de staatsschuld van andere zgn. ‧ontwikkelde‧ landen zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Japan. Maar dollar, pond en yen worden beschouwd als de valuta van echt ‧complete‧ mogendheden, terwijl de euro last heeft van het imago van een munt waarvan de soevereiniteit niet geheel duidelijk is (9), van het beperkte mandaat voor de Europese Centrale Bank en van het ontbreken van daadwerkelijke economische governance op Europees niveau. Om al deze redenen is het cruciaal dat een Europese economische unie echt een feit wordt, met heldere, vooral afdwingbare regels en verantwoordelijkheden op elk niveau. Dat is echter ondenkbaar zonder grondige politieke hervormingen om aan zo'n unie de noodzakelijke democratische legitimiteit te geven.

4.4

Het is moeilijk te becijferen hoeveel voornoemd wantrouwen van de markten in totaal kost, een wantrouwen waaraan overigens het huidige recessieklimaat voor het merendeel kan worden toegeschreven. Toch kunnen de kosten van een niet-verenigd Europa voor de overheidsbegrotingen, alleen al ten gevolge van de risicopremies die momenteel aan bepaalde lidstaten worden opgelegd, voor de eurozone in haar geheel (waarbij uiteraard zeer grote verschillen tussen de lidstaten bestaan) worden geraamd op 0,4 à 1,5 % van het bbp in 2012 (ofwel tussen de 9 en 36 miljard euro), oplopend tot 1,8 resp. 2,4 % van het bbp in 2013 en 2014 (ofwel 42 resp. 56 miljard euro) (10).

4.5

Bij een succesvolle economische integratie, voornamelijk bestaand uit verdergaande budgettaire en fiscale integratie in combinatie met strikte regels en streng toezicht, hadden deze risicopremies vermeden kunnen worden met de invoering van bundelingsmechanismen op Europees niveau (zoals euro-obligaties). Zulks in plaats van ter plekke geïmproviseerde noodoplossingen waarmee keer op keer gaten worden gedicht terwijl de situatie onhoudbaar wordt. De lidstaten en Europa moeten de moed hebben om niet reactief te handelen, maar een actieplan en coherente institutionele hervormingen goed te keuren, teneinde een globaal antwoord op de huidige crisis te bieden dat een echt geloofwaardig perspectief schept.

4.6

Onlangs zijn enkele stappen in deze richting gezet. Die lijken in het licht van de huidige problemen helaas onvoldoende.

5.1

De recentste afspraken die op 9 december 2011 tijdens de EU-top in Brussel zijn gemaakt en die weer aanknopen bij de discipline van het stabiliteitspact van Maastricht, betekenen dat de overheidstekorten van de lidstaten drastisch zullen worden teruggedrongen doordat voortaan automatisch sancties worden opgelegd als bij inbreuken op de ‧gouden regel‧ tekortkomingen worden vastgesteld. De lidstaten zullen er dus toe worden gedwongen om zich, niet alleen onder druk van de financiële markten, maar ook van nieuwe bindende regels meer in te spannen om hun schulden weg te werken.

5.2

De grote vraag waarvoor de politieke leiders van meerdere lidstaten zich gesteld zien in het licht van de staatsschuld van hun land lijkt onmogelijk te beantwoorden: hoe te reageren op het wantrouwen van de markten, die werkelijk twee uitersten eisen, nl. een drastische terugdringing van het overheidstekort en - vrijwel gelijktijdig - herstel van de groei? Een manier om deze onmogelijke kwestie op te lossen is door de lidstaten onnodig dubbel werk te laten voorkomen door gezamenlijk schaalvoordelen te realiseren en door tegelijkertijd de grondslag te leggen voor een toekomstige Europese budgettaire wederopleving. Zo zouden met name de depressie uitlokkende gevolgen van een "ieder-voor-zich"-bezuinigingsbeleid kunnen worden vermeden - of in ieder geval beperkt - zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van de openbare dienstverlening voor de burgers, en zou tevens de verspilling van middelen kunnen worden aangepakt die het gevolg is van 27 verschillende soorten, vaak niet op elkaar afgestemd beleid op dezelfde terreinen. Het spreekt voor zich dat deze oplossing onuitvoerbaar is met een communautaire begroting van slechts 1 % van het bbp en volkomen haaks staat op het voorstel om op elk niveau, ook het Europese, bezuinigingen door te voeren.

5.3

De defensiebegrotingen van de lidstaten bijvoorbeeld bedroegen in 2010 in totaal bijna 200 miljard euro, maar volgens veel deskundigen blijft het nationaal beleid op dit gebied versnipperd en over het algemeen weinig doeltreffend (11). Ondanks talrijke initiatieven op nationaal en Europees niveau zijn materieel en O&O op defensiegebied (bijna 20 % van het totale budget) vrijwel de enige terreinen waarop echt sprake is van het poolen van uitgaven en zelfs hier ging het volgens het EDA slechts om 22 % in 2010 (12). Uit onderzoek is gebleken dat alleen al op deze gebieden met het poolen van uitgaven een besparing van 32 %, of 13 miljard euro, kan worden gerealiseerd (13).

5.4

Hetzelfde gaat op voor andere overheidsprerogatieven van de lidstaten, zoals diplomatie, douane, grensbewaking, civiele bescherming, fraudebestrijding enz. Op al deze gebieden is het realiseren van kostenbesparingen - in weerwil van mogelijke discussies over de exacte omvang daarvan - puur een kwestie van politieke wil.

5.5

De fiscale kosten van een niet-verenigd Europa hangen met het voorafgaande samen en vormen een probleem dat de budgettaire kosten nog verhoogt. Er bestaat geen kader voor de belastingconcurrentie tussen de lidstaten dat rekening houdt met gemeenschappelijke Europese belangen. Bijgevolg worden verplaatsbare mobiele belastinggrondslagen onderbelast en andere overbelast, wat tot gevolg heeft dat Europa en de lidstaten belastinginkomsten mislopen (hetgeen een kostenpost vormt). Deze situatie brengt bovendien onevenwichtigheden, onrechtvaardigheid en vooral hoge sociale kosten met zich mee die door de publieke opinie zeer slecht worden ontvangen.

5.6

Wat het sociaal beleid betreft is de discussie over de kosten van een niet-verenigd Europa niet nieuw. De Europese integratie mag niet alleen gegrondvest zijn op het vrijhandelsbeginsel, waarbij het mededingingsbeleid en het welzijn van de consument vóór alles gaan en leiden tot sociale nivellering naar onderen toe. Ook hier is - ondanks de vaak gehoorde beschuldigingen over vermeende ‧Europese dictaten‧ - sprake van te weinig in plaats van te veel ‧Europa‧. Verscheidene onderzoeken hebben aangetoond dat een sociaal niet-verenigd Europa eveneens hoge economische kosten met zich meebrengt, naast, met name in de huidige omstandigheden, onrechtvaardigheidsgevoelens en enorm grote sociale lasten (14). Uit empirische gegevens blijkt dat rechtvaardig en doeltreffend sociaal beleid bijdraagt aan de macro-economische stabiliteit, met name doordat het de omvang van cyclische verschijnselen beperkt, een betere toewijzing van de middelen in de hand werkt en meer in het algemeen ook het welzijn van de burgers bevordert (15). Bovendien worden met hoogwaardig sociaal beleid verschijnselen van ‧negatieve selectie‧ tegengegaan, bepaalde externe kosten geïnternaliseerd en wordt de kwaliteit van de arbeidskrachten en het ‧sociale kapitaal‧ in ruime zin verbeterd. Het Europees Sociaal Handvest strekte ertoe om alle lidstaten een aantal basisregels op dit gebied op te leggen. Nu lijkt het nodig verder te gaan en na te denken over een gestructureerd kader om het sociaal beleid te convergeren, teneinde al te grote verschillen te verkleinen en te voorkomen dat de sociale ongelijkheid en de algemene armoede toenemen en uiteindelijk ernstige belemmeringen gaan opleveren voor een significante, evenwichtige en duurzame economische groei.

5.7

In een geglobaliseerde economische ruimte met weinig belemmeringen voor het verkeer van goederen, diensten en kapitaal leidt een nauwelijks gereguleerde fiscale en sociale concurrentie ook tot andere uiterst schadelijke ontwikkelingen. De geleidelijke afbrokkeling van de industriële structuur in een aantal Europese landen is een niet te ontkennen realiteit die niet alleen tot sterke weerstand bij de burgers leidt, maar ook strategische problemen voor die landen zelf oplevert, aangezien het hier gaat om zeer ingrijpende veranderingen die op korte/middellange termijn moeilijk terug te draaien zijn en dus grote gevolgen hebben (16). Doordat nationaal denken in het industriebeleid de overhand krijgt, neemt het gebrek aan samenhang toe. Dit leidt tot niet-coöperatieve, inferieure en soms zelfs contraproductieve oplossingen (17) in een tijd waarin de opkomende landen een "vrij" industriebeleid voeren op basis van een zwakke munt en actieve overheidssteun (18). In plaats van hun middelen te bundelen of ten minste het gebruik ervan te coördineren om de problemen het hoofd te bieden, wordt een aantal grote Europese landen steeds meer gedwongen, vanwege het ontbreken van een "Europese energiegemeenschap" (19), bilaterale overeenkomsten te sluiten met derde landen op belangrijke gebieden als energie en O&O (20). Een Europees beleid zou hier ongetwijfeld een veel efficiëntere oplossing zijn.

5.8

Het O&O-budget van de EU voor de periode 2014-2020 bedraagt 0,08 % van haar bbp en ligt daarmee 20 tot 30 keer lager dan de nationale budgetten. Uit een studie blijkt echter dat elke extra euro belastinggeld die in O&O met een Europese dimensie wordt geïnvesteerd, 93 eurocent aan particuliere investeringen oplevert (21). Het zevende kaderprogramma voor communautair onderzoek (7KP, 2007-2013), waarvoor 50,5 miljard euro beschikbaar is, laat zien dat zulks geen ijdele hoop is, maar dat op dit gebied een gemeenschappelijk beleid kan worden gevoerd. Dit programma heeft aanzienlijke spin-offeffecten: naar schatting leidt elke euro die in het kaderprogramma wordt gestoken op termijn tot een toename van de industriële toegevoegde waarde met 7 à 14 euro. De door het DG Onderzoek voor de lange termijn uitgevoerde macro-economische analyses laten zien dat het 7KP in 2030 waarschijnlijk 900 000 nieuwe arbeidsplaatsen zal hebben opgeleverd, waarvan 300 000 voor onderzoekers. Dankzij een verbetering van de concurrentiepositie zal het 7KP tegen die tijd ook hebben geleid tot een stijging van de export van de EU met bijna 1,6 % en een daling van de import met ongeveer 0,9 %.

5.9

In het gemeenschappelijk industriebeleid moet overigens absoluut rekening worden gehouden met milieuvraagstukken en dit beleid moet nauwgezet worden afgestemd op het energiebeleid van de EU. Het nationaal aanpakken van energieproblemen kan op korte of middellange termijn gemakkelijker lijken, maar kan op lange termijn ook zeer duur uitpakken doordat het een sterke afhankelijkheid creëert van olieproducerende landen en de energierekening laat exploderen. De oplossing zou dankzij O&O met een Europese dimensie kunnen worden gevonden in investeringen in de ontwikkeling van energie-infrastructuur en de verspreiding van nieuwe energiebronnen (22). Volgens een door Accenture voor het DG Energie uitgevoerd onderzoek zou de exploitatie van hernieuwbare energiebronnen, zoals windenergie in het Verenigd Koninkrijk en zonne-energie in Spanje, in combinatie met de interconnectie van de nationale netten de energierekening van de Europese consument tussen nu en 2020 met ongeveer 110 miljard euro kunnen laten dalen.

5.10

In de huidige crisis lopen burgers een steeds groter risico om langdurig en mogelijkerwijs zelfs definitief werkloos te worden. Wie dat overkomt, kan niet tot zelfontplooiing komen op de werkplek, terwijl de economie van de EU misloopt wat deze burgers te bieden hebben. Deze situatie staat haaks op de doelstelling van inclusieve groei en maakt grondig onderzoek naar langetermijnoplossingen noodzakelijk. Daarbij moet o.a. worden gedacht aan overheidssteun voor inclusieve banen (met als doel om te voorkomen dat mensen uit hun werkritme geraken) en aan steun voor her- en bijscholing (met als doel om werknemers zich te helpen aanpassen aan de toekomstige vraag op de arbeidsmarkt).

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/42

1.1

EU-burgers die vermogensbestanddelen erven uit een andere lidstaat, worden vaak belast in twee of meer lidstaten (dubbele of meervoudige heffing) en lijden onder fiscale discriminatie. Dat levert die mensen onnodige moeilijkheden op en doorkruist de doelstellingen van EU-2020. Om daar iets aan te doen, heeft de Commissie in 2011 een mededeling met bijbehorende aanbeveling uitgebracht.

1.2

Het Comité is voorstander van opheffing van die heffingen en de discriminatie. Ook is het te spreken over de benadering van de Commissie: de fiscale soevereiniteit van de lidstaten wordt gerespecteerd maar wel pleit zij voor een betere wisselwerking tussen de nationale belastingstelsels.

1.3

Maar de Commissie kan nog efficiënter te werk gaan door:

1.4

Deze aanbevelingen zouden wellicht werkelijkheid kunnen worden via de door het Comité voorgestelde (1) en onder auspiciën van de Commissie op te richten EU-Waarnemingspost voor grensoverschrijdende belastingheffing, die zich met meervoudige en discriminatoire heffing zou gaan bezighouden.

2.1

EU-burgers die een buitenlandse nalatenschap erven worden vaak in meer dan één lidstaat belast (meervoudige heffing). Daarnaast belasten sommige lidstaten buitenlandse nalatenschappen zwaarder dan nationale erfenissen (fiscale discriminatie). In dergelijke gevallen kunnen burgers met overmatige lasten worden opgezadeld en kan het overlijden van de eigenaars van vooral kleine bedrijven voor opvolgingsproblemen zorgen.

2.2

Er bestaan rechtsmiddelen om de mensen tegen belastingdiscriminatie te beschermen maar vanwege de hoge kosten zijn die vaak inefficiënt. Tegen meervoudige heffing (wanneer meerdere lidstaten elk een aanslagrecht hebben) biedt het recht de burger geen bescherming. (2)

2.3

Dit alles speelt in een situatie waarin het aantal EU-burgers dat naar een andere lidstaat is verhuisd tussen 2005 en 2010 met 3 miljoen tot 12.3 miljoen is toegenomen en grensoverschrijdende eigendom van onroerend goed tussen 2002 en 2010 met 50 % is gestegen. (3) Ook hebben grensoverschrijdende portefeuillebeleggingen een hoge vlucht genomen. Burgers kunnen zwaar worden geraakt door meervoudige heffing of discriminatoire successierechten terwijl het aandeel van die rechten in de totale belastinginkomsten minder dan 0,5 % bedraagt en dat van grensoverschrijdende zaken nog veel en veel minder.

2.4

De huidige stand van zaken vormt een grote belemmering voor het vrij verkeer van personen en kapitaal op de interne markt en doorkruist daarmee de verwezenlijking van de doelstellingen Europa-2020. Verder conflicteert de situatie direct met de in de Unie geldende burgerschapsrechten.

2.5

De Commissie wil die problemen aanpakken en daarom strekken haar mededeling en bijbehorende aanbeveling tot het volgende:

3.1

Het Comité vindt dat meervoudige en discriminatoire heffingen moeten worden aangepakt om de rechten van de burgers te beschermen en de interne markt te verbeteren. Het heeft dit reeds in een aantal adviezen benadrukt en met name aanbevolen om die heffingen uit de wereld te helpen en in grensoverschrijdende zaken aan administratieve vereenvoudiging te doen. (5)

3.2

Bijgevolg is het ingenomen met de mededeling van de Commissie over grensoverschrijdende successiebelastingproblemen omdat daarin:

3.3

Verder is het Comité erover te spreken dat de Commissie de fiscale soevereiniteit van de lidstaten respecteert en hun aanraadt hun stelsels beter op elkaar af te stemmen door hun discriminerende belastingen af te schaffen.

4.1

De Commissie kan echter efficiënter naar de verwezenlijking van de uiteindelijke doelstellingen toewerken door:

4.2

Ten slotte zou de Commissie kunnen overwegen om deze taken onder te brengen bij een onder haar auspiciën op te richten Waarnemingspost voor grensoverschrijdende belastingheffing, die zich met meervoudige en discriminatoire heffing zou gaan bezighouden, zoals eerder door het Comité voorgesteld. (6) De Waarnemingspost zou middels onderzoek en fora voor raadpleging, samenwerking en akkoorden tussen de belastingdiensten van de lidstaten permanent kunnen bijdragen tot een efficiëntere oplossing betreffende belemmeringen op het gebied van successiebelasting.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/45

—

toegang tot leningen;

—

toegang tot durfkapitaal;

—

toegang tot kapitaalmarkten.

—

het Programma voor concurrentievermogen en innovatie (CIP);

—

de toewijzing door de EIB van leningen aan het mkb;

—

de fondsen voor het cohesiebeleid.

—

het instrument voor risicodeling in het KP7.

—

regelgevingsmaatregelen;

—

financiële maatregelen voor verbeterde leningverstrekking en inzet van durfkapitaal in de EU;

—

maatregelen ter verbetering van het mkb-ondernemingsklimaat.

4.1.1

Het EESC steunt de invoering van een geharmoniseerde regeling voor grensoverschrijdende transacties door durfkapitaalfondsen. Het voorstel verdient steun omdat het waarschijnlijk tekortkomingen van de markt opheft door de invoering van een Europees paspoort waarmee durfkapitaalfondsen in de gehele EU hun producten kunnen aanbieden en kapitaal kunnen ophalen. Het EESC heeft in een eerder advies (4) een aantal opmerkingen gemaakt over durfkapitaal en het verzoekt de Commissie hiermee rekening te houden.

4.1.2

Het EESC staat geheel achter het onderzoek dat de Commissie in 2012 zal uitvoeren naar de relatie tussen prudentiële regelgeving en de durfkapitaalinvesteringen door banken en verzekeringsmaatschappijen. Onderzocht moet worden of deze instrumenten tot een oligopolie van grote internationale banken leiden en of ze op middellange of lange termijn gewijzigd moeten worden.

4.1.3

Daar de meeste kmo's kleine ondernemingen zijn (minder dan 10 werknemers), verzoekt het EESC de Commissie met name naar fondsen voor micro-ondernemingen te kijken. Deze fondsen investeren in ondernemingen die niet aantrekkelijk genoeg zijn voor de traditionele durfkapitaalinvesteerders, maar te groot of te riskant om kapitaal aan te trekken van de gebruikelijke bronnen voor financiering. Zulke fondsen verstevigen de kapitaalbasis van een onderneming en ontwikkelen de bedrijfsvaardigheden van de ondernemer aan de hand van coachingmethoden gedurende de gehele investeringsduur (5). De lidstaten wordt verzocht instrumenten voor te stellen zoals specifieke belastingmaatregelen die de ontwikkeling van zulke fondsen kunnen bevorderen om de financiële leemten op te vullen.

4.2.1

De Commissievoorstellen voor fiscale hervormingen voor grensoverschrijdende investeringen met durfkapitaal zijn welkom. Het Comité roept de Commissie en de lidstaten op om tegelijk duidelijke maatregelen voor te stellen om belastingontwijking en -ontduiking te voorkomen.

4.2.2

Afgezien van fiscale belemmeringen voor grensoverschrijdende transacties zou de Commissie er ook voor moeten zorgen dat lidstaten fiscale hervormingen voor financieringsregelingen voor het mkb in eigen land stimuleren.

4.2.3

Goede praktijken uit bepaalde lidstaten moeten onder de loep genomen worden en in de gehele EU onder het mkb verspreid worden (6). In diverse landen zijn al maatregelen met fiscale prikkels ingevoerd. Te denken valt aan België/Vlaanderen, waar een paar jaar geleden de winwinlening werd geïntroduceerd: personen kunnen geld lenen aan kmo's en in ruil daarvoor belastingvermindering krijgen. Een ander goed voorbeeld is het Nederlandse systeem, dat bekend staat als de Tante Agaath-lening (7).

4.2.4

Belastingvrijstellingen, zoals de Franse ISF-PME-wet (8) die toekent, kunnen ook snelgroeiende kmo's daadwerkelijk voordeel bieden. Het EESC is voorstander van zulke regelingen zolang de omvang van de vrijstelling redelijk is en niet nadelig uitpakt voor bijdragen aan andere, even belangrijke sectoren.

4.3.1

Het EESC staat achter het voorstel "modernisering van de staatssteun", dat de huidige regels inzake staatssteun voor het mkb wil vereenvoudigen. Het stelt vast dat de Commissie de algemene groepsvrijstellingsverordening zal herzien, evenals een aantal regels inzake staatssteun en risicokapitaal om de doelstellingen van Europa 2020 te verwezenlijken. Het EESC dringt erop aan deze regels te verbeteren, te vereenvoudigen en te verduidelijken. Het Comité roept de Commissie op om ervoor te zorgen dat staatssteun uitsluitend gebruikt wordt om marktfalen aan te pakken.

4.4.1

Het EESC is verheugd dat de MIFID-richtlijn voorstelt homogene groeimarkten voor het mkb te ontwikkelen en ze aantrekkelijker te maken voor beleggers door het keurmerk kmo-groeimarkt. Het EESC stelt echter voor (9) om specifieke bepalingen en maatregelen vast te leggen die een efficiënte en effectieve uitvoering waarborgen.

4.5.1

De Commissie en de lidstaten worden verzocht de boekhoudregels en rapportageverplichtingen voor beursgenoteerde mkb in Europa te beperken. Het Comité is verheugd dat de Commissie met een voorstel voor een richtlijn komt ter vereenvoudiging en verbetering van de jaarrekeningenrichtlijnen, en tegelijk met een voorstel dat de transparantierichtlijn herziet. Het EESC herinnert de Commissie eraan niet voorbij te gaan aan zijn twee in 2012 (10) uitgebrachte adviezen en ziet maar al te goed in dat kmo middelen voor investeringen moeten kunnen vrijmaken om verder te groeien.

4.6.1

De EU moet de toon aan blijven geven in de uitvoering van de internationaal afgesproken hervormingen van de financiële regelgeving. Het EESC merkt echter op dat de diverse kapitaalvereisten, die voor de uitvoering van Basel III in de EU in werking treden en die thans besproken worden (RKV IV/VKV) voor het mkb diverse problemen kunnen veroorzaken (11).

4.6.2

Het EESC steunt de inspanningen van de Europese instellingen om de veerkracht te vergroten van het financiële systeem om in de toekomst crises te vermijden. Maar meer regulering van de financiële markten mag niet ten koste gaan van de financiering van de kleine en middelgrote ondernemingen. Het EESC staat geheel achter het Karas-verslag, dat het Europees Parlement in mei 2012 heeft goedgekeurd en dat een stap in de juiste richting is, op weg naar een zinvolle en werkbare uitvoering in de EU van de "Basel-III-regels" voor kapitaalvereisten.

4.6.3

Het EESC neemt er kennis van dat de Commissie de Europese Bankenautoriteit (EBA) zal raadplegen binnen 24 maanden na de inwerkingtreding van de nieuwe richtlijn (richtlijn kapitaalvereisten, (RKV IV)) en dat de EBA verslag zal uitbrengen over lenen aan het mkb en natuurlijke personen. Het Comité verzoekt de Commissie volledig betrokken te worden bij de herbeoordeling van het risicogewicht door advies uit te brengen over het verslag dat naar de Raad en het Europees Parlement zal worden gestuurd.

4.7.1

De Commissie plant de invoering van deze richtlijn voor 16 maart 2013. Het EESC dringt bij de lidstaten aan op actie zodat het mkb sneller van het systeem kan profiteren. Het is ook van groot belang dat de Commissie toeziet op tijdige invoering van deze richtlijn in alle lidstaten. Bovendien moet de Commissie op de voet volgen hoe de lidstaten artikel 4, lid 5, invoeren, dat hun de mogelijkheid biedt om de verificatieprocedure tot ruim 30 dagen te verlengen, tenzij er sprake is van kennelijke onbillijkheid jegens de schuldeiser. De Commissie moet er nauw op toezien dat lidstaten dit artikel niet aangrijpen om betalingen kunstmatig te vertragen, vooral omdat vertragingen in betalingen door de overheid grote gevolgen hebben voor het beheer van cashflow en liquiditeit door mkb's.

4.7.2

Om het goede voorbeeld te geven roept het EESC de Europese instellingen op om hun leveranciers tijdig te betalen en onnodige administratieve en financiële lasten voor hen te vermijden.

4.8.1

Het EESC verwelkomt het Commissievoorstel voor een verordening voor Europese sociaalondernemerschapsfondsen en wijst de Commissie erop dat verbeterde toegang tot het juiste kapitaal voor sociale ondernemingen hoog op de agenda dient te staan. Het EESC bracht zijn advies hierover (12) begin 2012 uit. De sociale gevolgen en impact voor de samenleving van investeringsmaatschappijen zijn zaken die in kaart moeten worden gebracht en waarvan verslag moet worden gedaan. Het EESC beveelt een gezamenlijk onderzoek op EU-niveau aan om criteria en indicatoren uit te werken voor de aanpak van zulke onderwerpen. Dergelijke fondsen zijn slechts één van de vele broodnodige financiële instrumenten die nog moeten worden uitgewerkt.

4.8.2.

Het EESC roept lidstaten verder op om de verschillende vormen van sociale ondernemingen meer te erkennen. Met ruimere erkenning zouden aan deze ondernemingen toegekende leningen als minder riskant worden beschouwd en zouden de ondernemingen op dit gebied niet langer benadeeld worden in vergelijking met traditionele bedrijven.

6.1.1

Het EESC is ingenomen met het voorstel om de informatie voor financiële tussenpersonen uit te breiden en om banken en financiële instellingen aan te sporen om hun cliënten van alle benodigde instrumenten te voorzien voor het vinden van financiering. Verder acht het EESC het belangrijk om de financiële voorlichting voor het mkb uit te breiden. Lidstaten wordt sterk aanbevolen om aan dat initiatief mee te doen door het opzetten van specifieke mkb-programma's voor investeringsbereidheid, in nauwe samenwerking met mkb-organisaties.

6.1.2

Eén van de grootste problemen voor de meeste kmo's is de toegang tot advies op maat. Het EESC staat achter het principe en de rol van het Enterprise Europe Network (EEN), maar vindt dat alle opties daarvan moeten worden gebruikt (15). Daarom stelt het voor om de financiële adviescapaciteit van het EEN uit te breiden. Bij deze campagne moeten de mkb-organisaties wel nauw betrokken worden; ook moet rekening worden gehouden met de diversiteit van de kmo's.

6.2.1

Het Comité stelt vast dat de Commissie hier al aan gewerkt heeft (SMEs' Access to finance surveys en SME Finance Index). Het juicht het Commissievoorstel toe om nauwer samen te werken met bankenfederaties en om advies in te winnen bij andere instellingen (ECB, EBA). Het EESC pleit ook voor het betrekken van mkb-organisaties en instellingen op lidstaatniveau. Het EESC betreurt het dat het Actieplan niet verwijst naar uitbreiding van de samenwerking met internationale organisaties, zoals de OESO, om gegevens en statistieken (16) over de toegang tot financiering te verzamelen.

6.3.1

Zuiver kwantitatieve ratingmodellen zijn vaak ongeschikt voor de beoordeling van kmo's omdat ze te star zijn. Het gebruik van kwalitatieve factoren in aanvulling op de gebruikelijke kwantitatieve analyse is meer dan welkom. Banken zouden dus kunnen overwegen om in hun methoden voor de beoordeling van de kredietwaardigheid van kmo's ook ruimte te maken voor "relationship banking". Ook dit aspect moet aan bod komen bij het uitwisselen van goede praktijken. Het EESC betreurt het dat sommige banken zich eerder van dit idee lijken te verwijderen dan het te bevorderen.

6.4.1

Volgens het EESC is het van belang om business angels en durfkapitaalfondsen in de beginfase in contact te brengen met durfkapitaalfondsen in een later stadium om een solide financiële keten voor innovatie te garanderen. Voorts worden initiatieven voor meer dialoog op regionaal niveau tussen business angels, durfkapitaalfondsen en lokale ondernemers sterk aanbevolen.

6.4.2

Innovatieve benaderingen voor durfkapitaal zouden moeten worden onderzocht en toegepast. Eén van de opties is crowd funding,waarbij burgers, en niet banken of specialisten, investeren in mkb via een online platform, in plaats van de aandelenbeurs.

6.4.3

Toegesneden vormen van hybride kapitaal (17), met onderdelen als subsidies, equity en schuldkapitaal (zoals participatieleningen) verdienen meer aandacht omdat zij op het mkb aansluiten, zowel in de beginfase als tijdens de levenscyclus.

7.1.1

Er zou moeten nagedacht worden over de ontwikkeling van een kader waarbij kredietverlening door instellingen, die handelen vanuit een filosofie van risico- en winstdeling, zou kunnen worden aangemoedigd, aangezien het mkb hiervan zeker zou kunnen profiteren. De Commissie zou een verschijnsel als rentevrij bankieren serieus moeten nemen. Het EESC wil dat de Commissie een groenboek voorbereidt als uitgangspunt voor een debat over rentevrij bankieren op Europees niveau. Initiatieven die landen als het VK, Frankrijk, Duitsland, Italië, Luxemburg en Malta los van elkaar hebben genomen verdienen bijval, maar zouden de verdere integratie van de financiële dienstverlening in de EU in de weg kunnen staan. Bovendien is wat dit soort financiering betreft de kans groot dat ongecoördineerde initiatieven niet de beste, sociaal aanvaardbare resultaten opleveren, zoals risico- en winstdeling. Het stimuleren van microfinanciering met specifiek investeringsbeleid, waarin verwezen wordt naar islamitische financiering, zou ook kunnen leiden tot nieuwe ondernemersactiviteiten, terwijl tegelijkertijd in bepaalde regio's de armoede wordt bestreden. Daartoe zou een Commissiemededeling uitgewerkt moeten worden die alternatieve financieringsmethoden analyseert en stimuleert om te waarborgen dat deze tegen gelijke voorwaarden worden aangeboden als gebruikelijke financieringsmethoden.

7.1.2

De Commissie heeft het werk en de resultaten van kredietbemiddelaars geanalyseerd, evenals de problemen van het mkb in hun zoektocht naar leningen voor financiering (18). Het EESC roept alle lidstaten op om hetzelfde te gaan doen om de transparantie in het leenproces te verbeteren. Het Comité stelt vast dat artikel 45, lid 4, van de richtlijn kapitaalvereisten (RKV III), en artikel 418, lid 4, van de voorgestelde verordening kapitaalvereisten (VKV IV), bepalingen bevatten op grond waarvan het mkb banken kan verzoeken hen te informeren over hun rating en scores. Het is van belang deze bepalingen volledig in praktijk te brengen.

7.1.3

Wat de concurrentie in de bankensector betreft, zou de Commissie de situatie onder de loep moeten nemen en erover moeten waken of er in de sector in en tussen de diverse lidstaten genoeg mededinging is op het gebied van financiële producten voor het mkb. Er is bijvoorbeeld de kwestie van financiële verliezen (zie hierna); tegelijk blijven de tarieven in geval van overschrijding voor kleine ondernemingen zeer hoog, hoewel de tarieven van de ECB voor herfinancieringsrente zich op een historisch laag niveau bevinden. Grote ondernemingen kunnen alternatieven gebruiken (zoals rechtstreekse leningen), maar kleine bedrijven niet.

7.1.4

Wederbeleggingsvergoeding: in tal van lidstaten brengen banken kosten in rekening als bedrijven voortijdig hun leningen aflossen. Wordt een lening eerder afgelost dan in het contract is voorzien, dan brengt de bank dit financiële verlies in rekening ter compensatie van het feit dat de bank het geld wellicht tegen een lagere rente moet herbeleggen dan de rente die ze ontvangen zou hebben als de lening niet vervroegd was terugbetaald.

7.1.5

Het probleem is echter dat deze wederbeleggingsvergoedingen vaak nogal hoog uitvallen. Bovendien worden deze kosten in het contract vaak niet duidelijk uitgelegd, wat ook geldt voor toekomstige, nog onbekende rentetarieven. Dit maakt het voor een bedrijf heel moeilijk om de eventuele wederbeleggingsvergoeding in geval van vervroegde aflossing te schatten. De meeste ondernemingen beseffen trouwens zelfs niet dat ze zulke vergoedingen moeten betalen.

7.1.6

Daarom is het zo belangrijk dat banken duidelijke informatie verstrekken over deze kosten voordat een kredietcontract wordt ondertekend. Verder zou de omvang van de wederbeleggingsvergoeding beperkt en billijk moeten blijven.

7.2.1

Het EESC is voor de oprichting van één, meertalige online database met verschillende bronnen van financiering, die Europese, nationale en regionale maatregelen combineert om de toegang tot financiering voor het mkb's te vergemakkelijken. Het Comité roept de Commissie op haar praktische gids (19) met informatie over de toegang tot 50 miljard euro overheidsfinanciering op grote schaal in de lidstaten te verspreiden.

7.2.2

Ten aanzien van het "Horizon 2020"-programma meent het EESC dat een speciaal budget van 15 % van het totale programma, met één managementstructuur, cruciaal is om het innovatieve potentieel van het mkb ten volle te benutten. Wat de procedure betreft, zijn er verbeteringen nodig voor de financiële en administratieve aspecten. Tal van mkb's hebben bijv. in hun land nog steeds te kampen met enorme btw-problemen als zij deelnemen aan door de EU gesubsidieerde onderzoeksprojecten. Heel vaak is dit één van de belangrijkste hinderpalen voor ondernemingen die daadwerkelijk vanaf het begin deelnemen. Duidelijke regelgeving die het mkb van deze last bevrijdt, zou in alle lidstaten moeten worden ingevoerd. BTW in verband met door de EU gesubsidieerde projecten zou in alle omstandigheden terugvorderbaar moeten zijn.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/52

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met het initiatief van de Commissie om in de hele EU voor een veilig, transparant en innovatief kader voor betalingen te zorgen. Alleen met efficiëntere, moderne en veiligere betaalmiddelen is het mogelijk de voordelen van de eengemaakte markt ten volle te benutten en het internationale concurrentievermogen van de Europese economie te vergroten.

1.2

Het is een goede zaak dat het door de Commissie voorgestelde overleg zo breed is opgezet en zowel op de huidige stand van zaken van het betalingsverkeer in de EU als op de situatie in de nabije toekomst betrekking heeft. Voor een volledig beeld moeten contante betalingen echter wel meer aandacht krijgen. Hoewel deze gestaag teruglopen, geven ze op bepaalde markten nog altijd de toon aan. Uit steeds meer gegevens van de lidstaten blijkt dat cash in principe minder efficiënt is en dat er heel wat te besparen valt als de consumenten overstappen op elektronische betaalmethoden. Sommige lidstaten stevenen al duidelijk af op een samenleving zonder munten en bankbiljetten. Maar volgens het EESC weet het publiek nog altijd niet wat de werkelijke kosten van contant geld zijn. Bovendien gedijt de schaduweconomie naar verluidt bij cash. Betaalmethoden die de schaduweconomie helpen bestrijden zijn dan ook veiliger en minder duur, reden waarom ze bevorderd moeten worden door alle betrokken partijen; dat brengt veel voordelen voor hen met zich mee. Aan de andere kant moeten de kosten voor kleine en middelgrote bedrijven die hun klanten deze betaalmethoden aanbieden wel redelijk blijven. In de lidstaten zijn extra initiatieven geboden, waarbij steun van de Commissie onontbeerlijk is.

1.3

Kaartbetalingen zijn de populairste niet-contante betaalmethode in de EU en de rest van de wereld. De economische literatuur is het er steeds meer over eens dat niet-contante betalingen in fiscaal en economisch opzicht transparanter zijn en bovendien goedkoper voor de samenleving als geheel, comfortabeler, veiliger en vernieuwender. De Commissie is dan ook terecht van plan om ze te gebruiken om profijt te trekken van een betere marktintegratie. Door historische barrières en tekortschietende standaardisatie en interoperabiliteit worden de kansen die de interne markt biedt echter nog niet ten volle benut. Andere oorzaken zijn verschillen en tekortkomingen in het gebruik van openbare informatie. Een oplossing hiervoor is een ruimer gebruik van kaart-, internet- en mobiele betalingen. Op het vlak van concurrentie, innovatie en efficiëntie is er dus nog veel meer mogelijk. Er zijn marktinitiatieven nodig om zo snel mogelijk tot uitvoerbare oplossingen te komen, met name initiatieven die zowel de financiële als de digitale inclusie ten goede komen.

1.4

De huidige rechtsonzekerheid rond op interbancaire tarieven gebaseerde bedrijfsmodellen hindert de groei van elektronische en mobiele betalingen en de vervanging van contant geld. Voor investeringen en innovaties in betaalsystemen is duidelijkheid van eminent belang. De Commissie zou het bedrijfsklimaat voor alle exploitanten moeten stabiliseren. Conform de SEPA-doelstellingen zouden er voor nationale en grensoverschrijdende transacties geen verschillende vergoedingen en andere vereisten mogen gelden.

1.5

Voor de toegang tot informatie over de beschikbaarheid van banktegoeden moeten allerlei aspecten – waaronder veiligheid, gegevensbescherming, consumentenrechten, mededinging en compensatie voor instellingen die rekeningen aanbieden – zorgvuldig worden bekeken. Volgens het EESC dienen instellingen die toegang tot deze informatie willen te worden onderworpen aan regels en toezicht in een mate die strookt met hun risicoprofiel. In de Europese wetgeving zou duidelijk moeten komen te staan wat de plichten en verantwoordelijkheden van de betrokken bedrijven zijn.

1.6

Op veel markten staan consumenten wellicht afwijzend tegenover de aanrekening van toeslagen. Als gevolg daarvan zouden zij kunnen kiezen voor contante betalingen, omdat die in hun ogen geen extra kosten met zich meebrengen. Vanaf 13 juni 2014 beschermt de consumentenrechtenrichtlijn consumenten weliswaar tegen misbruiktoeslagen, maar de vraag is hoe deze bescherming gegarandeerd kan worden in een uiterst veranderlijke online-omgeving.

1.7

Op nationale markten maken consumenten graag gebruik van elektronische betaalmogelijkheden. Pan-Europese oplossingen voor internetbankieren blijven echter uit. Dat zet een rem op de ontwikkeling van de e-handel. De exploitanten van zulke systemen zouden deze daarom op een open en transparante manier interoperabel moeten maken en lacunes in de e-handel zo snel mogelijk moeten aanpakken.

1.8

De Commissie dient ervoor te zorgen dat bij de ontwikkeling van mobiele betaalmethoden van begin af aan een aantal beginselen wordt gerespecteerd: de platformen zijn vrij toegankelijk, de toepassingen zijn portabel, de methoden zijn veilig en exploitanten die dergelijke methoden accepteren worden niet opgezadeld met dubbele kosten.

1.9

Marktdeelnemers zijn erin geslaagd de fraude bij kaartterminals terug te dringen. Momenteel is onlinefraude het grootste gevaar. Daarvoor zijn extra veiligheidsmaatregelen nodig, die echter niet ten koste van de gebruiksvriendelijkheid mogen gaan. Door overheden voorgestelde veiligheidsmaatregelen dienen in technologisch opzicht zo neutraal mogelijk te zijn.

1.10

De pogingen om de governance van de Europese betalingsruimte (SEPA) te versterken verdienen bijval. Ook het streven om de verantwoordelijkheid voor de SEPA te centraliseren, bijvoorbeeld onder de paraplu van de SEPA-raad, is een goede zaak. Wel doen de Commissie en de Europese Centrale Bank er goed aan om de details zo snel mogelijk uit te werken, aangezien het vacuüm waarvan momenteel feitelijk sprake is de uitvoering in de weg staat.

2.1

Voltooiing van de SEPA is een van de prioriteiten van de Commissie in haar streven om de interne markt te voltooien. Dankzij standaardisering en interoperabiliteit, mede mogelijk gemaakt door een geharmoniseerd wettelijk kader, kunnen exploitanten nu al gebruikmaken van overmakingen en automatische incasso's volgens de SEPA, die in februari 2014 in de plaats zullen komen van de bestaande regelingen in de eurozone.

2.2

Maar de SEPA reikt nog verder en omvat ook andere pijlers, waaronder kaartbetalingen, de meest gebruikte betaalmethode in de EU en de rest van de wereld. Ook elektronisch betalen, dus betalingen via internet, is zo'n pijler. Deze betalingen maken momenteel nog slechts een miniem deel uit van alle niet-contante betalingen, maar een groei met dubbele cijfers wordt verwacht. De European Payments Council (EPC), die het betalingsverkeer coördineert namens het Europese bankwezen en hierover besluiten neemt, houdt zich nu ook bezig met e-betalingen. Hiervoor heeft hij de SEPA e-Payment Framework ontwikkeld. Onlangs heeft DG Mededinging van de Europese Commissie de ECP om nadere inlichtingen gevraagd.

2.3

M-betalingen zijn de jongste pijler. Met het opstellen van diverse witboeken en technische documenten over richtsnoeren voor interoperabiliteit heeft de ECP in samenspraak met andere actoren m-betalingen proberen te coördineren. Deze wijze van betalen staat nog in de kinderschoenen, maar zal naar verwachting een grote vlucht nemen. Hoewel kaartbetalingen, e-betalingen en m-betalingen verschillen qua rijpheid, schaal en bedrijfsmodellen, zijn de Europese instellingen en de marktdeelnemers het erover eens dat er nog meer integratie, transparantie en concurrentie geboden is. Het gevaar is dat de zwakke punten van bestaande bedrijfsmodellen zullen doorwerken in het m-betalingsverkeer.

2.4

Alle burgers, bedrijven en publieke bestuursorganen maken voor hun betalingen gebruik van traditionele methoden (bijvoorbeeld cash) of van moderne methoden (zoals e-betalingen). Volgens de Europese Centrale Bank (1) werden in 2010 in de Europese Unie 86,4 miljard niet-contante betalingen verricht – een toename van 4,4 % ten opzichte van 2009 – waarvan kaartbetalingen het grootste deel uitmaakten (39 %, 33,9 miljard). De waarde van het totale aantal kaartbetalingen bedroeg 1,8 biljoen, 6,7 % meer dan het jaar ervoor; meer dan drie keer zoveel als de stijging van 1,8 % van het reële BBP van de eurozone. Hoewel de omvang van kaartbetalingen sterk verschilt van land tot land, ontwikkelen deze zich wel tot een van de meest dynamische niet-contante betaalmethoden.

2.5

Uit het onderzoek van het Europese Systeem van centrale banken (2) blijkt dat de interbancaire tarieven in de Europese Unie niet op geharmoniseerde wijze worden vastgesteld en toegepast. De keuze, structuur en hoogte van deze tarieven verschillen onderling op tal van manieren en hangen af van allerlei opties en dimensies. Interbancaire tarieven maken het leeuwendeel uit van de aan de handelaar toegerekende kosten. Na bestudering van de mededingingsaspecten van die tarieven hebben de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten een aantal besluiten genomen, waarvan sommige betrekking hadden op grensoverschrijdende activiteiten en andere zich beperkten tot nationale activiteiten.

2.6

Wat de transparantie van tarieven betreft ontbreekt het helaas aan officiële studies naar, en complete – en dus vergelijkingen tussen landen mogelijk makende – nationale cijfers over, kosten voor consumenten, zoals diverse vergoedingen en heffingen die direct voortvloeien uit verschillende betaalmethoden. Nationale toezichthouders beschikken wel over deze informatie, maar de meeste van hen maken deze niet toegankelijk.

2.7

Ondanks niet-aflatende initiatieven van het bedrijfsleven in de richting van standaardisering is er bij bepaalde soorten transacties nog altijd sprake van versnippering: tussen acquirers van betaalkaarttransacties en bedrijven die kaarten uitgeven, tussen bedrijven die kaarten uitgeven en bedrijven die betaalautomaten exploiteren én tussen bedrijven die betaalautomaten exploiteren en acquirers van betaalkaarttransacties. De resultaten vallen echter tegen, doordat de commerciële belangen vaak niet parallel lopen of doordat er geen duidelijke tijdschema's voor de uitvoering zijn.

2.8

Met hun omvangrijke investeringen en andere maatregelen om over te stappen van magneetstrips op de EMV-chiptechnologie hebben de exploitanten de fraude met betaalpassen bij betaalterminals weten terug te dringen. Onlangs is echter gebleken dat bij betalingen via internet, die weliswaar slechts een klein deel uitmaken van alle betaalkaarttransacties, inmiddels het grootste risico op fraude bestaat. Onder auspiciën van de Europese Centrale Bank hebben toezichthoudende en oversight uitoefenende autoriteiten daarom in 2011 binnen het SecuRe Pay Forum de handen ineengeslagen om de veiligheid en het vertrouwen van het publiek in elektronische betaaldiensten en -instrumenten te vergroten. In 2012 komt dit forum met een aantal technologieneutrale aanbevelingen voor de veiligheid van betalingen via internet.

2.9

Als een hele serie betalingsproblemen waar de Commissie in het groenboek op ingaat goed wordt aangepakt, komt er ruimte voor meer geïntegreerde en veilige betaaldiensten in zowel traditionele winkels als in de zich snel ontwikkelende elektronische handel. Met meer concurrentie, keuze en transparantie voor consumenten, meer innovatie en meer betalingsveiligheid en consumentenvertrouwen heeft Europa de kans om voorop te lopen bij de ontwikkelingen van de betaalmethoden in de 21e eeuw.

2.10

De Commissie ontvouwt een visie van een geïntegreerde markt en beschrijft in welk opzicht die van de huidige situatie verschilt en waardoor deze verschillen worden veroorzaakt. Zij noemt vijf grootscheepse maatregelen die vaart moeten zetten achter de integratie van de markten en vraagt zich af hoe de uitvoering in goede banen kan worden geleid. De eerste serie omvat de meeste vragen en heeft betrekking op versnippering van de markt, toegang tot de markt en grensoverschrijdende kwesties. In de andere series komen respectievelijk transparante en kostenefficiënte prijsstelling, standaardisering, interoperabiliteit en veiligheid aan bod. De governancerichtsnoeren zijn bedoeld voor al bestaande SEPA-regelingen (SCT, SDD) en kaarten, e-betalingen en m-betalingen.

3.1

Het wachten is nog altijd op een EU-breed standpunt over al lang spelende en zich naar verwachting aandienende betalingskwesties (afgezien van SEPA-overmakingen en automatische SEPA-afschrijvingen). Zo'n standpunt is van groot belang voor alle spelers op de markt. Het EESC is ingenomen met het groenboek van de Commissie en verwacht dat tekortkomingen met een passende follow-up worden aangepakt. Bij elke betalingstransactie dient de consument, die belang heeft bij veilige, efficiënte, gemakkelijke en snelle betaalmethoden, centraal te staan.

3.2

In het groenboek ligt het accent op het elektronisch betalingsverkeer, terwijl aan de nog altijd dominante rol van contant geld – bij 80 % van de betalingen in Europa wordt cash gebruikt – voorbij wordt gegaan. Transparantere kosten zijn voor zowel elektronische als contante betalingen belangrijk en zouden bij de analyse van niet-contante betaalmethoden als voornaamste toetssteen moeten gelden. Het idee dat contant geld gratis is leeft nog altijd onder het publiek. Er zou veel aan efficiëntie te winnen zijn als mensen overstapten op moderne en voordeliger betaalmethoden. Bovendien lijkt de schaduweconomie te gedijen bij chartale betalingen, aangezien deze moeilijk te traceren zijn. Daarom is het een goede zaak dat de lidstaten, met duidelijke steun van de Commissie, extra initiatieven nemen om nog eens goed te kijken naar de rol van contant geld in moderne economieën.

3.3

Over aanvullende maatregelen om de transparantie te vergroten dient – zeker als zij als bindend zijn bedoeld – goed te worden nagedacht. Consumenten moeten namelijk niet worden overladen met informatie. Als zoiets op een ongeschikt tijdstip gebeurt (bijvoorbeeld in de spits) en de informatie ingewikkeld wordt gepresenteerd, kan het winkelend publiek in verwarring raken en zijn opstoppingen bij de kassa mogelijk.

3.4

Nationale mededingingsautoriteiten en de Commissie hebben in meerdere of mindere mate vraagtekens gezet bij de interbancaire tarieven waarop de bedrijfsmodellen van internationale en diverse nationale betaalkaartsystemen zijn gebaseerd. Het besluit van de Commissie uit 2007 om het grensoverschrijdende interbancaire tarief van Mastercard te verbieden is onlangs door het Gerecht bekrachtigd. Tot dusverre hebben de bewuste bedrijfsmodellen niet kunnen voldoen aan de SEPA-visie dat voor grensoverschrijdende en voor binnenlandse transacties geen verschillende tarieven mogen gelden. Bovendien ontbreekt het aan een zelfregulerend mechanisme waarbij de interbancaire tarieven dalen naarmate het aantal transacties toeneemt én aan alternatieve oplossingen voor de tarifering van betalingen van kleine bedragen. De Commissie doet er goed aan om het bedrijfsklimaat voor alle marktdeelnemers duurzaam te stabiliseren door onder meer de ervaringen van andere regio's (bijvoorbeeld Australië) met soortgelijke regelingen in aanmerking te nemen en door gelijke voorwaarden te garanderen voor de verschillende bedrijfsmodellen van betaalkaartsystemen.

3.5

De co-badging van verschillende betalingsmerken op plastic kaarten of op toekomstige mobiele platforms mag het recht van de consument om te kiezen tussen merken niet ondermijnen en ook eventuele stimulansen voor handelaren niet inperken. Co-badging is belangrijk voor nieuwe systemen die de markt betreden en komt dus zowel de keuzevrijheid als de concurrentie ten goede. Soms gelden extra eisen voor transacties via het netwerk van een bepaald merk, zelfs als deze door een ander merk zijn geïnitieerd. Er moet voor worden gezorgd dat één merk niet dergelijke afwikkelingseisen kan opleggen.

3.6

Scheiding tussen systeembeheer en verwerking is inderdaad een cruciale voorwaarde voor een concurrerende betaalpassenmarkt, aangezien zogenoemde verticale silo's in hun concurrentiestrijd met onafhankelijke afwikkelaars gebruik zouden kunnen maken van kruissubsidiëring. Bovendien is de huidige situatie niet zo gunstig voor de geplande initiatieven om de interoperabiliteit tussen afwikkelaars te vergroten. Een idealiter op bedrijfsniveau aan te brengen scheiding tussen beide activiteiten zou dan ook de integratie en de concurrentie op de interne markt ten goede komen.

3.7

In de huidige wetgeving hebben betalingsinstellingen en instellingen voor elektronisch geld geen toegang tot in de Finaliteitsrichtlijn genoemde betaalsystemen. Deze instellingen richten zich voornamelijk op betalingen van grote bedragen en op retailbetalingen. Mocht de Commissie de wetgeving willen veranderen, dan zou zij moeten kijken naar het risico dat nieuwe deelnemers (betalingsinstellingen en instellingen voor elektronisch geld) met zich mee kunnen brengen voor de huidige betaalsystemen (infrastructuur), onder meer doordat zij geen toegang tot de middelen van centrale banken hebben.

3.8

Bedrijfsmodellen van andere marktdeelnemers mogen niet worden ingeperkt door het oorspronkelijk door het EPC ontwikkelde SEPA-betaalkaartensysteem. Binnen de nieuwe governancestructuur van de SEPA moet dit systeem goed tegen het licht worden gehouden, waarbij de inbreng van alle betrokken partijen dient te worden meegewogen.

3.9

Niet-gereguleerde en niet-gecontroleerde bedrijven zouden wel eens kunnen proberen om gevoelige informatie over bankrekeningen te bemachtigen. Bovendien zijn de plichten en verantwoordelijkheden van de betrokken bedrijven niet goed vastgelegd in de Europese wetgeving, waardoor consumenten bij misbruik van gegevens of fraude voor verrassingen kunnen komen te staan. Voor de toegang tot informatie over de beschikbaarheid van banktegoeden moeten allerlei aspecten – waaronder veiligheid, gegevensbescherming, consumentenrechten, mededinging en compensatie voor instellingen die rekeningen aanbieden – zorgvuldig worden bekeken.

3.10

Handelaren kunnen een toeslag aanrekenen voor transacties met betaalpassen. Met de goedkeuring van de "betalingsdienstenrichtlijn" mag dit in de hele EU, tenzij een lidstaat het expliciet verbiedt. Uit de tot dusverre opgedane ervaringen met in bepaalde gevallen berekende toeslagen laten zich geen duidelijke conclusies trekken, in ieder geval niet voor de korte termijn. Begin 2005 reageerden de Denen bijvoorbeeld heftig toen toeslagen werden aangerekend voor binnenlandse betalingen met debetkaarten. Deze betalingen maakten vervolgens een vrije val, terwijl het aantal geldopnames uit betaalautomaten toenam. Uit onderzoek op andere markten blijkt dat dit geval niet op zichzelf staat. Vanaf 13 juni 2014 beschermt de consumentenrechtenrichtlijn consumenten weliswaar tegen misbruik- (d.w.z. overmatige) toeslagen, maar de vraag is hoe deze bescherming gegarandeerd kan worden in een uiterst veranderlijke online-omgeving. Het aanrekenen van toeslagen zou volgens het EESC niet als een pan-Europese praktijk moeten worden aangemoedigd.

3.11

Het gebrek aan standaardisering en interoperabiliteit kenmerkt het betaalkaartensysteem. Zo moeten uitbaters van kaartterminals soms wel zeven certificatieprocedures doorlopen voordat zij op EU-niveau mogen opereren. Bedrijven zouden hun krachten moeten bundelen en met concrete resultaten – mede wat het uitvoeringskader betreft – en ambitieuze deadlines moeten komen. Maar als de markt talmt met oplossingen, moet de Commissie wetsvoorstellen op tafel leggen.

3.12

Elektronische betalingen zijn vooral binnen de grenzen van een land mogelijk. De exploitanten van de betaalsystemen zouden deze daarom op een open en transparante manier interoperabel moeten maken en lacunes in de e-handel zo snel mogelijk moeten aanpakken. Levert de markt echter niet de verhoopte resultaten, dan zou de Commissie moeten nadenken over wettelijke voorschriften om ervoor te zorgen dat elektronische betalingen vanuit heel Europa mogelijk zijn.

3.13

De Commissie dient ervoor te zorgen dat bij de ontwikkeling van mobiele betaalmethoden van meet af aan een aantal beginselen wordt gerespecteerd: de platformen zijn vrij toegankelijk, de toepassingen zijn portabel, de methoden zijn veilig en exploitanten die dergelijke methoden accepteren worden niet opgezadeld met dubbele kosten. Verder zouden gegevensbeschermingsautoriteiten exploitanten moeten helpen met het uitwerken van gebruiksvriendelijke oplossingen.

3.14

Veiligheid is essentieel voor het consumentenvertrouwen in betaalinstrumenten en zou al in de ontwerpfase aan de orde moeten komen. In dit verband is het van cruciaal belang dat elke exploitant in de betalingswaardeketen goed gereguleerd en gecontroleerd wordt. Hoewel de marktdeelnemers de fraude bij kaartterminals hebben weten terug te dringen, worden ze geplaagd door fraude in de internethandel. Veiligheidsmaatregelen mogen het gebruiksgemak van klanten niet aantasten en moeten, als ze uitgaan van openbare overheden, technologisch zo neutraal mogelijk zijn. In dit verband is het EESC ingenomen met de aanbevelingen van de deelnemers in het SecuRe Pay Forum over de veiligheid van betalingen via internet en met hun inspanningen om de veiligheid en het vertrouwen van het publiek in elektronische betaaldiensten te vergroten. De bevoegde autoriteiten zouden toezicht moeten houden op de juiste uitvoering van deze aanbevelingen.

3.15

Voor fraudebestrijding zijn echter ook flankerende maatregelen van de kant van de bevoegde autoriteiten in de lidstaten nodig. Het mag daarom een goede zaak heten dat binnen Europol een Europees Centrum voor de bestrijding van cybercriminaliteit is opgericht. Dit centrum start zijn werkzaamheden op 1 januari 2013 en zal hopelijk uitgroeien tot een centrum van expertise bij de bestrijding van fraude in de EU. In zijn initiatiefadvies van 23 oktober 2008 over bestrijding van fraude met en vervalsing van niet-contante betaalmiddelen (3) pleitte het EESC al voor een dergelijk initiatief. Andere maatregelen die in dat advies worden voorgesteld zijn van groot belang en zouden ook overwogen moeten worden.

3.16

Aan betalingen komen tal van partijen te pas en hun – soms weliswaar uiteenlopende – belangen moeten bij maatregelen op het gebied van het betalingsverkeer in aanmerking worden genomen. Het nieuwe beheer van de SEPA zou moeten zorgen voor openheid, transparantie en gelijke concurrentievoorwaarden in dit ambitieuze project dat nog bezig is vorm te krijgen. Het streven van de Commissie en de Europese Centrale Bank om de verantwoordelijkheid voor de SEPA te centraliseren, bijvoorbeeld onder auspiciën van de SEPA-raad, is een goede zaak. Hier moet echter wel vaart achter worden gezet, aangezien het vacuüm waarvan momenteel feitelijk sprake is de uitvoering in de weg staat.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/57

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) steunt het voorstel van de Europese Commissie voor een verordening van de Raad betreffende het statuut van de Europese stichting (SES), dat het mogelijk zou maken om een Europese stichting (Fundatio Europaea) op te richten. Het EESC heeft gepleit voor zo'n statuut (1) om grensoverschrijdende activiteiten en samenwerking van algemeen nut beogende stichtingen in de EU te vergemakkelijken en aldus de economische en sociale samenhang in de EU te vergroten.

1.2

Het EESC beveelt nu het Europees Parlement en de Raad aan dit voorstel zo spoedig mogelijk goed te keuren. Stichtingen houden zich namelijk meer dan ooit bezig met kwesties die landsgrenzen overstijgen en die een adequate organisatievorm vereisen. Stichtingen op Europees niveau die actief zijn op wetenschappelijk, maatschappelijk of onderzoeksgebied hebben behoefte aan een rechtsvorm die in elke lidstaat wordt erkend.

1.3

Vanuit de stichtingensector en zijn vertegenwoordigende organisaties en netwerken op nationaal en EU-niveau is herhaaldelijk gepleit voor een SES als meest kostenefficiënte oplossing om grensoverschrijdende barrières te slechten en stichtingsactiviteiten in heel Europa te bevorderen.

1.4

Er zal voor de Fundatio Europaea (FE) kunnen worden gekozen. Het SES zal dus niet in de plaats komen van decentrale en nationale wetgeving, maar zal stichtingen die ervoor kiezen de mogelijkheid bieden in alle lidstaten te opereren zonder lokale structuren te hoeven oprichten op voorwaarde dat ze in hun land van herkomst of oprichting zijn erkend.

1.5

Het EESC beaamt dat het voorstel volledig in overeenstemming is met het subsidiariteitsbeginsel. EU-maatregelen zijn nodig om de nationale barrières en bestaande beperkingen uit de weg te ruimen waarmee stichtingen worden geconfronteerd wanneer zij in meerdere lidstaten activiteiten uitoefenen. De huidige situatie laat zien dat het probleem niet doeltreffend op nationaal niveau wordt aangepakt en dat de transnationale aard ervan een Europees kader vereist om te garanderen dat stichtingen die op Europees niveau opereren zich kunnen ontwikkelen. Daartoe zouden maatregelen van afzonderlijke lidstaten niet volstaan: die zouden geen optimale resultaten opleveren voor de interne markt.

1.6

De strekking van het voorstel is een innovatief wetgevingskader te creëren dat de bestaande nationale wetgeving aanvult, waarvan vorm en reikwijdte niet veranderen. De lidstaten houden de bevoegdheid en mogelijkheid om nationale stichtingsvormen te bewaren en te ontwikkelen.

1.7

Het EESC kan zich vinden in de keuze voor een verordening. Dat is het meest geschikte rechtsinstrument om de consistentie van het statuut in alle lidstaten te waarborgen en om het vertrouwen te vergroten, aangezien een verordening een uniforme en rechtstreekse toepassing van de regels vereist. De artikelen 47 en 48 over resp. samenwerking tussen toezichthoudende autoriteiten en met belastingdiensten moeten daartoe nog verder bijdragen.

1.8

Het EESC kan zich vinden in de kernpunten van het Commissievoorstel voor het SES, waarin is getracht een evenwicht te vinden tussen gebruiksvriendelijkheid wat betreft de oprichting van FE's, en betrouwbaarheid in termen van transparantie en verantwoordingsplicht.

1.9

Het voorstel omvat ook fiscale bepalingen. Die creëren echter geen nieuw regime, maar stellen FE's automatisch gelijk met nationale algemeen nut beogende instellingen. Naar dit gedeelte van het voorstel moet nog eens zorgvuldig worden gekeken, want dergelijke bepalingen mogen niet tot gevolg hebben dat de dringend gewenste goedkeuring van de ontwerpverordening in gevaar komt.

2.1

Op EU-niveau is het onmogelijk de regelingen waarbinnen algemeen nut beogende instellingen hun activiteiten in de Unie uitoefenen, te harmoniseren. Naar schatting bestaan er in de EU een vijftigtal wetten voor de oprichting en het functioneren van stichtingen. Verschillen tussen het burgerlijke en fiscale recht van de lidstaten maken het voor deze instellingen duur en lastig om grensoverschrijdend te opereren. Bovendien worden hun grensoverschrijdende activiteiten belemmerd door wettelijke, fiscale en administratieve barrières. Als gevolg daarvan is de grensoverschrijdende kanalisatie van middelen en steun ter bevordering van doelen van algemeen belang nog steeds zeer onderontwikkeld.

2.2

Teneinde deze problemen aan te pakken, heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een verordening om een nieuwe Europese rechtsvorm in het leven te roepen waarmee stichtingen zich binnen de interne markt gemakkelijker zouden moeten kunnen vestigen en activiteiten ontplooien. Deze rechtsvorm zal stichtingen in staat stellen particuliere middelen in de EU efficiënter over nationale grenzen heen te kanaliseren ter ondersteuning van doelen van algemeen belang. Dit zou ertoe moeten leiden dat er meer middelen beschikbaar komen om activiteiten van algemeen belang te financieren, hetgeen een positief effect zou moeten hebben op het algemeen welzijn van de Europese burgers en op de EU-economie als geheel.

2.3

In het voorstel worden de belangrijkste kenmerken van de FE, de oprichtingsmethoden en de regels voor de organisatie van FE's omschreven. Bovendien wordt voorzien in de mogelijkheid om een FE onder bepaalde voorwaarden weer om te zetten in een algemeen nut beogende instelling of te liquideren.

2.4

In de verordening worden minimale bevoegdheden vastgesteld voor de toezichthoudende autoriteiten van de lidstaten, zodat zij op efficiënte wijze toezicht kunnen houden op de activiteiten van de FE's die in hun lidstaat zijn ingeschreven. Ook zorgt de verordening ervoor dat de FE en haar donoren automatisch dezelfde fiscale voordelen genieten als die welke voor binnenlandse algemeen nut beogende instellingen gelden.

3.1

Het EESC heeft in eerdere adviezen erkend dat stichtingen belangrijke bijdragen leveren op velerlei terreinen, zoals mensenrechten, bescherming van minderheden, werkgelegenheid en sociale vooruitgang, bescherming van milieu en Europees erfgoed, en bevordering van wetenschappelijke en technische vooruitgang. Ze spelen ook een sleutelrol om de ambitieuze doelstellingen van de Europa 2020-strategie voor een slimme, duurzame en inclusieve groei te helpen verwezenlijken.

3.2

Mensen, goederen, diensten en kapitaal kunnen zich binnen de EU in de regel vrij tussen de lidstaten bewegen, wat meestal niet opgaat voor middelen en instrumenten voor doelen van algemeen belang. Daarom wordt de FE in het leven geroepen, een nieuwe facultatieve rechtspersoon die naast de huidige rechtspersonen van de lidstaten zal komen te staan.

3.3

Het EESC denkt dat er met het SES uniformere, dus gunstigere voorwaarden voor stichtingen in de hele EU zullen komen doordat in alle lidstaten gebruik zal kunnen worden gemaakt van één rechtsinstrument en gelijksoortige bestuursstructuren. Dit zal leiden tot meer rechtszekerheid en lagere kosten voor de naleving van wetgeving.

3.4

Het SES zal het voor stichtingen gemakkelijker maken hun kennis en middelen te bundelen en uit te breiden. Een herkenbare Europese rechtsvorm voor stichtingen zal ook grensoverschrijdende initiatieven aanmoedigen en giften aantrekken. Waarschijnlijk zal er in de economieën van de lidstaten meer geld beschikbaar komen voor belangrijke terreinen zoals onderwijs en onderzoek, sociale dienstverlening en gezondheidszorg, cultuur en milieubescherming.

3.5

Het EESC vindt het positief dat het Commissievoorstel alleen is gericht op algemeen nut beogende stichtingen. Het wijst erop dat de afbakening van "doel van algemeen belang" in artikel 5 geformuleerd is via een uitputtende lijst van de meest gebruikelijke doelen die in het merendeel van de lidstaten kunnen worden gevonden. Dit vergroot de rechtszekerheid over de vraag wat van algemeen nut is. Het kan echter zeer lastig blijken om deze lijst bij te werken, omdat zulks pas kan worden gedaan bij de eerste herziening van de verordening, zeven jaar na de inwerkingtreding ervan, bij unaniem besluit van de Raad en met instemming van het Europees Parlement.

3.6

De in de verordening opgenomen bewoordingen "dient het algemeen belang in ruime zin" zouden nader kunnen worden gepreciseerd. Aangegeven zou kunnen worden dat de FE één of meerdere identificeerbare doelen van algemeen nut moet kennen en het algemeen belang in ruime zin en/of van een gedeelte van de burgers moet dienen. Het EESC beveelt ook aan de volgende vragen in aanmerking te nemen om te bepalen of een instelling wel van algemeen nut is of dat beoogt te zijn:

3.7

Het EESC is ingenomen met een aantal andere belangrijke kenmerken van het SES die in het verordeningsvoorstel worden genoemd en die het in een eerder advies had aanbevolen, waaronder:

3.8

Met de verordening wordt beoogd om de implementatie van recente uitspraken van het Europees Hof van Justitie (2) te vergemakkelijken door te voorzien in de mogelijkheid aan FE's transnationale giften te doen en door FE's te behandelen als algemeen nut beogende stichtingen krachtens het plaatselijke fiscale recht. Wat de toepassing van fiscale wetgeving betreft, vindt het EESC dat FE's standaard de non-profitstatus zou moeten worden toegekend, met volledige inachtneming van de bevoegdheden en praktijken van de belastingautoriteiten van de lidstaten waar de FE's belastingplichtig zijn, t.a.v. het vaststellen van hun fiscale behandeling, overeenkomstig de van toepassing zijnde nationale belastingwetgeving. De lidstaten mogen FE's niet anders behandelen dan nationale algemeen nut beogende stichtingen - een dergelijke discriminatie zou in strijd zijn met het EU-Verdrag en de jurisprudentie van het Europees Hof - maar ze mogen zelf beslissen welk belastingregime ze laten gelden. Als ze meerdere belastingregelingen voor non-profitorganisaties kennen, dienen ze ook aan te geven aan welke daarvan ze FE's onderwerpen.

3.9

Tot slot zou in de verordening volledig rekening moeten worden gehouden met de aanbevelingen van de stichtingensector, om ervoor te zorgen dat het uiteindelijke rechtsinstrument enerzijds een echte Europese dimensie kent zonder overmatige verwijzingen naar nationale bepalingen en anderzijds alomvattend en duidelijk is zodat er maximaal gebruik van zal worden gemaakt.

4.1

Zoals uiteengezet in voornoemd EESC-advies, zijn de voornaamste voordelen van het SES viererlei: efficiëntie en vereenvoudiging, verantwoordingsplicht, economische voordelen, en voordelen voor burgers en beleid. Volgens het EESC zorgt de voorgestelde verordening voor een goed evenwicht tussen deze voordelen, hoewel een aantal voorstellen nog voor verbetering vatbaar is (zie onder).

4.2

Gewezen zij op de vertaling van enkele specifieke termen uit het voorstel, met name het concept public benefit, dat in sommige talen kan worden vertaald als "algemeen nut" of "algemeen belang" en wellicht verwijst naar een zeer specifiek type bestaande nationale rechtsvorm met een bijbehorende reeks rechten en vereisten. Dat zou vooral tot enige verwarring kunnen leiden over de vraag welke nationale algemeen nut beogende instellingen in een FE zouden mogen worden omgezet, tenzij dit duidelijk door de lidstaten wordt aangegeven.

4.3

Het EESC is van mening dat de lidstaten zouden moeten specificeren welke algemeen nut beogende instellingen en stichtingen in een FE zouden kunnen worden omgezet of zouden kunnen fuseren om een FE te vormen. Entiteiten zonder rechtspersoonlijkheid, zoals trusts, zouden per definitie niet daarvoor in aanmerking komen, maar wel stichtingen die doelen van algemeen belang dienen, waarvan in sommige lidstaten niet zelfstandig opererende fondsen deel uitmaken, alsook voor dat algemeen belang gevoede fondsen.

4.4

Het EESC vindt dat FE's die voor onbeperkte duur zijn opgericht - gelet op hun algemeen nut beogende karakter en fiscale status - hun jaarinkomsten binnen een redelijk tijdsbestek zouden moeten uitgeven (bijv. binnen vier jaar), waarbij zij de mogelijkheid zouden moeten hebben om een deel (bijv. één derde) van hun middelen te reserveren om de waarde van hun vermogen op peil te houden en/of te laten groeien. Dit zou niet moeten gelden voor FE's die voor beperkte duur zijn opgericht of voor zuivere bestedingsstichtingen (spend-down foundations).

4.5

Het EESC wijst erop dat de vereisten uit het Commissievoorstel inzake transparantie, met name wat externe controle betreft, strenger zijn voor FE's in verhouding tot de omvang van hun activa dan de bestaande vereisten voor nationale stichtingen in de EU. Dit kan geïnteresseerden ervan weerhouden FE's op te richten. Controlevereisten zouden alleen moeten gelden vanaf een bepaalde drempel (bijv. 150 000 euro) en/of een gemiddeld aantal van ten minste 50 werknemers. FE's met minder activa dan de voorgestelde drempel zouden beroep moeten kunnen doen op een onafhankelijke inspecteur i.p.v. een auditor. De praktijk leert namelijk dat acht lidstaten geen externe controles vereisen en dat in de lidstaten die dat wel doen, de drempels variëren van 15 000 euro (Estland) tot 2,5 miljoen euro (Polen) en 50 werknemers (3). Deze proportionele benadering van de controle van FE's betekent niet dat zij zich niet hoeven te houden aan de andere in de verordening geformuleerde bepalingen inzake transparantie en verantwoordingsplicht, zoals met name die m.b.t. regelmatige (jaarlijkse) openbare rapportage.

4.6

FE's zouden economische activiteiten moeten kunnen uitoefenen die met het nagestreefde doel van algemeen belang verband houden alsook "ongerelateerde economische activiteiten". Dat laatste begrip echter lijkt lastiger te definiëren. Wellicht zou het duidelijker zijn als FE's ongerelateerde economische activiteiten alleen indirect, via een andere juridische entiteit, zouden mogen uitoefenen.

4.7

Het EESC meent dat in de verordening voorschriften moeten worden geformuleerd op grond waarvan werknemers van de FE het recht krijgen om in situaties waarin de FE een groot aantal werknemers in verschillende lidstaten heeft, op het passende transnationale niveau te worden geïnformeerd en geraadpleegd:

4.8

In de ogen van het EESC creëert de verordening zoals nu voorgesteld de facto een aantal volledig nieuwe voorschriften voor vrijwilligers, terwijl er geen Europese status voor vrijwilligers en evenmin een Europese wettelijke definitie van vrijwilligers of hun rechten en plichten bestaat. Omdat zulke essentiële zaken ontbreken, vindt het EESC dat voor de informatie en raadpleging van vrijwilligers van FE's de van toepassing zijnde nationale wetgeving zou moeten gelden. De praktische regelingen voor de transnationale voorlichting en raadpleging van vrijwilligers zouden primair moeten worden vastgelegd in een overeenkomst tussen de bij de FE betrokken partijen. De bedoeling hiervan is om bestaande wetgeving inzake vrijwilligers en hun status niet te omzeilen en om de FE niet te complex en omslachtig te maken door vereisten te formuleren die in de praktijk toch nooit worden aangetroffen. Het EESC is ook van mening dat de rechten van vrijwilligers op informatie en raadpleging niet te vergelijken zijn met die van werknemers. Dat zou ongekende rechten en juridische complicaties creëren.

4.9

Het EESC is ermee ingenomen dat in het verordeningsvoorstel zijn eerdere aanbeveling is overgenomen om het toezicht op FE's over te laten aan daartoe aangewezen bevoegde autoriteiten in de lidstaten op basis van de gemeenschappelijk overeengekomen normen voor FE's m.b.t. registratie-, rapportage- en toezichtsvereisten die in de SES-verordening zijn vastgelegd. Waar zulke autoriteiten niet al bestaan, zouden bedrijfsregistratieautoriteiten die taak kunnen vervullen. Het EESC vindt dat het aan de lidstaten moet worden overgelaten om één of meerdere autoriteiten hiervoor aan te wijzen, naar gelang van de behoeften en wat gebruikelijk is.

4.10

Als de Europese wetgever de fiscale bepalingen in de uiteindelijke verordening wenst te behouden, dan adviseert het EESC om daarin terdege rekening te houden met de aanpak die betrokken uit de stichtingensector voorstaan. Daartoe zou bijvoorbeeld civiel recht (Commissieverordening) kunnen worden gecombineerd met fiscale vereisten die lidstaten essentieel vinden (zoals uitgave van de jaarinkomsten binnen een redelijk tijdsbestek).

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/61

1.1

Het voorstel van de Commissie voor een richtlijn tot handhaving van de richtlijn inzake de detachering van werknemers is één van de voorstellen die enerzijds bedoeld zijn om de regelgeving voor detachering van werknemers aan te scherpen en anderzijds om de bestaande wetgeving voor het recht om collectief actie te ondernemen in grensoverschrijdende gevallen te codificeren. Deze voorstellen zijn een reactie op het debat naar aanleiding van vier arresten van het Hof van Justitie (Viking-Line, Laval, Rüffert en Luxembourg) over het evenwicht tussen sociale rechten en economische vrijheden.

1.2

In twee adviezen heeft het EESC gepleit voor aanscherping van de regelgeving voor detachering van werknemers, onder andere door de bepalingen van de desbetreffende richtlijn te verduidelijken en te verbeteren, en door de samenwerking tussen de overheden van de lidstaten uit te breiden. Het EESC is ingenomen met het voorstel van de Commissie voor een handhavingsrichtlijn, maar benadrukt ook het belang van de te garanderen bescherming van gedetacheerde werknemers, de inachtneming van de verschillende arbeidsmarktmodellen in de lidstaten en het tegengaan van sociale dumping en oneerlijke concurrentie. Volgens het EESC zou de EU meer aandacht moeten schenken aan de sociale aspecten.

1.3

Het Comité is ingenomen met het streven naar handhaving van de bestaande richtlijn, waarbij de klemtoon wordt gelegd op betere tenuitvoerlegging en doeltreffende bestuurlijke samenwerking tussen de lidstaten. De oorspronkelijke richtlijn is cruciaal voor de totstandbrenging van een klimaat waarin alle dienstverleners (ook die uit andere lidstaten) eerlijk kunnen concurreren doordat alle spelers gelijke kansen krijgen en er rechtszekerheid is voor verleners én afnemers van diensten en voor het verrichten van diensten gedetacheerde werknemers.

1.4

Het EESC vindt het belangrijk dat het voorstel niet alleen de bescherming van gedetacheerde werknemers garandeert en rekening houdt met de verschillende arbeidsmarktmodellen in de lidstaten, maar ook de mogelijkheden voor grensoverschrijdende handel vergroot door m.n. onnodige administratieve kosten te vermijden.

1.5

Van belang is dat bij nationale wetten en in cao's gelijke minimale arbeidsvoorwaarden worden vastgelegd om te bevorderen dat diensten grensoverschrijdend worden verleend in een sfeer van eerlijke concurrentie

1.6

De in artikel 3, lid 1, genoemde elementen moeten niet als een volledige lijst worden beschouwd, maar als deel van een algehele beoordeling, waarbij met alle relevante factoren rekening moet worden gehouden.

1.7

De richtlijn moet ervoor zorgen dat de autonomie van de sociale partners en de rol die zij vervullen in de diverse arbeidsmarktmodellen, meer geëerbiedigd worden. Het EESC herinnert de lidstaten eraan dat zij verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van effectieve controles en vindt het zeer belangrijk dat de lijst met maatregelen na drie jaar opnieuw wordt bekeken.

1.8

Ter bescherming van de rechten van de werknemers zouden de lidstaten de buitenlandse dienstverleners moeten kunnen verplichten om een contactpersoon aan te wijzen die bevoegd is om namens de onderneming onderhandelingen te voeren. Arikel 11, lid 3, moet zo worden geformuleerd dat vak- en andere organisaties in ontvangende landen de rechten van gedetacheerde werknemers kunnen verdedigen overeenkomstig nationale praktijken.

1.9

Het voorstel voor hoofdelijke aansprakelijkheid bij onderaanneming is cruciaal in de voorgestelde richtlijn. In sectoren waar onderaanneming het meest voorkomt, biedt het de werknemers bescherming en de werkgevers zekerheid wat hun aansprakelijkheid betreft. Het Comité benadrukt dat het voorstel de bestaande nationale regelingen voor hoofdelijke aansprakelijkheid dan wel moet respecteren. Het EESC beveelt lidstaten die dergelijke regelingen niet kennen nadrukkelijk aan om deze in te voeren na overleg met de sociale partners. De Commissie wordt ertoe opgeroepen om samen met de sociale partners een nauwkeurigere definitie van gepaste zorgvuldigheid te formuleren, zoals dat in sommige lidstaten is gedaan. Het concept van gepaste zorgvuldigheid betekent volgens het Comité, zonder afbreuk te doen aan de sociale dialoog op nationaal niveau, dat bedrijven die hun onderaannemers toereikend controleren niet aansprakelijk zijn.

2.1

Het voorstel van de Commissie voor een richtlijn tot handhaving van de richtlijn inzake detachering van werknemers maakt deel uit van een pakket voorstellen. Tegelijk met de handhavingsrichtlijn heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een verordening die de bestaande wetgeving betreffende het recht om collectief actie te ondernemen in grensoverschrijdende situaties codificeert (1). De Commissie stelt dat beide voorstellen meer en betere banen moeten opleveren en het EU-concurrentievermogen moeten verbeteren door de interne markt aan te passen en te verbeteren, zonder de rechten van de werknemers aan te tasten.

2.2

Het voorstel van de Commissie voor de handhavingsrichtlijn omvat onder meer het volgende:

3.1

Hoewel het aantal gedetacheerde werknemers een fractie is van het totale personeelsbestand in de EU, zijn er in bepaalde lidstaten veel gedetacheerde werknemers en wordt detachering een steeds alledaagser verschijnsel, aldus de Commissie. Betrouwbare gegevens ontbreken, maar elk jaar wordt naar schatting een miljoen werknemers gedetacheerd. Dat is een heel klein deel van het totale personeelsbestand, zelfs minder dan één procent. Wel gaat het hier om ongeveer 20 procent van de grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit. De landen met de meeste gedetacheerde werknemers zijn Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, België en Polen.

3.2

Het voorstel van de Commissie komt er na een fel debat naar aanleiding van vier arresten van het Hof van Justitie (Viking-Line, Laval, Rüffert en Luxembourg) over het evenwicht tussen sociale rechten en economische vrijheden. In oktober 2008 nam het Europees Parlement een resolutie aan in reactie op de arresten van het Hof. Op verzoek van de Commissie en het Franse voorzitterschap (tweede semester 2008) hebben de Europese sociale partners gezamenlijk een analyse uitgevoerd van de arresten van het Hof.

3.3

Deze kwesties kwamen ook aan bod in het rapport van Mario Monti over "Een nieuwe strategie voor de eengemaakte markt" (2010). In dit verslag werd aanbevolen om de toepassing van het stakingsrecht te waarborgen en te verduidelijken, en om een mechanisme in te voeren voor het informeel oplossen van arbeidsgeschillen in verband met de toepassing van de richtlijn.

3.4

Het EESC behandelde de kwestie van de arresten van het Hof van Justitie over de detachering van werknemers in twee adviezen: De sociale dimensie van de interne markt  (2) en Akte voor de interne markt: Twaalf hefbomen voor het stimuleren van de groei en het versterken van het vertrouwen"Samen werk maken van een nieuwe groei" (3).

In zijn adviezen bepleitte het EESC het volgende:

4.1

Het EESC stelt vast dat de Commissie met een voorstel voor een richtlijn komt die een betere uitvoering van de detacheringsrichtlijn beoogt door de arbeidsvoorwaarden voor gedetacheerde werknemers te verduidelijken en het voor de bevoegde instanties in de lidstaten, alsook voor bedrijven en werknemers, gemakkelijker te maken om informatie uit te wisselen en samen te werken. Het EESC vindt het belangrijk dat het voorstel de bescherming van gedetacheerde werknemers garandeert, rekening houdt met de verschillende arbeidsmarktmodellen in de lidstaten, sociale dumping en oneerlijke concurrentie effectief bestrijdt en ook de mogelijkheden voor grensoverschrijdende handel vergroot door het vermijden van bijv. onnodige administratieve kosten. Van belang is dat bij nationale wetten en in cao's gelijke minimale arbeidsvoorwaarden worden vastgelegd om te bevorderen dat diensten grensoverschrijdend worden verleend in een sfeer van eerlijke concurrentie.

4.2

Het EESC acht rechtszekerheid van het hoogste belang; het stelt vast dat er sprake is van rechtsonzekerheid voor buitenlandse werknemers die door uitzendbureaus worden gedetacheerd. Deze werknemers vallen onder de richtlijn voor detachering van werknemers en de richtlijn inzake uitzendwerk. Om aan deze ambiguïteit een einde te maken, stelt het EESC voor om de handhavingsrichtlijn te laten bepalen dat tijdelijke werknemers onder de eerstgenoemde richtlijn vallen, tenzij er gunstiger arbeidsvoorwaarden worden overeengekomen op grond van artikel 5, lid 3, van de richtlijn inzake uitzendwerk.

4.3

Het Comité is van mening dat grensoverschrijdende dienstverlening van groot belang is voor de ontwikkeling van de interne markt. Om een politiek draagvlak voor de EU te creëren en de solidariteit binnen de Unie te vergroten, moet de EU meer belang hechten aan de sociale aspecten van haar beleid. Om het potentieel van de interne markt volledig te benutten, moet de EU de sociale dimensie versterken. Het voorstel voor een richtlijn is een stap in de goede richting, maar naar het oordeel van het Comité ontoereikend. Daartoe is verdere verduidelijking en versterking van het voorstel geboden.

4.4

Het EESC staat achter het voornemen in artikel 3, lid 1, van de richtlijn om de kwestie van de zgn. brievenbusondernemingen aan te pakken, d.w.z. ondernemingen die in het land van vestiging geen feitelijke activiteit uitoefenen, maar uitsluitend bestaan om verplichtingen in het ontvangende land te vermijden. Ter wille van de duidelijkheid, rechtszekerheid en overeenstemming met artikel 3, lid 2, moet de beoordeling of een onderneming daadwerkelijk wezenlijke activiteiten in het land van vestiging uitvoert, plaatsvinden aan de hand van een algemene beoordeling waarin relevante factoren zijn opgenomen. Dit betekent ook dat de lijst niet als uitputtend moet worden beschouwd.

4.5

Artikel 3, lid 2, van het voorstel voor een richtlijn beoogt te verduidelijken wanneer een werknemer tijdelijk in een andere lidstaat zijn of haar werk verricht. Het verschil tussen tijdelijk en vast werk in het ontvangende land is heel belangrijk omdat dat bepaalt welke arbeidswetgeving van toepassing is en of er wel sprake is van detachering. Het EESC is ingenomen met de verduidelijkingen in het voorstel, met name de verwijzing naar de behoefte aan een algemene objectieve beoordeling.

4.6

Het EESC juicht de nieuwe regels betreffende informatie toe, maar meent dat artikel 5, lid 4, ook moet vermelden dat de autonomie van sociale partners volstrekt in acht wordt genomen, alsook de rol die zij vervullen in de diverse arbeidsmarktmodellen. Ook moet gewaarborgd worden dat de administratieve last van de financiering, zoals vertalingen, niet op de sociale partners wordt afgewenteld. Initiatieven van de sociale partners in de sector om informatie te verspreiden verdienen steun.

4.7

Het is belangrijk dat in geval van controles (artikel 7) de overheden van het ontvangende land de algehele verantwoordelijkheid dragen voor het in kaart brengen van misbruik indien een werknemer uit een ander land tijdelijk gedetacheerd is, en dat de overheden in het land van herkomst samenwerken met die in het ontvangende land. Het zou ook mogelijk moeten zijn om deze controles uit te voeren op verzoek van de overheden in het ontvangende land en niet uitsluitend op verzoek van de overheden van het land waar de onderneming gevestigd is.

4.8

Krachtens artikel 9, lid 1, sub d) mogen lidstaten een buitenlandse dienstverlener de verplichting opleggen om een contactpersoon aan te wijzen om, zo nodig, namens de werkgever met de relevante sociale partners in de lidstaat van detachering te onderhandelen, overeenkomstig de nationale wetgeving en gebruiken. In sommige landen kan het voldoende zijn om een contactpersoon aan te wijzen, omdat de overheden toezien op de naleving van wetten en regels. In andere landen, met andere arbeidsmarktmodellen, moeten contactpersonen de bevoegdheid hebben om de onderneming te vertegenwoordigen ten overstaan van overheden en vakbonden. Daarom moet in de richtlijn rekening worden gehouden met verschillende arbeidsmarktmodellen. Artikel 11, lid 5, sub b) zou een vereiste moeten omvatten om informatie te verschaffen over socialezekerheidsbijdragen en belastingen en de plaats waar deze afgedragen zijn.

4.9

Artikel 11, lid 3, stelt dat lidstaten ervoor moeten zorgen dat vakbonden en andere organisaties die er een rechtmatig belang bij hebben dat de richtlijn wordt nageleefd, namens gedetacheerde werknemers of werkgevers gerechtelijke of administratieve procedures kunnen aanspannen. Het artikel moet zo worden geformuleerd dat vak- en andere organisaties in ontvangende landen de rechten van gedetacheerde werknemers kunnen verdedigen overeenkomstig nationale praktijken.

4.10

Het voorstel voor hoofdelijke aansprakelijkheid bij onderaanneming is cruciaal in de voorgestelde richtlijn. In sectoren waar onderaanneming het meest voorkomt, biedt het de werknemers bescherming en de werkgevers zekerheid wat hun aansprakelijkheid betreft. Het Comité benadrukt dat het voorstel de bestaande nationale regelingen voor hoofdelijke aansprakelijkheid dan wel moet respecteren. Het EESC beveelt lidstaten die dergelijke regelingen niet kennen nadrukkelijk aan om deze in te voeren na overleg met de sociale partners. De Commissie wordt ertoe opgeroepen om samen met de sociale partners een nauwkeurigere definitie van gepaste zorgvuldigheid te formuleren, zoals dat in sommige lidstaten is gedaan. Het concept van gepaste zorgvuldigheid betekent volgens het Comité, zonder afbreuk te doen aan de sociale dialoog op nationaal niveau, dat bedrijven die hun onderaannemers toereikend controleren niet aansprakelijk zijn.

15.11.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 351/65

1.1

Het Comité kan zich vinden in het voorgestelde actieplan. Het doelt daarbij vooral op de geïntegreerde aanpak: bestaande hinderpalen in kaart brengen en uit de weg ruimen alsmede stimulansen bevorderen om positieve ontwikkelingen in gang te zetten.

1.2

Een algemeen geldende definitie van eco-innovatie kan niet worden gegeven, omdat er binnen de samenleving (en tussen verschillende culturen) zeer uiteenlopende opvattingen bestaan over de inhoud van de begrippen "innovatief" en "vooruitstrevend". De Commissie zou daarom zo duidelijk mogelijke kwalitatieve of als het kan zelfs kwantitatieve gunningscriteria moeten vastleggen voor de gebieden waarop zij actief wil worden.

1.3

Ondernemingen die van het toekomstige actieplan willen profiteren, zouden moeten worden verplicht om in een kleine aanvullende studie kort te beschrijven wat zij als grootste hindernissen beschouwen voor het gebruik en de marktintroductie van hun technologieën.

1.4

De door de Unie gesteunde eco-innovaties moeten tijdens de gehele levenscyclus worden gekenmerkt door een efficiënt gebruik van hulpbronnen, respect voor fair trade en oog voor duurzaamheid. Verder moet de innovatiesteun worden gekoppeld aan de criteria van de duurzaamheidsstrategie van de EU.

1.5

Daarnaast moet bijzondere aandacht worden geschonken aan zog. kleine, adequate milieutechnologie. Reeds in zijn advies over "Feiten en mogelijkheden voor adequate milieutechnologie in de toetredingslanden"  (1) wees het Comité erop dat er vaak alternatieven voor grootschalige centrale oplossingen bestaan of dat deze ontwikkeld moeten worden. Adequate, decentrale en kleinschalige technische oplossingen stroken evenwel vaak niet met de belangen van onderzoeksinstellingen en beleggers. Er valt namelijk weinig of geen geld mee te verdienen, omdat zij, hoe doeltreffend ook, zo goedkoop zijn. De Commissie zou er daarom goed aan doen om de aanbevelingen uit genoemd advies in het actieplan te verwerken.

1.6

Regelmatig zou moeten worden onderzocht of de bestaande richtlijnen en verordeningen, maar ook de steuncriteria van de structuurfondsen en het GLB, aan de nieuwe milieutechnologische innovaties dienen te worden aangepast.

1.7

Tevens moet de Commissie eindelijk de lijst met milieuonvriendelijke subsidies opstellen en deze geleidelijk afschaffen. Het biedt geen soelaas meer om veel geld in eco-innovaties te pompen en tegelijkertijd zelf door een verkeerd steunbeleid tot aantasting van het milieu bij te dragen.

2.1

Zoals bekend, werden er voor de tenuitvoerlegging en concretisering van de Europa 2020-strategie (het huidige instrument van de Commissie voor de planning en uitvoering van het beleid) zeven vlaggenschipinitiatieven opgestart, te weten:

2.2

Het is de bedoeling dat het actieplan eco-innovatie een van de programma's zal zijn die het initiatief "Innovatie-Unie" ingrijpend beïnvloedt, al zal het ook doorwerken in andere initiatieven zoals "Efficiënt gebruik van hulpbronnen in Europa" en de "Agenda voor nieuwe vaardigheden en banen".

2.3

De Commissie wijst erop dat d.m.v. milieubeschermingstechnologieën snel groeiende markten kunnen worden ontsloten en veel banen gecreëerd kunnen worden.

2.4

Het actieplan bouwt voort op het oude "Actieplan inzake Milieutechnologieën (ETAP)" uit 2004. Het is niet alleen gericht op klassieke O&O-activiteiten op het gebied van nieuwe “groene” technieken en technologieën, maar veeleer bedoeld als een maatregelenpakket, opgebouwd rond het alomvattende concept eco-innovatie, waarin ook wordt bekeken waar de hinderpalen en stimulansen voor het gebruik van nieuwe technologieën liggen en hoe deze uit de weg geruimd resp. ondersteund kunnen worden.

2.5

Het Commissiedocument bevat in dit verband interessante enquêtegegevens, die een beeld geven van genoemde hinderpalen en stimulansen en deze in zekere mate kwantificeren.

2.6