22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/1

1.1

Het EESC is van mening dat bossen en het hernieuwbare houtmateriaal dat door bossen wordt geleverd, een belangrijke rol spelen bij het afzwakken van de gevolgen van de klimaatverandering, omdat

1.2

Het EESC wijst erop dat hout in Europa voornamelijk wordt gebruikt als bouwmateriaal, voor het opwekken van energie, in de meubelindustie en bij de fabrikage van papier. Dankzij de multiplicatoreffecten van de productieketen hebben houtproducten een belangrijke toegevoegde waarde voor de werkgelegenheid, de inkomensopbouw van boseigenaren en de economische bedrijvigheid op m.n. het platteland.

1.3

Het EESC benadrukt dat de Europese bossen al tientallen jaren hebben gefungeerd als koolstofsinks en dankzij hun netto bijgroei de toename van het CO2-gehalte in de atmosfeer hebben afgeremd. De belangrijke rol van natuurlijke bossen bij het opnemen van koolstofdioxide en het behoud van de diversiteit zal moeten worden gewaarborgd. Bij het toezicht op de uitoefening van duurzame bosbouw in de Europese landen, wordt gebruik gemaakt van de door de MCPFE (1) opgestelde criteria en indicatoren, die voortdurend verder ontwikkeld worden.

1.4

Het EESC stelt voor dat de EU:

1.5

Het EESC legt er de nadruk op dat de EU-lidstaten er met het oog op de mogelijke schadelijke gevolgen van de klimaatverandering goed aan zouden doen om rampenplannen op het gebied van bosbeheer op te stellen, teneinde schade aan bosbestanden tengevolge van extreme klimaatverschijnselen (storm, droogte, bosbranden, insectenplagen) te voorkomen en te anticiperen op de gevolgen daarvan. Tevens zouden zij het belang van goed bosbeheer moeten benadrukken en meer aan voorlichting op dit vlak moeten doen.

1.6

Het EESC beveelt de lidstaten aan om ook de gedecentraliseerde productie van bio-energie verder te ontwikkelen m.b.v. feed-in-tarieven.

1.7

Het EESC vestigt er de aandacht op dat bossen naast het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering nog tal van andere belangrijke maatschappelijke functies hebben, en dat ook deze gewaarborgd dienen te worden. Bosbeheer is niet enkel gericht op houtproductie, maar heeft ook te maken met bijv. de diversiteit van bossen, de grondwatervoorraden, landschapsbeheer, de recreatieve en toeristische functie van bossen, bescherming tegen geluidshinder door het verkeer en het voorkomen van lawines en erosie. Ook zijn er nog de niet-houtproducten, zoals bessen, paddestoelen en wild. Al deze verschillende extra functies van bossen worden noch in de winstberekeningen noch in de prijzen van hout verdisconteerd.

2.1

Van de in december 2008 door het Europees Parlement in het kader van het klimaat- en energiepakket goedgekeurde wetgevingsvoorstellen hebben de volgende besluiten raakvlakken met bossen en bosbouw:

2.2

In Europa is 31 % van het landoppervlak met bos bedekt en geschat wordt dat zo'n 10 % van de jaarlijkse CO2-uitstoot in Europa door bossen wordt opgevangen (3). De hoeveelheid koolstof die in het geval van een duurzaam beheerd bos in de atmosfeer terechtkomt, is kleiner dan (koolstofvastleggend) of gelijk aan (koolstofneutraal) de hoeveelheid koolstof die uit de atmosfeer wordt opgevangen door het bos.

3.1

Het bosareaal in de lidstaten van de EU-27 beslaat een oppervlakte van 156 miljoen hectare. Natuurlijke factoren verhinderen dat het areaal in zijn geheel kan worden gebruikt voor houtoogst en economische exploitatie. Geschat wordt dat gemiddeld 80 à 90 % hiervoor beschikbaar is, terwijl dat in de Oost-Europese landen vaak niet meer dan 40 à 50 % is. De afgelopen 15 jaar is het totale bosareaal in de lidstaten van de EU-27 met ca. 10 miljoen hectare toegenomen als gevolg van aanplant, bebossing van niet meer gebruikte landbouwgronden en spontane bosvorming. Het totale bosareaal dat erbij is gekomen, is qua omvang zo groot als Hongarije.

3.2

Zo'n 60 % van de bossen in EU-27 is particulier eigendom (vooral familiebezit), terwijl 40 % overheidsbezit is (staat, gemeente, kerk of andere publiekrechtelijke organisatie). Er zijn in totaal meer dan 15 miljoen particuliere boseigenaren en dit aantal neemt nog toe door veranderingen in de eigendomsstructuur van bossen in de Oost-Europese landen en verschillende ontwikkelingen op het gebied van het erfrecht.

3.3

Door de eeuwen heen heeft de mens op verschillende manieren gebruik gemaakt van de Europese bossen en deze structureel veranderd. In Europa vinden we dan ook over het algemeen door mensenhand veranderde, qua soortenbestand gewijzigde „semi-natuurlijke” bossen. Dergelijke semi-natuurlijke bossen maken 85 % van het totale bosbestand uit. Daarnaast wordt in Europa bosbouw bedreven in houtplantages. Dit soort bossen, die zich hoofdzakelijk in het zuidwestelijke deel van het Europese continent bevinden, bestrijken zo'n 8 % van het totale bosareaal in Europa. Ten slotte zijn er nog de ongerepte natuurlijke bossen (5), die vooral voorkomen in Oost-Europa, de Baltische republieken en Noord-Europa (ca. 5 %).

3.4

Voor de bescherming van de diversiteit zijn natuurlijke bossen en beschermde bosgebieden het belangrijkst. Natuurlijke bossen vormen ook stabiele ecosystemen, die bescherming bieden tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Zo'n 8 % van het Europese bosareaal is beschermd omwille van het bewaren van de biodiversiteit en nog eens ca. 10 % omwille van landschapsbehoud, d.w.z. in totaal 18 % (34 miljoen hectare). De afgelopen jaren is het aantal wettelijk of anderszins beschermde gebieden toegenomen. De meest zeldzame en waardevolle bosgebieden die voor bescherming in aanmerking komen, zijn in Europa inmiddels voor het merendeel beschermd. Vaak liggen deze beschermde gebieden in bergachtige streken of ver van menselijke bewoning, op plekken waar de mens niet heeft ingegrepen in de natuur en waar relatief veel waardevolle biologische organismen voorkomen. Daarbovenop is ca. 10 % van de bossen beschermd met het oog op de instandhouding van watersystemen, grondwatervoorraden en bodems of ter voorkoming van lawines en erosie. Ook bij het beheer van productiebossen wordt recht gedaan aan de biodiversiteit doordat dood hout en de daarin voorkomende micro-organismen worden achtergelaten in de bossen ter bescherming van zeldzame dier- en plantensoorten.

3.5

In Europa groeien de productiebossen duidelijk sneller aan dan er wordt gekapt. De jaarlijkse netto-bijgroei bedroeg in 2005 (in de EU-27) 687 miljoen m3 (in bossen waar de natuurlijke omstandigheden het toelaten om hout te oogsten). Daarentegen werd er voor 442 miljoen m3 gekapt. Dit betekent dat de benuttingsgraad van bossen, m.a.w. de verhouding tussen houtkap en aanwas, gemiddeld zo'n 60 % (met uitschieters van 30 en 80 %) was. De benuttingsgraad van bossen bedroeg meer dan 50 % in Noord- en Centraal-Europa, maar minder dan 50 % in het zuiden en zuidoosten van Europa. De benuttingsgraad van bossen is de laatste tien jaar weliswaar toegenomen, maar nog altijd niet teruggekeerd op het niveau van 1990. Dat er de afgelopen tijd weer meer gekapt is, komt gedeeltelijk door verschillende zware stormen in het begin van deze eeuw, als gevolg waarvan men plaatselijk gedwongen was om in korte tijd evenveel hout te oogsten als normaliter gedurende enkele jaren achter elkaar. In 2006 werd er voor 83 miljoen m3 aan ruwhout, spaanders en houtafval (papier en cellulose niet meegerekend) in Europa (EU-27) geïmporteerd, terwijl er voor 54 miljoen m3 werd geëxporteerd (6).

3.6

Omdat de houtkap geen gelijke tred houdt met de huidige aanwas in productiebossen, blijft bijna 40 % van de bijgroei (zo'n 250 miljoen m3) onbenut. De staande houtvoorraad in de EU-27 is de laatste vijftig jaar dan ook constant toegenomen. De totale omvang van de houtvoorraad bedraagt ca. 30 biljoen m3, wat overeenkomt met 9,8 biljoen ton koolstof. Een deel van de door bossen afgevangen CO2 wordt opgeslagen in de bodem, maar hoeveel dat precies is in de EU als geheel, valt moeilijk te zeggen door het ontbreken van onderzoeksgegevens. Wat betreft hun mogelijkheden om koolstof te binden, is er een belangrijk verschil tussen productiebossen en natuurlijke bossen. Natuurlijke bossen vormen in hun „eindfase” vanuit het oogpunt van klimaatbescherming loutere koolstofreservoirs, waarin de hoeveelheid koolstof die wordt vastgelegd (door bijgroei van biomassa), en de hoeveelheid koolstof die vrijkomt (door het proces van rotting) met elkaar in evenwicht zijn. In productiebossen daarentegen worden via de houtoogst steeds nieuwe aanvullende mogelijkheden geschapen om koolstof te binden. Niettemin wijst het EESC er met klem op dat deze constatering niet betekent dat het daarom productiebossen waardevoller zou achten dan natuurlijke bossen.

3.7

Het is belangrijk dat we goed weten hoeveel capaciteit er in de Europese bossen is, zodat we ons een beeld kunnen vormen van de mogelijkheden voor koolstofopname, de productie van bosbio-energie en de kringloop van koolstof die wordt opgeslagen in houtproducten. We hebben nog geen globaal overzicht van de kapcapaciteit in de EU-27 als geheel. In een aantal lidstaten bestaan nationale bosbouwprogramma's, opgesteld op basis van een analyse van de verschillende kapmogelijkheden die er zijn (met inachtneming van de eisen op het gebied van de bescherming van bos, het behoud van de biodiversiteit en de andere talloze functies van bossen).

4.1

Bossen nemen tijdens het proces van fotosynthese koolstofdioxide (CO2) op uit de atmosfeer en zetten deze om in biomassa, m.n. hout, waarbij tegelijkertijd zuurstof, een levensvoorwaarde voor dieren en mensen, vrijkomt. De verandering van het klimaat - in het bijzonder de toename van broeikasgassen in de atmosfeer alsmede de stijging van de temperatuur - levert net als het ozongehalte aan het aardoppervlak, de stikstofdepositie en de verzuring van de bodem, direct of indirect gevaar op voor de gezondheidstoestand, groei en structuur van bossen.

4.2

De gevolgen van de klimaatverandering voor bossen zijn tweeërlei. Als het klimaat bijv. gaandeweg warmer of droger wordt, moeten de bomen zich hieraan aanpassen. Deze aanpassing verloopt geleidelijk en het is mogelijk om met het oog hierop passende maatregelen te plannen. De ernstigste directe gevolgen voor de ontwikkeling van bossen zijn te wijten aan extreme klimaatsomstandigheden. De sinds 1850 verzamelde tijdreeksen tonen aan dat de in Europa geleden stormschade de laatste twintig jaar aanzienlijk is toegenomen. Tegelijkertijd hebben zich de laatste tien jaar bijzonder veel bosbranden voorgedaan in het Middellandse-Zeegebied. Het is niet mogelijk om exact te voorspellen wanneer zich extreme weersverschijnselen zullen voordoen, maar wel kan men zich hierop instellen door preventief maatregelen te nemen.

4.3

Als de huidige productiebossen zich niet in voldoende mate kunnen aanpassen aan de geleidelijke verandering van het klimaat, laten de gevolgen zich o.a. zien in een afname van de vitaliteit van het geboomte, een daling van het productievermogen, een afsterven van individuele bomen, een verslechtering van het weerstandsvermogen van bomen en een toename van ziekten en schadelijke insecten die daarvan het gevolg is, alsmede de veranderende onderlinge verhouding tussen boomsoorten. Verder kunnen de aanpassingsmogelijkheden van bomen in noordelijke streken worden aangetast, doordat hun groeiritme verandert naarmate het groeiseizoen langer wordt, en ze zich daardoor onvoldoende kunnen voorbereiden op de winter en de periode van rust. Bij extreme klimaatverschijnselen, zoals droogtes, bosbranden, stormen en hevige sneeuwval, kunnen bomen in uitgestrekte gebieden afsterven, kan de verjonging van bossen gevaar lopen en kunnen schadelijke organismen zich door de aanwezigheid van dood hout massaal verspreiden naar gezonde bossen in de omgeving en ook deze aantasten.

4.4

De gevolgen van de klimaatverandering variëren per vegetatiezone. De belangrijkste gevolgen die zich naar verwachting in de Europese vegetatiezones (noordelijke gebieden, gematigde zone, mediterrane zone en alpiene/arctische gebieden) en EU-lidstaten zullen doen gevoelen, zijn de volgende:

5.1

Een goed bosbeheer is fundamenteel voor de mogelijkheden die bossen hebben om zich aan te passen aan de klimaatverandering. Hierbij zal aandacht moeten zijn voor preventieve maatregelen, zoals het identificeren en tijdig afvoeren van dood hout en het verminderen van de hoeveelheid materiaal dat bosbranden kan veroorzaken. Burgers, boseigenaren en ook degenen die verantwoordelijk zijn voor het bosbeheerbeleid, zullen beter moeten worden voorgelicht over de betekenis van bosbeheer voor de mogelijkheden van aanpassing aan de klimaatverandering. Het merendeel van de bossen in de EU wordt permanent beheerd, waardoor de productiviteit en de vitaliteit ervan over het algemeen op een hoog niveau blijven. Men zal nu al moeten beginnen met eventuele aanpassingsmaatregelen, en wel op continue basis, omdat er in de bosbouw lang vooruit moet worden gedacht i.v.m. de lange omlooptijden van 15 tot 150 jaar.

5.2

Bij de verjonging van bossen komt het erop aan dat voor elke groeiplek de geschikte boomsoort wordt gekozen. Voorrang dient te worden gegeven aan inheemse boomsoorten, want boomsoorten die vanouds voorkomen in een bepaalde vegetatiezone, hebben dankzij hun genetische materiaal betere mogelijkheden om zich aan te passen aan plaatselijke klimaatveranderingen dan andere. Ook gemengde bossen moeten worden bevorderd, want hierdoor worden de risico's verkleind en verspreid over verschillende boomsoorten, die ieder hun eigen specifieke eigenschappen hebben.

5.3

In het geval van naaldbossen die uit één enkele boomsoort bestaan en buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied zijn aangeplant, zal ernaar moeten worden gestreefd om deze zo te veranderen dat het oorspronkelijke boombestand wordt benaderd. Monocultuurbossen zijn vaak kwetsbaarder bij storm en slechter bestand tegen de insectenplagen die er het gevolg van zijn, dan gemengde bossen.

5.4

Men zal moeten anticiperen op de gevaren van plotseling optredende extreme weersverschijnselen ten gevolge van de klimaatverandering, op de daarmee gepaard gaande vernietiging van bosbestanden en op de schadelijke gevolgen die zich achteraf doen gevoelen. Dit kan door het ontwikkelen van rampenplannen op het gebied van bosbeheer, financieringsopties ter vergoeding van geleden schade en actiemodellen. De risicogebieden waar dergelijke extreme verschijnselen zich het meest waarschijnlijk zullen voordoen, moeten in kaart worden gebracht. Er zijn ook actiemodellen nodig om te kunnen optreden als plotseling toegenomen houtvoorraden moeten worden geoogst en de goede werking van de houtmarkt moet worden verzekerd.

5.5

Door de klimaatverandering en de internationale handel in plantaardige producten zullen exoten en schadelijke organismen zich sneller gaan verspreiden. De plantenbeschermingsrichtlijn van de EU bevat voorschriften m.b.t. de bestrijding van insecten die schadelijk zijn voor gewassen, bepalingen om de verspreiding van dergelijke insecten tegen te gaan, en voorwaarden waaraan de internationale handel in zaden en hout moet voldoen. Om de bossen gezond te houden en te voorkomen dat insecten die ernstige schade aan bossen toebrengen (zoals het dennehoutaaltje), zich in de EU kunnen verspreiden zijn strenge regels voor plantenbescherming en efficiënt toezicht nodig. Om schadelijke exoten te kunnen bestrijden zullen er nationale strategieën en programma's moeten worden ontwikkeld.

5.6

Bosbeheer en diversiteitsbescherming zijn niet in tegenspraak met elkaar. Bij het beheer van semi-natuurlijke bossen dient rekening te worden gehouden met het behoud van de diversiteit: dood hout wordt achtergelaten in productiebossen en in natuurlijke staat verkerende microbiotopen worden ontzien om de daar voorkomende dierlijke en plantaardige organismen te beschermen. In verschillende EU-lidstaten worden de vrijwillig in particuliere bossen verrichte natuurbeschermingsinspanningen financieel ondersteund in het kader van het beleid ter bevordering van de diversiteit van bossen. Bij de certificering van bossen wordt ook als voorwaarde gesteld dat in het bosbeheer aandacht wordt besteed aan de diversiteitseisen t.a.v. bossen.

5.7

In de Europese productiebossen bevindt zich op dit moment een aanzienlijke hoeveelheid vermolmd hout, zowel in de opstand als op de bodem, dat fungeert als koolstofreservoir en tegelijk een vitaal leefmilieu is voor allerlei plantaardige en dierlijke organismen. De gemiddelde hoeveelheid vermolmd hout bedraagt 10 m3 per ha. Al te veel dood hout kan bijdragen tot de massale verspreiding van schadelijke insecten en verhoogt het bosbrandgevaar. De voordelen van diversiteit zijn echter zo groot dat het niettemin van belang is dat niet al het vermomde hout in bossen, bijv. samen met het hout dat wordt geoogst voor energieopwekking, wordt afgevoerd.

5.8

Natuurlijke bossen en beschermde gebieden zijn nodig om de diversiteit te verzekeren. Wat het vastleggen van CO2 betreft, kunnen we zeggen dat een natuurlijk bos met de jaren van een opnamepunt verandert in een reservoir. Als bossen in plaats van actief beheerd volledig beschermd worden, betekent dit dus een verkleining van de oppervlakte waar ze de mogelijkheid hebben om verder te groeien. En deze groei is nodig om bossen in staat te stellen meer koolstof op te slaan en m.n. de houtproducten te leveren die gebruikt kunnen worden als alternatieve hulpbron bij de energieproductie en als substitutie van andere materialen.

5.9

Bekeken vanuit het oogpunt van de bestrijding van de gevolgen van de klimaatverandering is geïntegreerde bescherming (waarbij het bewaren van vermolmd hout en microbiotopen gekoppeld is aan het beheer van productiebossen) effectiever dan een volledige bescherming van bossen.

6.1

Bossen oefenen tijdens het gehele proces van boomgroei tot houtverwerking op vier verschillende manieren invloed uit op de klimaatverandering:

6.2

De Europese bossen hebben al tientallen jaren gefungeerd als koolstofsink en dankzij hun netto bijgroei extra koolstof opgeslagen en de toename van het CO2-gehalte in de atmosfeer afgeremd. Men kan de netto bijgroei in productiebossen echter niet altijd maar laten oplopen, want naarmate de groei vertraagt, verliezen de bossen hun mogelijkheid om koolstof op te slaan. Productiebossen dienen dan ook permanent te worden beheerd.

6.3

Het gebruik van houtproducten (HWP) (7) als alternatief materiaal speelt een belangrijke rol bij het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering. Koolstof uit de atmosfeer die wordt opgevangen door de staande houtvoorraad van bossen, blijft daarna opgeslagen in houtproducten als papier, meubels, platen en houten gebouwen. Ze kan zelfs eeuwenlang onttrokken blijven aan de atmosfeer als er een huis van hout wordt gebouwd. Aan het einde van hun levenscyclus kunnen houtproducten worden gerecycleerd en worden verbrand om energie op te wekken. In het kader van de door het Kyoto-protocol voorgeschreven CO2-berekeningen hoeft er niet te worden gerapporteerd over de koolstofkwaliteiten van houtproducten. De rapportage hierover verkeert voorlopig nog in een initieel stadium, waarbij o.a. de belangen van de internationale handel meespelen.

6.4

Op basis van de kennis waarover wij op dit moment zowel nationaal als internationaal beschikken, kunnen we uitrekenen hoeveel koolstof door houtproducten wordt gebonden. Er worden rekenmethoden ontwikkeld die bedoeld zijn om de kooldioxide-balans van bossen te berekenen. De EU zou op de Klimaattop van 2009 in Kopenhagen moeten voorstellen dat er bij het berekenen van de kooldioxide-balans voor de periode vanaf 2012 een verplichting komt om de hoeveelheid CO2 dat door houtproducten wordt opgeslagen, mee te wegen en daarover rapport uit te brengen.

6.5

Als het vermogen van houtproducten om koolstof op te slaan wordt meegewogen bij het berekenen van de kooldioxide-balans, kan dit een extra stimulans betekenen voor een natuurlijk en efficiënt bosbeheer. Permanent beheer draagt er in belangrijke mate toe bij dat bossen hun vitaliteit, die nodig is om de schadelijke gevogen van de klimaatverandering op te vangen, kunnen bewaren.

7.1

De bouwsector speelt een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering, omdat wereldwijd 40 à 50 % van de primaire energiebronnen wordt gebruikt als bouwmateriaal en voor de verwarming resp. afkoeling van gebouwen (8). Berekeningen wijzen uit dat 40 % van de uitgestoten CO2 vrijkomt bij de fabrikage van bouwmaterialen, bij bouwactiviteiten en bij het gebruik van gebouwen. Het verwarmen en afkoelen van gebouwen is verantwoordelijk voor 8 % van de CO2-uitstoot. Een aanzienlijk deel daarvan kan worden voorkomen door professionele bouwtechnieken en innovatieve oplossingen en door in de bouw meer gebruik te maken van hout als bouwmateriaal.

7.2

Hout is gedurende zijn gehele levenscyclus een weinig energie verbruikend, hernieuwbaar en koolstofneutraal bouwmateriaal. Geen enkel ander algemeen toegepast bouwmateriaal kan met zo weinig energie worden geproduceerd als hout. Eén kubieke meter hout dat wordt gebruikt als alternatief voor een ander bouwmateriaal, brengt de omvang van de CO2-emissies in de atmosfeer met gemiddeld 1,1 ton terug.

7.3

Uitbreiding van het aantal houten gebouwen in de wereld en het gebruik van hout als bouwmateriaal worden bemoeilijkt door het ontbreken van gemeenschappelijke normen, richtsnoeren en certificatiecriteria. De bouwsector heeft behoefte aan wetenschappelijke studies naar de levenscyclus en de BKG-uitstoot van producten, waardoor een objectieve vergelijking van de verschillende materialen mogelijk wordt. In het nationale houtaankoopbeleid van de EU-lidstaten zal aandacht moeten zijn voor „groene bouw” met hout en meer dan voorheen moeten worden uitgegaan van eisen ter certificering van bossen die stroken met het internationale duurzaamheidsbeginsel.

8.1

Biomassa uit bossen is in Europa de belangrijkste direct te oogsten hernieuwbare biologische energiebron. Ze wordt op drie verschillende manieren benut voor energieopwekking:

De afgelopen jaren hebben in Europa een snelle toename van de op bosbiomassa gebaseerde productie van warmte en elektriciteit resp. warmte-krachtproductie te zien gegeven. De warmte en kracht worden geproduceerd om te voldoen aan de behoeften van individuele huishoudens of worden via warmtecentrales resp. warmte-krachtinstallaties van verschillende grootte geleverd aan scholen, openbare diensten, ziekenhuizen, dorpsgemeenschappen en/of steden. De technologie die benodigd is om biobrandstoffen te produceren uit bosbiomassa en houtgrondstoffen, verkeert nog in het experimenteer- en ontwikkelingsstadium en vereist aanvullende investeringen. De pyrolyse van biomassa, waarbij houtskool wordt geproduceerd als bodemverbeteraar, biedt een nieuwe mogelijkheid om de energiewaarde van hout en de opnamemogelijkheden van koolstof door de bodem te verbeteren.

8.2

In 2006 werd er in de EU-25 voor 110 Mtoe energie uit hernieuwbare bronnen geproduceerd, wat neerkomt op ca. 14 % van het totale energieverbruik (Eurostat 2008). Het grootste deel van deze hernieuwbare energie (65 %) werd geproduceerd op basis van biomassa, die op zijn beurt weer voor het grootste gedeelte afkomstig is uit bossen (60 %). Wel zijn er wat dit betreft zeer grote verschillen tussen de lidstaten (EU-27) onderling.

8.3

De biobrandstoffen die op basis van hout uit bossen worden gewonnen, zijn: afvalhout en houtsnippers; kloofhout; pellets; briketten; stronk- en wortelhout; houtskool; houtgas, en boomsoorten die in korte omlopen speciaal voor energieopwekking worden geteeld, zoals wilg. Een groot energiepotentieel hebben ook de restproducten van de houtverwerkende sector (de bij industriële processen achterblijvende afvallogen en houtresten zoals zwart residuloog, schors, zaagsel en ander materiaal dat na verwerking overblijft, alsmede recyclagehout). Deze restproducten worden vooral voor warmte-krachtproductie bij geïntegreerde houtverwerkingsprocédés gebruikt. De energie die wordt gewonnen uit restproducten en recyclagehout, kan oplopen tot 30 à 50 % van die uit ruwhout.

8.4

Het gebruik van bio-energie uit bossen kan in Europa aanzienlijk worden opgevoerd. Uit voorlopige schattingen blijkt dat er in Europa per jaar in potentie 100 à 200 miljoen kubieke meter aan biomassa in bossen zou kunnen worden gewonnen, waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat de betreffende oogstwerkzaamheden geen schade mogen toebrengen aan het milieu, de diversiteit van bossen en beschermde gebieden. Op dit ogenblik wordt geschat dat de hoeveelheid biomassa die in bossen als bijproduct tijdens het oogsten van stamhout en afzonderlijk wordt gewonnen, zo'n 10 à 15 % van het totale potentieel uitmaakt.

8.5

Een toenemend gebruik van bio-energie uit bossen betekent niet alleen nieuwe mogelijkheden voor boseigenaren in de vorm van een grotere afzet en meer prijsconcurrentie, maar ook voor de zaaghoutsector, die aldus meer restproducten kan verkopen. Een grote vraag naar deze biomassa kan de markt voor ruwhout veranderen, doordat er meer concurrentie om houtgrondstoffen komt tussen de bio-energiesector en de ruwhout verwerkende industrie. Ondersteuning op het vlak van het eindgebruik, i.c. feed-in-tarieven voor de productie van „groene energie”, is een belangrijk instrument bij het ontwikkelen van verschillende bio-energiestrategieën voor zowel het lokale als het regionale niveau. Men zal moeten vasthouden aan een groter gebruik van bio-energie, zijnde een belangrijk middel ter bevordering van de regionale ontwikkeling in de EU.

8.6

De markt voor houtbrandstof en m.n. brandhout heeft in de eerste plaats een lokaal karakter, maar als er in Europa meer energie uit hout wordt gewonnen, zal dit wezenlijk bijdragen tot de economische bedrijvigheid op de markt voor machines en technische apparatuur. Voor de fabrikage van pellets, briketten en andere veredelde houtbrandstoffen zijn immers gespecialiseerde machines en apparaten nodig. Tijdens het opwekken van energie wordt gebruik gemaakt van een grote hoeveelheid ketels en andere benodigdheden die een hoge economische waarde en een aanzienlijk groeipotentieel hebben. Wanneer er meer energie uit hout wordt gewonnen, zal dit ook belangrijke mogelijkheden bieden voor het exporteren van technologie naar derde landen.

8.7

In verband met de EU-kaderrichtlijn inzake hernieuwbare energie is er een begin gemaakt met het opstellen van normen voor het duurzaam produceren van biomassa. Deze normen zijn belangrijk met het oog op het verzekeren van een duurzame winning en productie van bio-energie uit bossen en het waarborgen van uniforme praktijken. De normen voor duurzaam geproduceerde bosbiomassa dienen te worden gekoppeld aan de overal in Europa geldende MCPFE-criteria, om te voorkomen dat er onnodig en dubbel werk wordt verricht.

9.1

Het aanplanten van nieuwe bossen is een van de meest effectieve methoden om koolstof uit de atmosfeer vast te leggen. De EU zou in het kader van haar ontwikkelingsbeleid steun moeten verlenen aan bosaanplantprojecten in de ontwikkelingslanden, omdat de klimaatverandering naar alle waarschijnlijkheid de economische kloof tussen de geïndustrialiseerde en de ontwikkelingslanden nog zal verdiepen. De aanplantingsprojecten zullen vergezeld moeten gaan van aanpassingsstrategieën ter ondersteuning van de capaciteitsopbouw, het multifunctionele gebruik van bossen en een goed bestuur in de ontwikkelingslanden. Ook zou de EU zich moeten inspannen om illegale kap in de ontwikkelingslanden te voorkomen en om in samenwerking met andere sectoren duurzame bosbouw en het tot stand komen van nationale bosbouwprogramma's te bevorderen.

9.2

De in het kader van het Kyoto-protocol afgesproken berekeningen van de kooldioxide-balans van veranderingen in het grondgebruik bevatten geen verplichting voor de ontwikkelingslanden om rekening te houden met een afnemende CO2-uitstoot als gevolg van inspanningen om de teloorgang van bossen tegen te gaan. Omdat het verdwijnen van bossen gepaard gaat met een toename van de uitstoot, zou de EU ervoor moeten ijveren dat het zog. REDD-instrument verder wordt ontwikkeld en in de post-Kyoto-periode vanaf 2012 wordt ingepast in de berekeningen van de BKG-effecten van het grondgebruik. Dit vereist tevens dat er een prijsberekening komt voor de hoeveelheid koolstof die wordt opgenomen, zodat de EU-lidstaten met behulp van de handel in emissierechten kunnen voorkomen dat tropische bossen verloren gaan.

9.3

Binnen de EU is het zog. FLEGT-programma (9) ontwikkeld, bedoeld om te voorkomen dat er illegaal gekapt hout en bijbehorende producten in de EU op de markt komen. Het aan FLEGT gelieerde vergunningenstelsel draagt er via partnerschapsovereenkomsten met afzonderlijke landen toe bij dat er in ontwikkelingslanden duurzame bosbouw wordt bedreven en dat de samenwerking tussen de EU en de ontwikkelingslanden wordt geïntensiveerd. De EU dient ertoe bij te dragen dat het FLEGT-initiatief verder wordt ontwikkeld en ook elders in de wereld ingang vindt. Door illegale houtkap tegen te gaan kan ervoor worden gezorgd dat er minder tropische bossen verloren gaan, waardoor ook de uitstoot van CO2 in toom wordt gehouden. Ook vrijwillige certificeringssystemen voor bossen, zoals PEFC (10) en FSC (11), beogen de illegale houtkap te verminderen.

9.4

Er worden op dit moment in het kader van internationale verdragen en door de voedsel- en landbouworganisatie van de VN (FAO), het ECE-houtcomité, EUROSTAT en de MCPFE gegevens verzameld over zaken als: de Europese bosbestanden; de koolstof die door bossen wordt opgeslagen; de koolstofcyclus; de diversiteit van bossen; de producten die ze leveren, en de beschermende functies van bossen. Er is echter dringend behoefte aan nog meer gegevens en onderzoek. Bij het ontwikkelen van EU-monitoringsystemen, zoals het nieuwe FutMon-project, zal gebruik moeten worden gemaakt van de bestaande en nog in ontwikkeling zijnde nationale, Europese en mondiale monitoringsystemen en zal ervoor moeten worden gezorgd dat bij het behandelen en publiceren van gegevens de privacy van grondeigenaren gewaarborgd blijft. Het is aan de EU om met haar O&TO-kaderprogramma's het onderzoek hiernaar te bevorderen en m.b.v. projecten op het gebied van ontwikkeling en onderzoek (zowel elementair als toegepast) bij te dragen tot de overdracht van kennis.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/9

1.1

Onderhavig op verzoek van het Tsjechisch EU-voorzitterschap uitgebracht verkennend advies bevat aanbevelingen voor (organisaties van) ondernemingen, tal van verschillende onderwijsinstellingen en de EU in het algemeen. Ook wordt gewezen op openingen naar de sociale en de burgerdialoog met alle instellingen en belanghebbende structuren.

1.2

Voor de behandeling van het gekozen thema is rekening gehouden met de volgende factoren:

1.3

Qua methode is uitgegaan van de volgende prioritaire uitgangspunten:

Tegen de achtergrond van concurrentie is de algemene leidraad dat wordt gekozen voor een model waarin alle betrokken actoren samenwerken

1.4

Het EESC pleit voor een nieuw EU-kader voor samenwerking tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven waarin recht wordt gedaan aan de voordelen van de Europese dimensie en waarmee de hele samenleving vooruit wordt geholpen. Er zou een Europees proces op gang moeten worden gebracht, dat het „Praagse proces” kan worden genoemd naar de conferentie over „Partnerschap tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven” die het Tsjechische EU-voorzitterschap voor 6 en 7 april a.s. in Praag organiseert. Het zou daarbij kunnen gaan om een vrij breed Europees referentiekader waardoor actoren in het veld - lokaal en nationaal - innoverende acties kunnen ondernemen, door

1.5

Het EESC suggereert om dat Praagse proces tot 2013 met middelen uit de structuurfondsen en lopende programma's (bv. Leonardo-programma, Grundtvig-programma en de uitwisselingsprogramma's van Erasmus voor studenten, stagiairs en beginnende ondernemers) te financieren, waarbij evt. aanpassingen kunnen worden doorgevoerd. Zo zou het ESF kunnen worden ingezet voor beginopleidingen. Voor na 2013 kan dan een specifiek aanvullend programma worden voorgesteld.

2.1

In heel Europa worden ontwikkeling en levenskwaliteit in belangrijke mate bepaald door cultuur en wetenschap, die op hun beurt afhangen van de kwaliteit van de onderwijsmiddelen. Benadrukt moet worden dat de behoefte aan partnerschappen tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven in Europa moet worden bezien in het licht van een aantal ingrijpende ontwikkelingen, nl.

Bij het aangaan van bedoelde partnerschappen moeten ook de volgende overwegingen worden meegenomen:

2.2

De prognoses voor wat Europa aan kennis en vaardigheden nodig heeft, zijn van oudsher ingesteld op de lange termijn. Alleen is de economie inmiddels geglobaliseerd en volgen de veranderingen elkaar snel op: daarom moeten onderwijsinstellingen en bedrijfsleven nauwer met elkaar gaan samenwerken om uit te maken welke kennis en vaardigheden – vooral kleine en middelgrote – ondernemingen nu en in de nabije toekomst nodig hebben

2.3

Er worden in het technisch, middelbaar en voortgezet onderwijs nu al jaren erg positieve ervaringen opgedaan met partnerschappen waardoor onderwijs en economie op elkaar kunnen worden afgestemd. Dit gebeurt doordat er tussen onderwijsinstellingen en ondernemingen tal van (al dan niet formele) overeenkomsten worden gesloten. Naast al die verspreid over Europa waar te nemen voorbeelden van geslaagde methoden, is de ambitie thans om nog verder te gaan en duurzame partnerschappen aan te gaan waarmee synergie tot stand wordt gebracht en krachten en talenten worden gebundeld. Zo kunnen onderwijsinstellingen en ondernemingen samen tegemoetkomen aan wat nodig is voor economie en samenleving. Daarbij blijft onverlet dat iedere partij eigen verantwoordelijkheden heeft, met name onderwijsinstellingen wier taak het is om in alle onafhankelijkheid diploma's af te geven.

Het spreekt voor zich dat ondernemingen en onderwijsinstellingen andere doelen nastreven, maar de kans dat hun inspanningen met succes worden beloond, wordt groter als er informatie wordt uitgewisseld, partnerschappen worden aangegaan en gemeenschappelijke projecten worden opgezet. Veel lidstaten kennen al jaren, zoniet eeuwen, alternerend onderwijs, d.w.z. opleidingen die deels op school en deels in bedrijven worden gegeven. Voorbeelden daarvan zijn de Duale Ausbildung in Duitsland, en de leerlingenstelsels in Frankrijk (arprentissage) en het Verenigd Koninkrijk (apprenticeship). Alternerend onderwijs biedt een hoge meerwaarde aan voortdurende, gestructureerde en geïntegreerde partnerschappen.

2.4

Idealiter bestaat de inbreng van ondernemingen uit kennis over de huidige en toekomstige marktbehoeften, waardoor een betere sturing van het onderwijs– en opleidingsaanbod mogelijk wordt. Ondernemingen bieden een schat aan knowhow, beroepsvaardigheden en technische middelen.

2.5

Idem dito beschikt het onderwijs over een schat aan technische en wetenschappelijke kennis waarvan in de praktijk gebruik kan worden gemaakt: voorbereiding op de intrede op de arbeidsmarkt, ontwikkeling van nieuwe producten en diensten en scholingstrajecten.

3.1

Ondanks alle positieve ervaringen wordt nog steeds mondjesmaat gebruik gemaakt van de mogelijkheid om partnerschappen aan te gaan: initiatieven die in die zin zijn genomen, blijven meestal beperkt tot technisch en beroepsonderwijs. Vanwege de economische crisis is benutting van het potentieel van partnerschappen inmiddels een noodzaak geworden: economisch herstel is ondenkbaar zonder dat de scholing van werknemers beter op de behoeften van de arbeidsmarkt wordt afgestemd en zonder dat de vaardigheden en het menselijk kapitaal in ondernemingen beter worden aangewend.

3.2

Het kader voor die nieuwe Europese partnerschappen moet uiteraard veelvormig zijn. De verschillende actoren moeten er gedifferentieerd bij worden betrokken:

3.3

Onderwijsinstellingen en ondernemingen hebben een verantwoordelijkheid gemeen, nl. om – via hun representatieve organisaties - samen onderwijstrajecten en opleidingen voor te stellen.

3.4

Ondernemingen moeten zeer gevarieerde deskundige kennis in huis hebben naar gelang van de diverse factoren die bepalend zijn voor of van invloed zijn op hun organisatie, werking en economische bedrijvigheid: technologische ontwikkeling en nieuwe technologie, internationalisering. Het is voor ondernemingen beslist noodzakelijk dat ze op de arbeidsmarkt werknemers vinden die de nodige deskundigheid hebben. Tegelijkertijd moeten ondernemingen echter ook hun werknemers en (toekomstig) leidinggevend personeel blijven vormen naar de eisen van de sector waarin ze actief zijn. Werknemers moeten hun inzetbaarheid verhogen en verworven kwalificaties kunnen omzetten in diploma’s die zowel binnen de onderneming als daarbuiten (dus op de arbeidsmarkt) worden erkend.

3.5

Tekenend voor de evolutie van het onderwijs in Europa zijn de volgende fenomenen: de massale toestroom naar en de diversificatie van het onderwijs. De snelle stijging van het aantal leerlingen en studenten van de afgelopen decennia is gepaard gegaan met een vergaande diversificatie van de populatie (qua leeftijd, vooropleidingen, sociale achtergrond enz.). Die diversificatie heeft dan weer geleid tot de noodzaak van aangepaste werkmethoden en een op doelgroepen afgestemde aanpak.

3.6

In weerwil van alle huidige moeilijkheden, zijn er enorme mogelijkheden voor samenwerking op dit gebied. Daarbij moeten drie aspecten worden benadrukt:

4.2.1

De in 1999 als „Bolognaproces” door de ministers van onderwijs en rectoren van universiteiten van 29 landen gelanceerde Europese ruimte voor het hoger onderwijs heeft officieel in 46 lidstaten van de Raad van Europa tot een drastische hervorming geleid.

4.2.2

Doel van het Bolognaproces is om voornamelijk door de harmonisatie in Europa van de universitaire cycli (bachelor/master/doctorsgraad) een Europese opleidingsruimte tot stand te brengen. Voordeel van die harmonisatie is vooral dat studies kunnen worden vergeleken, wat goed is voor het vrije verkeer van studenten en de mobiliteit in het algemeen. Een en ander leidt tot meer transparantie, minder verzuiling en betere samenwerking tussen universiteiten en ondernemingen.

4.2.3

Er valt echter niet te ontkomen aan de vaststelling dat

4.3.1

Doel van het in 2002 opgestarte Kopenhagenproces is van de beroepsopleidingsstelsels een kwaliteitsreferentie te maken. Bovendien zijn met het Bolognaproces vergelijkbare acties, maar dan aangepast aan beroepsonderwijs en -opleidingen, sterk aangemoedigd.

4.3.2

Zowel het Leonardo- als het Grundtvig-programma zijn nauwelijks bekend geworden en te veel gereserveerd gebleven voor een beperkte kring. Ook hebben ze onvoldoende kritische massa verworven voor de verwezenlijking van de doelstellingen ervan (met het Leonardo-programma moet de mobiliteit van al degenen die in Europa een beroepsopleiding willen volgen, worden bevorderd en de uitwisseling van best practices onder opleidingsverantwoordelijken worden vergemakkelijkt; het Grundtvig-programma heeft ten doel om de kwaliteit van volwassenenonderwijs te verhogen en de Europese dimensie daarvan te benadrukken en om Europese burgers meer en betere mogelijkheden voor „levenslang leren” te bieden). Los van de manier waarop deze programma's zijn opgezet, zullen in de toekomst de actiemiddelen ervan moeten worden geconsolideerd.

4.3.3

De op 28 november 2008 afgelegde Verklaring van de Raad van Bordeaux ligt in het verlengde van het Kopenhagenproces voor meer samenwerking in beroepsonderwijs en -opleiding. In deze verklaring wordt eens te meer gewezen op de noodzaak om bij overheid en particuliere sector toereikende financiële middelen te mobiliseren, waarbij gebruik zou moeten worden gemaakt van instrumenten als het ESF, het EFRO en de EIB (leningen).

In het Communiqué van Bordeaux wordt erop gewezen dat de competenties ontoereikend zijn en dat acties moeten worden ondernomen om op de behoeften te kunnen vooruitlopen. Verder staat daarin dat beroepsopleidingen zo ruim mogelijk moeten worden opgezet en dat de lidstaten, de Commissie en de sociale partners daarover moeten kunnen meepraten.

5.1

Volgens het laatste verslag over de vooruitgang die met het werkprogramma „Onderwijs en opleiding 2010” (3) is geboekt, kan de EU niet langer de ogen sluiten voor haar achterstand op het gebied van onderwijs, noch voor de moeilijkheid om het bedrijfsleven werknemers aan te leveren die over voldoende basis- en gespecialiseerde kennis beschikken om de technologische uitdagingen en de huidige globalisering het hoofd te kunnen bieden. Intra-Europese mobiliteit is dan ook een conditio sine qua non, net zo goed als het aanleren van vreemde talen in het kader van de Europese strategie voor meertaligheid. Het nut van een gemengde benadering van het thema „Partnerschap tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven” ligt dus in de noodzaak om een oplossing te vinden voor de geschetste problemen, maar vooral ook in de noodzaak om een einde te maken aan de verzuiling van de nationale beleidsmaatregelen voor onderwijs: het potentieel van de Europese integratie voor de ontwikkeling van menselijk kapitaal moet nu eindelijk eens worden uitgebuit.

5.2

Scholen en universiteiten die hun aanbod niet tot de beginopleiding willen beperken, maar ook permanente scholing willen aanbieden, moeten meer steun krijgen. Behalve in enkele lidstaten kunnen onderwijsinstellingen bijvoorbeeld geen aanspraak maken op financiële steun uit structuurprogramma’s voor de ontwikkeling van menselijk kapitaal. Uit de ervaringen die zijn opgedaan in de landen waar hiertoe wel het initiatief is genomen, blijkt dat dit in aanzienlijke mate kan bijdragen tot de ontwikkeling van hechtere betrekkingen met het bedrijfsleven en een over het algemeen hogere kwaliteit van het onderwijs- en opleidingsaanbod.

5.3

Algemeen wordt erkend dat de Europese programma’s vooral tekortschieten vanwege gebrek aan ambitie als gevolg van budgetkrapte. Is het daarom niet beter om in plaats van een zoveelste Europees programma aan te bevelen waarvan de toegang toch beperkt blijft tot een kleine elitaire groep, voor een systeemaanpak te kiezen op grond van eenvoudigere (want niet zo bureaucratisch als de meeste Europese programma’s helaas zijn), maar tegelijk ook ambitieuzere regelingen? Daarvoor zijn nodig:

5.4

De Europese integratie biedt een schat aan mogelijkheden om ervaringen uit te wisselen en de horizon te verbreden. Daardoor krijgen alle Europese onderwijsinstellingen meer speelruimte en een rijkere bron waaruit zij kunnen putten en wordt alle ondernemingen een interne groeimarkt geboden. Het Praagse proces (vernoemd naar de conferentie „Partnerschap tussen onderwijsinstellingen en bedrijfsleven” die het Tsjechische EU-voorzitterschap voor 6 en 7 april a.s. in Praag organiseert) zou daaraan een politieke impuls kunnen geven, alsook een routekaart voor hoe een en ander in praktijk moet worden gebracht.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/14

1.1

Voor de EU moet mobiliteit een beleidsprioriteit blijven, met name nu Europa door de mondialisering en de technologische veranderingen voor grote uitdagingen is komen te staan, geconfronteerd wordt met negatieve ontwikkelingen op demografisch gebied, alsook de gevolgen van de financiële en economische crisis. Om de mobiliteit te versterken moet bij de aanpak die wordt gehanteerd, rekening worden gehouden met de specifieke situatie van elke lidstaat, is echter wel een doeltreffende coördinatie op Europees niveau geboden, dient er ook een nationaal draagvlak te zijn en moet op transparante wijze te werk worden gegaan. De overeengekomen regelingen moeten ertoe bijdragen dat een nieuw begrip van eerlijke en evenwichtige mobiliteit ontstaat en dat de ontwikkeling van nieuwe vormen van mobiliteit wordt bevorderd.

1.2

Het EESC onderschrijft het actieplan van de Europese Commissie voor arbeidsmobiliteit (2007-2010) en beschouwt dit plan als een instrument om de in dit verband nog resterende obstakels weg te nemen en de doelstellingen te bereiken die in de Europese strategie voor groei en werkgelegenheid zijn vastgesteld.

1.3

Zo ook is het Comité ingenomen met het voornemen van de Europese Commissie om in 2009 een groenboek over mobiliteit van jongeren uit te brengen en kijk het met veel belangstelling uit naar de resultaten en conclusies van het publieke debat.

1.4

Het EESC zou graag zien dat ten volle gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die het Europees systeem voor arbeidsmobiliteit EURES biedt en dat nog andere maatregelen worden getroffen om vooral de kwaliteit, reikwijdte en toegang van de verstrekte diensten en de informatie te verbeteren en de Europese burgers en met name de Europese ondernemingen hiervan meer bewust te maken. Tegelijkertijd zou de Commissie moeten nagaan waarom bepaalde categorieën werknemers en met name laag- of ongeschoolde werknemers verhoudingsgewijs zeer weinig gebruik maken van de betreffende portaalsite.

1.5

Het EESC verzoekt de lidstaten bij alle desbetreffende beleidsbeslissingen rekening te houden met dit mobiliteitsaspect en in de geest van de geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid (1), de vastgestelde doelstellingen in hun nationale strategie en hun nationaal hervormingsprogramma mee te nemen. De lidstaten zouden werk moeten maken van programma’s voor een actief arbeidsmarktbeleid ter bevordering van mobiliteit.

1.6

Meer algemeen pleit het EESC voor maatregelen met het oog op een zo doeltreffend mogelijke coördinatie van de sociale zekerheid en feliciteert het het Franse voorzitterschap met de bevredigende resultaten van de onderhandelingen over de wijziging van Verordening 883/2004 (2), overeenkomstig de conclusies van de discussie over de uitvoeringsverordening. Het EESC dringt er andermaal op aan deze uitvoeringsverordening zo spoedig mogelijk te implementeren zodat binnenkort de vruchten kunnen worden geplukt van de verbetering en vereenvoudiging die het gevolg zijn van de aanpassing van de verordening en die de mobiliteit in de EU ten goede moeten komen.

1.7

Wat de toepassing van Verordening 883/2004 betreft, zou het EESC graag zien dat in een van zijn toekomstige adviezen met name wordt ingegaan op de samenhang van deze tekst met Verordening (EEG) nr. 1612/68 (3), met Richtlijn 2004/38/EG en met de relevante arresten van het EHJ, met het oog op meer transparantie en rechtszekerheid, alsook een betere inachtneming van het gelijkheidsbeginsel door de lidstaten.

1.8

Hoewel het EESC ingenomen was met het voorstel voor een richtlijn betreffende de meeneembaarheid van rechten in het kader van bedrijfspensioenregelingen (4), waarmee de Europese Commissie een nieuwe bijdrage ter bevordering van grensoverschrijdende mobiliteit in de EU hoopt te leveren, heeft het ernstige bedenkingen bij de inhoud ervan. Het is van mening dat de inhoud van de richtlijn, wat betreft meeneembaarheid van pensioenrechten en de dubbele belasting ervan, eigenlijk zal beletten dat de belangrijkste obstakels voor grensoverschrijdende mobiliteit uit de weg worden geruimd. Bovendien bevat het voorstel ook andere bepalingen die een verhoging van de beheerskosten van de pensioenstelsels met zich meebrengen en aldus hun toekomstige ontwikkeling op de helling zetten.

1.9

In aansluiting op de resultaten van het verslag van juli 2008 over de voordelen van Europass beveelt het EESC de Commissie aan na te gaan waarom zo weinig laaggeschoolden van Europass gebruik maken. Het zou ook graag zien dat het potentieel van alle Europass-instrumenten, met name van Europass-mobility, ten volle wordt benut dankzij actievere coördinatie op Europees niveau, ondersteuning op nationaal niveau, deelname van alle betrokken actoren en grotere transparantie. Wat het Europees kwalificatiekader (EKK) betreft, vindt het EESC het van belang een link te leggen met het Europees systeem voor het verzamelen en overdragen van studiepunten (ECTS) op het gebied van het hoger onderwijs, het beroepsonderwijs en de beroepsopleiding. Dit EKK zal slechts een meerwaarde vormen als het eenvoudig blijft, vertrouwen wekt en ondernemingen doeltreffend helpt om de buitenlandse arbeidskrachten te vinden die zij nodig hebben.

1.10

Het EESC heeft met belangstelling kennis genomen van het tweede Commissieverslag van 18 november 2008 betreffende het hanteren van overgangsperiodes voor de nieuwe lidstaten; het verzoekt de landen die nog steeds een overgangsregeling voor het vrije verkeer van personen toepassen, rekening te houden met de conclusies van dit verslag en met de procedures die uit de Verdragen voortvloeien. Dit is immers absoluut noodzakelijk wil er sprake zijn van „billijke mobiliteit” („fair mobility”) en wil men sociale dumping en zwartwerk voorkomen.

1.11

Het is een goede zaak dat de Commissie enerzijds heeft besloten een comité van deskundigen voor gedetacheerde werknemers in te stellen, dat zich zal buigen over de technische aspecten van de toepassing van de richtlijn, en anderzijds ook de Europese sociale partners uitnodigt een gezamenlijke analyse te maken van de gevolgen van de besluiten van het EHJ.

1.12

Het EESC attendeert op de vertraging die is opgelopen bij de toepassing van Richtlijn 2005/36/EG betreffende de erkenning van beroepskwalificaties in de lidstaten (termijn voor de inwerkingtreding: 27.10.2007).

1.13

Met het wetsvoorstel dat erop gericht is economische migratie voor onderdanen van derde landen makkelijker te maken, levert de Europese Commissie volgens het EESC andermaal een inspanning om mobiliteit en economische migratie in Europa te bevorderen. De in de ontwerprichtlijn vervatte rechten en plichten van onderdanen uit derde landen ten aanzien van gelijke behandeling zijn een goed uitgangspunt voor de immigratiewetgeving, en dienen te worden uitgebreid tot alle categorieën migrantenwerknemers. Volgens het EESC vormen de overgangsmaatregelen waarbij het recht op vrij verkeer van werknemers uit de nieuwe lidstaten voorlopig is beperkt, een uitzonderlijke toestand, waaraan zo snel mogelijk een eind moet worden gemaakt (5).

1.14

Het EESC respecteert ten volle de autonomie van de Europese sociale partners en verwacht dat zij actief zullen bijdragen aan meer mobiliteit teneinde de situatie op de arbeidsmarkten te verbeteren en het concurrentievermogen van de EU te versterken.

1.15

Het EESC roept de lidstaten en de Commissie op om gezamenlijk te werken aan de ontwikkeling, tenuitvoerlegging, monitoring en evaluatie van niet-discriminerende programma’s voor de maatschappelijke integratie van burgers en hun gezinnen die na een tijd gewerkt te hebben in een andere lidstaat terugkeren naar de lidstaat waar ze vandaan komen of waar ze hebben gewoond.

2.1

De Europese Commissie heeft 2006 uitgeroepen tot „Europees Jaar van de mobiliteit van werknemers”. Dit initiatief moest de Europese burgers meer bewust maken van de arbeidskansen binnen de Unie, alsook van hun rechten en prerogatieven.

2.2

Mobiliteit van burgers vloeit voort uit het recht op vrij verkeer van personen, dat verankerd is in het primaire recht van de Europese Gemeenschap. Bovendien is deze mobiliteit een van de belangrijkste doelstellingen van de Lissabonstrategie, en werd ze aanbevolen in de geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid  (6).

2.3

Dit initiatief, dat aansluit bij een groot aantal vroegere EU-acties en met name het door de Commissie in 2002 goedgekeurde actieplan voor vaardigheden en mobiliteit  (7), heeft geleid tot het nieuw Europees actieplan voor arbeidsmobiliteit (2007-2010  (8), dat inspeelt op de nieuwe situatie en uitdagingen waarmee Europa thans wordt geconfronteerd.

2.4

In het eerste halfjaar van 2009 fungeert de Republiek Tsjechië als voorzitter van de EU en heeft het als motto gekozen: „Europa zonder belemmeringen”. In deze context heeft het dan ook het EESC verzocht vier verkennende adviezen op te stellen om de obstakels in kaart te brengen die nog op verschillende gebieden van de interne EU-markt blijven bestaan. Een van de gebieden die onder de loep worden genomen is dat van de mobiliteit van werknemers in Europa.

2.5

Het Tsjechische voorzitterschap zal zijn inspanningen voortzetten om de mobiliteit van werknemers in Europa te verhogen. In het kader van zijn prioriteiten zal het met name ernaar streven zo goed mogelijk werk te maken van het vrij verkeer van werknemers binnen de EU, de professionele en geografische mobiliteit van werknemers in de interne markt te bevorderen en te vergroten, alsook de modernisering van de reglementering inzake coördinatie van de socialezekerheidsstelsels die van toepassing zijn op arbeidsmigranten verder af te ronden.

2.6

Het Tsjechische voorzitterschap beklemtoont dat de overgangsperiodes die thans van toepassing zijn inzake vrij verkeer van werknemers een negatief effect sorteren. Volledige benutting van het potentieel aan arbeidskrachten en versoepeling van de Europese arbeidsmarkt zijn volgens het voorzitterschap cruciale doelstellingen van de Lissabonstrategie.

3.1

Uit het verslag van de Commissie over de werkgelegenheid in Europa in 2008 blijkt dat de goede economische prestaties van de EU vanaf 2006, in 2007 tot veelbelovende resultaten hebben geleid: het BBP is met 3,1 % gestegen en er werden 3,5 miljoen nieuwe banen gecreëerd. De werkgelegenheid is in alle EU-lidstaten met uitzondering van Hongarije gestegen en de gemiddelde arbeidsparticipatie bedroeg in 2007 in de EU 65,4 %. De werkloosheidsgraad is, behalve in Slowakije, overal onder 10 % komen te liggen. De twee EU-uitbreidingsgolven van 2004 en 2007 hebben een gunstig effect gehad op de Europese economie en hebben de arbeidsmarkten van de EU-15 niet verstoord. De statistieken laten een synergie zien tussen de prestaties van de arbeidsmarkt, de productiviteit en de kwaliteit van de werkgelegenheid.

3.2

In 2008 werd de EU getroffen door een ernstige wereldwijde financiële crisis. Gezinnen en ondernemingen zijn onder zware druk komen te staan. Hetzelfde geldt voor de arbeidsmarkten. Volgens de economische prognoses staan we voor nagenoeg een nulgroei en wordt de EU in 2009 met een economische recessie geconfronteerd. Deze recessie is al een feit in de eurozone en in een aantal lidstaten. In december heeft de Raad een Europees economisch herstelplan  (9) goedgekeurd, dat tien maatregelen m.b.t. vier prioritaire gebieden bevat, waaronder ook een grootschalig Europees initiatief ter ondersteuning van de werkgelegenheid.

3.3

De uitdaging waarmee Europa en de EU voortdurend worden geconfronteerd, heeft te maken met de negatieve tendensen op demografisch vlak en de vergrijzing van de arbeidskrachten, hetgeen op termijn van doorslaggevende invloed zal zijn op het mededingingsvermogen van Europa. Om deze toestand te verhelpen moet worden gekozen voor een aanpak die niet alleen omvattend is maar, gelet op de huidige economische situatie, ook bijzonder gevoelig ligt. De verschillende lidstaten stippelen elk een eigen pakket maatregelen uit die de werking van de inclusieve arbeidsmarkten moet versterken. Bijzondere aandacht gaat naar kwetsbare bevolkingsgroepen op de arbeidsmarkt, m.a.w. oudere werknemers, jongeren, immigranten en gehandicapten. In dit verband blijkt uit de mededelingen van de Commissie dat er nog een lange weg moet worden gegaan wat betreft de tenuitvoerlegging van de bestaande wetgeving inzake de toepassing van het non-discriminatiebeginsel (10).

3.4

Heropleving van de Europese arbeidsmarkten en ondersteuning van de mobiliteit van werknemers in Europa blijven daarom ook in de toekomst zeer belangrijke elementen van de Europese werkgelegenheidsstrategie. Ondanks alle initiatieven en acties van de Europese Commissie en de lidstaten loopt de EU op het vlak van mobiliteit voortdurend vertraging op ten opzichte van de doelstellingen die (in 2000) te Lissabon voor de EU zijn vastgesteld, nl. om van Europa de meest concurrerende en op kennis gebaseerde economie ter wereld te maken.

3.5

Het nieuwe actieplan van de Europese Commissie voor arbeidsmobiliteit (2007-2010) beoogt een analyse te maken van de situatie, rekening houdend met de uitdagingen die verband houden met de mondialisering, de demografische veranderingen en de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Voorts wil de Commissie hiermee ook bijdragen aan de opheffing van de belemmeringen voor de mobiliteit in Europa, nieuwe ontwikkelingen in mobiliteitsmodellen in het licht stellen en vaststellen welke acties moeten worden ondernomen.

3.6

In het actieplan concentreert de Commissie zich met name op:

3.7

De Europese stichting voor de verbetering van de levens- en arbeidsvoorwaarden EUROFOUND, die deel uitmaakt van de agentschappen van de Europese Commissie die op tripartiete basis functioneren, is uitgegroeid tot een uniek platform voor analyse en onderzoek ter ondersteuning van mobiliteit in Europa, alsook voor het opsporen van bestaande belemmeringen en nieuwe uitdagingen die samenhangen met veranderingen op de arbeidsmarkten.

3.8

Tot op heden heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité nog geen omvattend advies opgesteld over de mobiliteit en de belemmeringen daarvoor in Europa. In het kader van zijn activiteiten als adviesorgaan van de Europese Commissie heeft het Comité evenwel steeds consequent gereageerd op mededelingen en initiatieven van de Commissie m.b.t. het verkeer van werknemers in Europa en heeft het een aantal belangrijke adviezen uitgebracht (13).

3.9

Ook de sociale partners spelen een sleutelrol. Zij beschouwen mobiliteit in Europa en de opheffing van de obstakels die deze mobiliteit in de weg staan als een kwestie van cruciaal belang en hebben deze thematiek ook opgenomen in hun gemeenschappelijk werkprogramma voor de periode 2003-2005. Sommige van deze obstakels zijn overigens aan het licht gebracht dankzij andere aanverwante initiatieven die zij hebben ontplooid en teksten die zij gezamenlijk hebben uitgebracht.

—

de Europese burgers (53 % van de ondervraagden) zijn nog steeds van mening dat hun „vrijheid om zich in de EU te verplaatsen en te werken” het belangrijkste voordeel en de belangrijkste verworvenheid van het Europese integratieproces is;

—

ondanks het vurige pleidooi van EU-instellingen en -burgers voor mobiliteit in Europa, blijft in de lidstaten ongerustheid bestaan over de eventuele gevolgen van economische migratie vanuit de nieuwe lidstaten;

—

slechts ca. 2 % van de Europese werknemers (EU-25) zijn in een andere lidstaat geboren dan waar ze thans een baan hebben;

—

nagenoeg 4 % van de Europese bevolking heeft reeds in een andere lidstaat gewoond, terwijl 3 % ooit ook buiten de EU heeft gewoond.

—

beperkte taalkennis;

—

weinig of onvoldoende ontwikkelde vaardigheden en kennis;

—

onvoldoende erkenning van in andere lidstaten gevolgde opleidingen en behaalde beroepskwalificaties;

—

juridische en administratieve belemmeringen;

—

problemen van partners om elk een duurzame baan te vinden;

—

versnippering van de informatie over werkaanbiedingen of gebrek aan transparantie wat opleidings- en arbeidskansen betreft;

—

slechte vervoersinfrastructuur;

—

onvoldoende aanbod op de huisvestingsmarkt en op die markt gehanteerde prijzen;

—

recentelijk ook het verlies aan vertrouwen en uitingen van xenofobie.

5.4.1

Eerst en vooral moet werk worden gemaakt van een betere bewustwording van de obstakels voor geografische en beroepsmobiliteit, alsook van de ondersteunende maatregelen voor de opheffing ervan. De laatste jaren zijn in Europa weliswaar inspanningen geleverd om de belemmeringen voor mobiliteit van werknemers in kaart te brengen en ze weg te nemen maar toch is het zaak dat zowel op Europees als op nationaal niveau onderzoek wordt verricht waarmee beter inzicht kan worden gekregen in de omvang en de kenmerken van de factoren die economische mobiliteit belemmeren en tevens kan worden nagegaan wanneer deze factoren zich juist laten gelden en welke de economische gevolgen ervan zijn.

5.4.2

Ten tweede is het van essentieel belang het concept van flexicurity op de Europese arbeidsmarkten toe te passen. De ervaring leert dat landen die dit doeltreffend doen, ook blijk geven van een groter aanpassingsvermogen aan wereldwijde veranderingen. Tegen deze achtergrond moet mobiliteit worden beschouwd als een van de elementen die moet leiden tot betere werkgelegenheid, grotere inzetbaarheid van werknemers en een groter concurrentievermogen van de ondernemingen in een geglobaliseerde context. De arbeidsorganisatie moet beter op de behoeften van ondernemingen en werknemers inspelen en kan aldus ook aanzienlijk bijdragen aan de totstandbrenging van nieuwe vormen van mobiliteit.

5.4.3

Ten derde is het zaak de opleidingsstelsels aan te passen aan de behoeften van de arbeidsmarkt. Mensen moeten gemakkelijker toegang krijgen tot een doeltreffend systeem van levenslang leren. De arbeidsmarkten zijn thans steeds meer onderworpen aan snelle veranderingen en de vraag naar nieuwe kwalificaties. Steeds meer mensen zullen zich moeten aanpassen aan veranderingen in hun werk en loopbaan en met name nieuwe en gediversifieerde kwalificaties moeten verwerven. Zij moeten bijgevolg in staat zijn hun vaardigheden te ontwikkelen en te verbeteren om inzetbaar te blijven en zich aan de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt te kunnen aanpassen. Aan een aantal initiatieven moet in dit opzicht prioriteit worden gegeven, nl. om:

5.4.4

Ten vierde dienen de socialezekerheidsstelsels verder te worden ontwikkeld zodat zij de overgang van de ene naar de andere situatie op de arbeidsmarkt kunnen ondersteunen en vergemakkelijken en zodat werknemers niet belemmerd worden naar het buitenland te gaan om een betere baan te zoeken. Ook in dit verband verwijst het EESC naar zijn advies over het flexicurity-beginsel, met name wat betreft de nadruk die wordt gelegd op verbetering van de inzetbaarheid van werknemers die zich aldus beter zullen kunnen aanpassen aan de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en kansen op beter werk zullen kunnen aangrijpen. In wezen moet werk worden gemaakt van het scheppen van werkgelegenheid, en moeten werknemers die van loopbaan veranderen worden ondersteund, zodat hun kansen op de arbeidsmarkt worden vergroot. De ervaring leert dat thans niet zozeer moet worden gestreefd naar een passieve verhoging van de prestaties maar dat in eerste instantie moet worden beoogd aanwerving van werknemers te vergemakkelijken door de administratieve obstakels op te heffen en te investeren in zowel vaardigheden als actief arbeidsmarktbeleid.

5.4.5

Ten vijfde moeten de juridische, administratieve en fiscale belemmeringen, die geografische en beroepsmobiliteit verhinderen, worden aangepakt door

5.4.6

Ten zesde zouden Europese burgers gemakkelijk toegang moeten hebben tot kwaliteitsvolle informatie over werk- en opleidingskansen. Terwijl er overvloedig informatie beschikbaar is over levens- en arbeidsvoorwaarden, wordt weinig prioriteit gegeven aan informatie over werk- en opleidingskansen en is deze vaak niet voorhanden of moeilijk toegankelijk. Het Europese informatiesysteem over werk- en opleidingskansen is van cruciaal belang om burgers en ondernemingen in staat te stellen de juiste keuze te maken als het erom gaat vaardigheden te ontwikkelen, kansen aan te grijpen en aldus de beroepsmobiliteit te versterken. In dit opzicht speelt de website EURES een belangrijke en constructieve rol. Niettemin is deze site thans nog onvoldoende zichtbaar en te weinig bekend, niet alleen bij de burgers maar vooral bij de ondernemingen. In deze context dient vooral te worden gestreefd naar verbetering van de informatie over specifieke kwesties als de wijziging of aanpassing van sociale uitkeringen (naargelang zij wettelijk of aanvullend zijn) in geval van beroeps- of geografische mobiliteit. Wat bv. de beroepspensioenregelingen betreft, zou het een goede zaak zijn toegang te kunnen krijgen tot informatie over het niveau van de verworven rechten, het toegepaste belastingstelsel, de mogelijkheden tot overdracht, de kosten en voordelen van alle betreffende alternatieven, enz. (18)

5.4.7

Om mobiliteit te vergemakkelijken moeten ten slotte initiatieven worden ontplooid om de voorwaarden voor toegang tot huisvesting en de vervoersinfrastructuur te verbeteren. Het is van essentieel belang dat mensen betaalbare en passende huisvesting kunnen vinden op de plek waar werkgelegenheid is. Zo ook moet er absoluut worden gezorgd voor doeltreffende en flexibele vervoersinfrastructuur, wil men werknemers mobieler maken. De lidstaten zouden in samenwerking met ondernemingen aandacht moeten schenken aan de kosten die gepaard gaan met immigratie en systemen moeten bedenken en toepassen ter aanmoediging van mobiele werkzoekenden.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/24

—

bevorderen van het „actief ouder worden”;

—

in het beleid van de lidstaatregeringen prikkels invoeren voor oudere werknemers en voor de bedrijven die hen aanwerven, teneinde hen te behouden voor de arbeidsmarkt;

—

scheppen van betere leef- en werkomstandigheden (m.n. in het geval van lichamelijk werk), en

—

gebruik maken van institutionele arbeidsmarktmechanismen die het gemakkelijker moeten maken om oudere werknemers in dienst te nemen.

—

de belasting- en pensioenstelsels van de lidstaten;

—

waarborgen voor de tewerkstelling van oudere personen in het belang van werknemer en werkgever, en

—

een regeling inzake levenslang leren (m.i.v. permanente professionele bijscholing) voor werknemers vanaf 50, of zelfs reeds vanaf 45 jaar.

—

instandhouding van motivatie en creativiteit van oudere werknemers,

—

aanpassing aan het werkritme om het ontstaan van burn-outs te vermijden,

—

ontwikkeling van werkrelaties tussen werknemers van verschillende leeftijdsgroepen.

—

de lering die de EU kan trekken uit statistische gegevens over oudere werknemers;

—

de noodzaak en het belang van een positieve benadering van werknemers op gevorderde leeftijd;

—

de invloed van regelingen voor vroegtijdige uittreding op de participatiegraad van oudere werknemers;

—

de oorzaken van de daling van het aantal oudere werknemers vóór 2000;

—

geplande en reeds uitgevoerde acties om de participatiegraad van oudere werknemers te verbeteren en hen langer aan het werk te houden (waaronder invoering van een systeem van flexizekerheid);

—

deelname van oudere werknemers aan (bij)scholingsprogramma’s;

—

het combineren van werk, gezin en vrije tijd door oudere personen en de bevordering van de solidariteit tussen de generaties, en

—

de kwaliteit van het beroepsleven, de productiviteit en de arbeidsparticipatie van oudere werknemers in het licht van de globalisering en de demografische veranderingen.

—

Benadering I – steun voor actief ouder worden

—

Benadering II – financiële stimulansen voor oudere werknemers die de arbeidsmarkt willen verlaten

—

Benadering III – algemene arbeidsmarktinstrumenten, bedoeld om de arbeidsmarkt beter af te stemmen op de tewerkstelling van oudere werknemers.

—

een herstructurering of zwakke concurrentiepositie van hun bedrijf dan wel veranderingen op de internationale arbeids- en dienstenmarkt;

—

hun gezondheid of de hulpbehoevendheid van iemand anders;

—

ontoereikende kwalificaties en vaardigheden bij het gebruik van moderne technologieën, waaronder ICT, of vooral ook

—

hun innerlijke overtuiging dat ze zich niet voldoende kunnen aanpassen, met name waar het aankomt op motivatie en het vermogen om bij te leren.

—

Participatie en betrokkenheid, d.w.z. deelname van oudere werknemers aan alle cursusprogramma’s die door hun bedrijf worden aangeboden, en hun medewerking bij het verzorgen van bedrijfsopleidingen. Daarnaast kunnen werknemers met bijzondere kwalificaties na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd in dienst blijven van hun bedrijf.

—

„Opfriscursussen” om zich de op het werk benodigde technologie eigen te maken, bedoeld voor oudere werknemers die niet eerder bij de invoering van nieuwe productieprocédés konden deelnemen aan de hiervoor bestemde opleidingen en zich daarom in mindere mate betrokken voelen bij het productieproces. In het gemeenschappelijk actieplan van de sociale partners voor de erkenning van competenties en vaardigheden, levenslang leren en volwasseneneducatie zijn desbetreffende bepalingen opgenomen (7).

—

Speciale computer- en internetcursussen voor vijftigplussers, bedoeld om het gebruik van ICT door oudere werknemers, gepensioneerden en hun organisaties op te voeren. Het komt er hierbij op aan de cursussen af te stemmen op de behoeften van ouderen (grotere lettertekens, „seniorenportalen” op het Internet e.d.).

—

voorlichtingsbijeenkomsten over kwesties die betrekking hebben op ouderen;

—

banen- en beroepenbeurzen, „vijftigplusclubs” of arbeidsbureaus voor senioren;

—

reclame op plaatsen die gefrequenteerd worden door ouderen, en in media die bij deze leeftijdscategorie populariteit genieten; hierbij dient men echter zorgvuldig zijn woorden te kiezen om niemand af te schrikken: bepalingen als „op gevorderde leeftijd”, „in ruste” e.d. kunnen beter worden vervangen door woorden als „rijp”, „ervaren”, „solide” e.d.;

—

de oprichting van „werkgroepen oudere werknemers” in bedrijven, die manieren bedenken om ervaren oudere werknemers aan te trekken; verder kunnen er evenementen op het bedrijf worden georganiseerd waarvoor ook gepensioneerden en voormalige medewerkers worden uitgenodigd; tevens kunnen ze per persoonlijke brief of telefonisch worden aangemoedigd om terug te keren naar het bedrijf waar ze vroeger hebben gewerkt.

—

verhoging van het algehele vaardigheidsniveau en de innovatiebereidheid bij het personeel;

—

aantrekkelijkere carrièrevooruitzichten voor jongere werknemers die zich optrekken aan oudere, goed betaalde collega’s;

—

kwalitatieve en organisatorische verbetering van de productie en dienstverlening;

—

handhaving van een adequaat niveau van vaardigheden, kansen voor professionele ontwikkeling en mogelijkheden voor interne personeelsverschuivingen.

—

besef van de rol die leeftijd speelt;

—

bestaan van een nationaal beleidskader ter ondersteuning van leeftijdsmanagement;

—

voorzichtigheid bij de voorbereiding en invoering ervan;

—

samenwerking tussen alle betrokken partijen inzake een leeftijdsbewust beleid;

—

een kosten-batenanalyse.

—

betrekken van de sociale partners bij onderhandelingen over collectieve arbeidsovereenkomsten op ondernemings-, sectoraal of intersectoraal niveau, waarbij ook wordt gesproken over regelingen voor oudere werknemers; het kan hierbij eveneens gaan om sociale akkoorden, formuleringen in werknemersstatuten en andere bilaterale en multilaterale overeenkomsten;

—

engageren van alle betrokken partijen bij het voorbereiden en uitwerken van wettelijke bepalingen op nationaal (en op Europees) niveau, bedoeld om werknemers die de vijftig zijn gepasseerd, ertoe aan te sporen actief te blijven op de arbeidsmarkt, en om werkgevers ertoe over te halen deze werknemers voor hun bedrijf te behouden of ze in dienst te nemen;

—

opstellen en invoeren van systemen en netwerkstructuren, bedoeld om de situatie van oudere werknemers en de gezamenlijke factoren die daarbij een rol spelen, in kaart brengen;

—

op specifieke groepen oudere werknemers gericht diversiteitsmanagement in bedrijven (of concerns), zoals management o.g.v. leeftijds- en/of competentiediversiteit;

—

het invoering van modellen voor adviesstructuren, gericht op werknemers van vijftig jaar en ouder en hun werkgevers, waarin het accent ligt op het ontwikkelen van mechanismen ter evaluering van de vraag naar bepaalde vaardigheden van werknemers per bedrijf, sector, regio en zelfs land;

—

gebruik maken van raadplegingsstructuren voor werknemers op het gebied van de planning van opleidingen, cursussen en andere educatieve en scholingsactiviteiten, m.n. als deze betrekking hebben op ouderen;

—

ontwikkelen van raadplegingsstructuren voor bedrijven en leidinggevend personeel ter verbetering van het aanpassingsvermogen, de concurrentiepositie en de productiviteit van ondernemingen bij veranderingen als gevolg van management o.g.v. leeftijdsdiversiteit en beheer van menselijke hulpbronnen m.b.v. IT;

—

opbouwen en ontwikkelen van structuren en netwerken (sectorale, territoriale, gemengde, vertegenwoordigers van betrokken partijen in zich verenigende enz.) en van waarnemingsposten op het gebied van vaardigheden en arbeidsplaatsen, die toezicht houden op de toegang van oudere personen tot de arbeidsmarkt (met inachtneming van hun vaardigheden) en op het verloop van de herstructureringen. Dergelijke waarnemingsposten kunnen sectoren, territoriale eenheden en regio’s (ook grensoverschrijdende) bestrijken.)

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/32

1.1

De betrekkingen tussen de EU en de VS zijn onder een nieuw gesternte komen te staan, met steeds grotere uitdagingen en hogere verwachtingen. Met de verkiezing van Barack OBAMA tot president van de VS zijn de verwachtingen wereldwijd hooggespannen en is nieuw optimisme ontstaan over de mogelijkheden van de trans-Atlantische betrekkingen. Met betrekking tot tal van onderwerpen, variërend van een gezamenlijk antwoord op de huidige financieel-economische crisis tot de problemen rond de klimaatverandering, het bevorderen van de mensenrechten en de bilaterale economische betrekkingen, wordt oprecht gehoopt dat EU en VS zullen samenwerken en een leidersrol zullen vervullen.

1.2

Daarbij is voor het Europese en het Amerikaanse maatschappelijk middenveld en de Europese sociale partners een sleutelrol weggelegd. Zij vertegenwoordigen immers de burgers en zijn op specifieke gebieden zeer deskundig.

1.3

Het EESC moedigt de beleidsmakers in de EU aan de nu geboden kansen te benutten om in overleg en samenwerking met de VS werk te maken van de noodzakelijke hervormingen in het functioneren van VN, de WIPO (1), het Internationaal Strafhof, G8, G20, WTO, Wereldbank en IMF, en om de IAO te versterken, zodat deze organisaties adequater de problemen kunnen aanpakken waarvoor de globalisering en de huidige financiële crisis de wereld stellen.

1.4

Gezien de ernst van de huidige financieel-economische crisis moet de trans-Atlantische economische samenwerking worden geïntensiveerd. In de eerste plaats moeten EU en VS via de G20 hun monetair en begrotingsbeleid beter op elkaar afstemmen, om de wereldeconomie te stimuleren. Vervolgens moeten ze samen met één nieuwe beleidsaanpak komen om het mondiale financiële systeem op dusdanig doeltreffende en efficiënte wijze te reguleren dat de economie nooit meer het slachtoffer kan worden van veel te riskante operaties. Er dienen duidelijke regels te komen voor de internationale financiële sector in het kader van een grondige hervorming van de internationale economische instellingen om zo een krachtig signaal aan de burgers en het bedrijfsleven af te geven.

1.5

De Trans-Atlantische Economische Raad (TEC) moet erop toezien dat het doel van het Kader voor de bevordering van de trans-Atlantische economische integratie wordt gerealiseerd: meer trans-Atlantische economische integratie en groei ten gunste van de burgers en het economische concurrentievermogen.

1.6

Kern van dit Kader is samenwerking op regelgevingsgebied. EU en VS delen veel van de waarden die ten grondslag liggen aan de manier waarop zij hun economieën reguleren, hoewel zij het niet op alle punten met elkaar eens zijn. Samenwerking op regelgevingsgebied betekent dat van meet af aan getracht moet worden sociaaleconomische en milieuproblemen samen in kaart te brengen en op te lossen. Het EESC spoort de Commissie en de lidstaten aan om het Europees sociaal model, dat is gebaseerd op geavanceerde socialezekerheidsstelsels en civiele en sociale dialoog, in de trans-Atlantische betrekkingen te promoten.

1.7

De TEC heeft de komende tijd belangrijk werk te doen:

1.8

Om deze en andere doelstellingen te kunnen realiseren is het belangrijk dat de nieuwe Amerikaanse regering, de nieuwe Europese Commissie en het nieuwe Europees Parlement de samenwerking in het kader van de TEC voortzetten. Het EESC roept president OBAMA op om snel een nieuwe Amerikaanse covoorzitter van de TEC te benoemen, zodat deze organisatie verder kan gaan met haar belangrijke werk.

1.9

De huidige economische problemen zullen er alleen maar groter op worden als bestuurders wereldwijd weer hun heil zoeken in protectionistische maatregelen, net als tijdens de depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw gebeurde. Het EESC roept EU en VS op samen de beloften na te komen die de leiders van de G20 tijdens hun top op 15 november 2008 hebben gedaan. EU en VS zouden zich verder moeten inspannen voor een snelle en succesvolle afronding van het Doha-overleg en alles in het werk moeten stellen om het ontstaan van nieuwe handels- of investeringsbelemmeringen te voorkomen.

1.10

EU en VS zouden tevens in nauwe samenwerking anderen ervan moeten overtuigen geen maatregelen te nemen die de investerings- en aanbestedingsmarkten moeilijker toegankelijk kunnen maken. Zulke maatregelen waren helaas de uitkomst van recente debatten in het Amerikaanse Congres. Het EESC verwacht ook van de EU en VS dat zij bekijken hoe de wereldhandel weer kan worden gestimuleerd en dat zij sociale en duurzaamheidscriteria inbrengen in het mondiale handelsoverleg om dit te bespoedigen. Tot tevredenheid van het EESC tracht president OBAMA de negatieve gevolgen van handelsaanpassingen voor specifieke groepen werknemers en burgers te verzachten.

1.11

Het EESC pleit ervoor financieringsregelingen uit te werken voor de trans-Atlantische „dialogen” (TABD (2), TACD (3), TALD (4) en TAED (5) en ook de TALD en TAED op te nemen in de TEC-adviesgroep.

1.12

Het EESC moedigt EU en VS aan om de trans-Atlantische dialoog opener en toegankelijker te maken en daar meer belanghebbenden uit het maatschappelijk middenveld bij te betrekken, dus ook partijen die niet meedoen aan de vier afzonderlijke „dialogen”.

1.13

Het EESC roept de Europese Commissie op binnenkort een trans-Atlantische belanghebbendenbijeenkomst te organiseren om de balans op te maken van de ontwikkelingen van de afgelopen tijd en nieuwe initiatieven en maatregelen te bespreken en te coördineren. Het wijst de Commissie erop dat zij in haar mededeling uit 2005 heeft voorgesteld een tripartiete conferentie over arbeidsverhoudingen te houden.

1.14

Het EESC stelt voor om zelf contacten aan te knopen met de Amerikaanse economische en sociale partners. Het zal de oprichting van sociaaleconomische adviesgroepen binnen de Amerikaanse overheid op de voet volgen teneinde voor verschillende thema's mogelijke gesprekspartners te selecteren. Het zal ook bekijken hoe de uitwisseling van kennis en ervaringen met Amerikaanse maatschappelijke organisaties kan worden verbeterd. In dit verband zou het EESC een informele contactgroep moeten instellen om toezicht te houden op zijn activiteiten op het vlak van trans-Atlantische betrekkingen.

1.15

Het EESC acht het zinvol en nuttig om de wetenschappelijke en culturele samenwerking (culturele dialoog) tussen de EU en de VS op te voeren als uitgangspunt voor meer wederzijds begrip en ruimere politieke samenwerking. De EU en de VS moeten gezamenlijk optrekken om creativiteit te stimuleren en te begunstigen, niet alleen op het gebied van wetenschap, techniek en innovatie, maar ook en met name op het gebied van kunst, om nieuwe waarden ingang te doen vinden, voor de geestelijke groei en verrijking van man en vrouw.

2.1

De betrekkingen tussen de EU en de VS zijn onder een nieuw gesternte komen te staan, met steeds grotere uitdagingen en hogere verwachtingen. Met de verkiezing van Barack OBAMA tot president van de VS zijn de verwachtingen wereldwijd hooggespannen en is nieuw optimisme ontstaan over de mogelijkheden van de trans-Atlantische betrekkingen. Met betrekking tot tal van onderwerpen, variërend van een gezamenlijk antwoord op de huidige financieel-economische crisis tot de problemen rond de klimaatverandering, het bevorderen van de mensenrechten en de bilaterale economische betrekkingen, wordt oprecht gehoopt dat de EU en de VS zullen samenwerken en een leidersrol zullen vervullen. Het EESC heeft in een advies uit 2004 (6) een reeks onderwerpen genoemd (waaronder de behoefte aan een betere mondiale sturing) die op de trans-Atlantische agenda zouden moeten komen te staan. De ontwikkelingen van de afgelopen tijd laten zien dat trans-Atlantische samenwerking belangrijk is.

2.2

De EU, VS en de rest van de wereld staan momenteel voor grote uitdagingen. Er is een nieuwe beleidsaanpak nodig om ervoor te zorgen dat de wereldeconomie nooit meer het slachtoffer kan worden van de roofzucht van ongecontroleerd financieel kapitalisme. De trans-Atlantische en mondiale economieën maken de ergste crisis sinds decennia door, om de klimaatverandering een halt toe te roepen moet iedereen actie ondernemen, en veel grote veiligheidsvraagstukken moeten worden opgelost ter bevordering van de vrede, democratie en mensenrechten wereldwijd. Zonder intensievere samenwerking met de VS is de EU niet in staat om al deze kwesties adequaat aan te pakken.

2.3

Daarbij is voor het Europese maatschappelijk middenveld en de Europese sociale partners een sleutelrol weggelegd. Zij vertegenwoordigen immers de burgers en zijn op specifieke gebieden zeer deskundig. Voorwaarde is wel dat alle belanghebbenden door de vele in EU en VS bestaande politieke overlegorganen beter bij de beleidsvorming worden betrokken. Vrij verkeer van burgers is ook een belangrijke stap om de betrekkingen tussen EU en VS te verbeteren door uitwisselingen op zakelijk, cultureel en sociaal vlak te stimuleren. Uitbreiding van visumvrij reizen tussen EU-lidstaten en de VS is een politieke prioriteit die nader vormgegeven moet worden.

2.4

De bilaterale betrekkingen tussen EU en VS worden tot nu toe geregeld door de Trans-Atlantische Verklaring (7) uit november 1990, de Nieuwe Trans-Atlantische Agenda (NTA) (8) uit 1995 en het Trans-Atlantisch Economisch Partnerschap (TEP) (9) uit mei 1998. Een institutionele stap voorwaarts vormde de ondertekening van het Kader voor de bevordering van de trans-Atlantische economische integratie (10) in april 2007, waarbij de Trans-Atlantische Economische Raad (TEC) (11) werd opgericht.

2.5

In de samenwerking tussen EU en VS draaide het tot op heden meer om buitenlands beleid, economie en handel dan om sociale kwesties en duurzaamheid. Ook is voor belanghebbenden, die in sommige Europese landen én op EU-niveau kunnen bogen op een sterke traditie en grote invloed, op enkele uitzonderingen na nog geen grote rol weggelegd in de onderlinge betrekkingen. Het EESC roept de EU en VS op om in de nieuwe fase van trans-Atlantische samenwerking die nu is aangebroken, de sterke punten van hun relatie verder te verstevigen, maar tegelijk werk te maken van de zaken die nog verbeterd kunnen worden.

2.6

In dit advies komen niet alle aspecten van de trans-Atlantische betrekkingen aan bod. Zo blijft de samenwerking met Canada buiten beschouwing. Het advies concentreert zich op een aantal Europees-Amerikaanse vraagstukken, zoals multilateralisme, handel, trans-Atlantische economische samenwerking, klimaatverandering en de dialoog met belanghebbenden. Aan de betrekkingen tussen de EU en Canada zou een apart EESC-advies moeten worden gewijd.

3.1

De Europees-Amerikaanse betrekkingen werden de afgelopen jaren gekenmerkt door een verschillende houding tegenover multilaterale instellingen. Waarschijnlijk zal de nieuwe Amerikaanse regering de banden met bevriende landen aanhalen en duidelijk meer betrokkenheid tonen met internationale organisaties. Het EESC moedigt de beleidsmakers in de EU aan deze kans te benutten om in overleg en samenwerking met de VS werk te maken van de noodzakelijke hervormingen ter versterking van VN, IAO, Internationaal Strafhof, WIPO, G8, G20, WTO, Wereldbank en IMF, zodat deze organisaties adequater de problemen kunnen aanpakken waarvoor de globalisering en de huidige financiële crisis de wereld stellen. Het EESC schaart zich achter het nog in januari in Parijs door de Duitse bondskanselier Merkel gedane voorstel om binnen de VN een sociaaleconomische veiligheidsraad te creëren die op gelijke voet staat met de Veiligheidsraad.

3.2

Een van de lessen die kunnen worden getrokken uit de Europees-Amerikaanse betrekkingen van de afgelopen jaren is dat als EU en VS geen overeenstemming bereiken, wereldproblemen niet kunnen worden opgelost. Om internationaal meer successen te boeken, zouden de EU en de nieuwe Amerikaanse regering in nauw overleg gezamenlijke strategieën moeten uitstippelen voor de aanpak van een groot aantal mondiale veiligheids- en mensenrechtenvraagstukken.

3.3

Voor zowel EU als VS geldt dat trans-Atlantische samenwerking niet in de plaats komt van, maar een aanvulling vormt op multilaterale betrekkingen. EU en VS blijven de twee belangrijkste spelers op het wereldtoneel en moeten dus samenwerken als zij bepaalde zaken op internationaal niveau willen regelen, of het nu gaat over regels voor de liberalisering van de handel, meer respect voor de rechten van werknemers of milieubescherming.

3.4

Voor het mondiaal leiderschap van EU en VS is het essentieel dat zij internationale verdragen volledig naleven en ten uitvoer leggen. Wat dit betreft zouden VS, EU en haar lidstaten alle IAO-conventies (12) en WTO-afspraken moeten ratificeren en implementeren.

4.1.1

Aangezien de wereld de ergste financiële crisis en het zwaarste economisch noodweer sinds ettelijke decennia doormaakt, moet de trans-Atlantische economische samenwerking worden geïntensiveerd. In de eerste plaats moeten EU en VS hun monetaire en begrotingsmaatregelen op elkaar afstemmen om te zorgen dat die in hun onderling verweven economieën effect sorteren. Het EESC vreest dat dit tot nu toe onvoldoende gebeurt. EU en VS moeten zich hiervoor harder inspannen, met name - samen met andere belangrijke economische spelers - in G20-verband teneinde de economie een impuls te geven. Het in februari 2009 beklonken Amerikaanse herstel- en investeringsplan en het door de Europese Raad in december 2008 goedgekeurde Europees economisch herstelplan vertonen opvallende overeenkomsten, hoewel het in het Europese plan ontbreekt aan één duidelijke doelstelling. Beide plannen zouden elkaar moeten aanvullen en geen protectionistische maatregelen mogen omvatten.

4.1.2

In de tweede plaats kan economisch herstel worden bevorderd als EU en VS gezamenlijk met één nieuwe beleidsaanpak komen om het mondiale financiële systeem op dusdanig doeltreffende en efficiënte wijze te reguleren dat de economie nooit meer het slachtoffer kan worden van veel te riskante operaties. Daartoe moeten aan beide zijden van de Atlantische Oceaan nieuwe regels worden opgesteld, die nauwgezet op elkaar moet worden afgestemd om onnodige verschillen te voorkomen. Hier is meer dan ooit een belangrijke rol weggelegd voor de TEC en het in 2007 opgestelde bijbehorende Kader.

4.2.1

Doel van het Kader voor de bevordering van de trans-Atlantische economische integratie is meer trans-Atlantische economische integratie en groei ten gunste van de burgers en het economische concurrentievermogen. De TEC moet erop toezien dat dit doel wordt verwezenlijkt. Dit orgaan moet minstens één keer per jaar bijeenkomen en heeft tot taak om de uitgangspunten die in het Kader zijn omschreven in het oog te houden teneinde sneller vorderingen te boeken, om tussentijdse doelstellingen vast te stellen en om gezamenlijke maatregelen te bevorderen. Dit mandaat verleent de TEC het nodige gezag om de trans-Atlantische economische integratie een impuls te geven, met name in tijden van crisis.

4.2.2

Kern van het Kader is samenwerking op regelgevingsgebied. EU en VS delen veel van de waarden die ten grondslag liggen aan de manier waarop zij hun economieën reguleren. Beide vinden dat regelgeving bedoeld moet zijn om strenge normen vast te leggen ter bescherming van het milieu, de gezondheid en veiligheid van mens en dier, en de economische en juridische zekerheid. Ze zijn het erover eens dat die bescherming op zo efficiënt mogelijke wijze moet worden gegarandeerd, waarbij de economie zo min mogelijk mag worden verstoord, en dat de regelgeving moet getuigen van de grootst mogelijke deskundigheid. Uiteraard bestaan er ook verschillen van inzicht tussen EU en VS, zoals blijkt uit een aantal WTO-zaken. Soms zijn die verschillen het resultaat van uiteenlopende opvattingen van hun burgers. Maar in veel gevallen houden EU en VS er simpelweg een andere aanpak op na omdat beleidsmakers en maatschappelijk middenveld onvoldoende met elkaar hebben overlegd. Samenwerking op regelgevingsgebied betekent dat getracht moet worden sociaaleconomische en milieuproblemen samen in kaart te brengen en op te lossen, o.a. via contacten tussen maatschappelijke organisaties.

4.2.3

Een beleidsterrein dat zou kunnen profiteren van meer contacten tussen maatschappelijke organisaties is voedselveiligheid. De Europees-Amerikaanse relatie op dit vlak is sinds lange tijd verstoord door een reeks verschillende regels, waaronder uiteenlopende voorschriften inzake hormonen in rundvlees en de antibacteriële behandeling van kip. In deze gevallen is de EU niet bereid de in de VS geldende normen te aanvaarden. Een ander geschilpunt betreft het gebruik van genetisch gemodificeerde organismen in voedingsmiddelen.

4.2.4

De TEC is tot nu toe driemaal bijeengekomen, voor het laatst in Washington op 12 december 2008. Ondanks het feit dat de TEC nog maar kort bestaat, heeft zij op een aantal economische terreinen grote vooruitgang gebracht:

4.2.5

Wat de toekomst betreft, staat de TEC nog belangrijk werk te doen en heeft zij de kans haar positie te verstevigen.

4.2.6

Om deze en andere doelstellingen te kunnen realiseren is het belangrijk dat de nieuwe Amerikaanse regering, de nieuwe Europese Commissie en het nieuwe Europees Parlement de samenwerking in het kader van de TEC voortzetten en uitbreiden. Het EESC roept de regering van de VS op om snel een nieuwe Amerikaanse covoorzitter van de TEC te benoemen, zodat deze organisatie verder kan gaan met haar belangrijke werk.

4.3.1

De huidige economische problemen zullen er alleen maar groter op worden als bestuurders wereldwijd weer hun heil zoeken in protectionistische maatregelen, net als tijdens de depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw gebeurde. Het EESC roept EU en VS op samen de beloften na te komen die de leiders van de G20 tijdens hun top op 15 november 2008 hebben gedaan. EU en VS zouden zich verder moeten inspannen voor een snelle en succesvolle afronding van het Doha-overleg en alles in het werk moeten stellen om nieuwe handels- of investeringsbelemmeringen te voorkomen. EU en VS zouden tevens in nauwe samenwerking belangrijke handelspartners ertoe moeten bewegen bestaande handelsovereenkomsten na te leven, nu de verleiding groot wordt het eigen bedrijfsleven te beschermen. Ze zouden wat dit betreft het goede voorbeeld moeten geven teneinde anderen ervan te weerhouden maatregelen te nemen die de investerings- en aanbestedingsmarkten moeilijker toegankelijk kunnen maken, in weerwil van de uitkomst van recente debatten in het Amerikaanse Congres. Het EESC verwacht ook van de EU en VS dat zij bekijken hoe de wereldhandel weer kan worden gestimuleerd en dat zij sociale en duurzaamheidscriteria inbrengen in het mondiale handelsoverleg om dit te bespoedigen.

4.3.2

De nieuwe Amerikaanse regering zou er goed aan doen haar standpunten in dezen voor haar handelspartners te verduidelijken. Momenteel lijkt het erop dat zij meer de nadruk zal leggen op handelsgerelateerde sociale en milieukwesties en zich open zal opstellen in handelsvraagstukken.

4.3.3

Het EESC is zeer verheugd over zo'n houding tegenover internationale handel. Het beveelt de EU aan alle inspanningen te ondersteunen om handelsovereenkomsten erdoor te krijgen die zowel het aanbod van als de vraag naar goede regelgeving op nationaal en internationaal niveau ten goede komen en waarin aandacht wordt besteed aan de rechten van werknemers en milieubescherming.

5.1

De Europese landen nemen al sinds lang het voortouw op het vlak van klimaatbeleid. Ze wachten al even lang op ambitieuze milieu-initiatieven van de VS. De nieuwe Amerikaanse regering heeft toegezegd alles in het werk te zullen stellen om de klimaatverandering een halt toe te roepen. Het EESC kijkt dan ook uit naar nieuw en krachtiger beleid van de VS om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De regering van president OBAMA is niet alleen van plan een „cap-and-trade”-regeling in te voeren om de CO2-uitstoot door de zware industrie te beperken, maar zal waarschijnlijk ook meer gaan investeren in hernieuwbare energie. Maatregelen om de economische groei te stimuleren moeten wereldwijd worden aangegrepen om groene werkgelegenheid te creëren en milieuvriendelijke investeringen en innovaties te bevorderen.

5.2

Het EESC verwelkomt de Amerikaanse plannen om in eigen land te investeren in energie-efficiënte en schone technologieën en tegelijk met ondersteunend en exportbevorderend beleid ontwikkelingslanden te helpen om de ontwikkelingsfase over te slaan waarin enorm veel fossiele brandstoffen worden verbruikt. Het staat ook achter het pleidooi voor bindende en afdwingbare afspraken om de uitstoot van schadelijke stoffen te verminderen.

5.3

Het EESC moedigt de VS aan om tijdens de VN-conferentie van december dit jaar in Kopenhagen een sterke en duidelijke onderhandelingspositie in te nemen die de standpunten van EU en VS dichter bij elkaar kan brengen. Dat zou de voorbereiding van een nieuw internationaal akkoord om de broeikasgasuitstoot te beperken ten goede komen (als vervolg op het Kyoto-protocol). De EU verwacht van de VS grote toewijding en steun tijdens de onderhandelingen over het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC).

5.4

Om de Europese klimaatdoelstellingen op coherentere wijze te realiseren, roept het EESC de EU-lidstaten op om op hun beurt overeenstemming te bereiken over de vraag hoe concurrentievermogen en meer aandacht voor het milieu met elkaar kunnen worden verzoend, en om tijdens de huidige economische crisis niet te snijden in investeringen in nieuw onderzoek naar groene technologieën.

5.5

Het EESC dringt er bij de Europese Commissie en de Amerikaanse regering op aan om milieu-ngo's en -netwerken alsmede werkgeversorganisaties en vakbonden actief te betrekken bij de voorbereiding van de VN-conferentie van december dit jaar in Kopenhagen en om de Trans-Atlantische Milieudialoog (TAED) nieuw leven in te blazen. De TAED zou de contacten met belanghebbenden kunnen coördineren en kunnen meehelpen bij de voorbereiding van genoemde VN-conferentie.

6.1

De mate waarin belanghebbenden bij beleidsvorming worden betrokken loopt in EU en VS van oudsher uiteen. De Nieuwe Trans-Atlantische Agenda (NTA) heeft EU en VS verplicht systematisch samen te werken en onder meer bruggen te slaan „tussen mensen” aan weerszijden van de Atlantische Oceaan. Dat heeft een aantal maatschappelijke overlegstructuren opgeleverd voor werknemers-, consumenten- en milieuorganisaties.

De in de tweede helft van de jaren negentig gecreëerde trans-Atlantische „dialogen” zijn niet allemaal even actief en worden niet op dezelfde wijze betrokken bij de Europees-Amerikaanse samenwerking, met name niet bij de Europees-Amerikaanse toppen, in het kader waarvan de aandacht eenzijdig uitging naar de Trans-Atlantische Ondernemersdialoog (TABD). Verder maken alleen de TABD, de Trans-Atlantische Consumentendialoog (TACD) en de Trans-Atlantische Wetgeversdialoog (TLD) deel uit van de TEC-adviesgroep. De twee andere „dialogen” (de Trans-Atlantische Werknemersdialoog (TALD) en de TAED) niet, maar dat is zonder overleg met de betrokken belanghebbenden besloten.

6.2

Naar aanleiding van deze situatie deed het Europees Parlement in zijn resolutie van 8 mei 2008 over de TEC de oproep tevens de voorzitters van de TALD en TAED te laten zetelen in de TEC-adviesgroep. Het EESC staat vierkant achter deze oproep en dringt er dan ook bij de TEC op aan haar werkafspraken aan te passen (die afspraken zijn door de TEC-covoorzitters op 28 juni 2007 goedgekeurd).

6.3

In de nieuwe werkafspraken zouden o.a. betere bepalingen moeten worden opgenomen inzake transparantie en coördinatie met de adviesgroep, waaronder bepalingen over de toegankelijkheid van documenten en het tijdig versturen van convocaties.

6.4

Het EESC kan zich vinden in de opmerking die het Europees Parlement maakte in zijn „ontwerpverslag over de stand van de trans-Atlantische betrekkingen in de nasleep van de VS-verkiezingen” over het belang van „grondige kennis van het gemeenschappelijk middenveld van de partijen”. (13) Voor het EESC is hier ook absoluut een rol weggelegd.

6.5

De diverse bij de „dialogen” betrokken belangengroepen hebben allemaal al ervaring met de opbouw van transnationale netwerken. De initiatieven van EU en VS in de jaren negentig n.a.v. de voortschrijding van de Europese integratie creëerden tevens kansen voor het trans-Atlantisch maatschappelijk middenveld. (14)

6.6

De vier in het voorafgaande genoemde „dialogen” zijn niet allemaal even succesvol en krijgen niet allemaal evenveel steun vanuit de Europese en Amerikaanse politiek. De TACD functioneert goed en is actief betrokken bij de voorbereiding van de Europees-Amerikaanse toppen en bij de werkzaamheden van de TEC.

6.7

De TAED kende een relatief geslaagde start, maar werd helaas na twee jaar opgeheven. Er zijn veel argumenten om de TAED opnieuw in te stellen en bijdragen te laten leveren aan de Europees-Amerikaanse toppen en de werkzaamheden van de TEC. Het EESC pleit ervoor financieringsregelingen uit te werken voor de trans-Atlantische „dialogen” en ook de TALD en TAED (na weer te zijn ingesteld) op te nemen in de TEC-adviesgroep.

6.8

Het EESC ziet in dat bilaterale trans-Atlantische contacten voor sommige maatschappelijke organisaties niet per se de meest voor de hand liggende vorm van transnationale samenwerking zijn. In vakbonden en milieuorganisaties moet trans-Atlantische samenwerking niet alleen „concurreren” met nationale problemen, maar ook met mondiale vraagstukken, zoals de klimaatverandering en het recht van vereniging in ontwikkelingslanden. Als niettemin een diversere groep belanghebbenden bij de Europees-Amerikaanse contacten wordt betrokken, zou dat het draagvlak en het democratisch karakter van de samenwerking tussen EU en VS ten goede komen. Het EESC moedigt EU en VS dan ook aan om de trans-Atlantische dialoog opener en toegankelijker te maken en daar meer belanghebbenden uit het maatschappelijk middenveld bij te betrekken.

6.9

Het EESC roept de Europese Commissie op binnenkort voor alle bij de trans-Atlantische samenwerking betrokken belanghebbenden een bijeenkomst te organiseren om de balans op te maken van de ontwikkelingen van de afgelopen tijd en nieuwe initiatieven en maatregelen te bespreken en te coördineren. Het EESC biedt aan actief aan zo'n bijeenkomst mee te werken wat betreft de deelname van het maatschappelijk middenveld.

6.10

De Europese Commissie heeft in haar mededeling COM(2005) 196 van 18 juni 2005 een aantal interessante voorstellen gedaan. Zo opperde zij de dialoog tussen de Europese en Amerikaanse sociale partners te bevorderen en in dat verband onder meer een tripartiete conferentie over arbeidsverhoudingen te houden. Deze voorstellen, die nooit zijn uitgevoerd, zouden opnieuw in aanmerking moeten worden genomen, want contacten tussen de Europese en Amerikaanse sociale partners lijken zeer nuttig nu in de VS ideeën zijn gelanceerd voor invoering van een zgn. Employee Free Choice Act.

6.11

Het EESC zal zelf contacten aanknopen met de Amerikaanse economische en sociale partners (vakbonden, werkgevers-, landbouw-, consumentenorganisaties enz.) om hun interesse te peilen voor een dialoog over één of twee specifieke onderwerpen, zoals klimaatverandering of handel en duurzame ontwikkeling. Beide zijden van de Atlantische Oceaan zouden belang hebben bij zo'n dialoog, die is bedoeld om alle verschillende belanghebbenden tegelijkertijd over hetzelfde onderwerp van gedachten te laten wisselen. Dit in tegenstelling tot de bestaande dialogen, die specifieke werkterreinen betreffen en waaraan telkens slechts één bepaald soort organisaties meedoet. Het EESC zal ook de Europese Commissie en de Amerikaanse regering hierover te benaderen, om hun steun voor dit initiatief te krijgen en hun belangstelling daarvoor in te schatten.

6.12

Het EESC zal de oprichting van sociaaleconomische adviesgroepen binnen de Amerikaanse overheid op de voet volgen teneinde voor verschillende thema's mogelijke gesprekspartners te selecteren. Het zal ook bekijken hoe de uitwisseling van kennis en ervaringen met Amerikaanse maatschappelijke organisaties over onderwerpen van gemeenschappelijk belang kan worden verbeterd. In dit verband zou de afdeling Externe betrekkingen tijdelijk een informele contactgroep moeten instellen om toezicht te houden op de activiteiten van het EESC op het vlak van trans-Atlantische betrekkingen. Mocht die contactgroep een succes worden, dan kan die een permanent en officieel karakter krijgen.

6.13

Het Europees Parlement benadrukt in zijn ontwerpverslag „dat het noodzakelijk is de bestaande NTA van 1995 te vervangen door een nieuwe trans-Atlantische partnerschapsovereenkomst die een stabielere en actuelere basis voor de betrekkingen moet vormen”. (15) Het EESC kan zich hier volledig in vinden en hoopt dat de belanghebbende organisaties uit het Europese en Amerikaanse maatschappelijk middenveld van begin af aan worden betrokken bij de onderhandelingen over een nieuwe overeenkomst. Dat zou de institutionele samenwerkingsstructuren alleen maar verstevigen.

6.14

Een intensievere trans-Atlantische dialoog zou een impuls zijn voor het maatschappelijk middenveld in EU en VS: het zou de vorming van adequate netwerken bevorderen, de uitwisseling van ervaringen binnen en tussen trans-Atlantische maatschappelijke netwerken (waaronder de bestaande „dialogen”) stimuleren, contacten met hoge regeringsfunctionarissen vergemakkelijken en de betrekkingen tussen de netwerken/„dialogen” en overheden/regeringen ten goede komen.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/40

1.1

Daadwerkelijke toegang tot de rechter is een grondrecht dat in het Europees Handvest van grondrechten is neergelegd. Daarom dringt het Comité erop aan die toegang voor de burgers te bevorderen, met name wanneer het gaat om schadevergoeding naar aanleiding van schendingen van de mededingingsregels. Slachtoffers van die schendingen zijn niet alleen de concurrenten die de regels wél respecteren, maar ook de consumenten, MKB en de werknemers in de betrokken bedrijven. Die laatsten lopen namelijk het risico hun baan en hun koopkracht te verliezen. Het Comité kan zich vinden in het Witboek, dat in dit verband de juiste koers vaart. Het wijst er verder op dat de regels voor schadevorderingen efficiënter moeten worden gemaakt, zodat, overeenkomstig de rechtspraak van het Hof van Justitie, de schade van de slachtoffers van de inbreuken volledig wordt vergoed. De hele samenleving heeft baat bij een evenwichtige regeling die de belangen van iedereen in het oog houdt.

1.2

Leidend beginsel van het mededingingsbeleid moet blijven dat de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten (NMA's) de artikelen 81 en 82 van het EG-Verdrag (de publiekrechtelijke component) strikt blijven toepassen. Het Comité is zich bewust van de verschillende obstakels waarmee de slachtoffers (individueel dan wel als groep) worden geconfronteerd wanneer zij langs privaatrechtelijke weg hun schade volledig vergoed willen krijgen en staat dan ook zeer positief tegenover de pogingen van de Commissie om hier oplossingen aan te dragen. Schadevorderingen zijn noodzakelijk voor de efficiënte toepassing van de artikelen 81 en 82 van het EG-Verdrag. Zij vullen de publiekrechtelijke toepassing van het mededingingsbeleid aan maar kunnen deze niet vervangen of doorkruisen. Daarnaast heeft een betere toepassing van de civielrechtelijke vergoedingsregels als gunstig effect dat potentiële inbreukmakers worden afgeschrikt.

1.3

De juridische randvoorwaarden voor wegens schending van de EG-mededingingsbepalingen ingeleide schadevergoedingsacties moeten worden verbeterd. Daartoe dienen er op communautair en nationaal niveau zowel dwingende als aanvullende maatregelen te worden genomen om in de Unie procedurele verbeteringen door te voeren en tot een bevredigende minimumbescherming van de rechten van gelaedeerden te komen. Puur ter aanvulling van rechtszaken kan ook gebruik worden gemaakt van minnelijke schikkingen. Deze kunnen een interessant alternatief zijn omdat de procedure minder formeel en minder duur is, maar dan moeten beide partijen wel écht bereid zijn om tot een vergelijk te komen en moet er eventueel alsnog een rechtszaak kunnen komen.

1.4

Er moeten toereikende regelingen komen om groepsacties efficiënt te maken. Een en ander dient op Europees niveau te worden aangepakt middels maatregelen die in de Europese rechtscultuur en –tradities wortelen en die de toegang tot de rechter vergemakkelijken voor de wettelijk aangewezen instanties en de gelaedeerden die zich gegroepeerd hebben. Met behulp van follow-up maatregelen kan afdoende bescherming worden geboden tegen het ontstaan van verschijnselen waarvan in andere rechtsstelsels is gebleken dat zij vatbaarder zijn voor misbruik. Het Comité verzoekt de Commissie om e.e.a. af te stemmen op andere initiatieven ter vergemakkelijking van schadevergoedingsacties, met name op het onlangs door DG SANCO ontplooide initiatief.

1.5

De voorstellen in het Witboek omvatten een complex rechtskader, dat van invloed is op de nationale procedurele stelsels en, onder andere, op de regels betreffende procesbevoegdheid, openbaarmaking, schuld en toewijzing van kosten.

1.6

Toegang tot bewijsmateriaal voor partijen en verspreiding onder hen moet zijn gebaseerd op de feitelijke situatie en verder dient er strikte rechterlijke controle te worden uitgeoefend op de aannemelijkheid van de eis en de evenredigheid van het verzoek om verspreiding.

1.7

De Commissie wordt verzocht om tot een follow-up van het Witboek over te gaan en de juiste uitvoeringsmaatregelen voor te stellen om de doelstellingen van het document te verwezenlijken in een tijdperk dat door respect voor het subsidiariteitsbeginsel wordt gekenmerkt. Die maatregelen mogen uiteraard geen vertraging opleveren bij het elimineren van de belemmeringen voor de toegang tot de rechter voor slachtoffers die hun door schendingen van de mededingingsregels opgelopen schade vergoed willen zien.

—

Procesbevoegdheid: indirecte afnemers en collectieve schadeacties

—

Toegang tot bewijsmateriaal: openbaarmaking tussen procespartijen

—

Bindende rechtsgevolgen van besluiten van nationale mededingingsautoriteiten

—

Bewijs van schuld

—

Schadevergoeding

—

Doorberekenen van prijsverhogingen

—

Verjaringstermijnen

—

Kosten van schadevergoedingsacties

—

Interactie tussen clementieregelingen en schadevergoedingsacties.

—

enerzijds stelt zij voor het bestaande acquis communautaire over de omvang van de schadevergoedingen die slachtoffers van mededingingsrechtelijke inbreuken kunnen vorderen te codificeren in een communautair wetgevingsinstrument;

—

anderzijds wil zij een kader uitwerken met niet-bindende aanwijzingen voor het begroten van schade in mededingingszaken, o.a. via benaderende berekeningsmethoden of vereenvoudigde regels voor het begroten van het verlies.

—

de verjaringstermijn in het geval van een voortgezette of herhaalde inbreuk niet mag beginnen te lopen vóór de dag waarop de inbreuk is beëindigd of vooraleer van het slachtoffer van de inbreuk redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze kennis heeft genomen van de inbreuk en van de hierdoor veroorzaakte schade;

—

in ieder geval een nieuwe verjaringstermijn van ten minste twee jaar begint te lopen zodra de inbreukbeschikking waarop de eiser zich in een vervolgvordering beroept, onherroepelijk is geworden.

3.6.1

De primaire verantwoordelijkheid voor het reguleren van markten en handhaven van de mededingingsregels in de EU moet als zaak van publiek belang in handen van de overheid blijven. Het Comité is derhalve van mening dat een doeltreffende publieke handhaving voorop moet staan bij alle toekomstige acties en dat slachtoffers van inbreuken op mededingingsregels gemakkelijker compensatie moeten kunnen krijgen voor de schade die zij hebben geleden. Publieke handhaving speelt een fundamentele rol in de strijd tegen concurrentievervalsing, te meer daar de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten (NMA's) over unieke onderzoeks- en schikkingsbevoegdheden beschikken.

3.6.2

Publieke handhaving is gericht op naleving en afschrikking; schadevorderingen daarentegen beogen volledige compensatie te krijgen van de geleden schade. Deze volledige compensatie omvat het daadwerkelijke verlies, eventuele winstderving en rente.

3.6.3

Bij de beoordeling van maatregelen met betrekking tot volledige compensatie verwacht het Comité dat het rechtskader dat aanwijzingen voor het begroten van schade moet geven, pragmatische richtsnoeren vaststelt die, zoals beschreven in het Witboek, door de nationale rechtbanken moeten worden gehanteerd.

3.7.1

Gezien de onmisbaarheid van een ordentelijke schadevergoedingsregeling voor slachtoffers van inbreuken op concurrentieregels steunt het Comité de Commissie in haar streven om de lidstaten aan te zetten tot het uitwerken van procedures voor schikkingen. Minnelijke schikkingen kunnen, als alternatief voor een rechtszaak, een belangrijke aanvullende rol spelen bij het schadeloos stellen van slachtoffers, zonder overigens de gang naar de rechter te belemmeren. Zij kunnen het mogelijk maken om sneller en goedkoper tot een billijke oplossing te komen, halen de spanning tussen partijen uit de lucht en verlichten tevens de werklast van de rechterlijke instanties. Het Comité verzoekt de Commissie dan ook om schikking in de EU te stimuleren en de kwaliteit ervan te verbeteren. Het Comité constateert echter dat alternatieve geschilbeslechtingsmechanismen alleen een geloofwaardig alternatief zijn voor slachtoffers die verhaal willen halen als er mechanismen voor een effectieve rechtsgang – ook via groepsacties - voorhanden zijn. Bij gebrek aan doeltreffende gerechtelijke procedures zijn er onvoldoende prikkels voor billijke en doelmatige schikkingen.

—

schadeacties door belangenbehartigers, die door daartoe bevoegde instanties (zoals consumentenverenigingen, milieubewegingen, brancheorganisaties en verenigingen van slachtoffers) worden ingesteld en waarover het Comité zich in een eerder advies al in grote lijnen heeft uitgesproken (7);

—

groepsacties waarbij slachtoffers uitdrukkelijk besluiten hun individuele claims voor de schade die zij hebben geleden te willen bundelen tot één enkele vordering.

4.2.1

Een ordentelijke schadevergoedingsregeling voor slachtoffers van inbreuken op concurrentieregels - partijen die de regels wél respecteren, consumenten, MKB en werknemers van de betrokken bedrijven, die indirect het slachtoffer zijn van praktijken die hun banen en hun koopkracht in gevaar brengen – is van primair belang voor het Comité. Het heeft zijn standpunt ten aanzien van „De rol van en rechtsregels voor groepsacties in het Europese consumentenrecht” uiteengezet in een initiatiefadvies (8). Net als in vorige adviezen stelt het Comité vast dat de erkenning van het beroepsrecht gepaard moet gaan met toereikende procedurele mogelijkheden om recht te halen. De invoering van een Europese groepsactie is een van de mogelijke antwoorden op de vraag hoe het beroepsrecht effectief kan worden uitgeoefend. Het Comité is van mening dat follow-up maatregelen evenwichtig moeten zijn en een goede bescherming moeten bieden tegen misbruik. Zij moeten aansluiten bij andere voorstellen inzake groepsacties, met name bij de voorstellen die door DG SANCO worden uitgewerkt, en moeten op een gecoördineerde en coherente manier worden behandeld om een onnodige toename van het aantal rechtsinstrumenten – met als gevolg grote omzettings- en toepassingsproblemen in de lidstaten – te voorkomen.

4.2.2

Net als de meeste Europese politici en stakeholders is het Comité van mening dat de EU het risico van „Amerikaanse toestanden” moet vermijden. Follow-up maatregelen moeten de Europese rechtscultuur en tradities weerspiegelen, uitsluitend op schadevergoeding zijn gericht en na zorgvuldige afweging van de rechtmatige belangen van partijen tot stand zijn gekomen. Bovendien moet worden gestreefd naar een regeling die de belangen van de hele samenleving in het oog houdt. Het Comité verzoekt om resultaatafhankelijke beloningen en regelingen die de economische belangen van derden dienen in de EU te vermijden.

4.3.1

Om daadwerkelijke toegang tot bewijsmateriaal te garanderen, en als onderdeel van het recht op een eerlijk proces, acht het Comité het positief dat binnen de EU bij schadevergoedingsacties wegens schending van de communautaire mededingingsregels een minimale openbaarmaking tussen procespartijen wordt verzekerd. Een uitbreiding van de mogelijkheden van de nationale rechter om welomschreven categorieën relevant bewijsmateriaal openbaar te maken kan hierbij zinvol zijn, mits hierbij de door de jurisprudentie van het Hof van Justitie aangegeven grenzen niet worden overschreden en de openbaarmaking relevant, noodzakelijk en evenredig is.

4.3.2

Het Comité ziet in dat het moeilijk kan zijn voor slachtoffers om hun gelijk aan te tonen en waardeert de inspanningen van de Commissie om de toegang tot bewijsmateriaal te verbeteren. Bovendien mogen de verschillen tussen de procedurele stelsels van de lidstaten niet worden veronachtzaamd. Openbaarmakingsverplichtingen moeten gepaard gaan met de nodige voorzorgen en op elk afzonderlijk geval worden afgestemd.

4.3.3

Het Comité verzoekt de Commissie om de vereiste voorzorgen te nemen ten aanzien van openbaarmakingsverplichtingen omdat het van wezenlijk belang is een systeem in stand te houden dat de effectieve toegang tot bewijsmateriaal en de rechten van gedaagde in evenwicht houdt. Het Comité constateert dat strikt toezicht door een rechter nuttig kan zijn in dit verband.

4.3.4

Wanneer de Europese Commissie een inbreuk op artikel 81 of 82 van het EG-Verdrag heeft vastgesteld, kunnen slachtoffers van die inbreuk, op grond van artikel 16, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1/2003, zich op dat besluit beroepen als bindend bewijsmateriaal in civiele schadeprocedures; het Comité is van mening dat, krachtens het beginsel van gelijksoortigheid van nationale procedurele regelingen, een vergelijkbare regel moet worden ingevoerd voor alle besluiten van nationale mededingingsautoriteiten (NMA's) waarin een inbreuk op artikel 81 of 82 wordt vastgesteld.

4.4.1

Ten aanzien van collectieve schadeacties van het type „opt-in and opt-out” verwijst het Comité naar de voor- en nadelen van deze mechanismen die het heeft beschreven in zijn advies van 14 februari 2008 (9). In dit advies merkte het Comité met name op dat opt-in procedures weliswaar bepaalde voordelen bieden maar dat zij moeilijk te beheren en duur zijn, zeer lange procestermijnen opleveren en niet geschikt zijn voor een groot aantal consumenten omdat zij over ontoereikende informatie over het bestaan van de desbetreffende procedures beschikken. Het Comité stelt vast dat sommige lidstaten voor een ander model met zowel opt-in als opt-out hebben gekozen.

4.4.2

Deze opmerkingen gelden ook „schadeacties door belangenbehartigers”. Aangezien in het Witboek niet alleen wordt verwezen naar geïdentificeerde slachtoffers maar ook naar identificeerbare slachtoffers, lijken acties namens een groep niet-geïdentificeerde personen niet uitgesloten. Hoewel het identificeren van individuele slachtoffers kan bijdragen tot het instellen van de vorderingen, kunnen zich omstandigheden voordoen waarin uitbreiding tot alle mogelijke slachtoffers aangewezen is, bijvoorbeeld wanneer er grote aantallen slachtoffers bij betrokken zijn. Het Comité zou graag zien dat de Commissie het voorstel op dit punt verduidelijkt.

4.4.3

Het Comité herhaalt zijn, in vorige adviezen geformuleerde, aanbevelingen ten aanzien van de belangrijke rol van de rechter. Rechters kunnen er baat bij hebben om een speciale cursus te volgen zodat zij de ontvankelijkheidscriteria en (de toegankelijkheid van) het bewijsmateriaal beter kunnen toetsen; voor groepsacties is immers per definitie vereist dat dezelfde klacht niet individueel zou kunnen kan worden ingediend. De rechter moet dan ook van meet af een belangrijke en actieve rol spelen bij het onderzoek naar en de ontvankelijkheidsverklaring van legitieme schadeacties.

4.4.4

Consumenten- en brancheverenigingen zijn van nature de meest aangewezen kandidaten om slachtoffers in schadeacties door belangenbehartigers te vertegenwoordigen. Het Witboek van de Commissie geeft brancheverenigingen uitdrukkelijk toestemming om ook schadeacties te beginnen namens hun leden. Aangezien andere officiële organisaties die aan bepaalde eisen voldoen, ook gegronde redenen kunnen hebben om een groepsactie te beginnen, moet goed in de gaten worden gehouden of dit kan leiden tot situaties waarin meerdere claims tegelijkertijd worden ingediend voor schade als gevolg van dezelfde schending. Het is aanbevelenswaardig dat slachtoffers zich door één belangenbehartigende instantie laten vertegenwoordigen om de actie doeltreffend te maken.

4.5.1

Het Comité is het in principe met de Commissie eens dat definitieve besluiten inzake schadeacties als onweerlegbaar vermoeden van de schending moeten gelden. Nationale rechtbanken zijn de meest aangewezen instanties om het causaal verband tussen de schending en de schade te beoordelen en zij moeten ook de enige instanties blijven die dat mogen doen.

4.5.2

Het Comité stelt ook vast dat de waarde van de definitieve besluiten van de nationale mededingingsautoriteiten impliceert dat terdege aandacht moet worden besteed aan de mate van harmonisering van de controlemechanismen en procedurele waarborgen in de lidstaten.

4.6.1

In sommige lidstaten is het causale verband tussen „schuld” en „schade” een hoofdvoorwaarde voor aansprakelijkheid wegens onrechtmatige daad en moet de eiser zowel zijn eigen onschuld als de schuld van de gedaagde aantonen. Het Comité raadt de Commissie aan om rekening te houden met deze verschillen, die voortvloeien uit de historische ontwikkeling van de nationale rechtsstelsels. Het verzoekt de Commissie voorts met klem erop toe te zien dat alle toekomstige regelingen een eerlijk proces garanderen, dat gericht is op een snelle en doelmatige vergoeding van de schade op grond van toereikend bewijsmateriaal.

4.7.1

Clementieregelingen hebben een enorme impact op het aantal ontdekte kartels en hebben een sterk afschrikkende werking. Hun functioneren is dus met name in het belang van slachtoffers. Het risico dat vertrouwelijke informatie openbaar wordt gemaakt zou negatieve gevolgen hebben voor het blootleggen van kartels en bijgevolg voor de mogelijkheid van slachtoffers om schadevergoeding te claimen. Het Comité is dus ingenomen met de voorstellen die de doeltreffendheid van clementieregelingen op peil willen houden. Maar die regelingen mogen karteldeelnemers niet meer dan strikt noodzakelijk beschermen tegen de civielrechtelijke gevolgen van hun ongeoorloofd gedrag ten koste van slachtoffers.

4.8.1

In het Witboek wordt uiteengezet op welke manieren het financiële risico van geschilbeslechting voor partijen die een schadevergoedingsactie instellen kan worden verminderd. Het Comité deelt de mening dat het recht op schadevergoeding niet mag worden afgezwakt door onredelijke kosten van rechtsvorderingen. Het Comité heeft zich over de kosten van deze acties uitgesproken in zijn advies over het Groenboek (10).

4.8.2

In het Witboek wordt de lidstaten gevraagd om hun regels voor het toewijzen van kosten aan te passen en wordt geopperd de nationale rechter toe te staan om in uitzonderlijke omstandigheden af te wijken van het beginsel „de verliezer betaalt”, dat in de meeste nationale rechtsstelsels wordt gehanteerd. Het Comité verzoekt de Commissie om terdege aandacht te besteden aan manieren om zowel een eerlijke rechtsgang als de rechtsgeldigheid van schadevorderingen te garanderen.

4.8.3

Volgens het Comité zouden de lidstaten zich moeten bezinnen op hun regels inzake kosten en zou de Commissie alle in de Europese Unie bestaande regels moeten onderzoeken. Het doel zou moeten zijn acties met goede slaagkansen mogelijk te maken die wegens de kosten ervan anders niet zouden worden ingesteld. Los daarvan moeten ook procedureregels worden uitgewerkt die schikkingen aanmoedigen, als een methode om kosten te verminderen.

4.8.4

Het Comité herinnert eraan dat het niet wenselijk is een systeem van resultaatafhankelijke beloningen in te voeren dat in strijd is met de Europese rechtstraditie. Zoals het Comité in een vorig advies (11) constateerde, zijn contingency fees in de meeste EU-lidstaten bij wet of door gedragscodes van advocaten verboden.

4.8.5

Tot slot denkt het Comité dat het opsporen en inlichten van vermoedelijke eisers op efficiënte wijze en tegen redelijke kosten kan geschieden door middel van een Europees openbaar elektronisch register van vorderingen in rechte, dat kan worden geraadpleegd door slachtoffers in de hele Europese Unie.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/47

2.1

In het hoofdstuk over de instrumenten van het mededingingsbeleid geeft de Commissie zoals elk jaar aan hoe zij haar koers heeft bepaald.

2.2

Voorts bespreekt de Commissie in haar verslag over 2007 de belangrijkste initiatieven die in de grote economische sectoren werden genomen:

—   de energiesector: er is een voorstel ingediend voor een derde liberaliseringspakket voor de Europese elektriciteits- en gasmarkten; op antitrustgebied is de aandacht gericht op gevallen van marktafscherming en collusie (marktdeling);

—   financiële diensten: de Commissie heeft de eindverslagen van de sectorale onderzoeken naar de Europese markten voor retailbanking en naar zakelijke verzekeringen gepubliceerd;

—   de elektronischecommunicatiemarkt: dankzij het bestaande reguleringskader worden de communicatiemarkten steeds concurrerender; de Commissie heeft aanbevolen het aantal markten dat voor ex-anteregulering in aanmerking komt, terug te brengen, een voorstel voor een roaming-verordening ingediend en een aantal beschikkingen over regelingen voor overheidsfinanciering van breedband goedgekeurd;

—   informatietechnologie: de eerder ingeleide procedures tegen Microsoft, AMD en Rambus werden voortgezet;

—   de mediasector: de Commissie is blijven toezien op de overschakeling van analoge naar digitale uitzendingen en is erop blijven hameren dat premium content op open en transparante voorwaarden beschikbaar moet worden gesteld;

—   de automobielindustrie: met de algemene groepsvrijstellingsverordening werd de intrabrand-concurrentie versterkt;

—   de vervoerssector: met het mededingingsbeleid werd gestreefd naar een doelmatige werking van de recent geliberaliseerde markten;

—   de postdiensten: er zijn onderhandelingen gevoerd over het voorstel van de Commissie om de postmarkten in de EU volledig voor concurrentie open te stellen.

2.3

Bepaalde sectorale acties laten aan samenhang en duidelijkheid te wensen over. Dat geldt bv. voor de elektronische communicatie. Zo plaatst het Comité vraagtekens bij het nut en de doelstelling van het in par. 48 vermelde nieuwe reguleringspakket, dat haaks staat op par. 44, waarin immers wordt vermeld dat het huidige reguleringskader bijdraagt tot de versterking van de mededinging.

2.4

Voorts betreurt het Comité dat de Commissie geen aandacht besteedt aan de doelstellingen en te nemen maatregelen in de sector informatietechnologieën. Er wordt uitsluitend verwezen naar in vorige jaren opgestarte initiatieven en elke referentie aan regels, beleidsmaatregelen of doelstellingen ontbreekt.

2.5

Overigens moet in dit verband zeker worden opgemerkt dat ondernemers tegenwoordig ook enorm actief zijn op het internet, terwijl de regelgeving op dat vlak nog in de kinderschoenen staat, zodat de mogelijkheden tot concurrentievervalsing schier oneindig zijn en de consument nauwelijks of niet wordt beschermd. Het is dan ook zaak zo snel mogelijk regelgeving terzake in te voeren.

2.6

Prijzenswaardig daarentegen is dan weer dat gedetailleerd wordt ingegaan op de maatregelen die zijn genomen in de verschillende vervoerssectoren, zoals het wegvervoer, het personen- en goederenvervoer per spoor, het vervoer over zee en het luchtvervoer.

2.7

Jammer is dat geen duidelijkheid wordt verschaft aangaande de onderhandelingen over het voorstel van de Commissie om de postmarkten in de EU volledig voor concurrentie open te stellen.

2.8

Wel geeft de Commissie een heldere en uitvoerige beschrijving van de manier waarop het Europese Mededingingsnetwerk (ECN) functioneert en gaat zij dieper in op het optreden van de nationale mededingingsautoriteiten. Voorts neemt het Comité met belangstelling kennis van de vaststelling dat de samenwerking tussen de leden van het Europese Mededingingsnetwerk (ECN) is verdiept en verheugt het zich erover dat tijdens het verslagjaar duidelijk inspanningen zijn geleverd op het vlak van internationale activiteiten en interinstitutionele samenwerking.

2.9

In het kader van de uitbreiding zijn de inspanningen om de kandidaatlidstaten bekend te maken met de mededingingsregels voorgezet; ook zullen de kandidaten moeten aantonen in hoeverre zij vooruitgang hebben geboekt met het invoeren van deze regels.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/52

1.1

De Commissie wil met het Groenboek manieren bespreken om kennis voor onderzoek, wetenschap en onderwijs optimaal on line te verspreiden en oplossingen te vinden voor bepaalde problemen in verband met de rol van het auteursrecht in de kennismaatschappij.

1.2

Onder „auteursrecht” verstaat men auteursrecht en naburige rechten. Die begrippen zijn de opvolgers van de klassieke „literaire en artistieke eigendom” (1). Het auteursrecht wordt internationaal beschermd door verschillende overeenkomsten en organisaties als met name de door de WIPO (2) beheerde Berner Conventie en het WTO-akkoord betreffende handelgerelateerde aspecten van intellectuele eigendom (TRIPS).

1.3

Het Groenboek bestaat uit twee delen. In het eerste wordt ingegaan op algemene vraagstukken in verband met beperkingen van de exclusieve rechten van de houders van een auteursrecht of naburige rechten. Het tweede deel betreft specifieke vraagstukken in verband met de beperkingen en restricties die het meest relevant zijn voor de verspreiding van kennis en de vraag of de beperkingen moeten worden geactualiseerd in het tijdperk van digitale verspreiding.

1.4

De in het TRIPS-akkoord genoemde beperkingen en restricties van het auteursrecht moeten strikt worden uitgelegd.

1.5

De Commissie heeft in haar herzieningsverslag betreffende de interne markt (3) erop gewezen dat er ruime baan moet worden gemaakt voor het vrij verkeer van kennis en innovatie. Het Comité is het daar volledig mee eens: dat is nodig voor de latere tenuitvoerlegging van de strategie van Lissabon.

1.6

Negen richtlijnen hebben betrekking op het auteursrecht en naburige rechten (4). Softwareproducenten worden in theorie gelijkgesteld met auteurs van literaire en artistieke werken, maar in het positieve recht en de praktijk zijn hun rechten beperkter dan die van de auteur in de klassieke zin des woords.

2.1

Maximale bescherming van de auteur vormde de gedachte achter de Richtlijn betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij. Volgens de Commissie dient die strekking volledig overeind te blijven in het digitale tijdperk dat gekenmerkt wordt door dematerialisatie en prompte verzending van litteraire en artistieke werken, technische en wetenschappelijke publicaties en digitale werken. De rechthebbenden zijn van echter van mening dat zij maar weinig verdienen wanneer hun werk on line wordt geëxploiteerd.

2.2

De huidige EG-lijst bevat 1 verplichte en 20 facultatieve beperkingen. Het staat de lidstaten dus vrij om die laatste al dan niet in te voeren, en dat vormt volgens het Comité een regelrecht obstakel voor echte harmonisatie van toelaatbare beperkingen in een kenniseconomie waarin gebruik wordt gemaakt van de zich voortdurend ontwikkelende technologische middelen van het digitale tijdperk. Anderzijds is de lijst limitatief waardoor bepaalde lidstaten geen beperkingen kunnen toevoegen. Bovendien wordt de reikwijdte van de beperkingen ook gelimiteerd door de drie in de door de WTO en de WIPO ontwikkelde driestappentoets genoemde voorwaarden: beperkingen gelden slechts voor een aantal specifieke gevallen (bijv. blinde gebruikers), mogen geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk en mogen de wettelijke belangen van de rechthebbenden niet ongerechtvaardigd schenden.

2.3

Die bepalingen dienen een zekere mate van harmonisatie. Toch blijft het zo dat een uitputtende lijst, ten aanzien waarvan de lidstaten keuzevrijheid hebben en de reikwijdte van de opgenomen beperkingen kunnen verkleinen, in geval van on line-verspreiding (vooral per satelliet) soms lastigere problemen in de hand kan werken aangaande uitoefening en controle op naleving.

2.4

Daarom zou die lijst, gegeven de doelstellingen van de kennismaatschappij en die van bestrijding van iedere vorm van discriminatie, dwingender moeten worden uitgelegd. Harmonisatie is namelijk niet verwezenlijkt want er blijven teveel uitzonderingen.

2.5

De meeste economische belangen zijn verbonden met vooral bepaalde vormen van cultuur of spelletjes en minder met kennis in de eigenlijke zin des woords, maar er mag alleen daarom, inhoud van pornografische aard of die gevaarlijk is voor jongeren uiteraard daargelaten, nog geen al te scherpe scheidslijn worden getrokken tussen de diverse soorten inhoud.

2.6

De beperkingen moeten gelden voor alle soorten handicaps die moeilijkheden opleveren bij het gebruik van multimediale inhoud via internet, bij onderwijs op alle niveaus, inclusief permanente opleiding en ouderenonderwijs, in openbare biblio- en mediatheken, op universiteiten, voor mensen die lang in een ziekenhuis verblijven of met professionele omscholing bezig zijn en voor onderzoekers uit de particuliere of publieke sector. Hiervoor dient via specifieke regelingen met bibliotheken en gespecialiseerde documentatiecentra te worden gezorgd. Verder moeten de belanghebbenden bij de beperkingen beroepsmogelijkheden hebben wanneer zij hun toegangsmogelijkheden niet of nagenoeg niet bestaand zijn. Toch moet uitbreiding van de beperkingen gepaard gaan met compensatiemodaliteiten voor in ieder geval de houders van het „eerste” recht (5), zoals dat het geval is met compensatie voor kopiëren voor privé-doeleinden.

2.7

Die bedragen zouden moeten worden geïnd door de erkende collectieve-beheersmaatschappijen, die dat geld vervolgens verdelen middels methoden die in het licht van het soort dwingende beperking kunnen worden bijgesteld.

2.8

Voorts moeten er raadplegingen en onderhandelingen worden opgestart tussen de vertegenwoordigers van belanghebbenden bij zowel vervaardiging als gebruik. In een eerste fase zou de Commissie hier richtsnoeren kunnen formuleren, maar het verdient aanbeveling om daarna over te gaan tot communautaire „minimum-modellicenties” die betrokkenen dan op nationaal niveau kunnen aanpassen.

2.9

De situatie betreffende tussenkomst van openbare bibliotheken, universiteiten, documentatie- en onderzoekscentra en de door de collectieve beheersmaatschappijen uitgeoefende controle strookt volgens het Comité met de, wellicht hier en daar te limitatieve of te restrictief uitgelegde, criteria van de TRIPS. Daarin wordt namelijk gezwegen over de behoeften van de kennismaatschappij en het enorm toegenomen gebruik van het internet (vooral in het kader van onderwijs, opleiding en uitwisselingen tussen wetenschappers en onderzoekers).

2.10

Veel vormings-, wetenschappelijke of technische werken zijn reeds op het internet middels light licenses als de GPL (6) of de creative commons voor literaire en artistieke werken. Die licentiepraktijken en de productie van inhoud die nuttig is voor de kennismaatschappij (7) moeten worden gestimuleerd door aanbestedingen of ondersteuning van instellingen die wetenschappelijke en technische inhoud en software onder dit soort licentie produceren (8).

3.1

In het Groenboek wordt specifiek aandacht besteed aan de beperkingen die het meest geschikt zijn om de verspreiding van kennis te stimuleren. Het gaat daarbij om beperkingen ten gunste van bibliotheken of archieven, verspreiding van werken voor onderwijs en onderzoek, gehandicapten en eventueel door de gebruiker gemaakte inhoud.

3.2

Zoals wordt geïllustreerd door het communautaire initiatief voor een digitale bibliotheek Europeana wordt er hard gewerkt aan de digitalisering van werken in bibliotheken en archieven. Zulks om, soms unieke, originelen te bewaren en inhoud on line ter beschikking te stellen.

3.3

De voorwaarden die van land tot land voor digitalisering en e-communicatie van werken gelden, variëren in hoge mate en zijn volgens het Comité soms te restrictief. De richtlijn bevat namelijk maar één beperking van het reproductierecht en die betreft specifiek onderzoek en beperkte bewaring zonder commercieel doel. Daarbij is in de driestappentoets voorzien, maar die zou kunnen worden versoepeld, vooral als de auteurs een, eventueel zelfs forfaitaire, compensatie zou worden geboden.

3.4

De restricties zouden in de eerste plaats betrekking moeten hebben op bewaring van de brooste of zeldzaamste werken, boekenlijsten die worden aanbevolen voor lagere, middelbare school en universiteit, initiële en permanente vorming die als van specifiek nationaal belang kunnen worden gekwalificeerd. Verder zou het mogelijk moeten zijn om de keuze van IT formats te beperken tot formats waarop een door ISO erkende internationale norm van toepassing is en die interoperabel zijn met de meeste bestaande open formats of eigenaren (9).

3.5

Het aantal kopieën moet worden vastgesteld in het licht van het aantal gemachtigde gebruikers en aan de hand van limitatief geformuleerde bewaringsbehoeften (10).

3.6

De on line-beschikbaarstelling werkt speciale problemen in de hand die bijkomende garanties van de geadresseerden tegen verspreiding vergen. Sommigen van hen betalen wellicht voor een licentie en diensten (11).

3.7

Daarnaast zou de richtlijn moeten worden gewijzigd om het mogelijk te maken dat werken onder nauwkeurig geformuleerde juridische en technische voorwaarden on line worden uitgeleend voor onderzoeks- en onderwijsdoeleinden. De desbetreffende procedure en de verplichting om terdege kennis te nemen van de voorwaarden van de speciale licentie en de specifieke voorwaarden voor het on line-lenen, zouden ertoe bijdragen met name jongeren bewust te maken van het belang van eerbiediging van het auteursrecht zoals het Comité altijd heeft bepleit. Respect voor intellectuele creatie vormt namelijk een wezenlijke ethische component van de kenniseconomie.

4.1

Verweesde werken vormen een schat aan creativiteit.

4.2

Het Comité constateert dat hier in het Groenboek de juiste vragen worden gesteld en zeer positieve concrete oplossingen worden voorgesteld. Na gedegen onderzoek naar de identiteit van de rechthebbende(n) zouden er regelmatig lijsten van die werken kunnen worden gepubliceerd. Meldt er niemand zich binnen een bepaalde termijn aan als rechthebbende, dan zou het werk nog geen deel van het publiek domein moeten worden, maar zou het onder een passend auteursrechtelijk beschermingsmechanisme moeten vallen omdat rechthebbende in een later stadium alsnog kan opduiken. Daarbij kan bij de keuze van het licentiesysteem worden gekeken naar de Deense en Hongaarse ervaringen, maar volgens het Comité is een Europese modellicentie een alleszins haalbare en te prefereren kaart.

4.3

Verder bestaat er geen reden om een speciale richtlijn voor verweesde werken uit te vaardigen. Het beheer van deze werken impliceert namelijk geen nieuwe beperkingen van het auteursrecht wel speciale vormen van licentiebeheer volgens auteursrechtelijke regelingen. Een nieuw hoofdstuk in de huidige richtlijn is volgens het Comité voldoende.

4.4

Voorts zou de Commissie de lijst van instellingen die de verweesde werken beheren regelmatig kunnen publiceren en bijwerken. Ook zou na een proefperiode van vijf à zes jaar een herziening van de lijst kunnen worden nagedacht over een herziening met publicatie van een verslag en statistieken.

5.1

Het Comité pleit voor verruiming van de huidige benadering in een aantal landen van de aard van de handicaps en moeilijkheden bij de toegang tot de werken. De toegangsmogelijkheden van deze mensen moeten worden verbreed want los van hun handicap speelt ook dat zij over het algemeen een laag inkomen hebben. Op die manier is er sprake van een ontegenzeggelijke economische en sociaal onaanvaardbare beperking van de toegang tot informatie, onderwijs en cultuur.

5.2

Het zou met betrokkenheid van gehandicaptenverenigingen mogelijk moeten zijn om de beperkingen naar soort handicap bij te stellen. Ook zouden die verenigingen kunnen worden betrokken bij het beheer van speciale terminals. Voorts kunnen zij in ernstige gevallen voor opgeleid personeel zorgen om de gehandicapten bij te staan. Die hulp zou dan kunnen worden gefinancierd middels particuliere giften en overheidssubsidies aan de verenigingen. Die zouden dan evenals, of zelfs in samenwerking met, bibliotheken of officieel erkende musea met de vertegenwoordigers van de auteurs kunnen onderhandelen over gebruiksvoorwaarden die garanties tegen illegaal kopiëren bevatten. Verder moet de beperking worden uitgebreid tot databanken want anders zou de toegang tot naslagwerken als encyclopedieën of woordenboeken worden belemmerd. Daarnaast zou de richtlijn betreffende databanken moeten worden herzien ter wille van onderwijs, toegang tot reeds genoemde kennis en toegang voor gehandicapten.

5.3

De verenigingen zouden er ook bij kunnen worden betrokken de mensen bewust te maken van het belang om een gebruikslicentie te respecteren. Dus ook hier is er reden temeer om de gebruikers ervan te overtuigen dat respect voor het auteursrecht cruciaal is voor het voortbestaan van creativiteit. Toch lijkt het onbillijk om gehandicapten op te laten draaien voor de kosten van de licenties en de terminals. Daarom moet er een beperking komen ten gunste van gehandicapten die problemen ondervinden bij de toegang tot werken. De kosten daarvan zouden moeten worden gedragen door de openbare instellingen, die werken, databanken en software voor gehandicapte gebruikers beschikbaar moeten stellen. Bijgevolg dient de wetgeving inzake databanken te worden bijgesteld (12).

5.4

De grote openbare bibliotheken en de grote musea zouden dus inderdaad verplicht kunnen worden om werken in een specifieke, op een bepaalde handicap toegesneden vorm beschikbaar te stellen en zulks op kosten van de regionale of nationale administratie die met cultuur is belast. Een dergelijk beleid zou tegemoetkomen aan bestrijding van iedere vorm van discriminatie en waarborging van gelijkheid van de burgers.

5.5

De in de richtlijn opgenomen beperking voor onderwijs en onderzoek wordt te restrictief toegepast. Het werkingsgebied ervan moet, zonder afbreuk aan de WTO-toets te doen, worden verruimd: de bron, de auteur, gebruikslimieten en een verbod op illegaal kopiëren moeten in het document worden vermeld.

5.6

Met betrekking tot on line-uitlenen voor onderwijs- of onderzoeksdoeleinden kan worden gedacht aan dwanglicenties op basis van een standaardcontract tussen de uitleners en de erkende collectieve-beheersmaatschappijen.

5.7

In principe moet de beperking zich kunnen uitstrekken tot zowel delen van een door de bevoegde onderwijskracht uitgezocht werk als het gehele werk, waarbij het criterium van onderwijskundige aard dient te zijn. Op die manier wordt de rechtszekerheid verhoogd zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de reikwijdte van het reproductierecht. Door, in een trans-Europees onderwijskader, de harmonisatie op te voeren kan worden vermeden dat een legale handeling in lidstaat A in lidstaat B als illegaal kopiëren wordt beschouwd.

5.8

Leren op afstand impliceert dat kopieën (de studieteksten) thuis kunnen worden gebruikt door met name studenten maar ook door Europese burgers die in een derde land verblijf houden.

6.1

Tegen de achtergrond van de oprichting van Web 2.0 wint deze kwestie steeds meer aan actualiteit (13). Het auteursrecht of een door de oorspronkelijke auteur voorgestelde alternatieve licentie, kunnen dus worden omgevormd of verder ontwikkeld zonder dat zulks als een inbreuk wordt beschouwd.

6.2

Het zou het gemakkelijkste zijn om voor dergelijke initiatieven, zoals interactieve encyclopedieën, een adequate licentie te ontwerpen zoals de creative commons of wikipedia, en dat de oorspronkelijke auteur iedere toevoeging of verandering vooraf moduleert, terwijl er toch voor pluraliteit van ideeën wordt gezorgd.

6.3

Deze problematiek illustreert dat Internet en het auteursrecht niet probleemloos samengaan.

6.4

De inkomsten van een auteur wiens werk via Internet wordt verspreid, komen niet zozeer uit directe licenties maar vaak uit indirect gecreëerde bronnen als reclame. Ook abonnementen vormen nog slechts een beperkte bron maar zijn in opkomst. Het business model van Internet vraagt om moderne oplossingen op verspreidingsgebied die worden gekenmerkt door digitalisering en digitale transmissie. We bevinden ons op die manier permanent in een overgangsfase, voortdurend op zoek naar nieuwe wijzen van vergoeding (14). De productie- en verspreidingskosten van digitale werken staan namelijk in geen verhouding tot de veel hogere kosten van de verkoop van materiële dragers.

6.5

Er moet een evenwicht worden gevonden tussen nieuwe verspreidingsvormen, kopieertechnieken, de behoeften van de kennismaatschappij enerzijds en het auteursrecht anderzijds. Dat evenwicht zal er niet komen door massale toepassing van repressieve maatregelen tegen een leeftijdsgroep die zich gecriminaliseerd voelt en evenmin door het uitblijven van wetgeving en het zoeken naar nieuwe manieren om auteurs te vergoeden.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/56

1.1

Het EESC is ingenomen met de Mededeling, en wijst erop dat het voorgestelde concept voor een strategisch beheer van grensoverschrijdende O&O-activiteiten bijzonder belangrijk en dringend is, met name om sneller vooruitgang te boeken op essentiële gebieden van wetenschap en onderzoek. Met het „Europees strategisch plan” wordt aan de hand van beste praktijkervaringen een functioneel systeem ontwikkeld.

1.2

Dit vergt dat de lidstaten hun samenwerking op O&O-gebied intensiveren om beter het hoofd te kunnen bieden aan de grote maatschappelijke uitdagingen op Europees of mondiaal niveau ten aanzien waarvan onderzoek door openbare instellingen cruciaal is. In dit verband verwelkomt en steunt het EESC ook de conclusies van de Raad „Concurrentievermogen” van 2 december 2008 en schaart het zich achter de aldaar geformuleerde standpunten (1).

1.3

Het EESC is ervan overtuigd dat fundamentele strategische kaders moeten worden gecreëerd aan de hand van de beleidsprioriteiten van de EU. De uitvoering van de voorgestelde aanpak zal bovenal een enorme politieke wil vragen.

1.4

Het EESC waarschuwt voor een overdreven nadruk op de top-down benadering. Het acht het van essentieel belang dat in de eerste plaats voor een bottom-up benadering wordt gekozen, om rekening te houden met de strategische belangen van de wetenschappelijke actoren en ervoor te zorgen dat zij hun beste O&O-capaciteiten met elkaar kunnen delen.

1.5

Het EESC benadrukt tegelijkertijd dat een dergelijke coördinatie niet gemakkelijk zal zijn te realiseren, met name vanwege de bijzondere belangen van bepaalde landen en het ontbreken van de politieke wil als het gaat om het delen van kennis en O&O-capaciteiten.

1.6

Het EESC is het er volledig mee eens dat de financiële en personele middelen dringend moeten worden opgetrokken om de concurrentie met de belangrijkste economische rivalen van de EU het hoofd te kunnen bieden. Dit zou echter in geen geval de wetenschappelijke samenwerking met deze landen en hun onderzoeksorganisaties mogen uitsluiten (2).

1.7

Het EESC stelt tevens vast dat de gezamenlijke programmering van grensoverschrijdende O&O-activiteiten in de praktijk zeer moeilijk zal zijn, omdat dit een verandering van mentaliteit vraagt in de zin van meer openheid en samenwerking (3), wat gemakkelijker gezegd dan gedaan is.

1.8

Het Comité beseft en waardeert het brede scala van reeds bestaande grensoverschrijdende samenwerking en gezamenlijke projecten en de uitmuntende resultaten ervan, maar beveelt aan dat de daarmee opgedane ervaringen moeten worden gebruikt voor dit nieuwe concept van strategische programmering. Ook moeten er de juiste lessen worden getrokken uit de mislukkingen bij het ontwerpen van de gemeenschappelijke onderzoeksprogrammering

1.9

Om de nieuw verworven wetenschappelijke kennis doeltreffender en sneller te kunnen toepassen is het zaak dat de privésector voldoende wordt betrokken bij het gehele proces. Het EESC wijst er wel op dat de participatie van de privésector moeilijkheden met zich meebrengt, met name wat betreft het gebruik van de resultaten, de intellectuele eigendom, enzovoort (4).

1.10

Het EESC acht het noodzakelijk dat voor deze belangrijke activiteit van de Gemeenschap degelijke operationele kaders worden opgezet en uitgetest, en dat de lidstaten worden aangemoedigd hieraan deel te nemen en met name hun O&O-capaciteiten aan te spreken om de vereiste bottom-up benadering te ondersteunen en hiervoor vooral de nodige financiële middelen uit te trekken. Het is van het grootste belang dat voldoende mobiliteit van middelen wordt gegarandeerd en dat er een ondersteunend kader komt, om eventuele obstakels uit de weg te nemen.

1.11

Bij de vaststelling van dergelijke kaders moet niet alleen rekening worden gehouden met factoren die mogelijk synergie kunnen opwekken, maar moet tevens in detail worden gekeken naar de risico's van een gezamenlijke Europese programmering.

1.12

In dat verband bevestigt het EESC zijn eerdere opmerking (5) dat er dringend een Europese onderzoeksinfrastructuur moet komen, die de algemene doelstellingen van de gezamenlijke programmering versterkt en de Europese toegevoegde waarde doet toenemen. Het EESC dringt er dan ook bij de lidstaten op aan om zo snel mogelijk en op innovatieve wijze gehoor te geven aan dit initiatief van de Commissie.

1.13

Het Comité is verheugd over de oprichting van een groep op hoog niveau voor gezamenlijke programmering die, na uitgebreide publieke raadpleging van de verschillende regionale, nationale en Europese wetenschappelijke kringen en indien relevant ook de private sector, moet bepalen welke thema's in aanmerking komen voor gezamenlijke programmering. Volgend op deze activiteiten zou de Raad op basis van een voorstel van de Commissie uiterlijk in 2010 gezamenlijke programmeringsinitiatieven moeten kunnen goedkeuren.

2.1

Europa moet meer investeren in onderzoek, maar moet dat ook efficiënter doen, tenminste als het zijn zelfverklaarde doelstelling wil bereiken: een evenwichtige en duurzame ontwikkeling. Bij de vaststelling van de Lissabon-strategie werd als meest urgente doelstelling de overgang genoemd naar een op kennis gebaseerde samenleving, waarin wetenschap, technologie en innovatie centraal staan, en werd opgeroepen tot meer en betere investeringen in onderzoek.

2.2

Het nieuwe initiatief – gezamenlijke programmering – betekent een koerswijziging in de Europese onderzoekssamenwerking. Het is een proces op basis van vrijwilligheid voor een met nieuwe kracht bezield partnerschap tussen de lidstaten, gebaseerd op duidelijke beginselen en transparant beheer op het hoogste niveau. Het doel is de efficiëntie en impact van het nationale met overheidsgeld gefinancierde onderzoek op strategische gebieden te versterken. Gezamenlijke programmering is eerst en vooral gericht op openbare onderzoeksprogramma's, en houdt dus onderlinge samenwerking tussen de overheden van verschillende landen in. Desondanks moeten de industrie en andere belanghebbenden een rol spelen in het raadplegingsproces en bij de tenuitvoerlegging van specifieke initiatieven van gezamenlijke programmering.

2.3

Met de Mededeling wordt een antwoord gegeven op de verzoeken van belanghebbenden om op basis van vrijwilligheid en zeker niet op eenvormige wijze een vanuit de basis vertrekkende aanpak te ontwikkelen in combinatie met strategische sturing op Europees niveau.

2.4

Deze Mededeling is één van de vijf beleidsinitiatieven die door de Commissie in 2008 zijn gepland als follow-up van het Groenboek „De Europese onderzoeksruimte: Nieuwe perspectieven” (6). Zij heeft met name betrekking op de dimensie „Optimalisering van de onderzoeksprogramma's en prioriteiten” en is een verdere stap naar de verwezenlijking van de „vijfde vrijheid”, meer bepaald door het wegwerken van belemmeringen voor het vrije verkeer van kennis.

2.5

Vergeleken met zijn voornaamste partners investeert Europa nog steeds te weinig in onderzoek. De middelen voor O&O, zowel verstrekt door de overheid als door de privésector, zijn het afgelopen decennium niet of nauwelijks toegenomen. Niet alleen moet Europa de desbetreffende uitgaven snel en aanzienlijk optrekken, maar het zal tevens nieuwe en innovatieve manieren moeten vinden om zijn schaarse O&O-middelen op een efficiëntere en meer gerichte wijze aan te wenden. Europa moet voorts zijn capaciteit versterken om onderzoeksresultaten om te zetten in voordelen voor de samenleving en de economie.

2.6

In de afgelopen jaren hebben de lidstaten en de Gemeenschap talrijke initiatieven ontwikkeld om de doeltreffendheid van het openbare onderzoek te vergroten. De stakeholders hebben erop gewezen dat het gebrek aan samenwerking en coördinatie tussen de nationale openbare O&O-programma's een zwak punt is in het O&O-systeem van de EU. Ondanks de inspanningen van de afgelopen jaren om dit probleem te verhelpen, blijft het Europese onderzoekslandschap echter gecompartimenteerd.

2.7

85 % van het openbaar O&O wordt vandaag nog steeds geprogrammeerd, gefinancierd, gemonitord en geëvalueerd op nationaal niveau, met weinig of geen samenwerking of coördinatie tussen de landen. Minder dan 6 % van de totale O&O-investering en slechts 15 % van het Europees door de overheid gefinancierd civiel O&O (waarbij 10 % van de middelen afkomstig zijn van intergouvernementele organisaties en regelingen en 5 % van het kaderprogramma) wordt op grensoverschrijdende manier in het kader van samenwerkingsovereenkomsten gefinancierd.

2.8

Het punt is niet dat alle onderzoeksprogrammering via samenwerkingsovereenkomsten zou moeten worden uitgevoerd en dat de zuiver nationale programmering moet worden stopgezet. Waar het wél op aan komt is dat op gebieden van strategisch belang voor het geheel of een groot deel van Europa de compartimentering van de openbare onderzoeksprogramma's resulteert in een suboptimale return, wat Europa duur te staan komt en verwezenlijking van de Europese maatschappelijke doelstellingen verhindert.

2.9

Sommige van de grootste wetenschappelijke succesverhalen van Europa zijn gerealiseerd via een grensoverschrijdende pooling van O&O-middelen en met name via de oprichting van gezamenlijke wetenschappelijke structuren (7). Het effect van deze communautaire initiatieven had echter veel groter kunnen zijn als er een meer strategische focus zou zijn geweest op deze problematiek, alsook een groter politiek engagement, meer transparantie en meer flexibiliteit. Het heeft weinig zin de hierboven genoemde initiatieven te versterken en de werkingssfeer van het zevende kaderprogramma te vergroten zonder doeltreffende gezamenlijke strategische programmering.

2.10

Gezamenlijke programmering is gericht op omvorming van de structuur van het Europese onderzoekslandschap. Het is een alomvattend langetermijnproces van strategische aard met als doel een nieuwe impuls te geven aan Europa's vermogen om grote economische en maatschappelijke uitdagingen – zoals de onderling verband houdende uitdagingen op het gebied van klimaat en energie – aan te pakken. Gezamenlijke programmering heeft ten doel structurerende effecten te bereiken teneinde de doeltreffendheid en impact van de aan onderzoek bestede openbare middelen te vergroten. Gezamenlijke programmering vereist dat de lidstaten bereid zijn stappen te zetten in de richting van de opstelling en tenuitvoerlegging van gemeenschappelijke onderzoeksagenda's met gezamenlijk vastgelegde over meerdere jaren lopende activiteiten en financieringsmechanismen.

2.11

Gezamenlijke programmering vergt een nieuwe mentaliteit van de lidstaten. Boven alles vergt ze een concreet engagement en acties van de lidstaten en het herdenken en reorganiseren van de manier waarop de nationale onderzoeksprogramma's worden vastgesteld en ten uitvoer gelegd door deze meer en scherper te richten op gemeenschappelijke doelstellingen. Dat is waarom gezamenlijke programmering een proces op basis van vrijwilligheid moet zijn, gebaseerd op het beginsel van variabele geometrie en open toegang.

2.12

Gezamenlijke programmering houdt niet bij voorbaat in dat ook communautaire middelen worden uitgetrokken, hoewel het zevende kaderprogramma uiteraard wel als katalysator kan werken. Het komt er vóór alles op aan dat de lidstaten gemeenschappelijke strategieën vaststellen en hun nationale middelen poolen. Tegelijkertijd wordt ook niet uitgesloten dat er aanvullende Gemeenschapsmiddelen worden verstrekt, naar gelang van de toegevoegde waarde, de Europese dimensie en de potentiële structureringseffecten van de betrokken initiatieven.

2.13

De Commissie stelt een pragmatische methodologie voor om te komen tot gezamenlijke programmering op een beperkt aantal belangrijke overeengekomen gebieden. Deze methodologie is gebaseerd op de ervaring die is opgedaan met de Europese technologieplatforms, maar dan aangepast aan openbare onderzoeksprogramma's. Het is een proces in opeenvolgende fasen, die parallel lopen met de levenscyclus van een onderzoeksprogramma, namelijk van de vaststelling van het programma, over de tenuitvoerlegging ervan tot de monitoring en evaluatie.

2.14

Gezamenlijke programmering kan vlotter verlopen als aan een aantal algemene voorwaarden wordt voldaan:

3.1

Het EESC is ingenomen met de Mededeling, en wijst erop dat het voorgestelde concept voor een strategisch beheer van grensoverschrijdende O&O-activiteiten bijzonder belangrijk en dringend is, met name om sneller vooruitgang te boeken op essentiële gebieden van wetenschap en onderzoek. In dit verband verwelkomt en steunt het EESC ook de conclusies van de Raad „Concurrentievermogen” van 2 december 2008 en schaart het zich achter de aldaar geformuleerde standpunten.

3.2

Positief is ook dat met het concept wordt gestreefd naar een zo doeltreffend mogelijk gebruik van de openbare middelen dankzij een strategische coördinatie van fundamentele onderzoeksgebieden, en naar een verbetering van de interne wetenschappelijke en onderzoekscapaciteiten dankzij een bredere internationale samenwerking bij de voorbereiding en uitvoering van gezamenlijke onderzoeksprojecten.

3.3

Het EESC is ermee ingenomen dat een impactbeoordeling is gemaakt en dat op basis hiervan een keuze is gemaakt uit vier varianten van een „Europees strategisch plan”. Op grond van de beste praktijkervaringen tot nu toe is een functioneel systeem ontwikkeld, waarbij het op de lidstaten aankomt de thema's van de gezamenlijke programmering aan te wijzen.

3.4

Het EESC is tevens ingenomen met de keuze van energietechnologie als thema voor het proefproject op het gebied van coördinatie; in zijn advies over het SET-plan (8) heeft het dit project alle steun toegezegd.

3.5

Het EESC is ervan overtuigd dat fundamentele strategische kaders moeten worden gecreëerd aan de hand van de beleidsprioriteiten van de EU.

3.6

Het waarschuwt echter voor een overdreven nadruk op de top-down benadering. Ervan uitgaande dat de bestaande internationale wetenschapsnetwerken meestal uit een veelvoud aan onderzoeksgroepen bestaan die gedeeltelijk worden gesteund door internationale agentschappen zoals de IEA, acht het EESC het daarentegen van essentieel belang dat in de eerste plaats voor een bottom-up benadering wordt gekozen en voor deelname van de verschillende actoren aan de betreffende projecten, om tegemoet te komen aan hun strategische belangen en ervoor te zorgen dat zij hun beste O&O-capaciteiten met elkaar kunnen delen. Internationale wetenschappelijke conferenties zouden als forums kunnen dienen, en kunnen worden gevraagd geschikte voorstellen uit te werken.

3.7

Het EESC benadrukt tegelijkertijd dat een dergelijke coördinatie niet gemakkelijk zal zijn te realiseren, met name vanwege de bijzondere belangen van bepaalde landen en het ontbreken van de politieke wil als het gaat om het delen van kennis en O&O-capaciteiten. Openheid en transparantie zijn van essentieel belang om dit concept met succes in de praktijk te brengen.

3.8

Het Comité erkent en is ingenomen met de brede waaier aan grensoverschrijdende gezamenlijke samenwerkingsprojecten die uitstekende resultaten hebben opgeleverd. Het pleit er dan ook voor de hiermee opgedane ervaring aan te wenden voor de uitwerking van dit nieuwe concept van strategische programmering. Ook uit fouten moet lering worden getrokken bij het uitstippelen van de procedures voor de gezamenlijke programmering van onderzoek.

3.9

Het EESC is het er volledig mee eens dat dit concept dringend ten uitvoer moet worden gelegd en dat de financiële en personele middelen moeten worden opgetrokken wil de Gemeenschap haar positie en uiteindelijk ook haar economisch concurrentievermogen ten opzichte van haar belangrijkste rivalen, de VS en de Aziatische landen, verbeteren. Dit zou echter in geen geval de wetenschappelijke samenwerking met deze landen en hun onderzoeksorganisaties in gevaar mogen brengen (9).

3.10

Het EESC stelt tevens vast dat de gezamenlijke programmering van grensoverschrijdende O&O-activiteiten in de praktijk zeer moeilijk zal zijn, omdat dit een verandering van mentaliteit vraagt in de zin van meer openheid en samenwerking (10), wat gemakkelijker gezegd dan gedaan is.

3.11

Om de nieuw verworven wetenschappelijke kennis doeltreffender en sneller te kunnen toepassen – wat uiteindelijk de doelstelling is van de gezamenlijke strategische programmering en eigen onderzoeksoplossingen – is het zaak dat de privésector voldoende wordt betrokken bij het gehele proces. Het EESC stelt vast dat het concept van de gezamenlijke programmering deze deelname mogelijk maakt. Het EESC wijst er wel op dat de participatie van de privésector moeilijkheden met zich meebrengt, met name wat betreft het gebruik van de resultaten, de intellectuele eigendom, enzovoort (11).

3.12

Het innovatieproces, dat wil zeggen de toepassing van de verworven wetenschappelijke kennis in de praktijk, zal afhangen van zeer uiteenlopende lokale omstandigheden, zoals de bestaande infrastructuur, de toegang tot kapitaal, de belastingdruk of belastingfaciliteiten voor bepaalde soorten investeringen, en de ervaringen van de industrie met vergelijkbare soorten investeringen. Het kan ook gaan om rechtstreekse incentives voor investeringen, zoals fiscale vrijstellingen. Deze factoren kunnen tot tegenstrijdigheden binnen de projecten leiden.

—

„een Aanbeveling betreffende het beheer van intellectuele eigendom bij kennisoverdracht en een code van goede praktijken voor universiteiten en andere publieke onderzoeksorganisaties”, C(2008) 1329 van 10-4-2008;

—

een Mededeling „Betere loopbanen en meer mobiliteit: een Europees partnerschap voor onderzoekers”, COM(2008) 317 van 23.5.2008;

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/62

1.1.

Het EESC stemt in met onderhavig voorstel dat strookt met het streven van de Commissie om alle maatregelen die bedoeld zijn om de regelgeving van het Basel-akkoord te verbeteren en te actualiseren, voortdurend bij te werken. Ook de maatregelen die worden voorgesteld om daaraan uitvoering te geven, vallen over het algemeen in goede aarde. Wel plaatst het EESC een aantal kanttekeningen, zonder evenwel het algehele beeld te veranderen.

1.2

Hybride kapitaalinstrumenten, die kenmerken dragen van zowel eigen (aandelen) als van rentedragende schuld (obligaties), vallen momenteel onder nationale regelingen. Die nationale regelingen zouden moeten worden geharmoniseerd om wereldwijd een op ratio berustend „gelijk speelveld” te krijgen. De Commissie geeft geen precieze definitie van hybride kapitaalinstrumenten, omdat die door innovaties toch snel weer achterhaald en onvolledig dreigt te worden, maar komt met basisprincipes voor de toelaatbaarheid ervan: een aanlooptermijn die niet korter mag zijn dan dertig jaar; de voorwaarde van volledige betaling en geschiktheid om alle verliezen te ondervangen; de voorwaarde dat hybride kapitaalinstrumenten niet een te hoge vlucht mogen nemen t.o.v. het eigen kapitaal; de bevoegdheid die de nationale overheden zou moeten worden verleend om een te hoge vlucht van hybride kapitaalinstrumenten te beteugelen.

1.3

T.a.v. verbonden cliënten zijn de rapportageverplichtingen vereenvoudigd, geharmoniseerd en gerestructureerd en is de idee ingevoerd van het risico dat ontstaat voor een onderneming als een andere onderneming waarvan die eerste onderneming afhankelijk is, in moeilijkheden geraakt. Wat hoge risico's betreft, is de grootste nieuwigheid dat de verschillende limieten die worden gehanteerd, allemaal op 25 % zijn gesteld. Die 25 % geldt dus ook voor interbancaire deposito's. Volgens het EESC moet die limiet – die vast is ontsproten aan het rampenscenario van de laatste tijd – opnieuw worden bekeken, omdat die deposito's een belangrijke regulerende werking hebben op de liquiditeitenpositie en het onderliggende risico daarvan onder normale omstandigheden minder groot is dan bij andere soorten posities.

1.4

De Commissie introduceert met haar voorstel de bepaling dat uitgevende instellingen, tussenpersonen en risicobeheerders die rechtstreeks over de oorspronkelijke overeenkomst waaraan de verplichtingen ontspruiten, hebben onderhandeld en die deze overeenkomst hebben gestructureerd en ondertekend, „een wezenlijk deel (ten minste 5 %) van de risico's” blijven dragen. Die bepaling lijkt te zijn gebaseerd op de bar slechte ervaring die is opgedaan met de Amerikaanse CDO (collateralized-debt obligations), die overigens andere kenmerken en herkomsten hebben dan gewone securitisatie. Het EESC vraagt zich af welke impact die nieuwe bepaling op de liquiditeit van de markten zal hebben.

1.5

Volgens onderhavig voorstel mogen lidstaten bij de berekening van de posities vrijstelling verlenen voor risico's binnen een ondernemingengroep, op voorwaarde dat alle betrokken ondernemingen in dezelfde lidstaat zijn gevestigd. Het EESC is zich goed bewust van de juridische redenen waarom die vrijstelling niet ook kan gelden voor ondernemingen in andere lidstaten, maar vindt dat het niet-meewegen van in andere lidstaten gevestigde ondernemingen ten koste gaat van de globale beoordeling van de risico's van een onderneming. Een redelijke oplossing zou kunnen zijn dat de vrijstelling wordt uitgebreid tot de hele ondernemingengroep op grond van een geval-voor-geval-evaluatie, met dien verstande dat de toestemming voor die vrijstelling weer kan worden opgeschort als er indicaties zijn van moeilijkheden.

1.6

In het algemeen – en hierbij gaat het dus ook om de in voorgaande paragraaf beschreven regeling – verzet het EESC zich ertegen dat de lidstaten de vrijheid zouden hebben om dergelijke voorschriften al dan niet toe te passen. Die vrijheid zou indruisen tegen het beginsel van de harmonisatie van voorschriften en zou leiden tot scheeftrekking van de concurrentieverhoudingen.

1.7

Verder zou bijzondere aandacht moeten worden geschonken aan het risico van posities die voortvloeien uit niet-opgenomen kredietfaciliteiten van creditcards. In tijden van krapte qua consumenten- en hypotheekkrediet kan een dergelijke positie al gauw van belang worden.

1.8

Onderhavig richtlijnvoorstel behelst een aantal nieuwe voorschriften die tot doel hebben om de toezichtsregelingen efficiënter te maken: om te beginnen wordt de idee van „systeemrelevante bijkantoren” geïntroduceerd. Een dergelijk bijkantoor zou in het land van ontvangst onder toezicht moeten worden gesteld als zich een noodsituatie voordoet en de betrokken landen daarover overeenstemming bereiken. Het EESC stemt daarmee in, maar vindt dat er regels moeten worden uitgewerkt voor plotselinge, niet-voorziene situaties.

1.9

Het EESC is bijzonder ingenomen met de oprichting door de consoliderende toezichthouder van colleges van toezichthouders, waartoe ook de toezichthouders behoren van de landen waarin de ondernemingen van een bepaalde groep zijn gevestigd. Een dergelijk initiatief kan het toezicht op een groep alleen maar efficiënter maken. Ook kunnen met zo'n systeem snel de nodige maatregelen worden getroffen.

2.1

In reactie op de financiële crisis is de Commissie meer vaart gaan zetten achter de procedure waarmee de kapitaalvereisten van financiële instellingen, zoals die in het kader van het Basel II-akkoord met de Richtlijnen 2006/48/EG en 2006/49/EG zijn vastgelegd, nu al worden aangescherpt en waar nodig aangepast. Vermeldenswaardig is dat er op het tijdstip waarop de crisis uitbrak, al werd nagedacht over nieuwe voorschriften: na de voor juni 2009 geplande publicatie van een Witboek staat een structuurhervorming van de markten op het programma. De thans voorgestelde maatregelen behelzen het volgende:

2.2

In de aanloop naar onderhavig richtlijnvoorstel heeft de Commissie de betrokken partijen via internet geraadpleegd. De suggesties die daarbij werden gedaan, zijn meegenomen in de uiteindelijke tekst van het voorstel, hoewel natuurlijk werd vastgehouden aan de voornaamste uitgangspunten van de raadpleging:

2.3

Het EESC is het niet alleen in grote lijnen met deze voorstellen eens, maar heeft ook alle begrip voor de drijfveer van de Commissie: de recente gebeurtenissen en vooral een aantal feiten die niet altijd even goed het daglicht verdragen, hebben het vertrouwen van de burgers in het hele bankwezen geschonden en adequaat ingrijpen noodzakelijk gemaakt. De prudentiële vereisten mogen echter ook weer niet zo streng zijn dat banken en cliënten daar meer dan nodig van te lijden krijgen. Uit de huidige crisis blijkt duidelijk dat prudentiële regels niet alleen een garantie zijn voor stabiele en solide markten, maar ook een belangrijke maatschappelijke functie vervullen.

4.1

De regelgeving inzake grote posities dateert van 1992 en is sindsdien niet veranderd. Door de recente ontwikkelingen is echter duidelijk geworden dat er dringend behoefte is aan nieuwe regels. De Commissie stelt voor meer rekening te houden met de risico's van bepaalde posities en tegelijkertijd de kosten van gegevensverzameling te verminderen, de transparantie te vergroten en gelijke concurrentieverhoudingen te scheppen.

4.2

De idee van verbonden cliënten is veranderd. De nadruk lag altijd op de problemen die één onderneming kon ondervinden als een andere onderneming in financiële moeilijkheden raakt. De recente gebeurtenissen laten zien dat twee of zelfs meer ondernemingen in gevaar kunnen komen als gevolg van problemen bij een onderneming waarvan ze financieel afhankelijk zijn.

4.3

Ook de ingewikkelde rapportageverplichtingen, die de financiële sector op hoge kosten jagen, worden vereenvoudigd en geharmoniseerd. De meest in het oog springende verandering betreft de geconsolideerde rapportage van de twintig grootste posities in het geval van berekening volgens de interne-ratingmethode. De verschillende limieten die worden gehanteerd, zijn allemaal op 25 % gesteld.

4.4

De talrijke vrijstellingen, die vaak moeilijk te begrijpen zijn, komen grotendeels te vervallen. Alleen de vrijstellingen die geen verhoogd risico met zich mee lijken te brengen, blijven van kracht. Hoewel de lijst nog steeds tamelijk lang is, is kennelijk toch uitgegaan van weloverdachte zorgvuldigheidscriteria.

4.5

Het EESC is het in grote lijnen met de voorgestelde regelgeving eens, maar plaatst wel kanttekeningen bij het volgende:

4.6

Bijzondere aandacht dient uit te gaan naar de „posities die voortvloeien uit niet-opgenomen kredietfaciliteiten [en] die (…) zijn ingedeeld bij de posten buiten de balanstelling met een laag risico” (art. 113). De bestedingslimieten op creditcards zijn hoog, met name bij bepaalde soorten instellingen. In tijden van kredietkrapte kan de niet-gebruikte marge snel krimpen. Het EESC is van mening dat er zorgvuldig en met de nodige behoedzaamheid moet worden gekeken naar posities die kunnen voortvloeien uit niet-opgenomen kredietfaciliteiten op creditcards.

6.1

De wereldwijde financiële crisis vraagt om een herziening van de voor het toezicht gehanteerde methoden en structuren, zodat er tijdig voor systeemcrises kan worden gewaarschuwd en er in noodgevallen kan worden ingegrepen.

6.2

De regels voor informatie-uitwisseling en samenwerking zijn herzien en met de invoeging van art. 42 bis wordt de idee van „systeemrelevant bijkantoor” geïntroduceerd. Dit laatste betekent dat in bijzondere gevallen het belang van de lidstaat van ontvangst prevaleert boven het beginsel van de lidstaat van herkomst. Het EESC kan zich volledig vinden in deze maatregel, die van fundamenteel belang is.

6.3

Op grond van de nieuwe regels kunnen de autoriteiten van de lidstaat van ontvangst de autoriteiten van de lidstaat van herkomst of, als die er is, de geconsolideerde toezichthouder verzoeken om bijkantoren die een marktaandeel van meer dan 2 % hebben of over het geheel genomen significant aanwezig zijn op de nationale markt, als „systeemrelevant” te beschouwen. Het verzoek dient vergezeld te gaan van een soort effectbeoordeling met het oog op een eventuele opschorting of stopzetting van de betalings-, clearing- en afwikkelingstransacties en op de gevolgen van dergelijke maatregelen voor de nationale markt.

6.4

Die procedure om bijkantoren „systeemrelevant” te verklaren vergt – om technische redenen – meer of minder tijd. Dat neemt niet weg dat er regels moeten worden opgesteld voor echte noodgevallen (art. 130), zodat dan dringende maatregelen kunnen worden getroffen. De nieuw te vormen colleges van toezichthouders (art. 131 bis – zie par. 6.5) en zeker ook het reeds bestaande Comité van Europese bankentoezichthouders zouden moeten zorgen voor in die gevallen toe te passen vereenvoudigde procedures met de nodige waarborgen.

6.5

Het is bijzonder zinvol dat de consoliderende toezichthouders colleges van toezichthouders (art. 131 bis) in het leven roepen waarin de autoriteiten van de betrokken lidstaten zitting hebben. Die colleges dienen, door middel van informatie-uitwisseling en de gezamenlijke vaststelling van een geschikte methodiek voor het toezicht, vooral te zorgen voor een constante en efficiënte controle op grensoverschrijdende groepen (en zullen - naar mag worden gehoopt - op korte termijn maatregelen nemen in noodsituaties). Het EESC verwelkomt dit besluit en alle voorgestelde controleregels, waarmee de belofte van efficiëntere programma's gestand wordt gedaan en wordt tegemoetgekomen aan de op het Financial Services Forum naar voren gebrachte wensen.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/66

1.1

Het EESC stemt in met de hoofdlijnen van onderhavig Commissievoorstel waarmee vooral wordt beoogd om de werkingssfeer van de verordening inzake grensoverschrijdende betaalsystemen tot automatische incasso's uit te breiden. Het komt in beginsel overeen met de door de Commissie gekozen gedragslijn om grensoverschrijdende betalingen in de euro-zone te laten beschouwen en afhandelen als nationale betalingen.

1.2

Feit is echter dat de afhandeling van automatische incasso's die een grens overschrijden, duurder is dan wanneer de nationale grenzen niet worden overschreden. Daarom dringt het EESC er bij de Commissie op aan om transparantie te betrachten en tekst en uitleg te geven over de gevolgde methoden en de bronnen die zijn gebruikt voor de studies waarop sommige van haar conclusies zijn gebaseerd. Er is kennis van zaken nodig om een weloverwogen besluit te kunnen nemen.

1.3

Hoe dan ook moet erop worden gewezen dat er, àls deze verordening op 1 november 2009 van kracht wordt, maar weinig tijd is om economische programma's uit te werken, waarvan overigens toch geen sprake kan zijn zolang er geen rechtszekerheid is over de MIF (Multilateral Interchange Fee).

1.4

Het Commissievoorstel behelst ook twee opdrachten voor de lidstaten: om te beginnen moeten lidstaten bij ontstentenis daarvan een instantie in het leven roepen die verantwoordelijk wordt voor de betaalsystemen; verder moeten alle lidstaten adequate structuren opzetten voor de behandeling van klachten. Het EESC beseft dat die structuren in de meeste lidstaten al lang bestaan, en waarschuwt ervoor om geen nieuwe structuren op te zetten die qua taakomschrijving de oude structuren geheel of gedeeltelijk overlappen.

1.5

Verder wordt de lidstaten ook nog gevraagd om op al degenen die de bepalingen van de verordening niet toepassen of overtreden, „doeltreffende, evenredige en afschrikkende sancties” toe te passen. Daar kan het EESC mee instemmen, met dien verstande dat inzage zou moeten worden gegeven in de resultaten van het vergelijkend onderzoek naar alle door de lidstaten genomen maatregelen, zodat duidelijker wordt hoeveel belang iedere lidstaat aan de verordening hecht.

1.6

De verordening wordt alleen van kracht in landen die tot de Monetaire Unie toetreden. Lidstaten die niet tot de euro-zone behoren, hebben evenwel de mogelijkheid om de toepassing van de verordening tot de eigen valuta uit te breiden. Alleen heeft tot dusverre nog geen enkele lidstaat van die mogelijkheid gebruik gemaakt. Dat alleen al doet twijfel rijzen over de vraag of de lidstaten wel echt het nut inzien van bepaalde initiatieven.

2.1

Verordening (EG) nr. 2560/2001 betreffende grensoverschrijdende betalingen in euro is op 31 december 2001 in werking getreden. In die verordening is bepaald dat grensoverschrijdende betalingen niet meer mogen kosten dan soortgelijke betaling binnen de nationale grenzen. De verordening is momenteel van toepassing op overboekingen, elektronische betalingen, allerlei soorten betaalpassen en opvragingen aan geldautomaten. Met het voorstel van de Commissie wordt de werkingssfeer van de verordening met ingang van 1 november 2009 met automatische incasso's uitgebreid, wordt het stelsel voor de behandeling van klachten verbeterd en worden de systemen voor statistische rapportage vereenvoudigd.

2.2

Het doel van de Commissie is om verbetering te brengen in de werking op de interne markt van systemen voor betalingen in euro, waarbij dezelfde regels gelden voor betalingen in eigen land of betalingen over de grenzen heen, wat zowel de consumenten als de economie in het algemeen bezuinigingen en voordelen zou opleveren. Vooral geschillenbeslechting verdient aandacht, omdat daarbij moet worden tegemoetgekomen aan dienovereenkomstige opmerkingen van consumentenorganisaties. De statistische-rapportageverplichtingen voor kredietinstellingen brengen verder veel administratieve rompslomp en kosten met zich mee.

2.3

Het EESC stemt over het algemeen in met onderhavig Commissievoorstel, maar plaatst daarbij wel een aantal kanttekeningen. Het hoopt met zijn suggesties een nuttige bijdrage aan de lopende discussie te leveren.

3.1

Onder jarenlange druk van de Commissie heeft het bankwezen een „gemeenschappelijke eurobetalingsruimte” (SEPA) tot stand gebracht die inmiddels goed werkt vanuit technisch-organisatorisch oogpunt en waardoor de kosten van internationale betalingstransacties en die van nationale transacties op hetzelfde niveau zijn gebracht. Volgens de Commissie is met Verordening nr. 2560/2001 „de kiem” gelegd voor de SEPA.

3.2

De tot dusverre bereikte resultaten zijn zonder meer goed te noemen, maar doen de inhoudelijke vraag rijzen in hoeverre die resultaten stroken met de algemene beginselen van de interne markt. Primo: de SEPA is tot stand gebracht als oplossing voor het eurobetalingsprobleem dat erin bestond dat lidstaten die niet tot de euro-zone behoren, daarvan geen voordeel hebben, behalve voor het deel van de betalingen dat door die lidstaten in de gemeenschappelijke munt wordt uitgevoerd. Sinds de uitbreiding van de EU bestrijkt de SEPA het overgrote deel van de intracommunautaire handel. Het gevolg is een interne markt met meerdere snelheden.

3.3

Secundo: de gelijkheid van nationale en internationale betalingsvoorwaarden geldt alleen binnen ieder afzonderlijk land. Er zijn van land tot land nog steeds - soms zelfs grote - verschillen, wat niet weg neemt dat de lidstaten in en buiten de euro-zone onderling nóg grotere verschillen vertonen. Krachtens de vigerende verordening mogen lidstaten buiten de euro-zone zelf beslissen of de verordening ook op hun grondgebied wordt toegepast, maar van die mogelijkheid is nog maar nauwelijks gebruik gemaakt. Het algehele resultaat is dat een redelijke mate van prijsconvergentie binnen de EU nog steeds verre toekomstmuziek is.

3.4

Convergentie betekent niet gelijkschakeling. Het zou al een hele stap vooruit zijn - zowel qua transparantie als wat het tegemoetkomen aan de verwachtingen van de consument betreft - als ieder land een zorgvuldig vergelijkend onderzoek naar de kosten zou doen, want er bestaan grote verschillen in infrastructuurkosten, in de druk van fiscale en sociale lasten, in organisatorische vereisten en in de verhouding tussen nationale en internationale betalingen. Uit een dergelijk onderzoek zou ook kunnen worden opgemaakt of het al dan niet zin heeft om àlle grensoverschrijdende elektronische betaalmiddelen onder de verordening te laten vallen.

22.9.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 228/69

1.1

Het Comité kan zich in het algemeen vinden in de doelstellingen van het voorstel van de Commissie en moedigt haar aan zich te blijven inspannen voor één gemeenschappelijk metrologisch kader dat het nationaal onderzoek en nationale successen samenbrengt en daarmee voor een „Europese toegevoegde waarde” zorgt, wat alleen maar kan worden toegejuicht.

1.2

Het uiteindelijke doel moet één mondiaal beleid zijn, waarbinnen de EU geen ondergeschikte positie inneemt, maar het opneemt voor standaarden die overeenstemmen met die van Europese materialen, producten en processen en die de belangen van het Europese bedrijfsleven ten goede komen.

1.3

In het licht van de sociaaleconomische globalisering kan een Europese metrologische structuur die toponderzoek samenbrengt niet anders dan voordelen opleveren voor de Europese economie.

1.4

Europese onderzoekers moeten nauwer worden betrokken bij de uitwerking van moderne meetsystemen, die voldoen aan de vereisten van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van fysica, chemie, biologie, milieuwetenschappen, het concept ecologische voetafdruk, nanotechnologie, voedings- en hygiëneleer, en veiligheid op het werk.

1.5

Om de gewenste resultaten te kunnen bereiken is het nodig resoluut te streven naar meer samenwerking tussen industrie, handel en publieke sector bij de ontwikkeling van het metrologisch onderzoek in Europa, zodat Europa mede zijn stempel kan drukken op de nieuwe standaarden die in de toekomst in de internationale fora zullen worden vastgelegd.

1.6

Bijzonder belangrijk is dat de metrologische onderzoekswereld zich niet afsluit en autoreferentieel wordt.

1.7

Voor regelgeving en normalisatie worden maateenheden gebruikt die zijn gebaseerd op internationaal erkend metrologisch onderzoek. Daarom stelt het Comité voor om de Europese normalisatie- en accreditatie-instanties (CEN, ENELEC en ETSI) vanaf het begin bij de uitwerking van nieuwe maateenheden te betrekken.

1.8

De EU dient alles in het werk te stellen om op het vlak van metrologisch onderzoek meer samenwerking te bewerkstelligen tussen:

Alleen zo wordt navelstaarderij vermeden en is het mogelijk op Europees niveau resultaten te boeken waarmee internationaal aanzien kan worden verworven.

1.9

Het Comité kan zich vinden in de voorstellen van de Commissie ter ondersteuning van het Europees metrologisch onderzoeksprogramma (EMRP) (1) omdat de voorgestelde regeling wordt gekenmerkt door een sterke Europese dimensie, die tot uiting komt in:

1.10

Het beheer moet worden verbeterd. Het spreekt voor zich dat een inadequaat beheer de ontwikkeling en de resultaten van het onderzoek kan beïnvloeden.

1.11

De directe belanghebbenden van de uitkomsten van het onderzoek moeten meer worden betrokken bij de formulering van onderzoeksprioriteiten, bij het opstellen en evalueren van officiële aankondigingen voor gezamenlijke onderzoeksprojecten van ondernemingen, universiteiten en onderzoeks- en opleidingscentra (bestemd voor de Cordis-website en het Publicatieblad) en bij het toezicht op de gefinancierde onderzoeksprogramma's en -projecten.

1.12

De Onderzoeksraad van het EMRP zou de mogelijkheid moeten krijgen om middels bindende adviezen aan het EMRP-Comité te bepalen welk soort onderzoek wordt gefinancierd, hoe het jaarlijks werkprogramma er uitziet en wie er zitting hebben in het onafhankelijke panel voor de beoordeling van onderzoeksvoorstellen. Dit panel zou, net als bij het Zevende Kaderprogramma, door een waarnemer van de Commissie in de gaten moeten worden gehouden.

1.13

In het kader van de voorbereiding van het Kaderprogramma voor de periode 2014-2020 zou een permanent en écht communautair – en dus door de Commissie te coördineren en beheren – programma moeten worden opgesteld, dat voorziet in constant overleg en samenwerking met alle belanghebbenden en dat met name rekening houdt met de behoeften van bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekers, met de eisen die normalisatie stelt, en met de internationale dimensie van metrologisch onderzoek, in de eerste plaats de betrekkingen met internationale instanties als ISO, OESO en andere referentie-instanties, zoals de IUAP (2).

—

veiligheid,

—

etikettering van voedingsmiddelen,

—

gezondheid,

—

milieu,

—

biotechnologie,

—

nanotechnologie en geavanceerde materialen,

—

energie,

—

vervoer, telecommunicatie en beveiligingssystemen,

3.1

De voorgestelde beschikking, die is gebaseerd op artikel 169 van het EG-Verdrag, voorziet in de instelling van een Europees overkoepelend programma voor metrologisch onderzoek (EMRP). Door 22 nationale programma's onder één paraplu samen te brengen wil de Commissie de efficiëntie en effectiviteit van het metrologisch onderzoek vergroten.

3.2

Het nieuwe programma moet een betere coördinatie van de nationale programma's mogelijk maken, zodat de barrières tussen de nationale programma's verdwijnen en beter kan worden ingespeeld op gemeenschappelijke uitdagingen. De Commissie wil op die manier een nieuwe bijdrage leveren aan de opbouw van een Europese onderzoeksruimte.

3.3

Het programma heeft volgens de Commissie tot doel de 22 nationale programma's in één gezamenlijk onderzoeksprogramma onder te brengen om:

3.4

Het voorgestelde beheermodel is gebaseerd op de ervaringen die in de loop der jaren zijn opgedaan met het eerste initiatief op grond van artikel 169, het zgn. EDCTP-initiatief (9) (onderdeel van het Zesde Kaderprogramma).

3.5

Het voorgestelde budget bedraagt 400 miljoen euro, d.i. 200 miljoen euro aan bijdragen van de deelnemende lidstaten voor de periode 2009-2016 en een EU-bijdrage van eveneens 200 miljoen euro.

3.6

De coördinatie wordt toevertrouwd aan de Europese Vereniging van Nationale Meetinstituten (Euramet), die in 2007 is opgericht als vereniging zonder winstoogmerk onder Duits recht. Het secretariaat van de Vereniging is gevestigd in Braunschweig, in Nedersaksen. Het fungeert als Europese regionale metrologische organisatie en is belast met de uitvoering van het programma.

—

een goed geoliede onderzoeksmachinerie;

—

gezamenlijke, concurrerende en open onderzoeksprojecten;

—

een grotere participatie van de onderzoeksgemeenschap dankzij de verdere ontwikkeling van het beschikbare menselijk potentieel;

—

nieuwe impulsen voor het Europees metrologisch onderzoek dankzij nauwere internationale samenwerking;

—

gezamenlijke standpuntbepalingen in internationale fora;

—

en last but not least: een grotere rol voor bedrijfsleven (werkgevers- en werknemersorganisaties), handel en overheid bij de verdere uitbouw van het Europees metrologisch onderzoek.

—

de Europese toegevoegde waarde van het voorgestelde programma;

—

de precieze inhoud en de verschillende onderdelen van het programma;

—

de beheerstructuur.

5.1

Het Comité staat positief tegenover de voorstellen van de Commissie ter ondersteuning van het EMRP-initiatief (12). De voorgestelde regeling wordt gekenmerkt door een sterke Europese dimensie, die tot uiting komt in de gezamenlijke programmering, de samenstelling van het budget, het idee van „van elkaar leren”, de deelnameregels voor bedrijven, universiteiten en onderzoekscentra, en de evaluatie van de voorgestelde projecten, waaraan, net als bij het Zevende Kaderprogramma, een vertegenwoordiger van de Commissie als waarnemer moet deelnemen.

5.2

Ten aanzien van de voorgestelde beheerregeling merkt het evenwel op dat: