4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/1

—

Het EESC dringt bij de EU-instellingen en de lidstaten aan op een hernieuwde politieke verbintenis om samen met alle relevante partijen (Europees Parlement, Comité van de Regio's, het EESC zelf, nationale parlementen, lokale en regionale overheden, de sociale partners, het maatschappelijk middenveld, nationale SER's of aanverwante organisaties, steden en alle andere vormen van lokaal bestuur) de Europa 2020-strategie toe te passen.

—

Het EESC neemt het op zich om in Europa, voortbordurend op de werkzaamheden die al met de nationale SER's en aanverwante organisaties en nationale vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties zijn verricht, voor al die organisaties een contactpunt en een platform te worden, waardoor zij worden geholpen om vorderingen te maken met hun eigen inspanningen om de Europa 2020-strategie toe te passen.

—

Het EESC is van mening dat de EU een langetermijnvisie moet ontwikkelen op het uiteindelijke doel van de inzet van belanghebbenden. De EU moet daar geleidelijk naartoe werken.

—

Op de korte termijn zou met een aantal geringe veranderingen aanzienlijke vooruitgang kunnen worden geboekt. Zo is het met name hoog tijd voor de lidstaten om het tijdschema en de te volgen procedures opnieuw te bekijken, met als doel te bewerkstelligen dat alle belanghebbenden zich hier echt voor kunnen inzetten en medeverantwoordelijkheid gaan dragen voor de toepassing van de Europa 2020-strategie.

2.1

Het toekomstige Cypriotische EU-voorzitterschap heeft het EESC op 18 april 2012 om een advies over "Meer participatieprocessen en betrokkenheid van lokale overheden, ngo's en de sociale partners bij de toepassing van de Europa 2020-strategie" gevraagd, omdat het van plan is om hiervan tijdens dit EU-voorzitterschap en voor de komende informele EPSCO-Raad (juli 2012) een prioriteit te maken.

Het Europees semester gaat inmiddels zijn derde jaar in: een goed tijdstip om stil te staan bij participatieprocessen in de Europa 2020-strategie en na te denken over mogelijkheden om die verder te ontwikkelen.

2.2

De Europa 2020-stuurgroep van het EESC houdt zich bezig met het toezicht op de werkzaamheden en streeft ernaar om nationale SER's en aanverwante organisaties in de lidstaten bijeen te brengen, zodat zij ervaring kunnen uitwisselen aangaande methoden om verbetering te brengen in de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie.

2.3

Er is inmiddels volledige erkenning voor de rol die het EESC in de Europa 2020-strategie speelt (1). Het EESC wil zijn aanbevelingen voor manieren om de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie en het Europees semester te verbeteren, graag met anderen delen.

3.1

De EU en de burgers van Europa gaan gebukt onder een ernstige economische en financiële crisis. De gevolgen daarvan voor de hele EU en al haar burgers zijn ernstig. Veel lidstaten hebben uiterst benarde situaties gekend, alsook toenemende werkloosheid waarvan het einde nog niet in zicht is. Daarom is de Europa 2020-strategie belangrijker dan ooit: daarop heeft het EESC de afgelopen drie jaar al in tal van adviezen gewezen. Immers, wat deze strategie te bieden heeft, is een alomvattende hervormingsagenda voor duurzame groei en een veerkrachtigere EU.

3.2

De Europa 2020-strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei is bij uitstek geschikt om op de belangrijkste beleidsgebieden van de EU en van de lidstaten groeidoelstellingen te verwezenlijken. De draagwijdte ervan is zeer groot, met als algemene ambitie om slimme, duurzame en inclusieve groei te bevorderen. Deze strategie heeft gevolgen voor innovatie en O&O, de klimaatverandering, energie, werkloosheid, industriebeleid, sociale en territoriale samenhang, armoede, cohesiebeleid, om maar een paar voorbeelden te noemen.

3.3

Doel van de voor de Europa 2020-strategie gekozen governance is Europese, nationale en gedeelde bevoegdheden in een meerlagig bestuurssysteem onder te brengen. Zo wint de verdieping van de Europese integratie aan legitimiteit. Een verschil met de strategie van Lissabon is dat er voor de Europa 2020-strategie onderling verweven vlaggenschipinitiatieven zijn vastgelegd. Door die vlaggenschipinitiatieven wordt de aandacht toegespitst op en steun gegeven aan belangrijke themagebieden, prioriteiten, hoofddoelstellingen en een systeem voor krachtiger en strak toezicht, met de mogelijkheid dat een kritische evaluatie wordt gemaakt van ontwikkelingen (of het ontbreken daarvan) in de lidstaten.

3.4

De verslaggevingsregeling van de Europa 2020-strategie is ook anders dan die van de strategie van Lissabon. Deze nieuwe regeling is niet alleen erg geconcentreerd, maar nu ook aangepast aan de procedures van de nieuwe en verbeterde stelsels van economische governance. Het gevolg daarvan is o.m. dat het stabiliteits- en convergentieprogramma en de nationale hervormingsprogramma's op hetzelfde tijdstip aan de Commissie moeten worden voorgelegd. Daardoor ontstaat een vollediger overzicht van de stand van zaken in de lidstaten en van de koers die de lidstaten nog willen gaan varen.

3.5

In de tekst van de Europa 2020-strategie zelf wordt voor het eerst gewezen op de behoefte aan meer "ownership". Daaraan is toegevoegd dat "… de bijdrage van nationale en regionale belanghebbenden en van de sociale partners (te dien einde ook) moet worden vergroot." Vervolgens wordt uitdrukkelijk toegezegd dat het EESC en het Comité van de Regio's er nauwer bij zullen moeten worden betrokken. Er is al eerder gehamerd op deze behoefte aan participatieprocessen. Dit gebeurde met name in de Conclusies van de Europese Raad van maart 2010 en in de door de Commissie uitgevaardigde handleiding voor het opstellen, toepassen en monitoren van nationale hervormingsprogramma's in het kader van de Europa 2020-strategie. In deze handleiding wordt nog eens benadrukt dat het belangrijk wordt om nationale parlementen, de sociale partners, regio's en andere belanghebbenden bij de voorbereiding van de nationale hervormingsprogramma's te betrekken, zodat het draagvlak voor deze strategie wordt vergroot.

4.1

In dit derde jaar van de Europa 2020-strategie zijn veel lidstaten duidelijk bereid om de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties bij het Europees semester te betrekken en laten zij die partijen een rol spelen in hun nationale processen. Hoe dit in praktijk wordt gebracht, is echter ongelijk, met een variërende inzet en zelfs als die inzet er is, worden de partners daar niet altijd in gelijke mate écht bij betrokken. Veel lidstaten houden hun partners wel op de hoogte en vragen hen wel om advies, maar meestal gebeurt dit niet erg doelgericht: voor degenen die hier deel aan hebben, komt het hele proces vaak over als onsamenhangend en stuurloos. Zo is door het EESC en anderen gewezen op het probleem van de wel heel erg strakke termijnen, waardoor er in feite niet echt tijd is voor een behoorlijke discussie met de sociale partners, maatschappelijke organisaties of regionale en nationale parlementen. Dit probleem speelt niet alleen op het niveau van de lidstaten: veel organisaties in EU-verband hebben aangedrongen op verbetering van de werkwijze en governance van het Europees semester, maar ook van het toezicht op de toepassing van de Europa 2020-strategie. Het Europees Parlement heeft beleidsaanbevelingen gedaan om zijn eigen rol en mogelijke bijdrage beter af te bakenen (2) en het Comité van de Regio's zal binnenkort zijn eigen richtsnoeren uitvaardigen.

4.2

Door de oprichting in het EESC van de Europa 2020-stuurgroep kon focus worden gegeven aan de werkzaamheden van het EESC op dit gebied: in plaats van de Europa 2020-strategie stukje bij beetje te benaderen, is er nu een stuurgroep met overzicht. Dat overzicht bestrijkt alles wat de Europa 2020-strategie betreft, net zo goed als alle daaraan gekoppelde voorstellen. Vertegenwoordigers van de Commissie en andere partijen nemen aan alle vergaderingen van de stuurgroep deel. Ter versterking van de nationale banden nodigt de stuurgroep regelmatig in belangrijke stadia van het Europees semester de nationale SER's en soortgelijke organen uit en organiseert zij samen met nationale organisaties van het maatschappelijk middenveld lokale Europa 2020-evenementen. Deze activiteiten moeten geïntensiveerd en uitgebreid worden.

4.3

De rol die het EESC heeft gespeeld in het bijeen brengen van de nationale SER's en soortgelijke organen, óók buiten het Europees semester en de Europa 2020-strategie om, is ook nuttig gebleken voor onze en hun analyse en begrip van de situatie overal in de EU en voor de onderbouwing van de voorstellen van het EESC en de nationale SER's.

5.1

Het staat wel vast dat een verbetering en uitbreiding van de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie met het oog op een optimalisering van de impact van het Europees semester niet alleen goed zal zijn voor die strategie zelf, maar uiteindelijk ook voor het welzijn van de burgers.

5.2.

In de EU en de lidstaten wordt vaak gewezen op het nut van participatieprocessen en de betrokkenheid van maatschappelijke organisaties. De sociale partners en het grote publiek kunnen inderdaad gebruik maken van verschillende voorhanden zijnde processen en systemen. Het zou goed zijn na te gaan waarom dit zo belangrijk is en welke voordelen een goed werkend systeem dat voor meer participatie zorgt, kan hebben. De sociale partners en maatschappelijke organisaties proactief inspraak geven, kan het volgende opleveren:

6.1

Als het EESC de participatieprocessen in ogenschouw neemt die tot dusverre in EU-verband en in de lidstaten zijn toegepast, dan is zijn conclusie dat er nog veel werk aan de winkel is. Deze participatieprocessen kunnen worden omgebouwd tot een systeem dat echt uitmondt in een solide samenwerking tussen de EU-instellingen, nationale regeringen, de sociale partners, maatschappelijke organisaties, nationale en regionale parlementen en andere belanghebbenden. Om dit doel te bereiken, zijn tot op grote hoogte doelgerichte en in overleg tot stand gekomen inspanningen en vooral veel tijd nodig. Toch is het EESC ervan overtuigd dat dergelijke systemen moeten worden ingevoerd met behulp van een geleidelijk op te bouwen strategisch en veellagig samenwerkingsproces. Tegelijkertijd zouden nu al eenvoudige maatregelen moeten worden genomen die op de korte termijn verbeteringen opleveren.

6.2

Waar het vooral op aan komt, is dat het EESC bij alle EU-instellingen en lidstaten aandringt op de hernieuwing van hun politieke verbintenis om de sociale partners, maatschappelijke organisaties, nationale parlementen, regionale en lokale overheden en alle andere belanghebbenden regelmatiger en stelselmatiger inspraak te geven. Daarbij moet erop worden toegezien dat een en ander zoveel mogelijk gebeurt in het kader van de solide, houdbare en duurzame participatieprocessen van de Europa 2020-strategie. In het Verdrag van Lissabon staat dat maatschappelijke organisaties moeten worden geraadpleegd over de besluitvorming in EU-verband. Om hun "ownership" van de Europa 2020-strategie en het Europese project en hun inzet daarvoor te vergroten, zouden de lidstaten zich ook aan die stelregel moeten houden, d.w.z. dat ook zij de SER's en aanverwante organisaties zo vaak mogelijk zouden moeten raadplegen.

7.1

Voor de rol die het zelf speelt, is van doorslaggevend belang dat het EESC zich blijft richten op alle onderdelen van de Europa 2020-strategie en dat het zich daarvoor strategisch blijft inzetten. Dan behoudt het EESC zijn vermogen om de mogelijke synergieën te ontwaren die de Europa 2020-strategie en de diverse onderdelen ervan genereren.

7.2

De werkzaamheden van zijn Europa 2020-stuurgroep moeten worden voortgezet en verder ontwikkeld. De focus van de Europa 2020-stuurgroep moet op die strategie en de gevolgen ervan voor de gewone burger blijven liggen. Ook moet de Europa 2020-stuurgroep zich blijven richten op de interne communicatie met leden van het EESC die zelf geen lid zijn van de stuurgroep: op die manier komen de inzichten en bevindingen van de stuurgroep alle leden van het EESC ten goede.

7.3

Het EESC heeft al zeer goede resultaten bereikt met zijn streven om geleidelijk toe te werken naar de coördinatie van de werkzaamheden van de nationale SER's (waar die bestaan) en van de banden die deze onderling aanknopen, maar het kan nog beter. Voor veel van deze organisaties - en hun leden! - is ook nationaal een rol weggelegd in de Europa 2020-strategie. Om de betrokkenheid bij die strategie te vergroten, kan veel voordeel worden verwacht van eenvoudige maatregelen op de korte termijn. Het EESC is ervan overtuigd de aangewezen instantie te zijn om in Europa voor de nationale SER's en aanverwante organisaties als contactpunt te dienen, met vooral als doel om die organisaties te helpen bij hun eigen inspanningen om de Europa 2020-strategie in praktijk te brengen. Het EESC verbindt zich hiertoe en is er klaar voor om dit proces ter versterking van de contacten en de samenwerking te beginnen door zo spoedig mogelijk de nationale SER's bij een evenement te betrekken dat de Europa 2020-strategie als thema heeft.

8.1

Het EESC staat zonder meer achter het voornemen van het Cypriotische EU-voorzitterschap om zich vooral op de consolidering van de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie te richten en de informele EPSCO voor een deel aan dit onderwerp te wijden. Hiermee wordt aan de lidstaten en de Commissie een krachtige aanzet gegeven om grondig te gaan nadenken over de vraag hoe zij wat zij al doen, beter kunnen gaan doen.

8.2

Het EESC vraagt alle lidstaten om te verduidelijken welke overheidsinstanties in hun land verantwoordelijk zijn voor welke maatregelen uit de Europa 2020-strategie en welke betrekkingen de instanties die verantwoordelijk zijn voor de coördinatie en monitoring van de nationale hervormingsprogramma's met de instanties onderhouden die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering daarvan. Enige duidelijkheid op dit gebied volstaat om ervoor te zorgen dat contact kan worden opgenomen met de juiste organisatie, zodat doeltreffender kan worden gewerkt.

8.3

Volledige transparantie over het soort participatie dat er is in iedere lidstaat en beschrijvingen van de procedures en instrumenten die de lidstaten willen gaan toepassen, zullen voor iedereen duidelijkheid scheppen over wat, waarom en hoe.

8.4

De Commissie en de lidstaten moeten dringend het tijdschema voor de verschillende maatregelen van het Europees semester herzien. Nagenoeg alle belanghebbende partijen wijzen steeds weer op het tijdgebrek in de huidige structuren waardoor weloverwogen reacties of echte discussies onmogelijk zijn. Daarom is het hoog tijd voor de lidstaten om de termijnen die zij momenteel hanteren, nog eens te bekijken en na te gaan hoe deze redelijker kunnen worden gemaakt.

8.5

Het EESC moedigt de regionale en lokale overheden aan om hun betrokkenheid bij de toepassing van de Europa 2020-strategie, niet alleen binnen hun eigen nationale kader maar ook rechtstreeks in EU-verband, te vergroten. Het door het Comité van de Regio's opgerichte monitoringplatform voor de Europa 2020-strategie is een uitstekend middel om die doelstelling te verwezenlijken. Volgens het EESC moet die grotere betrokkenheid de steun krijgen van de nationale overheden. De inzichten die lokale en regionale overheden hebben in alles wat met lokale ontwikkeling en mogelijke toepassingen te maken heeft, maken onlosmakelijk deel uit van wat tot stand moet worden gebracht om ervoor te zorgen dat de mogelijkheden van de Europa 2020-strategie ten volle worden benut.

9.1

Er worden nu al erg nuttige modellen toegepast waarmee een stevige basis is gelegd voor een voortdurende dialoog. De door de Raad van Europa gelanceerde Gedragscode voor civiele participatie bij besluitvormingsprocessen  (3) biedt een uitstekend kader en een reeks beginselen voor dit werk die kunnen worden toegepast op de Europa 2020-strategie. Door een dergelijke reeks van beginselen te gebruiken, kunnen de EU en de lidstaten langzamerhand gaan toewerken van een vorm van inspraak die voornamelijk neerkomt op het verschaffen van informatie, via open raadpleging en een dialoog die tot stand komt tussen de deelnemers, naar echte samenwerking – de vier hoofdstadia die voor het participatieproces van deze gedragscode moeten worden doorlopen. Het EESC denkt dat het met de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie geleidelijk die kant op moet gaan. Verder reikt deze gedragscode enkele erg nuttig instrumenten aan die kunnen worden toegepast op de participatieprocessen van de Europa 2020-strategie.

9.2

Het maatschappelijk middenveld van de lidstaten zou tijdens de hele duur van het Europees semester inspraak moeten worden gegeven. Belangrijk wat de fase betreft waarin programma's worden opgezet, zijn de nationale hervormingsprogramma's. Die programma's zouden in de lidstaten moeten worden uitgewerkt op grond van een brede en op meer samenwerking berustende dialoog met de sociale partners en maatschappelijke organisaties. Immers, die laatste bieden niet alleen vakkennis als het gaat om de vastlegging van doelstellingen en de opzet van programma's en strategieën op gebieden als werkgelegenheid, onderwijs en maatschappelijke integratie, maar zijn ook onontbeerlijk voor de toepassing van die strategieën.

9.3

Een ander belangrijk onderdeel van het Europees semester bestaat in de openbaarmaking en herziening van landenspecifieke aanbevelingen. De sociale partners en maatschappelijke organisaties van Europa moeten over die landenspecifieke aanbevelingen voor iedere lidstaat worden geïnformeerd en geraadpleegd. Daarbij komt het aan op de timing: maatschappelijke organisaties moeten al in een vroeg stadium worden betrokken bij de uitwerking van toekomstige vooruitzichten voor de volgende cycli.

9.4

Het EESC heeft al in eerdere adviezen gepleit voor benchmarking als middel om de vorderingen te meten die met de Europa 2020-strategie worden gemaakt: de nationale SER of aanverwante organisatie maakt zelf een analyse en stelt eigen criteria vast om prioriteiten te stellen, en maakt daarvoor gebruik van statistieken die vrij toegankelijk zijn op de website van Eurostat. Er zijn SER's die hiermee al zijn begonnen en andere zouden daartoe moeten worden aangemoedigd. Door de voorgestane benchmarking kunnen belanghebbende partijen de tenuitvoerlegging van hervormingen steeds op de voet volgen. Daarmee wordt een waardevolle bijdrage geleverd aan de herziening van de nationale hervormingsprogramma's.

9.5

Er moeten stappen worden ondernomen om de discussie in de lidstaten over de toepassing van de Europa 2020-strategie nieuw leven in te blazen. Regeringen zouden procedures moeten ontwikkelen waardoor efficiënter feedback kan worden gegeven over de invloed van een intensievere burger- en sociale dialoog op deze strategie. Voor de follow-up daarvan kan de rol die het maatschappelijk middenveld speelt, van specifieke waarde zijn. Regelmatige conferenties in de lidstaten voor alle relevante belanghebbenden zouden nuttig zijn, net zo goed als open hoorzittingen in de parlementen waarin de nationale hervormingsprogramma's worden gepresenteerd.

9.6

Er is strijdigheid tussen het groeiende bewustzijn onder de EU-instellingen van de noodzaak om het maatschappelijk middenveld te raadplegen en de moeilijkheden waarmee de meeste nationale SER's en aanverwante organisaties momenteel worden geconfronteerd. Deze organisaties worden vaak grotendeels gefinancierd door de overheid. In veel lidstaten is het mes in die budgets gezet. Het gevolg is dat nationale SER's en aanverwante organisaties zich alleen nog maar op nationale prioriteiten richten en hun participatie in EU-verband op een laag pitje zetten. De EU-instellingen moeten nagaan hoe zij deze organisaties kunnen steunen en assisteren, op zijn minst voor hun bijdrage aan het Europees semester.

9.7

Gezien het mogelijke specifieke belang van een centraal contactpunt voor de follow-up met nationale SER's en aanverwante organisaties, zou de Commissie moeten overwegen om het EESC minstens één maal per jaar - met steun van de Commissie zelf - een conferentie te laten organiseren waarop alle nationale SER's en aanverwante organisaties kunnen discussiëren over het Europees semester, de Europa 2020-strategie en hun bijdrage en meest geslaagde methoden op dit gebied. Die conferenties zouden zorgvuldig moeten worden gepland om te kunnen worden ingepast in het Europees semester.

10.1

De belanghebbende partijen kunnen ook zelf hun inzet voor de Europa 2020-strategie hernieuwen. Alhoewel de eerste verantwoordelijkheid hiervoor bij de lidstaten ligt en de lidstaten zich opnieuw moeten bezinnen op methoden om hun partners hiervoor te winnen, zouden belanghebbende partijen meer van elkaar kunnen leren en met meer vertrouwen rechtstreekse contacten met de EU-instellingen en nationale regeringen kunnen aangaan. In weerwil van de dringende noodzaak voor regeringen om zich opnieuw te bezinnen op de timing van processen, moeten de belanghebbende partijen ook beter vooruitlopen op de stadia van het Europees semester.

11.1

In zijn verzoek aan het EESC onderstreepte het Cypriotische EU-voorzitterschap specifiek de behoefte aan input om het maatschappelijk middenveld beter bij de uitvoering en follow-up van beleid op het gebied van armoede en sociale uitsluiting te betrekken. Deelname van de betrokken partijen aan een gestructureerd en regelmatig overleg op EU- en nationaal niveau maakt de kans op het vinden van effectieve oplossingen aanzienlijk groter.

11.2

De benadering waarbij wordt gestreefd naar betrokkenheid van de belanghebbende partijen en de gestructureerde dialoog met het maatschappelijk middenveld over de ontwikkeling, uitvoering en follow-up van beleid moeten in het kader van het platform tegen armoede en sociale uitsluiting worden uitgebouwd. Wat armoede en sociale uitsluiting betreft zijn het vaak de organisaties van het maatschappelijk middenveld die als eerste trends en maatschappelijke ontwikkelingen gewaar worden en daar de aandacht op vestigen. Hun gerichte streven om het gebruikersperspectief te belichten, hun preventieve activiteiten, maar ook de ontwikkeling en uitvoering van innovatieve diensten voor deze doelgroepen, leveren waardevolle kennis en ervaring op voor de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Het EESC wijst in dit verband op de strategische rol van de sociale economie en ngo's, die armoede bestrijden, nieuwe banen helpen creëren en diensten ontwikkelen waarmee op creatieve wijze wordt tegemoetgekomen aan de behoeften van de samenleving.

11.3

Wat deze beleidsterreinen betreft moet worden gewezen op de zogenoemde sociale rapporten van de lidstaten (National Social Reports, NSR), die dienst doen als aanvulling op de nationale hervormingsprogramma's en door het Comité voor Sociale Bescherming (Social Protection Committee) worden opgesteld. In deze rapporten, die de open coördinatiemethode als basis hebben, wordt de sociale dimensie van de Europa 2020-strategie beoordeeld. Zij bepalen op basis van de jaarlijkse groeistrategie welke hervormingen urgent zijn en bevatten voorstellen voor concrete maatregelen. Er moet een procedure komen om de betrokken partijen beter bij het NSR-proces te betrekken - dit laat nu nog te wensen over – en om de NSR beter op de nationale hervormingsprogramma's te laten aansluiten. Van groot belang is een versterking van de open coördinatiemethode als het op de sociale bescherming aankomt, met als uitgangspunt geïntegreerde nationale strategieën, om voor een betere aansluiting op het Europese platform tegen armoede te zorgen.

11.4

Het jaarlijkse EU-evenement tegen armoede en sociale uitsluiting moet worden aangevuld met een hoorzitting op nationaal niveau in samenwerking met overheidsinstanties, mensen die onder de armoedegrens leven, ngo's, organisaties van de sociale economie, de sociale partners en andere organisaties van het maatschappelijk middenveld. Doel is om samen de successen en de tekortkomingen op deze beleidsterreinen te onderzoeken en voorstellen voor hervormingen te doen. Dit moet tegelijkertijd met het opstellen van de nationale hervormingsprogramma's gebeuren.

11.5

Ook moeten alvast een permanent overleg en een consultatie over specifieke vraagstukken worden ingepland, zodat geïnteresseerde partijen van hun belangstelling blijk kunnen geven. In het kader van de op de belanghebbende partijen gerichte benadering moeten ook de sociale effecten van de jaarlijkse groeianalyse en de gemaakte vorderingen worden onderzocht.

11.6

De nationale hervormingsprogramma's en de vaststelling van nationale doelstellingen zijn essentieel voor de uitvoering van de Europa 2020-strategie en de beleidsstrategieën ter bestrijding van de armoede. Er dient voor gezorgd te worden dat de armoededoelstelling goed wordt omschreven, zodat ook groepen die met een armoederisico en meervoudige sociale uitsluiting te maken hebben, eronder vallen. Op die manier kunnen de strategieën en hervormingen goed op deze groepen worden afgestemd. De inbreng van en de samenwerking met organisaties van het maatschappelijk middenveld is hierbij van cruciaal belang: zij zien vaak in een vroeg stadium wie de nieuwe risicogroepen zijn of aan welke groeiende risico's sociaal uitgesloten groepen zijn blootgesteld.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/6

1.1

De belangrijkste taak van de banksector, die gemiddeld 5 % van het bbp van de EU vertegenwoordigt, moet bestaan uit het financieren van de reële economie - met name van innovatieve ondernemingen - en van de groei van kleine en middelgrote ondernemingen - die de motor zijn van de Europese economie - alsook uit het veiligstellen van spaartegoeden.

1.2

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de inspanningen van de Europese Commissie en de lidstaten om de banksector te versterken en nieuwe financiële crises te voorkomen door risico's te verminderen en de gevolgen van tegenspoed te verzachten.

1.3

Het EESC vindt dat er lering moet worden getrokken uit de recente financieel-economische crises en er een nieuwe aanpak moet worden gehanteerd met het oog op doeltreffender toezicht door de nationale, Europese en internationale autoriteiten en meer verantwoordelijkheidszin bij de financiële instellingen.

1.4

Het EESC steunt de maatregelen die erop gericht zijn de kapitaalstructuur van banken en hun vermogen om de economie te financieren, te versterken. Het waarschuwt het management van banken tegen winstbejag op zeer korte termijn en speculatieactiviteiten die de markten destabiliseren.

De verantwoordelijkheden van het management van banken en de nationale, Europese en interne bancaire toezichthouders moeten helder en beter worden gedefinieerd om ethisch verantwoord gedrag dat op transparante regels berust te bevorderen.

1.5

Het EESC vestigt de aandacht op de problemen die een opeenstapeling van regulerende maatregelen met zich meebrengt en op de uitdagingen waaraan de 8 000 Europese banken het hoofd moeten bieden om de economie te kunnen financieren in de huidige moeilijke economische tijden in Europa ten gevolge van de schuldencrisis, waarvan de omvang en gevolgen nog niet onder controle zijn.

1.6

De Europese banken worden geconfronteerd met een steeds grotere concurrentie van banken uit derde landen die in hun land van oorsprong niet zijn onderworpen aan dezelfde wet- en regelgeving.

1.7

In de maatregelen die erop gericht zijn de kapitaalstructuur te versterken, wordt voorzien in meer kapitaal en kapitaal van betere kwaliteit, een betere risicodekking, de invoering van een hefboomratio en een nieuwe benadering van liquiditeit. Deze maatregelen kunnen een impact hebben op de balans van banken en kunnen hun rentabiliteit gevoelig doen dalen.

1.8

Banken zullen daardoor geneigd zijn om hun omvang te verkleinen teneinde degelijker te worden, om zich te richten op de meest winstgevende activiteiten en om hun aanbod van financiële diensten te beperken teneinde hun risicoblootstelling beter te beheersen.

Volgens sommigen moeten banken zich weer gaan beperken tot het oorspronkelijke bankiersberoep: het aannemen van deposito's van klanten, het beschermen van spaarders en het financieren van de reële economie.

1.9

Het EESC vindt het wenselijk om de commerciële activiteiten en de financierings- en investeringsactiviteiten van banken geleidelijk weer van elkaar te scheiden. De huidige wereldwijde crisis laat zien dat een geglobaliseerd financieel systeem van onbeperkte vrijheid het risico loopt te ontsporen doordat de markten deze vrijheid verkeerd gebruiken:

1.10

De nieuwe verplichtingen op het vlak van kapitaal, in het bijzonder de verhoging tot 9 % van de ratio van kapitaal van bijzonder hoge kwaliteit m.i.v. 30 juni 2012 voor 60 systeembanken en tussen 2015 en eind 2018 voor de overige banken, zouden rampzalige gevolgen kunnen hebben voor plaatselijke en coöperatieve banken. Juist deze banken stellen zich inschikkelijker op tegenover het mkb en micro-ondernemingen. Kapitaalvereisten zouden specifieke groepen banken niet mogen discrimineren.

1.11

Als banken moeilijkheden ondervinden om kapitaal vrij te maken, zal het voor het mkb lastiger worden om de noodzakelijke financiering te krijgen. Voorkomen moet worden dat de voorwaarden voor kredietverstrekking worden aangescherpt en de bankkosten stijgen. Het EESC roept de Commissie, de Europese Bankautoriteit (EBA) en de nationale toezichthouders op de kapitaalbuffers voor kleinere banken af te stemmen op de bedrijfsmodellen van die banken.

1.12

De prudentiële eisen hebben al tot gevolg dat minder krediet wordt verstrekt en dat krediet duurder wordt voor kleine ondernemingen, met name voor nieuwe, innovatieve en risicovolle ondernemingen. Europa zal de doelstellingen van de 2020-strategie, de Digitale Agenda, Europe Cloud Active, het Stappenplan Energie 2050 en de Small Business Act niet kunnen realiseren als het mkb onder invloed van nieuwe prudentiële maatregelen minder financiering kan krijgen.

Het EESC roept de Commissie op om de ontwikkelingen t.a.v. kredietverstrekking en bankkosten voor ondernemingen en particulieren op de voet te volgen.

1.13

De maatregelen die erop gericht zijn het toezicht op de markten door de nationale, Europese en internationale autoriteiten doeltreffender te maken, zullen verstrekkende gevolgen hebben voor de organisatie van de banken en interne controles. Het management zal meer verantwoordelijkheid krijgen, de rentabiliteit van het kapitaal zal nauwlettender in de gaten moeten worden gehouden en de risico's zullen beter moeten worden beheerd. De banken zullen hun verkoopprognoses en hun strategieën voor de ontwikkeling van producten en bankportefeuilles verder moeten uitwerken, rekening houdende met de rentabiliteit daarvan en met de absorptiecapaciteit van hun kapitaal. Dat zal leiden tot herstructureringen, waarbij de afdelingen voor IT, controlling en risicobeheer belangrijker zullen worden - ook in termen van werkgelegenheid - ten nadele van andere, meer traditionele diensten.

1.14

De banken in de EU hebben meer dan 3 miljoen werknemers in dienst, waarvan de overgrote meerderheid in kleine banken werkt. Sinds begin 2011 zijn er meer dan 150 000 arbeidsplaatsen verdwenen en vele bankkantoren gesloten. Voor 2012 wijzen veel prognoses op het verdwijnen van nog eens 100 000 banen. Het EESC verzoekt de Commissie om zich in te spannen voor verbetering van de sectorale sociale dialoog en om te voorzien in overleg met de sociale partners over initiatieven die gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het bankiersberoep.

1.15

Het EESC wenst dat er bij de tenuitvoerlegging van de nieuwe regelgeving rekening wordt gehouden met de diversiteit van de lidstaten en in het bijzonder met de nieuwe EU-lidstaten, waar de kredietmarkten hun potentieel nog niet volledig benutten en de meeste banken in handen zijn van grote Europese en mondiale bankconcerns. Om hun balans te verbeteren en aan de nieuwe verplichtingen te voldoen, zouden deze concerns geneigd kunnen zijn om middelen over te hevelen vanuit hun filialen en om minder te investeren, wat de financiering van de economie in de desbetreffende landen aanzienlijk zou beperken. Het EESC wijst in dit verband op de uit het initiatief van Wenen voortvloeiende afspraken om de liquiditeit niet te verkrappen. Het is noodzakelijk om bepaalde originele modellen, zoals de coöperatieve banken in Duitsland en in Polen, te beschermen. Alleen al in Polen maken meer dan 300 banken deel uit van deze sector, waarin de grondige hervorming die de nieuwe regels inhouden niet doorgevoerd zal kunnen worden zonder een overgangsperiode.

1.16

De harmonisering moet gepaard gaan met een versterking van de bevoegdheden van de EBA. Het EESC herinnert eraan dat het vrij verkeer van kapitaal op Europees niveau verzekerd is, terwijl de bescherming van deposito's en de solvabiliteit van de banken onder de bevoegdheid van de nationale autoriteiten vallen. De kredietmarkt verschilt van lidstaat tot lidstaat. In landen waar de kredietverstrekking onvoldoende ontwikkeld is, kan het te snel inlopen van de achterstand t.a.v. schulden een speculatieve zeepbel doen ontstaan. Als de prudentiële regels op uniforme wijze op Europees niveau worden toegepast, zullen de nationale autoriteiten niet tijdig kunnen ingrijpen. Aandacht moet evenwel worden geschonken aan het voorstel van een aantal Europese bestuurders om een Europese bankunie op te richten om op dat niveau toezicht op systeembanken uit te oefenen en depositogaranties in te voeren voor het geval van faillissementen.

1.17

Op mondiaal niveau lopen de Europese banken het risico steeds minder concurrentiekrachtig te worden ten opzichte van hun concurrenten. Banken die aanvullend kapitaal zoeken, zullen dat vooral vinden bij staatsfondsen en banken in Azië en het Midden-Oosten. Er is een reëel gevaar dat de EU-lidstaten de controle over het Europese banksysteem zullen verliezen. Daarom verzoekt het EESC de Europese autoriteiten om hun inspanningen te intensiveren teneinde dezelfde prudentiële regels op internationaal niveau te doen gelden en zo echte mondiale regelgeving tot stand te brengen.

1.18

Nieuwe informatietechnologieën - e-banking, homebanking, beveiligde virtuele transacties (elektronische handtekening) en cloud-computing - brengen revolutionaire veranderingen met zich mee voor de traditionele bancaire dienstverlening. Banken zullen de zware taak krijgen om de reële economie te financieren en tegelijkertijd het hoofd te bieden aan hogere financieringskosten door de invoering van nieuwe technologieën en aan een lagere rentabiliteit. Het EESC is van mening dat alle actoren in de banksector begeleid en ondersteund moeten worden tijdens deze grote veranderingen.

2.1

De financiële crisis en de gevolgen daarvan voor de economie hebben regeringen en financiële autoriteiten gedwongen om na te denken over de onderliggende oorzaken van de instorting van een financieel systeem waarvan men dacht dat het permanent was en goed gereglementeerd en doeltreffend gecontroleerd werd.

2.2

De eerste maatregelen werden inderhaast genomen en waren financieel en monetair van aard (aanzienlijke verlaging van de basisrente, liquiditeit, staatssteun). De maatregelen voor de langere termijn hadden tot doel de marktstructuur te versterken en toekomstige systeemcrises te vermijden: hierbij ging het dan ook vooral om regelgevings-, voorzorgs- of fiscale maatregelen. De supranationale organisaties - IMF, G-20, BIB, de Commissie - hebben zich bereid verklaard om samen te werken, maar hun standpunten lopen uiteen.

2.3

Sinds de crisis van 2008 heeft de EU meer dan 50 wetgevingsmaatregelen genomen. 99 % van de hervormingen zal eind 2011 uitgevoerd zijn, zodat ze van kracht kunnen worden in 2013, met uitzondering van de ratio voor het kernkapitaal, "Tier One" (T1), die m.i.v. 30 juni 2012 in de praktijk moet worden gebracht door de 60 instellingen die worden beschouwd als systeembanken. De overige banken zouden deze ratio tussen 2015 en 2018 moeten gaan toepassen.

2.4

Volgens het derde akkoord van Bazel, dat in november 2010 gepubliceerd werd, moeten banken meer kapitaal van betere kwaliteit bezitten om het hoofd te kunnen bieden aan toekomstige crises. Dit akkoord voorziet in het bijzonder in:

Verder behelst Bazel III de invoering van een minimale hefboomratio van 3 % en van twee ratio's voor liquiditeitsvereisten: de liquiditeitsdekkingsratio, die vereist dat een bank voldoende liquide activa van hoge kwaliteit aanhoudt om de totale netto-uitstroom van middelen gedurende 30 dagen te kunnen opvangen; de netto stabiele financieringsratio, die vereist dat banken over een hoeveelheid stabiel kapitaal beschikken die groter is dan de hoeveelheid die nodig is om een 1 jaar durende periode van aanhoudende stress te kunnen opvangen.

2.4.1

De Commissie heeft in juli 2011 voorstellen ingediend om Bazel III om te zetten in een vierde Richtlijn Kapitaalvereisten (RKV IV), teneinde de Europese banksector te versterken en de banken er tegelijkertijd toe aan te zetten de groei van de economie te blijven financieren. De Commissie heeft echter geen enkel concreet initiatief genomen om kredietverstrekking te stimuleren.

2.5

De bedoeling is de banken aan te sporen meer kapitaal in handen te houden om bestand te zijn tegen crises, en de toezichthouders een nieuw instrument te geven om de banken te controleren en op te treden als risico's worden waargenomen.

2.6

RKV IV dekt de domeinen af die onder de huidige richtlijn voor kapitaaleisen vallen, maar moet worden omgezet op een manier die telkens is aangepast aan de situatie in iedere lidstaat.

2.7

Ondanks de vertragingen en de gebreken van de goedgekeurde regels, zijn er wel degelijk stappen gezet op weg naar een nieuwe regelgeving, maar er blijft nog een aantal vragen:

3.1

De Europese banken moeten momenteel het hoofd bieden aan bruuske veranderingen in regelgeving en conjunctuur, die tot bezorgdheid strekken ten aanzien van hun capaciteit om hun rol te blijven vervullen als financiers van de economie in een economische situatie die aangetast is door de schuldencrisis, die in het bijzonder de eurozone zwaar treft.

3.2

Nu de bepalingen van het Bazelcomité (Bazel III) worden geïmplementeerd, zijn de banken verplicht om hun kapitaal te versterken, een bijzonder hoge netto stabiele financieringsratio (NSFR) toe te passen en prudentieel kapitaal te creëren.

3.3

De stresstests waaraan ze in twee fasen werden onderworpen hebben de twijfels over de impact van wanbetaling door een of meerdere lidstaten van de eurozone niet kunnen wegnemen.

3.4

Er is wantrouwen ontstaan bij de internationale financiële gemeenschap, wat liquiditeitsproblemen veroorzaakt op de interbancaire markt en banken ertoe aanzet zich te richten op de veiligste beleggingen.

3.5

In deze context heeft de Europese Centrale Bank (ECB) tweemaal ingegrepen en in totaal een financieringscapaciteit van 1 000 miljard euro ter beschikking gesteld van de banksector, tegen een rente van 1 % en met een looptijd van 3 jaar. Dit optreden is essentieel geweest om het vertrouwen op de interbancaire markt te herstellen en de voor de economie beschikbare hoeveelheid krediet op peil te houden. Een deel van de verstrekte financiering is echter weer teruggestort aan de ECB en met een ander gedeelte zijn overheidsschulden opgekocht. Het EESC vindt dat de ECB een mechanisme moet creëren om te achterhalen waarvoor dit soort middelen worden gebruikt.

3.6

Er bestaat een steeds dringendere behoefte aan een nieuwe kapitaalinjectie voor de banken. Daarvoor is volgens de EBA meer dan 100 miljard euro nodig.

3.7

Voor de kredietverstrekking aan instellingen, particulieren en ondernemingen, in het bijzonder aan het mkb, gelden steeds strengere eisen. De risico's van dit soort kredietverlening worden tegenwoordig ook nauwgezet geanalyseerd door de banken, waardoor de kosten van zulke financiering stijgen. Tegelijkertijd wordt het voor ondernemingen nog moeilijker om financiering te vinden op de financiële markten, wat een alternatief zou kunnen zijn voor leningen bij banken. Deze situatie, in combinatie met een beleid van bezuinigingen, leidt ertoe dat er voor de hele EU, op enkele zeldzame uitzonderingen na, nauwelijks of geen groei wordt voorspeld voor 2012.

4.1

In dit verband is het noodzakelijk de "subprime"-crisis weer in herinnering te roepen: de voortekenen van deze crisis hadden de toezichthouders moeten alarmeren. Niemand twijfelde aan de rentabiliteit van een belegging die zowel de banken als hun klanten winst zou opleveren. In 2002 waarschuwde de FDIC echter al tegen deze producten. Tussen 2002 en 2006 werden er desondanks geen maatregelen getroffen door de Federal Reserve.

4.2

Het faillissement van de bank Lehman Brothers had vermeden kunnen worden als de toezichthouders de ernstige liquiditeitsproblemen van deze bank tijdig hadden opgemerkt. Het gevaar van een hypothecair krediet dat is toegekend voor 100 % van de garantiewaarde en door financiële bemiddelaars in "pakketten" wordt herverkocht, werd tijdens het toezicht over het hoofd gezien. Om nieuwe crises te vermijden, moeten er maatregelen worden getroffen om het management van financiële instellingen persoonlijk verantwoordelijk te stellen voor gebrek aan afdoende toezicht.

4.3

De crisis is misschien inderdaad veroorzaakt door te ingewikkelde producten, de zogenaamde "toxische" producten, maar het is eveneens gebleken dat de toezichthouders op basis van de bestaande regels hadden kunnen voorkomen dat dergelijke producten gecreëerd en zelfs in omloop gebracht werden.

De nieuwe regels zullen niet met zekerheid kunnen garanderen dat een nieuwe crisis vermeden zal worden als de toezichthouders niet voldoende middelen krijgen om hun taak uit te oefenen en als interne controles inefficiënt blijven.

4.4

In het licht van de liberalisering van de financiële markten moeten regeringen hun verbintenissen tot samenwerking op internationaal niveau nakomen om verschillende regelgeving in verschillende gebieden te vermijden.

4.5

Nieuwe regelgeving zou op de volgende beginselen moeten berusten:

4.6

De activiteiten van de toezichthoudende instellingen moeten regelmatig worden beoordeeld door een onafhankelijk orgaan bestaande uit deskundigen die in de financiële sector beroepsmatig geen verantwoordelijkheden meer hebben. Bij deze beoordeling moet de nadruk met name liggen op de gevolgen van de besluiten van de toezichthouders voor het beheer van banken.

5.1

De banken staan momenteel sterk onder druk omdat ze hun bedrijfsmodel moeten herzien naar aanleiding van de nieuwe regelgeving. De gecombineerde effecten van de regels en een moeilijke financiële en economische conjunctuur hebben geleid tot:

5.2

Dat alles heeft de volgende gevolgen:

5.3

De nieuwe regels worden zonder onderscheid toegepast op grote en kleine bankinstellingen. Ze zijn mogelijk niet geschikt voor bepaalde landen, zoals de nieuwe Midden- en Oost-Europese lidstaten, die een sterke groei kennen.

5.4

De kredietmarkt verschilt van lidstaat tot lidstaat. In landen waar de kredietverstrekking onvoldoende ontwikkeld is, kan het te snel inlopen van de achterstand t.a.v. schulden een speculatieve zeepbel doen ontstaan. Als de prudentiële regels op Europees niveau worden toegepast, zullen de nationale autoriteiten niet snel genoeg kunnen ingrijpen. De harmonisering moet gepaard gaan met een versterking van de bevoegdheden van de EBA.

5.5

Het is noodzakelijk om rekening te houden met bepaalde originele modellen, zoals coöperatieve banken, die gezond en zelfstandig functioneren. De hervorming die de nieuwe regels inhouden zal niet doorgevoerd kunnen worden zonder een overgangsperiode. Coöperatieve banken zijn onmisbaar voor de plaatselijke ontwikkeling aangezien zij handelen in het belang van hun leden, die ook hun spaarders en kredietnemers zijn: het mkb, landbouwers, gemeentes en tal van andere plaatselijke actoren.

5.6

De grote banken zullen op zoek gaan naar beleggingen met een beperkt risico die meer winst opleveren; daarbij komen de vrees voor een grotere belastingdruk en de verliezen op sommige uitzettingen in staatsschulden.

5.7

De consolidering zal waarschijnlijk steeds sneller gaan: spaarbanken en coöperatieve banken kunnen rekenen op "autonome" financieringsbronnen, maar de banken die voor herfinanciering een beroep doen op de markt, zullen worden gedwongen te fuseren met negatieve gevolgen voor het mkb en de consument. Sommige banken zijn opgekocht en herverkocht na de ontmanteling van hun plaatselijke of regionale netwerk. In de coöperatieve en mutualistische sector en in de sector van de spaarbanken is sprake geweest van een sterke nationale bancaire concentratie.

5.8

Een lagere rentabiliteit van de banken, onder meer ten gevolge van hogere financieringskosten, en de bijzonder beperkende beginselen die aan de basis liggen van het liquiditeitsbeheer, kunnen leiden tot een stijging van de bankkosten en van de rente op termijnbeleggingen en particuliere rekeningen van klanten.

5.9

In het licht van de nieuwe regelgeving zetten banken vaart achter herstructureringen en de toepassing van nieuwe technologieën (onlinebanking, virtueel loket, gebruik van smartphones).

5.10

De verandering van de opzet van de distributiekanalen zal op termijn leiden tot een afname van het aantal bankkantoren en arbeidsplaatsen. De toepassing van RKV IV zal binnen de banken meer banen doen ontstaan in de afdelingen voor IT en risicobeheer, ten nadele van andere bankactiviteiten. Er moet een kwaliteitsvolle sociale dialoog op gang gebracht worden op alle niveaus over werkgelegenheids- en opleidingsvraagstukken, om zo goed mogelijk te kunnen inspelen op de huidige ontwikkelingen.

6.1

Het Europees Parlement heeft ingestemd met het beginsel van een belasting op financiële transacties en de Commissie bestudeert de toepassing daarvan; er bestaat geen overeenstemming onder de lidstaten en de Amerikaanse overheid staat hier negatief tegenover. De beperkte hoogte van de voorgenomen belasting zou geen buitensporige last betekenen voor de banken en ook geen handicap vormen voor de mondiale concurrentiepositie. Zoals het EESC al in twee eerdere adviezen (1) heeft benadrukt, is het doel van deze belasting tweeledig: nieuwe belastinginkomsten genereren, met name om de ontwikkelingshulp te financieren, en verandering brengen in het gedrag van banken om de financiering van de economie op middellange en lange termijn te bevorderen i.p.v. speculatieve transacties op bijzonder korte termijn.

6.2

De scheiding van de retailactiviteiten en de financierings- en investeringsactiviteiten van banken is het onderwerp van een studie die wordt uitgevoerd op initiatief van commissaris Barnier. Daarmee wordt het model van de universele bank op de helling geplaatst. De discussie gaat over een volledige scheiding, een afscheiding van de activiteiten van investeringsbanken of een verbod voor banken om voor eigen rekening te investeren. Sommige deskundigen zijn hiertegen en wijzen erop dat universele banken de diepte en liquiditeit van de markten waarborgen en beter in staat zijn de economie te financieren.

6.3

Het ontwikkelingsscenario van de financiële sector en het bankwezen is de afgelopen dertig jaar veranderd: de openstelling van de markten heeft geleid tot de mondialisering van de financiële sector, wat op zijn beurt heeft bijgedragen tot de ontwikkeling en toename van belasting- en regelgevingsparadijzen. De toenemende wereldwijde concurrentie heeft het ontstaan van nieuwe financiële instellingen, nieuwe producten en nieuwe diensten bevorderd.

6.4

De grote bankconcerns hebben de zwakheden en de beperkingen van een groei waarbij goed bestuur niet meer mogelijk is, aangetoond. Ze zullen geneigd zijn om hun omvang te verkleinen teneinde degelijker te worden, waarbij ze minder extreme en beter voorspelbare winstschommelingen zullen kennen en geen extravagante bonussen zullen uitkeren. Ze zullen hun activiteiten gaan terugvoeren tot de kern - het aannemen van deposito's en het verstrekken van krediet - waarbij ze hun andere dienstverlening en internationale expansie zullen beperken en zich zullen richten op de markten met de sterkste groei, waardoor hun rentabiliteit zal dalen.

6.5

Dankzij de nieuwe regelgeving zal het management van banken meer verantwoordelijkheid gaan dragen voor de toekenning van premies en beloningspraktijken en aan strenger toezicht worden onderworpen.

6.6

Een bancair toezicht dat geldt voor alle soorten financiële ondernemingen zal het mogelijk maken om de activiteiten van parabancaire instellingen (zoals schaduwbankieren) te controleren.

6.7

Het is noodzakelijk om regels uit te werken die de toegang tot het beroep van bankier beperken om personeel te kunnen selecteren van wie de vaardigheden klanten en beleggers geruststellen.

6.8

Wanneer de staatssteun en internationale steun naar aanleiding van de financiële crises ophoudt, zal de sector zich ongetwijfeld parallel met de conjunctuur en de komst van nieuwe technologieën gaan ontwikkelen, maar vooral ook op basis van strategieën die kenmerkend zijn voor alle goed bestuurde ondernemingen. De banken zullen de zware taak krijgen om hun geloofwaardigheid als financiers van de reële economie te behouden en tegelijkertijd het hoofd te bieden aan hogere financieringskosten en een lagere rentabiliteit.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/12

—

kennisontwikkeling, technologieoverdracht en algehele toepassing ervan te bespoedigen;

—

de leidende positie van de EU op het gebied van koolstofarme technologieën te behouden;

—

wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe vormen van energietechnologie te steunen, zodat de Europa 2020-doelstellingen voor energie en klimaatverandering kunnen worden verwezenlijkt;

—

bij te dragen aan de wereldwijde omschakeling naar een koolstofarme economie tegen 2050.

—

ETP's brengen alle belanghebbende partijen bijeen: onderzoeksinstellingen en universiteiten, ondernemingen (grote spelers en mkb), leveranciers van apparatuur, commerciële en niet-commerciële organisaties, overheden en vakbonden.

—

De rollenverdeling en hiërarchie binnen de sector komen in de ETP's duidelijk naar voren. De belanghebbende partijen delen een gemeenschappelijke visie, een routekaart en een actieplan.

—

De ETP's worden gesteund door het bedrijfsleven – één van de basispijlers van de EU-economie – die hier ook aanzienlijk in investeert. De industrie is ook de motor achter de ETP's, zodat de relevantie van de ETP-initiatieven voor de particuliere sector verzekerd is. Bijdragen van de ETP's richten zich niet alleen op technologie- en onderzoeksbehoeften, maar ook op technologieoverdracht.

—

ETP's zijn eenvoudig en flexibel van opzet en en gericht op een bundeling van krachten en middelen.

—

De bij de ETP's betrokken sectoren spelen een belangrijke rol in de waardeketen: veel innovaties vinden hun oorsprong in functionele processen (industriële productie, verwerking, bosbouw, robotica) en grondstoffen (chemicaliën, staal e.d.). Met andere woorden, vernieuwingen op het gebied van productieprocessen of materialen jagen de Europese innovatie aan.

—

In de ETP's is ook nu al aandacht voor maatschappelijke vraagstukken. Vanuit het oogpunt van groei en banen met een toegevoegde waarde is de maatschappelijke invloed van hun activiteiten aanzienlijk. Ze zoeken naar oplossingen voor cruciale beleidsvraagstukken (bijv. op het gebied van bio-economie, grondstoffen en een efficiënt gebruik van hulpbronnen).

—

Sommige ETP's kennen in alle EU-landen gelijkaardige platforms op nationaal en regionaal niveau.

—

De ETP's zetten in op onderwijs, omdat dit van strategisch belang is.

—

Er zijn verschillende uitvoeringsinstrumenten ingevoerd (PPP's, clusters, enz.) die hun oorsprong vinden in bestaande ETP's.

—

ETP's moeten strategisch worden geleid. Het is niet de bedoeling dat het lobbygroepen worden die slechts op één thema gericht zijn en het bredere plaatje uit het oog verliezen. Ook komt het voor dat er werk dubbel wordt gedaan of dat de activiteiten te veel versnipperd zijn.

—

Grote spelers drukken soms een te zwaar stempel op de activiteiten van een ETP.

—

Het is niet altijd gemakkelijk om uit te maken welke eindtoepassingen en innovaties op het conto van ETP's kunnen worden geschreven, wat te wijten is aan het feit dat

—

Er moet meer werk worden gemaakt van een sectoroverschrijdende aanpak om de belangen en activiteiten van de belanghebbende partijen op één lijn te brengen.

—

De communicatie en de verspreiding van resultaten zijn voor verbetering vatbaar.

—

ETP's spelen een cruciale rol als het erom gaat impulsen te geven aan het Europees industriebeleid. De hieraan gerelateerde nationale en regionale TP's kennen een gelijkaardige structuur, hetgeen de coördinatie en werking van de platforms ten goede komt. Samenwerking met de ETP's kan de coördinatie en harmonisatie van Europese, nationale en regionale O&I-programma's bevorderen.

—

De ETP's spelen een belangrijke rol bij het oplossen van maatschappelijke problemen. Door zich naast onderzoek op innovatie te richten zal hun rol alleen maar groter worden.

—

Door bepaalde prioriteiten – middelen- en energie-efficiëntie in de procesindustrie (SPIRE), PPP's voor industrieën op biobasis, Europese partnerschappen op het gebied van water, grondstoffen en "intelligente steden" (samen met het SET-plan) en EMIRI – vast te leggen tracht men innovatie in de publieke en particuliere sector te bevorderen.

—

De ETP's dringen erop aan dat de Commissie meer gebruik maakt van coördinatie- en steunmaatregelen om samenwerking in de waardeketen te bevorderen en vaart te zetten achter de vereenvoudigingsinspanningen. Nauwere internationale samenwerking om geavanceerde mondiale expertise in huis te halen, die in de EU kan worden benut en op de markt kan worden gebracht, zou de werkzaamheden van de ETP's in aanzienlijke mate ten goede komen.

—

Door vraaggerichte innovatie-instrumenten te combineren met O&I-maatregelen kunnen ETP's marktintroductie bespoedigen.

—

ETP's kunnen ertoe bijdragen dat men zich meer bewust wordt van het belang van de verschillende industriële productieprocessen, zulks tot het behoud van de welvaart en de kwaliteit van het bestaan in Europa.

—

Onderwijs waarbij de mens centraal staat, moet een belangrijke plaats blijven houden in de ETP's.

—

De ETP's zijn van mening dat het budget ontoereikend is om goed te kunnen functioneren.

—

De ETP's zouden wel eens kunnen lijden onder de achteruitgang van de EU-industrie. De industrieën in de EU zijn hun wereldleiderspositie aan het verliezen. Vergeleken met andere delen van de wereld wordt er weinig risico genomen en is er weinig ondernemerszin.

—

Voor een effectievere werking van de ETP's dringt het EESC erop aan dat er serieuzer werk wordt gemaakt van de vereenvoudigingen in de regelgeving die de Commissie wil doorvoeren (o.a. voor de deelname aan EU-projecten), dat er meer inspanningen worden gedaan om versnippering van en concurrentie tussen institutionele initiatieven te verminderen, dat beleidsmaatregelen beter op elkaar worden afgestemd en dat de ETP's op institutioneel niveau meer zichtbaar worden.

—

Industriële processen en de daarmee verbonden O&I- activiteiten dreigen in de ogen van het publiek en vooral in de ogen van jongeren maatschappelijk steeds minder aantrekkelijk te worden. Dit is onder meer het gevolg van de verschuiving van de productie naar landen buiten Europa.

—

de positie van de EU op wetenschappelijk vlak versterken;

—

de leidende rol van de industrie bij het bevorderen van innovatie versterken, o.m. door omvangrijke investeringen in sleuteltechnologieën, meer toegang tot kapitaal en ondersteuning van het mkb;

—

oplossingen aanreiken voor fundamentele vraagstukken die alle Europeanen aangaan, zoals de klimaatverandering, ontwikkeling van duurzame vervoersmiddelen en duurzame mobiliteit.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/17

1.1

Wereldwijd vinden snelle geopolitieke veranderingen plaats. De overheersende positie van het westen is in economisch en politiek opzicht niet langer vanzelfsprekend. Terwijl in de defensiebegrotingen in de EU wordt gesneden, lopen de defensie-uitgaven in China, India, Brazilië, Rusland en elders op. Daarom roept het EESC de Raad en de Commissie op om een algemene evaluatie te maken van de belangrijkste aspecten van de positie en de rol van de EU, die moet uitmonden in een overtuigende aanpassing van het Europees buitenlands, veiligheids- en defensiebeleid.

1.2

Het defensiebeleid wordt ingegeven door de strategische belangen van een land, waargenomen bedreigingen en politieke doelstellingen, die in Europa hoofdzakelijk in nationale termen worden vastgelegd. Verouderde benaderingen leiden zichtbaar tot meer fragmentatie, lacunes, overcapaciteit en een gebrek aan interoperabiliteit in het Europese defensievermogen. De argumenten voor verbetering zijn legio; het is een zaak van politieke wil. In 1986 werd dit al overtuigend aangetoond! (1) Uit het oogpunt van politiek, economie en defensie is de situatie nu nog veel urgenter. Het EESC verzoekt de Raad serieus werk te maken van een Europese defensieparaplu.

1.3

Het veiligheids- en defensiebeleid dient de EU en de lidstaten meer zelfvertrouwen te geven. Het moet vertrouwen wekken in de samenleving, het brede publiek, goed uitgeruste soldaten, het bedrijfsleven en de werknemers in de sector. De EU-burgers hebben recht op adequate bescherming. Er is steeds meer behoefte aan Europese toekomstbestendige wapens. Daarom schieten de huidige, geïsoleerde initiatieven van de lidstaten hun doel geheel voorbij en wordt er belastinggeld verspild.

1.4

Gelet op het beleid en de huidige praktijken in de VS en andere (opkomende) wereldspelers, alsook op de exclusieve verantwoordelijkheid van overheden om burgers te beschermen en om veiligheid te waarborgen, beklemtoont het EESC de noodzaak om de Europese strategische belangen vast te leggen in het kader van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB) (2). Uiteindelijk is de driehoek buitenlandse zaken en veiligheid, defensie en industrieel vermogen onscheidbaar en steunt hij Europa's positie in de wereld, haar economische en politieke belangen, alsook haar waarden (mensenrechten, democratie). De Europese dienst voor extern optreden (EDEO) moet hierbij rechtstreeks betrokken worden.

1.5

Wil Europa een solide veiligheids- en defensie-industrie behouden die kritische massa kweekt voor doeltreffendheid en kosteneffectiviteit, dan is volgens het EESC een ingrijpende verandering van mentaliteit en beleid geboden. Dit moet zorgen voor een stabiele en voorspelbare toekomst voor de strijdkrachten, afgestemd op Europa's economische en technologische gewicht. Gezien de grote verschillen tussen de lidstaten komt de hoofdverantwoordelijkheid in dit verband toe aan de grootste productielanden.

1.6

Volgens het EESC zijn er sterke argumenten om de Europese planning en coördinatie te verstevigen:

1.7

Behalve maatregelen van het Europees Defensieagentschap (EDA) en het Defensiepakket van 2007 (3) verzoekt het EESC om een degelijk Europees industriebeleid voor de defensiesector met zijn specifieke kenmerken (overheidsvereisten en –financiering). Gelet op Europa 2020 moet dit beleid uitgaan van gedeelde nationale en EU-bevoegdheden (met het EDA en de Commissie als volwaardige partners) en van raadplegingen van de defensie-industrie en andere stakeholders, onder wie sociale partners. Verder moet het beleid steunen op een goed georganiseerde sociale dialoog.

1.8

EU-beleid en –financiering dienen een brug te slaan tussen het EU-niveau en nationale investeringen, uitmondend in minder versnippering en overlapping van overheidsuitgaven en meer kwaliteit en interoperabiliteit.

1.9

Geavanceerde O&O is cruciaal voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie wapens, die hard nodig zijn. Zulke O&O kan nooit uitsluitend een zaak van het bedrijfsleven zijn. De meeste verantwoordelijkheid ligt bij de overheid. Daarom is O&O heel kwetsbaar voor de huidige bezuinigingen. De Raad en overige stakeholders dienen zo snel mogelijk onderzoeksprogramma's op te zetten en te lanceren die de Europese industrie helpen om de ongewenste afhankelijkheid van elders aan te pakken. Technologie voor tweeërlei gebruik is een noodzaak. Het O&O-programma van de EU zou hieraan tegemoet moeten komen. Het moet doeltreffende grensoverschrijdende O&O-samenwerking waarborgen.

1.10

De verdere versterking van de technologische en industriële basis van de Europese defensie moet zoveel mogelijk gepland worden. Daartoe zijn bevredigende maatregelen op EU-niveau geboden (4).

1.11

Ruimere coördinatie tussen de Commissie, het EDA en andere relevante EU-stakeholdes is vereist. De hernieuwde toezegging van voorzitter Barroso (5), vicevoorzitter Tajani en commissaris Barnier, alsook de oprichting van een taskforce voor defensie komen als geroepen. Het EESC is ook ingenomen met de toekomstgerichte EP-resolutie van afgelopen december over de Europese defensie en het brede spectrum van zaken die op het spel staan (6).

1.12

In dezelfde geest en ter versterking van het initiatief voor het EU-taskforce voor defensie roept het EESC de Commissie op om deze kwesties in het openbaar aandacht te schenken. De Commissie zou ook moeten overwegen adequate (deel)oplossingen aan te dragen, in reactie op de geconstateerde verschillen in industriële en technologische vermogens tussen de lidstaten, alsook op de verschillende investeringsniveaus voor onderzoek en defensie in het algemeen.

2.1

Artikel 42 van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt dat het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid een integrerend deel is van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. Artikel 42, lid 3, vervolgt dat de lidstaten de Unie militaire vermogens beschikbaar stellen voor de uitvoering van dat beleid Sinds 2005 werkt het Europees Defensieagentschap (EDA) aan de uitbreiding van de industriële en technologische basis van de defensiesector en aan een betere uitrusting voor soldaten. De vooruitgang is echter zeer beperkt.

2.2

De voltooiing van de interne markt en doeltreffende financiële coördinatie staan thans hoog op de prioriteitenlijst. De Europa 2020-strategie ondersteunt beide doelstellingen voluit. Deze sprong voorwaarts zou ook moeten aanzetten tot nieuwe stappen in de Europese defensie.

2.3

Voor de defensiesector ontbreekt echter een dergelijke ontwikkeling. Het militaire verdrag tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk uit 1998 leek het startsein te zijn voor een nieuwe mentaliteit en een nieuw begin. Dezelfde geest van nauwere defensiesamenwerking sprak uit de oprichting van de European Defense and Space Company (EADS) in 2003. Hierna volgde echter geen verdere consolidatie. Het is opmerkelijk dat de LoI-landen (de groep landen met de grootste productiecapaciteit, d.w.z. Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Spanje en Zweden) in tegenstelling tot eerdere voornemens, nog geen enkel werkbaar voorstel voor rationalisatie of consolidatie gepresenteerd hebben.

2.4

De stagnatie heeft tot nationale benaderingen en nadruk op de nationale productie geleid. Er is sprake van een zekere renationalisatie. In Europa gevestigde ondernemingen zijn alle op exportmarkten gericht. Er is geen gemeenschappelijk strategisch concept, niet onder overheden, noch onder industriële partners.

2.5

Ondertussen zullen nieuwe uitdagingen potentiële markten meer gaan beïnvloeden. Belangrijk vraagstuk is de ontwikkeling van wapens in opkomende economieën. Brazilië, Rusland, India en China (de BRIC-landen) komen eraan, gevolgd door enkele kleinere landen. Het Chinese defensiebudget zal naar verwachting stijgen van 120 miljard euro nu naar 250 miljard euro in 2015. Ruslands defensiebegroting zal tot 2015 enorm stijgen. De VS geven meer dan het dubbele van het totale Europese budget uit, 450 miljard euro tegen 204 miljard euro in 2007 en het Europese budget krimpt steeds meer. Het totale Europese O&O-budget is hoogstens 20 % van het Amerikaanse budget. 50 % van het Europese defensiebudget gaat naar personeelskosten; in de VS is dat 25 %. Europa heeft meer mensen onder de wapenen, maar ze zijn veel minder uitgerust. De omstandigheden wereldwijd zullen nooit meer zijn wat ze ooit waren We hebben geen tijd te verliezen.

2.6

De afgelopen decennia is in tal van studies gepleit voor aanpassing van de defensie-industrie aan de mondiale markt. Alle studies benadrukken de voortdurende tekortkomingen, aangezien defensiemarkten zeer gebrekkig blijken te zijn, en de meeste landen hun ‧eigen‧ industrie blijven steunen. Pogingen om de markt te verbeteren, zoals het EU-Defensiepakket van 2007, zijn bedoeld om een aantal marktdeficiënties en de uiteenlopende nationale praktijken te verhelpen.

2.7

Wat op het spel staat, is complex, ook in verband met de lange periodes tussen ontwerpfase en praktische toepassing. Volgens het EESC is een brede benadering uit technologisch, economisch en sociaal perspectief daarom geschikter om dit vraagstuk te bespreken dan een benadering uitsluitend uit defensieoogpunt.

2.8

Cruciaal zijn de uiteenlopende strategische concepten tussen landen met een aanzienlijke wapenindustrie, met name wat betreft de definitie van "wezenlijk nationaal veiligheidsbelang" en de relatie tussen nationale veiligheid en exportmarkten. Sommige kleine landen hebben een redelijk ontwikkelde industrie, terwijl andere vrijwel geen productielocaties hebben. Het is duidelijk dat de benaderingen van alle landen op grond van behoeften en mogelijkheden uiteenlopen. Het resultaat is versnippering en een disparate visie op de defensie-industrie. Operaties zoals in Libië tonen de toenemende lacunes in de beschikbare wapensystemen pijnlijk aan. De gevolgen hiervan moeten terdege onder ogen gezien en geëvalueerd worden.

2.9

Deze ontwikkelingen betreffen zowel investeringen als werkgelegenheid. De defensie-industrie is een hoogtechnologische sector die rechtstreeks werk biedt aan 600 000 gekwalificeerde werknemers, en indirect aan nog eens 2 miljoen mensen. De roep om verdere bezuinigingen is zorgwekkend. Vaak zijn productievestigingen sterk regionaal geeconcentreerd en zouden zij kenniscentra kunnen worden, maar lopen zij integendeel het risico van verdere bezuinigingen. Deze vestigingen zullen er erg onder lijden als er in het wilde weg en ongestructureerd wordt gereorganiseerd en bezuinigd.

2.10

Werkgelegenheid is vandaag de dag natuurlijk ook een prioriteit van regeringen. Dit aspect kan echter de ontwikkeling belemmeren van een gemeenschappelijke visie, die nodig is om de sociale gevolgen van een tanende defensie-industrie adequaat aan te pakken, zoals o.a. het verlies van knowhow en de impact op werknemers. Omgekeerd zal een gemeenschappelijke visie zorgen voor evenwichtige banencreatie en het risico vermijden dat onderzoekers en technisch en wetenschappelijk hooggespecialiseerd personeel uitwijken naar derde landen, wat indruist tegen de doelstellingen van de EU om de Europa 2020-strategie gestalte te geven.

2.11

De EU-aanpak en het intergouvernementele kader kunnen en zouden vanuit hetzelfde perspectief moeten werken. Zolang nationale soevereiniteit heerst, zal een gemeenschappelijk kader, in welke vorm dan ook, weinig verbetering opleveren voor overcapaciteit, overlapping en versnippering. De tegenstrijdigheid tussen het standpunt van nationale soevereiniteit enerzijds en de financiële, technologische, economische en sociale behoeften anderzijds is zonneklaar.

2.12

Het is dus zorgwekkend dat het streven naar "combineren en delen", d.w.z. de organisatie van Europese verwevenheid, niet in een gemeenschappelijke strategie is omschreven. Ondanks een in brede kring levend besef van de veranderde internationale context is de druk van buitenaf blijkbaar nog niet zo hoog dat er gemeenschappelijke benaderingen en oplossingen ontstaan. Opmerkelijk immers is de niet aflatende bereidheid van Europese landen om voor wapenleveranties afhankelijk te blijven van de VS, in plaats van aankopen in Europa.

2.13

Wil Europa een solide veiligheids- en defensie-industrie behouden die gevanceerde systemen kan ontwikkelen en produceren, om zo haar eigen veiligheid te garanderen, dan is een radicale mentaliteits- en beleidsverandering geboden. Langer wachten zou de capaciteit nog sneller doen dalen tot onder het niveau dat vereist is om op essentiële gebieden weer de toon aan te geven. Dit zou nog moeilijker worden aangezien bezuinigingen op O&O-uitgaven rechtstreekse gevolgen hebben voor een generatie van onderzoekers en gekwalificeerde werknemers. Als Europa niet slaagt, kunnen bedrijven en banen verdwijnen, zal knowhow verloren gaan en is Europa aan andere partijen overgeleverd. Wie Europa en de Europese veiligheid na aan het hart liggen, moet doordrongen zijn van de urgentie en de behoefte aan actie.

3.1

Het Verdrag betreffende de Europese Unie benadrukt terecht de onlosmakelijke band tussen buitenlands, veiligheids- en defensiebeleid. Een doeltreffend buitenlands beleid moet gebaseerd zijn op solide defensiecapaciteit. Adequaat defensief vermogen moet op zijn beurt worden opgezet en ontwikkeld in het licht van waargenomen dreigingen en overeengekomen doelstellingen in een uiterst gecompliceerde en fragiele internationale context.

3.2

Belangrijkste factor is de positie en de rol van de EU in de wereld van morgen, gelet op de snel veranderende geopolitieke realiteit waarin steeds meer wereldspelers verschijnen. Uit die optiek meent het EESC dat het hoog tijd is voor een onderling afgestemd initiatief in Europa. Ervaringen uit een recent en verder verleden tonen aan dat door vast te houden aan traditionele benaderingen Europa en de lidstaten buitenspel gezet dreigen te worden.

3.3

Het EESC bepleit een stabiele en voorspelbare toekomst voor de Europese strijdkrachten, afgestemd op Europa's huidige economische en technologische gewicht. De enorme periode tussen het ontwerp en de ingebruikname van systemen verhoogt de noodzaak om dit jaar nog besluiten te nemen.

3.4

Uit sociaal en politiek oogpunt benadrukt het EESC vier belangrijke aspecten van de behoefte aan doeltreffend Europees defensief vermogen:

3.5

Er wordt voortdurend gesproken over de toekomst van het GVDB, hoewel zelden met zoveel woorden. Veel onderwerpen, zoals de inzet van strijdkrachten, de twist over de ontwikkeling van één operationeel hoofdkwartier, de financiering van GVDB-missies van de EU, de bijdragen aan die missies en oproepen tot een herziening van de Europese veiligheidsstrategie, komen neer op een discussie over het GVDB, hoewel dat niet wordt toegegeven. Het zou een stap in de goede richting zijn om een en ander uit dat perspectief te bekijken. Verder moet in alle overwegingen over deze belangrijke zaken rekening gehouden worden met de gevolgen van de besluitvorming (of het uitblijven daarvan) voor de industrie. Hieruit zal ook de nauwe verwevenheid blijken tussen de industriële capaciteit en de uitvoering van het GVDB. De grootste verantwoordelijkheid berust bij de overheid.

3.6

De trans-Atlantische betrekkingen en de NAVO zijn van cruciaal belang. De Amerikanen hebben al geruime tijd ernstige kritiek op de manier waarop Europeanen aan hun defensieverplichtingen binnen het bondgenootschap voldoen. Aan beide zijden van de oceaan wordt voortdurend gepleit voor een ‧Europese pijler‧ binnen de NAVO. Tot nu toe is het omgekeerde het geval.

3.7

Het gebrek aan een degelijke ‧Europese pijler‧ heeft diepe politieke wortels. Er is nog onvoldoende politieke bereidheid in Europa om Europese ‧strategische‧ belangen te definiëren of voor een essentiële, gemeenschappelijke militaire capaciteit te zorgen. De VS en andere landen hanteren daarentegen het concept strategische activiteit, dat al het onderzoek en ondernemingen omvat die bijdragen aan de algehele veiligheid van de burgers, zij het civiele of militaire veiligheid.

3.8

Tegen deze achtergrond betekent volgens het EESC werken aan een Europese pijler dat de overdreven afhankelijkheid van de Europese militaire capaciteit van de VS plaats zou moeten maken voor een evenwichtiger relatie. Tegelijk met een broodnodig debat over gemeenschappelijke Europese strategische belangen (een exclusieve taak van regeringen) zou zo snel mogelijk een begin moeten worden gemaakt met een ordelijke planning door samenwerking tussen de Europese instellingen, de lidstaten en de defensie-industrie, alsook met een geleidelijke herziening van de gewoonte van lidstaten om automatisch in de VS te kopen wat beschikbaar is.

3.9

Verbetering van de omstandigheden voor industriële samenwerking met ondernemingen in de VS (meer op voet van gelijkheid) is zowel vanuit industrieel als financieel oogpunt gunstig.

4.1

Het buitenland-, defensie- en veiligheidsbeleid en de defensie-industrie zijn nauw met elkaar verweven. Ondanks privatisering hebben overheden nog grote belangen in de defensie-industrie als cliënt, regelgevende instantie of verstrekker van exportvergunningen.

4.2

De defensie-industrie heeft heel wat speelruimte op de exportmarkten. Dit hangt deels samen met privatisering en deels met stimulering van overheidswege: de economische crisis maakt van sommige ministers van defensie ware exportpromotors. De crisis dwingt de defensiesector sowieso om uitvoer tot de kern van hun bedrijfsmodel te maken. Gemiddeld genomen was 2011 voor de Europese ondernemingen een heel winstgevend jaar. Er wordt ook heel wat succes geboekt met de ontwikkeling van producten voor tweeërlei gebruik.

4.3

Wereldspelers als China, India en Brazilië hebben hun eigen buitenlandse aspiraties, compleet met stijgende defensie-uitgaven. Momenteel levert dit kansen op voor de Europese export. Hoe lang zal dit duren? De industrie doet het nog redelijk goed, maar de prestaties zijn grotendeels gebaseerd op investeringen van 20 tot 25 jaar geleden. Op dit moment zouden verder dalende of stagnerende investeringen binnen afzienbare tijd al onomkeerbare gevolgen hebben.

4.4

Bovendien kan verwacht worden dat opkomende landen hun industrie onafhankelijk van de westerse industrie zullen opbouwen om vervolgens, als Europa's toekomstige concurrenten op markten in derde landen, invoer uit het westen steeds meer te blokkeren of hieraan voorwaarden te verbinden.

4.5

Momenteel staan er geen nieuwe grote programma's in Europa op stapel; dit zal een zeker van invloed zijn op het succes van de toekomstige uitvoer. Bovendien is het al enige tijd geleden dat een groot opkomend land nog een omvangrijke overdracht van technologie en productie nodig had.

4.6

Eenmalige uitvoercontracten zullen hoogstwaarschijnlijk dienen voor het kopiëren van westerse technologie. Een alternatief voor het blokkeren van de invoer is het opzetten van productie- (en ontwikkelings-)faciliteiten in de betrokken landen. Momenteel is het nog maar de vraag in welke mate deze ontwikkeling de faciliteiten en arbeidsmarktkansen in Europa zal beïnvloeden. Op langere termijn zal de positie van de Europese industrie waarschijnlijk ondergraven worden door opkomende reuzen. De toegenomen technologie en productie in die landen zal ook de (potentiële) Europese exportmarkten in andere derde landen beïnvloeden. De concurrentie in producten en prijzen zal feller worden.

4.7

Vanwege de lange ontwikkelings- en productiefasen, alsook de technologische investeringen en voortdurende innovatie heeft Europa gerichte coördinatie nodig om een moderne, zelfverzekerde defensie-industrie te waarborgen. Zolang de omvang van de markt voornamelijk afhangt van de nationale grenzen, zal deze vrijwel nooit een kritische massa bereiken, zelfs niet in de grote lidstaten. Export naar derde landen kan in zekere mate soelaas bieden, maar de toekomst is onzeker, aangezien de marktomstandigheden vaak verre van stabiel zijn.

4.8

Aanhoudend dalende begrotingen, die in de huidige omstandigheden aanzienlijke beperkingen inhouden, zouden aan het denken moeten zetten. Ze hebben gevolgen voor investeringen en aankopen, zeker als operationele en onderhoudskosten op hetzelfde peil blijven of stijgen ten gevolge van lopende militaire operaties (Afghanistan, Libië, antipiraterijmissies, om er maar enkele te noemen).

4.9

Het gevolg is uitstel of zelfs afstel van investeringen die voor de industrie essentieel zijn om de productie- en ontwikkelingsmogelijkheden te handhaven en te vernieuwen. Bovendien zal de industrie zelf in lastige tijden minder bereid zijn om te investeren in het op peil houden of vernieuwen van activiteiten. Slechts door ordelijk samen te werken kunnen de nodige investeringen worden gewaarborgd.

4.10

Het EESC bepleit een goed uitgewerkt Europees industriebeleid voor de defensiesector, vanaf het ontwerp van systemen tot de operationele fase. Dit is een kwestie van specifiek industriebeleid. Dit is per definitie een overheidsmarkt. O&O moet ook na het startkapitaal gefinancierd worden vanwege niet-winstgevende marges in het begin en specifieke overheidseisen. Het gaat erom belangrijke Europese industriële mogelijkheden in kaart te brengen, alsook investeringsbeleid om solide Europese producten te promoten. Aangezien geen enkel land voldoende middelen heeft om wapens van de ‧nieuwe generatie‧ te financieren, moeten nationale en Europese doelstellingen gecombineerd worden, net als nationale en Europese financiële en industriële middelen. Governance dient gebaseerd te zijn op gedeelde EU- en nationale bevoegdheden, uitgaande van de overeengekomen Europa 2020-strategie. Dit is ook een doeltreffende manier om de coördinatie tussen de Europese instellingen en binnen de Commissie te optimaliseren, die nog steeds ver onder haar kunnen werkt. In dit verband kan de Task Force, die binnenkort als platform begint (Commissie, EDA, EEAS) om prioriteiten, mogelijkheden en lacunes te bespreken, een waardevolle bijdrage leveren.

4.11

O&O is een centraal thema. De defensie-industrie is een hoogtechnologische, kennisintensieve industriële activiteit, die ook vereist is voor de volwaardige ontwikkeling van prototypes. O&O is vrijwel nooit uitsluitend een zaak van het bedrijfsleven. De ontwikkeling en de levenscycli van systemen zijn eenvoudigweg te lang, en de financiële impact te groot voor de industrie om alle financiële risico's te dragen. De geschiedenis leert dat alle succesvolle programma's door overheid en industrie samen worden uitgevoerd.

4.12

Wereldwijd is O&O voor defensie in zeer hoge mate afkomstig van de overheid, ofwel direct of indirect via aankopen. Het wekt geen verbazing dat de defensie-industrie gewoonlijk te veel financieel risico mijdt, gezien de aard van de producten. O&O voor defensie is zeer kwetsbaar voor overheidsbezuinigingen.

4.13

Dus naast consolidatie van de industrie zijn er voor onderzoek, technologie en ontwikkeling toereikende financiering en samenwerking nodig van de lidstaten, de Commissie en de industrie. Defensie-investeringen vergen veel financiering voor O&O en technologische projecten. Ook moet de toegang tot kritische technologie gegarandeerd zijn. Als kritische technologie voor de ontwikkeling en productie niet langer meer toegankelijk zou zijn door exportbeperkingen die anderen opleggen, wordt het heel lastig om de Europese veiligheidsdoelstellingen te verwezenlijken.

4.14

O&O die buiten defensie-organisaties plaatsvindt, wordt steeds belangrijker vanwege de voortgang die in onafhankelijke wetenschap en technologie op tal van gebieden geboekt wordt. Vaak bepaalt de uiteindelijke toepassing, in de laatste ontwikkelingsfase of de O&O beschouwd kan worden als defensie- of civiele O&O. O&O ‧voor tweeërlei gebruik‧ wordt steeds belangrijker voor defensietoepassingen, zoals de IT. Het is dus van cruciaal belang voor de EDTIB (European Defence Technological and Industrial Base, de Europese technologische en industriële defensiebasis) om het ‧duale gebruik‧ van O&O te stimuleren, vooral omdat dit financiering van buiten de defensiegemeenschap mogelijk maakt.

4.15

Overheidsfinanciering voor O&O moet op EU-niveau tussen de lidstaten afgesproken worden. Ze kan gebeuren via het aanstaande Kaderprogramma 8 (KP8) of via een apart fonds, bij voorkeur via pakketten m.b.t. geavanceerde onderzoeksgebieden, bijvoorbeeld nanotechnologie en artificiële intelligentie. Er moeten speciale regelingen uitgewerkt worden gezien de betrekkingen tussen de defensie-industrie en de overheidssector.

4.16

Het EDA en de Commissie moeten een prominente rol vervullen, zoals in het Europees samenwerkingskader is vastgelegd, deels om dagelijkse politieke bemoeienis te vermijden. Het EDA zou zijn taak volledig moeten kunnen vervullen, zoals in het Verdrag van Lissabon is bepaald (7).

4.17

Werknemers met moderne vaardigheden zijn cruciaal voor een industrieel en O&O-programma voor defensie (8). Ook dit is een sterk argument voor een stabiel kader voor O&O en de industrie in plaats van een wanordelijke herstructurering. Bedacht moet worden dat personeel in de defensie-industrie het cement is voor de toekomst van de defensiecapaciteit. Raadpleging van en overleg met de industrie, O&O-instellingen, het hoger onderwijs, militaire organisaties en geïnteresseerde vakbonden moeten ervoor zorgen dat zowel de voortgaande herstructurering als de toekomstgerichte productie van wapens in Europa op een ordelijke manier verlopen.

4.18

Krimpende begrotingen nopen tot de aanpak van overlappingen en ondoeltreffendheid. Gecontroleerde consolidatie is niet noodzakelijk gelijk aan het tot stand brengen van grote ondernemingen. Het betekent de opbouw van genoeg kritische massa en kwaliteit door internationale normen die een concurrerende positie garanderen op binnenlandse markten en markten in derde landen. De coördinatie van de planning van projecten op Europees niveau door de overheid, relevante EU-spelers en de industrie wordt steeds urgenter.

4.19

Verschillen in omvang en output van industrieën zijn een feit. Wat hun industrieel belang betreft, lopen de lidstaten sterk uiteen. Een overeenkomst tussen deelnemende landen zou onder andere moeten behelzen dat industrieën in niet-LoI-landen (= belangrijke producenten) betrokken worden bij relevante projecten. Deze benadering is niet alleen politiek wenselijk, ze bevordert tevens een vruchtbare relatie tussen grote en kleine ondernemingen en onderzoeksinstellingen. Als leverancier zou het mkb een geslaagde aanvulling kunnen zijn op slimme, gespecialiseerde ketens.

4.20

Er dient bijzondere aandacht te worden besteed aan de kwetsbaarheid die in landen in Midden-Europa wegens hun geëxponeerde geografische positie kan worden waargenomen. Om ervoor te zorgen dat burgers in deze landen zich goed beschermd voelen en om de specifieke technische kennis op defensiegebied ten volle te benutten is het volgens het EESC zaak de beschikbare kennis en vaardigheden in Midden-Europese landen in lopende en toekomstige defensieprojecten op passende wijze mee te nemen.

4.21

Een geïntegreerde Europese markt voor defensieproducten zou een stabielere binnenlandse markt scheppen. Een Europese markt zou niet alleen de bestaande nationale markten samenvoegen, hij zou ook de harmonisatie bevorderen, of zelfs de standaardisatie van eisen en de regels voor overheidsopdrachten tussen de diverse lidstaten Meer harmonisatie of standaardisatie zou de financiële en economische omstandigheden verbeteren en zo het concurrentievermogen van Europese ondernemingen op de wereldmarkt vergroten.

4.22

De Europese defensiemarkt zou dan kritische massa hebben. Tegen die achtergrond wijst het EESC op de nadelige gevolgen als lidstaten blijven kopen wat in het buitenland, vooral in de VS, beschikbaar is. Ten eerste ondermijnt dit de voordelen van een Europese markt voor de industrie. De prijzen voor zulke defensieproducten zullen immers voor Europese afnemers stijgen als de industrie ze niet op markten in derde landen kan verkopen, waar de (overheids)concurrentie zeker feller zal worden. Ten tweede: Europese landen die kopen wat beschikbaar is in de VS, betalen voor Amerikaanse technologiekosten, die in de prijs van zulke producten verwerkt zijn.

4.23

Gezien de financiële en internationale politieke vooruitzichten zijn in Europa een fundamenteel debat en operationele conclusies geboden. Als niet alle lidstaten aan een gemeenschappelijk kader willen meewerken, dan zou het beginsel van ‧versterkte samenwerking‧ moeten gelden. Meer integratie en een positieve houding tegenover Europese aankopen zullen de enige manier blijken te zijn om een marktomvang te benaderen die vergelijkbaar is met die in de VS. Zonder een goed werkende binnenlandse markt is het maar zeer de vraag of de Europese industrie op mondiaal niveau kan concurreren.

5.1

Het industriële landschap is voor de diverse strijdkrachten (te land, ter zee en in de lucht) van land tot land heel verschillend. Op sommige gebieden kan geen enkel land nog langer in staat worden geacht zelfstandig nieuwe generaties wapens te ontwikkelen.

5.2

In de landsector is slechts een beperkt aantal grote systeemintegrerende ondernemingen in staat om zware gevechtstanks en lichtere militaire voertuigen te ontwikkelen en te produceren. De belangrijkste Europese producenten zijn Frankrijk, Duitsland en het VK. Er is een breed spectrum van producenten van subsystemen en third tier-leveranciers, waarbij Midden-Europa ondervertegenwoordigd is.

5.3

Veel landen hebben hun ‧eigen‧ scheepsbouw, en bouwen marineschepen die per land zeer uiteenlopen wat afmeting en complexiteit betreft. De LoI-landen en Nederland geven de toon aan, ook wat betreft het ontwerp en complexe onderzoeksfaciliteiten voor de marinescheepsbouw, die heel anders zijn dan bij de bouw van civiele schepen. Ook hier is er sprake van een breed aanbod van subsysteemfabrikanten en ‧third tier-leveranciers‧.

5.4

Gevechtsvliegtuigen worden slechts in enkele landen ontwikkeld en geproduceerd. De industrie is geconcentreerd in enkele grote multinationals, die actief zijn in Europa en daarbuiten. De industrie is hoofdzakelijk in handen van EADS, BAE-Systems, Dassault en Saab-Aircraft. Geavanceerd aerodynamica-onderzoek is tot enkele landen beperkt.

5.5

De elektronicasector, inclusief commando, communicatie en controle, is van groeiend belang voor defensie, met grote industriële spelers als Thales, BAE-Systems en Finmeccanica. Voor de grootste Europese elektronicaconcerns, Philips en Siemens, is defensie van minder belang. Voor hen is de hoeveelheid van goedkope, in massa geproduceerde specifieke elektronische onderdelen, zoals geïntegreerde schakelingen voor defensie, sowieso te klein. Het betrekken van deze grote concerns geeft echter aan hoe belangrijk tweeërlei gebruik op dit gebied is.

5.6

Wat betreft munitie en explosieven is het aantal bedrijven de laatste decennia geleidelijk gedaald, deels vanwege milieubeperkingen. De openbare veiligheid dwingt zulke bedrijven om oudere vestigingen te verplaatsen of om ze eenvoudigweg te sluiten.

5.7

De toegang tot kritische technologie is essentieel en moet ondersteund worden in het kader van een gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid (GVDB). Hetzelfde geldt voor bepaalde materialen, zoals koolstofvezels of materialen voor elektronische onderdelen.

5.8

Het in 2009 goedgekeurde Defensiepakket uit 2007 kan waardevolle steun verlenen. De lidstaten hadden de richtlijnen in de zomer van 2011 moeten omzetten. Het is nog te vroeg om positief of sceptisch te zijn over het domino-effect hiervan voor het scheppen van een interne markt. Het proces is nog niet voltooid en de verwezenlijking van de doelstelling inzake overdracht van defensieproducten binnen de Unie, evenals de toepassing van begrippen als wezenlijke nationale veiligheidsbelangen, blijven een open vraag.

5.9

Artikel 346 VWEU bevat een uitzondering op de EU-wetgeving inzake overheidsopdrachten uit hoofde van de bescherming van wezenlijke nationale veiligheidsbelangen. De ruim opgevatte formulering staat wellicht een gezonde marktontwikkeling in de weg, met name voor wenselijk geachte leveringsketens. Het EESC bepleit een specifiekere uitleg van artikel 346, die genoeg ruimte laat voor Europese oplossingen en optimale Europese leveringsketens en oog heeft voor voorzieningszekerheid, beschikbare specialismen in de lidstaten en de prijs-kwaliteitverhouding.

5.10

De nationale veiligheid van informatie veroorzaakt soortgelijke problemen als die vermeld in paragraaf 5.9 en dient eveneens herzien te worden. Dit is ook een belangrijk en gevoelig onderwerp bij het betrekken van Europese bedrijven bij defensieprojecten in de VS.

5.11

"Delen en combineren", inclusief gemeenschappelijke opleidingen, zou een toekomstgericht programma moeten zijn. Fundamenteel is dat lippendienst vervangen wordt door concrete plannen en een doelgerichte benadering met duidelijk omschreven fasen. Maar zolang er geen overeenstemming over een defensiedoctrine is, zal het heel moeilijk zijn om het "delen en combineren" op een haalbare manier uit te voeren.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/24

—

mannen bij de discussie en de communicatie te betrekken;

—

stereotiepe denkbeelden over mannen en vrouwen uit te bannen, met name in het onderwijs en bij carrièremogelijkheden;

—

een impuls te geven aan academische studies die ertoe kunnen leiden dat vrouwen voor zichzelf beginnen;

—

een gelijke toegang tot financiering en hulpbronnen te waarborgen;

—

de socialezekerheidsvoorzieningen voor zelfstandigen te verbeteren.

—

het Europees Netwerk van mentoren voor vrouwelijke ondernemers: dit netwerk werd tijdens een evenement in het kader van het Poolse EU-voorzitterschap op 15 november 2011 opgericht. Het netwerk is een van de acties die bij de herziening van de Small Business Act in 2011 werd voorgesteld, en is bedoeld om het ondernemerschap onder vrouwen in Europa te promoten, ondersteunen en te bevorderen.

—

het Europees Netwerk voor beleidsmakers ter bevordering van ondernemerschap onder vrouwen (WES);

—

de portaalsite voor ondernemerschap onder vrouwen (6).

—

onwettige discriminatie en intimidatie op basis van geslacht uit te bannen;

—

gelijke kansen van mannen en vrouwen te bevorderen.

5.1.3.1

Oprichting van een bureau voor vrouwelijke ondernemers binnen de Europese Commissie en de verantwoordelijke ministeries van de lidstaten. Een dergelijk bureau dient bij voorkeur niet ondergebracht te worden bij het ministerie dat verantwoordelijk is voor gendergelijkheid, zodat een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de bevoegdheid voor economische activiteiten en de bevoegdheid voor gendergelijkheid. Het bureau moet worden uitgerust met een serieus mandaat, doelstellingen en middelen. Binnen DG Ondernemingen wijdt slechts 1 van de 900 personeelsleden zich aan vrouwelijk ondernemerschap in Europa!

5.1.3.2

Benoeming van een directeur/gezant of hoge vertegenwoordiger voor vrouwelijke ondernemers binnen de Europese Commissie en de voor ondernemingen verantwoordelijke ministeries van de lidstaten, met als taak op alle beleidsterreinen de aandacht te vestigen op de economische voordelen die het oplevert om meer vrouwen aan te sporen een eigen zaak op te zetten en uit te bouwen. Deze functies kunnen slechts gedurende een bepaalde tijd (4 tot 10 jaar, afhankelijk van de economie en de financieringsstructuur) worden bekleed en hebben een zeer duidelijke taakomschrijving, met concrete doelstellingen en verantwoordingsplicht. De directeur/gezant of hoge vertegenwoordiger voor vrouwelijke ondernemers zou ook verantwoordelijk kunnen zijn voor het promoten van mogelijkheden in het bedrijfsleven en in de academische wereld die tot meer vrouwelijke ondernemers kunnen leiden, zoals onderzoek, wetenschap, hightech, directe verkoop en online-/IT-ontwikkeling.

5.1.3.3

Inzameling van essentiële gegevens om de allocatie van hulpbronnen aan vrouwelijke ondernemers te meten en te kwantificeren – een belangrijke reden waarom vrouwen in het bedrijfsleven, en dan met name in de opstartfase, met discriminatie te maken hebben. Ondersteuning van het opstellen van jaarlijkse updates van het beleid en onderzoek op het gebied van vrouwelijk ondernemerschap in de Europese regio's. Er moeten meer naar geslacht uitgesplitste gegevens van ministeries en overheidsdiensten worden verzameld. Het is essentieel dat DG Ondernemingen en de ministeries die verantwoordelijk zijn voor economische ontwikkeling een gendereffectbeoordeling uitvoeren door relevante data te verzamelen, waaronder het aantal vrouwelijke ondernemers, het aantal bedrijven dat in handen is van vrouwen, het aantal werknemers in deze bedrijven, en de allocatie van middelen aan deze bedrijven en ondernemers. Het is van belang te erkennen dat landen als Australië, Canada en de VS een toename van het aantal vrouwelijke ondernemers hebben weten te bereiken door dergelijke gegevens in te zamelen en te analyseren.

5.1.3.4

Handhaving van de huidige wetgeving op het gebied van gendergelijkheid. Uit recente gegevens blijkt dat de werkloosheid onder vrouwen in Europa in 23 jaar niet zo hoog geweest is als nu. Ook het aantal economisch niet actieve jongeren bereikt een recordhoogte. Daaronder bevinden zich ook veel afgestudeerde vrouwen. Er is sprake van een loonkloof en vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in het besluitvormingsproces binnen Europa. Het is essentieel dat de EU en de lidstaten hun plicht op het gebied van gendergelijkheid nakomen door informatie naar geslacht uit te splitsen, met name bij het verzamelen van gegevens en de allocatie van middelen.

5.2.1.1

Aangezien alle activiteiten die verband houden met het bevorderen van vrouwelijk ondernemerschap en van bedrijven met een vrouwelijke eigenaar maatschappelijke en economische baten opleveren die iedereen ten goede komen, moeten mannen worden aangespoord om deel te nemen aan dit debat en de meerwaarde van het bevorderen van ondernemerschap onder vrouwen te erkennen. De desbetreffende communicatie, netwerken en training zouden zowel mannen als vrouwen moeten omvatten; de sociale bescherming dient een gelijke behandeling van iedereen in de samenleving te waarborgen.

5.2.1.2

Iedereen moet ondernemer kunnen worden: binnen het onderwijs moeten stereotiepe opvattingen over ondernemers op alle niveaus bestreden worden en het taalgebruik en de bewoordingen t.a.v. ondernemers dienen aangepast te worden. Ook dient de ondersteuning die ondernemers momenteel door universiteiten en andere onderwijsinstellingen wordt geboden, aantrekkelijk en nuttig te zijn voor jonge vrouwen, zodat de kloof tussen het aantal jonge mannen en het aantal jonge vrouwen dat een eigen bedrijf opzet, wordt gedicht.

5.2.1.3

Vrouwen van alle leeftijden dienen op genderneutrale wijze te worden aangemoedigd een al dan niet traditionele loopbaan te kiezen. Europa telt veel hooggekwalificeerde afgestudeerde vrouwen; een groot aantal van hen zit momenteel door de crisis zonder werk en heeft wellicht nog niet overwogen zelf een bedrijf op te richten.

5.2.1.4

Er moeten gerichte bedrijfscentra voor vrouwen komen, die essentiële diensten in de vorm van bedrijfsinformatie, netwerken, kennisdeling, scholing en mentorregelingen bieden. In sommige EU-lidstaten bestaan dergelijke bedrijfscentra nog niet; in andere maken ze onderdeel uit van bedrijfsverenigingen en kamers van koophandel en beschikken ze over te weinig middelen. Bedrijfscentra die middelen gericht inzetten, kunnen echter uitstekende resultaten boeken met het bevorderen van ondernemerschap onder vrouwen. Veel voorbeelden hiervan zijn te vinden in Duitsland.

5.2.1.5

Er moet worden gezorgd voor ondersteuning en toegang tot informatie, middelen en hulpbronnen op het gebied van onderzoek, wetenschap en technologie voor vrouwen die voor zichzelf willen beginnen of hun onderzoek of innovaties verder willen ontwikkelen.

5.2.1.6

Financiële instellingen dienen zich te bezinnen op de bekendmaking van naar geslacht uitgesplitste informatie over leningen. Uit onderzoek blijkt dat er weinig aan vrouwen wordt geleend en dat hiervoor vaak een veel hogere rente wordt berekend dan bij leningen aan mannen (15).

5.2.1.7

De socialezekerheidsvoorzieningen voor alle ondernemers dienen nader onderzocht te worden, en dan met name de praktische aspecten van de voorzieningen voor vrouwelijke ondernemers tijdens zwangerschap, met kinderen en met zorgtaken. In haar actieplan "De Europese agenda voor ondernemerschap" (16) vestigt de Commissie de aandacht op de behoefte aan betere socialezekerheidsregelingen, maar gaat zij niet zo ver dat zij concrete voorstellen doet.

5.2.1.8

Er moet een voor de hele EU geldende mediaovereenkomst worden gesloten, om publieke zenders van de lidstaten aan te sporen zich ertoe te verbinden een bepaald percentage van hun berichtgeving over ondernemerschap te wijden aan vrouwen – in plaats van in het katern "Vrouw" moeten vrouwen in het katern "Bedrijven" worden geplaatst! Onderzoek wijst uit dat de berichtgeving in de media de opvattingen en houdingen t.a.v. vrouwelijke ondernemers significant en positief kan beïnvloeden. Meer aandacht in de media voor succesvolle vrouwelijke ondernemers als rolmodel zou een meetbaar effect hebben op maatschappelijke houdingen t.a.v. vrouwelijke ondernemers.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/29

1.1

Het potentieel van vrouwen die in landbouw- en plattelandsgebieden werken en/of een onderneming leiden, moet worden geanalyseerd, in kaart gebracht en in alle beleidslijnen van de Unie worden opgewaardeerd. Dit potentieel mag voorts geenszins door het beleid worden benadeeld. Een en ander is noodzakelijk om vrouwen in staat te stellen aan ontwikkeling en innovatie mee te werken en de hele sector te helpen de crisis te boven te komen.

1.2

Gelijke behandeling, gelijke kansen en acties ter bevordering van de arbeidsvoorwaarden voor vrouwen moeten in de hele wetgeving en de programma's van de EU worden gewaarborgd via een effectieve gender mainstreaming, door de procedures voor toegang tot financiële middelen te vereenvoudigen en regelmatig toe te zien op de geboekte resultaten.

1.3

Vrouwen moeten betrokken worden bij de ontwikkelingsplannen voor de sector op lokaal en regionaal niveau. Zij moeten met het oog daarop in staat worden gesteld deel te nemen, behoeften en ervaringen uit te wisselen en projecten op te zetten (capacity building).

1.4

Universiteiten en onderzoekscentra moeten met de betrokken vrouwen samenwerken om mogelijkheden en behoeften te analyseren, opleidings- en technologische instrumenten aan te reiken om de ontwikkeling van door vrouwen geleide ondernemingen te ondersteunen, alsook de kwaliteit van het werk en het leven van vrouwen die in de landbouw actief zijn, te verbeteren.

1.5

ICT (1) zijn van cruciaal belang om activiteiten van vrouwen in de landbouw te ontwikkelen en te verbeteren, op voorwaarde dat zij efficiënt zijn, goed over het grondgebied verspreid en toegankelijk zijn, alsook betaalbaar zijn (breedband). Een en ander kan ook banen voor ICT-technici creëren.

1.6

De door gedegen ICT ondersteunde totstandbrenging van vrouwennetwerken zorgt voor de ontwikkeling van contacten, bevordert participatie, relaties en de uitwisseling van goede praktijken met vrouwen in de EU en in kandidaat-lidstaten en derde landen, hetgeen de internationale samenwerking en de handel alleen maar ten goede kan komen.

1.7

De opleiding moet afgestemd zijn op de behoeften en de mogelijkheden van de betrokken vrouwen. Innovatieve vormen van voorlichting kunnen aan de keuze van de vrouwen zelf worden overgelaten (discussiegroepen en zelfopleiding, krantenartikels, voorlichtingsacties in opleidingsinstellingen, enz.).

1.8

Om vrouwen in staat te stellen zich te organiseren, te participeren en hun mogelijkheden te ontplooien, zijn doeltreffende, toegankelijke en flexibele diensten nodig waardoor zij minder tijd aan hun zorgtaken behoeven te besteden. Dit geldt zowel voor de gezondheidszorg, vervoer, krediet, distributie, marketing en zorg voor ouderen en kinderen, als voor sociale zekerheid om voorzieningen te creëren voor vrouwen die anders nergens voor in aanmerking komen. Ook in dit geval wordt in de betrokken diensten indirect werkgelegenheid gecreëerd.

1.9

Alle EU-lidstaten zouden ervoor moeten ijveren dat er juridische erkenning komt voor de meewerkende echtgeno(o)t(e)/partner zodat ook zij sociale zekerheid en gezondheidszorg kunnen genieten. Het zou een goede zaak zijn om op EU-niveau een regelgevend kader voor een gezamenlijk recht uit te werken, eventueel via een statuut voor vrouwen in de landbouw en in rurale gebieden.

1.10

Vrouwen kunnen bijdragen aan de duurzaamheid van de landbouw en het grondgebied indien zij over de nodige kennis- en technologische instrumenten kunnen beschikken (groene technologieën, doeltreffend beheer en gebruik van hulpbronnen, productie van schone energie). Om dergelijke innovatieve en duurzame bedrijven op te zetten moet er een fast track komen die de toegang tot financiële middelen vereenvoudigt (met name onder de 2e GLB-pijler).

1.11

Vrouwen kunnen de drijvende kracht zijn achter een opleving van de ambachtelijke sector, kwaliteitsvolle en biologische traditionele producten, mede door intensievere interactie tussen (vrouwelijke) producenten en (vrouwelijke) consumenten, die moet worden onderzocht en opgewaardeerd (zoals in het geval van "korte ketens").

1.12

De GLB-hervorming en de maatregelen voor plattelandsontwikkeling moeten erop gericht zijn werkgelegenheid en activiteiten van vrouwen te stimuleren, met name via thematische programma's die alleen voor vrouwen bestemd zijn (2e pijler).

1.13

Lidstaten, regio's, lokale besturen en sociale partners zijn samen verantwoordelijk voor de bevordering van het potentieel van vrouwen die in de landbouw of in plattelandsgebieden actief zijn. Zij moeten in dit verband een omgeving garanderen waar de wet wordt nageleefd en een passend wettelijk kader ten uitvoer leggen, dat ook binnen hun eigen structuren de beginselen van gelijke kansen en gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen verzekert. Voorbeelden in lidstaten die navolging verdienen, moeten als prikkel dienen om ervoor te zorgen dat vrouwen, zoals het Europees Parlement ook heeft gevraagd, naar behoren worden vertegenwoordigd in alle politieke, economische en sociale gremia van de landbouwsector en de plattelandsgebieden.

2.1

Het potentieel dat vrouwen in de landbouw en in plattelandsgebieden vertegenwoordigen, is ondergewaardeerd. In het GLB-verslag van 2010 (2) wordt alleen in de Eurostat-statistieken naar vrouwen verwezen en in het verslag over de plattelandsontwikkeling van 2010 wordt slechts terloops gewag gemaakt van het verschil in arbeidsparticipatie tussen mannen (76 %) en vrouwen (62 %) (3). Ook in het interessante besluit van de Raad van 20 februari 2006 inzake communautaire strategische richtsnoeren voor plattelandsontwikkeling  (4) worden vrouwen alleen vermeld om te wijzen op de noodzaak hun toegang tot de arbeidsmarkt te bevorderen.

2.2

Het Europees Parlement somt in zijn resolutie van 2011 over de rol van de vrouwen in de landbouw en in plattelandsgebieden (5) daarentegen nauwgezet de belangrijkste problemen op waarmee vrouwen geconfronteerd worden en reikt ook enkele strategische richtsnoeren aan om hen op sociaal en economisch gebied te ondersteunen. Het EESC kan zich vinden in de analyse van het EP en onderschrijft de conclusies ervan die overigens aansluiten bij een aantal van zijn eerdere adviezen (6).

2.3

Het EESC is ingenomen met het Commissievoorstel voor een verordening met gemeenschappelijke bepalingen voor de structuurfondsen en met de werkdocumenten van de Commissiediensten (7) die erbij aansluiten, zoals de Mededeling over het Europees Innovatiepartnerschap voor de landbouw (8). Deze teksten bevatten interessante elementen die doen hopen op meer institutionele aandacht voor gendervraagstukken en op daaruit volgende passende besluiten van de Raad.

2.4

Het EESC spreekt zonder meer zijn waardering uit voor de activiteiten van organisaties van plattelandsvrouwen en vergelijkbare netwerken in een aantal lidstaten. Het gaat om organisaties die deels los van en deels als onderdeel van landbouworganisaties functioneren. Ook zijn er organisaties van plattelandsjongeren die blijk geven van een opmerkelijke inzet voor de gelijke behandeling van vrouwen en mannen. Daardoor worden veel vrouwen in het zadel geholpen en gemotiveerd om hun ondernemers-, sociaal, beroepsmatig en politiek engagement onverminderd voort te zetten. De vorderingen die tot dusverre zijn gemaakt, bijvoorbeeld als het gaat om de sociale voorzieningen voor landbouwersgezinnen, zijn grotendeels aan vrouwen te danken. In sommige landbouworganisaties – waar mannen van oudsher de boventoon voeren – zijn vrouwen thans erg actief en invloedrijk (9). Voorbeelden in die zin zouden in alle lidstaten navolging moeten krijgen.

2.5

Aansluitend bij de genoemde documenten wordt in dit advies beoogd een aantal criteria en maatregelen te identificeren die vrouwen kunnen helpen hun potentieel als werknemers en ondernemers te ontplooien en daarbij een innovatieve rol te spelen met het oog op duurzame ontwikkeling en kwaliteitsvolle werkgelegenheid. Door kansen en behoeften op het gebied van werkgelegenheid en vrouwelijk ondernemerschap in de landbouw en in plattelandsgebieden beter in kaart te brengen, kan de productie worden verbeterd en gekwalificeerd, kan ze strategisch worden ontwikkeld en gediversifieerd en kan voor meer samenhang worden gezorgd tussen het GLB en de beleidsmaatregelen inzake plattelandsontwikkeling en territoriale samenhang.

3.1

De opeenvolgende GLB-hervormingen hebben de grenzen tussen de begrippen landbouweconomie, plattelandseconomie en beheer/opwaardering van het grondgebied vervaagd. In die zin gaat het dan ook om een ruimer gebied (10) waarbinnen de problemen van vrouwen moeten worden geanalyseerd. Tegelijk is het ook des te meer zaak over precieze, opgesplitste en kwalitatieve data te beschikken en de reeds door Eurostat verrichte inspanningen ter zake te intensiveren. In de EP-resolutie van 2011 wordt ervan uitgegaan dat 26,7 miljoen mensen "regelmatig in de landbouw werkzaam zijn", waarvan 42 % (d.i. 11,2 miljoen) vrouwen zijn. Hierbij is rekening gehouden met alle landbouw- en plattelandsactiviteiten waarbij mensen een of ander werk verrichten (dat echter vaak niet hun enige of belangrijkste bezigheid is). Eurostat daarentegen meet de werkgelegenheid in de landbouw op AWU-basis (Annual Working Units), waardoor het totale aantal mannen en vrouwen dat in welke hoedanigheid ook in de sector werkzaam is, in 2010 slechts op 11,1 miljoen komt (voor werkzaamheden in de landbouw, de bosbouw, de jacht en de visvangst) en het aantal vrouwen daarin bijgevolg op slechts ca. 4,7 miljoen (11).

3.2

Deze verwijzing naar de statistische methodologie maakt duidelijk dat het daarbij niet zozeer gaat om kwantitatieve gegevens als wel om de strategische slagkracht van de landbouw- en plattelandssector in interactie met het stedelijke en voorstedelijke milieu en de duurzame ontwikkeling ervan (op milieu- en sociaal gebied). De situatie van vrouwen in de landbouw en in plattelandsgebieden zal dus vanuit een dubbel oogpunt worden bekeken: enerzijds in samenhang met de hoge productiestandaarden van de Europese landbouw, en anderzijds met betrekking tot het potentieel dat vrouwen vertegenwoordigen en dat kan worden aangeboord met beperkte middelen die evenwel op doeltreffende en gerichte wijze moeten worden aangewend. Daarbij mag niet worden vergeten dat we ons nog steeds in een ernstige crisis bevinden die problemen – maar ook kansen – met zich meebrengt voor vrouwen die leven en werken in landbouw- en plattelandsgebieden.

4.1

Uit recente onderzoeken van de situatie blijkt dat na een daling van de productie en de werkgelegenheid ten gevolge van een vermindering van de consumptie en de uitvoer, de landbouw- en plattelandssector opnieuw groeit, met een stijging van de betreffende inkomsten tot gevolg. Met name op de interne markt wordt zonder meer belang gehecht aan kwaliteit en duurzaamheid. Zo vinden consumenten het steeds belangrijker lokale en/of biologische producten te kopen (0-kilometerdistributie of korte ketens (12)).

4.2

Op werkgelegenheidsgebied zijn van 2007 tot 2008 ca. 900 000 arbeidsplaatsen in de landbouw verloren gegaan, terwijl dit er voor de periode 2008-2009 op AWU-basis 200 000 waren (13). De negatieve werkgelegenheidstendens zou dus kunnen worden toegeschreven aan het feit dat minder mensen aan de slag zijn ten gevolge van rationaliseringen binnen bedrijven, waarbij ongeschoolde arbeidskrachten werden gereduceerd ten voordele van meer gespecialiseerde werknemers.

4.3

Ondanks de hoopgevende feiten is de crisis geenszins voorbij en is de situatie van vrouwen evenmin verbeterd. Bij een groot deel van de landbouwproductie wordt nog steeds op een informele manier gebruik gemaakt van vrouwelijke arbeidskrachten, die reeds sterk benadeeld worden in zowel voltijdse (26 % vrouwen tegen 52 % mannen) als deeltijdse (9,7 % mannen tegen 11,8 % vrouwen) banen (14). Voorts is er ook de seizoenarbeid (die werk biedt aan een zeer groot aantal mensen, terwijl het aantal werknemers met een overeenkomst voor onbepaalde duur beperkt is), en informeel en illegaal werk, dat een grote onzichtbare en problematische zone vormt, die niet in cijfers kan worden gevat. Hiertegen zou moeten worden opgetreden door stimulansen te geven om zwart werk aan de oppervlakte te brengen en, zo mogelijk, een vast statuut aan door vrouwen verrichte arbeid te geven.

4.3.1

Erg zorgwekkend is de situatie van migrantenvrouwen (zowel intra- als extracommunautaire migranten) aan wie vaak de meest elementaire rechten ontzegd worden, te beginnen met hun salarissen die met vertraging worden uitbetaald, of op een onverantwoorde en niet te rechtvaardigen manier verlaagd worden. Deze toestand is nog verslechterd sinds het uitbreken van de crisis en kan niet worden toegeschreven aan de moeilijkheden die kleine landbouw- en verwerkende bedrijven ondervinden om kredieten te krijgen. Tal van vrouwelijke werknemers zijn naar hun land van oorsprong moeten terugkeren zonder dat ze werden uitbetaald; anderen werden overgeleverd aan de genade van uitbuiters, criminelen of mensenhandelaars die in een aantal EU-landen helaas nog niet strafrechtelijk kunnen worden vervolgd.

4.3.2

De territoriale spreiding van de landbouwbedrijven en de beperkte omvang van vele onder hen maken dat moeilijk toezicht kan worden uitgeoefend op de correctheid van de arbeidsverhoudingen. Hoe dan ook kan een aanzet worden gegeven tot bestrijding van onregelmatigheden en criminaliteit en kunnen rechten en veiligheid voor allen worden verzekerd als lokale besturen, samen met sociale partners en middenveldorganisaties, een en ander nauwlettend in het oog houden.

5.1

De kwalitatieve dimensie van de landbouwproductie is een belangrijk aspect van het werk van vrouwen die fungeren als producenten, meewerkende echtgenotes/partners, consumenten of als behoeders van tradities, creativiteit en authentieke gedragspatronen. Om dit aspect recht te doen moeten op lokaal niveau gecoördineerde keuzes worden gemaakt.

5.2

Met het oog op ontwikkeling en toepassing van geavanceerde productietechnieken, onderzoek, beroepsoriëntatie en opleiding moeten onderzoekscentra en universiteiten met landbouw- en plattelandsgebieden in interactie treden en de behoeften van vrouwen, alsook de analyse van hun potentieel in hun studieprogramma's meenemen.

5.3

Vaak wordt gedacht dat elk probleem op het gebied van kwalitatieve verbetering en bevordering van het concurrentievermogen kan worden verholpen door een bepaalde opleiding aan te bieden. Dit kan leiden tot een kwantitatieve maar geenszins kwalitatieve of gerichte uitbreiding van het opleidingenaanbod, dat vaak niet adequaat is afgestemd op de concrete behoeften van de economie of van de betrokken sociale actoren, en evenmin op participatieve strategieën voor duurzame ontwikkeling. Groei in de landbouw en in plattelandsgebieden vergt goed voorbereide vrouwelijke werknemers en ondernemers. Opleiding alleen kan echter niet onmiddellijk een verbetering van werk, activiteiten en leven bewerkstelligen als structuren en diensten blijven ontbreken en als er geen duurzame en kwaliteitsvolle banen worden gecreëerd.

6.1

Elke maatregel inzake opleiding, dienstverlening of rationalisering moet uitgaan van een analyse van de concrete omstandigheden en de beschikbare vaardigheden van vrouwen die in de landbouw en in plattelandsgebieden leven en werken. Er moet dus een nauwgezette analyse worden gemaakt van de lokale situatie, de mogelijkheden en de verwachtingen, waarbij de betrokken vrouwen actief moeten worden betrokken. Participatie staat voor een dynamiek die de verantwoordelijkheid van nationale, regionale en lokale overheden maar ook sociale en beroepsorganisaties stimuleert. Het totale potentieel van een grondgebied kan worden vergroot als ook het potentieel van de vrouwen die er wonen, wordt benut. Gerichte en doeltreffende programma's om innovatie, ondernemerschap en werkgelegenheid voor vrouwen te ontwikkelen kunnen leiden tot nieuwe banen (met name voor jongeren) waardoor de ontvolkingstendens op het platteland een halt kan worden toegeroepen of zelfs kan worden omgebogen.

6.1.1

Universiteiten en lokale gemeenschappen moeten interageren bij het analyseren van dit potentieel. Onderzoekscentra moeten betrokken worden bij de uitstippeling en de evaluatie van de ontwikkelingsplannen. Daarbij is het zaak met behulp van geavanceerde en toegankelijke ICT te zorgen voor doeltreffende verbindingen tussen universiteiten en vrouwen, teneinde nauwgezet onderzoek uit te voeren en het aan de praktijk te toetsen (15).

6.1.2

De plattelandsontwikkelingsplannen zouden specifieke opleidingsacties moeten bevatten die gericht zijn op vrouwelijke werknemers, meewerkende echtgenotes/partners en ondernemers, waarbij gebruik wordt gemaakt van hun capaciteit om zich aan te passen, te innoveren, en kennis en gedragspatronen over te dragen. Vrouwen die een opleiding hebben genoten, zouden moeten worden aangemoedigd deze kennis door te geven aan anderen via formele instrumenten (coöperaties, participatieve besluitvormingsstructuren op lokaal niveau, actiegroepen in het kader van plattelandsontwikkeling, enz.) en informele instrumenten (discussiegroepen en zelfopleiding, acties in onderwijsinstellingen, radio- en televisie-uitzendingen, geschreven pers, sociale ondernemingen, enz.). Een en ander moet niet alleen met financiële middelen worden aangemoedigd maar ook door tijd beschikbaar te stellen aan vrouwen, via goede lokale voorzieningen en dienstverlening (tijdskrediet, kinderopvang, doeltreffend en gratis vervoer (16), tijdelijke vervanging bij zorgtaken, kinderdagverblijven op de boerderij, enz.).

6.2

Doeltreffende, snelle en goedkope internettoegang (breedband) is een conditio sine qua non, aangezien in sommige EU-landen minder dan 60 % van de woningen een internetverbinding heeft. Een ruimer ICT-gebruik kan ook het leren op afstand en de communicatie tussen ver verwijderde gesprekspartners bevorderen en vormt een stimulans om met vrouwen in de landbouw- en plattelandssector van andere landen in contact te treden. Tevens wordt aldus belangstelling gewekt voor het leren van talen en het uitwisselen van ervaringen.

6.2.1

Voorts bevorderen ICT de totstandbrenging van netwerken van vrouwelijke ondernemers, meewerkende echtgenotes/partners en werknemers. Gestimuleerd door de aanwezigheid van migrantenvrouwen van buiten de Unie, kunnen zij aldus communiceren en interageren met vrouwen uit kandidaat-landstaten en derde landen. Een en ander kan leiden tot een vruchtbare uitwisseling van ervaringen, een betere ontwikkelingssamenwerking en zelfs een betere commerciële integratie, hetgeen kan bijdragen aan een oplossing voor het voedselprobleem op wereldschaal.

6.3

De gezondheid van vrouwen in een landbouw- en plattelandsmilieu is een prioriteit. Met doeltreffende zorgdiensten – ook via structuren voor telegeneeskunde en telediagnoses – en kwaliteitsvolle medische hulpmiddelen moet gezorgd worden voor monitoring van de gezondheid, de veiligheid en de beroepsziekten op de werkplek. Dit kan tevens arbeidsplaatsen opleveren voor gespecialiseerd personeel. Dergelijke diensten (met name i.v.m. reproductieve gezondheid en gynaecologische controles) zouden gratis moeten zijn of de kosten zouden in ieder geval steeds afgestemd moeten zijn op het inkomen en de gezinslasten. Belangrijk is het grote aantal oudere vrouwen niet uit het oog te verliezen: in sommige landen waar landbouw en platteland een grote rol spelen is de levensverwachting van vrouwen veel langer dan die van mannen. Boven de 60 jaar zijn de vrouwen dan ook in de meerderheid (17). Voor deze vrouwen moeten er medische, zorg- en begeleidende diensten voorhanden zijn, al was het maar om jongere vrouwen niet te verplichten nog meer gezinslasten op zich te nemen.

6.4

De situatie van meewerkende echtgenotes/partners wordt nog steeds in de verschillende landen zeer uiteenlopend behandeld. Formeel worden de betrokkenen niet erkend als werknemers hoewel ze intensief in de sector werkzaam zijn, en blijven ze in sommige lidstaten verstoken van gezondheidszorg en pensioenuitkeringen (behalve de basisvoorzieningen, in landen waar socialezekerheidsstelsels daarin voorzien). Er zijn instrumenten geboden om vrouwen een risicodekking te verzekeren, bv. via specifieke pensioenfondsen die door de sociale partners en territoriale overheden worden gestimuleerd. Het zou tevens een goede zaak zijn om standaarden vast te leggen voor een gezamenlijk recht, eventueel in het kader van een Europees statuut voor vrouwen in de landbouw en in rurale gebieden.

6.5

Als beheerders van het gezinshuishouden spelen vrouwen een prominente rol in rationeel energiegebruik en afvalverwerking. Gescheiden afvalinzameling en passende structuren voor composteren en verwerken (biomassa) gaan hand in hand met de doelstellingen van energiebesparing en ethisch verantwoorde cycli in de landbouw- en biologische productie, die in de praktijk op energiegebied zelfvoorzienend moet zijn. De toegang tot nieuwe groene technologieën voor de productie en het doeltreffende gebruik van hulpbronnen zou moeten worden bevorderd en er zouden in dit verband specifieke stimuli moeten komen voor bedrijven en activiteiten die door vrouwen worden gerund.

6.6

In tal van landen kunnen positieve ervaringen worden genoteerd m.b.t. initiatieven die groepen vrouwen hebben ontplooid op het gebied van het plattelandstoerisme, vaak via coöperaties en met uitstekende resultaten op het gebied van beheer. Gezien de stijgende belangstelling voor dit soort toerisme is het zaak de betreffende activiteiten in een netwerk op te nemen en goede praktijken te verspreiden.

6.7

Om aan duurzame ontwikkeling en de activiteiten van vrouwen (vaak op grondstukken van beperkte omvang) bij te dragen is een kwaliteitsvolle, functionele en flexibele distributie nodig: lokale distributiecoöperaties die met lage kosten werken, zouden de verkoop van typische producten van hoge kwaliteit tegen lagere prijzen kunnen bevorderen. Ook specifieke evenementen om dergelijke producten te promoten, zijn reeds nuttig gebleken.

6.8

Het is van belang ambachtelijke en typische producten die stilaan in de vergeethoek geraken, op te waarderen. Gerichte voorlichtings- en marketingacties kunnen de betreffende activiteiten en banen in stand helpen houden en daarmee een rem zetten op de uittocht van het platteland en het kwaliteitsverlies bij invoer van massaproducten. Er is dus doeltreffende interactie nodig tussen dienstverlening, technologie en passend vervoer dat de landbouw- en plattelandsgebieden moet verbinden met stedelijke afzetmarkten (18).

6.9

Om landbouw- en ambachtelijke bedrijven en coöperaties te kunnen oprichten, moet de toegang tot financiering worden verbeterd. Daartoe moet de verantwoordelijkheid van de traditionele banken (met name de lokale landbouwkrediet- en spaarkassen) worden gestimuleerd en moeten ook prioritair op vrouwen gerichte programma's voor microkrediet worden aangemoedigd.

7.1

In afwachting van de goedkeuring van het voorstel voor een verordening met gemeenschappelijke bepalingen voor de structuurfondsen (19) zij opgemerkt dat in de ELFPO-verordening wordt beklemtoond dat de middelen van het fonds moeten worden gebruikt om gelijke kansen voor mannen en vrouwen te bevorderen; tevens wordt voorzien in informatie en deelname van instanties die met de verwezenlijking van deze doelstelling belast zijn (20). De nieuwe gemeenschappelijke verordening zou kunnen worden versterkt door een fast track in te voeren voor vrouwen die bedrijven in de landbouw of in plattelandsgebieden, of innovatieve en duurzame ambachtelijke activiteiten in het leven willen roepen. Hiermee zouden de middenveldorganisaties die betrokken zijn bij het partnerschap waarnaar in artikel 6 van de genoemde verordening wordt verwezen, meer kracht worden bijgezet en zouden ze meer mogelijkheden krijgen om voorstellen te formuleren.

7.2

Wat betreft het voorstel voor een gemeenschappelijke fondsenverordening, waarover het EESC zich reeds eerder in een advies heeft uitgesproken (21), bevestigt het EESC zijn grote ongerustheid over de gevolgen die de macro-economische voorwaarden (art. 21) zouden kunnen hebben voor projecten i.v.m. de ontplooiing van initiatieven ten gunste van vrouwen. Het EESC zou graag zien dat middels een specifieke bepaling wordt vermeden dat de meest kansarmen, waaronder ook vrouwen, rechtstreeks of indirect door de maatregel worden getroffen.

7.3

Het hoopt dat de Commissie, naast de inspanningen die zij in de genoemde voorstellen reeds heeft geleverd, ook sneller inspeelt op de veranderingen en de behoeften van vrouwen en daarbij vooral vermijdt dat de programma's ter bevordering van de situatie van vrouwen in de landbouw en in plattelandsgebieden qua inhoud en methodes flexibiliteit ontberen.

7.4

Meer en betere participatie van vrouwen aan de ontwikkeling in de landbouw en in plattelandsgebieden moet ook systematisch worden geïntegreerd in de Europese programma's voor onderzoek en ontwikkeling, voor opleiding (via o.a. het Europees Sociaal Fonds) en voor mobiliteit van werknemers, alsook uiteraard in de tenuitvoerlegging van het beleid inzake economische, sociale en territoriale samenhang.

7.5

Regels, programma's en projecten i.v.m. de tenuitvoerlegging van de tweede pijler moeten in het kader van de GLB-monitoringprocedures regelmatig worden gecontroleerd, zodat wordt toegezien op de doeltreffendheid van de maatregelen voor gelijke kansen en het passende gebruik van hulpbronnen.

7.6

Ook moeten er in het kader van het beleid voor plattelandsontwikkeling thematische subprogramma's voor vrouwen komen en moeten de ervaringen die in het kader van Leader zijn opgedaan, terdege worden benut en verspreid.

7.7

Met het oog op de ontwikkeling van programma's waarin de benutting van het potentieel van vrouwen prioritair wordt gesteld, moet het lokale grondgebied – in fysiek, administratief en sociologisch opzicht – een voortrekkersrol spelen in dit participatieve proces. In eerste instantie zijn de organisaties van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld samen verantwoordelijk voor de gemaakte keuzes en de tenuitvoerlegging ervan. Met het oog daarop moeten ze zich ook in staat tonen om op concrete en doeltreffende wijze de belangen van vrouwen te behartigen en hen op alle niveaus van de organisaties te integreren, met de nodige aandacht voor specifieke vrouwelijke capaciteitsopbouw.

7.7.1

Het EESC nodigt alle bij hem vertegenwoordigde organisaties uit de nodige aandacht te besteden aan vrouwen die in de landbouw en in plattelandsgebieden werken en leven, als spreekbuis te fungeren voor hun behoeften en ambities, en hen systematisch te integreren in de verschillende structuren van horizontaal en verticaal partnerschap.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/34

1.1

Vanuit het besef dat zowel de EU als de Republiek Moldavië belang hebben bij een wederzijdse toenadering, heeft het EESC ervoor gekozen om na zijn studiebezoek van maart 2012 in het kader van dit advies de volgende aanbevelingen te doen teneinde:

1.2

Als aanbeveling aan de Commissie en het Europees Parlement dringt het EESC erop aan om tot een evenwichtige vrijhandelsovereenkomst te komen en het maatschappelijk middenveld bij het hele proces daar naartoe te betrekken. Voor een DCTFA moeten de activiteiten van de Commissie worden afgestemd op die van de EDEO. Het EESC bepleit het volgende:

1.3

Als aanbeveling aan de Moldavische overheden moedigt het EESC de regering en het parlement aan om het volgende te bewerkstelligen:

1.4

Tot het maatschappelijk middenveld in Moldavië zou het EESC willen zeggen dat het daarmee in het kader van het Oostelijk Partnerschap graag nauwere betrekkingen wil aanknopen. Het doet het maatschappelijk middenveld de volgende voorstellen, die het tijdens een conferentie in Moldavië graag zou willen toelichten, zodat concreet vorm kan worden gegeven aan het platform intermenselijke contacten van het partnerschap. Behalve de oprichting van een CESEM beveelt het EESC de sociale partners en de partners van het maatschappelijk middenveld ook het volgende aan:

2.1

Het maatschappelijk middenveld in Moldavië is reeds via een aantal bestaande mechanismen betrokken bij het EU-toenaderingsbeleid. Het dertig leden tellende raadgevende orgaan CNP, dat in januari 2011 is opgericht, werkt samen met de regering. Ook bij het parlement is een raadgevende instantie actief. De in november 2010 opgerichte nationale conventie voor Europese integratie bestaat uit meerdere organisaties, die voorstellen indienen voor en voorlichting geven over de Europese integratie. Het doel is om een rechtstreekse en open dialoog met de betrokken partijen mogelijk te maken. Daarnaast zijn er op nationaal niveau diverse platforms van maatschappelijke organisaties ontstaan.

2.2

Moldavische organisaties doen mee aan verschillende groepen van het forum van het maatschappelijk middenveld van het Oostelijk Partnerschap, die zich bezighouden met democratie, mensenrechten, goed bestuur en stabiliteit, algemene aanbevelingen, milieu, energie en klimaatverandering, en intermenselijke contacten. Het EESC moedigt de oprichting van werkgroep 5 voor de sociale dialoog en meer in het algemeen ook de sociaaleconomische kwesties aan (3).

2.3

De sociale partners hebben een cruciale rol te vervullen bij de toenadering tussen de EU en Moldavië. Het in de grondwet vastgelegde recht om zich te organiseren in vakverenigingen is verankerd in een wet van juli 2000, dat de vrijheid van vakverenigingen, de cao-onderhandelingen en de bescherming van het vermogen van vakbonden waarborgt. De afgelopen jaren is er voor vakbonden veel veranderd. De twee vakbonden die er al waren, CSRM en Solidaritate, hebben zich omgevormd tot één enkele vakbondscentrale, de CNSM (nationale bond van vakverenigingen van Moldavië). De CNSM is inmiddels lid geworden van het Internationaal Verbond van Vakverenigingen en doet langzamerhand steeds meer mee aan internationale activiteiten en bijeenkomsten. Deze bond zou ook een verzoek kunnen indienen om als waarnemer bij het Europees Verbond van Vakverenigingen te worden toegelaten.

2.3.1

Het meest representatief is de 32 leden tellende werkgeversorganisatie van Moldavië, die in 1996 werd opgericht en zichzelf "apolitiek" en "onafhankelijk" noemt. Het nationaal bureau voor werkgelegenheid beheert het "Mobility Partnership"-projet van de EU en Moldavië, dat daar voor een vlottere arbeidsmarktintegratie moet zorgen. De werkgeversorganisaties werken mee aan die integratie door de besluiten die in het kader van dit project worden genomen, op lokaal en regionaal niveau uit te voeren.

2.3.2

Het zou daarom zinvol zijn om de EU-informatiecentra bij de sociale partners te versterken op het punt van DCTFA-vraagstukken en om daarbij samen te werken met hun professionele evenknieën in Europa of de lidstaten.

2.4

De situatie van bepaalde bevolkingsgroepen, met name op het platteland, blijft kwetsbaar. Vooral vrouwen zijn de dupe van de verpaupering: hoge werkloosheid, minder scholing, lagere lonen, seizoenswerk of tekortschietende sociale voorzieningen. Vrouwen genieten bij wet min of meer dezelfde rechten als mannen, maar zijn kwetsbaarder op de arbeidsmarkt. Van alle Moldavische ondernemers is slechts 14 % vrouw. Het platteland telt naar verhouding een groot aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft (4) en het aandeel arme plattelandsbewoners is in 2009 gestegen. Kinderen in Moldavië hebben onder meer te kampen met kinderarbeid, mensenhandel en prostitutie en hebben vaak geen vaste woonplaats. Het verschijnsel van "sociale wezen" blijft wijd verbreid ("sociale wezen" zijn kinderen die door hun ouders vanwege armoede naar weeshuizen worden gestuurd).

2.5

Sinds een aantal jaren is er verbetering opgetreden in de wijze waarop de media functioneren. Met hulp van de EU en de Raad van Europa heeft de "Raad voor de coördinatie van audiovisuele media" eind oktober 2010 een nieuwe methode voor het toezicht op de politieke verslaglegging door de media aangenomen. Ook zijn er in dat jaar twee nieuwe televisiestations (Jurnal TV en Publika TV) en vier nieuwe radiozenders (Radio Sport, Aquarelle FM, Publika FM en Prime FM) bijgekomen. Journalisten zouden moeten worden bijgeschoold op het gebied van Europese aangelegenheden. Dankzij de vorderingen op het punt van de vrijheid van meningsuiting zullen de burgers en het bedrijfsleven, en met name de boeren, beter worden geïnformeerd over de problemen in verband met de toenadering tot de EU.

2.6

Hoewel er ontegenzeggelijk sprake is van vooruitgang, kampt het maatschappelijk middenveld nog altijd met grote organisatorische problemen. De ongelijkheid tussen de regio's duurt voort. Zo is de niet-gouvernementele sector actief in centra als Chișinău, Bălți, Cahul en Ungheni, maar ontplooit die in grote delen van het land nauwelijks enige activiteiten. De vakbonden kennen daarentegen een betere territoriale dekking. Door de splitsing, waarvoor nog altijd geen oplossing is gevonden, breidt de samenwerking met het gebied aan de andere kant van de Dnjestr zich niet echt uit. Bovendien zijn de ngo's sterk afhankelijk van een aantal externe geldschieters, hetgeen slecht is voor hun onafhankelijkheid en voortbestaan. De netwerken van deskundigen mogen dan hoge kwaliteit leveren, ze zijn aangewezen op een te beperkte kring van specialisten, omdat de grote ngo's ter plekke zich de afgelopen jaren nauwelijks hebben ontwikkeld.

3.1

De DCFTA tussen de EU en Moldavië die wordt voorbereid, heeft betrekking op goederen, diensten en investeringen, maar zorgt door zijn diepe en brede karakter ervoor dat het acquis communautaire op het gebied van handel wordt omgezet en op doeltreffende wijze wordt toegepast. De overeenkomst moet zorgen voor een passende ondersteuning en belangrijke hervormingen. De Moldavische economie is namelijk om meer dan één reden niet opgewassen tegen de concurrentie: de vervoersinfrastructuur (vooral het wegennet) vertoont mankementen, de interne markt is klein, het ondernemingsklimaat is weinig innovatief, er heerst voortdurend onzekerheid over het gevoerde beleid, de toegang tot financiering is problematisch en er is corruptie. Het land voert niet meer alleen uit naar de markten van de voormalige Sovjetrepublieken. De verschuiving van de externe handel naar Europa is ontegenzeggelijk: inmiddels gaat nagenoeg de helft van alle uitgevoerde producten daarheen. Dit is te danken aan de vergroting van het aandeel van textielproducten (van 10 % in 1999 naar 22,7 % in 2008) (5) en de lage loonkosten voor gekwalificeerde arbeidskrachten.

3.2

Op dit moment wordt er druk gewerkt aan een effectbeoordeling over duurzame ontwikkeling, die werd gelanceerd toen de onderhandelingen van start gingen en die tegen september 2012 informatie moet verschaffen over de positieve en negatieve gevolgen van de vrijmaking van de handel (6). Overeenkomstig de taakomschrijving moet de raadplegende instantie (7) het EESC consulteren over de uitdagingen van deze onderhandelingen en over de bijdrage aan de openbare raadpleging. Bovendien zal zij bijzondere aandacht besteden aan het "stellingnamedocument" dat de Commissie na afloop van deze effectbeoordeling opstelt, en toezien op de flankerende maatregelen.

3.3

Voor de EU zijn de risico's van de overeenkomst afgebakend; ze hebben vooral betrekking op sanitaire en fytosanitaire normen en investeringsgaranties. Om Europese investeringen aan te trekken moet het ondernemingsklimaat worden verbeterd. Dit betekent dat er meer werk moet worden gemaakt van corruptiebestrijding. Op de corruptiewaarnemingsindex 2011 staat Moldavië wereldwijd met een score van 2,9 op 10 op de 112e plaats (8). De instanties die zich met dit vraagstuk bezighouden, zijn het Centrum voor de bestrijding van economische misdaden en corruptie en de eenheid van de met corruptiebestrijding belaste officier van justitie. De geldende wetgeving is weliswaar toereikend, maar de uitvoering van het fraudebestrijdingsbeleid laat nog te wensen over. Het is betreurenswaardig dat politieke partijen over onvoldoende middelen beschikken, dat de burgerbevolking zich over het algemeen fatalistisch opstelt en dat maatschappelijke organisaties te weinig van zich laten horen op dit vlak. Corruptiebestrijding behoort tot de voornaamste prioriteiten van internationale geldschieters (Raad van Europa/EU/SIDA, Wereldbank, UNDP, USAID enz.). Ook hebben meerdere ngo's (Centrum voor de analyse en preventie van corruptie, Transparency International Moldavië, Bondgenootschap tegen corruptie en het Centrum voor onderzoeksjournalisten) de handen ineen geslagen om corruptie te bestrijden. Hoewel er verandering in de lucht zit, blijven concrete resultaten tot nu toe uit.

3.4

De DCTFA zal talloze maatschappelijke gevolgen met zich meebrengen. Het EESC wijst in dat verband op het belang van de sociale dialoog voor de ontwikkeling van het land. Het pleit ervoor dat de uit het Sociaal Handvest van de Raad van Europa voortvloeiende procedure voor het indienen van collectieve klachten wordt goedgekeurd, dat de arbeidsinspectie wordt verbeterd en dat er rechtbanken voor arbeidszaken worden opgericht. De Moldavische overheden werken met de IAO samen op het punt van zwartwerk en proberen op die manier vertrouwd te raken met de Europese regels. Ook doen ze mee aan het Europees Jaar voor actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties (2012). Er moet tevens verbetering komen in de opvang van migranten uit Moldavië en de bescherming van de rechten van Moldaviërs in het buitenland. Opleiding en omscholing van arbeidskrachten zijn eveneens belangrijke aandachtspunten.

3.5

De landbouw en de voedingsmiddelensector in Moldavië zijn van cruciaal belang voor de onderhandelingen over de vrijhandelsovereenkomst. De Moldavische landbouw heeft nog flink wat werk aan de winkel voordat een doorbraak naar de Europese markt mogelijk wordt en de voedselveiligheid kan worden gewaarborgd. Men denke daarbij aan de afgifte van oorsprongscertificaten, het toezicht op de naleving van sanitaire en fytosanitaire normen en de naleving van de mededingingsregels. Er zijn inmiddels normen goedgekeurd, maar het zal nog lang duren en veel geld kosten voordat die in de praktijk worden toegepast. Dat geldt met name voor dierlijke producten (in 2008 was honing het enige dierlijke product dat Moldavië kon uitvoeren). De aanpassing aan de Europese normen zal kleine producenten op hoge kosten jagen. Bovendien moeten de overheden voor de voedingsmiddelen- en wijnbouwsector een op institutionele hervormingen en ondersteuning gericht beleid voeren. Projecten die door het initiatief "Hulp voor handel" van de Commissie worden gefinancierd, zullen bijzonder nuttig zijn voor het doorvoeren van verbeteringen.

3.6

Het lijkt erop dat de industrie, die lange tijd een kwijnend bestaan leed, dankzij haar positie vlak bij de Europese markten weet te profiteren van haar concurrerende prijzen. De snelle opkomst van de textielsector is daarvan het bewijs. Deze lichte industrie kan zich op het hele grondgebied van Moldavië en vooral in de kansarme gebieden in het zuiden vestigen. Dankzij Duitse investeerders heeft de automobielindustrie in het noorden van het land voor een marktdoorbraak gezorgd. De deelname van Moldavië aan de strategie voor het Donaugebied en de modernisering van grote industriële installaties (vooral op de rechteroever van de Dnjestr) zouden de ontwikkeling kunnen stimuleren.

3.7

Om als een diepe en brede overeenkomst te kunnen worden aangemerkt, moet een dergelijke vrijhandelsovereenkomst met de EU gestoeld zijn op de capaciteit van Moldavië om zich het acquis communautaire eigen te maken. Dit vereist een adequate financiële ondersteuning. De ervaring met de uitbreidingen van de interne markt leert dat de structuurfondsen van doorslaggevende betekenis zijn voor het waarborgen van sociale en territoriale cohesie. Het EESC pleit daarom voor gelijkwaardige flankerende maatregelen om het gevaar van meer sociale ongelijkheid en een grotere kloof tussen regio's te verminderen. Het comité voor de follow-up van de overeenkomst zal daartoe de tenuitvoerlegging van het nabuurschapsprogramma voor landbouw- en plattelandsontwikkeling ENPARD scherp in de gaten houden.

3.8

De milieubalans van Moldavië (bodem, water, energie) is zonder meer een punt van zorg voor de toekomst en iets waar rekening mee moet worden gehouden bij de onderhandelingen over de vrijhandelsovereenkomst. Vooral de nalatenschap van het Sovjettijdperk vormt een groot probleem, zeker als het gaat om het beheer van toxische residuen. De droogten van de afgelopen jaren laten zien dat de economie van Moldavië gevoelig is voor milieuverval en klimaatverandering. Daar komt nog bij dat ruim de helft van al het bodemwater vervuild is, terwijl daaruit twee derde van het drinkwater voor de bevolking wordt gehaald. Ondanks de internationale verbintenissen van onder meer de EIB wordt er maar weinig geld vrijgemaakt voor milieubeleid. Ook is er veel behoefte aan bewustmakingscampagnes voor economische actoren in de vervoerssector en de bouw, die nog maar weinig doordrongen zijn van de milieuproblematiek. Moldavië heeft zich aangesloten bij de Europese Energiegemeenschap en is eveneens in sterke mate afhankelijk van de invoer van fossiele brandstoffen, terwijl de energie-efficiëntie nog altijd sterk te wensen overlaat. Het EESC pleit daarom voor steun aan de activiteiten van milieuorganisaties op het gebied van energiebesparing, een verstandig gebruik van hulpbronnen en afvalbeheer.

3.9

In de effectbeoordeling moet vooral worden stilgestaan bij de situatie in Transnistrië, zodat in het licht van de DCTFA de mogelijke gevolgen van de overeenkomst voor de veiligheid van de grenzen en de economische en sociale effecten daarvan kunnen worden geanalyseerd. De overeenkomst zou ertoe kunnen bijdragen dat de interne geschillen worden bijgelegd en dat de territoriale integriteit wordt hersteld.

4.1

Om het maatschappelijk middenveld te helpen bij het bewerkstelligen van meer dialoog en overleg stelt het EESC voor om net als in andere landen in de regio een CESEM op te richten. Door middel van een studie naar de diverse ervaringen in Europa op dat terrein kan worden vastgesteld welke weg Moldavië het beste kan bewandelen.

4.2

Het CESEM-project zal beantwoorden aan een hervormingsbehoefte van het maatschappelijk middenveld en diens invloed en rol vergroten. De huidige opeenstapeling van ad-hocstructuren zorgt weliswaar voor een soepel en ervaren kader, maar hun voortbestaan is onzeker en hun functioneren gaat gepaard met allerlei mankementen. Vanwege tegengestelde standpunten zijn de sociale partners, verenigingen en ngo's minder zichtbaar in het publieke debat.

4.3

Door rekening te houden met de verschillende belangen in het ontwikkelingsmodel zou de CESEM een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan het bereiken van een consensus over de keuzes van de samenleving. De gemeenschappelijke inspanningen op basis van overleg moeten uitgaan van de drie pijlers van duurzame ontwikkeling. Dit zou ook een belangrijke stap zijn op weg naar een haalbare strategie voor de hereniging met Transnistrië.

4.4

Een sociaaleconomische en milieuraad zou de onafhankelijkheid van analyses kunnen waarborgen door die te vrijwaren van partijstrijd en onenigheid over de gebruikte bronnen en door daarin ruimte te laten voor de formulering van verschillende standpunten. Bovendien zouden daarin ook vraagstukken moeten worden behandeld in verband met de bestrijding van discriminatie op grond van geslacht, herkomst of godsdienst.

4.5

Een sociaaleconomische en milieuraad in Moldavië zou kunnen voorzien in de behoefte aan evaluatie van het overheidsbeleid in verband met de overname van het acquis communautaire. Dit orgaan zou samen met het EESC plaats kunnen bieden aan het follow-upcomité inzake de vrijhandelsovereenkomst.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/39

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/45

3.2.1

Omkering van de "productiepiramide", waarbij de klemtoon komt te liggen op een coöperatieve sector over de grenzen heen, met voldoende kritische massa om de vereiste omvang en reikwijdte te verzekeren. Er moet worden uitgegaan van de individuele producenten en familiebedrijfjes, om zo consortia en basiscoöperaties – cruciaal om de plattelandseconomie nieuw leven in te blazen – tot stand te brengen. Deze moeten deel uitmaken van een ruimere structuur van regionale netwerken en concurrentiepolen, waardoor de landbouwers dichter bij de segmenten van de afzetkanalen met de grootste toegevoegde waarde komen te staan. Een dergelijke coöperatieve structuur maakt het mogelijk de opbrengst te maximaliseren en tegemoet te komen aan de diversiteit van de vraag: de afzetkanalen worden immers korter en de afstand tussen producent en consument wordt kleiner (8). Voorts kan coöperatieve integratie (9) de traceerbaarheid over de hele lijn verbeteren, zowel op het vlak van kwaliteit als van prijsvorming, wat op zijn beurt kan leiden tot een beter gebruik van de middelen en verhoogde efficiëntie.

3.2.2

Maatschappelijke opbrengst van coöperaties De winst die het netwerk van coöperaties genereert komt de deelnemende coöperaties zelf ten goede, zodat zij hun marktpositie kunnen verbeteren; een en ander bevordert de inzetbaarheid, brengt een universele toegang tot essentiële hulpmiddelen dichterbij en creëert gunstiger voorwaarden voor producenten en consumenten; een dergelijk nieuw handelsklimaat zal uiteindelijk ook een synergie-effect teweegbrengen.

3.2.3

Concentratie van de vraag  (10) Coöperaties van consumenten en consumentennetwerken, die de wensen van de burger op een rijtje zetten, zijn erop gericht de toegang tot producten te vergemakkelijken en voordeligere prijs- en kwaliteitsvoorwaarden tot stand te brengen. Direct contact met de producenten kan tot stand komen via lokale en buurtmarkten en komt uiteindelijk ook de koop en verkoop via internet ten goede. Een dergelijke benadering strookt met de doelstellingen van de voornaamste organisaties van landbouwers en agrovoedingscoöperaties van de EU: Bedoeling is landbouwers die hun producten rechtstreeks aan de consument willen verkopen, aan te moedigen (bv. door directe verkoop op het bedrijf, via landbouwcoöperaties, of door verkoop op lokale markten, via collectieve platforms of bedrijven die worden gecontroleerd door de producent) (11).

3.2.4

Circulair marktmodel  (12) op basis van kortere afzetkanalen. Om een tegenwicht te bieden tegen de schakels die geen waarde toevoegen aan de afzetketen, moet vaker worden gekozen voor afzetkanalen waarbij de afstand tussen productie en consumptie, d.w.z. tussen primaire producenten en eindgebruikers, zo klein mogelijk wordt gehouden (13). Op die manier zullen sneller "lussen" ontstaan op de markt, zodat de behoeften van de bevolking en de productiesector qua middelen en kosten naadloos op elkaar aansluiten, en zowel overschotten als tekorten, die bovendien nog als nadeel hebben dat zij de prijzen kunstmatig kunnen doen schommelen, worden vermeden. Dit alles zal leiden tot een eerlijker, transparante en evenwichtige werking van de voedselbevoorradingsketen, zodat oneerlijke praktijken en misbruik, die de eerlijke concurrentie tenietdoen, aan banden worden gelegd.

3.2.5

Nieuwe technologieën  (14) Technologische innovatie is de hoeksteen van een meer coöperatieve markt; dat geldt zowel voor de innovatieve ontwikkeling van de agrovoedingsproductietechnieken als voor de logistieke opzet die aan de basis ligt van efficiënte communicatieprocessen bij de totstandkoming van intelligente productie-, distributie- en consumptienetwerken (organisatievormen met een hoog niveau van zelfbestuur en evolutieve flexibiliteit, die in staat zijn zich aan te passen om hun doelstellingen sneller te bereiken). Het virale karakter van deze netwerken en hun interoperabiliteit en connectiviteit in een digitale omgeving maken dat zij een goede vervanging zijn voor nutteloze tussenschakels. De nieuwe technologieën moeten m.a.w. worden ingezet om uiteindelijk tot een grotere collectieve efficiëntie te komen; dit houdt in dat innovatie wordt toegepast op de voedselketen en de verwerking.

3.3.1

Goedkeuring van EU-beleidsmaatregelen. Een hervorming van het wetgevend kader en een degelijk stimuleringsbeleid moeten het mogelijk maken steunmaatregelen voor coöperaties in te voeren; daarbij kan gebruik worden gemaakt van ontwikkelingsagentschappen, leningen, enz.; daarnaast zijn maatregelen nodig voor integratie en coöperatieve internationalisatie, voor samenhang en sociale innovatie, en ter versterking van partnerschappen tussen openbare instellingen en kleine en middelgrote bedrijven, coöperaties, consumentenverenigingen en andere organisaties.

3.3.2

Coöperatieve openbare aanbestedingen.  (15) De laatste jaren is vooruitgang geboekt op het vlak van groene aanbestedingen, en meer recent ook wat het hanteren van ethische criteria bij de toekenning van overheidsopdrachten betreft. Dat heeft een sterk positief effect gehad op de sociale en economische weerklank van de acties ter bevordering van duurzaamheid en samenwerking. Deze exemplarische benadering van overheidsopdrachten en de grote aantallen die hiermee gemoeid zijn, zijn een uitstekende manier om de beoogde doelen te bereiken. Het stimuleren van marktstromen tussen overheid en coöperatieve netwerken kan van doorslaggevend belang zijn voor een nieuw model van duurzame productie en consumptie.

3.3.3

Kwaliteitskeurmerken.  (16) Kwaliteitskeurmerken zijn een indirecte manier om producten te promoten door hun oorspong en specifieke kenmerken aan te geven; zo kan ook worden aangetoond dat coöperatieve productie een maatschappelijke meerwaarde heeft ("coöperatiekeurmerk"). Dankzij dergelijke keurmerken krijgt een product meer zichtbaarheid en kunnen landbouwverenigingen zich meer gaan richten op de markt i.p.v. op productie.

3.3.4

Transparantie en consumentenvoorlichting.  (17) Transparantie, m.n. op het vlak van kwaliteit en traceerbaarheid, is een factor die niet los mag worden gezien van voorlichtings- en bewustwordingscampagnes die de burger ertoe moeten aanzetten vaker bij coöperaties te kopen. Transparantie zorgt voor evenwicht in de waardeketen, zodat informatieverstrekking meer een tweerichtingsverkeer wordt en productie en consumptie beter op elkaar worden afgestemd - een conditio sine qua non voor de efficiëntie van een op duurzaamheid gebaseerd model -, door vraag en aanbod in het kader van de integratie van de afzet qua ruimte en tijd met elkaar in verband te brengen. Voorts dient voorrang te worden verleend aan het oprichten van consumentenverenigingen en het uitstippelen van wegen die naar de noodzakelijke concentratie van de eindvraag naar agrovoedingsproducten leiden.

3.3.5

Maatschappelijk ondernemen en coöperaties: onderwijs en opleiding.  (18) Hoewel het gaat om een proactief instrument waarvan de effecten niet onmiddellijk waarneembaar zijn, is onderwijs van fundamenteel belang om de veranderingen op de markt te verankeren. Door leerlingen op school kennis en begrip van de coöperatieve beginselen bij te brengen, gaan zij niet alleen al vroeg positief aankijken tegen het coöperatieve model en samenwerking als bron van vertrouwen, maar zullen zij die houding ook overbrengen op hun ouders en trachten hun consumptiepatroon te doen aansluiten op het hier beschreven model. In dit verband is het ook cruciaal dat de ondernemingszin van jongeren wordt aangewakkerd en zij ertoe worden aangezet coöperaties op te richten of het coöperatieve model te versterken, hetzij in de productie- of afzetfase, hetzij in het kader van consumptie. De kennis, uitwisseling en verspreiding van goede praktijkvoorbeelden op het gebied van coöperaties kunnen ongetwijfeld bijdragen tot dit alles.

3.3.6

Specifieke fiscale regelingen.  (19) Er zijn billijkere belastingregelingen nodig om de consument aan te zetten tot een efficiënt gebruik van middelen (20), zodat mensen meer rekening gaan houden met de sociaaleconomische impact van producten en met de maatschappelijke meerwaarde van coöperaties. Fiscale stimulansen en compensatiesteun zijn de kortste en meest efficiënte weg om de beoogde doelen te bereiken. De ervaring in verschillende lidstaten leert ons dat een gedifferentieerde belastingregeling goed is voor de financiële autonomie, wat niet wegneemt dat van te voren een effectbeoordeling moet worden uitgevoerd, net als voor een aantal andere van de hier voorgestelde initiatieven.

3.3.7

Gebruik van technologie. De technologische vooruitgang en universele toegang tot die vooruitgang zijn de beste manier om de doelstellingen te bereiken. De volgende initiatieven verdienen in dit verband extra aandacht: toepassing van onderzoek en innovatie op agrovoedingsproductie, het creëren van nieuwe afzetmogelijkheden en –kanalen, en ten slotte de certificering van kwaliteitsverbetering, waarbij extra punten worden toegekend op grond van de voedingswaarde, garanties inzake bevoorrading en andere voordelen vanuit het oogpunt van openbaar belang, en punten worden afgetrokken voor o.m. negatieve sociale en milieu-effecten. Op die manier kunnen criteria als gezondheid, voedselveiligheid, de ecologische voetafdruk en de sociale gevolgen worden meegewogen, en door de consument worden afgezet tegen de prijs en de productie- en distributiekosten. Om een dergelijke certificeringsregeling in praktijk te kunnen brengen moet gebruik worden gemaakt van o.m. intelligente telefonie, specifieke informaticatoepassingen en sociale netwerken.

3.4.1

Op economisch vlak: stabiele en veilige markttoegang voor landbouwproducten, duurzame financiering, maatschappelijk verantwoorde investeringen, een nieuwe marktdynamiek, instandhouding van concurrentie, bescherming van de rechten en belangen van consumenten, enz.

3.4.2

Op sociaal vlak: ruimtelijke ordening, plattelandsontwikkeling en integratie, cultureel patrimonium en lokale en regionale identiteit, voedselveiligheid en –soevereiniteit, voorkomen van overproductie, toegang tot voedsel, sociale traceerbaarheid van producten, voorkomen van bedrijfsverplaatsing, gegarandeerd fatsoenlijk loon en betere arbeidsvoorwaarden, maatschappelijke verantwoordelijkheid en verantwoord consumeren, gezondheid en gezonde manier van leven, rechtstreekse betrokkenheid van de burger bij de besluitvorming door de representatieve instellingen, enz.

3.4.3

Om milieuvlak: energiebesparing, instandhouding van de ecosystemen, ecologische voetafdruk en agro-ecologie; rationeel en verantwoord gebruik van grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen, de levenscyclus van agrovoedingsproducten, de creatie van groene werkgelegenheid als strategie voor marktverspreiding, enz.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/49

—

Er dient een gestandaardiseerd EU-rechtskader te worden ingesteld voor de volledige luchtvaartsector, waarin geen plaats is voor ongecontroleerde subsidies en waarin gelijke marktvoorwaarden worden gecreëerd voor alle spelers, ook op lokaal niveau.

—

Als algemene regel kunnen particuliere investeringen niet als staatssteun worden beschouwd. Toch kan een publieke speler als particuliere investeerder optreden indien de investering commercieel verantwoord is.

—

Overheidssteun voor luchthaveninfrastructuur en financiering van aanloopsteun voor luchtvaartmaatschappijen zouden enkel mogelijk moeten zijn in duidelijk omlijnde gevallen, met beperkingen in tijd en volume.

—

Alle steun aan luchthavens en luchtvaartmaatschappijen zou volledig moeten worden bekendgemaakt, net als de voorwaarden om steun toe te kennen.

—

Er zijn verdere stimuli nodig voor de sociale dialoog en sociale dumping in de sector moet worden voorkomen.

—

Het EESC wijst nadrukkelijk op het belang van een behoorlijke toepassing van de richtsnoeren: de handhaving ervan is van het grootste belang.

—

Het EESC roept op tot een langetermijnbeleid inzake de ontwikkeling van regionale luchthavens. De luchtvaartrichtsnoeren kunnen enkel met succes worden toegepast als er duidelijke beleidsprioriteiten voor de ontwikkeling van regionale luchthavens worden afgesproken.

—

dat het nodig is de richtsnoeren te vereenvoudigen en transparanter te maken;

—

dat de handhaving van de regels inzake staatssteun aan luchtvaartmaatschappijen en luchthavens moet worden versterkt;

—

dat er een nieuwe categorie regels moet worden ingevoerd om te vermijden dat er binnen één gebied concurrentie tussen luchthavens ontstaat;

—

dat regels inzake investeringssteun duidelijker en meer voorspelbaar moeten zijn (duidelijke definitie van de financiële parameters).

—

concurrentieverstoring is uit den boze;

—

de ontwikkeling en toegankelijkheid van regionale luchthavens dienen te worden bevorderd door de mogelijkheden van het regionale luchtverkeer te ontwikkelen;

—

als een luchthaven niet rendeert, moet worden vermeden dat er een tweede niet-renderende luchthaven wordt gebouwd;

—

het creëren en behouden van overcapaciteit moet worden vermeden.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/54

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) wil in de eerste plaats onderstrepen dat ondernemingen per definitie centrale spelers zijn bij de tenuitvoerlegging van de strategieën ter aanpassing van eenheden die actief zijn op de markten. Met andere woorden: ondernemingen staan centraal in de herstructureringsprocessen.

1.2

Het EESC onderstreept de belangrijke rol, als het gaat om industriële herstructurering, die de adviescommissie Industriële Reconversie heeft gespeeld en nog altijd speelt, als plaats waar een constructieve dialoog wordt gevoerd en ideeën en voorstellen worden uitgewerkt ten behoeve van de Commissie, de Raad en het Europees Parlement.

1.3

Het EESC herhaalt dat herstructureringen over het algemeen complexe processen zijn. Anticipatie op veranderingen betekent dat onderneming en werknemers worden geholpen nieuwe uitdagingen aan te gaan, waarbij de sociale impact van de veranderingen zo klein mogelijk wordt gehouden en de kansen op succes zo groot mogelijk, door een klimaat van wederzijds vertrouwen te scheppen en resoluut te zorgen voor een grotere betrokkenheid van de sociale partners en de maatschappelijke organisaties.

1.4

Werknemers en ondernemingen in de EU worden geconfronteerd met:

1.5

Het EESC vindt dan ook dat het Groenboek op het juiste moment komt maar hoopt dat het debat dat daarmee wordt geopend zal worden gevolgd door concrete en doeltreffende maatregelen, met een geïntegreerde aanpak op alle niveaus van productie, consumptie en dienstverlening. Dit vraagt om interactie en uitwisseling van informatie tussen de verschillende niveaus van de productie- en distributieketen, naast een uitwisseling van goede praktijken en een tijdschema met nauwkeurige termijnen voor de tenuitvoerlegging van de richtsnoeren, normen en referentiekaders, op basis van Europese normen en gemeenschappelijke en gedeelde waarden.

1.6

Volgens het EESC is het bij de anticipatie en herstructurering van fundamenteel belang dat de rol van de sociale partners, maatschappelijke organisaties en consumenten op communautair, nationaal, regionaal, lokaal en ondernemingsniveau wordt opgewaardeerd, en dat de territoriaal verantwoordelijken en de kennis- en competentienetwerken bij dit proces worden betrokken.

1.7

De sociale dialoog, onderhandelingen en participatie zijn niet alleen fundamentele waarden van het Europees sociaal model, maar zijn tevens instrumenten die de sociale samenhang, een werkgelegenheid van goede kwaliteit, het scheppen van arbeidsplaatsen en de versterking van de innovatie en het concurrentievermogen van de Europese economie met succes ondersteunen en bevorderen.

1.8

Het structuur- en cohesiebeleid van de EU en het innovatie- en onderzoeksbeleid zouden volgens het EESC gericht moeten zijn op een proactieve ondersteuning van mechanismen voor het anticiperen op en begeleiden van herstructureringen, zodat er een win-win-situatie ontstaat voor werknemers en ondernemingen.

1.9

Om het Europese structuurbeleid tot een succes te maken is het van essentieel belang dat de economische en sociale partners meer worden betrokken bij de instanties die toezicht houden op de structuurfondsen.

1.10

Het EESC beveelt aan om de maatregelen van structuurbeleid nauw te verbinden en te coördineren met de maatregelen ter ondersteuning van onderzoek en innovatie, en de overgang naar een Europese koolstofarme economie te ondersteunen met investeringen en maatregelen van industriebeleid.

1.11

De EU-programma's voor onderwijs en beroepsopleiding en levenslang leren zouden volgens het EESC geprivilegieerde instrumenten van de overheid en het bedrijfsleven moeten zijn om, naast de voortdurende inspanningen van de economische actoren, met name kleine en middelgrote bedrijven, en werknemers, op proactieve wijze te anticiperen op veranderingen.

1.12

Het EESC beveelt aan dat het beleid en de diensten van de Commissie, de agentschappen en de vele waarnemingsposten beter worden gecoördineerd op Europees niveau, om de ondernemingen op uniforme en samenhangende wijze te helpen bij de keuzen die zij moeten maken wanneer zij een herstructurering doormaken. Met name het mkb en micro-bedrijven die duidelijk moeite hebben te anticiperen op herstructureringen, zouden gebruik moeten kunnen maken van een adequate ondersteuning en begeleiding.

1.13

Het EESC benadrukt dat de staatssteun ter ondersteuning van de werkgelegenheid in bedrijven die zijn getroffen door de problemen i.v.m. de mondialisering, gebaseerd moet zijn op voorwaarden die vrije en eerlijke mededinging waarborgen.

1.14

Ten slotte dringt het EESC erop aan dat het Europese beleid ter ondersteuning van participatieve foresight-projecten op territoriaal en sectoraal niveau wordt versterkt, om gemeenschappelijke visies te ontwikkelen en meer gebruik te maken van de territoriale mogelijkheden, zodat meer en betere banen kunnen worden gecreëerd, in gezonde en concurrerende ondernemingen.

1.15

Rekening houdend met de demografische ontwikkelingen in Europa hecht het EESC veel waarde aan een actief beleid met het oog op de vergrijzing en de zgn. "zilveren economie", door de productie en diensten aan te passen aan deze nieuwe mogelijkheden.

2.1

De Europese economie zal tijd nodig hebben om de zwaarste recessie die Europa de afgelopen decennia heeft getroffen, te boven te komen. De crisis plaatst de nationale overheidsfinanciën en regeringen onder grote druk en leidt in de reële economie tot rationaliseringen, herstructureringen en bedrijfssluitingen, met dramatische gevolgen voor de werkloosheid.

2.2

De herstructureringen voltrekken zich via complexe en multidimensionale processen, en vereisen wijzigingen in de bedrijfsstrategieën qua organisatie, vorm, grootte en soorten activiteiten van de onderneming.

2.2.1

Vooral op sectoraal niveau zouden meerdere economische en operationele doelstellingen moeten worden vastgesteld die verband houden met de situaties op de wereldmarkten en de sectoren waarin de onderneming opereert.

2.3

Dit proces zou zich concreet moeten vertalen – rekening houdend met de belangen en gedragingen van de consumenten – in het anticiperen op arbeidsmogelijkheden in opkomende sectoren met een bijzondere aandacht voor kleine en middelgrote bedrijven, die het hardst worden getroffen door de huidige crisis.

2.4

Anticiperen op veranderingen betekent dat ondernemingen en werknemers worden geholpen mee te groeien met de toekomstige ontwikkelingen, maar ook dat de nodige herstructureringen worden uitgevoerd om deze uitdagingen aan te gaan, waarbij de sociale impact van de veranderingen zo klein mogelijk wordt gehouden, de stabiliteit wordt gewaarborgd en de kosten worden teruggedrongen, terwijl het milieu wordt beschermd en duurzame ontwikkeling gewaarborgd wordt: de Europese technologieplatforms, en de door hen uitgevoerde studies, kunnen zowel werknemers als ondernemingen concrete perspectieven bieden.

2.5

De voorbije twintig jaar waren wij getuige van steeds snellere herpositioneringen op de markt, bedrijfsverplaatsingen, reorganisaties en/of sluitingen van productie-eenheden, fusies, overnames en/of outsourcing van activiteiten. Sinds vier jaar wordt in Europa echter steeds meer de behoefte gevoeld om te anticiperen op deze processen, als gevolg van de snelheid waarmee de veranderingen zich voltrekken en de urgentie van de herstructureringen, die nodig zijn geworden door het verslechteren van de economische en financiële crisis en de markten. Ook de explosieve toename van het aantal verkopen via internet en grensoverschrijdende verkopen is van invloed op de markten in de verschillende landen.

2.6

De economische en financiële crisis heeft niet alleen de herstructureringsprocessen op verschillende niveaus versneld, maar heeft ook geleid tot bezuinigingsmaatregelen en een terugdringing van de overheidsuitgaven, waardoor er een aanzienlijk aantal banen in de publieke sector verloren is gegaan en de verschillende vangnetten voor werknemers, lokale gemeenschappen en ondernemingen onder druk zijn komen te staan.

2.7

Als het gaat om herstructurering is de doelstelling van de Commissie de cultuur van het anticiperen en innoveren van de wijze waarop die herstructurering plaatsvindt, te helpen versterken en verspreiden: de Unie en de lidstaten hebben een gedeelde verantwoordelijkheid om "de doelstellingen van artikel 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie te bereiken" (art. 145 VWEU).

2.8

De Commissie heeft reeds in haar mededeling uit 2005 over herstructureringen en werkgelegenheid de problemen in verband met de sociale kosten van herstructureringen erkend, niet alleen voor de werknemers, die meer en meer met onzekere arbeidsomstandigheden worden geconfronteerd, maar ook voor de verschillende sectoren van de economie.

2.9

Hoewel de herstructureringen hoofdzakelijk onder nationale en regionale regelgeving vallen, heeft de Unie grote verantwoordelijkheden op het gebied van beheer, toezicht en het tempo van de herstructureringen, omdat zij moet waken over de correcte functionering van het communautaire regelgevingskader – op het gebied van voorlichting en raadpleging en de bescherming van werknemers (1) – en een actieve rol moet spelen, grotendeels gebaseerd op de Europa 2020-strategie en de in het Verdrag vermelde verplichtingen.

2.10

Als de Unie de uitdagingen van de financiële en economische crisis, de mondialisering, de klimaatverandering, de demografische tendensen en de toenemende ongelijkheid als gevolg van de sociale kosten van de bezuinigingsprogramma's met succes wil aanpakken, dan moet zij proactieve strategieën ontwikkelen en uitbreiden voor het anticiperen op en beheren van de herstructureringen, op basis van een aantal gemeenschappelijke waarden en praktijken die overeenstemmen met de grote sociale en economische doelstellingen van het Verdrag.

2.11

In het kader van de "geïntegreerde richtsnoeren" van Europa 2020 (goedgekeurd door de Raad op 22 april 2010) zouden de Unie en de lidstaten hervormingen ten uitvoer moeten leggen die gericht zijn op "slimme groei", ofwel groei aangedreven door kennis en innovatie, rekening houdend met de behoeften en gedragingen van de consumenten, teneinde:

2.12

Om de herstructurering van ondernemingen en sectoren te ondersteunen zijn systemen voor vroegtijdige waarschuwing nodig (zie European Restructuring Monitor – ERM), als essentiële voorwaarde voor een doeltreffende planning van herstructureringsprocessen waarover alle belanghebbende partijen het eens zijn, om werknemers in staat te stellen zich adequaat te herscholen, maar ook om de ontwikkeling van sectorale en intersectorale netwerken mogelijk te maken, waarmee de verandering op geïntegreerde wijze in goede banen kan worden geleid, met behulp van beroepskeuzebegeleiding om een hoog niveau van inzetbaarheid te waarborgen.

2.13

De Commissie heeft op 18 april 2012 in Straatsburg haar nieuwe Werkgelegenheidspakket gepresenteerd – dat het EESC in een apart advies zal behandelen – waarin de lidstaten worden aangespoord het nationale werkgelegenheidsbeleid te versterken en waarin een sterkere coördinatie en monitoring van het werkgelegenheidsbeleid wordt voorbereid.

3.1

De Commissie is begonnen met een openbare raadpleging over de herstructurering van bedrijven en de anticipatie op veranderingen, met als doel "de identificatie van succesvolle praktijken".

3.2

In het Groenboek worden verschillende vragen geformuleerd over de lessen die kunnen worden getrokken uit de crisis, de mogelijke economische en industriële aanpassingen, het aanpassingsvermogen van bedrijven en werknemers, de rol van de regionale en lokale autoriteiten, en de rol van de beroepsopleiding bij het beheer van de menselijke hulpbronnen en de dialoog tussen de economische en sociale actoren.

4.1

Volgens het Comité moet het Groenboek worden beschouwd als het vervolg op de mededeling van 2005 over herstructurering en werkgelegenheid, waarin werd uiteengezet welke rol de EU dient te spelen bij het anticiperen op en begeleiden van herstructureringen teneinde de werkgelegenheid te bevorderen.

4.2

De Mededeling van 2005 heeft naar de mening van het Comité bijgedragen tot de ontwikkeling van verschillende activiteiten op communautair niveau, zoals een Europese aanpak voor het anticiperen en herstructureren, waaronder verschillende thematische conferenties op hoog niveau en seminars met deskundigen (het "Herstructureringsforum"), initiatieven in het kader van het ESF, diverse vergelijkende studies, en de uitwerking van "toolboxes" en richtsnoeren, waarvan het bij het Groenboek gevoegde werkdocument van de diensten van de Commissie "Restructuring in Europe 2011" een evident voorbeeld is.

4.3

Het EESC stelt met bezorgdheid vast dat het Groenboek geen voorstellen bevat voor acties met duidelijke en strakke termijnen, afgestemd op de ernst van de huidige crisis: het bevat een reeks open vragen, zonder verder iets te zeggen over een tijdschema of uitvoeringsmodaliteiten. De maatregelen in andere instrumenten, zoals het in mei 2012 gelanceerde werkgelegenheidspakket waarover het EESC een apart advies zal uitbrengen, lijken ingrijpender te zijn.

4.4

Terwijl de onderneming per definitie de centrale speler is in de strategieën voor aanpassing en positionering van de eenheden die actief zijn op de markten, en dus centraal staat in de herstructureringsprocessen die voortvloeien uit dergelijke operationele strategieën, moet ook rekening worden gehouden met:

4.5

Op Europees niveau herhaalt het EESC wat het eerder heeft opgemerkt (2): om een ontwikkelingsstrategie uit te stippelen moeten de sociale partners en de maatschappelijke organisaties samenwerken aan de totstandkoming van een maatschappelijk verantwoordelijk gebied (MVG), waarin op gecoördineerde wijze verschillende strategieën ten uitvoer kunnen worden gelegd:

4.6

Het structuur- en cohesiebeleid van de EU en het innovatie- en onderzoeksbeleid zouden volgens het EESC gericht moeten zijn op een proactieve ondersteuning van mechanismen voor het anticiperen op en begeleiden van de herstructurering, zodat er een win-win-situatie ontstaat voor werknemers en ondernemingen. De structuurfondsen, met name het Europees Sociaal Fonds, het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling en het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering, kunnen een belangrijke rol spelen om de inzetbaarheid van werknemers te vergroten en de sociale gevolgen van gedwongen ontslagen zo klein mogelijk te houden.

4.7

Het EESC acht het van essentieel belang dat de economische en sociale partners en de actoren van het maatschappelijk middenveld meer worden betrokken bij de partnerschapsorganen en de instanties die toezicht houden op de structuurfondsen, en onderstreept dat de specifieke vaardigheden van de op het grondgebied gevestigde betrokken partijen, van fundamenteel belang zijn om het Europese structuurbeleid tot een succes te maken.

4.8

Het EESC acht het met name van belang dat de herstructureringsmaatregelen worden geïntegreerd met maatregelen van industriebeleid voor de overgang naar een Europese koolstofarme economie die voldoet aan de klimaat- en milieu-eisen, en die met de nodige financiering nieuwe "groene" banen en beroepen kan ontwikkelen, zoals het EESC in eerdere adviezen heeft onderstreept (4).

4.8.1

Mede gezien het feit dat 2012 is uitgeroepen tot Europees Jaar van het actief ouder worden, is het EESC van mening dat er nieuwe beroepen moeten worden ontwikkeld in de dienstverlening door ngo's, de sociale economie en het bedrijfsleven, om gezond, actief en waardig ouder worden te ondersteunen en om producten en diensten te ontwikkelen die beantwoorden aan de behoeften van deze consumenten (5).

4.9

De EU-programma's voor onderwijs en beroepsopleiding en levenslang leren zouden volgens het EESC geprivilegieerde instrumenten moeten zijn om, naast de voortdurende inspanningen van ondernemingen en werknemers, op proactieve wijze te anticiperen op veranderingen: volgens Businesseurope heeft "72 % van de ondernemingen in de EU gewezen op de noodzaak het eigen personeel stelselmatig op te leiden, en heeft 32 % van de werknemers in de EU in 2010 deelgenomen aan cursussen die werden gefinancierd door hun eigen werkgevers."

4.10

Als een sociaal antwoord op de crisis schieten de nationale stimuleringspakketten en de tot nu toe goedgekeurde voorstellen tekort. Er wordt onvoldoende rekening gehouden met de noodzaak om arbeidsplaatsen te scheppen of vraagstimulerende maatregelen te treffen (zoals beter gecoördineerde fiscale stimuleringspakketten of loonmaatregelen).

4.10.1

De staatssteun en de structuurfondsfinancieringen ter ondersteuning van de werkgelegenheid in bedrijven die zijn getroffen door problemen als gevolg van de mondialisering en de kredietcrisis moeten zijn gebaseerd op de garanties dat de steun de vrije mededinging niet belemmert, de ondernemingen zich ervoor inspannen de werkgelegenheid op hetzelfde niveau te houden, en de cao's worden nageleefd. De ontwikkelingen in Nederland, waar "zelfstandigen zonder personeel" helemaal ingeburgerd zijn, kunnen als voorbeeld worden genomen. Werklozen krijgen met dit systeem de kans om hun expertise beschikbaar te stellen en eigen baas te worden.

4.11

Het EESC is van mening dat het beleid en de diensten van de Commissie sterker moeten worden gecoördineerd op Europees niveau, om herstructurerende ondernemingen op uniforme en samenhangende wijze te helpen bij de keuzen die zij moeten maken.

4.12

Het EESC acht het van fundamenteel belang dat de rol van sociale partners en maatschappelijk middenveld optimaal wordt benut, op alle niveaus: sociale dialoog, onderhandelingen en participatie zijn niet alleen fundamentele waarden van het Europees sociaal model die het EESC altijd heeft benadrukt, maar zijn tevens instrumenten die de sociale samenhang, een werkgelegenheid van goede kwaliteit, het scheppen van nieuwe arbeidsplaatsen en de versterking van de innovatie en het concurrentievermogen van de Europese economie met succes ondersteunen en bevorderen.

4.13

In dit verband onderstreept het Comité de rol die de adviescommissie Industriële reconversie (CCMI) speelt als gremium bij uitstek waar een constructieve dialoog wordt gevoerd en ideeën en voorstellen worden uitgewerkt op basis van een sinds het EGKS-verdrag succesvol opgebouwde rijke ervaring.

4.14

Zoals tal van studies en analyses van Europese en nationale goede praktijkvoorbeelden aantonen, zijn een vertrouwensband tussen de sociale partners en een doeltreffende sociale dialoog essentiële voorwaarden om optimaal op veranderingen te anticiperen en deze in goede banen te leiden.

4.15

Het EESC is met name van mening dat dialoog, overleg en onderhandelingen essentiële voorwaarden zijn voor hervormingen en flexizekerheid-initiatieven. Enerzijds moeten er raamvoorwaarden worden geschapen die ondernemingen – in de verschillende nationale situaties – in staat stellen zich snel en flexibel aan te passen aan de innovaties, de markten en de behoeften van gebruikers/consumenten. Anderzijds is het noodzakelijk om het aanpassingsvermogen en de loopbaanontwikkeling van werknemers te ondersteunen en te bevorderen.

4.16

Zoals het EESC al eerder heeft benadrukt kan "flexizekerheid" alleen functioneren wanneer de werknemers een goede beroepsopleiding hebben genoten; de totstandkoming van nieuwe banen houdt immers nauw verband met nieuwe vaardigheden. Bovendien is het EESC van mening dat het in de huidige periode prioritair is om het zekerheidsaspect (in de breedste zin des woords) van flexizekerheid – met vaste arbeidsplaatsen - te versterken.

4.17

Het EESC acht het van belang dat overheidsinstanties, onderwijs- en opleidingsinstellingen en het bedrijfsleven hun krachten bundelen om het arbeidsmarkt- en opleidingsaanbod te verbeteren, door nieuwe beroepen en polyvalente vaardigheden te ontwikkelen, en door steun te verlenen aan leertrajecten tijdens de hele loopbaan.

4.18

In dat verband is het volgens het EESC van cruciaal belang dat er wordt gezorgd voor mechanismen voor toegang tot voortgezet onderwijs en bij- en nascholing die beantwoorden aan de behoeften van de nieuwe beroepsprofielen en nieuwe kwalificaties, vooral voor jongeren, overeenkomstig de visie die wordt uiteengezet in de Agenda voor nieuwe vaardigheden en banen waarover het EESC een advies heeft uitgebracht (CESE 1172/2011) (6).

4.19

Het EESC hamert op het belang van een versterkte samenwerking tussen de verschillende actoren op lokaal niveau, aangezien het bestaan van een goede sociale dialoog in een klimaat van vertrouwen en een positieve houding tegenover verandering belangrijke factoren zijn om nadelige sociale gevolgen te voorkómen of te beperken.

4.20

Bijzondere aandacht dient volgens het EESC uit te gaan naar het mkb: zowel de overheid als particuliere instanties, zoals werkgeversverenigingen en beroepsverenigingen, kamers van koophandel, industrie en ambachten en andere instanties, zouden passende maatregelen moeten nemen, vooral op lokaal en regionaal niveau, om het mkb een bevoorrechte toegang tot krediet en opleidingstrajecten te geven, naast maatregelen om de bureaucratische en administratieve rompslomp te vereenvoudigen.

4.21

Verder overleg en beleidsvorming inzake anticipatie en herstructurering zouden gebaseerd moeten zijn op de resultaten van de in ruim zeven jaar in Europa verrichte onderzoeken en studies en opgestelde verslagen.

4.22

Lag het accent in het verleden duidelijk op de analyse en uitwisseling van goede praktijkvoorbeelden (7) en ervaringen op het gebied van innovatie, in de toekomst zou de EU zich meer moeten focussen op concrete acties, dat wil zeggen op ontwikkeling en groei, en zou zij de tenuitvoerlegging van gemeenschappelijke richtsnoeren, standaarden en referentiekaders moeten bevorderen, op basis van gezamenlijke Europese normen en waarden.

4.23

Last but not least onderstreept het EESC het belang van het menselijke aspect: personen – en gezinnen – die slachtoffer worden van herstructureringen van sectoren en ondernemingen krijgen vaak te maken met menselijke drama's waar niet altijd voldoende rekening mee wordt gehouden. Hiervoor zouden psychologische en sociale begeleidende maatregelen moeten worden genomen, naast de nodige maatregelen ter stimulering van nieuwe investeringen en ter bevordering van groei en een duurzame ontwikkeling van de werkgelegenheid.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/60

—

met bepaalde vormen van stabiliteitsobligaties zou de begrotingsdiscipline verminderen of zelfs geheel verloren gaan wanneer eurolidstaten het kredietrisico voor een deel van hun staatsschuld of hun gehele staatsschuld zouden poolen. Daarbij ontstaat dus kans op moral hazard doordat een individueel gebrek aan begrotingsdiscipline ten laste komt van alle deelnemers;

—

aangezien de uitgifte van stabiliteitsobligaties de marktdiscipline kan verzwakken, is een ingrijpende wijziging van het kader voor economisch bestuur in de eurozone vereist. Dit zou gevolgen hebben voor de begrotingssoevereiniteit;

—

stabiliteitsobligaties moeten een hoge kredietkwaliteit hebben. Alleen dan zullen ze door beleggers worden geaccepteerd;

—

voor de acceptatie van stabiliteitsobligaties door alle eurolidstaten is het ook van belang dat een hoge kredietkwaliteit gewaarborgd is;

de kredietrating van stabiliteitsobligaties hangt in de eerste plaats af van de kredietkwaliteit van de deelnemende lidstaten en de onderliggende garantiestructuur.

3.2.1.1

Benadering 1: volledige vervanging van nationale emissies door stabiliteitsobligatie-emissies, met hoofdelijke garanties

In deze benadering vindt de overheidsfinanciering in de eurozone volledig plaats door emissies van stabiliteitsobligaties en worden nationale emissies stopgezet. De kredietrating van de belangrijkste eurolanden zal hoogstwaarschijnlijk een overheersende invloed hebben bij de vaststelling van de rating van de stabiliteitsobligaties, hetgeen zou betekenen dat van een vandaag uitgegeven stabiliteitsobligatie mag worden aangenomen dat deze een hoge kredietrating zal hebben. In deze benadering worden de voordelen van emissies van de obligaties op de meest effectieve wijze gerealiseerd, maar tegelijkertijd is het gevaar voor moral hazard het grootst. Daarom moet deze benadering vergezeld gaan van een uiterst robuust kader dat zorgt voor budgettaire discipline, economisch concurrentievermogen en een terugdringing van macro-economische onevenwichtigheden op nationaal niveau.

3.2.1.2

Benadering 2: gedeeltelijke vervanging van nationale emissies door stabiliteitsobligatie-emissies, met hoofdelijke garanties

In deze benadering wordt de stabiliteitsobligatie-emissie geschraagd door hoofdelijke garanties, maar vervangen ze slechts een beperkt deel van de nationale emissies.

Voor het deel van de emissie dat niet in stabiliteitsobligaties plaatsvindt, blijven nationale garanties gelden. De staatsobligatiemarkt in de eurozone bestaat dan dus uit twee aparte delen: stabiliteitsobligaties en staatsobligaties. Een belangrijk probleem is de vraag op basis van welke criteria het emissieaandeel van stabiliteitsobligaties en dat van nationale obligaties moeten worden vastgesteld.

3.2.1.3

Benadering 3: Gedeeltelijke vervanging van nationale emissies door stabiliteitsobligatie-emissies, met individuele, maar zonder gezamenlijke garanties

In deze benadering worden nationale emissies eveneens gedeeltelijk vervangen door stabiliteitsobligaties, die worden geschraagd door proportionele garanties van de eurolidstaten. Deze benadering wijkt af van benadering nr. 2 in die zin dat de lidstaten aansprakelijk blijven voor hun eigen aandeel in stabiliteitsobligatie-emissies en voor hun nationale emissies.

4.10.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 299/72

1.1

Het EESC bevestigt met klem zijn steun aan het Europese ruimtebeleid en met name aan de grote Europese projecten Galileo en het GMES, die naar zijn mening van strategisch belang zijn voor de economische en wetenschappelijke ontwikkeling van Europa. In alle adviezen die het EESC heeft opgesteld (1), heeft het erop gewezen dat meer aandacht en middelen moeten worden besteed aan de ruimtevaartactiviteiten, omdat de EU op dat een gebied een prominente rol moet blijven spelen.

1.2

Het EESC is niet te spreken over het voorstel van de Commissie om de financieringen die voor de ontwikkeling en voltooiing van het GMES-programma nodig zijn, aan een extern ad-hocfonds over te laten.

1.3

Het is volgens het EESC dringend noodzakelijk de continuïteit te verzekeren van een programma dat op het punt staat de operationele fase in te gaan, op straffe van mislukking. Het hele voorstel voor een vernieuwing van de financieringsmechanismen, het beheer en de governance, wijkt af van de regelingen die gebruikelijk en geconsolideerd zijn in EU-context, en lijkt dan ook overhaast, ongemotiveerd en bijzonder riskant te zijn. Om nieuwe financieringsinstanties en –modellen in te stellen moeten immers een aantal moeizame en onzekere onderhandelings- en onderzoeksstadia worden doorlopen, die zonder meer jaren in beslag kunnen nemen, hetgeen niet in overeenstemming kan worden gebracht met de inwerkingtreding van een programma als het GMES. Bovendien is een en ander overbodig, omdat binnen de Commissie en binnen de andere Europese agentschappen alle nodige vaardigheden en competenties voorhanden zijn om het programma ten uitvoer te leggen.

1.4

Het EESC dringt erop aan dat de financiering van het programma binnen het meerjarig financieel kader 2014-2020 blijft gebeuren en dat de governance zo wordt georganiseerd dat rekening wordt gehouden met de huidige beschikbare capaciteit in Europa. Aldus zal een versnippering van beheerders worden voorkomen en zal worden vermeden dat nieuwe instanties worden opgericht die niet geschikt zijn om een programma te beheren dat in de loop van het voorbije decennium is ontwikkeld. Een dergelijk verzoek werd reeds in een vroeger advies geformuleerd (2).

1.5

De Mededeling met de uitvoeringsbepalingen voor de intergouvernementele ontwerpovereenkomst m.b.t. de GMES-operaties (3), die tijdens de behandeling van het onderhavige advies is gepubliceerd, verandert niets aan de conclusies die hierbij zijn getrokken. De conclusies worden daarentegen zelfs bevestigd, wat het EESC ertoe aanzet nogmaals te wijzen op het grote risico dat gepaard gaat met de laattijdige invoering van een nieuw en niet beproefd financierings- en beheersmodel, buiten het meerjarig financieel kader en de eigen geconsolideerde beheerskanalen van de EU.

1.6

Volgens het EESC bestaat er een concreet risico dat het GMES-programma op ernstige moeilijkheden stuit en daarmee reeds verrichte investeringen van ruim 3,2 miljard euro in rook zal doen opgaan. Gelet op de discussies tussen de lidstaten gaat het zelfs om een reëel gevaar.

1.7

Het EESC merkt op dat op minder dan één jaar van de geplande inwerkingstelling (in 2013 is de lancering gepland van de satellieten A van de Sentinel-1-, Sentinel-2- en Sentinel-3-reeks), het een bijzonder hachelijke en niet verantwoorde onderneming lijkt, mede gezien het strategische belang van het programma voor de EU, om een nieuwe complexe financierings- en governanceregeling voor het GMES uit te tekenen.

1.8

De Mededeling omvat geen haalbaarheidsanalyse waarbij de uitvoerbaarheid vanuit het oogpunt van doeltreffendheid en efficiëntie wordt geëvalueerd. De noodzaak van een nieuw plan kan evenmin duidelijk worden aangetoond.

1.9

Het EESC stelt vast dat de twee vlaggenschipprogramma's van het Europees ruimteplan, Galileo en GMES, op een verschillende manier worden behandeld: het eerste valt onder het meerjarig financieel kader, het tweede niet.

1.10

Wat de governance betreft, is het verwonderlijk dat in dit complexe systeem een dermate marginale rol wordt toebedeeld aan het Europees Ruimtevaartagentschap (ESA), dat tot dusver het merendeel van de Europese satellietstructuren heeft ontworpen, beheerd en bediend, alsook tot op heden samen met de Commissie voor nagenoeg alle financieringen heeft gezorgd. Het lijkt niet zinvol dit agentschap te vervangen door nieuwe instanties of instanties met weinig ervaring inzake het beheer van satellietsystemen en door hen verzamelde informatie.

1.11

Op minder dan één jaar van de invoering van het financieringsmodel voor het GMES-programma vormt een dermate radicale herbepaling van de bevoegdheden m.b.t. het programma zoals deze in de mededeling wordt voorgesteld, een groot risico voor de inwerkingtreding van het systeem.

1.12

Het door de Commissie gepresenteerde voorstel inzake governance getuigt van onzekerheid en vaagheid. De zwakheden van het voorgestelde model zijn duidelijk: de technische coördinatie wordt toevertrouwd aan instanties die niet vertrouwd zijn met ruimtevaartactiviteiten en evenmin met andere agentschappen een gemeenschappelijke bedrijfscultuur delen. Bovendien heeft ruim 80 % van de voor het GMES-programma geplande activiteiten betrekking op ruimtevaartactiviteiten. Het EESC verzoekt de Commissie het voorgestelde model te herzien en één enkele governance te behouden. Daarbij zou de ESA de technische verantwoordelijkheid voor het programma blijven dragen, onder toezicht van de Commissie, zoals oorspronkelijk ook was gepland.

2.1

In haar Mededeling van 30 november 2011 zet de Commissie een oplossing uiteen voor de financiering buiten het meerjarige financiële kader 2014-2020 (4) van de operationele fase van het strategische programma voor monitoring en veiligheid van de aarde (GMES) zoals het tot op heden is uitgewerkt en thans in de slotfase van tenuitvoerlegging is beland. Ook wordt een voorstel voor de governance geformuleerd. De Mededeling is dus van cruciaal belang voor het GMES-programma.

2.2

De latere Mededeling met een aantal gedetailleerde uitvoeringsbepalingen voor de intergouvernementele ontwerpovereenkomst m.b.t. de GMES-operaties (5), die tijdens de behandeling van het onderhavige advies is gepubliceerd, wijzigt niets aan de opmerkingen over de bedoelde Mededeling en de conclusies. Het gaat immers om een addendum dat de financiële aspecten van het voorgestelde fonds preciseert en een nieuwe instantie, de GMES-raad, introduceert. Dit komt neer op een verdubbeling van de tot dusver vastgestelde bevoegdheden voor het beheer van Europese ruimtevaartprogramma's, met duidelijke bevoegdheidsconflicten en een verdubbeling van de besluitvormingsstructuren in Europa tot gevolg.

2.3

Het programma voor wereldwijde monitoring van het milieu en de veiligheid (GMES) is zoals Galileo een van de vlaggenschipprogramma's van de EU op ruimtevaartgebied. Het speelt een wezenlijke rol in de monitoring van de aarde, door de middelen ter beschikking te stellen om de klimaatverandering te begrijpen en te monitoren, alsook wat civiele bescherming en veiligheid, duurzame ontwikkeling en beheer van crisissen betreft.

2.4

Het feit dat de financiering van het strategische programma voor monitoring van de aarde en veiligheid (GMES) niet onder het voorgestelde meerjarige financiële kader 2014-2020 valt, heeft grote ongerustheid gewekt omdat aldus het concrete gevaar bestaat dat een strategisch programma voor Europa verloren gaat, waaraan reeds tien jaar lang is gewerkt en waarin tot dusver ruim 3 miljard euro is geïnvesteerd.

2.5

Het EESC heeft in zijn analyse van december 2011 (6) reeds zijn bezorgdheid over de toekomst van dat programma geuit, mocht de financiering ervan niet worden voortgezet.

2.6

Het Europees Parlement heeft in zijn resolutie van februari 2012 over de toekomst van het GMES (7), vastgesteld dat de financiering van het GMES buiten het meerjarige financiële kader – met de financiering en de governance-structuur zoals die in de Commisiemededeling worden voorgesteld – geen haalbare optie is.

2.7

Het ruimtesegment van het GMES is gebaseerd op drie satellietconstellaties, Sentinel 1, 2 en 3, alsook op instrumenten (Sentinel 4 en 5) die zich aan boord van andere satellieten bevinden. De eerste satellieten van de drie constellaties zullen in de loop van 2013 worden gelanceerd. Het is dus dringend zaak het financieel kader vast te stellen waarmee de financiering van de op handen zijnde operaties kan worden gegarandeerd.

2.8

Daar er geen voorstel voorhanden is, heeft de directeur-generaal van de ESA in een persconferentie op 9 januari 2012 opnieuw bevestigt dat, als een besluit over de financiering van de werking van het GMES uitblijft, de ESA niet voornemens is de geplande lanceringen uit te voeren (8).

2.9

In deze Mededeling stelt de Commissie voor te voorzien in de nodige financiering voor de realisatie en inwerkingstelling van de volledige infrastructuur door een nieuw specifiek fonds voor het GMES op te richten. Een en ander vergt een intergouvernementele overeenkomst tussen de EU-lidstaten, in het kader van de Raad bijeen.

2.10

Alle 27 EU-lidstaten zouden aan het fonds moeten bijdragen op basis van het bruto nationaal inkomen (BNI). In de mededeling is een modelovereenkomst opgenomen, die in de daarop volgende Mededeling nader wordt gespecificeerd (9).

2.11

In het governance-voorstel, dat niet minder belangrijk is dan het financieringsvoorstel, wordt een aantal actoren aangewezen, die belast zouden worden met de verschillende aspecten en sectoren waaruit het GMES-programma is opgebouwd.

2.12

De invoering van een nieuw en complex financieringsplan en een nieuwe beheersinstantie voor het ruimtevaartprogramma (de GMES-raad) lijkt niet verantwoord en komt te laat, omdat de eerste satellieten al binnen het jaar zullen worden gelanceerd.

3.1

Het GMES-programma voor de wereldwijde monitoring van de aarde en de veiligheid en het GALILEO-programma voor satellietnavigatie zijn belangrijke strategische EU-programma's waarmee de EU haar onafhankelijkheid en voortrekkersrol in de ruimtevaartsector wil bewaren.

3.2

Het behoud van een krachtig leadership en van onafhankelijkheid op ruimtevaartgebied is van strategisch belang voor de toekomst van Europa

3.3

Het GMES is een strategisch EU-programma dat werd vastgesteld bij Verordening (EU) nr. 911/2010 van het Europees Parlement en de Raad.

3.4

In de Mededeling wordt daarover het volgende gezegd: "Om te reageren op de steeds groeiende uitdagingen op wereldniveau heeft Europa een eigen goed gecoördineerd en betrouwbaar aardobservatiesysteem nodig. Het GMES is dat systeem."

3.5

In de Mededeling wordt een nieuw financieringsmodel voorgesteld, buiten het geconsolideerde beheerssysteem binnen de EU-begroting. Hiervoor zijn specifieke maatregelen nodig, waarbij alle 27 lidstaten hun goedkeuring moeten hechten aan een mechanisme dat, gezien de huidige financiële moeilijkheden (zie bv. de situatie in Griekenland maar ook het mogelijke gebrek aan financiële middelen in Frankrijk en Italië) zo niet zeker, dan toch zeer waarschijnlijk geblokkeerd zal worden, waarmee het GMES-programma meteen ook afgelopen zou zijn.

4.1

Volgens de Mededeling valt het GMES buiten het meerjarige financiële kader 2014-2020.

4.2

De financiering moet daarentegen gebeuren via een interne overeenkomst tussen vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten, in het kader van de Raad bijeen.

4.3

In de overeenkomst is bepaald dat iedere EU-lidstaat eerst in de nodige procedures voor de inwerkingtreding ervan voorziet en de secretaris-generaal van de Raad daarvan op de hoogte stelt.

4.4

Om van kracht te worden moet de overeenkomst door alle EU-lidstaten worden geratificeerd.

4.5

De overeenkomst treedt pas in werking na de ondertekening ervan door de laatste lidstaat. Gelet op de huidige financiële situatie in Europa in het algemeen en in enkele lidstaten in het bijzonder lijkt deze clausule op zich reeds te volstaan om het GMES-programma tot mislukken te doemen.

4.6

Het tijdschema en de voorwaarden voor het bijeenroepen van de Raad zijn thans nog niet bekend, hetgeen niet zonder risico is omdat de satellieten Sentinel 1-2-3 binnenkort (2013) zullen worden gelanceerd.