27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/1

1.

Het EESC verwijst nadrukkelijk naar zijn adviezen over het grondwettelijk verdrag van 24 september 2003 (1), 28 oktober 2004 (2) en 17 mei 2006 (3) en naar zijn resolutie van 14 maart 2007 in het kader van de viering van het 50-jarig bestaan van de Verdragen van Rome (4). Het EESC heeft zich in al deze adviezen onomwonden voorstander getoond van de Europese Conventie en zich geschaard achter het uiteindelijke resultaat van de werkzaamheden daarvan.

2.

Het EESC kan zich dan ook nog altijd vinden in het grondwettelijk verdrag, dat zich om de volgende redenen fundamenteel en in positieve zin onderscheidt van alle andere verdragen ter herziening van het Verdrag van Rome, die in het verleden tijdens achtereenvolgende intergouvernementele conferenties het licht zagen: het grondwettelijk verdrag is tot stand gekomen tijdens vrije en openbare debatten, waaraan o.a. werd deelgenomen door nationale en Europese parlementsleden; het grondwettelijk verdrag brengt alle Verdragen en herzieningen daarvan die sinds de oprichting van de Europese Gemeenschappen zijn doorgevoerd, in één tekst samen; het grondwettelijk verdrag omvat de bepalingen die nodig zijn om het besluitvormingsproces in de EU zowel institutioneel als procedureel te hervormen, noemt de doelstellingen van de EU, beschrijft de waarden waarop zij haar beleid moet baseren en codificeert de grondrechten die op haar grondgebied gerespecteerd en gewaarborgd moeten worden.

3.

Om alle bovenstaande redenen is het gerechtvaardigd de door de Conventie opgestelde tekst „Ontwerpverdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa” te noemen. De term „grondwet” stuit echter door allerlei misverstanden in sommige lidstaten op weerstand. Het EESC verzet zich er daarom niet tegen een nieuw verdrag een andere benaming te geven. De inhoud is immers belangrijker dan het naamkaartje dat daaraan hangt.

4.

Het EESC staat — als institutionele spreekbuis van het maatschappelijk middenveld — in het bijzonder om de volgende redenen, die de democratische legitimiteit van de EU vergroten, nog altijd volledig achter het grondwettelijk verdrag:

5.

Het EESC wijst erop dat de staatshoofden en regeringsleiders van alle lidstaten het grondwettelijk verdrag tijdens een Europese Raad hebben goedgekeurd en op 29 oktober 2004 in Rome plechtig hebben ondertekend. Intussen heeft ook twee derde van de lidstaten (die samen ruim meer dan de helft van de EU-bevolking vertegenwoordigen) de Europese grondwet geratificeerd. Het EESC staat er daarom op dat het grondwettelijk verdrag als uitgangspunt blijft gelden tijdens het overleg dat wordt gevoerd om een oplossing te vinden voor de huidige crisis.

6.

Het EESC steunt de inspanningen van het Duitse voorzitterschap om tijdens de Europese Raad van 21 en 22 juni 2007 als oplossing voor deze crisis met een routekaart voor het vervolg van het grondwettelijk proces te komen. Het is ermee ingenomen dat in de verklaring van Berlijn van 25 maart 2007 de Europese parlementsverkiezingen van 2009 als streefdatum voor de inwerkingtreding van een nieuw verdrag worden genoemd.

7.

Dit betekent namelijk dat vóór eind 2007 tijdens een kortdurende intergouvernementele conferentie (IGC) overeenstemming bereikt dient te worden over de wijzigingen die in het grondwettelijk verdrag moeten worden aangebracht teneinde een nieuwe consensus te bereiken. In het mandaat van deze IGC moeten daarom precies de weinige bepalingen worden aangegeven die weer ter discussie staan. Het resultaat van deze IGC zou dan in de loop van 2008 door alle lidstaten moeten worden geratificeerd.

8.

Tijdens deze nieuwe discussie over het grondwettelijk verdrag moet de essentie daarvan behouden blijven, d.w.z. datgene waartoe de Europese Conventie heeft besloten en wat vervolgens door de staatshoofden en regeringsleiders eensgezind is onderschreven. Dat zijn in de eerste plaats de institutionele en procedurele vernieuwingen en de verankering van het Handvest van de grondrechten, dat een bindend karakter krijgt. Concreet betekent dit dat de delen I (doelstellingen, instellingen en structuur van de Unie), II (het Handvest van de grondrechten van de EU) en IV (algemene en slotbepalingen) van het grondwettelijk verdrag moeten blijven bestaan. Deel III omvat hoofdzakelijk bepalingen uit bestaande verdragen die betrekking hebben op de uiteenlopende EU-beleidsgebieden. Die bepalingen hoeven niet per se in een nieuw verdrag te worden opgenomen. De institutionele en procedurele bepalingen uit deel III die verder gaan dan de bestaande verdragen zouden in deel I moeten worden geïntegreerd.

9.

Het EESC zal de werkzaamheden van een nieuwe IGC nauwlettend volgen en waar nodig constructieve kritiek geven. Het wil echter ook dat het maatschappelijk middenveld — ondanks de verwachte korte duur van deze IGC en ondanks haar beperkte mandaat — de mogelijkheid wordt geboden zijn mening te geven over de ter discussie staande onderwerpen. In dit verband is het EESC bereid om in samenwerking met het Raadsvoorzitterschap de nodige informatie- en raadplegingsbijeenkomsten te organiseren. Daarbij zal het kunnen profiteren van de goede ervaringen die het heeft opgedaan tijdens de werkzaamheden van de Europese Conventie en in de samenwerking met haar presidium en het Europees Parlement.

10.

De huidige crisis moet dringend te boven worden gekomen met de ondertekening van een verdrag dat aansluit op de eisen die een Unie van 27 lidstaten stelt. Nieuwe uitdagingen noodzaken de EU er immers toe snel overeenstemming te bereiken over nieuw beleid en verstrekkende besluiten te nemen, met name gelet op de verdere ontwikkeling van het Europees samenlevingsmodel (waarvan de diensten van algemeen belang een essentieel onderdeel vormen), de versterking van de sociale dimensie van de Europese integratie, de negatieve gevolgen van de globalisering van alle sociaal-economische en culturele betrekkingen, de bevordering van economische groei en werkgelegenheid, de strijd tegen de klimaatverandering, het veiligstellen van de energievoorziening, de immigratieproblematiek, en de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/3

1.1

Het Comité zal de gecoördineerde tenuitvoerlegging van de richtlijn van 2004, onderhavig gewijzigd voorstel voor een richtlijn en de relevante aanvullende kaderbesluiten nauwlettend volgen ten einde de doeltreffendheid op de lange termijn te evalueren van de bestrijding van namaak en de internationale vertakkingen ervan, ook buiten de Gemeenschap.

1.2

Het kan zich vinden in de algemene aanpak die aan de voorgestelde bepalingen ten grondslag ligt, maar verzoekt de Commissie wel de in dit advies gemaakte opmerkingen in overweging te nemen en de bestrijding en de strafrechtelijke en douanesamenwerking in de eerste plaats te richten op ondernemingen die op grote schaal namaak-artikelen produceren, op namaak door criminele organisaties of wanneer de inbreuk een risico voor de gezondheid of veiligheid van personen heeft opgeleverd.

1.3

Ook zou het Comité graag zien dat de richtlijn betrekking heeft op alle industriële eigendomsrechten, d.w.z. ook op het octrooi, dat in dit verband het belangrijkste recht voor de Europese industrie vormt.

1.4

Het wijst er ten slotte met klem op dat bepaalde rechtsconcepten onnauwkeurig zijn geformuleerd. Daarbij denkt het aan „commerciële schaal” of het „commercieel karakter” van inbreuken die in onderhavig richtlijnvoorstel worden genoemd. Dergelijke onduidelijkheid staat haaks op de algemene beginselen van het strafrecht op grond waarvan een strafbaar feit objectief, duidelijk en nauwkeurig moet worden geformuleerd. Ook kan het Comité zich niet vinden in de wijze waarop in artikel 4 van het richtlijnvoorstel de straffen worden aangeduid. Het verdient de voorkeur om slechts een algemeen kader voor de straffen te aan te geven (m.a.w. zich te beperken tot het noemen van het soort straffen — gevangenisstraf, geldstraf of boete). De concrete straffen moeten namelijk een zaak van de nationale wetgever blijven.

2.1

In Memo/05/437 van 23 november 2005, waarin de Commissie haar op dezelfde dag uitgebrachte mededeling samenvat, wordt voldoening uitgesproken over het arrest van het Hof van Justitie waarin de Gemeenschap bevoegdheden worden toegekend voor het invoeren van afschrikwekkende en evenredige sancties om ervoor te zorgen dat de in het EG-Verdrag neergelegde bepalingen berteffende Gemeenschapsbeleid daadwerkelijk worden toegepast.

2.2

In de desbetreffende mededeling geeft de Commissie haar interpretatie van het arrest van 13 september 2005 waarmee het Hof een kaderbesluit betreffende de bescherming van het milieu door het strafrecht had vernietigd. Volgens haar verklaarde het Hof voor recht dat de Gemeenschap bevoegd was voor het nemen van strafrechtelijke maatregelen die nodig zijn om voor efficiënte werking van het Gemeenschapsrecht te zorgen. Volgens de Commissie gaat dit arrest qua strekking veel verder dan alleen het milieu en betreft het alle in het Verdrag verankerde beleidsterreinen en fundamentele vrijheden. De opname van strafrechtelijke sancties in het Gemeenschapsrecht dient naar behoren te zijn gewettigd en de algemene samenhang van het strafrecht in de Unie moet daarbij worden gerespecteerd.

2.3

Deze extensieve uitleg van een arrest dat over een milieukwestie ging, kreeg niet de instemming van alle lidstaten en juridische deskundigen. Velen stellen zich op het standpunt dat inbreuken en hun dienovereenkomstige strafmaat in de eerste plaats onderworpen is aan het subsidiariteitsbeginsel en dat eventuele harmonisatie op EU-niveau in dit verband dient voort te vloeien uit de in het EU-Verdrag geregelde gerechtelijke samenwerking tussen de lidstaten.

2.4

Ook dient erop te worden gewezen dat deze opvatting wordt gedeeld door de overgrote meerderheid van het Europees Parlement. Gebieden waarop sprake zou zijn van strafrechtelijke bevoegdheid van de Gemeenschap zijn namelijk niet meer alleen onderworpen aan het unanimiteitsvereiste binnen de Raad, maar ook aan het gekwalificeerde meerderheidsvereiste in de co-decisieprocedure. Daarin is het Europees Parlement partij, waarmee diens bevoegdheden als medewetgever dus zijn uitgebreid (1).

2.5

Het gaat echter wel om een gerechtelijke uitspraak waardoor de bevoegdheden van de Gemeenschap aanzienlijk worden uitgebreid. Het risico dat de instellingen het arrest verschillend zullen interpreteren kan onder meer in de hand werken dat de goedkeuring van wetgeving met strafbepalingen vertraging oploopt of dat de reikwijdte ervan achteraf wordt beperkt, bijvoorbeeld doordat er opnieuw een beroep op de rechter wordt gedaan of doordat compromissen worden gesloten. Zo is het nog maar de vraag of de in de voorgestelde richtlijn vervatte strafrechtelijke bescherming zich ook tot het octrooi uitstrekt. Het Europees Parlement is namelijk van opvatting dat het arrest van het Hof uitsluitend voor het Europese recht geldt, terwijl de Commissie zowel communautair als nationaal intellectueel-eigendomsrecht omvat wil zien.

3.1

Het gewijzigd voorstel voor een richtlijn COM(2006) 168 final strekt tot invoering van een horizontaal en geharmoniseerd strafrechtelijk kader om schending te voorkomen van rechten betreffende industriële, literaire, artistieke eigendom en andere verwante immateriële rechten (aangeduid met de verzamelnaam „intellectuele eigendom”). Het voorstel raakt de interne markt en is ingegeven door de openlijk beleden noodzaak dat de EU op dit gebied, met respect voor het subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginsel, kan ingrijpen. De rechtsbasis van het voorstel is artikel 95 van het EG-Verdrag.

3.2

Met de richtlijn wordt een algemene strafrechtelijke regeling ingevoerd waarin de beschermde intellectuele-eigendomsrechten, inbreuken erop en bijbehorende maximale strafrechtelijke sancties worden gedefinieerd. Zulks in het kader van het streven naar harmonisatie op de interne markt, de strafrechtelijke bestrijding van namaak van goederen, diensten en intellectuele en artistieke voortbrengselen die worden beschermd door Europees en nationaal materieel recht en internationale overeenkomsten dienaangaande. Ter zake van het laatste kan met name worden genoemd het akkoord inzake de TRIPS (2), dat in 1994 in het kader van de WTO werd gesloten en bepalingen bevat betreffende strafrechtelijke sancties (3) op inbreuk van bepaalde beschermde rechten.

3.3

Een in 2004 goedgekeurde richtlijn bevat reeds beschermingsvoorschriften tegen kopiëring, piraterij en namaak (4) voor commerciële doeleinden. De Commissie heeft in een verklaring (5) een gedetailleerde lijst gepubliceerd van de krachtens artikel 2 van die richtlijn beschermde rechten. Deze lijst heeft betrekking op industriële eigendom („octrooirechten, met inbegrip van de rechten afgeleid van aanvullende beschermingscertificaten, rechten op gebruiksmodellen, merkenrechten, geografische aanduidingen, rechten op tekeningen of modellen, kwekersrechten”), „auteursrechten, naburige rechten van het auteursrecht”, via het EG-recht in het leven geroepen sui generis-rechten op „topografieën van halfgeleiderproducten” (en) „databanken”. Het gaat hier om exclusieve rechten die juridisch worden beschouwd als onderdeel van het recht van immateriële eigendom. Een deel van deze rechten vormen bestanddeel van de communautaire verworvenheden, of zelfs van een op EG-niveau georganiseerde materiële bescherming (tekeningen en modellen, merken en kwekersrechten) (6). Andere rechten, zoals het octrooi, vormen in afwachting van het door alle industriële sectoren verlangde Gemeenschapsoctrooi een uitsluitend nationale aangelegenheid. Onder de noemer „intellectuele eigendom” gaat het dus om een uitermate heterogeen geheel aan immateriële rechten die qua aard en toepasselijke regels fors uiteenlopen.

3.4

De lidstaten zijn onderworpen aan de verplichtingen van het TRIPS-akkoord, waarin is bepaald dat er toereikende nationale wetgeving moet komen voor vervolging en strafrechtelijke bestraffing van namaak voor commerciële doeleinden. Daarbij beschikken zij tot op zekere hoogte wel over interpretatievrijheid. Verder zijn er landen die nog geen regelingen hebben ingevoerd voor proportionele strafrechtelijke bestrijding van inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten die op hun grondgebied plaatsvinden (tot die landen behoren ook een aantal lidstaten van de EU). Slachtoffers van inbreuken kunnen op basis van de richtlijn van 2004 verhaal halen, dankzij de bij die richtlijn ingevoerde verplichtingen voor de lidstaten op het gebied van onderzoek, procedures, beslaglegging (7) en schadeloostelling. Een en ander ten behoeve van harmonisatie van het toepasselijke recht en bestrijding van de georganiseerde misdaad (8), die zeer actief is op het gebied van namaak. Genoemde richtlijn heeft echter slechts betrekking op procedures en sancties van civiel-, handels- en bestuursrechtelijke aard en strekt hoofdzakelijk tot vergoeding van de schade die de houders van de beschermde rechten hebben geleden en naar aanleiding waarvan zij een vordering wegens namaak hebben ingeleid. Sommige lidstaten hebben deze richtlijn overigens nog steeds niet omgezet!

3.5

De bescherming van de intellectuele eigendom is opgenomen in de Universele verklaring van de rechten van de mens en het Handvest van grondrechten van de Europese Unie, dat in december 2000 te Nice als plechtige verklaring werd goedgekeurd. Verder vloeit internationale bescherming voort uit overeenkomsten die zijn gesloten in het kader van de desbetreffende VN-organen (WIPO, UNESCO) of die op regionaal niveau zijn gesloten (de Conventie van München van 1973, waarbij het EOB werd opgericht en het Europees octrooi werd ingevoerd). Momenteel bevat echter alleen het TRIPS-akkoord minimale strafrechtelijke sancties. De Commissie streeft met haar voorstel naar een zekere mate van harmonisatie op EU-niveau. Daartoe wil zij de lidstaten verplichten om strafrechtelijke sancties in hun rechtstelsels op te nemen, alsook definities van inbreuken en gemeenschappelijke standaardsancties.

3.6

Het gewijzigd voorstel voor een richtlijn strekt dus tot het nader tot elkaar brengen van de strafmaten voor inbreuken op intellectuele-eigendomsrechten. Het gaat daarbij om gevangenisstraf, strafrechtelijke boetes en verbeurdverklaring. Ook wil de Commissie regels voor de gerechtelijke bevoegdheid vaststellen om bij inbreuken in verschillende lidstaten, indien mogelijk, de vervolging in één lidstaat te centraliseren; verder wil zij onderzoek vergemakkelijken. Voorgesteld wordt dat de slachtoffers of hun vertegenwoordigers bij dergelijk onderzoek worden betrokken.

3.7

In vergelijking met de eerdere voorstellen is de belangrijkste herziening dat ook het niveau en de aard van sancties voor inbreuken op intellectuele eigendom worden vastgesteld, waarbij ook die inbreuken zijn gedefinieerd.

3.8

Natuurlijke personen die schuldig zijn bevonden aan de in artikel 3 van de richtlijn genoemde strafbare feiten kunnen worden bestraft met een maximumstraf van minstens vier jaar gevangenisstraf wanneer zij gehandeld hebben in het kader van een criminele organisatie of wanneer de inbreuk een risico voor de gezondheid of veiligheid van personen heeft opgeleverd (artikel 2, lid).

3.9

Natuurlijke en rechtspersonen die schuldig zijn bevonden aan de in artikel 3 van de richtlijn genoemde strafbare feiten kunnen worden bestraft met „effectieve, evenredige en afschrikwekkende sancties”. Deze omvatten „strafrechtelijke of niet-strafrechtelijke boetes” met een maximum van minstens 100 000 euro (300 000 euro in het geval van ernstige, in artikel 2, lid 1, genoemde inbreuken, en zelfs nog zwaardere straffen in het geval van „levensgevaar of invaliditeitsrisico”).

3.10

Het is de bedoeling dat de lidstaten in ieder geval ten aanzien van ernstige inbreuken („georganiseerde criminaliteit, risico voor de gezondheid of de veiligheid van personen” — artikel 3) regels uitvaardigen voor de verbeurdverklaring van de nagemaakte producten, „alsmede van de daarbij gebruikte hulpmiddelen en de door middel daarvan verkregen voorwerpen”.

3.11

Krachtens het gewijzigd voorstel staat het de lidstaten vrij om verder te gaan dan de voorgestelde strafmaten.

3.12

Naar aanleiding van de intrekking van het voorgestelde kaderbesluit van de Raad dat het oorspronkelijke voorstel flankeerde, overweegt de Commissie nu een horizontale benadering ter zake van de op 23 december 2005 aangenomen strafrechtelijke procedures. Die procedures dienen ter ondersteuning van de wederzijds verleende rechtshulp en het nader tot elkaar brengen van de strafmaten om Eurojust in werking te laten treden. (9)

3.13

De lidstaten kunnen ook zelf het initiatief tot onderzoek en vervolging nemen: zij hoeven daarvoor dus niet altijd te wachten op een klacht van benadeelde.

4.1

Het concept „intellectuele eigendom”, waarin zeer uiteenlopende juridische, beschermings- en gebruiksconstructies onder één noemer worden gebracht, vindt, hoe vaag ook, steeds meer ingang en is de Europees- en internationaalrechtelijk geijkte uitdrukking geworden. Dat laat evenwel onverlet dat de betrokken immateriële rechten aanzienlijk verschillen qua aard, duur, strekking, rechtsregels, territoriale gelding en specifieke registratie- of beschermingsinstanties. Bovendien kunnen landen schendingen van deze rechten verschillend interpreteren en veranderen die interpretaties soms snel.

4.2

In meerdere lidstaten wordt gesproken van namaak of illegaal kopiëren wanneer de samenstelling van geneesmiddelen wordt onderzocht (zonder daaropvolgend gebruik of publicatie van de resultaten), wanneer wordt overgegaan tot de omgekeerde engeneering van software of elektronische componenten ten behoeve van interoperabiliteit of wanneer niet binnen de (doorgaans niet al te stringente) wettelijke beschermingsbepalingen legitiem, d.w.z. uitsluitend voor privégebruik wordt gekopieerd. In die landen kunnen daarop zeer zware straffen staan, ook als er geen sprake is van commerciële oogmerken of lidmaatschap van een criminele organisatie.

4.2.1

Het Comité heeft zich reeds sterk gemaakt voor een op EG-niveau gecoördineerde bestrijding van namaak op commerciële schaal en van alle soorten inbreuken op de industriële eigendom en het auteursrecht (10) die de Europese economie aanzienlijke schade berokkenen. Namaak op gote schaal wordt vaak bedreven door criminele organisaties of georganiseerde bendes en kan de gezondheid, veiligheid of het leven van mensen bedreigen. Dat laatste dient als strafverzwarende omstandigheid te worden aangemerkt. Strafverzwaring onder al die omstandigheden dient als beginsel in de richtlijn te worden opgenomen.

4.2.2

Evenals ten aanzien van de Richtlijn van 2004 kan het Comité zich er ook nu in vinden dat de nagestreefde harmonisatie slechts geldt voor namaak op commerciële schaal, waardoor de interne markt dus fors kan worden geraakt. Toch verdient het aanbeveling om de term „commercieel” beter te definiëren, bijv. door aan te geven dat de nagemaakte producten of diensten bestemd zijn om op grote schaal te worden verkocht, significante economische schade teweeg kunnen brengen of, onafhankelijk van de verkochte hoeveelheden, gevaar voor personen opleveren of, in ieder geval, dat de plegers van deze strafbare feiten zulks doen uit illegaal winstbejag. Strafsancties worden in principe slechts opgelegd wanneer er sprake is van een duidelijke en meer of minder grote dan wel ernstige inbreuk op de openbare orde. Daarbij dienen straffen evenredig aan de delicten te zijn, maar men kan zich afvragen of het aan het strafrecht inherente evenredigheidsbeginsel wel wordt gerespecteerd middels het onderscheid tussen „op commerciële schaal gepleegde opzettelijke inbreuken op een intellectueel-eigendomsrecht” en „zware inbreuken” en of de voorgestelde bijbehorende straffen daaraan beantwoorden. Voorts worden privé-uitwisselingen via internet van bestanden, reproductie van musicale werken („remix”), en de weergave, al dan niet materieel, van werken in gezins-, privé- of studieverband dan wel ten behoeve van het uitwisselen van ervaringen, impliciet van de werkingssfeer van de voorgestelde richtlijn uitgesloten. Dat zou expliciet moeten geschieden.

4.2.3

Er zij eraan herinnerd dat de door namaak geraakte rechten niet absoluut zijn. Die rechten hebben hun specificiteiten en belichamen in beginsel een exclusiviteit of een monopolie waarvan de reikwijdte qua tijd of geografische gelding varieert; anders gezegd leidt ieder recht tot een in de tijd beperkte beschermingsmaatregel in tegenstelling tot gepubliceerde octrooien waarbij een auteursrecht in het leven wordt geroepen. Er bestaan echter ook rechten voor licentiehouders en voor hen die legitiem of te goeder trouw gebruikmaken van producten of diensten of spirituele werken. De desbetreffende licenties kunnen soms zeer ver strekken (11). Veel nationale rechtstelsels zijn echter niet consequent: vaak worden daarin de rechten van producenten, distributeurs en bedrijven bevoordeeld boven die van de consument. De wil van veel landen om zware straffen in te voeren lijkt in het teken te staan van die inconsequentie. Hierdoor zou de paradoxale situatie kunnen ontstaan dat de maximumstraf voor schending op commerciële schaal, in de zin van de voorgestelde richtlijn, even hoog of zelfs minder hoog is dan die voor een schending voor persoonlijk gebruik.

4.2.4

Het Comité zou daarom graag zien dat de Commissie het initiatief neemt tot bijv. een diepgaande vergelijkende studie naar de stand van zaken na omzetting, zodat het verband tussen de nationale en de Europese strafrechtelijke voorschriften weer helemaal opnieuw kan worden bekeken met het oog op echte harmonisatie op EU-niveau. Daarbij denkt het vooral aan het auteursrecht en naburige rechten waarvoor sommige landen soms, zonder werkelijke noodzaak, onevenredig zware straffen invoeren alsof het nodig zou zijn om qua hoogte van de sanctie tegen elkaar op te bieden. Daartoe bestaat geen noodzaak, omdat de handelsmodellen voor de verspreiding van werken in volle ontwikkeling zijn, met op korte termijn de geplande afschaffing van de kopieerrechten, en omdat de rechthebbenden in een aantal gevallen een meer dan voldoende compensatie voor onrechtmatige kopiëring aan de heffingen op de dragers daarvan.

4.3.1

Het Comité zou graag zien dat het delict aanzetten tot piraterij of namaak van producten of diensten van intellectuele eigendom duidelijker geformuleerd wordt. Een inbreuk op het strafrecht veronderstelt opzet bij de pleger ervan of bij zijn of haar medeplichtigen: in het TRIPS-akkoord wordt gesproken van gevallen van „opzettelijke namaak” en in de Richtlijn van een opzettelijke, doelbewuste daad. Naast de factor „opzet” is er ook nog een materiële factor: de uitvoering van het delict of in ieder geval de poging die daartoe is gedaan (waarbij die poging wordt gelijkgesteld met een begin van uitvoering). Beide factoren moeten aanwezig zijn: alleen het voornemen om namaak-artikelen te vervaardigen, is nog geen inbreuk (behalve als we willen dat gedachten op zich al strafbaar kunnen worden gemaakt), terwijl er in het algemeen geen sprake is van het „aanzetten” tot het plegen van een delict zolang degene die zich daaraan schuldig maakt, niet ook de (meestal illegale) middelen verschaft waarmee de specifieke doelstellingen van dat delict kunnen worden verwezenlijkt. Volgens het Comité mag alleen het leveren van algemeen gangbare hard- of software of het verschaffen van toegang tot het internet niet worden gelijkgesteld met „aanzetten tot namaak” of medeplichtigheid daaraan (waarvan overigens slechts zelden sprake is in het strafrecht en waarvan het bewijs hoe dan ook heel moeilijk te leveren is) als die middelen worden gebruikt door producenten van namaak-artikelen. In het EU-recht zou het begrip „medeplichtigheid” moeten volstaan, omdat in het nationaal recht uitvoerig wordt ingegaan op de vraag wie of wat „medeplegers” zijn. Anders wordt inbeschuldigingstelling mogelijk, óók zonder dat sprake is van opzet, met als gevolg dat veel leveranciers van hardware of van diensten in een situatie van grote rechtsonzekerheid terecht komen.

4.3.2

Het delict „namaak” is het illegaal reproduceren van door een tijdelijk monopolie beschermde werken, modellen, procédés of uitvindingen. Aan die definitie moet worden vastgehouden, zonder daar ook „piraterij” onder te gaan begrijpen (piraterij komt in het algemeen overeen met frauduleuze binnendringing in IT-systemen om daar de controle over te krijgen, gegevens uit te stelen of bandbreedte van te gebruiken, meestal voor illegale doeleinden). Piraterij is iets anders dan namaak als zodanig en bij de interpretatie van delicten moeten voor het strafrecht strikte definities worden gehanteerd. Het zonder toestemming binnendringen in IT-systemen, het stelen van gegevens of van bandbreedte, en schendingen van privacy moeten uiteraard op adequate wijze strafrechtelijk worden geïncrimineerd, maar in al die gevallen gaat het niet om namaak strictu senso. De bestrijding van IT-piraterij moet op een specifieke manier worden aangepakt, ook al gaat het hier om concepten die in veel politieke uitspraken in al hun vaagheid worden gebruikt: politici zijn geneigd deze begrippen door elkaar te halen en zo een zekere verwarring in stand te houden. IT-piraterij is een zaak van terroristische organisaties: daaraan moet heel bijzondere aandacht worden besteed en daarvoor is adequate internationale samenwerking geboden.

4.3.3

De uitdrukking „georganiseerde criminaliteit” die in de Toelichting („verantwoording van het voorstel”) wordt gebruikt, zou moeten worden aangevuld met het begrip „georganiseerde bende”, dat in het strafrecht van sommige landen al als verzwarende omstandigheid wordt aangemerkt. Als namaak-artikelen voor handelsdoeleinden worden vervaardigd in het kader van een georganiseerde bende of van een criminele organisatie zou dat als verzwarende omstandigheid moeten worden aangerekend, ter rechtvaardiging van strengere straffen en hogere boetes.

4.3.4

Het staat de lidstaten volgens de Commissie vrij om strengere straffen op te leggen of andere handelingen te bestraffen. Die zienswijze kan worden opgevat als een aanmoediging om handelingen strafrechtelijk te vervolgen óók als het doel daarvan niet van commerciële aard is, oftewel om het delict „namaak” uit te breiden tot feiten die strictu senso niet overeenkomen met het reproduceren of kopiëren van een product, procédé of werk.

4.3.5

Het Comité plaatst vraagtekens bij het feit dat kopieer-software waarmee DRM (12)-systemen (meestal weinig effectieve en niet gecodeerde anti-kopieer-hardware of -software) kunnen worden omzeild of gedeactiveerd, in het EU-recht en in sommige landen met de „nabootsing” van DRM-systemen wordt gelijkgesteld, terwijl dat wat als „nabootsing” wordt aangeduid, niet overeenkomt met een kopie of reproductie van het oorspronkelijke systeem. Daar komt nog bij dat die zogeheten DRM-systemen niet standaard zijn, maar variëren naar gelang van een platform of de leverancier, terwijl de formatting van de bestanden eigenaar-gebonden kan zijn. Deze omstandigheden vormen obstakels voor de interoperabiliteit of corresponderen met de intentie om markten zonder concurrentie te creëren waarin consumenten een uiterst beperkte keuzevrijheid hebben. Het creëren en gebruik van kopieer-instrumenten om consumenten of bedrijven met een software-licentie in staat te stellen om hun rechten uit te oefenen, zou op zich niet moeten worden bestraft, behalve als sprake is van een delict op commerciële schaal vanwege de aanwezigheid van de hierboven uiteengezette morele (opzet) en materiële (uitvoering) factor.

4.3.6

Het Comité is er voorstander van dat strafrechtelijk optreden onafhankelijk wordt gemaakt van het indienen van burger- of strafrechtelijke klachten door gedupeerden. Het kan immers voorkomen dat gedupeerden, als ze te maken hebben met de maffia, huivering zijn om naar de rechter te stappen om hun recht te halen. Bovendien is de bestrijding van namaak op commerciële schaal een verantwoordelijkheid die de staat toekomt, vooral als georganiseerde bendes of misdadige/terroristische organisaties zich daaraan schuldig maken.

4.3.7

Het Comité spreekt de hoop uit dat de lidstaten daadwerkelijk gaan samenwerken, zodat de internationale namaak-netwerken in de toekomst doeltreffend kunnen worden bestreden. Daarbij moet met name worden gedacht aan netwerken die banden met misdadige organisaties onderhouden of die meewerken aan „witwas”-praktijken. Veel van die netwerken opereren vanuit landen buiten de EU; de bestrijding ervan moet dus beslist tot buiten de grenzen van de EU worden uitgebreid, met gebruikmaking van alle middelen die het internationaal recht daartoe biedt.

4.3.8

Het Comité pleit ervoor dat gemeenschappelijke teams voor politioneel onderzoek in EU-verband gaan samenwerken met teams van douanebeambten, maar ook met de gedupeerden zelf en de deskundigen die door hen in de hand zijn genomen. Het is een goede zaak dat de gedupeerden bij de onderzoeksprocedures worden betrokken, maar hun rol zou volgens het Comité moeten worden beperkt tot het geven van informatie aan de instanties van de overheid. Zo zou het bijvoorbeeld te ver gaan als een bedrijf, nadat een klacht vanwege namaak op commerciële schaal is ingediend, kan meewerken aan controles en de inbeslagname van goederen bij een concurrerend bedrijf, dat als onschuldig moet worden beschouwd zolang niet — afdoend en in het kader van een gerechtelijk proces — het tegendeel is bewezen. Voorkomen moet worden dat bedrijven eigen rechter gaan spelen of dat geen overheidsgezag dragende personen zich mengen, c.q. abusievelijk binnendringen in strafrechtelijke procedures.

4.3.9

Tot slot maakt het Comité zich zorgen over de tendens dat de netwerken van het internet steeds meer voor commerciële doeleinden worden aangewend en sluit zich aan bij de stemmen die opgaan om de strafrechtelijke sancties van het TRIPS-akkoord ook daarop toe te passen, zoals dat met zoveel woorden wordt gezegd in het verslag 2006 dat het Amerikaanse ministerie van handel over de hoofdstukken 301 en super 301 heeft uitgebracht (13), in toepassing van de WIPO-verdragen over intellectuele eigendom op het internet, een ongebonden instrument van overheidswege en een internationaal gemeenschappelijk goed.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/8

1.1

De Europese Raad heeft tijdens zijn bijeenkomst van 23 en 24 maart 2006 het EESC verzocht om begin 2008 te komen met een samenvattend verslag van de activiteiten ter ondersteuning van het partnerschap voor groei en werkgelegenheid.

1.2

Verder stelde de Europese Raad voor de periode 2005-2008 de volgende prioritaire actieterreinen voor:

2.1

De Lissabonstrategie heeft weliswaar een aantal goede resultaten opgeleverd, maar wat de economische en industriële groei en het creëren van meer en betere banen betreft valt het effect ervan enigszins tegen. Op de wereldmarkt moet Europa de concurrentie aangaan met oude en meer recente economische machten, iets waar het vooralsnog niet echt in slaagt.

2.2

Het Europese bedrijfsleven moet opereren in een — in het bijzonder wat de fiscale harmonisatie betreft — nog niet voltooide interne markt en heeft bovendien te kampen met een te trage omzetting van richtlijnen door de lidstaten, administratieve rompslomp en een gebrekkige arbeidsmobiliteit. Vooral het MKB heeft last van deze obstakels.

2.3

Andere problemen zijn het gebrek aan ondernemerschap, de vergrijzing en het effect hiervan op het ondernemerschap, het arbeidsaanbod, de overdracht van ondernemingen (waar meer aandacht aan besteed moet worden), de toegang tot financiering voor startende en groeiende bedrijven, de beschikbaarheid van onderzoeksresultaten en dus van innovatiekansen.

2.4

In de eerste paar jaar van de uitvoering van de Lissabonstrategie is men er aan voorbijgegaan dat hierbij voor kleine en middelgrote bedrijven een rol van betekenis is weggelegd. Vooral de inbreng van MKB-organisaties moet in dit verband beter worden ontwikkeld, en hetzelfde geldt voor hun inspanningen om het MKB op alle beleidsniveaus naar voren te schuiven. Tijdens de volgende herziening van de geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid voor de periode 2008-2010 zouden er meer doelgerichte en beter gestroomlijnde en geïntegreerde richtsnoeren voor het MKB moeten worden uitgewerkt, vooral wat het hoofdstuk over micro-economische hervormingen betreft. Om deze bedrijven een volwaardige plaats in dit proces te kunnen geven en zo meer maatregelen mogelijk te maken zou de Raad — conform het verzoek van het Parlement — aan het Handvest voor kleine bedrijven een wettelijke status moeten toekennen. Om het potentieel van kleine en middelgrote bedrijven te kunnen benutten zijn de volgende maatregelen van cruciaal belang:

2.4.1

De Commissie en de Raad zouden er zoveel mogelijk op moeten toezien dat het motto „think small first” een leidend beginsel wordt in alle relevante wetgeving.

2.4.2

Het jaar 2009 zou moeten worden uitgeroepen tot het jaar van de ondernemer om de grote bijdrage van ondernemers aan economische groei en welvaart te onderstrepen en onder meer jongeren te laten nadenken over een loopbaan als ondernemer.

2.4.3

Het MKB moet gemakkelijk gebruik kunnen maken van het programma voor concurrentievermogen en innovatie en er voldoende steun aan ontlenen. Verder moeten de effectiviteit en de toegankelijkheid voor het MKB van het zevende O&O-kaderprogramma en de structuurfondsen (JEREMIE) goed in het oog worden gehouden.

2.4.4

Het waardevolste bezit van een bedrijf zijn de werknemers. Adequate steunmaatregelen, op maat gesneden cursussen en uitgekiende financiële prikkels zouden kleine en middelgrote bedrijven moeten helpen om te investeren om zo de competentie en vaardigheden van werkenden en ondernemers te verbeteren.

2.4.5

De Commissie zou de deelname van het MKB aan EU-programma's moeten onderzoeken. Mocht deze deelname tegenvallen, dan zou een bepaald minimumpercentage verplicht moeten worden gesteld.

2.4.6

Voor kleine en middelgrote bedrijven zijn overheidsopdrachten een belangrijk middel om zich te kunnen ontwikkelen. Er moet dan ook goed nagegaan worden hoeveel overheidsopdrachten aan dergelijke bedrijven gegund worden, en er zijn maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat zij gemakkelijker voor de uitvoering van te gunnen projecten in aanmerking komen. De uitwisseling van best practices moet gestimuleerd worden.

2.4.7

De Commissie zou een coördinerende structuur moeten creëren voor een efficiënt MKB-beleid in alle programma's, activiteiten en wetgeving.

2.4.8

Er zijn specifieke acties nodig om succesvolle initiatieven van het MKB en op het gebied van het concurrentievermogen meer bekendheid te geven en ten nutte te maken, met name in regio's waarvan het ontwikkelingsniveau zich onder het Europese gemiddelde situeert. Dit soort initiatieven zou moeten worden uitgevoerd door MKB-organisaties.

3.1

De strategie van Lissabon staat ook wel, bondig samengevat, bekend als het streven om van Europa in 2010 de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld te maken. Bovendien heeft de Europese Raad in juni 2000 in Santa Maria da Feira zijn goedkeuring heeft gehecht aan het Europees Handvest voor kleine bedrijven.

3.2

Het EESC herinnert eraan dat op 24 maart 2000 in Lissabon werd besloten dat:

3.3

Tijdens de voorjaarstop in maart 2005 ging de Raad over tot een tussentijdse herziening van de Lissabonstrategie. Besloten werd om deze strategie nieuw leven in te blazen en daarbij sterker de nadruk te leggen op groei en werkgelegenheid als dé politieke prioriteiten van Europa. Er werd overeenstemming bereikt over de geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid (1), die moeten zorgen voor meer samenhang tussen de verschillende hervormingsmaatregelen en de lidstaten bij het opstellen van hun hervormingsprogramma's enig houvast moeten bieden.

3.4

In het kader van de Lissabon-strategie is het streven naar een sterke concurrentiepositie en economische groei een conditio sine qua non voor het verbeteren van het economisch welzijn, het scheppen van werkgelegenheid en het beschermen en verhogen van de levenskwaliteit. Een hogere levenskwaliteit, betere sociale bescherming en een vanuit milieuoogpunt duurzame ontwikkeling leiden op hun beurt ook tot groei. Het effect van de strategie van Lissabon valt vooralsnog vooral tegen wat economische en industriële groei en het scheppen van meer en betere banen betreft. In de wereldwijde concurrentie ondervindt Europa moeilijkheden. Sinds het Lissabonproces van de grond kwam is de EU eerst uitgebreid van 15 tot 25 lidstaten en later nog eens van 25 tot 27 lidstaten.

3.5

Het Comité wil eerst en vooral opmerken dat de strategie van Lissabon in de afgelopen vijf jaar toch al een aantal positieve ontwikkelingen in gang heeft gezet, zoals:

3.6

Ondanks deze positieve punten luidt het algemene oordeel dat Europa, dat klem zit tussen zijn concurrenten — de grote industrielanden — en de opkomende lagelonenlanden die steeds meer gebruik maken van nieuwe technologieën, het hoofd moet bieden aan een steeds fellere concurrentie. Er zijn diverse indicatoren die aanleiding geven tot bezorgdheid, zoals:

3.7

Ook de noodzakelijke hervormingen in het kader van de strategie van Lissabon hebben achterstand opgelopen:

3.7.1

De lidstaten van de Europese Unie hebben zich er weliswaar toe verplicht de interne markt op diverse terreinen te voltooien (energie, diensten, openbare aanbestedingen, trans-Europese netwerken, aanpassing van openbare diensten), maar slagen er niet in de noodzakelijke maatregelen op tijd doorgevoerd te krijgen.

3.7.1.1

De Commissie is sinds 1990 met een groot aantal initiatieven gekomen om beter inzicht te krijgen in de behoeften en het functioneren van kleine en middelgrote bedrijven én om hun ontwikkeling te ondersteunen en hen te helpen met het benutten van hun werkgelegenheidspotentieel. Bovendien is een aantal jaar geleden een MKB-gezant benoemd, is in 2004 het actieplan voor ondernemerschap goedgekeurd, wordt er gewerkt aan betere wetgeving en een betere toegang tot financiering (EIF en EIB), en is het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie van de grond gekomen.

3.7.2

Op nationaal vlak lopen de resultaten uiteen en zijn er de volgende knelpunten:

3.7.3

De nieuwe lidstaten moeten vaak nog extra handicaps overwinnen als gevolg van een ontwikkelingsachterstand, bijv. op het gebied van werkgelegenheid, technologie of milieubescherming, hoewel daar soms aanpassingsmaatregelen tegenover staan die veel drastischer zijn dan maatregelen die in de 15 „oude” lidstaten van de EU worden doorgevoerd.

3.8

In dit verband wijst het EESC op het rapport dat het in opdracht van de Europese Raad van maart 2005 heeft opgesteld. Dit rapport bevat de resultaten van de raadplegingen die het met zijn partners in de lidstaten en in EU-verband heeft gehouden over de tenuitvoerlegging van de strategie van Lissabon en de rol die hierin is weggelegd voor de sociale partners en andere organisaties van het maatschappelijk middenveld (2). In de afgelopen jaren heeft het EESC diverse rapporten uitgebracht over de Lissabonstrategie in het algemeen en bepaalde aspecten hiervan in het bijzonder (3).

4.1.1

De overgrote meerderheid (99,8 %) van de bedrijven in Europa zijn klein of middelgroot. Het typische Europese bedrijf is een microbedrijf (91 %). Niet alleen vormen kleine en middelgrote bedrijven in Europa het leeuwendeel van alle bedrijven bij elkaar, zij zijn ook goed voor een groot gedeelte van de werkgelegenheid (tweederde deel in de particuliere sector) en de economische bedrijvigheid (57 % van het BBP) (4).

4.1.2

Om beter zicht te krijgen op de economische prestaties van het MKB zou de Commissie de de Europese waarnemingspost voor het MKB nieuw leven moeten inblazen.

4.1.3

Banen worden vooral door kleine en middelgrote bedrijven gecreëerd. Zij vormen dan ook een van de belangrijkste inkomstenbronnen voor de nationale begroting (belastingen, BTW enz.), bieden een groot gedeelte van de bevolking de kans om zich beroepsmatig en maatschappelijk te ontplooien, met name het meest actieve en innovatieve segment, dat de economie opstuwt. Verder liggen zij ten grondslag aan een flexibele, innovatieve en dynamische markteconomie ten goede komt. Zij zijn de grote ondernemingen van morgen, vooral in de high-tech-sectoren.

4.2.1

De nadruk op concurrentievermogen bevestigt de noodzaak duurzame mededinging tot stand te brengen in een open wereldeconomie door meer gebruik te maken van nieuwe technologieën, voor doelmatiger beroepsopleidingen en vakkundige arbeidskrachten te zorgen en de productiviteit te verbeteren. Het begrip „kwaliteit” (kwaliteit van goederen, diensten, regulering, bestuur, werkgelegenheid, sociale betrekkingen en het milieu) staat centraal in deze strategie.

4.2.2

Om te zorgen voor economische stabiliteit moeten de lidstaten ervoor zorgen dat zijn hun begrotingsdoelstellingen op de middellange termijn gedurende de hele conjunctuurcyclus handhaven of alle noodzakelijke corrigerende maatregelen nemen. Om dit te bereiken dienen lidstaten zich te onthouden van een procyclisch begrotingsbeleid. Lidstaten die een tekort op hun lopende rekening hebben dat onhoudbaar zou kunnen worden, moeten deze situatie corrigeren door middel van structurele hervormingen om hun externe concurrentievermogen te verbeteren en tevens bij te dragen tot het corrigeren van de situatie aan de hand van het fiscale beleid. Gezien de vergrijzing van de Europese bevolking zijn deze structurele hervormingen wel het minste wat gedaan moet worden.

4.2.3

Het Comité is van mening dat de interne belemmeringen voor duurzaam en conjunctureel herstel binnen de EU slechts kunnen worden geëlimineerd door een fundamenteel nieuwe oriëntatie van het (vooral macro-)economische beleid. De Unie moet van haar eigen sterke punten uitgaan om de Europese economie weer in de richting van groei en volledige werkgelegenheid te duwen. Daarvoor is een uitgebalanceerd economisch beleid geboden, dat zich onomwonden richt op de doelstellingen van de strategie van Lissabon, met name volledige werkgelegenheid en versterking van het concurrentievermogen, en dat daadwerkelijk rekening houdt met duurzame ontwikkeling, overeenkomstig de conclusies van de Top van Göteborg.

4.2.4

Het monetair beleid moet erop gericht zijn om evenwicht tussen prijsstabiliteit, economische groei en werkgelegenheid tot stand te brengen. Het zou zinvol zijn de ECB aan te zetten tot een „brede” stabiliteitsdoelstelling die niet alleen betrekking heeft op de stabiliteit van de munt, maar ook op stabiele groei, volledige werkgelegenheid en sociale samenhang (5). Om resultaten te kunnen behalen is het belangrijk dat de nationale begrotingen sporen met het ECB-beleid en dat het pact voor stabiliteit en groei in acht wordt genomen.

4.2.5

Bovendien zijn bedrijfsgerelateerde diensten van het MKB van groot belang voor het Lissabonproces en voor de concurrentiepositie van de EU. De desbetreffende Commissiemededeling (6) indachtig wijst het EESC erop dat kleine en middelgrote bedrijven via nieuwe regelgeving in staat moeten worden gesteld om te voorzien in de maatschappelijke behoeften waar zij mee geconfronteerd worden.

4.2.6

Het EESC steunt verder de brede analyse die de Commissie in haar mededeling heeft gemaakt van noodzakelijke steunmaatregelen in 27 bedrijfstakken van de industrie, maar vindt wel dat dit beleid, gecoördineerd met de lidstaten, daadwerkelijk moet worden uitgevoerd (7).

4.3.1

Het EESC is een warm voorstander van het recente voorstel van de Commissie om ervoor te zorgen dat de administratieve lasten voor bedrijven in 2012 met 25 % zijn teruggedrongen (9). Het BBP van de EU zou hierdoor met 1,5 % kunnen stijgen. Om kinken in kabels te voorkomen zou de Commissie een duidelijke strategie moeten presenteren voor de vereenvoudiging van de hele regelgeving (10).

4.3.2

Minder bureaucratische rompslomp kan de economie een impuls geven. Om de regeldruk te verlichten moeten decentrale overheden, de lidstaten én de EU in actie komen. Regels moeten goed doordacht zijn en mogen hun doel niet voorbijschieten.

4.3.3

De door de Commissie in haar strategische publicatie over „beter wetgeven” (11) aangekondigde oprichting van een bureau voor impactanalyses, dat deze analyses efficiënter moet maken, kan op steun van het EESC rekenen. Dit bureau zou echter niet slechts moeten coördineren, maar ook moeten nagaan in hoeverre rekening wordt gehouden met het MKB en wat de sociaal-economische gevolgen van wetsvoorstellen zijn. Van nieuwe nationale en EU-regelgeving zou moeten worden nagegaan wat de impact ervan is op het midden- en kleinbedrijf.

4.3.4

De economische, sociale en milieu-effecten van nieuwe of herziene wetgeving moeten zorgvuldig worden beoordeeld om de synergieën en de mogelijke conflicten tussen de verschillende beleidsdoelstellingen op te sporen. Voorts wordt nagegaan of bestaande wetgeving niet kan worden vereenvoudigd en wat haar effect is op de mededinging. Alle wetgevings- en regelgevingsvoorstellen van de Commissie zouden door een onafhankelijke instantie moeten worden beoordeeld op hun gevolgen voor bedrijven, met name kleine bedrijven. Ten slotte wordt momenteel een gemeenschappelijke strategie opgesteld om de administratieve kosten van nieuwe en bestaande wetgeving te beoordelen. Bij het ontwikkelen van nieuwe wetgeving en het herzien van bestaande wetgeving zou altijd eerst aan de speciale kenmerken van kleine en middelgrote bedrijven moeten worden gedacht (het Think Small First-principe).

4.3.5

Dergelijke verbeteringen zijn met name van belang voor het MKB, dat vaak maar weinig middelen tot zijn beschikking heeft om te voldoen aan alle regels van zowel de lidstaat in kwestie als de EU.

4.3.6

Er moet voor worden gezorgd dat alle lidstaten alle richtlijnen op tijd en goed omzetten, en nationale en regionale regeringen en wetgevers moeten ertoe aangezet worden om hun eigen regelgeving te vereenvoudigen indien zij in het verleden strengere eisen hebben opgelegd („goldplating”).

4.3.7

Nationale en Europese beleidsmakers weten vaak te weinig af van de werkelijke situatie en behoeften van kleine ondernemingen. Het MKB-beleid in Europa kan er alleen op vooruit gaan als representatieve MKB-organisaties (12) op alle niveaus meer bij de beleidsvorming worden betrokken. Het versterken van MKB-organisaties is ook een van de hoofdbestanddelen van het Europese Handvest voor kleine ondernemingen (2000). Representatieve MKB-organisaties vervullen een belangrijke rol en zouden daarom op alle niveaus bij de besluitvorming moeten worden ingeschakeld.

4.3.8

Dit handvest, dat van waarde is gebleken om de gemaakte vorderingen bij te houden, problemen van het MKB in kaart te brengen én om ervoor te zorgen dat de lidstaten in actie komen teneinde het ondernemingenbeleid in heel Europa beter te coördineren, kan op de volle steun van het EESC rekenen. Bij het verwerken van de rapporten over de uitvoering van het handvest in de jaarlijkse verslagen over de Lissabonagenda mag men niet verslappen. Het is zaak het handvest voortdurend te actualiseren en aan te vullen met het oog op de herziene Lissabonstrategie en de uitbreiding van de EU.

4.4.1

Ondernemerschap is een complex begrip. Goede ondernemers zijn initiatiefrijk, nemen risico's en innoveren. Kleine en nieuwe bedrijven leggen de basis voor innovaties, stappen in niches, creëren banen en vergroten de concurrentie, wat de economische efficiëntie ten goede komt.

4.4.2

In het algemeen is er in de EU maar weinig sprake van startende ondernemers. Blijkens het meest recente rapport van de Global Entrepreneurship Monitor staat geen van de EU-lidstaten in de top tien van landen die het op dit gebied het beste doen (14). Sterker nog: acht van de tien landen die in dit verband het slechtst presteren zijn EU-lidstaten (15).

4.4.3

Ondernemerschap is belangrijk voor de hele samenleving. Om de ondernemingszin te bevorderen en het belang van ondernemerschap voor de algemene ontwikkeling van een land te benadrukken zou het EESC 2009 graag uitgeroepen willen zien tot het Europese ondernemerschapsjaar. Het wijst er in dit verband op dat de tussentijdse herziening van diverse relevante EU-programma's in 2010 zal plaatsvinden. Bij het publiek moet een positieve houding tegenover het ondernemerschap worden aangekweekt. Een dergelijk themajaar zou ook een goede gelegenheid kunnen zijn om de uitwisseling van best practices te intensiveren.

4.4.4

In het hele onderwijs- en opleidingsstelsel in de EU, en dan met name in het hoger onderwijs, moet dringend meer aandacht worden besteed aan lessen in gevorderd ondernemerschap en aan de strategische waarde van informatiebeheer, ICT en netwerken. Om bij jongeren een ondernemersmentaliteit aan te kweken is voor scholen en universiteiten een cruciale rol weggelegd. Wat de houding tegenover faillissementen betreft, is een cultuuromslag noodzakelijk. Een actieve rol van vertegenwoordigers van bedrijven in bijvoorbeeld het onderwijs is aan te bevelen. Ook de inbreng van bedrijfsorganisaties is wat dit betreft van belang. Belangrijk zijn verder de media en het beeld van het bedrijfsleven dat deze overbrengen.

4.4.5

De ondersteuning van startende bedrijven moet worden uitgebreid: bedrijven moeten sneller en tegen lagere kosten de markt op kunnen gaan, de toegang tot risicokapitaal moet beter worden, er zijn meer cursussen ondernemerschap nodig en maatregelen om de toegang van deze bedrijven tot netwerken en diensten van algemeen belang te verbeteren, en het netwerk ter ondersteuning van het kleinbedrijf moet fijnmaziger worden. Bovendien zijn politieke besluiten nodig om veranderingen aan te brengen in belastingstelsels, regelgeving, markttoegang, reddings- en herstructureringsprocedures en het erfrecht. Wat de houding tegenover faillissementen betreft is een cultuuromslag noodzakelijk.

4.4.6

Het is van cruciaal belang dat startende bedrijven toegang hebben tot kapitaal. In België probeert de regering hun gebrek aan aandelenkapitaal te verhelpen met onder meer het ARKimedes-fonds, waarvoor de Vlaamse regering garant staat en dat 110 miljoen euro in de vorm van aandelen en obligaties bijeen heeft gebracht.

4.4.7

Even belangrijk is dat vooral jonge ondernemers de nodige informatie en ondersteuning krijgen. In Vlaanderen hebben mentorprogramma's hun waarde bewezen.

4.4.8

De angst voor een mislukking heeft een verlammend effect op veel potentiële startups. Er moet een goed sociaal kader komen voor zelfstandigen, die ook gemakkelijker een tweede kans moeten krijgen.

4.5.1

Het potentieel van de interne markt moet worden benut. De Europese Unie zou nu de vruchten moeten plukken van een markt die groter is dan die van de VS of China, ware het niet dat:

4.5.2

De aantrekkingskracht van de Europese Unie voor investeerders hangt onder meer af van de omvang en de toegankelijkheid van haar markten, haar regelgevingskader en de kwaliteit van haar infrastructuur. Meer investeringen zullen Europa productiever maken, omdat de arbeidsproductiviteit afhankelijk is van investeringen in fysiek en menselijk kapitaal, in kennis en in infrastructuur.

4.5.3

Het vermogen van de Europese producenten om te concurreren en te overleven in de interne markt is van cruciaal belang voor hun concurrentiekracht op de internationale markten. Terwijl de interne goederenmarkt relatief goed geïntegreerd is, blijft de interne dienstenmarkt wettelijk of de facto veeleer gefragmenteerd. Om groei en werkgelegenheid te stimuleren en het concurrentievermogen te versterken, moet de interne dienstenmarkt volledig operationeel zijn, mét behoud van het Europese sociale model. Het wegnemen van fiscale belemmeringen voor grensoverschrijdende activiteiten en van de laatste belemmeringen voor de mobiliteit van werknemers zou de efficiëntie in grote mate ten goede komen. Ten slotte zou de volledige integratie van de financiële markten de productie en de werkgelegenheid doen toenemen, omdat zij zou leiden tot een efficiëntere kapitaalallocatie en betere financieringsvoorwaarden voor ondernemingen.

4.5.4

Met name voor kleine en middelgrote bedrijven in de dienstensector is de interne markt nog steeds niet helemaal een feit. Als gevolg van zware administratieve lasten voor grensoverschrijdende operaties en niet aangepaste Europese normen kan het kleinbedrijf maar moeilijk profiteren van een grotere markt.

4.5.5

Normen zijn belangrijk voor de toegang tot markten. Momenteel wordt bij de uitwerking van normen nog te weinig rekening gehouden met het specifieke karakter van ambachtelijke bedrijven en het MKB. Kleine ondernemingen moeten hier meer bij betrokken worden. Ondanks omvangrijke steun van de Commissie voor bijvoorbeeld NORMAPME (17) zijn er met name voor kleine productieseries en maatwerkproductie nog meer maatregelen nodig om te komen tot lagere standaardiseringskosten, een beter uitgebalanceerde vertegenwoordiging in technische comités, en eenvoudiger certificatiesystemen.

4.5.6

Er is nog veel ruimte om de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten te verbeteren. Zo zouden meer van dergelijke procedures openbaar moeten worden gemaakt. De aandacht moet meer uitgaan naar de mogelijkheden van het midden- en kleinbedrijf om voor overheidsopdrachten in aanmerking te komen. De Commissie zou een compendium moeten samenstellen van best practices op dit gebied in de lidstaten van de EU, maar ook in de V.S. en in Japan, waardoor het MKB toegang gekregen heeft tot overheidsopdrachten.

4.5.7

Het MKB in Europa heeft te maken met 27 verschillende belastingstelsels, waardoor de kosten voor de uitvoering en naleving van wetgeving de pan uit rijzen en de weg naar de interne markt met obstakels bezaaid is. Deze kosten vallen voor kleine ondernemingen veel hoger uit dan voor grote bedrijven (18). Vereenvoudigingen ten gunste van het met name MKB worden verwacht.

4.6.1

In de geglobaliseerde kenniseconomie moeten bedrijven voortdurend inspelen op de nieuwste ontwikkelingen. Om de toegenomen concurrentie het hoofd te kunnen bieden en de innovatierace te kunnen winnen dienen ondernemers meer dan ooit te beschikken over een solide hoeveelheid kennis en kwaliteiten. Bovendien moeten ondernemers én werknemers voortdurend hun oude vaardigheden „verversen” en nieuwe vaardigheden aanleren — met name op ICT-gebied — om de technologische ontwikkelingen te kunnen bijbenen (19).

4.6.2

Dankzij de Lissabonstrategie wordt er sinds 2000 in Europa veel meer aandacht besteed aan opleidingen en levenslang leren, maar er zijn nog meer verbeteringen nodig. Daar wordt ook op gewezen in het evaluatierapport 2006 inzake het „kader van acties voor de onbeperkte ontwikkeling van vaardigheden en kwalificaties” zoals dat in 2002 door de sociale partners (EVV, Business Europe, CEEP, UEAPME) is goedgekeurd. De EU zou hier met haar nieuwe „integrale actieprogramma op het gebied van levenslang leren” volop aan mee moeten werken, aangezien de officiële doelstelling van een en ander is om de Lissabonstrategie te helpen verwezenlijken, ofwel een bijdrage te leveren „aan de opbouw van een moderne kenniseconomie met duurzame economische groei, meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang in de Europese Unie”.

4.6.3

Het EESC heeft terecht gewezen op het volgende: „De Europese onderwijsprogramma's hoorden tot dusver tot de zeldzame activiteiten van de Unie die rechtstreeks op de Europese burgers zijn gericht. Het nieuwe programma moet enerzijds bijdragen tot versterking van het democratische proces, gegrondvest op de idealen van participatiedemocratie en een actief burgerschap, en anderzijds bijdragen tot de werkgelegenheid en een veelzijdige arbeidsmarkt (20)”. Aangezien het programma ook de belangrijkste Europese mobiliteitsprogramma's omvat, namelijk Leonardo da Vinci voor stagiairs en jongeren in het beroepsonderwijs en voor werkende jongeren, en Erasmus voor studenten, zou er eveneens meer ruimte moeten zijn voor individuele mobiliteit. In het buitenland studeren en werken is niet alleen goed voor iemands vaardigheden en kennis, maar komt ook het begrip van Europa en het Europese burgerschap ten goede. Bovendien worden jongeren er initiatiefrijk van en meer genegen om zelf te werken aan hun inzetbaarheid als toekomstige werknemers.

4.6.4

Verder hechtte het EESC „veel belang aan de toegankelijkheid van het programma voor het MKB” en stelde het dan ook een „specifieke aanpak van het probleem van het MKB voor, waarbij de betreffende procedures worden vereenvoudigd, zodat kleine en middelgrote ondernemingen gemakkelijk en met succes aan het programma kunnen deelnemen”. In een diensteneconomie is het menselijk kapitaal het belangrijkste bezit van een bedrijf. Om ervoor te zorgen dat — met name kleine en middelgrote — bedrijven de kennis en vaardigheden van hun personeel verder kunnen ontwikkelen moeten er op hun behoeften afgestemde initiatieven, zoals financiële steun of belastingprikkels, komen om hen te helpen investeren in (op maat gesneden) opleidingen.

4.6.5

De sociale dialoog is een belangrijk middel om economische en sociale problemen op te lossen en heeft onder meer bijgedragen tot een beter werkende interne markt die ook beter kan inspelen op veranderingen. Bovendien draagt de sociale dialoog bij aan een klimaat van vertrouwen binnen bedrijven. Verder zorgt de dialoog voor op kleine bedrijven toegesneden oplossingen, omdat rekening wordt gehouden met de speciale kenmerken, de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden en de arbeidsverhoudingen én met de specifieke manier waarop kleine (ambachtelijke) bedrijven functioneren.

4.7.1

Met de Lissabonagenda werd gestreefd naar O&O-uitgaven die 3 % van het BBP bedragen; tweederde hiervan moet worden geleverd door het bedrijfsleven, dat momenteel nog maar 56 % van het geheel bijdraagt. Het is helaas zo dat Europa een veel geringer gedeelte van zijn BBP aan O&O besteedt dan de VS en Japan (respectievelijk 2,59 % en 3,15 %, tegen 1,93 % in de EU). Bovendien is China hard op weg om in 2010 evenveel in onderzoek te investeren als de EU. In 2002 gaf het bedrijfsleven in de VS 100 miljard euro meer uit aan onderzoek en ontwikkeling dan in Europa het geval was.

4.7.2

Het toekomstige Europese Technologie-Instituut, dat moet zorgen voor een zo groot mogelijke integratie van uitmuntend onderwijs en onderzoek en hoogwaardige innovatie, dient het grote MKB-potentieel te benutten. Er dient meer samenwerking te komen tussen onderzoekscentra en het bedrijfsleven, met name het kleinbedrijf. Onderzoekers moeten ertoe worden aangezet om contacten met bedrijven te leggen, en er moet absoluut worden gezorgd voor de overdracht van technologie via technologiecentra en starterscentra. De nieuwe kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie zou ook maatregelen moeten bevatten om centra die ondersteunende diensten voor innovatie leveren, clusters en netwerken te helpen. Europese onderzoekers zouden in alle 27 lidstaten meer kansen moeten krijgen. Aan onderzoeksresultaten moet meer ruchtbaarheid worden gegeven en deze dienen ook beter verspreid te worden, zodat het bedrijfsleven er beter toegang tot krijgt en ze een grotere economische impact krijgen.

4.7.3

Europa zou in de hele EU moeten zorgen voor een geharmoniseerde regelgeving die innovatie ten goede komt. Er zijn nieuwe initiatieven voor een EU-patent nodig om innovaties te beschermen en te voldoen aan de behoeften van het Europese bedrijfsleven. Voor kleine en middelgrote bedrijven zouden lagere tarieven moeten gaan gelden en er zou een goede verzekering voor geschillen over patenten moeten komen.

4.7.4

In de meest recente mededelingen van de Commissie klinkt het besef door dat de definitie van het begrip „innovatie” moet worden uitgebreid, zodat het MKB meer aandacht krijgt en rekening wordt gehouden met niet-technische innovaties in alle economische sectoren. Deze nieuwe aanpak moet op alle beleidsterreinen zijn beslag krijgen, aangezien dat kleine ondernemingen ten goede zal komen.

4.7.5

Van essentieel belang is ook dat kleine en middelgrote ondernemingen de kwaliteit van hun menselijk kapitaal verbeteren en academici in dienst nemen om hun productie- en innovatieprocessen op een hoger niveau te tillen. In het zevende kaderprogramma moeten specifieke steunmaatregelen worden opgenomen om kleine en middelgrote ondernemingen te helpen geavanceerde technologische onderzoeks- en productietechnieken en andere voor hen belangrijke vormen van innovatie in te voeren.

4.7.6

De noodzakelijke middelen op EU-niveau moeten komen uit het CIP-programma, het kaderprogramma voor onderzoek, de structuurfondsen en de onderwijsprogramma's, om maar de belangrijkste te noemen. Coördineren van de beleidsonderdelen, inclusief de middelen, wordt een lastige en delicate opdracht. De beschikbare Europese financiële middelen zijn namelijk nogal beperkt in verhouding tot de behoefte en de vraag. Programma's voor innovatieve kleine en middelgrote bedrijven, startende bedrijven en de overdracht van ondernemingen moeten mede uit de structuurfondsen worden gefinancierd (d.w.z. via het Europese Investeringsfonds — JEREMIE), waarbij scherp moet worden gelet op effectiviteit en toegankelijkheid. Hiervoor dienen door de lidstaten speciale maatregelen te worden goedgekeurd.

4.7.7

Voor de invoering van geavanceerde nieuwe productiemethoden en machines, zeker in kleine en middelgrote ondernemingen, zijn kredieten tegen gunstige voorwaarden nodig. De EIB en het EIF moeten nauw worden betrokken bij het werk van de bedrijfstakspecifieke en de bedrijfstakoverschrijdende planningsgroepen.

4.7.8

Kleine en middelgrote bedrijven moeten meer in de richting van ICT-toepassingen worden gestuurd, omdat deze hun kosten omlaag kunnen brengen en hun concurrentievermogen kunnen verbeteren.

4.8.1

Uit onderzoek blijkt dat een op de drie Europese ondernemers, voor het merendeel eigenaars van familiebedrijven, in de komende tien jaar met pensioen zal gaan. Het gaat hierbij om zo'n 690 000 bedrijven die goed zijn voor 2,8 miljoen banen. Als een goed alternatief voor het opstarten van een bedrijf zou de overdracht van een bedrijf meer gestimuleerd moeten worden.

4.8.2

Het komt steeds vaker voor dat bedrijven niet aan familieleden, maar aan derden worden overgedragen. Meer en meer mensen kiezen er bovendien voor om een bestaand bedrijf over te nemen in plaats van zelf een bedrijf vanuit het niets op te bouwen. 96 % van de overgenomen bedrijven blijkt na vijf jaar nog te bestaan, tegen 75 % van de startups.

4.8.3

Allereerst dient er dus een platform te komen waarop potentiële kopers gemakkelijker contact kunnen leggen met verkopers van bedrijven. Op zo'n platform moet het er transparant aan toe gaan — dat maakt het gemakkelijker om contacten te leggen en het vergroot de kans dat levensvatbare bedrijven blijven bestaan. Een hoogwaardige dienstverlening — onder meer het koppelen van kopers aan verkopers, adequate adviezen en vertrouwelijkheid — is hierbij van essentieel belang. In de meeste Europese landen bestiert of ondersteunt de overheid zelf zo'n platform (22). Deze platformen moeten in alle lidstaten worden ontwikkeld.

4.9.1

Om hun hele potentieel te kunnen benutten en zo voor economische groei en meer banen te kunnen zorgen, moeten kleine en middelgrote bedrijven — met name startende, overgenomen en innovatieve ondernemingen — beter aan kapitaal kunnen komen. Risicodelingsregelingen (onderlinge-waarborg- en overheidsgarantieregelingen) hebben zich bewezen als een uitstekend instrument en moeten daarom op EU- en nationaal niveau ruim baan krijgen.

4.9.2

Willen startende bedrijven, het MKB en snel groeiende bedrijven tegen redelijke kosten aan kapitaal kunnen komen, dan moeten rentevoeten en risicopremies op een aanvaardbaar peil blijven en dienen subsidieregelingen efficiënter te worden opgezet.

4.9.3

Bedrijfsadvies aan kleine en middelgrote bedrijven door MKB-organisaties moet uitgebreid en ondersteund worden. Ook moeten er financiële instrumenten komen die zijn afgestemd op de behoeften en middelen van kleine bedrijven. De Commissie en de EIB/EIF zouden met risicokapitaal en garantiestelsels moeten investeren in innoverende activiteiten van kleine bedrijven.

4.9.4

Verstrekkers van durfkapitaal en business angels zijn belangrijke financieringsbronnen voor het MKB. Om het gebrek aan aandelenkapitaal van deze bedrijven te verhelpen moeten verstrekkers van durfkapitaal en business angels enerzijds en startende bedrijven anderzijds worden aangemoedigd om meer met elkaar te netwerken.

4.9.5

Borgstellingsregelingen blijken kleine bedrijven op een zeer efficiënte en rendabele manier te ondersteunen. De Caisse Mutuelle de Garantie de la Mécanique heeft hiermee in Frankrijk al ruim 45 jaar ervaring opgedaan. Zij stelt zich bij banken garant voor bijna alle kredieten (investeringskredieten, bedrijfsoverdrachten, bankgaranties, cash credits) die deze aan bedrijven verschaffen. Bedrijven kunnen inschrijven op haar kapitaal- en garantiefonds. Dankzij dit systeem hoeven ondernemers zelf voor minder hoge bedragen borg te staan, komen grotere leningen beschikbaar en beschikken ondernemers in hun relatie met de bank over een veiligheidsnet. De lidstaten zouden moeten worden aangespoord om goede praktijken met betrekking tot de toegang tot financiering en de voor het MKB bestemde garantiefondsen uit te wisselen.

4.10.1

De EU moet de kansen grijpen die de steeds beter toegankelijk wordende en snel groeiende Aziatische markten van bijvoorbeeld China en India bieden. Tegelijkertijd moet de EU een antwoord zien te vinden op de nieuwe internationale arbeidsverdeling die daar het gevolg van is, met name nu China zich begint te specialiseren in producten met een hoge toegevoegde waarde en India zich ontwikkelt tot een wereldwijd centrum voor outsourcing. Een gemeenschappelijke aanpak ten aanzien van derde landen is van essentieel belang om de markttoegang voor ondernemingen van de EU te verbeteren.

4.10.2

Hoewel de interne markt alweer 14 jaar bestaat, zijn veel bedrijven nog altijd alleen in hun eigen land actief. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn taalbarrières, nog steeds bestaande verschillen tussen wetgevingen en tekortschietende kennis van andere markten. Ter ondersteuning van bedrijven zouden er meer programma's als het Britse Passport to export-programma moeten komen (23).

4.10.3

Grensoverschrijdende activiteiten binnen de EU en op andere markten moeten door middel van adequate regelingen ondersteund worden.

4.10.4

In haar publicaties over het handelsbeleid (markttoegangsstrategie, marktbeschermingsinstrumenten, Europa als wereldspeler) zou de Commissie extra aandacht moeten besteden aan het MKB.

PB C 24, 31.1.2006 — Beter wetgeven, verkennend advies opgesteld op verzoek van het Britse voorzitterschap; rapporteur: de heer Retureau;

PB C 24, 31.1.2006 — Verbetering van de tenuitvoerlegging en handhaving van de Europese wetgeving (initiatiefadvies); rapporteur: de heer Van Iersel;

PB C 112, 30.4.2004, Modernisering en vereenvoudiging van het acquis communautaire (COM(2003) 71 final); rapporteur: de heer Retureau.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/17

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1.1

Onder het motto „De nieuwe Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid” begroette de Europese Raad in de conclusies van het voorzitterschap van 23 en 24 maart 2006 (punt 12) het initiatief van het EESC dat tot doel heeft om op communautair niveau het gevoel van verantwoordelijkheid voor de Lissabonstrategie te versterken. De Europese Raad moedigde het EESC aan om zijn werkzaamheden voort te zetten, en verzocht hem om begin 2008 ter ondersteuning van het partnerschap voor groei en werkgelegenheid een syntheseverslag voor te leggen.

1.2

Hiertoe heeft het EESC al op 15 februari 2007 een aan de Europese Voorjaarstop 2007 gerichte resolutie over de tenuitvoerlegging van de herziene Lissabonstrategie goedgekeurd.

1.3

De vier over de hieronder genoemde onderwerpen opgestelde informatieve rapporten dienen ter voorbereiding van het door de Raad aangevraagde syntheseverslag:

Deze informatieve rapporten zullen de wezenlijke onderdelen van dat syntheseverslag uitmaken.

1.4

In de hierna volgende tekst, die ook in samenwerking met vertegenwoordigers van de nationale SER's van enkele lidstaten is opgesteld, wordt uitsluitend ingegaan op het aspect „Investeren in kennis en innovatie”.

2.1

De kracht van Europa ligt in het prestatievermogen van zijn burgers.

2.2

De wisselwerking tussen ambachtelijke vindingrijkheid en ondernemersinitiatief enerzijds, en wetenschappelijke methoden en systemen, en de hieruit voortgevloeide technologie en industriële processen anderzijds, lag aan de basis van de succesvolle vooruitgang in Europa die tot onze huidige levensstandaard heeft geleid. Die vooruitgang hield gelijke tred met de historische maatschappelijke ontwikkelingen die een moderne staat hebben opgeleverd met vrije burgers en trias politica, democratie en grondrechten.

2.3

Doorslaggevend in dit verband was de ontwikkeling en het intensieve gebruik van energie verbruikende industriële procedures, machines en transportmiddelen: energie heeft de mens bevrijd van zware lichamelijke arbeid, zijn productiviteit verveelvoudigd, hem warmte en licht gebracht en een ongekende mobiliteit en communicatie mogelijk gemaakt. Energie werd het voedingsmiddel en de katalysator van de moderne economie.

2.3.1

Gezien de eindige voorraden fossiele energiebronnen, de wereldwijd sterk stijgende energiebehoefte en de verwachte gevolgen van het energieverbruik voor de toekomstige ontwikkeling van het klimaat staat de veiligstelling van een duurzame en klimaatvriendelijke energievoorziening in het middelpunt van de politieke discussie. Belangrijke voorwaarde voor de vervulling van deze ingewikkelde taak is een solide, breed geschakeerd en effectief onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma „Energie”.

2.4

Bovendien zijn er nog veel meer problemen en opgaven die slechts met onderzoek, ontwikkeling en innovatie tot een goed einde kunnen worden gebracht. Het gaat bijvoorbeeld om de bestrijding van lichamelijke en psychische ziekten, voorzieningen voor en maatschappelijk deelname van gehandicapten, de effecten van de demografische verandering inclusief ouderenonderzoek, milieubescherming, en, in het algemeen, de veiligstelling en verdere ontwikkeling van onze bestaansvoorwaarden, de Europese waarden en het Europese sociaal model. Tot slot staan onderzoek en ontwikkeling echter ook in dienst van het fundamentele doel om meer en nieuwe kennis te scheppen. Meer kennis levert niet alleen oplossingen op, maar verbreedt ook ons wereldbeeld, maakt conflictsituaties inzichtelijk en verrijkt onze cultuur.

2.5

De Europese Gemeenschap staat ook nog voor een andere uitdaging: de fellere mondiale concurrentie, waarbij het er vooral op aankomt om de Europese arbeidsplaatsen, het inkomensniveau, de sociale voorzieningen en milieunormen te handhaven. Dit niet alleen met het oog op de economische kracht van de VS en Japan, maar vooral ook ten aanzien van de gestaag indrukwekkender wordende industriële en onderzoeksprestaties van landen als China, India en Brazilië, en de daar aanzienlijk lagere lonen, sociale voorzieningen en milieunormen.

2.6

Soelaas biedt alleen een ook voor de toekomst gegarandeerde voorsprong in onderzoek, technologische ontwikkeling en permanente innovatie, ingebed in een maatschappelijk-cultureel klimaat van democratie, rechtsstaat, politieke stabiliteit, vrijheid van ondernemerschap, planningszekerheid, de wil om te presteren, erkenning voor prestaties en sociale zekerheid.

2.7

Wetenschappelijke en technische topprestaties en de omzetting daarvan in concurrerend vermogen zijn derhalve de conditio sine qua non om onze toekomst — met name ook ten aanzien van energie- en klimaatproblemen — veilig te stellen, onze huidige positie op het wereldtoneel te behouden en te verbeteren, en het Europese sociaal model niet in gevaar te brengen maar zelfs verder uit te bouwen.

2.8

Belangrijkste voorwaarde daarvoor is een maatschappelijk klimaat dat openstaat voor vooruitgang en innovatie, waarin dit inzicht zich ten volle kan ontplooien. Op die manier worden op alle beleidsniveaus de vereiste randvoorwaarden geschapen en koersbepalende besluiten genomen waardoor het bedrijfsleven genoeg vertrouwen en optimisme opbouwt voor de in Europa vereiste investeringen en er nieuwe werkgelegenheid wordt geschapen. Hier hoort evenwel ook bij dat men nog meer doordrongen raakt van de cruciale betekenis van fundamenteel onderzoek als noodzakelijke voedingsbodem voor de kennis en innovatie van de toekomst. Vereist zijn vooral innovatief ondernemerschap dat risico's durft te nemen, alsook politieke daadkracht, betrouwbaarheid en realiteitszin.

2.9

Vooral dient de in het kader van de Lissabonstrategie geformuleerde streefwaarde van Barcelona door alle betrokken actoren uiterst serieus te worden genomen om Europa in de wereldwijde wedloop van O&O-investeringen in de race te houden. Die streefwaarde houdt in dat de totale uitgaven voor O&O in de Unie moeten stijgen, totdat ze in 2010 bijna 3 % van het BBP uitmaken. Het bedrijfsleven dient twee derden van de hiertoe vereiste investeringen op te brengen.

2.10

In december 2006 heeft de Raad het Zevende O&O-kaderprogramma (KP7) 2007-2013 goedgekeurd, met een in vergelijking met het vorige programma aanmerkelijk hoger budget, te weten circa 50 miljard euro. Dit is opnieuw een duidelijk succes voor het Europese beleid, waaraan het Comité zijn doorslaggevende steun heeft verleend. Weliswaar zal de Gemeenschap op die manier slechts circa 2 % (dus éénvijftigste!) voor haar rekening nemen van het in Barcelona overeengekomen streefcijfer voor de investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Het EESC heeft dit herhaaldelijk als onvoldoende bestempeld om de nagestreefde hefboom- en integrerende werking van de communautaire steun op het steunbeleid van de lidstaten en op de bereidheid tot investeren van het bedrijfsleven volledig tot haar recht te laten komen.

2.11

Daarom herhaalt het EESC zijn aanbeveling om het percentage van de communautaire steun bij de voor 2008 op stapel staande herziening van de EU-begroting in eerste instantie met de helft, dus tot circa 3 % op te trekken van de in Barcelona overeengekomen streefwaarde voor investeringen. Dit geldt met name ook voor het op te richten Europees Technologie-Instituut en de urgentie van O&O-werkzaamheden voor een klimaatvriendelijke duurzame energievoorziening.

2.12

Tegelijkertijd moet echter de bereidheid tot investeren in onderzoek en ontwikkeling, ook door het MKB, gestimuleerd en (financieel) aantrekkelijker gemaakt worden aan de hand van de juiste juridische (ook aansprakelijkheidsrechtelijke), bestuurlijke, fiscale en financiële randvoorwaarden. Een belangrijke rol in dit verband speelt de steun van de Gemeenschap: zij moet de lidstaten de nodige speelruimte bieden om onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten van universiteiten, onderzoeksorganisaties en bedrijfsleven, alsook de onderlinge netwerking, effectiever en op een minder bureaucratische wijze dan tot nu toe te bevorderen. Daarom moet zorgvuldig bekeken worden of de „communautaire kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie” deze doeleinden daadwerkelijk ondersteunt.

2.13

Kennis is gebaseerd op twee gelijkwaardige, van elkaar afhankelijke pijlers: opleiding en onderzoek. Nieuwe kennis moet door onderzoek en ontwikkeling verworven worden. Basis is de aanwezige kennis. Deze moet door onderwijs, opleiding, training, om- en bijscholing verankerd en doorgegeven worden. Daarom moet bekeken worden of methoden en inhoud op de genoemde doelstellingen aansluiten. Beide pijlers hebben voorts aanzienlijk meer financiële investeringen en adequate randvoorwaarden nodig.

2.14

De kracht van Europa ligt in het prestatievermogen van zijn burgers. Daarom is het zo belangrijk juist dit vermogen nog meer te benutten en te ontplooien. Het EESC doet dan ook een beroep op de lidstaten om hun onderwijsinstellingen te consolideren en te verbeteren, en om de hiervoor benodigde aanzienlijke middelen op te brengen. Een degelijke opleiding van brede lagen van de bevolking is even belangrijk als de opleiding van wetenschappelijke elites. In die zin zal een breed, toereikend aanbod van betrouwbare en gekwalificeerde onderwijsinrichtingen nodig zijn, van lagere scholen tot universiteiten. Alleen op die manier kan een Europese maatschappij ontstaan met goede opleidingsmogelijkheden en een bloeiende wetenschap.

2.15

Verder herhaalt het EESC zijn aanbeveling om door intensievere internationale samenwerking op het gebied van leren, innovatie en onderzoek een gemeenschappelijke Europese kennisruimte te ontwikkelen, in aanvulling op en ter vervollediging van de Europese onderzoeksruimte. Belangrijk in dit verband zijn de prikkels en maatregelen voor levenslang leren: dit is de sleutel tot de kennismaatschappij. Belemmeringen voor de interne markt, die de overgang naar een Europese kennismaatschappij in de weg staan, dienen zo snel mogelijk te worden opgeheven.

2.16

Hiertoe is ook noodzakelijk dat de lidstaten persoonlijke mobiliteit nog intensiever stimuleren en dat de desbetreffende doeltreffende communautaire programma's (Erasmus, Marie Curie) nog meer steun krijgen. Mobiliteit moedigt het verwerven en overdragen van vaardigheden aan. Het vrije verkeer van werknemers, onderzoekers en studenten in geheel Europa moet gehandhaafd en met prikkels beloond worden; dit moet gepaard gaan met een aanvaardbaar inkomen, aanvaardbare arbeidsomstandigheden en steun voor gezinnen. Hiertoe moet ook de toegang in heel Europa tot informatie over vacatures in alle lidstaten worden verbeterd.

2.17

Wat betreft de betekenis en bevordering van innovatie verwijst het EESC niet alleen naar zijn verderop in dit advies uiteengezette uitvoerige aanbevelingen, maar vooral ook naar het uitstekende Aho-rapport, waarmee het instemt. Dat rapport gaat vooral in op de juridische en maatschappelijke randvoorwaarden voor innovatiegericht ondernemerschap en een innovatievriendelijke markt. Het EESC wijst verder op zijn uitvoerig advies „Europa's onderzoeks-, ontwikkelings- en innovatiepotentieel benutten en versterken”.

2.18

Vooruitgang en innovatie berusten op de omzetting van nieuwe inzichten in nieuwe, betere procédés en producten (en op de voortdurende innovatie van al bestaande procédés en producten), op nieuwe maatschappijmodellen en op de juiste managementmethoden; het komt dus aan op innovatief ondernemerschap en ondernemersinitiatieven. Vooruitgang en innovatie berusten evenwel ook op nieuwe soorten diensten, verdere ontwikkeling van de gezondheidszorg, en in het algemeen op betere oplossingen van sociale vraagstukken in het spanningsveld met economische vereisten.

2.19

Innovatie betekent dus: nieuwe technieken, procedures, organisatievormen, maatschappelijke en opleidingsmodellen e.d. uitdenken en gestalte geven, die eerder niet in aanmerking kwamen of konden komen. Daarom is het van belang dat de desbetreffende wettelijke regelingen genoeg speelruimte bieden om ook nieuwe, niet eerder naar voren gebrachte ideeën een kans op uitvoering te geven en te voorkomen dat daar niets van terecht komt omdat ze niet in het strakke keurslijf van een veel te gedetailleerde regelgeving moeten passen. Te veel beperkende voorschriften zijn een rem op innovatie. Daarom onderschrijft het EESC alle inspanningen om regels te vereenvoudigen en op overbodige, al te gedetailleerde en/of onnodig beperkende voorschriften te toetsen.

2.20

Innovatie betekent ook een bepaald risico aanvaarden (het kan goed gaan, maar er kan ook schade worden opgelopen); doorgaans wordt immers pas duidelijk of een idee deugdelijk is, maar ook welke nadelen of bijwerkingen aan een nieuwe aanpak of een nieuw concept verbonden zijn, als daarmee in de praktijk ervaring is opgedaan en als de concurrentie met andere methoden is aangegaan. Ook mislukkingen zijn verworven inzicht. Kansen en risico's zijn twee zijden van dezelfde medaille. In principe moet het verwachte nut van een innovatie de hiermee verbonden eventuele risico's overtreffen. Eventuele risico's voor de samenleving vergen een speciale evaluatie. Voorts rijst de vraag of het al dan niet nodig is dat bijvoorbeeld de EIB, tenminste voor het MKB, een risicofonds opricht waarmee eventuele schade of verlies tot op zekere hoogte wordt gecompenseerd.

2.21

Het EESC heeft meer dan eens opgemerkt dat menselijke vaardigheden en prestatievermogen de meest gevoelige en waardevolle bron van kennis en innovatie zijn. Daarom zijn een toereikend aantal van de hiertoe vereiste opleidingsinstituten, die bovendien naar behoren moeten zijn toegerust en voldoende kwaliteit moeten bieden, volstrekt noodzakelijk om in de behoefte aan goede wetenschappers, ingenieurs en docenten te kunnen voorzien.

2.22

Met de door de samenleving en tegelijk door elke individuele wetenschapper en ingenieur gedane investeringen voor de verwerving van brede en ingewikkelde basis- en hoogwaardige speciale kennis neemt de samenleving, vertegenwoordigd door de politiek, de verantwoordelijkheid op zich om deze investeringen optimaal te benutten. Deze verantwoordelijkheid moet tot uiting komen in aandacht voor passende beroepskansen en ontplooiingsmogelijkheden voor gekwalificeerde onderzoekers en ingenieurs, in mogelijkheden om een gezin te stichten, alsook in adequate loopbanen, met aantrekkelijke opties om nieuwe wegen in te slaan, en wel zonder professioneel buitenspel te komen staan of op een doodlopend spoor terecht te komen! Gekwalificeerde wetenschappers en ingenieurs zonder werk, met een te laag inkomen of van wie de competenties niet worden gebruikt (ook ten gevolge van te veel bureaucratie of te veel vergaderingen) zijn een verspilling van investeringen en schrikken de aankomende intellectuele elite af, die daardoor voor beroepen gaat kiezen die niets met wetenschap of techniek te maken hebben of besluiten om Europa de rug toe te keren!

2.23

Hiermee niet in tegenspraak is de eis om ervaren specialisten en prominente wetenschappelijk-technische onderzoekers meer dan nu het geval is te betrekken bij besluitvorming op het gebied van onderzoeks- en innovatiebeleid, het bedrijfsleven en bestuurlijke beslissingen. De oprichting van de Europese onderzoeksraad (ERC) is een eerste, zeer bemoedigende stap in de goede richting. Maar ook voor de bevordering van onderzoek en innovatie door de Gemeenschap (met inbegrip van de Commissie!) en de lidstaten is de inbreng en het behoud vereist van voldoende specialistische kennis. Administratie alleen is niet genoeg.

2.24

Een apart probleem vormt de omzetting van onderzoek en innovatie in industriële producten en processen. Niet voor niets is in de Lissabonstrategie vastgelegd dat 2/3 van de investeringen in O&O afkomstig moet zijn van het bedrijfsleven. Daarom is het vooral ook zaak om het imago van ondernemers te verbeteren en de samenleving beter te doordringen van hun doorslaggevende betekenis voor innovatie, economische vooruitgang en algemene welvaart. In zijn hoedanigheid van brug naar het maatschappelijk middenveld heeft het EESC daarom „ondernemerschap met een menselijk gezicht” bovenaan het komende werkprogramma geplaatst. Slechts een verantwoordelijk, daadkrachtig en ideeënrijk ondernemerschap dat zich optimaal kan ontplooien, zal er uiteindelijk in slagen om de doelstellingen van Lissabon te verwezenlijken.

2.25

Voor tal van andere invalshoeken en details wordt verwezen naar de hierna volgende uitvoerigere uiteenzettingen, en met name ook naar de EESC-adviezen „Op weg naar de Europese kennismaatschappij — De bijdrage van het maatschappelijk middenveld aan de Lissabonstrategie” (1), en „Europa's onderzoeks-, ontwikkelings- en innovatiepotentieel benutten en versterken” (2).

3.1

Ontwikkeling van wetenschap en techniek. Europa is de bakermat van een zich ononderbroken ontwikkelende wetenschap en van het onderzoek van deze tijd. Als het Grieks-Egyptische cultuurgebied hierbij wordt betrokken, alsook de van tijd tot tijd plaatsvindende kruisbestuiving met het Indisch-Arabische cultuurgebied (3), geldt dit ook voor wetenschap in het algemeen. Wetenschap en onderzoek waren ondanks tijdelijke en door oorlogen veroorzaakte inzinkingen en breuken over de landsgrenzen heen, dus overal in Europa, met elkaar verbonden. De daaruit voortvloeiende methodologie en denkwijze waren baanbrekend voor de huidige Europese samenleving en haar waarden, levenswijze en levensstandaard; zij waren kenmerkend voor het Europese cultuurgebied (4). Ten grondslag aan de hieruit resulterende verworvenheden lag het vrije spel van ambachtelijke uitvindersgeest en ondernemersinitiatief, een wetenschappelijke en systematische werkwijze, en de wisselwerking met de hieruit ontwikkelde technologie en industriële processen.

3.2

Ontwikkeling van de samenleving. Vrijwel hand in hand met de wetenschappelijk-technische vooruitgang verliepen de doorslaggevende maatschappelijk-politieke ontwikkelingen, uitmondend in de moderne staat met vrije burgers en trias politica, democratie, grondrechten en sociale wetgeving.

3.3

Ontwikkeling van de levensomstandigheden. Ten gevolge van al die gelijk opgaande ontwikkelingen zijn de levensomstandigheden in de betrokken landen en regio's op een in de geschiedenis van de mensheid nooit eerder vertoonde wijze veranderd en verbeterd. De afgelopen 135 jaar is de gemiddelde levensverwachting (5) meer dan verdubbeld (6). De laatste 50 jaar is de oppervlakte-opbrengst in de landbouw bijna verdrievoudigd. In de succesvolle industrielanden is sprake van overgewicht in plaats van ondervoeding, informatie-overvloed in plaats van informatiegebrek, vergrijzing in plaats van kindersterfte. De aan onderzoek, ontwikkeling en innovatie te danken mogelijkheden en prestaties van de moderne mobiele industriële samenleving dringen door in alle sectoren van de menselijke activiteit en levenskwaliteit.

3.4

Energieverbruik. Een voor de geboekte vooruitgang bepalende factor was de ontwikkeling en het intensieve gebruik van industriële processen, machines en transportmiddelen waarvoor energie nodig is: energie heeft de mens bevrijd van zware lichamelijke arbeid, heeft zijn productiviteit verveelvoudigd, hem warmte en licht gebracht en een ongekende mobiliteit verzekerd, en communicatie en culturele ontplooiing mogelijk gemaakt. Energie is het „voedingsmiddel” en de katalysator van de moderne economie.

3.5

Klimaatverandering en energievoorziening. Deze ingrijpende ontwikkeling leidt echter ook tot nieuwe problemen en uitdagingen. Over de opwarming van de aarde, de eventuele gevolgen ervan en de strategie om die gevolgen te beperken, moeten verreikende politieke besluiten (7) worden genomen en zijn tal van — voor een deel controversiële — onderzoeken (8) opgestart. In het eind oktober 2006 gepubliceerde STERN-rapport (9): The Economics of Climate Change, wordt vastgesteld dat alleen al voor het indammen van de door broeikasgassen beïnvloede opwarming van de aarde circa 1 % van het BBP nodig is, waarmee met name nog meer O&O-activiteiten moeten worden gefinancierd. Maar zelfs zonder het klimaatvraagstuk is de kwestie van een veilige, duurzame energievoorziening voor Europa (en voor de wereld!) een van de centrale politieke uitdagingen. Intensiever O&O is van doorslaggevend belang voor de oplossing van deze problemen (10).

3.6

Nog meer problemen en uitdagingen  (11). Klimaatverandering en energievoorziening zijn echter niet de enige problemen. Ook de bestrijding van lichamelijke en psychische ziekten, de noodzaak van meer voorzieningen voor gehandicapten en voor anderszins benadeelden die willen deelnemen aan het arbeidsproces en de kennismaatschappij, de gevolgen van de demografische veranderingen en gerontologie, de noodzaak van een beter begrip van complexe economische, sociale en culturele verbanden en mechanismen, milieubescherming en in het algemeen het veiligstellen en verder uitbouwen van onze bestaansvoorwaarden, het Europese waardenstelsel en het Europees sociaal model zijn voorbeelden van belangrijke onderzoeksthema's waarover het EESC in eerdere adviezen uitvoerige aanbevelingen heeft geformuleerd, zoals in de adviezen over respectievelijk het Zevende Kaderprogramma voor O&O (12) en de daaraan verbonden „specifieke programma's” (13).

3.7

Wereldwijde concurrentie. De Europese Gemeenschap staat bovendien voor nog een andere zeer grote uitdaging: de steeds feller wordende mondiale concurrentie, waarbij het er vooral op aankomt de Europese arbeidsplaatsen, het inkomensniveau en de sociale en milieunormen te handhaven. Dit niet alleen met het oog op de economische macht van de VS en Japan, maar met name ook ten aanzien van de gestaag indrukwekkender wordende industriële en onderzoeksprestaties van landen als China (China zal de VS in 2050 als wereldwijd leidende technologienatie hebben overvleugeld! (14)), India en Brazilië, en de daar aanzienlijk lagere lonen, sociale en milieunormen. Juist tegen deze achtergrond van wereldwijde concurrentie en de daarmee verbonden mondiale wedloop van stijgende investeringen in O&O, inclusief het wereldwijde getouwtrek om de beste wetenschappers en ingenieurs, moet de Europese Gemeenschap een optimaal beleid voeren. In de eerste plaats gaat het dus om de concurrentie wereldwijd, niet om de concurrentie binnen Europa!

3.8

Voorsprong in onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Europa handhaaft dus alleen zijn concurrentiepositie als het zijn voorsprong in onderzoek, technologische ontwikkeling en permanente innovatie behoudt, ingebed in een maatschappelijk-cultureel klimaat van democratie, rechtsstaat, politieke stabiliteit en betrouwbaarheid, vrijheid van ondernemerschap, planningszekerheid, de wil tot presteren en erkenning voor prestaties. De Europese onderzoeksruimte moet worden versterkt en uitgebreid. Ondertussen is dit streven wijd en zijd doorgedrongen in de intentieverklaringen van politici, maar in concreto en als het gaat om de omzetting in daadwerkelijke prioriteiten (bv. onderzoeksbudgetten), alsook in de desbetreffende voorschriften (bv. CAO-structuur (15), belastingrecht (16)) zijn er helaas nog duidelijke tekortkomingen vast te stellen, zowel in de EU als in de meeste lidstaten. De ernst daarvan mag niet worden onderschat, ook al valt er in sommige lidstaten gelukkig een zekere inhaalslag te bespeuren (17).

3.9

Wetenschappelijke en technische topprestaties. Wetenschappelijke en technische topprestaties en de commerciële omzetting daarvan in innovatie en concurrentievermogen zijn daarom de conditio sine qua non om onze toekomst — bv. ten aanzien van energie- en klimaatproblemen — veilig te stellen, onze huidige positie op het wereldtoneel te behouden en te verbeteren, en het Europese sociaal model niet in gevaar te laten brengen maar verder uit te bouwen. Tot slot staan onderzoek en ontwikkeling echter ook in dienst van het fundamentele doel om meer en nieuwe kennis te scheppen. Meer kennis levert niet alleen oplossingen op, maaar verbreedt ook ons wereldbeeld, maakt conflictsituaties inzichtelijk en verrijkt onze cultuur.

3.10

De traditie nieuwe impulsen geven. Het is nu zaak dat Europa doordrongen raakt van zijn van oudsher leidende positie op het gebied van onderzoek en innovatie en dat het deze positie nieuw leven inblaast. De kracht van Europa ligt in het prestatievermogen van zijn burgers. Daarom is het zo belangrijk juist dit vermogen meer dan ooit te stimuleren. Dat vooronderstelt ook veel meer en veel efficiëntere investeringen in O&O, een grotere bereidheid en capaciteit van bedrijfsleven, handel en bestuur om te innoveren, stimulansen voor en erkenning van prestaties, en opheffing van belemmeringen.

3.11

Meer investeringen. Dit betekent met name dat de Gemeenschap en de lidstaten nog veel meer in O&O, de bijbehorende scholing van burgers en de opleiding van wetenschappers en ingenieurs (mannen en vrouwen!) moeten investeren. Het gaat er echter vooral om de bereidheid van het bedrijfsleven, en vooral ook van het MKB, om in onderzoek en ontwikkeling te investeren, te stimuleren en om die investeringen (financieel) aantrekkelijker te maken aan de hand van de juiste juridische, bestuurlijke, fiscale (18) en financiële randvoorwaarden.

3.12

Maatschappelijk klimaat dat openstaat voor vooruitgang. Belangrijkste voorwaarde daarvoor is een maatschappelijk klimaat dat openstaat voor vooruitgang, innovatie en ondernemerschap, waarin dit inzicht zich ten volle kan ontplooien, zodat op alle beleidsniveaus de vereiste randvoorwaarden worden geschapen en koersbepalende besluiten worden genomen, er nieuwe werkgelegenheid wordt geschapen en het bedrijfsleven genoeg vertrouwen en optimisme voor de vereiste investeringen opbouwt. Dit betekent ook dat de burgers meer dan ooit vertrouwd dienen te worden gemaakt met de resultaten en de betekenis van wetenschap en techniek en de baanbrekende prestaties van ondernemers. Daartoe behoort ook het inzicht dat met name fundamenteel onderzoek (19) de noodzakelijke voedingsbodem is voor de kennis en de innovatie van de toekomst.

3.13

Erkenning van de resultaten. De samenleving als geheel en scholieren in het bijzonder moet het besef worden bijgebracht van de beslissende functie van deze verworvenheden voor onze huidige manier van leven, van de voorwaarden die nodig waren om deze resultaten te bereiken, alsook van de hiermee verbonden wetenschappelijk-technische industriële en culturele prestaties, net als van de existentiële betekenis ervan.

3.14

Nog meer voorwaarden. Vooruitgang en voortdurende innovatie berusten echter niet alleen op wetenschap en techniek, maar ook op de motivatie, capaciteiten en prestatiedrang van de betrokkenen, op nieuwe maatschappijmodellen, op de juiste managementmethoden en op in dat opzicht gunstige wettelijke randvoorwaarden.

3.15

Aanvaarding van risico's. Bij nieuwe invalshoeken voor onderzoek, innovatieve technologie, bedrijfsprocessen of maatschappijmodellen moet een zeker risico (het kan lukken of mislukken, er kan schade worden opgelopen) aanvaard worden, omdat de voordelen en de kans op succes, maar ook de nadelen, en de risico's en nevenwerkingen van een nieuwe aanpak of een nieuw concept pas kunnen worden vastgesteld als daarmee in de praktijk ervaring is opgedaan en de concurrentie met andere methoden is aangegaan. Ook mislukkingen zijn verworven inzicht. Kans en risico zijn twee zijden van dezelfde medaille. In principe moet het verwachte nut van een innovatie de daaraan verbonden risico's overtreffen. Eventuele risico's voor de samenleving vergen een speciale evaluatie. Bovendien rijst de vraag of het al dan niet noodzakelijk is dat bijvoorbeeld de EIB tenminste voor het MKB een risicofonds opricht waarmee door ondernemingen geleden schade of verlies voor een deel kan worden gecompenseerd.

4.1

Basis van de kennis. Kennis is gebaseerd op twee gelijkwaardige pijlers: opleiding en onderzoek. Nieuwe kennis kan slechts door onderzoek en ontwikkeling worden verworven. Het uitgangspunt is de aanwezige kennis. Die kennis moet door scholing, opleiding, om- en bijscholing worden doorgegeven en verankerd. Hierbij gaat het om de volgende doelstellingen:

4.1.1

Basiskennis. Het is zaak om degelijke basiskennis van wetenschap, techniek en economie, alsmede van de werking en de belangrijkste principes ervan, in de onderwijscanon van alle burgers op te nemen. Slechts op die manier zal men de vaak niet zo eenvoudige verbanden kunnen beoordelen; kennis hiervan is ook vereist voor een gefundeerde politieke meningsvorming. De leerstof en beschikbare lesuren op alle schoolniveaus dienen er daarom op te zijn gericht om kinderen en jongeren met behulp van aanschouwelijke en inspirerende uitspraken en lesmateriaal geleidelijk vertrouwd te maken met de denkwijze in wetenschap, techniek en economie, alsook met de bestaande schat aan kennis (20). Zo kunnen zij bewust worden gemaakt van de beslissende betekenis van wetenschappelijke arbeid en de technische ontwikkeling van innovatieve economische en sociale werkwijzen, en van de kennismaatschappij in het algemeen, voor hun toekomst en kansen in het leven. Hieraan moet in de leerstof duidelijk meer aandacht worden geschonken. Het EESC is ingenomen met en onderschrijft de aanbevelingen van het hierop gerichte Rocard-verslag (21).

4.1.2

Prikkels voor beroepskeuze. In dit opzicht begaafde leerlingen moeten worden toegerust met degelijke en brede basiskennis en enthousiast worden gemaakt voor een beroep in die richting en voor een, zoals bekend, moeilijke studie. Ook daarvoor moeten scholen, en met name middelbare scholen, over een breed en hoogwaardig lesaanbod beschikken.

4.1.3

Inhaalslag in de breedte en in de diepte. Voor de lesstof in natuurwetenschappelijke en technische vakken is een inhaalslag dus gewenst, los van het feit dat uiteraard talent over de gehele lijn gestimuleerd moet worden, dus ook in sociale, economische, mens- of geesteswetenschappelijke vakken. Een degelijke opleiding van brede lagen van de bevolking — die van de leerlingen ook prestatiedrang en discipline vraagt — is even belangrijk als de opleiding van wetenschappelijke elites. Kwalitatief hoogwaardige onderwijsinrichtingen, van basisschool tot universiteit, zijn absoluut noodzakelijk voor het ontstaan van een samenleving die opleidingen en wetenschap hoog in het vaandel draagt.

4.1.4

Europese kennisruimte. Verder herhaalt het EESC zijn aanbeveling om door intensievere grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van leren, innovatie en onderzoek een gemeenschappelijke, Europese kennisruimte te ontwikkelen, ter aanvulling en vervollediging van de Europese onderzoeksruimte. Belemmeringen voor de interne markt die de overgang naar een Europese kennismaatschappij in de weg staan, dienen daarom zo snel mogelijk te worden opgeheven. Het EESC verwijst hiertoe ook naar zijn advies „Op weg naar de Europese kennismaatschappij — De bijdrage van het maatschappelijk middenveld aan de Lissabonstrategie” (22).

4.1.5

Levenslang leren en mobiliteit. Belangrijk in dit verband zijn de prikkels en maatregelen voor levenslang leren: daarin ligt de sleutel tot de kennismaatschappij. Daar hoort bij dat de lidstaten de mobiliteit van personen nog intensiever moeten stimuleren en dat zij de desbetreffende goed lopende communautaire programma's (Erasmus, Marie Curie) moeten consolideren. Mobiliteit zorgt voor netwerken in Europa en komt de verwerving en overdracht van vaardigheden ten goede. Het vrije verkeer van werknemers, onderzoekers en studenten moet worden gegarandeerd en gepaard gaan met een aanvaardbaar inkomen, goede arbeidsomstandigheden en steun voor gezinnen. Hiertoe moet ook overal in Europa de toegang tot informatie over vacatures in andere lidstaten worden verbeterd.

4.2

Niveau van beroepsopleidingen. Daarom moeten universiteiten en technische hogescholen een wetenschappelijk-technische opleiding waarborgen die minstens voldoet aan de beste internationale standaard: de belangrijkste basis voor onderzoek en innovatie zijn optimaal gekwalificeerde en gemotiveerde wetenschappers en ingenieurs van beiderlei kunne, die hun vakkennis door levenslang leren tijdens hun gehele carrière behouden en uitbreiden en van wie er genoeg in staat zijn om een leidinggevende rol te vervullen en ook onder zeer moeilijke omstandigheden pioniersprestaties te leveren.

4.3

Kansen voor iedereen. Vooruitgang en succes zullen meer dan ooit het resultaat van structurele teamarbeid worden, waarbij alle betrokkenen op basis van hun talent, prestatievermogen en creativiteit optimale kansen moeten krijgen om zich te ontplooien en zelf initiatieven te nemen. Scholen dienen daarom voldoende doorstroommogelijkheden te bieden waardoor alle soorten leerlingen, dus bijvoorbeeld ook laatbloeiers, zich optimaal kunnen vormen. Onontbeerlijk zijn hoogwaardige opleidingsinstituten voor het gehele spectrum van kwalificaties voor specialisten en deskundigen, dat nu en later vereist zal zijn voor de brede reeks van vraagstukken op technisch, wetenschappelijk en economisch terrein.

4.4

Vorming van netwerken. Met name voor (om- en bij-)scholing is een nog sterkere vervlechting van opleiding, onderzoek en industriële toepassing geboden, waarbij er een duidelijk verband bestaat met levenslang leren en mobiliteit (zie par. 4.1.5). Vereist zijn ook meer grensoverschrijdende netwerken van universiteiten en technische hogescholen of universiteiten. Het EESC is dan ook ingenomen met de plannen voor een Europees Technologie Instituut (ETI) (23), dat aan de verdere ontwikkeling van het innovatievermogen van de Gemeenschap en van de lidstaten moet bijdragen door opleidingen, onderzoek en innovatie op het hoogste niveau te combineren. Dit laatste heeft ook betrekking op de (boven scholing en opleiding uitstijgende) gemeenschappelijke „preconcurrentiële” O&O van industriële ondernemingen (24), zoals bijvoorbeeld de gemeenschappelijke ontwikkeling van verbeterde motortechnologie in de automobielindustrie.

5.1

Investeren is een taak voor alle partijen. De Gemeenschap, de lidstaten en het bedrijfsleven dienen naar beste vermogen, en dus meer dan tot nu toe, de voor opleiding, onderzoek en ontwikkeling benodigde investeringen op te brengen.

5.2

Streefwaarde van Barcelona. De in het kader van de Lissabonstrategie geformuleerde „streefwaarde van Barcelona” dient door alle betrokkenen uiterst serieus te worden genomen en uit alle macht te worden nagestreefd om niet achter te blijven in de wereldwijde wedloop om O&O-investeringen. Die streefwaarde houdt in dat de totale uitgaven voor O&O in de EU zodanig moeten stijgen dat zij in 2010 bijna 3 % van het BBP uitmaken. Het bedrijfsleven dient 2/3 van de hiertoe vereiste investeringen op te brengen.

5.3

Hefboomwerking van het Zevende O&O-kaderprogramma (KP7). In december 2006 heeft de Raad het KP7 (2007-2013) goedgekeurd, met een in vergelijking met het voorgaande programma veel hoger budget van ongeveer 50 miljard euro. Dit is opnieuw een duidelijk succes voor het Europese beleid, waaraan het EESC beslissende steun heeft verleend. Weliswaar zal de Gemeenschap op die manier slechts circa 2 % (dus éénvijftigste!) voor haar rekening nemen van het van Barcelona overeengekomen streefcijfer voor de investeringen in O&O. Het EESC heeft dit herhaaldelijk als onvoldoende bestempeld om de aanzienlijke hefboom- en integrerende werking van de communautaire steun op het steunbeleid van de lidstaten en op de bereidheid tot investeren van het bedrijfsleven volledig tot haar recht te laten komen. De vereiste flinke groei van de investeringen die nodig is voor de verwezenlijking van de „streefwaarde van Barcelona” zal daarmee dus uitblijven.

5.4

Herhaalde aanbeveling. Daarom herhaalt het EESC, met name met het oog op het op te richten Europees Technologie-Instituut en de urgentie van meer O&O-werkzaamheden voor een klimaatvriendelijke duurzame energievoorziening, zijn aanbeveling (25) om het aandeel van die communautaire steun bij de voor 2008 voorgenomen herziening van de EU-begroting in eerste instantie met de helft te vergroten, dus tot circa 3 % van de in de „streefwaarde van Barcelona” nagestreefde investeringen. De Gemeenschap zou hiermee een forse stap voorwaarts zetten om de steeds belangrijker wordende doelstellingen van Lissabon en Barcelona aantoonbaar sneller dan nu het geval is, te kunnen verwezenlijken, alsook om de hiervoor vermelde problemen effectiever en sneller te kunnen oplossen.

5.4.1

Wedloop met China. De onderzoeksinspanningen door bijvoorbeeld China nemen snel toe en Europa moet alle zeilen bijzetten om, met behulp van wereldwijd belangrijke en noodzakelijke technologie, de markt niet aan de internationale concurrentie te verliezen. Vanuit politiek oogpunt is het evenwel nauwelijks geloofwaardig de hiertoe benodigde investeringen van het bedrijfsleven te verlangen zolang de Gemeenschap en de lidstaten zelf nog niet eens hun aandeel in de financiering van de door hen zelf vastgelegde „streefwaarde van Barcelona” hebben ingebracht.

5.4.2

Basisfinanciering door de lidstaten. De lidstaten dienen ten minste te waarborgen dat hun universiteiten en onderzoeksinstituten worden voorzien van toereikende basisfinanciering om in de verwachte mate in aanmerking te kunnen komen voor co-financiering uit het Zevende OTO-kaderprogramma.

5.5

Communautair kader voor staatssteun. Het recht om in de Gemeenschap staatssteun te verlenen, moet er zo komen uit te zien dat het de lidstaten ertoe aanzet en hun de nodige speelruimte biedt om O&O-projecten van universiteiten, onderzoeksorganisaties en bedrijfsleven, alsook de onderlinge netwerking, in hogere mate, effectiever en minder bureaucratisch dan tot nu toe te bevorderen. Daarom moet zorgvuldig bekeken worden of de „communautaire kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie” (26) deze doeleinden daadwerkelijk helpt verwezenlijken.

5.6

Budgetrecht van de lidstaten. Het budgetrecht van de lidstaten dient bij de steun voor O&O-maatregelen de mogelijkheid te bieden om de inzet van middelen flexibeler aan te passen aan het projectverloop, bv. door overdracht van toegewezen middelen naar het volgende kalender- of begrotingsjaar.

5.7

Uitbreiding van wetenschappelijke infrastructuur. Verder heeft het EESC er al herhaaldelijk (27) voor gepleit dat een veel groter deel van de middelen van het gemeenschappelijke Structuurfonds voor de uitbreiding van wetenschappelijke infrastructuur wordt bestemd. Voor dit doel zou financiering door de Europese Investeringsbank ook zeer nuttig zijn.

5.8

Potentieel van het MKB. In dit verband moet ook het innovatiepotentieel van het MKB, en met name van „start-ups”, worden bevorderd en dienen er in het algemeen sterkere prikkels te komen voor meer investeringen van de kant van bedrijven. Het EESC wijst ook op zijn aanbevelingen (28) n.a.v. het EU-programma „Meerjarenprogramma voor ondernemingen en ondernemerschap, met name voor het midden- en kleinbedrijf (MKB)” en op de in dit verband cruciale steun voor de kenniseconomie. Het feit dat 98 % van alle ondernemingen in de EU klein of middelgroot zijn, toont overduidelijk aan hoe belangrijk een grotere innovatiecapaciteit van deze categorie is (het EESC acht het daarom een goede zaak dat 1,3 miljard euro van KP7 voor O&O-investeringen door en voor het MKB is bestemd). Bestaande voorschriften die het MKB belasten, moeten tegen het licht worden gehouden en mogelijk worden „ontbureaucratiseerd”; ook zouden de overheden met behulp van business angels de toegang tot subsidiemogelijkheden kunnen vereenvoudigen. Europa zou in dit verband ook inspiratie kunnen putten uit het steunbeleid van landen buiten de EU.

6.1

Andere en eerdere documenten. Het EESC verwijst in dit verband in de eerste plaats naar de recent verschenen mededelingen van de Commissie (29) over innovatie, alsook naar het uitstekende Aho-verslag (30). Vermelding verdient ook het EESC-advies (31)„Europa's onderzoeks-, ontwikkelings- en innovatiepotentieel benutten en versterken”, dat tal van uitspraken bevat die overeenstemmen met het hier beweerde, maar tegelijk diverse van de hier aangesneden onderwerpen veel uitvoeriger behandelt.

6.2

Innovatie is meer. Ter bekrachtiging en aanvulling van bovenstaande documenten herhaalt het EESC het volgende: vooruitgang en innovatie berusten niet alleen op wetenschap en techniek, maar ook op de omzetting van inzichten in nieuwe, betere processen en producten, op nieuwe bedrijfsmodellen en op de juiste managementmethoden; het gaat dus om innovatief ondernemerschap en ondernemersinitiatieven. Vooruitgang en innovatie berusten ook op nieuwe diensten, de verdere ontwikkeling van de gezondheidszorg, en in het algemeen op betere oplossingen van sociale vraagstukken — voorbeeld is het door het EESC zelf onderzochte concept van „flexicurity” (32).

6.3

Innovatie als terra incognita. Innovatie betekent dus: nieuwe technieken, procedures, organisatievormen, bedrijfs- en opleidingsmodellen, enz. die eerder niet in aanmerking werden genomen, uitdenken en gestalte geven. Daarom is de doeltreffendheid hiervan meestal pas achteraf te bewijzen, als blijkt dat nieuwe technieken e.d. in de praktijk de proef van de concurrentie doorstaan.

6.4

Heldere regelgeving. Anderzijds wordt regelgeving opgesteld op grond van de actuele stand van kennis. Daarom is het van belang dat deze regelingen genoeg speelruimte bieden, en dus van voldoende pluraliteit en variabiliteit getuigen, om ook nieuwe, niet eerder bedachte ideeën een kans op uitvoering te geven en ze niet, omdat ze buiten de platgetreden paden vallen, a priori in de kiem te smoren of een langzame dood te laten sterven. Bij alle regelingen moet erop worden gelet dat de principiële kwesties aan bod komen en worden geregeld, maar dat gedetailleerde voorschriften worden vermeden: overregulering en al te beperkende voorschriften, hoe goed bedoeld ook, zetten een rem op innovatie. Daarom steunt het EESC alle inspanningen ter vereenvoudiging van de regelgeving, die ook moet worden gecontroleerd op overbodige en/of onnodig beperkende voorschriften. Zo worden deskundigen ook bevrijd van onnodige bureaucratische rompslomp (zie hierna). Verder geldt dat de fouten van een enkeling niet mogen leiden tot een overdaad van regels voor iedereen.

6.5

Vrijheid van onderzoek. Nogmaals: toereikende vrijheid van ondernemerschap is een voorwaarde voor innovatie. Vrijheid van onderzoek, ook de vrijheid van wezensvreemde, beperkende (33) of zelfs ideologische waarden, is een conditio sine qua non voor creatieve wetenschap, ontdekkingen en uitvindingen, op voorwaarde dat de door wettelijke regelingen van ethische vraagstukken gestelde grenzen worden gerespecteerd en de toegekende subsidies correct worden aangewend.

6.6

Bekrachtiging van CESE 1566/2006. Verwezen wordt naar andere belangrijke standpunten die in het in par. 5.1 vermelde advies (34) zijn geformuleerd en uitdrukkelijk worden onderschreven. In par. 4.7 t/m 4.11 worden over de volgende relevante onderwerpen aanbevelingen gedaan: van inzicht in de natuur tot innovatief product, innovatief proces en innovatieve diensten, mobiliteit tussen academie en industrie, publiek toegankelijke informatiesystemen, clusters, start-ups, fundamenteel onderzoek, het innovatieve product, overheidsopdrachten, intellectueel eigendom en noodzakelijk Gemeenschapsoctrooi, de prepublicatietermijn tijdens welke de nieuwheid van het octrooi beschermd blijft, het talenprobleem, de bijzondere situatie in de nieuwe lidstaten.

6.6.1

Bescherming van de intellectuele eigendom — Gemeenschapsoctrooi. Er zij nog eens nadrukkelijk gewezen op de toereikende bescherming van de intellectuele eigendom (35): investeringen van ondernemers in onderzoek, ontwikkeling en innovatie moeten lonend zijn. Zowel de financiële als juridische en administratieve inspanningen om beschermende rechten te verkrijgen en te behouden, mogen Europa's economische macht gezien de wereldwijde concurrentie niet aantasten. — Daarom is een Gemeenschapsoctrooi (met een hierin vastgelegde gedoogperiode) ook zo dringend nodig

7.1

Waardevolste hulpbron. Eerst en vooral verwijst het EESC naar zijn specifiek aan dit onderwerp gewijde advies (36), waarvan het de uitspraken opnieuw bevestigt en onderschrijft. Zoals al eerder heeft het EESC hierin opgemerkt dat menselijk kapitaal de gevoeligste en waardevolste bron van kennis en innovatie is. Belangrijkste taak is dus jong talent voor een wetenschappelijke of technische opleiding te motiveren en hun daartoe ook optimale omstandigheden te bieden.

7.2

Kwaliteit van de opleidingen (zie hoofdstuk 4). Daarom zijn aantal, uitrusting en kwaliteit van de hiervoor vereiste opleidingen van doorslaggevend belang om te kunnen voorzien in de behoefte aan goede wetenschappers, ingenieurs en ondernemers. Derhalve moeten er genoeg optimaal toegeruste, aantrekkelijke (vooral ook technische) universiteiten komen en behouden blijven, met uitstekende docenten en met een combinatie van onderzoek en onderwijs (37). Zij moeten de concurrentie met de beste universiteiten in de VS of andere landen buiten Europa aankunnen en ook aantrekkelijk genoeg zijn voor de beste studenten van buiten Europa.

7.3

Verantwoordelijkheid van de samenleving. Met de zowel door de samenleving als door individuele onderzoekers gedane investeringen om brede en complexe basis- en specialistische kennis te verwerven, neemt de maatschappij, vertegenwoordigd door de politiek, de verantwoordelijkheid op zich voor een optimale aanwending van deze investeringen. Daarom moet zij streven naar aantrekkelijke beroepsperspectieven en ontplooiingsmogelijkheden en een passende loopbaan voor de opgeleide onderzoekers, met aantrekkelijke opties om zijpaden in te slaan zonder het gevaar te lopen professioneel buitenspel te komen staan of op een dood spoor te belanden. Werkloze, onderbetaalde of in een niet passende arbeidsomgeving werkzame, gekwalificeerde wetenschappers en ingenieurs zijn een verspilling van economische investeringen en schrikken de volgende intellectuele elite af; het resultaat is dat die kiest voor beroepen die met wetenschap en techniek weinig te maken hebben of Europa de rug toekeert! Ook een overdaad aan bureaucratie (zie par. 7.7) is een vorm van niet-passend werk.

7.4

Ontplooiing van talent. Het is zaak om mensen, dus ook alle medewerkers in ondernemingen, aan universiteiten en onderzoeksinstituten, op grond van hun begaafdheid, prestatievermogen en creativiteit optimale kansen te bieden voor het ontplooien van talent en eigen initiatief, en een sociale omgeving tot stand te brengen waarin gezin en werk kunnen worden gecombineerd en het scheppend vermogen van betrokkenen gedijt en wordt gestimuleerd. Dit betekent echter ook dat jongeren die een dergelijke opleiding en ondersteuning hebben gekregen, er van hun kant alles aan moeten doen om de verworven vaardigheden en talenten plichtsbewust en optimaal aan te wenden. Dit zijn cruciale vraagstukken voor het sociaal en gezinsbeleid, de bedrijfseconomie en in het algemeen de managementcultuur. In die kringen wordt ondertussen ook het belang ingezien van een zinvolle „Work-Life-Balance” voor creativiteit en productiviteit (38).

7.5

Identificeren en beoordelen van eminente wetenschappers  (39). Uitmuntende capaciteiten en prestaties zijn nauwelijks te vatten met kwantitatieve indicatoren, die overigens ook verkeerd kunnen worden gebruikt. Een probleem is bijvoorbeeld het verschijnsel waarbij auteurs in publicaties bij voorkeur uit elkaars werk citeren, aldus „citeer-kartellen” vormen en er zo bij beoordelingen op basis van kwantitatieve indicatoren voordelig uitspringen. Noch het aantal publicaties, noch citaten, octrooien of soortgelijke cijfers alleen zijn toereikende of relevante evaluatiecriteria; van groter belang zijn kwaliteit, innovatieve waarde en betekenis. Bovendien werden baanbrekende inzichten of uitvindingen vaak pas na een zekere vertraging bekend, erkend, benut of geciteerd. Derhalve moet men voor de beoordeling van persoon en prestaties, met al hun bijzonderheden en facetten, een beroep kunnen doen op de ervaring en het persoonlijke oordeelsvermogen van toonaangevende persoonlijkheden van het vakgebied waarop de prestaties zijn geleverd of worden verwacht (wat nog steeds geen garantie biedt op juiste beoordelingen).

7.6

Deelname aan besluitvorming. Verder moeten ervaren specialisten en creatieve geesten op wetenschappelijk en technische gebied meer dan tot dusverre kunnen deelnemen aan belangrijke besluitvormings- en beheersprocessen op het gebied van het onderzoeks- en innovatiebeleid en het bedrijfsleven. De oprichting van de Europese Onderzoeksraad (ERC) is een eerste, zeer bemoedigende stap in de goede richting, waarmee het EESC nadrukkelijk instemt (40). Maar ook voor het beheer van de bevordering van onderzoek en innovatie door de Gemeenschap (d.w.z. met name door de Commissie!) en de lidstaten is de inbreng en het behoud van voldoende specialistische kennis vereist. In het bijzonder moeten succesvolle jonge ingenieurs en onderzoekers een stem in het kapittel krijgen. Aanmoediging van onderzoek en innovatie is meer dan een zuiver administratieve taak.

7.7

Bevrijding van andere dan kerntaken. Onderzoek, ontwikkeling en uitvinden, maar ook de verwerking en overdracht van kennis zijn tijdrovend intellectueel en laboratoriumwerk, dat ook periodes van ongestoorde concentratie en bezinning vergt. Het EESC heeft er sinds 2000 herhaaldelijk op gewezen (41) dat het steeds toenemende aantal vergaderingen, de procedures m.b.t. verzoeken en adviezen, het opstellen van verslagen en bureaucratie in het algemeen ondertussen voor veel experts bijna een dagtaak is geworden; daardoor komen ze aan hun eigenlijke taak niet meer toe, wat het innovatieve en prestatievermogen, juist ook van vooraanstaande wetenschappers, ondermijnt. Deze verkeerde ontwikkeling wordt ook in de media steeds meer aan de kaak gesteld (42). Het EESC juicht de onomwonden intentie van de Commissie toe om zich over dit thema te buigen en samen met de lidstaten naar een oplossing te zoeken. De eis om experts meer dan nu het geval is bij besluitvorming op het gebied van onderzoeksbeleid te betrekken, druist daarbij niet in tegen de noodzaak hen van administratieve taken te bevrijden; een en ander kan deze doelstelling zelfs ten goede komen. In concreto dient te worden gestreefd naar een harmonisering en bundeling van de talrijke verzoek-, rapportage- en monitoringprocedures voor de diverse subsidieverstrekkers, partnerinstellingen, netwerken, controle- en adviesinstanties. Dit zou bovendien aanzienlijk meer helderheid opleveren.

7.8

Kennisvlucht en mobiliteit. Er zijn goede redenen aan te voeren (zie ook par. 4.1.5) waarom ingenieurs of wetenschappers mobiel en flexibel moeten zijn. Dit mag echter niet ten koste gaan van de persoonlijke en gezinssituatie of van de sociale bescherming van betrokkene (43). Ook mag deze situatie er niet toe leiden dat de grootste talenten Europa verlaten. De arbeidsomstandigheden in Europa moeten dus aantrekkelijk genoeg zijn om zulks te voorkomen en er ten minste voor te zorgen dat de algemene mobiliteitsbalans van wetenschappelijke toptalenten in evenwicht is. Overigens zijn sommige lidstaten bezorgd dat ook binnen de EU een eenzijdige brain drain kan ontstaan. Zoals het EESC al herhaaldelijk heeft aanbevolen (zie ook par. 5.7) moet derhalve een aanmerkelijk groter aandeel van de middelen van de Structuurfondsen worden gebruikt voor uitbreiding van de wetenschappelijke infrastructuur om in alle lidstaten aantrekkelijke onderzoekscentra op te zetten. Deze kunnen wetenschappers die willen terugkeren, wellicht over de streep trekken en tegelijk als partners in netwerken fungeren.

7.9

Imago van de ondernemer. Een bijzonder aspect betreft de omzetting van onderzoek en innovatie in innovatieve producten en processen. Niet voor niets is in de Lissabonstrategie vastgelegd dat 2/3 van de investeringen in O&O afkomstig moet zijn van het bedrijfsleven. Het gaat er dan ook vooral om het imago van ondernemers te verbeteren, en hun doorslaggevende betekenis voor innovatie, economische vooruitgang en algemene welvaart in de samenleving beter te verankeren. In zijn hoedanigheid van brug naar het maatschappelijk middenveld heeft het EESC daarom „ondernemerschap met een menselijk gezicht” bovenaan het komende werkprogramma geplaatst. Alleen door verantwoordelijk en dynamisch ondernemerschap dat zich optimaal kan ontplooien, zullen de doelstellingen van Lissabon op den duur kunnen worden verwezenlijkt.

Bv.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/27

1.1

Het Comité neemt kennis van het Groenboek, maar twijfelt eraan of de gekozen aanpak kan resulteren in een hoog en uniform niveau van consumentenbescherming binnen de Unie. Het Comité heeft er in eerdere adviezen over consumentenbescherming herhaaldelijk de aandacht op gevestigd dat een vereenvoudigd, consistent en gehandhaafd consumentenacquis een noodzakelijke voorwaarde is om een dergelijk beschermingsniveau te garanderen. Er zijn evenwel aanwijzingen dat dit moeilijk te verwezenlijken zal zijn. Met de herziening van het acquis wordt het „Beter wetgeven”-initiatief dus echt in de praktijk gebracht. Over de wijze waarop dit gebeurt alsook over het beoogde resultaat moeten van te voren goede en duidelijke afspraken worden gemaakt met alle betrokkenen.

1.2

Samen met een duidelijkere juridische en conceptuele grondslag is een echte democratische legitimatie van het herzien consumentenacquis noodzakelijk.

1.3

Het Comité zou met name graag zien dat de beginselen van het acquis zouden worden toegepast op de snel groeiende en gebrekkig gereguleerde digitale wereld.

1.4

Voorts beschouwt het Comité consumentenbeleid niet alleen als een integraal onderdeel van de interne marktstrategie van de Unie, maar ook als een belangrijk en bevestigend element van het burgerschap. Daarbij ondersteunt het Comité de tenuitvoerlegging van de beginselen van het „Beter wetgeven”-initiatief in de consumentenwetgeving. Alle voorstellen voor geharmoniseerde regels op dit gebied zouden moeten worden geschraagd door een degelijke effectbeoordeling en dienen gericht te zijn op vereenvoudiging en verduidelijking van bestaande regels.

1.5

De prioriteit moet liggen bij verbetering van de handhaving en bij de aanscherping of invoering van eenvoudige, heldere verhaalprocedures.

1.6

Het Comité spoort de Commissie ertoe aan rekening te houden met zijn advies van april 2006 over het Juridisch kader voor het consumentbeleid  (1), waarin wordt gepleit voor het treffen van consumentenbeleidsmaatregelen die op zichzelf staan en die niet slechts het bijprodukt zijn van de doorvoering van de interne markt.

1.7

Als grondbeginsel voor de harmonisatie van de consumentenwetgeving binnen de Unie zou moeten gelden dat het beste en hoogste niveau van consumentenbescherming dat in de lidstaten te vinden valt, als referentie wordt genomen. Een te kiezen „horizontaal instrument” moet op de hoogste normen gebaseerd zijn, terwijl „verticale maatregelen” moeten worden toegespitst op verduidelijking van technische kwesties. Een horizontaal instrument zou volledig geharmoniseerde regels op bepaalde punten kunnen bevatten, zoals inzake de opzegtermijn en de definitie van consument, inzake oneerlijke bedingen, levering of het verhaalsrecht van de consument, terwijl op andere punten minimale harmonisatie voldoende is. Hopelijk zullen de Commissie en de lidstaten een dergelijke aanpak kiezen.

2.1

Begin februari 2007 keurde de Commissie haar lang verwachte Groenboek over de herziening van het consumentenacquis (wetgeving inzake de rechten van de consumenten) goed. Daarmee sloot zij de wat zij noemt „diagnostische fase” van de herziening af. De Commissie zoekt naar opties voor vereenvoudiging, modernisering en harmonisering van de bestaande EG-wetgeving inzake consumentenbescherming. Een en ander in het licht van het feit dat de bestaande wetgeving op sterke en zwakke punten moet worden onderzocht en dient te worden herzien ten behoeve van zowel de consumenten als het bedrijfsleven. Ook beschouwt de Commissie de herziening als een mogelijkheid om samenhang tussen de in de lidstaten bestaande praktijken aan te brengen en, meer in het algemeen, de in sommige opzichten reeds meer dan 20 jaar oude EU-wetgeving te verbeteren. Daarbij denkt zij met name aan het in kaart brengen van wetgevingsverschillen die zowel voor de consument als voor het bedrijfsleven belemmeringen op de interne markt opleveren, en voorts wil zij het subsidiariteitsbeginsel in dit verband respecteren. Daarom concentreert dit advies zich op de wijze waarop de aan het consumentenacquis tengrondslagliggende onderwerpen beschouwd en gepresenteerd worden. Tot op heden zijn er uitsluitend opties voor veranderingen naar voren gebracht.

2.2

De uitgaven van de consument vertegenwoordigen 58 % van het BBP van de Unie maar het desbetreffende bedrag is nog altijd over 27 nationale markten versnipperd. De interne markt kan de grootste markt ter wereld zijn en de Commissie heeft haar strategie beschreven als het wakker maken van een slapende reus, d.w.z. de detailhandel op de interne markt (2). Momenteel streeft de Commissie ernaar om met haar consumentenbeleid ervoor te zorgen dat er een uniform hoog beschermingsniveau voor alle EU-consumenten bestaat, ongeacht waar zij wonen, reizen of kopen binnen de Unie. Zij dienen te worden gevrijwaard van risico's en bedreigingen in verband met hun veiligheid en economische belangen, en ook dient het vermogen van de consument om zijn eigen belangen te behartigen te worden verhoogd (3).

2.3

Men is het er in brede kring over eens dat er in de EU gezorgd moet worden voor een consistente toepassing van een gemeenschappelijk kader voor consumentenrechten. Een dergelijk kader zou alle consumenten duidelijke en billijke rechten en bescherming garanderen, maar tegelijkertijd ook gelijke kansen voor de aanbieders van goederen en diensten. De Commissie erkent in haar Groenboek over consumentenrechten expliciet dat de vooruitgang op dat gebied nog te wensen overlaat, onsamenhangend is en belemmerd wordt door talloze nationale prioriteiten en uitzonderingen. De, overigens toe te juichen, toetreding van nieuwe lidstaten bleek een volgende belemmering voor een gemeenschappelijke opvatting van consumentenbescherming te belichamen. In onderhavige herziening van het consumentenacquis presenteert de Commissie haar kijk op een proces dat zou kunnen uitmonden in meer duidelijkheid, samenhang en toepasbaarheid van de bestaande richtlijnen. Maar verscheidene consumentorganisaties voeren aan dat het document ook vragen opwerpt over de richting waarin het consumentenbeleid als zodanig zou moeten gaan.

2.4

Onderhavige herziening heeft betrekking op richtlijnen die een groot aantal kwesties van verbintenissenrecht in verband met consumentenbescherming bestrijken, zoals huis-aan-huisverkoop, timesharing, pakketreizen, verkoop op afstand, verkoop van goederen en oneerlijke contractvoorwaarden. Een aantal richtlijnen betreffende consumentenbescherming zijn bij de herziening evenwel buiten beschouwing gelaten omdat zij te recent zouden zijn of onderdeel van andere beleidsterreinen van de Commissie zouden uitmaken. Zo noemt zij in het Groenboek de timesharingrichtlijn als voorbeeld van een regeling die snel herzien moet worden, hetgeen binnenkort ook te gebeuren staat. Verder legt zij de nadruk op een nieuw gebied waarop de beginselen van het consumentenacquis ten uitvoer moeten worden gelegd: de „digitale omgeving”, die de mondiale uitdagingen van de elektronische handel belichaamt.

2.5

De Commissie heeft de richtlijnen herzien middels:

2.6

De gebruikelijke terminologie die door degenen die zich met consumentenbescherming bezighouden wordt gehanteerd, kan verwarring wekken. Daarom worden hier enkele basisbegrippen toegelicht. „Minimale harmonisatie” betekent dat een richtlijn minimumvereisten bevat die door de lidstaten in nationaal recht moet worden omgezet. Dit houdt voor de lidstaten de mogelijkheid open strengere voorschriften in hun nationale wetgeving op te nemen. „Maximale harmonisatie” houdt in dat de lidstaten de voorschriften in de richtlijn moeten toepassen, en niet verder mogen gaan (ook „volledige harmonisatie” genoemd). Veel consumentenorganisaties zijn derhalve volledige harmonisatie gaan beschouwen als synoniem met een minimumniveau van consumentenbescherming en minimale harmonisatie als een mogelijkheid om een hoger beschermingsniveau te verwezenlijken.

2.7

Het Groenboek vormt de afronding van de onderzoeksfase van de herzieningsoperatie van de Commissie. Zij heeft 15 mei 2007 als deadline voor reacties op het document gesteld. Momenteel is zij bezig om de reeds ontvangen antwoorden te onderzoeken; zij zal deze samenvatten en besluiten of er behoefte aan een wetgevingsinstrument bestaat. Dat kan nog wel enige maanden duren. Overigens zal ieder voorstel vergezeld gaan van een effectbeoordeling. Zij merkt in dat verband het volgende op: „aan het eind van de evaluatie moet het in het ideale geval mogelijk zijn tegen de Europese consumenten te zeggen: het maakt niet uit waar u zich in de EU bevindt of waar u koopt: uw rechten blijven dezelfde” (4).

3.1

Het doel van het Groenboek is een context te scheppen waarin meningen van betrokkenen over de beleidsopties inzake het consumentenacquis en een aantal andere specifieke onderwerpen kunnen worden verzameld. Als belangrijkste kwesties worden genoemd:

3.2

Met eerdere werkzaamheden als basis komt de Commissie vervolgens met twee positieve strategieën voor de herziening van het consumentenacquis.

3.3

Ook gaat de Commissie kort in op een derde strategie: „geen nieuwe wetgeving”. Zij merkt daarbij op dat de bestaande problemen op die manier niet zullen worden opgelost en dat de nationale verschillen zelfs zouden kunnen toenemen.

3.4

Vervolgens behandelt het Groenboek de mogelijke werkingssfeer van een horizontaal instrument: daarbij suggereert de Commissie drie opties:

3.5

Het volgende onderwerp dat de Commissie in haar Groenboek aansnijdt zal door velen als het centrale onderwerp van de herziening van het consumentenacquis worden beschouwd, te weten de mate van harmonisatie. Momenteel kunnen de lidstaten een hoger beschermingsniveau bieden dan in de richtlijnen is voorgeschreven. Dat heet „minimale harmonisatie”. De lidstaten hechten op nogal uiteenlopende wijze belang aan kwesties inzake consumentenbescherming en dat heeft zo nu en dan tot gevolg dat consumenten in de war worden gebracht en dat bedrijven ervan worden afgeschrikt om grensoverschrijdend zaken te doen. Ook hier komt de Commissie weer met twee mogelijke opties:

—

de wetgevingsaanpak in het algemeen

—

de reikwijdte van een horizontaal instrument

—

de mate van harmonisatie.

4.1

Al vele jaren lang heeft het Comité, middels zijn werkzaamheden en adviezen, steun betuigd aan de primaire doelstelling van het consumentenbeleid van de Unie: een hoog, uniform en consistent beschermingsniveau voor iedereen. Ook schaart het zich achter de tweede doelstelling: de consument de mogelijkheid bieden om geïnformeerd te worden en als zodanig een verstandige keuze te maken op een markt zonder belemmeringen. De structuur van het Groenboek leidt er onvermijdelijk toe dat de onderliggende spanningen die zich voordoen wanneer men beide doelstellingen wil verwezenlijken, aan de oppervlakte komen.

4.2

Het is reeds duidelijk dat doorgaan met het consumentenacquis in zijn huidige vorm niet als een optie voor de lange termijn kan worden beschouwd. Uiteenlopende nationale wetgevingen, onsamenhangende definities, grote verschillen in de wijze waarop de bestaande consumentenwetgeving wordt toegepast en gehandhaafd en het gebrek aan duidelijkheid over — of zelfs het bestaan van — klachten en schadevergoedingsprocedures dragen alle bij tot het creëren van belemmeringen voor de interne markt.

4.3

Ook is het duidelijk dat de Commissie de herziening als een mogelijkheid beschouwt om in te gaan op een aantal aspecten van het consumentenbeleid die tot op heden als fundamenteel worden beschouwd en te onderzoeken of deze verenigbaar zijn met een krachtige interne markt, die met name mondiaal gezien competitief is. In dit opzicht bestaan er parallellen met andere herzieningsoperaties die het resultaat zijn van de tenuitvoerlegging van de agenda van Lissabon. Een hoog en uniform niveau van consumentenbescherming wordt door sommigen beschouwd als een integraal onderdeel van het Europees sociaal model, met als accentverandering dat het EU-consumentenbeleid opnieuw moet worden gedefinieerd zodat het zo efficiënt mogelijk kan bijdragen tot de twee centrale doelstellingen van de Unie: het creëren van economische groei en werkgelegenheid en Europa en de burgers weer dichter bij elkaar brengen. Dat mag als een uitdaging in verband met dit concept worden genoemd (6).

4.4

Het gaat in dit verband om moeilijke taken, maar het Comité is ingenomen met de herziening van het consumentenacquis en ondersteunt de door de Commissie genoemde doelstellingen om interne marktbelemmeringen terug te dringen en tegelijkertijd een hoog niveau van consumentenbescherming te handhaven. Het Comité vindt echter dat de herziening niet beperkt moet blijven tot de onderhavige 8 richtlijnen maar ook minstens van toepassing moet zijn op de 22 richtlijnen van de lijst die de Commissie in mei 2003 heeft opgesteld.

4.5

Het Comité wil graag actief aan deze discussie deelnemen met als doel de interne markt te versterken ten behoeve van alle stakeholders: consumenten, beroepsbeoefenaren, ondernemingen en burgers.

5.1

In het Groenboek worden ingewikkelde beleidskwesties en rechtsbeginselen behandeld. De lidstaten hebben een heel corpus aan consumentenrecht ontwikkeld dat vaak qua algemene beginselen consistent is met dat van andere lidstaten, maar qua details en toepassing verschilt. Dat dit complexe materie is, blijkt uit de bij het Groenboek gevoegde bijlage voor een systematisch en uitgebreid consultatieproces. In dit gedetailleerde kader wordt gevraagd naar de mening van de honderden betrokken organisaties die hun opvattingen kenbaar willen maken. Het Comité beperkt zich in dit advies echter tot opmerkingen over de belangrijkste onderliggende beleidsaangelegenheden, omdat het van mening is dat het zich apart zou moeten uitspreken over elke aan te passen richtlijn, zoals het in zijn advies over de richtlijn betreffende verkoop op afstand heeft gedaan (advies INT/334 over de Mededeling van de Commissie COM(2006) 514 final van 21.9.2006).

5.2

Als eerste prioriteit moet gelden dat de leemtes in de huidige richtlijnen worden opgevuld en onderling dienen te worden gecoördineerd.

5.3

„Minimale harmonisatie”, in combinatie met een positieve instelling bij de lidstaten om consistente, hogere consumentenbeschermingsnormen in te voeren, zal de grondslag kunnen vormen voor het grootste deel van het consumentenacquis in de nabije toekomst. Om diverse onderling verschillende sociale en economische redenen zullen de lidstaten ofwel hun consumentenbeschermingsniveau willen handhaven of voorzichtig en in hun eigen tempo willen overstappen op een ander beschermingsniveau. Dat is een standpunt dat gemakkelijk te rijmen valt met het subsidiariteitsbeginsel. Daaruit blijkt evenwel ook erkenning van de opvatting dat verschillende categorieën consumenten in de Unie benadeeld worden door hun huidige beschermingsniveau of mogelijkheden om schadevergoeding te krijgen en dat actie geboden is zowel op het niveau van de Unie als op nationaal niveau.

5.3.1

Dat betekent niet dat, wanneer e.e.a. van geval tot geval wordt bekeken, op zeer specifieke gebieden, waarop de totstandbrenging van de interne markt van primair belang is, niet de mogelijkheid van maximale harmonisatie kan worden overwogen, mits — eventueel zelfs aan de hand van een verordening — een hoger consumentenbeschermingsniveau wordt gewaarborgd.

5.4

De doelstelling van de Commissie om de positie van de consument te versterken, in termen van kennis over zijn rechten en mogelijkheden om vorderingen in te leiden tegen leveranciers en om schadevergoeding te krijgen, mag niet worden gezien als een alternatief voor duidelijke en door een combinatie van Europees en nationaal recht proactief gehandhaafde bescherming. Informatie is namelijk iets heel anders dan bescherming. Bij de meeste transacties slaat de machtsbalans immers door naar de leverancier, terwijl het grootste gedeelte van het consumentenrecht is ontworpen om de rechten van de koper te handhaven.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/31

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/31

1.1

Energie is uitgegroeid tot een onderwerp dat de politiek beheerst en nauw verband houdt met de Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid.

1.2

Meer en betere banen — daar draait de Lissabonstrategie vooral om. Door veranderingen op de markt gaan bepaalde banen in de energiesector verloren. Tegelijkertijd kunnen nieuwe energie-oplossingen heel wat hoogwaardige banen helpen creëren. Onderwijs en opleiding spelen hierbij een cruciale rol.

1.2.1

Naast werkgelegenheid staan ook andere aspecten van de sociale dimensie van energie centraal in de Lissabonstrategie, zoals — met name — een goede publieke dienstverlening tegen betaalbare prijzen. Het maatschappelijk middenveld, inclusief de sociale partners, moeten actief worden betrokken bij de ontwikkeling van het energiebeleid.

1.3

Samen met nationale sociaal-economische raden komt het EESC met de volgende aanbevelingen voor het energiebeleid in het kader van de Lissabonstrategie, „Energiebeleid voor een kennismaatschappij”:

1.4

Om de dringend noodzakelijke omschakeling van de energiesector te bewerkstelligen moet het innovatietempo worden opgevoerd. Het Comité dringt erop aan dat speciale aandacht wordt geschonken aan het volgende:

2.1

Begin 2008 moet het EESC met een samenvattend, in samenwerking met nationale SER's op te stellen rapport komen over de prioriteiten van de Lissabonstrategie voor economische groei en werkgelegenheid. Dit advies over het energiebeleid maakt deel uit van dat rapport en wordt ook opgesteld in samenwerking met nationale SER's, waarbij met name de Franse, Italiaanse en Maltese SER's actieve bijdragen leveren.

2.2

Dit advies heeft betrekking op Deel B („Micro-economische hervormingen om het groeipotentieel van Europa te versterken”) van de Geïntegreerde richtsnoeren voor groei en werkgelegenheid (2005-2008), en dan vooral op richtsnoer 8 over versterking van het concurrentievermogen, richtsnoer 12 over O&O, richtsnoer 13 over innovatie en ICT, en richtsnoer 14 over een duurzaam gebruik van hulpbronnen (1).

2.3

In de conclusies van de vergadering die op 23 en 24 maart 2006 in Brussel plaatsvond, sprak de Europese Raad zijn waardering uit voor „de initiatieven van het Europees Parlement, het Comité van de Regio's en het Europees Economisch en Sociaal Comité om die belanghebbenden meer zeggenschap [over de hernieuwde Lissabonstrategie voor banen en economische groei] op communautair niveau te geven. Hij moedigt het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's aan om hun werkzaamheden voort te zetten, en verzoekt hun om begin 2008 samenvattende verslagen voor te leggen ter ondersteuning van het partnerschap voor werkgelegenheid en groei” (punt 12 van de conclusies van het voorzitterschap).

2.4

Volgens de Raad ziet Europa zich geconfronteerd met „toegenomen buitenlandse concurrentie, vergrijzing, hogere energieprijzen en de noodzaak energiezekerheid te garanderen” (punt 7). De Raad stelt verder dat „de geïntegreerde richtsnoeren 2005-2008 voor werkgelegenheid en groei geldig blijven. Binnen dat kader is er in de Europese Raad overeenstemming over: specifieke gebieden voor prioritaire actie in verband met investeren in kennis en innovatie, ondernemingspotentieel, vooral bij het midden- en kleinbedrijf (MKB), en arbeidskansen voor prioritaire categorieën […], alsmede het bepalen van een energiebeleid voor Europa” (punt 16).

2.5

De Europese Raad nam er nota van dat Europa op energiegebied voor een aantal uitdagingen staat: de aanhoudende moeilijke situatie op de olie- en gasmarkt, de toenemende afhankelijkheid van invoer en de nog beperkte diversificatie, de hoge en schommelende energieprijzen, de groeiende mondiale vraag naar energie, veiligheidsrisico's die een weerslag hebben op de landen van productie en doorvoer alsook op de transportroutes, de toenemende dreiging van klimaatverandering, de trage vorderingen op het vlak van energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energie, de noodzaak van grotere transparantie op de energiemarkten en van verdere integratie en interconnectie van de nationale energiemarkten tegen de achtergrond van de bijna voltooide liberalisering van de energiemarkt (juli 2007), en de geringe coördinatie tussen de energiespelers terwijl grote investeringen in energie-infrastructuur vereist zijn (punt 43).

2.6

Als respons op deze uitdagingen, en op basis van de klare taal in het Groenboek van de Commissie over een Europese strategie voor duurzame, veilige en concurrerende energie en in de bijdrage van de Raad, bepleitte de Europese Raad een Energiebeleid voor Europa, dat gericht is op een doeltreffend communautair beleid, coherentie in het optreden van de lidstaten en consistentie van de maatregelen op de verschillende beleidsterreinen en dat op uitgebalanceerde wijze de drie doelstellingen voorzieningscontinuïteit, concurrentievermogen en milieuduurzaamheid verwezenlijkt (punt 44).

2.7

De Europese Raad benadrukte dat het energiebeleid aan de eisen op tal van beleidsterreinen tegemoet moet komen, wil het die consistentie zowel in het interne als in het externe beleid van de EU verwezenlijken. Als onderdeel van een strategie voor groei en tegen de achtergrond van open en concurrerende markten stimuleert energiebeleid investeringen, technologische ontwikkeling, binnenlandse en buitenlandse handel. Energiebeleid is niet los te zien van milieubeleid en hangt nauw samen met werkgelegenheidsbeleid, regionaal beleid, en vooral met vervoersbeleid. Bovendien winnen aspecten van het buitenlands en het ontwikkelingsbeleid steeds meer aan belang, in het kader van de bevordering van de energiedoelstellingen met andere landen (punt 45).

2.8

Het Energiebeleid voor Europa (EBE) moet gebaseerd worden op gedeelde vooruitzichten inzake vraag en aanbod voor de lange termijn, en op een objectieve, transparante beoordeling van de voor- én nadelen van elke energiebron, en moet op evenwichtige wijze bijdragen aan de drie hoofddoelstellingen van dit beleid, te weten (punt 46 en 47):

2.9

Om deze hoofddoelstellingen te verwezenlijken moet het Energiebeleid voor Europa:

2.10

Met ingang van 2007 wordt de Commissie geacht om op gezette tijden een strategische toetsing van het energiebeleid te publiceren. Op 10 januari 2007 publiceerde zij de eerste toetsing alsmede een mededeling aan de Raad en het Europees Parlement getiteld „Een energiebeleid voor Europa” (het „energiepakket”).

2.11

Het Europese energiebeleid is gebaseerd op drie uitgangspunten: de klimaatverandering bestrijden, de werkgelegenheid en groei bevorderen en de kwetsbaarheid van de EU ten gevolge van olie- en gasinvoer van buiten de EU beperken.

2.12

De belangrijkste pijler van het nieuwe beleid is de broeikasgasemissies in de EU tegen 2030 met 20 % te doen dalen. De doelstelling van de EU moet worden gezien in het kader van de behoefte aan internationale actie van geïndustrialiseerde landen op het gebied van de klimaatverandering. Als een dergelijke verbintenis tot stand komt, moet de EU meer doen. Daarom moet ernaar worden gestreefd de doelstelling op te trekken tot een vermindering met 30 % tegen 2020 en met 60-80 % tegen 2050.

2.13

Naast de klimaatverandering zijn ook de continuïteit van de energiebevoorrading van Europa, de economie en het welzijn van de burgers punten van bezorgdheid. Zelfs indien er geen sprake zou zijn van klimaatverandering zijn er goede redenen om de door de Europese Commissie voorgestelde maatregelen te nemen. De verwezenlijking van de doelstelling kan immers de blootstelling van de EU aan de toegenomen volatiliteit en de stijgende olie- en gasprijzen beperken, de energiemarkt van de EU concurrerender maken en stimulansen bieden op het vlak van technologie en werkgelegenheid.

2.14

Om de algemene doelstelling van de vermindering van de broeikasgasemissies te halen, moet de EU de hoeveelheid CO2-emissies ten gevolge van energiegebruik in de loop van de volgende 13 jaar met minstens 20 %, en waarschijnlijk met meer, doen dalen. Dit betekent dat de EU op wereldschaal een voortrekkersrol moet spelen bij het tot stand brengen van een nieuwe industriële revolutie.

2.15

De Commissie stelt voor dit doel te verwezenlijken door te focussen op een aantal energiegerelateerde maatregelen: het verbeteren van de energie-efficiëntie, het verhogen van het aandeel duurzame energie in de energiemix; het nemen van nieuwe maatregelen om te garanderen dat iedereen profijt kan trekken van de voordelen van de interne energiemarkt, het versterken van de solidariteit tussen de lidstaten, een langetermijnvisie voor de ontwikkeling van energietechnologie, nieuwe aandacht voor nucleaire veiligheid en beveiliging en vastberaden inspanningen om de EU „met één stem te laten spreken” met haar internationale partners, zoals energieproducenten, energie-importeurs en ontwikkelingslanden.

2.16

De toetsing omvat een energieactieplan met tien punten en een kalender met maatregelen om de EU op weg te zetten naar de verwezenlijking van de nieuwe strategische doelstelling. Samen met het actieplan is een eerste pakket concrete maatregelen voorgesteld, waaronder:

2.17

Het actieplan inzake energie-efficiëntie, dat op 19 oktober 2006 door de Commissie is vastgesteld, maakt ook deel uit van het actieplan. De mededeling van de Commissie „Beperking van de klimaatverandering tot 2 graden Celsius — Beleidsopties voor de EU en de wereld voor 2020 en daarna” en de strategische toetsing vullen elkaar aan en versterken elkaar.

2.18

Tijdens de voorjaarsbijeenkomst van 8 en 9 maart 2007 is de Europese Raad zonder reserves akkoord gegaan met de voorstellen van de Commissie. Op basis van de conclusies van deze bijeenkomst zal de Commissie gedetailleerde wetsvoorstellen en andere relevante voorstellen het licht doen zien. Aangezien de staatshoofden en regeringsleiders zich ertoe verbonden hebben de energiekwesties regelmatig te bespreken, wordt over twee jaar in een tweede strategische toetsing van het energiebeleid opnieuw verslag uitgebracht over de vooruitgang.

2.19

In de mandaatsperiode 2002-2006 heeft het EESC diverse adviezen uitgebracht over het energiebeleid, waarbij het vooral aandacht besteedde aan de kenmerken en de rol van verschillende energiebronnen en -technologieën. Tijdens zijn zitting van september 2006 hechtte het EESC zijn goedkeuring aan een verkennend advies — „De energievoorziening van de EU: een strategie voor een optimale energiemix” (2) — dat grotendeels gebaseerd is op die eerdere adviezen. De belangrijkste conclusies van dit verkennende advies, dat een groot aantal van de onderwerpen bestrijkt die de Raad in maart 2006 aanroerde, luiden als volgt:

2.20

Europa moet een strategische doelstelling vaststellen: een gediversifieerde energiemix die strookt met doelstellingen op het gebied van de economie, de voorzieningszekerheid en het klimaat. Ten aanzien van deze doelstellingen hebben alle energiebronnen en -technologieën voor- en nadelen, waarmee op een transparante en uitgebalanceerde wijze rekening moet worden gehouden.

2.21

Het potentieel van duurzame energie voor de elektriciteitsproductie moet worden benut. Maar zelfs als de doelstelling wordt gehaald en duurzame energie in 2020 20 % van de energiemix uitmaakt, zal deze vorm van energie waarschijnlijk niet in staat zijn om de traditionele energiebronnen binnen afzienbare tijd volledig te vervangen.

2.22

Alle opties moeten worden opengehouden. De in het advies beschreven scenario's voor de EU-25 houden zich duidelijk aan dit motto. Zelfs in het scenario waarin de energie-efficiëntie en het gebruik van duurzame energie het snelst toenemen, geldt dat geen enkele energietechnologie als verouderd kan worden afgedaan, omdat dat slecht is voor het milieu of de economie.

2.23

De huidige energiemix moet door de politiek in die zin worden aangepast dat de afhankelijkheid van derde landen afneemt en in Europa meer bronnen beschikbaar komen die geen emissies veroorzaken. Hierbij moet er rekening mee worden gehouden dat marktpartijen besluiten nemen over investeringen in diverse technologieën.

2.24

Er zou een strategie voor een optimale energiemix moeten worden uitgewerkt, waarbij duidelijk moet zijn welke rol is weggelegd voor respectievelijk de EU, de lidstaten, onafhankelijke instanties en marktpartijen.

Volgens het EESC zou de strategie voor een optimale energiemix uit de volgende elementen moeten bestaan:

3.1

In de moderne samenleving is energie een eerste levensbehoefte. Om te kunnen voorzien in onze behoefte aan voedsel, warmte in een koud klimaat, licht, vervoer, grondstoffen, consumptiegoederen en — in toenemende mate — telecommunicatie en informatieverwerking, hebben we een energie-aanvoer nodig waar we van op aan kunnen. Maar wat dit betreft kunnen en moeten we wel veranderingen doorvoeren. Gezien de huidige problemen — met name klimaatverandering — dienen we in onze economieën zo snel mogelijk over te schakelen op een uiterst efficiënte, koolstofarme energievoorziening.

3.2

Er loopt een rode lijn van energie naar de Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid: om de doelstellingen van deze strategie te kunnen verwezenlijken hebben we behoefte aan voldoende energie tegen betaalbare en concurrerende prijzen. Tegelijkertijd kunnen nieuwe energie-oplossingen het Europese concurrentievermogen een impuls geven en heel wat hoogwaardige banen helpen creëren, vooral als zij zich bewijzen op de wereldmarkt.

3.3

De algemene doelstellingen van het energiebeleid: concurrentievermogen, voorzieningszekerheid en duurzaamheid zijn en blijven relevant. Willen we de klimaatverandering aanpakken, dan moeten we de groei van de energievraag beteugelen door de energie-efficiëntie aanzienlijk te verbeteren en het aandeel van duurzame en andere koolstofarme technologie (bijvoorbeeld eventueel het afvangen en opslaan van CO2) te vergroten. De voorzieningszekerheid vaart eveneens wel bij een betere energie-efficiëntie en heeft daarnaast baat bij een diversificatie van energiebronnen en een EU die met één stem naar buiten treedt. Het concurrentievermogen moet versterkt worden door een open markt met een goed functionerende en eerlijke mededinging, inclusief de toegang tot netwerken, en een hoogwaardige openbare dienstverlening.

3.4

Het scheppen van meer en betere banen is de belangrijkste doelstelling van de Lissabonstrategie. Aangezien hogere productiviteit een vereiste is om te kunnen concurreren moeten ook energiebedrijven efficiënter worden. Werknemers in de energiesector die hun baan kwijtraken moeten adequate steun krijgen. Tegelijkertijd zou het aantal banen in energieverbruikende sectoren kunnen toenemen. Met name het streven naar een hogere energie-efficiëntie, naar het gebruik van duurzame energie en naar de toepassing van andere zich ontwikkelende technologieën zal tal van nieuwe, merendeels hoogwaardige arbeidsplaatsen met zich meebrengen.

3.4.1

De sociale dimensie van het energiebeleid moet ook aandacht krijgen in de Lissabonstrategie. Deze dimensie omvat zaken als werkgelegenheid en de beschikbaarheid van energie voor iedereen tegen betaalbare prijzen, ofwel een publieke dienstverlening van hoge kwaliteit. Het maatschappelijk middenveld, inclusief de sociale partners, moeten actief worden betrokken bij de ontwikkeling van het energiebeleid.

3.5

In een aantal recente adviezen heeft het EESC gedetailleerd uiteengezet hoe het denkt over al deze cruciale aspecten van het energiebeleid. Te zijner tijd zijn ook adviezen te verwachten over de wetgevings- en andere gedetailleerde voorstellen die de Commissie zal opstellen naar aanleiding van de conclusies van de Europese Raad inzake het energiepakket.

3.6

Om dubbel werk te voorkomen en het energiedebat van zoveel mogelijk meerwaarde te voorzien gaat het EESC in dit advies vooral in op het verband tussen het energiebeleid en de visie die ten grondslag ligt aan de Lissabonstrategie, namelijk Europa als een kennissamenleving. Dit advies gaat over het verband tussen het energiepakket en innovaties.

3.7

Politieke doelstellingen en maatregelen vormen het kader, maar technologie en andere vormen van innovatie (inclusief veranderde gedragspatronen) zijn bepalend voor echte vooruitgang, zoals een betere energie-efficiëntie bij zowel omzetting als gebruik. Innovaties kunnen een verdere diversificatie van de energiemix mogelijk maken en zo de afhankelijkheid van externe energiebronnen helpen verminderen. Innovaties zijn zeker ook nodig om de emissies van broeikasgassen terug te dringen door de ontwikkeling en het gebruik van duurzame energie, „schone” technologie op het gebied van kolen en andere fossiele brandstoffen en veilige kernenergie.

3.8

Innovatie komt neer op vernieuwing in de ruime zin van het woord. Innovatie betekent dat nieuwe ideeën worden uitgedacht en brede toepassing vinden, waarbij ze een economische waarde krijgen. Innovatie heeft betrekking op zowel technologie als nieuwe managementvormen en andere organisatorische oplossingen, en vindt niet alleen plaats in het bedrijfsleven, maar ook in de diensten- en de publieke sector. Vaak, maar zeker niet altijd, ligt onderzoek ten grondslag aan innovaties. In dit verband verwijst het EESC ook naar zijn advies „Onderzoeksbehoeften met het oog op de voorzieningszekerheid en -duurzaamheid van energie” (3).

3.8.1

Energietechnologieën, zoals efficiëntere verbranding, windmolens en zonnecollectoren of (voor de toekomst) brandstofcellen, waterstoftechnologie en kernfusie, staan in het middelpunt van de belangstelling. Even belangrijk zijn flankerende technologieën zoals de ontwikkeling van materialen of de meteorologie; betere weersvoorspellingen verhogen de efficiency.

3.8.2

Voor een efficiënter energiegebruik is er een schier oneindig aantal technologische mogelijkheden: betere isolatie, zuinigere elektrische apparaten, lichtere materialen, betere product- en procesplanning in de industrie, efficiëntere machines. In dit verband is de rol van energie-intensieve industrieën van belang: als deze door middel van investeringen en expertise geen vraag genereren, zullen in de EU innovaties in tal van voor de industrie bestemde energie-efficiënte technologieën uitblijven.

3.8.3

De informatie- en communicatietechnologie biedt grote mogelijkheden. ICT kan de productie, omzetting en distributie van energie efficiënter en productiever maken en ook voor een veiliger en betrouwbaarder bedrijfsvoering zorgen, met name wat transmissienetwerken betreft. Bovendien helpt ITC consumenten om hun energieverbruik binnen de perken te houden. Een goed voorbeeld, waar tal van voordelen aan verbonden zijn, betreft bijvoorbeeld piekbelastingen; die zouden kunnen worden afgevlakt als consumenten voortdurend zicht hebben op de financiële consequenties van hun energieverbruik en daar onmiddellijk op kunnen reageren. Meer in het algemeen zou ITC het telewerken en televergaderen kunnen bevorderen en zo de behoefte aan vervoer kunnen doen afnemen.

3.8.4

Er zijn ook nieuwe manieren — innovaties — nodig om energiesystemen goed te laten functioneren. Het streven is: hoogwaardige dienstverlening tegen betaalbare prijzen. Voorbeelden zijn het veilige beheer van productie- en transmissiesystemen, onderhoud, het runnen van de markt (handel), het managen van piekbelastingen en aanpassing aan daglicht. En niet in de laatste plaats kan een efficiënte logistiek het nodige betekenen voor de vraag naar energie en het brandstofbeheer.

3.8.5

We moeten ook ons gedrag „innoveren”. Voor consumenten is een sleutelrol weggelegd: we kunnen stuk voor stuk kiezen voor een intelligenter energiegebruik, en hiervoor zijn nieuwe ideeën en meer kennis nodig. Een belangrijke taak in dit verband is om consumenten goed voor te lichten, zodat zij bewustere keuzes kunnen maken. Ruimtelijke ordening op regionaal en stedelijk niveau, architectonische oplossingen en bouweisen kunnen de energiekeuzes van de bevolking in hoge mate ondersteunen. Met het oog hierop zouden campagnes voor energiezuinig gebruik en energiebesparing moeten worden opgezet.

3.9

Er moeten radicaal nieuwe oplossingen voor problemen komen; verandering is dringend geboden. Radicale veranderingen hebben tijd nodig, en daarom moeten nu meteen al middelen worden toegewezen. Intussen dienen technologieën die zich bewezen hebben een brede verspreiding krijgen, bijvoorbeeld om het energieverbruik van huishoudens terug te dringen.

3.10

Om innovaties en investeringen in een rendabele richting te sturen zou moeten worden nagegaan hoe rendabel upstream-technologieën zijn. Een belangrijk voorbeeld zijn de kosten van verschillende technologieën om de uitstoot van 1 ton CO2 te vermijden. Windmolens kosten bijvoorbeeld veel meer dan woningisolatie.

3.11

Voor het tot stand brengen en gebruiken van innovaties zijn bepaalde voorwaarden en beleidsmaatregelen nodig op lokaal, regionaal, nationaal en EU-niveau. Aangezien de EU wereldwijd de toon wil aangeven als het om energie-efficiëntie en koolstofarme technologie gaat, is het van cruciaal belang dat energiemaatregelen en andere relevante randvoorwaarden in het licht van deze doelstelling worden bekeken.

3.12

De eerste voorwaarde voor succesvol innoveren zijn goed opgeleide en goed gemotiveerde arbeidskrachten, ondersteund door een hoogwaardig onderwijsstelsel. Voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën zijn voldoende O&O-inspanningen nodig en moeten startende kleine en middelgrote bedrijven aan risicokapitaal kunnen komen. Gezonde concurrentie dwingt bedrijven om te innoveren. Toegang tot de (wereldwijde) markt is noodzakelijk. Wat duurzame energie betreft zou de toegang tot netwerken wel eens cruciaal kunnen zijn voor succesvolle innovaties. De regelgeving moet innovaties stimuleren, bijvoorbeeld door innoverende bedrijven specifiek te belonen (voorbeeld: bedrijven die al in een vroeg stadium hun emissies hebben verminderd worden daarvoor binnen het ETS nu niet beloond). Te veel regels hebben een verstikkende invloed op innovaties.

3.12.1

Voor de toepassing van nieuwe technologieën zijn investeringen nodig. Bedrijven moeten winst maken om te kunnen investeren. Dit geldt ook voor investeringen in energie-efficiëntie, zelfs al is de terugverdientijd kort. De energiesector is de afgelopen jaren zeer winstgevend geweest, maar het investeringsniveau ligt nog altijd laag. Het is bekend dat investeringen vertraging oplopen of zelfs helemaal niet doorgaan als gevolg van allerlei eisen inzake planning en vergunningen. Om de investeringsrisico's te verlagen moet de regelgeving stabiel en betrouwbaar zijn. Aangezien investeringen in energie-infrastructuur meestal vaak pas op langere termijn renderen, zou het goed zijn als er op de een of andere manier voor die termijn contracten kunnen worden gesloten.

3.12.2

Wil een bedrijf investeren in de ontwikkeling of het gebruik van nieuwe technologie, dan moeten de markten waar het hiermee winst wenst te maken groot genoeg zijn. Nationale markten hebben wat dit betreft meestal niet de vereiste omvang; toegang tot internationale markten is steeds meer een voorwaarde om überhaupt te investeren. Evenzeer van belang zijn een wereldwijde vraag en gelijke voorwaarden voor alle partijen. Door unilaterale EU-maatregelen ontstaat elders in de wereld geen vraag, al zou dat na verloop van tijd wel kunnen gebeuren. Een CO2-heffing zou bijvoorbeeld een belangrijke stimulans kunnen zijn, maar die moet dan wel wereldwijd worden ingevoerd.

3.12.3

De EU zou haar sterke positie op de internationale markten voor technologie op het gebied van energie-efficiëntie en duurzame energie verder moeten uitbouwen. Haar streven om een voortrekkersrol te vervullen als het gaat om klimaatbeleid (door middel van ambitieuze doelstellingen), energie-efficiëntie en duurzame energie, kan haar hierbij van pas komen. Dit gaat echter niet vanzelf. Met doelstellingen en de bijbehorende deadlines moet zorgvuldig worden omgegaan; de mogelijkheid om ze te verwezenlijken moet reëel zijn, anders leiden ze mogelijk alleen maar tot extra kosten en verlies van banen. Relevante technologieën moeten bijvoorbeeld al zo ver ontwikkeld zijn dat ze op tijd klaar zijn om de doelstellingen te kunnen halen. Daarnaast dient rekening te worden gehouden met de investeringscycli van de verschillende sectoren.

3.12.4

De EU lijkt vooral door middel van marktinterventies voor meer innovatie te willen zorgen, wat wel eens niet efficiënt genoeg zou kunnen zijn. De VS en een aantal andere landen vertrouwen meer op publieke investeringen in O&O. In Europa moeten zowel de publieke als de particuliere investeringen in O&O-activiteiten op energiegebied omhoog. Technologische samenwerking met de andere grootmachten moet op gang worden gebracht en hun beleidsmaatregelen moeten op de voet worden gevolgd. Bovendien is het zaak dat de lidstaten veel meer gaan samenwerken en dat hun activiteiten en die van de EU beter op elkaar worden afgestemd, zonder dat dit de concurrentie belemmert. Om er zeker van te zijn dat onderzoek leidt tot innovatie, moet zowel bij de planning als bij de uitvoering van onderzoeksactiviteiten de samenwerking tussen publieke onderzoeksinstituten en het bedrijfsleven worden opgevoerd. Hier zou een rol kunnen zijn weggelegd voor het voorgestelde EIT.

3.13

Voor een actieve ondersteuning van innovaties is meestal een combinatie van instrumenten nodig. Verschillende ontwikkelingsfases en verschillende marktsituaties vragen om verschillende maatregelen; uniforme maatregelen zijn niet effectief. Afhankelijk van het soort maatregelen dat nodig is om er succesvolle innovaties van te maken kunnen technologieën bijvoorbeeld in drie categorieën worden ingedeeld:

3.14

Op EU-, nationaal en regionaal niveau is er al een breed scala aan maatregelen en instrumenten. De keuze van maatregelen voor het verwezenlijken van bepaalde doelstellingen moet met zorg gebeuren om voor voldoende rendement te kunnen zorgen. Om verspilling van middelen en onbedoelde gevolgen te vermijden moet goed worden gekeken naar de snelheid waarmee maatregelen worden genomen. Maatregelen die duidelijk zowel directe als indirecte doelstellingen helpen verwezenlijken (de zogenoemde no regrets-maatregelen) moeten zo snel mogelijk worden uitgevoerd. Gecompliceerdere maatregelen, die vaak nieuw in hun soort zijn, zoals manieren om een marktprijs voor CO2 vast te stellen, zouden eerst goed bestudeerd moeten worden. Om complicaties, onverwachte neveneffecten en suboptimale oplossingen te voorkomen moeten voor één doelstelling niet meerdere maatregelen worden gekozen. Bij de keuze van maatregelen moet ook rekening worden gehouden met de goede werking van de interne markt, wat tot dusverre niet altijd is gebeurd.

3.14.1

Financiering van O&O. Het EESC wijst in dit verband met name op zijn advies „Investeren in kennis en innovatie (Lissabonstrategie)”, INT/325. De hele EU loopt achter bij de VS en andere grote concurrenten. In het zevende O&O-kaderprogramma wordt in totaal voor een periode van zeven jaar vier miljard euro voor energie uitgetrokken (de bouw van ITER niet meegerekend), terwijl in de Amerikaanse Energy Bill wordt voorgesteld om hiervoor in de nationale begroting alleen al voor 2007 4,4 miljard dollar uit te trekken (en later meer). Naast meer publieke middelen voor O&O-activiteiten op energiegebied, zou er met stimulerende maatregelen voor gezorgd moeten worden dat ook meer particuliere middelen aan dit doel worden besteed en dat de lidstaten meer gaan samenwerken.

3.14.2

Onderwijs en opleiding. Naast maatregelen om het niveau van onderwijs en opleiding in Europa op te krikken is het ook nodig om jongeren ervan te doordringen dat banen in de energiesector aantrekkelijk zijn en goede perspectieven bieden. Omdat de techniek zich steeds sneller ontwikkelt, is een leven lang leren essentieel.

3.14.3

Voorlichting aan het publiek. Het valt niet mee om iedereen tot energiezuiniger gedrag aan te zetten. Voor scholen en campagnes is hier een rol weggelegd. Lessen hierover aan toekomstige burgers zouden al op de lagere school kunnen beginnen, want kinderen zijn zeer begaan met de toekomst van de planeet en willen graag iets doen. In beroepskringen en het bedrijfsleven hebben energie-audits (bijvoorbeeld op basis van vrijwillige overeenkomsten) goede resultaten opgeleverd.

3.14.4

Prijsmechanismen, heffingen. Goed doordachte prijssignalen kunnen innovaties in belangrijke mate ten goede komen doordat zij het koopgedrag van consumenten sturen. Hogere prijzen zijn niet erg effectief als middel om het algemene energieverbruik terug te dringen; zoals bekend is de prijselasticiteit op energiegebied nogal gering.

3.14.5

Subsidies. Goed doordachte subsidies kunnen mensen tot de juiste keuzes aanzetten. In de vroege fase van leercurves zijn subsidies vaak nodig om de risico's, die anders wel eens te groot zouden kunnen blijken, te verkleinen. Om de concurrentieverhoudingen niet scheef te trekken mogen ze alleen worden gebruikt met het in de EU-wetgeving vastgelegde doel, namelijk om tekortkomingen van de markt te corrigeren. Subsidies mogen niet voor onbeperkte tijd gelden en moeten geleidelijk worden afgebouwd. Om energie-efficiëntie een impuls te geven moeten er stimuleringsmaatregelen worden uitgewerkt die kunnen helpen om de initiële extra kosten van energiezuinige apparaten, met vaak een korte terugverdientijd, te boven te komen.

3.14.6

Politieke doelen en plichten. Deze geven aan wat een wenselijke ontwikkelingsrichting is. Even belangrijk voor investeringsbeslissingen zijn de beleidsinstrumenten waarmee de doelstellingen moeten worden verwezenlijkt. Bij het uitwerken van doelstellingen mag men niet vergeten dat het bepaalde onderdelen van de economie meestal voor de wind gaat, terwijl andere onderdelen juist met problemen kampen. Al te ambitieuze doelstellingen kunnen dan ook meer kwaad dan goed doen. De huidige tendens lijkt te zijn om voor hetzelfde doel algemene doelstellingen vast te stellen en in aanvulling daarop subdoelstellingen. Bijvoorbeeld doelstellingen voor het terugdringen van CO2-emissies, en om die te verwezenlijken ook doelstellingen voor een uitgebreider gebruik van duurzame energie. Dit kan leiden tot suboptimale oplossingen om de overkoepelende doelstelling te halen. Zowel voor de doelstellingen als met name voor de gekozen instrumenten zijn gedegen effectbeoordelingen noodzakelijk, waarbij de afspraken met de industrie in Duitsland en Finland als voorbeeld kunnen gelden.

3.14.7

Emissiehandel, groene/witte certificaten. Als ze goed worden ontworpen, zijn dit efficiënte instrumenten om de doelstellingen te verwezenlijken. De kosten zijn op voorhand echter moeilijk in te schatten en kunnen sterk variëren. Hoe groter de markt en het aantal marktdeelnemers voor de handel in emissierechten en certificaten, hoe beter. Als het systeem wordt toegepast op wereldwijd opererende bedrijven zou het zelf ook een wereldwijd karakter moeten krijgen, omdat anders de concurrentieverhoudingen worden scheefgetrokken.

3.14.8

Regulering of bindende normen. Een zorgvuldige regelgeving kan goed zijn voor innovaties. Regelgeving kan met name een effectief middel zijn om van verouderde technologieën af te komen. Ambitieuze middellange-termijndoelstellingen voor de energiezuinigheid van producten kunnen de innovatie ook een impuls geven. Maar het risico dat innovaties worden tegengewerkt is altijd aanwezig. In ieder geval moet ervoor worden gezorgd dat de regelgeving geen marktbarrières opwerpt.

3.14.9

Vrijwillige normen, vrijwillige overeenkomsten, certificering. Deze beleidsinstrumenten hebben een positief effect op innovaties. Ze mogen misschien niet altijd precies het gewenste effect sorteren, maar ze maken wel grote vorderingen mogelijk, en bovendien is de kans op ongunstige neveneffecten vrijwel nihil.

3.14.10

Openbare aanbestedingen. Aanbestedingen kunnen van groot belang zijn voor het bevorderen van innovaties op energiegebied. Hiervoor moeten methoden worden ontwikkeld die daarna een brede verspreiding dienen te krijgen. Gewoonlijk zijn er voor „groene” aanbestedingen levenscyclusanalyses nodig, en voor deze en andere methoden moeten de autoriteiten vaak worden bijgeschoold. Krachtens de EU-regels voor openbare aanbestedingen, die in acht moeten worden genomen, dienen geavanceerde oplossingen te worden toegepast; op die manier voorzien ze in „groenere” aanbestedingen.

3.14.11

Om de dringend noodzakelijke omschakeling van de energiesector te bewerkstelligen moet het innovatietempo worden opgevoerd. Het Comité dringt erop aan dat speciale aandacht wordt geschonken aan het volgende:

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/39

—

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de interoperabiliteit van het communautaire spoorwegsysteem (gecodificeerde versie)

—

Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening (EG) nr. 881/2004 tot oprichting van een Europees Spoorwegbureau

—

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 2004/49/EG inzake de veiligheid op de communautaire spoorwegen

1.1

De voorstellen

stemmen overeen met de wens om het Europese spoorwegsysteem toegankelijker te maken voor exploitanten.

Deze voorstellen

1.2

Het EESC stemt in met de doelstelling om de procedure voor de indienststelling van rollend materieel te vereenvoudigen.

1.3

Het EESC is van mening dat deze vereenvoudiging het gebruik van het Europese spoorwegsysteem zal vergroten en de vraag van andere vervoerswijzen zal doen verschuiven naar het spoor. Ook wordt hiermee bijgedragen tot de verbetering van het milieu, terwijl gebruik wordt gemaakt van de energiebronnen die door de energieplannen van de EU worden gepromoot.

1.4

Het EESC dringt erop aan dat de verdere toepassing van de Europese interoperabiliteitsnormen en de verdeling van de certificeringscontroles over nationale en communautaire organen geen risico's voor de veiligheid mogen inhouden.

1.5

Het EESC hamert er vooral op dat de bevoegdheidsgrenzen van de organen die met het nieuwe systeem worden geïntroduceerd, nauwkeurig worden nageleefd.

1.6

Voor wagons en passagiersrijtuigen die na de inwerkingtreding van deze richtlijn in dienst worden gesteld, is het volgens het EESC voldoende dat één lidstaat van de Gemeenschap een vergunning voor indienststelling afgeeft. De nieuwe verordening inzake het Europees Spoorwegbureau zal spoorwegexploitanten, beheerders van infrastructuur, houders van wagons maar vooral de nationale certificeringsinstanties in staat stellen om:

1.7

Het EESC neemt er nota van dat het Spoorwegbureau met de geplande maatregelen het orgaan zal worden dat de leiding heeft over de totstandkoming van het Europese spoorwegsysteem (bestaande uit het HS-netwerk (hogesnelheidsnetwerk), de TEN-corridors en, in de toekomst, alle andere nationale netwerken). Zijn taken omvatten de coördinatie en uitbreiding van het ERTMS-systeem (European Railway Traffic Management System), de openbaarmaking van het comparatief systeem van nationale wetgevingen, en de technische ondersteuning van nationale certificeringsinstanties.

1.8

De geleidelijk groter wordende rol van het Europees Spoorwegbureau als orgaan dat de interoperabiliteit en de technologische evolutie van het spoorwegsysteem stuurt en controleert brengt met zich mee dat het takenpakket van de nationale certificeringsinstanties tegelijkertijd ook voor een deel wordt gewijzigd.

1.9

De Commissie zou de mogelijkheid moeten bestuderen van een Europees register van veiligheidsproblemen in het spoorvervoer, dat door de lidstaten gezamenlijk wordt bijgehouden, om zo een databasis van gemeenschappelijke parameters te creëren.

1.10

Het is de bedoeling dat er een Europese markt ontstaat voor rollend materieel, voor het onderhoud van systemen en van rollend materieel, en voor personeel dat belast is met het beheer van vervoersdiensten.

1.11

Dit is een unieke kans voor Europese constructeurs van rollend materieel, zeker als de technische keuzen die voor de TSI's worden gemaakt, voldoende constructeurs in de markt houden, om een concurrerende Europese markt van rollend materieel (en onderhoudsdiensten) te waarborgen.

1.12

Het EESC beveelt aan dat in het geval van rollend materieel dat vóór de inwerkingtreding van de onderhavige richtlijn in gebruik is genomen en waarvoor geen EG-keuringsverklaring is afgegeven, de toepassing van de spoorwegveiligheidsrichtlijn geen extra administratieve rompslomp met zich mee mag brengen voor de spoorwegexploitanten.

1.13

Het EESC is van mening dat in alle landen van het ESS nationale certificeringsinstanties moeten zijn opgericht.

1.14

In de analyse van de afwijkingen die op de TSI's worden toegestaan, met het oog op het economisch evenwicht van het project, dient in het bijzonder te worden gekeken naar de impact van de communautaire cofinanciering op de economische haalbaarheid van een project.

1.15

Het EESC is van oordeel dat de analyse van die afwijkingen niet voor iedere TSI afzonderlijk moet worden gemaakt, maar voor alle TSI's tegelijk.

1.16

Het EESC beveelt aan dat de huidige talenregeling wordt toegepast op de publicatie van TSI's door het bureau.

Het is van mening dat het advies van het bureau moet worden gevraagd voor alle nieuwe constructies en herstelwerkzaamheden, ook als deze niet door de Europese Gemeenschap worden gefinancierd, om ervoor te zorgen dat zowel de nationale als communautaire maatregelen op de totstandkoming van het Europese veiligheidssysteem zijn gericht.

1.17

Het EESC is van mening dat alle belanghebbende partijen de mogelijkheid moeten krijgen om het Europees Spoorwegbureau te raadplegen, ook om in te gaan tegen de beoordelingen van de nationale certificeringsinstanties. Met name communautaire spoorwegondernemingen en organisaties van werknemers uit de sector moeten deze mogelijkheid hebben.

2.1.1

De geleidelijke verwezenlijking van een Europese spoorwegruimte zonder grenzen vraagt om een technische regelgeving inzake veiligheid, beheer en toegangsprocedures.

2.1.2

De Richtlijnen 91/440/EEG van de Raad (van 29 juli 1991), 95/18/EG van de Raad (van 19 juni 1995), en 2001/14/EG van het Europees Parlement en de Raad (van 26 februari 2001) betreffende de ontwikkeling van de spoorwegen in de Gemeenschap, voorzien in de geleidelijke openstelling van de communautaire infrastructuur voor alle communautaire spoorwegondernemingen die houder zijn van een door één lidstaat afgegeven licentie en die goederenvervoersdiensten willen verlenen in een nieuw referentiekader.

2.1.3

Het gelijktijdig nastreven van veiligheid en interoperabiliteit vergt technische aanpassingen die onder leiding van een gespecialiseerd orgaan moeten worden uitgevoerd. Hiervoor is een Europees Spoorwegbureau voor veiligheid en interoperabiliteit in het leven geroepen.

2.1.4

De belangrijkste doelstellingen van dit bureau zijn:

2.1.5

De nationale procedures voor de typegoedkeuring van locomotieven worden momenteel beschouwd als een van de belangrijkste hindernissen voor de oprichting van nieuwe spoorwegondernemingen in het goederenvervoer en als een grote belemmering voor de interoperabiliteit van het Europese spoorwegsysteem.

2.1.6

Aangezien geen enkele lidstaat op eigen houtje kan beslissen dat de door hem afgegeven vergunning voor indienststelling ook geldig is op het grondgebied van andere lidstaten, is er een communautair initiatief nodig om de nationale procedures te harmoniseren en te vereenvoudigen en systematischer het beginsel van wederzijdse erkenning toe te passen.

2.1.7

Bovendien is de Commissie voornemens om, in het kader van het programma voor de vereenvoudiging van de wetgeving, de interoperabiliteitsrichtlijnen voor de spoorwegen te consolideren en samen te voegen, met als doel één gemeenschappelijke regelgeving voor het Europese spoorwegsysteem tot stand te brengen.

2.1.8

Dankzij onderhavige initiatieven kan het vervoer concurrerender worden gemaakt, omdat de kosten van het spoorwegvervoer worden verlaagd.

2.2.1

Het bureau vereenvoudigt de procedure voor de certificering van bestaand rollend materieel door een referentiedocument te ontwikkelen waarmee kan worden bepaald of de nationale voorschriften overeenkomen.

2.2.2

Het bureau beoordeelt de verzoeken om financiële steun van de Gemeenschap voor projecten op het gebied van infrastructuur en rollend materieel, teneinde na te gaan in hoeverre deze „interoperabel” zijn.

2.2.3

Het bureau beoordeelt de relatie tussen de houders van wagons en spoorwegondernemingen (voormalige RIV-overeenkomst = overeenkomst tussen spoorwegondernemingen inzake de uitwisseling en het gebruik van wagons), met name op het gebied van onderhoud, en doet aanbevelingen aan de Commissie voor de regelgeving op dit gebied.

2.2.4

Het bureau formuleert aanbevelingen t.a.v. gemeenschappelijke criteria voor de specificatie van de beroepsbekwaamheden en de beoordeling van het personeel dat bij de exploitatie en het onderhoud van het spoorwegsysteem betrokken is.

2.2.5

Het bureau neemt de rol van gezaghebbende autoriteit op zich in het kader van het European Railway Traffic Management System (ERTMS).

2.3.1

Doel van het voorstel is de vereenvoudiging en modernisering van het regelgevingskader in Europa. In dat verband wordt de codificering en samenvoeging van de bestaande richtlijnen inzake spoorweginteroperabiliteit voorgesteld.

2.3.2

Op basis van de tien jaar ervaring met de tenuitvoerlegging van de interoperabiliteitsrichtlijnen stelt de Commissie tevens een reeks verbeteringen in het technische gedeelte van het regelgevingskader voor.

2.4.1

Met de wijziging van artikel 14 van de spoorwegveiligheidsrichtlijn wordt verduidelijkt welke onderdelen van een vergunning wederzijds dienen te worden erkend en welke strikt verbonden zijn met de compatibiliteit tussen het betrokken voertuig en de desbetreffende infrastructuur.

2.4.2

Ingevolge de wijzigingen van de regelgeving:

3.1.1

De eigenschappen van het spoorwegsysteem zijn zodanig dat alle elementen bijdragen tot de veiligheid ervan.

3.1.2

Als het bureau zich behalve met interoperabiliteit ook met veiligheid gaat bezighouden, dan zullen zijn bevoegdheden zich uitbreiden tot alle onderdelen van het spoorwegsysteem.

3.1.3

Aan het einde van de rit komt er naar verwachting dus één enkel Europees spoorwegsysteem en één Spoorwegbureau.

3.1.4

De fase waarin de verschillende wetgevingen met elkaar worden vergeleken, moet worden gezien als een van de noodzakelijke stappen in deze richting.

3.1.5

Er dient een evaluatie te worden gemaakt van de verschillen in de impact van nieuwe TSI's en certificeringsprocedures op de lidstaten, de beheerders van infrastructuur, spoorwegondernemingen, de houders van wagons en de eindgebruikers.

3.1.6

De instandhouding van het economisch evenwicht binnen de verschillende nationale netwerken en tussen de verschillende exploitanten is met name van belang in de fase waarin de technische voorschriften en certificeringsprocedures worden geharmoniseerd.

3.1.7

Het bureau moet worden belast met het sturen van de technologische keuzen inzake het huidige en toekomstige aan interoperabiliteit blootgestelde netwerk, ook zonder gebruik te maken van financiële hulpmiddelen als stok achter de deur.

3.1.8

Er moet vanuit worden gegaan dat de bevoegdheid van het bureau uiteindelijk zal worden uitgebreid tot het hele communautaire spoorwegnet, zoals in de voorgestelde interoperabiliteitsrichtlijn is voorzien.

3.2.1

Het richtlijnvoorstel voorziet in een vereenvoudiging van de TSI's inzake het hogesnelheids- en het conventionele spoorwegsysteem, als die vergelijkbaar zijn.

3.2.2

Het toepassingsgebied van de TSI's wordt in het richtlijnvoorstel uitgebreid van het HS-netwerk en de TEN-corridors (Trans-Europees netwerk) tot alle nationale netwerken, de uitzonderingen daargelaten.

3.2.3

Deze uitbreiding markeert een ommekeer in het beleid voor de technologische ontwikkeling van het Europese spoorwegsysteem, met het oog op de verwezenlijking van één Europees netwerk. De economische en strategische impact daarvan is sterker dan wordt gesuggereerd in de toelichting bij het voorstel.

3.2.4

De besluitvorming inzake het type TSI's dat op nieuwe infrastructuurvoorzieningen en belangrijke aanpassingen van bestaande infrastructuur moet worden toegepast, komt grotendeels onder de verantwoordelijkheid van de Gemeenschap te vallen.

3.2.5

De communautaire besluitvorming inzake de vaststelling van de TSI's en hun aanpassing aan de situatie zoals die in iedere lidstaat is, zal een grote economische impact hebben op de programmering van investeringen in technologie en infrastructuur door de afzonderlijke lidstaten.

3.2.6

Voorafgaand aan het besluit om de nieuwe TSI's al dan niet goed te keuren, is het zaak om voor iedere lidstaat een economische impactbeoordeling te maken.

3.2.7

Hierbij dient een onderscheid te worden gemaakt tussen TSI's met een impact op de openbare investeringen van de lidstaten en TSI's met een impact op de investeringen van spoorwegondernemingen en particuliere exploitanten.

3.2.8

De uitbreiding van het toepassingsgebied van de TSI's tot het volledige Europese spoorwegnet, de uitzonderingen daargelaten, impliceert dat ook de relatie tussen het Europese Spoorwegbureau en de certificeringsorganen van de lidstaten moet worden herzien.

3.2.9

Deze laatste zullen zich waarschijnlijk meer gaan richten op de certificering van ondernemingen en exploitanten dan op het beheer van de evolutie van de technologische normen.

3.2.10

De wijziging van de richtlijn betreffende de veiligheid is een van de technische wijzigingen die nodig zijn om het verkeer van interoperabel rollend materieel te vergemakkelijken.

3.2.11

Tegelijkertijd wordt het nieuwe begrip „houder van wagons” ingevoerd.

3.2.12

De procedure voor de certificering van rollend materieel is zodanig dat hetzelfde materieel door verschillende organen wordt beoordeeld, al naar gelang van de verschillende technische aspecten.

3.2.13

Aspecten die onder de TSI's vallen, zullen door een willekeurig nationaal certificeringsorgaan worden gecertificeerd.

3.2.14

De aanvullende nationale aspecten zullen door het nationale certificeringsorgaan van het betrokken netwerk worden beoordeeld. Het nationale certificeringsorgaan neemt nota van de „communautaire” certificeringen, verifieert de specifieke nationale certificeringen en geeft het veiligheidscertificaat af. Het kan een certificeringsaanvraag afwijzen, en blijft dan ook verantwoordelijk voor de samenhang van alle gecertificeerde elementen.

3.2.15

Het Europees Spoorwegbureau treedt op als onafhankelijke beroepsinstantie voor het resultaat van een certificeringsaanvraag.

3.2.16

Afgezien van bovenstaande algemene opmerkingen (in de paragrafen Interoperabiliteit en Europees Spoorwegbureau) zijn er geen verdere opmerkingen.

4.1.1

Art. 8 bis: Enerzijds stelt het bureau een referentiedocument op waarin de nationale voorschriften voor iedere parameter met elkaar worden vergeleken (lid 2), en anderzijds geeft het uitsluitend technische adviezen over:

De werking van het bureau zou doeltreffender zijn indien zijn adviezen bindend zouden zijn en ook door de belanghebbenden zelf — beheerders van infrastructuur, spoorwegondernemingen en houders van rollend materieel — zouden kunnen worden aangevraagd.

4.1.2

Art. 15: De bevoegdheid van het bureau zou moeten worden uitgebreid tot alle vervangings-, herinrichtings- of bouwprojecten die betrekking hebben op de delen van de infrastructuur waarop de huidige of toekomstige TSI's van toepassing zijn.

4.1.3

Art. 16 bis: Het bureau dient over beoordelingscriteria te beschikken voor de keuze tussen een vrijwillig of verplicht systeem voor de certificering, op grond van:

Verduidelijkt dient te worden of het certificeringssysteem een impact zal hebben op spoorwegondernemingen die houders van wagons zijn en welke impact dat is.

4.1.4

Art. 18: Onderstreept moet worden dat het bureau er bij de uitwerking van standaardformulieren voor de registratieaanvraag voor dient te zorgen dat niet-gemeenschappelijke specificaties tot een minimum worden beperkt.

4.1.5

Art. 21 ter: De taakomschrijving lijkt overeen te stemmen met alle doelstellingen van het bureau. Het subsidiariteitsbeginsel wordt niet nageleefd.

4.2.1

Art. 1: Daar waar de TSI's tot de Europese Economische Ruimte worden uitgebreid, dienen tegelijkertijd ook de nationale certificeringsorganen te worden erkend.

4.2.2

Art. 6: De keuzevrijheid van het bureau omtrent de taal waarin de technische bijlagen bij de TSI's worden gepubliceerd, draagt niet bij tot een goede algemene toegankelijkheid van de communautaire interoperabiliteitswetgeving.

4.2.3

Art. 7: Het begrip „afwijking” lijkt zeer ruim opgevat, vooral in de economische motivering, aangezien de invloed van de communautaire financiering op de economische haalbaarheidsstudies buiten beschouwing wordt gelaten. Het systeem van afwijkingen zou beter kunnen worden toegepast op alle TSI's die van toepassing zijn op een bepaald project dan op een afzonderlijke TSI.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/44

1.1

Het Comité is ingenomen met het voorstel van de Commissie voor een richtlijn over het vervoer van gevaarlijke goederen over land. Bedoeling is de communautaire wetgeving inzake het vervoer van deze goederen te harmoniseren en aldus de veiligheid ervan te verhogen.

1.2

Het voorstel omvat een aanpassing van vier bestaande richtlijnen en vier beschikkingen van de Commissie inzake het vervoer van gevaarlijke goederen. Deze worden in één wetgevingsdocument samengevoegd. Tegelijkertijd wordt het bereik van de communautaire regelgeving uitgebreid naar de binnenvaart (naast weg- en spoorvervoer).

1.3

De Commissie is terecht van oordeel dat zolang er geen eenvormige communautaire regelgeving is voor alle vormen van vervoer over land (over de weg, het spoor en de binnenwateren), niet kan worden gezegd dat gevaarlijke goederen op de meest veilige manier kunnen worden vervoerd.

1.4

Een harmonisatie van de bindende regelgeving inzake het weg- en spoorvervoer van gevaarlijke goederen, waarbij de bestaande bepalingen niet fundamenteel worden gewijzigd, maar de werkingssfeer ervan wel wordt uitgebreid tot de binnenvaart, betekent zowel voor de overheidsinstellingen als voor de betrokkenen uit de privé-sector inderdaad een aanzienlijke vereenvoudiging van de regelgeving en administratieve procedures.

1.5

Door de drie vormen van vervoer over land in één wetsdocument te behandelen en de mogelijkheid te creëren om internationale overeenkomsten en verdragen alleen in de bijlagen bij de richtlijn te vermelden (in plaats van ze in hun geheel in de richtlijn op te nemen, zoals nu het geval is), wordt het acquis communautaire aanzienlijk afgeslankt.

1.6

Het voorstel om de nieuwe bepalingen vast te leggen in een richtlijn, is een goede oplossing. Aangezien er echter veel uitzonderingsregels zijn en de lidstaten veel armslag wordt geboden in het toepassen van de bepalingen, roept het EESC alle landen op om op dit terrein zo nauw mogelijk samen te werken met de Commissie, zodat de wetgeving inderdaad wint aan eenvormigheid.

1.7

Aangezien de technische aspecten van het vervoer van gevaarlijke goederen en de definitie van deze goederen in het voorstel zeer specialistisch zijn, behandelt het Comité in dit advies uitsluitend de meer algemene aspecten van het voorstel.

1.8

Het is een goede zaak dat bij de inhoud van het voorstel terdege rekening is gehouden met de standpunten van de lidstaten en betrokken partijen (d.w.z. belangenorganisaties van bedrijven die betrokken zijn bij het vervoer van gevaarlijke goederen) en dat zo veel mogelijk naar een gemeenschappelijk standpunt is gestreefd.

1.9

Positief is ook dat de Commissie in deze materie verder zal worden bijgestaan door een speciaal regelgevend comité voor het vervoer van gevaarlijke goederen, en wel binnen het kader van de comitéprocedure.

1.10

Omdat de belangenorganisaties deel konden nemen aan de vergaderingen van het regelgevend comité, konden zij tijdens de voorbereiding van het voorstel regelmatig hun mening geven, wat te appreciëren valt. Daarnaast was er ook overleg met de EFTA-landen en werd het Europees Parlement doorlopend op de hoogte gehouden van het verloop van de werkzaamheden.

1.11

Ook de raadpleging van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart was een zeer waardevol initiatief. Ongeveer 80 % van het vervoer van gevaarlijke goederen in Europa vindt immers plaats via de Rijn.

1.12

Het Comité heeft verder kennis genomen van het feit dat externe deskundigen tijdens de jaren 2004-2005 het beleid op dit terrein hebben geëvalueerd en hun bevindingen hebben neergelegd in het document „Evaluation of the EU policy on the transport of dangerous goods since 1994”. Deze evaluatie bevestigt dat de door de Commissie voorgestelde aanpak juist is. Ook tijdens de openbare hoorzittingen heeft een ruime meerderheid te kennen gegeven voorstander te zijn van het door de Commissie voorgestelde beleid.

1.13

Als de Europese Unie de noodzakelijke vertaling en publicatie van de technische bijlagen bij de richtlijn overlaat aan de lidstaten, dient de Commissie beslist geld uit te trekken voor deze vertalingen die op nationaal niveau worden geproduceerd.

1.14

Gelet op het voorgaande is het Comité ervan overtuigd dat het huidige voorstel, dat is opgesteld door zeer bekwame en uit verschillende lidstaten afkomstige deskundigen inzake het vervoer van gevaarlijke goederen over land, dient te worden gesteund.

1.15

Niettemin dient de aandacht te worden gevestigd op enkele zaken die volgens het Comité nog moeten worden gepreciseerd of verduidelijkt, en wel: de definitie van gevaarlijke goederen in het kader van de richtlijn; de toekenning van het recht aan lidstaten om het vervoer van gevaarlijke goederen op hun territorium te verbieden om andere redenen dan veiligheid, en het volledig ontbreken van informatie in de bijlagen III.2 en III.3.

De desbetreffende opmerkingen van het Comité worden toegelicht in het hoofdstuk „Bijzondere opmerkingen”.

2.1

Het vervoer over land van gevaarlijke goederen (chemische producten, materialen voor reiniging, benzine, explosieve materialen, patronen voor kleine wapens, spuitbussen, radioactief materiaal, pesticiden, enz.) gaat gepaard met een groot risico op ongevallen. Dit geldt voor alle vervoerswijzen — zowel voor het weg- en spoorvervoer als voor de binnenvaart. Niet alleen voor de personen die betrokken zijn bij het vervoer van deze goederen, maar ook voor talrijke stads- en plattelandsbewoners vormt dit een gevaar voor hun gezondheid en leven.

2.2

Er zijn reeds eerder acties ondernomen om het vervoer van gevaarlijke goederen op de meest veilige manier te doen verlopen. Momenteel wordt het internationale vervoer van gevaarlijke goederen geregeld door internationale verdragen en overeenkomsten die op de aanbevelingen van de Verenigde Naties zijn gebaseerd. Met het oog op een veilig vervoer van gevaarlijke goederen en het vrije en multimodale karakter van internationale vervoerdiensten hebben de VN een document terzake opgesteld en geactualiseerd: „Recommendations on the transport of dangerous goods; model regulations”.

2.3

Het reglementeren van het vervoer van gevaarlijke goederen is niet alleen belangrijk vanwege de aard van de goederen, maar ook vanwege het volume. De hoeveelheid gevaarlijke goederen die jaarlijks in de EU wordt vervoert, bedraagt inmiddels 110 miljard ton km, wat neerkomt op ongeveer 8 % van alle in de EU vervoerde goederen. Hiervan wordt 58 % over de weg vervoerd, 25 % over het spoor, en 17 % over de binnenwateren. Behalve voor het spoorvervoer neemt het volume nog altijd toe.

2.4

In Europa zijn de regels die voortvloeien uit internationale verdragen, met behulp van drie instrumenten in de vervoersector geïmplementeerd:

2.5

De Europese wetgeving inzake het vervoer van gevaarlijke goederen over land betreft uitsluitend het weg- en spoorvervoer. Voor deze vervoerswijzen garandeert de wetgeving reeds een hoog niveau van veiligheid, evenals de vrije verstrekking van vervoersdiensten en de vrije beweging van transportmiddelen binnen de EU. Het gemeenschapsrecht terzake omvat vier wetgevingsdocumenten, te weten:

2.6

Er bestaat echter geen communautaire regelgeving betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen over de binnenwateren. Wel bestaan er twee regelgevingskaders die het vervoer over de Rijn en de Donau (ADN-R en ADN-D) regelen, maar deze hebben slechts een regionaal bereik. Daarnaast zijn er ook nog nationale voorschriften, die het binnenlands vervoer regelen. Het gebrek aan wetgeving op dit terrein is onder meer te wijten aan het feit dat de ADN-overeenkomst niet werd ondertekend. Het door de Commissie in 1997 gepubliceerde voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten inzake het vervoer van gevaarlijke goederen per schip over de binnenwateren werd niet goedgekeurd en in 2004 ingetrokken.

2.7

Momenteel is men echter bezig de overeenkomst betreffende het vervoer over de binnenwateren te ratificeren. Naar verwachting zal deze overeenkomst ten laatste in 2009 in werking treden. Gelet hierop is het Comité het er met de Commissie over eens dat het logisch is om, al was het maar omwille van de harmonisatie, het vervoer over de binnenwateren ook op te nemen in het Gemeenschapsrecht. Tegelijkertijd kan de huidige wetgeving geactualiseerd en geüniformiseerd worden. Het zou trouwens onaanvaardbaar zijn als er zich twee verschillende rechtskaders zouden ontwikkelen: het ene voor internationaal vervoer en het andere voor binnenlands vervoer. Nog een goede reden om de Europese wetgeving betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen aan te passen, is het feit dat ze erg ingewikkeld is. De wetsteksten betreffende bepaalde vormen van vervoer bevatten een aantal tegenstrijdigheden, terwijl sommige bepalingen achterhaald zijn of dat binnen afzienbare tijd zullen worden. Twee richtlijnen zijn bijvoorbeeld inmiddels al overbodig, aangezien de bepalingen ervan zijn opgenomen in ADR, RID en ADN. Verder hebben we in verband met de huidige structuur van de bestaande richtlijnen ook te maken met een probleem van technische aard. De richtlijnen bepalen namelijk dat om de twee jaar, bij elke wijziging van de internationale overeenkomsten en verdragen, de uitgebreide technische bijlagen volledig moeten worden vertaald. Dit is niet alleen een uitzonderlijk moeilijke, maar ook dure opgave.

2.8

Als er op dit terrein niets wordt ondernomen, zullen de problemen blijkens de door de Commissie gepresenteerde informatie niet alleen aanhouden, maar zelfs verergeren. De toch al ingewikkelde bepalingen zullen hoogst waarschijnlijk nog ingewikkelder worden ten gevolge van de wijzigingen in de internationale overeenkomsten en verdragen, verouderde bepalingen zullen blijven bestaan en de gebruikers op het verkeerde been zetten, en het risico op inbreuken op de bestaande regelgeving zal toenemen. In plaats van gebruiksvriendelijker te worden, worden de communautaire voorschriften zo misschien wel totaal gebruiksonvriendelijk. Nu er meer en meer gebruik wordt gemaakt van multimodaal vervoer, leidt het bestaan van verschillende richtlijnen per vervoerswijze tot steeds meer dagelijkse praktische problemen op het gebied van vervoer en tot een onnodige stijging van de kosten. Verder remt het bestaan van verschillende voorschriften voor internationaal en binnenlands vervoer over de binnenwateren de ontwikkeling van die sector, hoewel deze vormen van vervoer blijkens de statistieken veelal te prefereren zouden zijn.

2.9

Daarom wordt voorgesteld een nieuwe richtlijn goed te keuren, die de vier bestaande richtlijnen en de vier beschikkingen van de Commissie betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen over land en per spoor actualiseert en in één enkel wetgevingsinstrument onderbrengt (de drie verschillende soorten vervoer over land zullen worden samengebracht in één enkel wetgevingsdocument), waarbij de communautaire regelgeving ook zal worden toegepast op het vervoer over de binnenwateren.

2.10

De nieuwe richtlijn zal in de plaats komen van de bestaande (gewijzigde) Richtlijnen 94/55/EG en 96/49/EG betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen, de Richtlijnen 96/35/EG en 2000/18/EG betreffende veiligheidsadviseurs voor het vervoer van gevaarlijke goederen en de (gewijzigde) Beschikkingen 2005/263/EG en 2005/180/EG van de Commissie houdende toestemming tot vaststelling van bepaalde afwijkingen door de lidstaten krachtens de Richtlijnen 94/55/EG en 96/49/EG. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de bepalingen van de Richtlijnen 96/35/EG en 2000/18/EG intussen opgenomen zijn in de bijlagen bij de Richtlijnen 94/55/EG en 96/49/EG, zodat deze eerste twee richtlijnen overbodig zijn geworden voor het weg- en spoorvervoer.

2.11

Met dit voorstel worden de bestaande bepalingen betreffende het internationaal vervoer opgenomen in het Gemeenschapsrecht en worden de bepalingen inzake het internationaal vervoer ook van toepassing op het binnenlands vervoer. Het voorstel betekent dus een aanzienlijke vereenvoudiging van het Gemeenschapsrecht op het gebied van het vervoer van gevaarlijke goederen, hoewel de wetgeving een ruimer toepassingsgebied krijgt.

2.12

Daarnaast is het de bedoeling de noodzakelijke vertaling en publicatie van de technische bijlagen bij de Richtlijn niet meer voor de Europese Unie (in de praktijk de Commissie) te laten verrichten, maar over te laten aan de lidstaten. Hiervoor pleit o.a. het feit dat de vertalingen die op Europees niveau werden gemaakt, niet altijd van de beste kwaliteit waren of niet aansloten bij de realiteit van de lidstaten, zodat deze alsnog zelf vertalingen moesten maken of correcties moesten aanbrengen. Om de twee jaar worden deze bijlagen geactualiseerd. De Commissie zou dan financiële steun moeten geven voor de uitvoering van het vertaalwerk op nationaal niveau. De Commissie is er echter van overtuigd dat het bedrag dat de Europese Unie op die manier uitspaart op de eigen vertalingen en publicaties groter is dan het bedrag dat de lidstaten aan steun zullen ontvangen.

2.13

Het voorstel moet ertoe leiden dat de internationale verdragen en overeenkomsten betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen niet meer in hun geheel worden opgenomen in de richtlijn, zoals dat nu het geval is, maar nog slechts vermeld worden in de bijlagen. Verwacht wordt dat dit de omvang van het acquis communautaire met ongeveer 2 000 bladzijden zal verminderen.

2.14

Als het Gemeenschapsrecht eenvoudiger wordt, zal ook de omzetting ervan in nationale wetgeving eenvoudiger worden. De harmonisatie van de bepalingen betreffende het vervoer van gevaarlijke goederen zou het werk van de rechtshandhavingsinstanties (o.a. hun rapportage) eenvoudiger en efficiënter maken.

2.15

Door de bepalingen te vereenvoudigen en te harmoniseren, worden de administratieve procedures eenvoudiger voor alle actoren die betrokken zijn bij het vervoer van gevaarlijke goederen van oorsprong tot bestemming.

2.16

Geharmoniseerde bepalingen zouden ook de documenten die nodig zijn voor vervoersoperaties en -middelen, de opleiding van aangeworven personen, evenals het werk van veiligheidsadviseurs inzake het vervoer van gevaarlijke goederen vereenvoudigen.

2.17

Het voorstel is opgenomen in het programma van de Commissie voor de modernisering en vereenvoudiging van het acquis communautaire en in het wetgevings- en werkprogramma van de Commissie.

3.1

Ten eerste wordt in het voorstel voor een „Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad over het vervoer van gevaarlijke goederen over land” in het hoofdstuk over definities wel gedetailleerd uitgelegd wat een aantal specifieke woorden of begrippen (b.v. ADR, RID, ADN, voertuig, wagon, vaartuig) in het kader van deze richtlijn betekenen, maar van het begrip „gevaarlijke goederen” zelf wordt geen enkele omschrijving gegeven. Waarschijnlijk is dit een moeilijke opgave, aangezien er talrijke goederen zijn en de technische ontwikkelingen niet stilstaan, zodat de lijst gevaarlijke goederen voortdurend aangroeit. Toch dient er volgens het Comité te worden uitgelegd wat in het kader van deze richtlijn bedoeld wordt met het begrip „gevaarlijke goederen”.

3.2

Ten tweede behouden de lidstaten op basis van dit voorstel het recht om, uitsluitend om andere dan veiligheidsredenen, het vervoer van gevaarlijke goederen op hun grondgebied te reguleren of te verbieden. Hoewel het Comité begrijpt waarom lidstaten dit recht behouden, begrijpt het niet waarom dit „uitsluitend om andere dan veiligheidsredenen” wordt toegestaan. Terwijl dit voorstel toch bedoeld is om het vervoer van gevaarlijke goederen veiliger te maken, betekent deze formulering dat lidstaten het vervoer van gevaarlijke goederen niet mogen verbieden als dit vervoer gevaren met zich meebrengt. Dit lijkt niet logisch. Verder vraagt het Comité zich af op welke wijze de onderlinge afstemming van de bepalingen die grensoverschrijdend vervoer verbieden, zal worden gewaarborgd als de lidstaten verschillende verbodsbepalingen gaan hanteren.

3.3

Ten derde bevat bijlage III (Vervoer over de binnenwateren) onder III.2. en III.3. geen informatie over de geplande aanvullende overgangsbepalingen of de aanvullende nationale bepalingen. In dit verband wil het Comité graag weten of deze bepalingen echt wel gepland zijn of dat ze nog moeten worden ontwikkeld.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/47

1.1

Galileo is het boegbeeld van het Europese ruimtevaartbeleid. Omvang en strategisch karakter van het project brachten het Europees Ruimtevaartagentschap (ESA) ertoe eendrachtig samen te werken met de Europese Unie. Aldus zouden intergouvernementele en communautaire cultuur moeten leiden tot het welslagen van de onderneming. In dezelfde geest van samenwerking zou het project moeten worden uitgevoerd in de vorm van een publiek-privaat partnerschap.

1.2

De eerste experimentele satelliet, voorloper van de constellatie die uiteindelijk dertig satellieten zal omvatten, is eind 2005 in een baan om de aarde gebracht; het project ligt dus op koers, echter niet zonder moeilijkheden of vertragingen.

1.3

Galileo vormt een wereldwijd satellietnavigatiesysteem met diensten op het gebied van positiebepaling, navigatie en tijdbepaling.

1.4

Galileo zal met de dertig satellieten en aardstations gegevens kunnen verstrekken over de geografische positie van gebruikers in tal van economische sectoren zoals vervoer (localisatie van voertuigen, schepen, vliegtuigen, geleidingssystemen, trajectbepaling enz.), justitie, politie en douane (grenscontrole), openbare werken (topografie, geodesie en systemen voor geografische informatie), recreatie (oriëntatie ter zee en in de bergen), maatschappelijke diensten (hulp aan gehandicapten of ouderen), beveiligingsdiensten van de overheid en, dankzij de plaatsbepaling van lichtbakens, het redden van personen op volle zee of in afgelegen streken.

1.5

Volgens sommige ramingen zal de markt voor producten en diensten in verband met satellietnavigatietoepassingen tot 2025 toenemen tot een bedrag van 400 miljard euro.

1.6

Momenteel zijn de verschillen van mening tussen de diverse partners over het economische model voor Galileo en over de leiding van het industriële consortium zo groot dat de onderhandelingen over de concessieovereenkomst op een dood spoor zijn beland. De opgelopen vertraging en het gebrek aan vooruitgang bedreigen nu het gehele project.

1.7

Gezien deze moeilijkheden heeft de Raad Vervoer van maart de Commissie verzocht de stand van zaken op te maken van de onderhandelingen over het contract voor de concessie en eventuele alternatieven te bestuderen. In haar mededeling „Galileo op een kruispunt” roept de Commissie, gezien de impasse, de Raad en het Europees Parlement op te erkennen dat de huidige onderhandelingen over het concessiecontract mislukt zijn en deze stop te zetten. Tegelijkertijd verzoekt zij hen opnieuw uit te spreken dat zij het programma Galileo willen voortzetten. De Commissie stelt een alternatief scenario voor, waarin de ontwikkeling en stationering voor rekening komen van de publieke sector, terwijl het concessiecontract slechts betrekking zou hebben op de exploitatie. Het Europees Ruimtevaartagentschap zou de opdrachtgever en aanbestedende dienst zijn voor rekening van de Europese Unie.

2.1

De tekst van de Commissie is enerzijds een beknopte beschrijving van het ingevoerde systeem en de waarschijnlijke ontwikkeling ervan; anderzijds komen de diverse mogelijke innovatieve toepassingen ter sprake, die worden aangeboden als vijf types diensten (vrij toegankelijke dienst, commerciële diensten, de „levensreddende” dienst, de opsporings- en reddingsdienst en de publiek gereguleerde dienst). In het Groenboek wordt op de toepassingen van laatstgenoemde niet ingegaan, omdat de lidstaten bepalen of ze deze al dan niet gebruiken. De Commissie zal hierover met elke lidstaat rechtstreeks overleggen, de antwoorden verzamelen en er een samenvatting van maken.

2.2

De door de Commissie opgestelde lijst van (eventuele) activiteiten omvat het volgende:

2.3

Uit dit brede scala aan mogelijke toepassingen blijkt wel hoe groot en divers de mogelijkheden zijn.

2.4

Zoals gewoonlijk wordt het Groenboek afgesloten met een reeks vragen aan de betrokken partijen. Het is niet aan het EESC om hierop gedetailleerd in te gaan. Veeleer dient het EESC aan te geven welke aspecten volgens hem van groot belang zijn en te vermelden welke vragen gesteld hadden moeten worden, terwijl dit niet gebeurd is.

2.5

De Commissie evalueert de reacties op het Groenboek die ze van betrokken partijen heeft ontvangen. Het gaat om een schamel aantal, dat soms te algemeen is om er conclusies aan te verbinden. Om deze aan te vullen, gaat de Commissie uitgebreide raadplegingen verrichten met de bedoeling om in oktober 2007 een actieplan bekend te maken. Tot nu toe heeft geen enkele grote economische sector voor de betalende diensten daadwerkelijk belangstelling getoond. Daar zit nu net het probleem: in de concurrentie met een gratis dienst voor iedereen, ook al wordt deze niet gegarandeerd. Het gaat hier dus om het economisch en financieel evenwicht van het Europese systeem, een dienst van civiele aard die niet kan bogen op dezelfde overheidssteun (op militair gebied) als het Amerikaanse GPS.

3.1

Vraag 2 (1), betreffende de bescherming van de privacy, is van bijzonder belang, waaraan het EESC al ruime aandacht heeft besteed. Het gaat om het evenwicht tussen het recht op bescherming van de privacy en de mogelijkheden die de techniek biedt. Onderstreept moet worden dat gebruikers met systemen voor positiebepaling/navigatie via satellieten hun positie kunnen bepalen; deze informatie is echter slechts voor henzelf en niet voor derden beschikbaar, behalve als de gebruiker besluit deze mee te delen, bijvoorbeeld via een mobiel communicatiemiddel als zijn GSM. Aangezien deze systemen in één richting werken, ongeacht of het om GPS, Galileo of het Russische GLONASS gaat, weet de beheerder van een navigatiesysteem niet wie de gebruikers zijn en kan hij op geen enkele manier achterhalen wie de navigatiesignalen gebruikt, laat staan hun geografische positie. Daarom moet de kwestie van de bescherming van de privacy bekeken worden op het niveau van de afzonderlijke toepassingen die de gebruikers aangeboden krijgen. Voor veel van deze diensten is het nodig dat de geografische positie van de gebruiker moet worden doorgezonden naar een server die hem vervolgens de gewenste informatie kan meedelen (bijv. verkeersinformatie).

3.2

Vraag 5 (2), betreffende internationale samenwerking, wekt twijfel. De Europese Unie heeft samerkingsovereenkomsten ondertekend met China, Israël, Zuid-Korea, Marokko en Oekraïne; overeenkomsten met India, Brazilië, Argentinië en Australië staan op stapel. Hoewel deze overeenkomsten wenselijk zijn om de internationale draagkracht van Galileo te versterken, met name voor aspecten als standaardisatie, toegang tot markten, certificering, frequenties en intellectuele-eigendomsrechten, is waakzaamheid geboden daar sommige partners in eerste instantie uit zijn op de Europese kennis en know-how om tijd te winnen om een eigen technologie te ontwikkelen die vervolgens met Galileo gaat concurreren. Het is thans zonneklaar dat dit in 2003 de motivatie van China was toen het de Galileo-samenwerkingsovereenkomst met de Europese Unie ondertekende. Voorts wekt het verbazing dat Noorwegen noch Zwitserland een overeenkomst met de Europese Unie hebben over samenwerking voor Galileo, terwijl zij wèl de ontwikkelings-/validatiefase van het programma financieren door deelname aan het Europees Ruimtevaartagentschap. Eventuele toegang van deze landen tot de PRS-dienst van Galileo is dus nog niet geregeld.

3.3

Hoe dan ook zou elke vorm van samenwerking geen betrekking hebben op overheidsdiensten met gereserveerde toegang. Bovendien hebben de onderhandelingen over internationale samenwerking vertraging opgelopen, omdat de prioriteit nu ligt op daadwerkelijke uitvoering van het Europese project voor satellietnavigatie, dat diverse problemen aan het licht heeft gebracht.

3.4

De vragen 6 en 7 (3) over normen en certificering betreffen in feite de certificering van apparatuur, het systeem zelf en de aangebrachte navigatieterminals. Dit aspect is van groot belang voor het luchtvervoer, evenals voor het spoorwegvervoer, twee sectoren waarin de veiligheids- en signaleringsapparatuur aan een zeer strenge, internationaal erkende certificeringsprocedure onderworpen is. Certificering van het systeem Galileo heeft slechts zin per specifieke sector, bijvoorbeeld de burgerluchtvaart, die normen en procedures voor de certificering vastlegt. Certificering van in mobiele apparatuur ingebouwde terminals en uitrusting die gebruik maken van diensten van Galileo heeft niet alleen betrekking op de terminal voor positiebepaling, maar ook op alle andere apparatuur die positie-informatie gebruikt en uiteindelijk de bewerkte informatie doorgeeft aan de piloot of boordcommandant. Dan gelden de voor die toepassing vigerende gebruikelijke procedures voor certificering. De kwestie moet dus per specifieke toepassing bekeken worden.

3.5

Het andere element van dit vraagstuk, de aansprakelijkheid, wordt alleen maar aangestipt, terwijl het van aanzienlijk belang is. Men dient in te zien dat het een zeer complexe materie betreft. Het gaat om betrekkelijk eenvoudige kwesties van contractuele aansprakelijkheid, maar ook om buitencontractuele aansprakelijkheid, die veel moeilijker te regelen is. Verder kan de mate van aansprakelijkheid variëren en afhangen van de vraag of het een vrij toegankelijke, een commerciële of een politieke gereguleerde dienst betreft. De Commissie overweegt een regeling zoals die grosso modo ook voor de burgerluchtvaart geldt, dus met een dekking door verzekeringsmaatschappijen tot een bepaalde hoogte, en daarboven door de overheid. Hamvraag is natuurlijk vanaf welk bedrag de overheid het risico overneemt. De thans voorgenomen drempel is hoog, namelijk circa één miljard euro.

3.6

In welke mate garandeert de leverancier van signalen de werking ervan? De vraag is van cruciaal belang voor het lucht- en spoorwegvervoer, alsook voor het zeevervoer.

3.7

Als bijv. een signaal van slechte kwaliteit de oorzaak is van vliegtuigramp of een schipbreuk, eventueel leidend tot olievlekken, wie is dan aansprakelijk en in welke mate? Hier moet onderscheid worden gemaakt tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid.

3.8

Moet de beheerder van het systeem-Galileo de gehele aansprakelijkheid op zich nemen of deze delen met bepaalde landen? Zo ja, welke landen? De lancerende staat, de Europese Unie, de aan GALILEO deelnemende landen? Deze aspecten moeten afdoende geregeld worden ten behoeve van een bevredigend en waterdicht juridisch kader voor de ontwikkeling van de commerciële toepassingen van Galileo.

3.9

Een precedent is bijvoorbeeld ARIANE. Het risico op schade aan derden ten gevolge van een lancering wordt tot maximaal 100 miljoen euro gedekt door ARIANESPACE; voor bedragen boven deze grens springt de Franse staat in. Er zijn vergelijkbare verdelingen van risico's tussen commerciële partijen en overheden op het gebied van de burgerluchtvaart, die wellicht op Galileo toepasbaar zijn. Netelig punt blijft evenwel om het eens te worden over de drempel: wat is een correcte verdeling tussen de overheid en een marktpartij, te meer als het om een nieuwe vorm van dienstverlening gaat?

3.10

Een hierop geïnspireerd systeem voor het Galileo-programma betekent natuurlijk dat duidelijk moet zijn welke publieke overheid in staat zou zijn de aansprakelijkheid te delen met de beheerder van Galileo.

3.11

Vraag 9 (4) over de intellectuele eigendom is belangrijk. Ook als overheidsinstanties het aanvankelijke onderzoek financieren, blijft het belangrijk dat de intellectuele eigendom van de ontwikkelingen in handen komt van de ondernemingen, met name het MKB, dat de ontwikkelingen verwerkt en tot uitvoering brengt.

3.12

Tot slot moet worden stilgestaan bij de militaire toepassing van Galileo. Anders dan GPS, een militair systeem dat inmiddels ook voor burgerdoeleinden mag worden gebruikt, is Galileo een civiel systeem. Net zoals het geval is met het civiele signaal van GPS staat de strijdkrachten van ongeacht welk land niets in de weg om de vrij toegankelijke dienst van Galileo voor militaire doeleinden te gebruiken, terwijl gebruik van de publiek gereguleerde dienst, dat de EU-lidstaten nauwkeurig hebben vastgelegd, de voordelen biedt van betere beveiliging tegen storing en onafhankelijkheid ten opzichte van de andere diensten van Galileo (de gebruikte frequenties zijn niet dezelfde).

3.13

Zonder zich te willen mengen in het debat over de verschillende soorten militair gebruik van het PRS-signaal van Galileo, dat ruimschoots buiten het bestek van dit advies valt en evenmin in het Groenboek aan bod komt, blijft het een feit dat het economisch evenwicht van de exploitatie van Galileo er deels van afhangt. In de door de Commissie voorgestelde nieuwe opzet voor het project Galileo zal dit punt ongetwijfeld opnieuw aan de orde komen. De Commissie merkt overigens in haar mededeling op: „Het systeem blijft weliswaar een civiel systeem, toch zouden er ook inkomsten kunnen komen van militaire gebruikers”.

4.1

In het Groenboek over de satellietnavigatietoepassingen passeren heel wat sectoren de revue die hierbij betrokken zijn. Het document moet worden aangevuld met belangrijke aspecten als intellectuele eigendom van procedures die wellicht nieuwe toepassingsgebieden openen, aspecten van certificering en de aansprakelijkheidsregeling.

4.2

Overheids- en ook militaire toepassingen van Galileo door de lidstaten, die hierover onderling in de Galileo-veiligheidsraad en rechtstreeks met de Commissie van gedachten wisselen, zijn belangrijk aangezien zij grote gevolgen hebben voor het economische model van Galileo. Het is duidelijk dat deze kwestie opnieuw ter tafel zal komen, zeker nu de overheidsbijdrage aanzienlijk verhoogd moet worden doordat het eerste plan, voor een publiek-privaat partnerschap, op een mislukking is uitgelopen.

4.3

Nadenken over de satellietnavigatietoepassingen is heel zinvol en interessant, maar er moet dan wel van kunnen worden uitgegaan dat de constellatie voltooid wordt. De nieuwe voorstellen van de Commissie vormen een laatste kans voor het project Galileo. Het EESC is zich bewust van de financiële offers die van de lidstaten worden gevraagd, maar in een tijd waarin een zeker EU-scepticisme de Europese volken in zijn ban heeft, en waarin uit de discussies over het grondwettelijk verdrag een bepaalde „afkeer” naar voren komt, zouden de gevolgen in en buiten Europa rampzalig zijn als het project aan de wilgen wordt gehangen. Een dergelijke mislukking zou de wereld tonen dat de Europese Unie niet in staat is zich rondom een project te scharen van hoog wetenschappelijk, technisch en economisch belang. Het is essentieel om Galileo te voltooien en aldus de veerkracht van de EU te laten zien, alsook het vermogen om belangrijke toekomstprojecten tot een goed einde te brengen.

4.4

Feit is dat door deze omstandigheden het project Galileo zich in een lastige fase bevindt. Het EESC kan slechts bevestigen dat door een eventuele mislukking van dit voor de EU prestigieuze project het vertrouwen van de burger in Europa ernstige averij zou oplopen. Alle zeilen moeten worden bijgezet om dat te voorkomen.

27.10.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 256/51

1.1

In zijn advies van 2004 over „De mogelijkheden en risico's van kernenergie voor de opwekking van elektriciteit” stelt het Comité voor dat „… een voorlichtingsinspanning wordt geleverd over de werkelijke uitdagingen van de nucleaire industrie — continuïteit van de energievoorziening, geen CO 2 -uitstoot, concurrerende prijzen, veiligheid en beheer van gebruikte brandstoffen — om de organisaties van het maatschappelijk middenveld de mogelijkheid te geven de argumenten die tijdens het debat hierover naar voren worden gebracht, kritisch tegen het licht te houden”. Met dit nieuwe „programma van indicatieve aard inzake kernenergie” (PINC) wordt die voorlichting gegeven. Het Comité kan zich over het algemeen vinden in de in onderhavige mededeling opgenomen analyse en beschrijving daarvan. De belangrijkste vraagstukken i.v.m. kernenergie zijn erin verwerkt en, naar de mening van het Comité, correct beschreven. Het Comité wenst evenwel te wijzen op een aantal bijkomende aspecten van kernenergie die in de discussie moeten worden meegewogen.

1.2

Met een aandeel van 31 % in de elektriciteitsproductie en 15 % in de totale energiemix van de EU (cijfers voor 2004) neemt kernenergie een cruciale positie in op de energiemarkt. Ook voldoet kernenergie zonder meer aan de doelstellingen van het energiebeleid van de EU: de productiekosten van kernenergie zijn tegenwoordig duidelijk concurrerend, de productie van kernenergie is nauwelijks afhankelijk van landen buiten de EU en de brandstofbronnen zijn gediversifieerd en betrouwbaar, zodat ook aan de vereisten van een continue voorziening wordt voldaan. Kernenergie is momenteel de grootste CO2-vrije energiebron in Europa.

1.3

Gezien het besluit van de Europese Raad betreffende de broeikasgasemissiedoelstellingen voor 2020 en daarna, is duidelijk dat elektriciteitsopwekking waarbij CO2 vrijkomt, moet worden vervangen door aanvullende vormen van steenkoolarme elektriciteitsopwekking (op basis van hernieuwbare energiebronnen, kernenergie of — zo mogelijk — schone steenkool) om het aandeel van steenkoolarme elektriciteit te vergroten. In de praktijk betekent dit dat de klimaat- en energiebeleidsdoelstellingen onmogelijk kunnen worden gehaald als het huidige aandeel aan kernenergie niet wordt gehandhaafd totdat er nieuwe energie-oplossingen voorhanden zijn.

1.4

Het Comité benadrukt dat de EU de nog steeds belangrijke taak toekomt om de meest geavanceerde randvoorwaarden voor kernenergie, zoals die zijn gecreëerd in de lidstaten die voor kernenergie hebben gekozen, verder uit te bouwen, met inachtneming van de strengste normen inzake veiligheid, betrouwbaarheid en non-proliferatie van het Euratom-Verdrag.

1.5

Het grootste knelpunt is dat er een oplossing moet worden gevonden voor het probleem van de verwijdering van het radioactieve afval, met name van eindafval in de vorm van verbruikte splijtstof. Hiervoor bestaat al technologie, maar het schort nog aan de nodige politieke besluiten. Het Comité is het ook eens met de andere punten die volgens de Commissie in EU-verband aandacht moeten krijgen, nl. veiligheid van kernenergie en stralingsbescherming; beide staan op een zeer hoog niveau in Europa, waarbij bovendien de middelen worden gegarandeerd voor langetermijnontmanteling van kernreactoren.

1.6

In het ontwerp-PINC wordt met geen woord gerept van bepaalde bijkomende aspecten van kernenergie: de dreiging van terrorisme en het — in sommige kerncentrales spelende — probleem van de bevoorrading met voldoende koelwater.

1.7

De vraag hoe aantrekkelijk de sector nog is als werkgever en onderzoeksterrein kan voor lidstaten die ook in de toekomst op kernenergie willen blijven inzetten een punt van zorg worden. Het Comité deelt het standpunt van de Commissie dat knowhow op het gebied van stralingsbescherming en kerntechnologie voor de EU van fundamenteel belang is en dat onderwijs, opleiding en onderzoek op deze gebieden daarom alle aandacht verdienen.

1.8

Ten slotte hamert het Comité er nogmaals op dat alle lidstaten het recht hebben om hun eigen energie-mix te kiezen, m.i.v. kernenergie zoals in het ontwerp-PINC is aangegeven.

2.1

In artikel 40 van het Euratom-Verdrag is vastgelegd dat de Commissie op gezette tijden programma's van indicatieve aard dient te publiceren, die met name betrekking hebben op doelstellingen voor de produktie van kernenergie en op de voor hun verwezenlijking benodigde investeringen van welke aard dan ook, en dat de Commissie, alvorens deze programma's te publiceren, daarover het advies van het Economisch en Sociaal Comité moet inwinnen. Sinds 1958 zijn vier van dergelijke programma's en één actualisering gepubliceerd, voor het laatst in 1997.

2.2

Onderhavig ontwerp-PINC heeft de Commissie op 10 januari 2007 gepubliceerd in het kader van een pakket maatregelen betreffende het klimaat en de energievoorziening „Een energiebeleid voor Europa”. Zodra de Commissie het advies van het EESC heeft ontvangen, zal de definitieve versie van het programma worden opgesteld en gepubliceerd.

2.3

Tot de onderdelen van het maatregelenpakket behoren verder een voorstel om als klimaatveranderingsdoelstelling een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen door ontwikkelde landen in 2020 met 30 % (ten opzichte van 1990) na te streven of met tenminste 20 % voor de EU alleen; een pakket maatregelen voor de interne gas- en elektriciteitsmarkt; de interconnectie van gas- en elektriciteitsnetwerken; voorstellen voor duurzame elektriciteitsopwekking uit fossiele brandstoffen; een routekaart voor hernieuwbare energie, m.i.v. een bindend streefcijfer van 20 % in 2020 voor het aandeel van duurzame energie in de totale energiemix van de EU en de doelstelling om in 2020 20 % van het EU-energieverbruik op een kostenefficiënte manier te besparen; en een Europees strategisch plan voor energietechnologie. De Europese Raad heeft op 9 maart 2007 zijn goedkeuring gehecht aan de doelstellingen en belangrijkste beleidsonderdelen van dit maatregelenpakket.

2.4

Het Comité heeft over elk PINC een advies uitgebracht, zoals vereist door het Verdrag. Daarnaast heeft het zich in tal van andere adviezen uitgesproken over kernenergie, zoals nog niet zo lang geleden (in 2004) in een initiatiefadvies over de rol van kernenergie; in de conclusies daarvan stelt het dat „kernenergie (…) een van de onderdelen van een gediversifieerd, evenwichtig, economisch en duurzaam energiebeleid van de EU zou moeten vormen. Gezien de problemen die hiermee samenhangen zou het geen goed idee zijn alles in te zetten op kernenergie, maar het Comité is van oordeel dat gedeeltelijke of volledige stopzetting van kernenergie de mogelijkheden die de Unie heeft om haar klimaatverplichtingen na te komen, op het spel zet”.

3.1

In onderhavige mededeling laat de Commissie de investeringen in kernenergie van de afgelopen tien jaar de revue passeren, en bespreekt zij de economische aspecten van elektriciteitsopwekking uit kernenergie, de invloed daarvan op de energiemix en de voorwaarden voor een maatschappelijk draagvlak. Hieronder wordt uitvoeriger op de inhoudelijke punten ingegaan.

3.2

De lidstaten bepalen zelf of zij al dan niet voor hun stroomvoorziening gebruik willen maken van kernenergie. Finland en Frankrijk hebben onlangs besloten meer kernenergie te gaan gebruiken. In Nederland, Polen, Zweden, Tsjechië, Litouwen, Estland, Letland, Slowakije, het Verenigd Koninkrijk, Bulgarije en Roemenië is het debat over het kernenergiebeleid heropend. Duitsland, Spanje en België houden het, ondanks het feit dat de discussies nog gaande zijn, op hun phase-out beleid (ofwel een beleid dat gericht is op het geleidelijk buiten bedrijf stellen van kerncentrales). Twaalf van de 27 EU-lidstaten produceren geen kernenergie.

3.3

Met 152 over de 27 EU-lidstaten verspreide kernreactoren is kernenergie tegenwoordig goed voor 30 % van Europa's elektriciteit. Als het binnen sommige EU-lidstaten geplande phase-out beleid wordt voortgezet, zal het nucleaire aandeel in de elektriciteitsproductie echter aanzienlijk gaan teruglopen. Om aan de verwachte vraag te voldoen en Europa minder afhankelijk te maken van invoer, zou kunnen worden overwogen om tot nieuwe investeringen te besluiten of om de levensduur van bepaalde centrales te verlengen.

3.4

Meer elektriciteit uit kerncentrales is volgens de Commissie een optie als het erom gaat de CO2-uitstoot te verminderen. Ook kan die nucleaire optie een belangrijke rol spelen bij de bestrijding van de klimaatverandering. Kernenergie is grotendeels vrij van CO2 en onderdeel van het koolstofreductiescenario van de Commissie, waarin o.m. wordt gestreefd naar een vermindering van de CO2-uitstoot. Dit kan worden gezien als een belangrijk argument in de discussie over het toekomstig stelsel voor de handel in emissierechten.

3.5

Doorslaggevend voor de vraag of er meer kernenergie moet worden ingezet, zijn de kosten: de bouw van een kerncentrale vergt een investering van 2 tot 3,5 miljard euro. Voor kernenergie liggen de bouwkosten hoger dan voor fossiele brandstoffen, maar na de startinvesteringen liggen de operationele kosten dan weer veel lager. De Commissie formuleert het als volgt:

3.5.1

De economische risico's met betrekking tot kerncentrales berusten op het feit dat de zeer grote initiële kapitaalinvesteringen een haast probleemloze exploitatie gedurende de eerste 15-20 jaar van de levensduur van een centrale (40-60 jaar) vergen om te kunnen worden terugverdiend. Bovendien maken de latere ontmanteling van de centrale en het beheer van de radioactieve afvalstoffen het noodzakelijk financiële middelen beschikbaar te houden gedurende 50 tot 100 jaar na de buitenbedrijfstelling.

3.5.2

In de EU-27 (1) zijn er alles samen 152 kernreactoren in werking in 15 lidstaten. De gemiddelde leeftijd van de kerncentrales is bijna 25 jaar (2). In Frankrijk, dat het grootste aantal kernreactoren (59) heeft, goed voor bijna 80 % van de elektriciteitproductie, en Litouwen, dat slechts één kerncentrale heeft, die echter goed is voor 70 % van 's lands elektriciteitsproductie, is de gemiddelde leeftijd 20 jaar. De 23 kerncentrales van het VK hebben een gemiddelde leeftijd van bijna 30 jaar, terwijl de gemiddelde leeftijd van de 17 operationele kerncentrales van Duitsland 25 jaar bedraagt.

3.5.3

Kernenergie wordt traditioneel gekenmerkt door tegelijk hogere bouwkosten en lagere exploitatiekosten dan gas-, olie- of kolengestookte centrales, die lagere kapitaalkosten kennen, maar hogere en potentieel meer fluctuerende brandstof- en dus exploitatiekosten.

3.6

Kerncentrales zijn grotendeels ongevoelig voor schommelingen in de grondstoffenprijzen, omdat een kleine hoeveelheid uranium (dat grotendeels uit stabiele regio's in de wereld komt) al genoeg is om een reactor decennialang draaiende te houden. Bij een gelijkblijvend jaarverbruik volstaan de huidige — vrij betrouwbare, winbare, bekende en voor concurrerende prijzen beschikbare — uraanbronnen om ten minste 85 jaar lang aan de vraag van de nucleaire industrie te voldoen. In de meeste industrielanden zijn nieuwe kerncentrales dan ook een zuinige manier om base-load elektriciteit op te wekken.