20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/1

A.

Het EESC vraagt besluitvormers gericht aandacht te besteden aan de evolutie in de waarde- en aanbodketens, of liever: aan het concept van een netwerkindustrie en interactie tussen bedrijven. Daarbij is een interactieve aanpak op Europees en nationaal niveau zeer gewenst.

B.

Bovengenoemde evolutie — een dynamisch proces — noopt tot aanpassing en aanpassingsvermogen t.a.v. alle aspecten die komen kijken bij het runnen van een bedrijf, waaronder productomschrijving en ontwerp, dienstverlening, marketing, financieel management en personeelsbeheer. Deze taken worden vaak uitbesteed. Het ontstaan van netwerken betekent dat bedrijven wereldwijd zich meer en meer met elkaar verweven en dat industrie en dienstverlening steeds geïntegreerder raken.

C.

Er bestaan substantiële verschillen in de gevolgen die bedrijven hiervan ondervinden, afhankelijk van hun grootte, hun positie in de aanbodketens en netwerken, en de sectoren waarin zij actief zijn. Grote multinationale ondernemingen nemen in netwerken een goede positie in, ongeacht waar zij in aanbodketens actief zijn. Voor de relatief kleine en middelgrote bedrijven daarentegen, die aan het begin of in het midden van aanbodketens actief zijn (als eerste, tweede, derde enz. leverancier), brengt het ontstaan van netwerken vaak problemen met zich mee, hetgeen in deel II van dit advies uiteen wordt gezet. Hieronder wordt dit soort bedrijven aangeduid als IIC's (initial and intermediate companies, oftewel initiële en intermediaire ondernemingen; deze term is specifiek voor dit advies gecreeerd). (1)

D.

Veruit de meeste banen in de particuliere sector zijn te vinden in „niet-grote” bedrijven (zie par. C). Van deze groep ondernemingen zijn de meest innovatieve en creatieve bedrijven van cruciaal belang voor de netwerkeconomie. Hun aantal is dermate groot dat hun ontwikkeling niet alleen in micro-, maar ook in macro-economisch opzicht verstrekkende gevolgen heeft.

E.

Het EESC vindt het noodzakelijk de hele context waarin IIC's opereren, te verbeteren. In dit advies (zie de hoofdstukken 3 en 4 van deel II) worden de grootste uitdagingen die er in dit verband bestaan, geformuleerd en wordt een aantal beleidsvoorstellen gedaan, zoals onder meer:

F.

Het ontbreken van een algemeen aanvaarde definitie van IIC's maakt het lastig om een volledig beeld te krijgen van de rol die zij bij industriële reconversie en de globalisering spelen. Er moet meer worden gedaan om alle betrokkenen bewuster te maken van de invloed van IIC's in dit verband. Om sommige of alle van de onder E genoemde voorstellen te kunnen uitvoeren, moet het bedrijfsleven zelf aan een aantal vereisten voldoen, moeten de beleidsmakers aan andere eisen voldoen, maar komt het er vooral op aan dat beide samen aan nog meer eisen voldoen. Hoe dan ook dient deze uitvoering in nauwe samenwerking met alle belanghebbenden te gebeuren. In lijn hiermee moeten de op Europees en nationaal niveau actieve comités voor sectoraal overleg t.a.v. de beleidsmakers een geloofwaardige gezamenlijke beleidsoriëntatie kunnen formuleren.

1.1

Het is misleidend om aanbodketens een opkomend modern fenomeen te noemen, omdat er vanaf het begin van de georganiseerde productie altijd al in een of andere vorm aanbodketens zijn geweest.

1.2

Het is echter wel zo dat er de afgelopen decennia grote belangstelling voor aanbodketens is gekomen, onder invloed van het door de technologische vooruitgang en de globalisering ontstane klimaat van felle concurrentie en alle neveneffecten daarvan voor markten. Hierover wordt overal ter wereld in ontelbare publicaties en op evenzovele conferenties uitgebreid gesproken. Conventionele lineaire ketens maken plaats voor complexe netwerken en geïntegreerde productieprocessen die dikwijls meerdere bedrijven en landen bestrijken.

1.3

Tegenwoordig raken waarde- en aanbodketens hoe langer hoe meer vervlochten en in veel sectoren is inmiddels sprake van een echt globaal netwerk. Daarom is het correcter te spreken van „netwerken” dan van „ketens”, alhoewel dat eerste begrip ongetwijfeld vergankelijker is dan het laatste.

1.4

Netwerken die waarde toevoegen (kortweg: „waardenetwerken”) worden zelf ook steeds globaler en grootschaliger. Bij die ontwikkeling hoort ook het ontstaan van een pan-Europees waardenetwerk, een proces dat door de recente uitbreiding van de EU in een stroomversnelling is geraakt.

1.5

Inmiddels is wel duidelijk dat zelfverbetering niet langer voldoende is om in de behoeften van bedrijven te voorzien. Met behulp van zelfanalyseprogramma's, hoe nuttig en wenselijk ook, lukt het bedrijven dan ook niet meer om de uitdagingen die een echt globale manier van zakendoen met zich meebrengt, aan te gaan. Om in de wereld van vandaag de dag te overleven, moeten bedrijven hun blik naar buiten richten.

1.6

Daarom komt voor bedrijven het beheer van netwerken en logistiek nu op de eerste plaats: om optimale resultaten te behalen, besteden ze steeds meer tijd en geld aan het stroomlijnen en coördineren van het alsmaar ingewikkelder wordende web van activiteiten en diensten die cruciaal zijn voor moderne industriële processen en de huidige manier van zakendoen.

1.7

De aard van managementtaken is ingrijpend veranderd en werknemers dienen van het laagste tot het hoogste niveau over heel andere vaardigheden te beschikken dan vroeger, omdat nu beslissingen en een mentaliteit vereist zijn waarmee een optimale samenwerking tussen kopers, leveranciers en bedrijven wordt gegarandeerd.

1.8

Bovenstaande geldt momenteel voor alle soorten bedrijven — groot, middelgroot en klein — niettegenstaande verschillen en interactie tussen sectoren. Het lijkt er echter op dat grote multinationale ondernemingen beter in staat zijn met de huidige ontwikkelingen om te gaan dan IIC's. (2)

1.9

Twee derde van de in de particuliere sector in Europa actieve werknemers werkt voor kleine of middelgrote bedrijven. Veel van die ondernemingen zijn IIC's. Bijgevolg heeft de vraag of het goed gaat met dit type ondernemingen niet alleen micro-, maar ook macro-economische gevolgen.

1.10

Hoewel dit advies over de evolutie in de waarde- en aanbodketens gaat, ligt de nadruk op innovatieve (hightech en high-quality) IIC's die de potentie hebben te groeien en internationaal zaken te doen of die al actief zijn op de wereldmarkt. (3)

1.11

In het licht van het voorafgaande moeten manieren en middelen worden ontwikkeld en verbeterd om een gezond en duurzaam bedrijfsklimaat voor dit type ondernemingen te creëren, zodat ze tot bloei komen en hun potentieel optimaal benutten.

1.12

Aanbodketens en -netwerken verschillen per sector; toch lijkt het nuttig om de analyse in dit advies te illustreren aan de hand van een voorbeeld uit één sector. Bijlage 2 bestaat daarom uit een casestudy van de sector die zich bezighoudt met de toelevering aan de automobielindustrie. Daaruit blijkt duidelijk wat er op het spel kan staan. Er is voor deze sector gekozen vanwege de in het oog springende complexiteit van zijn aanbodketens en -netwerken (zie bijlage 1).

1.13

Europese ondernemingen kiezen er vaak voor om één of meerdere schakels uit aanbodketens te verplaatsen. Vervolgens importeren ze de aldus gemaakte producten en voegen daaraan waarde toe voordat ze die doorschuiven in het waardenetwerk. Het is cruciaal randvoorwaarden te creëren waarmee wordt gegarandeerd dat gedurende dit proces zoveel mogelijk winst, werkgelegenheid en knowhow in Europa blijven. Knowhow is immers steeds meer een op zichzelf staande productiefactor aan het worden, die vooral in waardenetwerken wordt ingebracht via kapitaal dat geen grenzen kent en niet zozeer via gewoon grensoverschrijdend kapitaal. (4)

1.14

In dit advies wordt besproken hoe de EU er beter voor kan zorgen dat belangrijke (waarde toevoegende) onderdelen van aanbodketens in Europa blijven. (5)

2.1

Industriële reconversie houdt nauw verband met waardetoevoeging in de netwerkmaatschappij, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor diensten als consulting, engineering, logistiek en marketing. Aangezien er minder verticale integratie plaatsvindt, verschuift de waardetoevoeging steeds vaker naar de leverancier. Deze ontwikkeling wordt alsmaar multidimensionaler, omdat veel leveranciers ook deel uitmaken van globale netwerken, hetgeen leidt tot nieuwe onderlinge afhankelijkheid.

2.2

Maar welke landen worden met de term „globaal” (of „mondiaal”) eigenlijk bedoeld? Uiteraard de Verenigde Staten en Japan. Daarnaast is de laatste decennia een aantal andere regio's 'doorgebroken' op de wereldmarkt, waaronder de zgn. BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China). Binnen die groep bestaat echter een duidelijke tweedeling, waarbij met name India en China veel invloed hebben en het landschap van waarde- en aanbodketens helemaal op zijn kop zetten. (6)

2.3

In dit licht bezien moet de EU er meer aan doen om via waardetoevoeging te kunnen concurreren, want pure kostenconcurrentie is noch realistisch, noch verenigbaar met haar sociale waarden en duurzaamheidsstreven.

2.4

Aanbodketens en netwerken groeien aangezien industriële processen dankzij de voortschrijdende technologie en de vraag naar maatwerk een steeds grotere fragmentatie van productielijnen en een steeds verdergaande productspecialisering kennen. Producenten kunnen basisonderdelen van producten standaardiseren en tegelijkertijd maatwerk blijven leveren. Dit staat bekend als „massamaatwerk”.

2.5

Bovenstaande ontwikkelingen worden nog versterkt door de interactie tussen industrie en dienstverlening (7), wat leidt tot een vervaging van de grenzen tussen sectoren. Ook informatie- en communicatietechnologie (ICT) speelt in dit opzicht een belangrijke rol, omdat daardoor interoperabiliteit en elektronische dienstverlening worden bevorderd.

2.6

Europese ondernemingen zouden moeten beogen aanbodnetwerken te creëren die „meerwaardeproducten” (extended products — pakketten van producten en diensten) voortbrengen en zouden zich daarbij moeten richten op hoogwaardige nichemarkten. Overigens zijn inmiddels zelfs hele fabrieken verhandelbare producten geworden.

2.7

Onder invloed van nieuwe technologische cycli wordt personeelsbeheer (human resources management) op alle niveaus steeds belangrijker en wordt het concept „levenslang leren” van doorslaggevend belang voor concurrentievermogen en inzetbaarheid.

2.8

De levensduur van producten wordt steeds korter en verandert door de groeiende interactie tussen industrie en dienstverlening, en doordat concurrentie en (precommerciële) samenwerking op veel terreinen een mondiaal karakter krijgen.

2.9

Al deze voortdurende veranderingen hebben grote invloed op de structuur van bedrijven en de dynamische betrekkingen tussen bedrijven, en vereisen continu aanpassingen en reorganisaties. Specialisering van productieprocessen, maatwerk en de ontwikkeling van aan productie gekoppelde diensten leiden steeds vaker tot uitbesteding. Omgekeerd kan uitbesteding leiden tot nog meer specialisering en decentralisatie.

2.10

Tegelijkertijd zijn bedrijfsconcentraties via fusies en overnames aan de orde van de dag. Hoe groter de afstand tot de consument, des te meer is er sprake van concentratie en consolidatie.

2.11

Uitbesteding en offshoring vinden plaats op wereldschaal. (8) Daarbij spelen opkomende economieën in de nieuwe EU-lidstaten en Azië een grote rol, elk met hun eigen kostenvoordelen en marktpotentieel. Azië is bezig het onbetwiste centrum van goedkope productie en dienstverlening te worden. China en India ontwikkelen zelfstandig technologie. Dit alles kan leiden tot verplaatsing van activiteiten en reëel banenverlies, hetgeen soms aanleiding geeft tot gevoelens van kwetsbaarheid onder werknemers. Bedrijfsverplaatsingen kunnen daarentegen ook de werkgelegenheid in Europese bedrijven ten goede komen. (9)

2.12

Uit de ingewikkelde processen die het gevolg zijn van de ontelbare zakelijke transacties, fusies en overnames in de hele wereld, blijkt dat verplaatsing van activiteiten door veranderingen in productie- en dienstenlijnen noch een lineair verschijnsel, noch eenrichtingsverkeer is. De productiekosten vormen slechts één aspect van de vele afwegingen die tegelijkertijd worden gemaakt. Ook veel andere factoren, die buiten het bereik van dit advies vallen, spelen een rol, zoals de vaak complexe logistiek, de hoge vervoerskosten, milieuoverwegingen, regelgeving, bescherming van intellectuele eigendom en beschikbaarheid van grondstoffen, technologie en knowhow. Als al deze zaken in aanmerking worden genomen, is het soms voordeliger om industrie en dienstverlening terug naar Europa te halen.

2.13

Daar staat tegenover dat soms ook innovatieve activiteiten naar landen buiten Europa worden verplaatst, wat een verlies aan knowhow betekent. Bedrijfsverplaatsingen kunnen zo op de lange termijn het innovatievermogen van de Europese industrie aantasten, tenzij de kennis- en onderzoeksbasis in de EU wordt versterkt. In dit verband spreekt het groeiend aantal ingenieurs in India en China boekdelen (nu 45 % van alle ingenieurs ter wereld).

2.14

Daarnaast kan de trend dat hoogopgeleide jongeren Europa verlaten of bij voorkeur liever voor grote bedrijven werken, tot een tekort aan goed geschoold personeel voor Europese IIC's leiden. (10)

2.15

Grote bedrijven bevinden zich dikwijls in een betere positie dan IIC's om de uitdagingen die uit bovenstaande ontwikkelingen voortvloeien, aan te kunnen. Zij krijgen in het algemeen relatief gemakkelijk toegang tot banken en kapitaal, zijn betrokken bij allerlei soorten samenwerking en interoperabiliteit met andere bedrijven, hebben toegang tot een breed scala aan markten en lopen voorop met uitbesteden. Ze zijn echter minder flexibel dan kleine bedrijven.

3.1

Alle indicatoren geven aan dat de fragmentatie van en maatwerk (customisation) bij de productie en het ontstaan van globale netwerken doorzet. In de meeste sectoren vervullen grote multinationale ondernemingen de rol van strategische leiders, maar wordt veel van het werk gedaan door een toenemend aantal IIC's.

3.2

Ondanks hun grote potentieel worden IIC's soms genoodzaakt om voor een korte-termijnaanpak te kiezen, moeten ze zich erg inspannen om voet aan de grond te krijgen op nieuwe markten, zijn ze dikwijls afhankelijk van regelmatige opdrachten van enkele grote klanten en hebben ze vaak niet zo gemakkelijk toegang tot kapitaal. Bovendien zijn ze in hoge mate blootgesteld aan het risico van onderbrekingen in aanbodketens, dat samenhangt met het feit dat hun grote klanten zonder ophouden meer kostenbesparingen eisen. In de nu volgende paragrafen komen de belangrijkste uitdagingen aan de orde waar IIC's momenteel mee worden geconfronteerd.

3.3

Veel verbeteringen van de economische randvoorwaarden voor relatief kleine en middelgrote ondernemingen hangen simpelweg af van hoe tegen hen in de samenleving wordt aangekeken en hoe zij over zichzelf denken. In sommige lidstaten en regio's wordt positiever gedacht over dit soort ondernemingen dan in andere. De uitwisseling van goede praktijkvoorbeelden moet daarom worden aangemoedigd.

3.4

IIC's moeten worden aangemoedigd om zich open te stellen voor samenwerking en om met andere ondernemingen in projecten te stappen. Daardoor kunnen marktposities worden versterkt, komen leveranciers sterker te staan in hun onderhandelingen met grote klanten en ontstaat een tegenwicht tegen de schadelijke gevolgen van opsluiting in of uitsluiting van aanbodketens.

3.5

Het gebruik van open-source software en de vrije toegang tot productietechnologie en -normen moeten worden gepromoot. (11) Effectieve samenwerking tussen IIC's en onderzoeksinstituten is zeer belangrijk.

3.6

Daarbij kunnen clusters en netwerken rondom toonaangevende bedrijven en industriedistricten in zeer geïndustrialiseerde en hightech regio's enorm ondersteunend werken, aangezien partnerschappen tussen ondernemingen daardoor worden gestimuleerd. (12) Cruciaal is dat plaatselijke universiteiten en technologie-instituten een open houding aannemen en lokale en regionale overheden voor de juiste aanpak kiezen. Bedrijventerreinen rondom technologiecentra, wetenschapsparken en universiteiten kunnen zeer gunstig zijn voor kleine ondernemingen.

3.7

Banken en financiële instellingen in het algemeen zouden moeten worden aangemoedigd om minder afwijzend te staan tegenover het nemen van risico's. Uit statistisch onderzoek blijkt dat de financiële sector in de VS sneller bereid is risico's te nemen als daar veel geld mee kan worden verdiend. In Europa is vrije toegang tot kapitaal in ieder geval een noodzaak, des te meer nu in veel productieprocessen de financiële lasten steeds vaker door de kleine toeleveranciers in plaats van door de grote bedrijven zelf worden gedragen.

3.8

Zo hebben veel toeleveringsbedrijven in de automobielindustrie financieringsproblemen, omdat zowel de tijd voor de productontwikkeling als de terugverdientijd lang zijn, vaak resp. 3 tot 5 en 5 tot 7 jaar. In de VS wordt dit probleem gedeeltelijk ondervangen doordat daar gemakkelijk toegang is tot privé-kapitaal en in veel ontwikkelingslanden bieden een zeer gunstige fiscale wetgeving en staatssteun verlichting. In Europa moet de situatie op dit vlak dringend worden verbeterd, met name ten gunste van de IIC's, die behoefte hebben aan financiering van O&O voor technologische innovaties. Niet alleen regeringen moeten met maatregelen komen, ook banken — m.i.v. de Europese Investeringsbank (de EIB, die nauw samenwerkt met banken uit heel Europa) — en particuliere kapitaalfondsen (private equity) moeten hun steentje bijdragen.

3.9

Het EESC heeft in dit verband met grote interesse kennisgenomen van de beleidsoriëntaties uit de Commissiemededeling getiteld „Implementatie van het Lissabonprogramma van de Gemeenschap: Financiering van groei in het MKB — de toegevoegde waarde van Europa”. (13) De afstand tussen financiële instellingen en particuliere kapitaalfondsen enerzijds en kleine en middelgrote ondernemingen anderzijds moet veel gemakkelijker kunnen worden overbrugd.

3.10

De afhankelijkheid van IIC's van grote klanten is een ander punt van zorg (m.n. in mono-industriële regio's), omdat IIC's daardoor opgesloten kunnen raken in aanbodketens of door bepaalde eisen van grote klanten juist van deelname daaraan kunnen worden uitgesloten. Leveranciers die met grote bedrijven samenwerken, worden vaak gedwongen gebruik te maken van een bepaald soort technologie. Die dwang is een vorm van „opsluiting” in een aanbodketen.

3.11

Omgekeerd kunnen leveranciers die niet over de vereiste instrumenten beschikken, niet op andere markten actief worden en worden zij daardoor dus van andere aanbodketens en netwerken uitgesloten.

3.12

Grote bedrijven willen het liefst niet volledig afhankelijk zijn van één leverancier, hoewel dat soms wel het geval is. Een enkele keer geven de grote autofabriekanten de voorkeur aan afzonderlijke leveranciers, vooral wanneer het gaat om onderzoek, ontwikkeling en productie van nieuwe onderdelen en systemen voor het eindproduct. Normaal gesproken is er echter sprake van felle concurrentie tussen de toeleverende bedrijven.

3.13

In een aantal gevallen, hoofdzakelijk in de automobielsector, blijken de kosten van technische ontwikkeling te worden afgeschoven op de toeleveranciers, waarbij hen dan ook nog wordt gevraagd om kennis met de concurrentie te delen. Vooral voor niet-monopolistische toeleveranciers kan dit een probleem zijn.

3.14

Naarmate er meer ICT-toepassingen bijkomen, groeit ook het risico op opsluiting in of uitsluiting van aanbodketens, ook al is dat risico beslist niet alleen IT-gerelateerd. IT-licenties zijn vaak moeilijk te krijgen. Het gebrek aan standaardisering en interoperabiliteit enerzijds en het schaarse gebruik van open-source technologie anderzijds staan investeringen in de weg.

3.15

Ook hier (vgl. par. 3.6) bieden samenwerking en clustervorming soelaas: daarmee kunnen de problemen die voortvloeien uit bovenstaande ontwikkelingen te boven worden gekomen, met name in mono-industriële regio's.

3.16

Intellectuele eigendom is zeer belangrijk. (14) Bescherming van intellectuele-eigendomsrechten vormt een grote uitdaging voor IIC's, waaronder zich vele kleine en middelgrote ondernemingen bevinden. In het voorafgaande werd al duidelijk welke problemen die ondernemingen hebben bij de financiering van O&O en het mag hen niet nog moeilijker worden gemaakt doordat een situatie wordt gecreëerd waarin hun concurrenten er met de buit vandoor kunnen gaan.

3.17

Octrooien spelen in dit verband een cruciale rol. Het EESC heeft in verscheidene adviezen reeds zijn diepe bezorgdheid uitgesproken over „de herhaalde tegenslag bij de invoering van het Gemeenschapsoctrooi”, waardoor de geloofwaardigheid van het EU-onderzoeksbeleid forse deuken heeft opgelopen en het niet is gelukt om „innovatiever onderzoek dat op concurrerende resultaten is gericht” te stimuleren. (15) Zolang de EU er niet in slaagt om overeenstemming te bereiken over het Gemeenschapsoctrooi, blijft het erg duur — en voor IIC's soms te duur — om innovaties te beschermen (vooral in vergelijking met de situatie in de VS en Japan).

3.18

Behalve dat het dus nog steeds erg kostbaar is om intellectuele-eigendomsrechten te beschermen, is een bijkomend probleem dat de geboden bescherming te wensen overlaat, waaraan vaak een gebrek aan handhaving ten grondslag ligt. In de handelsbetrekkingen met China moet vervalsing een prioritair gespreksonderwerp zijn. Doordat er zoveel wordt nagemaakt, zijn veel hightech ondernemingen niet bereid méér in China te investeren of trekken ze hun investeringen zelfs uit dat land terug. (16)

3.19

In bijlage 2 valt te lezen hoezeer misbruik van intellectuele-eigendomsrechten en namaak een probleem zijn in de automobieltoeleveringsindustrie.

3.20

Gespecialiseerde IIC's hebben hun eigen troeven. Voor hen ontstaan nieuwe mogelijkheden dankzij de verschuiving van massaproductie naar decentralisatie en maatwerk, mits zij de nodige vaardigheden erbij leren.

3.21

Zorgwekkend is dat in heel Europa de meeste pas afgestudeerden bij voorkeur voor een groot bedrijf aan de slag willen gaan. Werkzoekenden moeten daarom worden gestimuleerd om in IIC's te gaan werken, wat kan door de carrièremogelijkheden in die ondernemingen te verbeteren. Vooral in de sectoren waar in totaal onvoldoende studenten afstuderen (bijv. in de techniek), hebben IIC's te kampen met een gebrek aan goed opgeleid personeel.

3.22

IIC's kunnen in dit verband wellicht zeer veel profijt hebben van zogeheten „duale opleidingen” (leren en werken tegelijk), die in sommige lidstaten al bestaan, waaronder Duitsland, Oostenrijk en Luxemburg (duale Ausbildung).

3.23

Verbetering van het opleidingsniveau en vergroting van de vaardigheden van werknemers zijn essentieel. Zowel de werknemers zelf als hun werkgevers kunnen zo bijdragen aan een algehele kwaliteitssprong van het bedrijfsleven. (17) Ook betere arbeidsomstandigheden kunnen een positief effect hebben. Dankzij moderne human resources management-concepten en bijvoorbeeld het stelselmatig herzien van opleidings- en scholingsprogramma's is de kans groot dat er meer werkgelegenheid wordt gecreëerd. Dit alles dient in de sectorale benadering en het sociaal overleg te worden meegenomen.

3.24

Naast het rechtstreekse verband tussen adequaat onderwijs en goede werknemersvaardigheden mag ook het belang van de drieëenheid onderwijs-innovatie-onderzoek niet worden onderschat. In die context kan het nieuwe EU-initiatief „Regio's voor economische verandering” uiterst nuttig zijn, omdat daarin de nadruk ligt op de regionale dimensie en het belang van onderzoek, technologische vaardigheden en economische clusters. (18)

3.25

Verbetering van de vaardigheden van werknemers en bevordering van ondernemerschap bieden IIC's veel nieuwe mogelijkheden. Om hen daarvan optimaal te laten profiteren, moet absoluut aandacht worden besteed aan de territoriale dimensie. De globalisering, en daarmee samenhangend de voortschrijdende internationalisering, vereist een versterking van het, dicht bij het bedrijfsleven staande, regionale niveau. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren via:

3.26

Ondernemerschap is zeer belangrijk, evenals creativiteit en flexibiliteit (d.w.z. het vermogen om zich snel aan veranderende omstandigheden aan te passen). Kleine en middelgrote ondernemingen zijn vaak beter in staat om op uitdagingen in te spelen dan grote bedrijven. Door deze eigenschap te benutten, kunnen kleine en middelgrote ondernemingen profiteren van de fragmentatie en het maatwerk van netwerken. (19)

4.1

Om waarde- en aanbodketens efficiënter te maken, is een gezond ondernemingsklimaat voor IIC's essentieel. Het EESC is van mening dat er twee belangrijke instrumenten zijn waarmee de aanwezigheid van Europese IIC's in mondiale netwerken kan worden bevorderd: het nieuwe industriebeleid (m.i.v. de sectorale benadering) en het 7e kaderprogramma.

4.2

In het industriebeleid zou stelselmatiger aandacht aan IIC's moeten worden geschonken. De Europese Commissie en de Raad zouden vroegtijdig nauwgezet moeten nagaan welke gevolgen nieuwe wetgeving (bijv. inzake technische ontwikkeling of standaardisering) voor hightech ondernemingen heeft. Het industriebeleid beperkt zich te vaak tot grote bedrijven. IIC's — die dikwijls over het hoofd worden gezien — zouden afzonderlijk moeten worden geraadpleegd.

4.3

Het EESC wijst erop dat ICT van groot belang is voor IIC's. Het kan zich volledig vinden in de doelstellingen die de Commissie heeft geformuleerd in haar Mededeling „Het vertrouwen in elektronische business-to-businessmarkten bevorderen” (20).

4.4

De Commissie heeft verder voor kleine en middelgrote ondernemingen een Europees ondersteuningsnetwerk voor e-zakendoen (eBSN) opgericht. Het EESC staat achter de belangrijkste doelstelling van dat netwerk, nl. deskundigen op het gebied van e-zakendoen in Europa bijeenbrengen en zo de uitwisseling van ervaringen en goede praktijkvoorbeelden bevorderen.

4.5

Fundamenteel voor het industriebeleid van de EU is een open dialoog vanuit sectoraal perspectief over toekomstmogelijkheden en nieuwe technologieën, zoals is voorzien in het kader van de permanente Europese technologieplatforms. Hoewel de grenzen tussen sectoren vervagen, is een sectorale benadering hier nog steeds beslist op zijn plaats. Zo'n benadering biedt IIC's goede kansen.

4.6

Er kan niet genoeg worden benadrukt hoe belangrijk innovatie is. Het EESC staat dan ook achter het Commissievoorstel om innovatievriendelijke markten te ontwikkelen via een nieuw initiatief voor „leidende markten”, waarmee wordt beoogd om de ontwikkeling en het op de markt brengen van nieuwe innovatieve producten en diensten op veelbelovende gebieden te bevorderen. (21)

4.7

Het is belangrijk dat IIC's deelnemen aan technologieplatforms. Het EESC hoopt dat er meer manieren en middelen worden gevonden om de belemmeringen waarop zij daarbij nog stuiten, uit de weg te ruimen. Er moet een strategische onderzoeksagenda worden opgesteld die ook betrekking moet hebben op IIC's. Overigens blijkt dat hun traditionele zwakheden, zoals een gebrek aan wederzijds vertrouwen, tijd en beschikbare vertegenwoordigers en vaak het ontbreken van een strategische visie, ook doorwerken in het dagelijks functioneren van technologieplatforms.

4.8

De groep op hoog niveau Manufuture  (22) heeft met het oog op de vaststelling van een strategische onderzoeksagenda industriële veranderingen geanalyseerd en is op basis daarvan tot soortgelijke bevindingen als in dit advies gekomen omtrent nieuwe waardeproducten en de vermenging van industrie en dienstverlening enerzijds en innovatieve productievormen anderzijds. (23)

4.9

De gevolgen van opsluiting in of uitsluiting van aanbodketens staan vaak een adequate participatie van IIC's — zelfs die met een groot potentieel — in technologieplatforms in de weg als zij daardoor niet in staat zijn deel te nemen aan interoperabele systemen.

4.10

Het EESC is van mening dat voor IIC's een strategische visie moet worden uitgewerkt, omdat daarmee wellicht de problemen kunnen worden opgelost die het gevolg zijn van opsluiting in of uitsluiting van aanbodketens. Interoperabiliteit moet het doel zijn. Een en ander kan worden verwezenlijkt door:

4.11

Volgens het EESC kan bovenstaande mede worden verwezenlijkt door Europese samenwerkingsfora voor IIC's op te richten en aldus overal in Europa creativiteit en innovatievermogen te bundelen.

4.12

Zeer belangrijk is dat financiële markten gemakkelijker toegankelijk moeten worden gemaakt.

4.12.1

Het EESC vindt dat banken en andere financiële instellingen zoals durfkapitaalfondsen zouden moeten worden aangemoedigd om zich meer open te stellen voor het nemen van risico's en bijvoorbeeld in hightech IIC's zouden moeten investeren.

4.12.2

Meer specifiek zouden IIC's o.a. gemakkelijker toegang moeten krijgen tot de kapitaalmarkt en particuliere kapitaalfondsen (private equity) als antwoord op mogelijke problematische vertragingen als gevolg van lange productontwikkelings- en terugverdienperiodes. De rol van de Europese Investeringsbank (EIB) en het Europees Investeringsfonds (EIF) in dezen zou moeten worden versterkt teneinde risicovolle leningen, durfkapitaal en garantiestelsels gemakkelijker toegankelijk te maken. (26)

4.12.3

Het EESC denkt dat financiële instellingen als de EIB nog meer de helpende hand kunnen bieden, met name via consortia met plaatselijke banken, die de ondernemingen in hun streek immers het beste kennen.

4.12.4

Vooruitlopend op een nieuw industriebeleid en partnerschappen tussen onderzoekers en bedrijfsleven werkt de EIB momenteel samen met het DG RTD aan een nieuw financieel instrument: de zgn. risicodelende financieringsfaciliteit (RSFF). Doel van dit instrument is om schuldfinanciering gemakkelijker toegankelijk te maken, met name voor particulier onderzoek en aanverwante activiteiten met een bovengemiddeld risico waarvoor de markt niet in financieringsmogelijkheden voorziet.

4.13

De lidstaten zijn verantwoordelijk voor hun eigen fiscaal beleid, maar het zou zeer nuttig zijn op Europees niveau te spreken over de vraag welke belastingmaatregelen wenselijk zijn om de positie van het Europese bedrijfsleven in mondiale waarde- en aanbodnetwerken te versterken.

4.14

De EU zou de bescherming van de intellectuele-eigendomsrechten van kleine en middelgrote ondernemingen tot een van de doelstellingen van haar handelsbeleid moeten maken, aangezien spelers op (grote) opkomende markten zich vaak oneerlijk en onbetrouwbaar opstellen.

4.15

Human resources zijn cruciaal. Onderwijs is meer dan ooit onmisbaar voor duurzame economische groei. De mensen zelf, maar ook bedrijven, sociale partners en overheden zijn samen verantwoordelijk voor scholing, beroepsopleiding en levenslang leren. (27)

4.16

Tijdens sectoraal sociaal overleg moet ook worden gesproken over methoden op maat voor human resources management, zoals de ontwikkeling van opleidingsprogramma's die zijn afgestemd op de steeds veranderende beroepseisen. Tevens dient bij dit overleg de regionale dimensie van industriële reconversie en het EU-initiatief „Regio's voor economische verandering” aan bod te komen. (28)

4.17

In het 7e kaderprogramma, dat verband houdt met de doelstellingen van het nieuwe industriebeleid, moet speciale aandacht worden geschonken aan banden met kleine en middelgrote ondernemingen en in dit licht ook aan een adequate toepassing van het nieuwe financieel instrument RSFF, dat in samenwerking met de EIB wordt ontwikkeld. (29) Deelname van IIC's aan via het 7e kaderprogramma gefinancierde geavanceerde ICT-projecten is voor hen cruciaal om te kunnen deelnemen aan hoogwaardige netwerken en dus voor samenwerking.

4.18

Volgens het EESC kan met het 7e kaderprogramma de aanzet worden gegeven voor de invoering van een permanent innovatiebeleid waarin o.a. de nadruk ligt op nauwe contacten tussen kenniscentra (universiteiten, technologie-instituten en instellingen voor beroepsopleiding) en het bedrijfsleven. In zo'n beleid zullen waarde- en aanbodketens een essentiële rol spelen, aangezien het 7e kaderprogramma reeds beoogt om de ontwikkeling van nieuwe productieprocessen en „meerwaardeproducten” (pakketten van producten en diensten of product-integrated services) te bevorderen. Doel van dit alles is de schepping van één levensvatbare netwerkomgeving in Europa, waarvan ook IIC's zullen profiteren.

4.19

Het EESC stelt vast dat bureaucratische rompslomp nog steeds een struikelblok vormt voor de deelname van kleine en middelgrote ondernemingen aan O&O-programma's. Selectieprocedures van ten minste één jaar zijn voor dit soort bedrijven veel te lang.

4.20

Het is zeer wenselijk de juiste randvoorwaarden te creëren voor het ontstaan van sterke netwerkbedrijven met transparante onderling verbonden organisatiestructuren. Het EESC pleit er dan ook voor om via het 7e kaderprogramma de systematische ontwikkeling te stimuleren van de voor een dynamische en complexe industrieomgeving qua opzet en werking optimale netwerkstructuren.

4.21

Evenzo moet de ontwikkeling van zowel strategische als operationele beheersstructuren voor logistieke en aanbodketens worden bevorderd.

4.22

In het geval van bedrijven die fysiek gebonden zijn aan Europa en waarvan de productie minder afhankelijk is van technologie kunnen met behulp van onderzoeksprogramma's voortdurend productiviteits- en efficiencyverbeteringen worden gerealiseerd, waardoor die bedrijven concurrerend blijven.

4.23

Een van de dingen die ondernemingen moeten doen om optimaal te kunnen profiteren van de onderzoeksprogramma's van de EU is het opzetten van functionele netwerken. In dit verband kunnen precommerciële samenwerking en coöperatieve betrekkingen met andere bedrijven erg nuttig zijn, hoewel de Europese IIC's zich dat momenteel nog niet realiseren.

4.24

In lijn met het voorafgaande wordt met het 7e kaderprogramma beoogd bij te dragen aan de totstandkoming van een netwerkindustrie waarin kennis centraal staat en waaraan Europese normen ten grondslag liggen. Die laatste zijn essentieel voor samenwerking, verwevenheid en interoperabiliteit.

4.25

Het EESC meent dat het 7e kaderprogramma een uitgelezen kans biedt om de efficiency van waarde- en aanbodnetwerken te verbeteren, en roept alle betrokkenen daarom op ervoor te zorgen dat dit programma volledig wordt uitgevoerd. Dat geldt niet alleen voor de onderdelen daarvan m.b.t. technologieën die de interconnectiviteit van netwerken verbeteren (vooral ICT-technologieën), maar ook voor de hoofdstukken m.b.t. andere sleuteltechnologieën, zoals nanotechnologie.

4.26

Behalve aan ontwikkelingen die verband houden met het industriebeleid wordt in het 7e kaderprogramma ook de nodige aandacht besteed aan de regionale en lokale context en aan regionale en lokale maatregelen, vooral als het gaat over samenwerking tussen IIC's en grote bedrijven, plaatselijke universiteiten, technologie-instituten en instellingen voor beroepsonderwijs. (30)

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/10

1.1

De Europese ruimte heeft de afgelopen 50 jaar ingrijpende veranderingen ondergaan. Deze ontwikkeling wordt nog versneld door de mondialisering. Een en ander heeft aanzienlijke gevolgen voor de metropolitane gebieden (2), die de zwaartepunten van Europa vormen. Zij zijn het meest geschikt om de uitdagingen aan te gaan en optimaal te profiteren van de kansen die uit de veranderingen voortvloeien.

1.2

Het EESC vindt dat Raad en Commissie de ontwikkeling van metropolitane gebieden en de nationale initiatieven ter zake moeten onderzoeken en hiervoor globale oriëntaties moeten opstellen. Wordt de desbetreffende discussie op Europees niveau goed gestructureerd, dan kunnen de nationale benaderingen een gemeenschappelijke invalshoek krijgen, hetgeen tevens de regionale betrokkenen kan stimuleren.

1.3

Het EESC is van mening dat een beter gestructureerd debat over en tussen metropolitane gebieden in Europa deze gebieden zal stimuleren de agenda's van Lissabon en Göteborg met succes ten uitvoer te leggen, hetgeen ook in de nationale hervormingsprogramma's tot uiting zou moeten komen.

1.4

Het EESC stelt vast dat er sinds enkele jaren een levendig debat gaande is. Door het verband tussen grote metropolen en de Lissabonstrategie wordt de nadruk meer dan voorheen gelegd op de sociaal-economische gevolgen van deze metropolen. Dat is winst.

1.5

In tal van landen en regio's proberen overheden, de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld de voorwaarden voor een duurzame ontwikkeling van metropolitane gebieden te scheppen en hun concurrentievermogen in Europa en de rest van de wereld veilig te stellen. Met name de in Duitsland waargenomen ontwikkeling verdient de aandacht. Dankzij universitaire en andere studies op federaal niveau kan er daar objectiever over het thema worden gediscussieerd. De federale overheid en de regionale overheden waren partij bij interministeriële conferenties over metropolitane gebieden.

1.6

Het stedelijk beleid van de Commissie en het ontwerp voor een Territoriale agenda van de Raad vormen stappen in de goede richting. Zij scheppen de randvoorwaarden voor een ambitieus stedelijk beleid. In de Territoriale agenda worden enkele specifieke kenmerken van grote metropolen op een rij gezet. Het EESC stelt evenwel vast dat in het ontwerp voor een Territoriale agenda nog te weinig spijkers met koppen worden geslagen.

1.7

De structuren en benaderingen zijn van land tot land verschillend. Dit neemt niet weg dat de grote stadsregio's in belangrijke mate dezelfde problemen en ambities hebben.

1.8

Wat een evenwichtige ontwikkeling van metropolitane gebieden in de weg zit, is het gebrek aan identiteit en het ontbreken van adequaat bestuur. De bestaande bestuurlijke eenheden dateren vaak van lang geleden. Zij staan een soepele aanpassing in de weg.

1.9

Metropolitane gebieden kunnen pas succes hebben als er op verschillende niveaus (nationaal, regionaal en stedelijk) verbintenissen worden aangegaan. Dit vereist dat de decentrale instellingen over de nodige legitimiteit beschikken, wat het voor de particuliere sector en niet-gouvernementele instanties gemakkelijker maakt om initiatieven te nemen.

1.10

Het EESC stelt opnieuw vast dat er over metropolitane gebieden geen sociaal-economische en milieugegevens bestaan die op Europese schaal vergelijkbaar zijn. Aangezien een en ander op Europees en nationaal niveau zou moeten gebeuren, zou de wijze waarop de Europese metropolitane gebieden in economisch, sociaal en milieuopzicht presteren jaarlijks tegen het licht moeten worden gehouden om de kennis over hun feitelijke situatie te vergroten en om de spelers in de metropolitane gebieden tot actie aan te sporen.

2.1

Het EESC beveelt aan dat de Commissie, ter aanvulling op de Territoriale agenda en de strategische richtsnoeren inzake cohesie, met een Groenboek over metropolitane gebieden komt om het Europese debat op basis van een objectieve analyse aan te wakkeren.

2.2

De uitdagingen en ambities van de grote metropolen alsmede de kennis en ervaringen in de lidstaten moeten in Europees verband worden gebundeld en best practices dienen onder de aandacht te worden gebracht.

2.3

Er is een politiek besluit van de Commissie nodig om Eurostat op te dragen ieder jaar betrouwbare en vergelijkbare gegevens over alle metropolitane gebieden in de EU te produceren. Teneinde zich van deze nieuwe taak te kunnen kwijten, dient Eurostat extra geld te krijgen.

2.4

Om Eurostat in staat te stellen zo snel mogelijk aan de slag te gaan, stelt het EESC voor dat ESPON of een andere competente organisatie een proefstudie verricht teneinde na te gaan welke methoden er denkbaar zijn om metropolitane gebieden aan de hand van gemeenschappelijke criteria af te bakenen en een beperkte lijst op te stellen van gegevens die voor de periode 1995-2005 onverwijld geproduceerd zouden kunnen worden over metropolitane gebieden met meer dan 1 miljoen inwoners. Hierbij zou met name gebruik moeten worden gemaakt van de bestaande gedetailleerde gegevens van de Europese arbeidskrachtenenquêtes (3).

3.1

Het EESC heeft in een advies uit 2004 de aandacht gevestigd op de sociaal-economische gevolgen van Europese metropolitane gebieden (4), die zijns inziens sterk onderschat worden.

3.2

Genoemd advies was bedoeld om de EU-instellingen bewust te maken van het feit dat de bevolking en de economische bedrijvigheid zich alsmaar meer concentreren in metropolitane gebieden. Deze soms spectaculaire ontwikkeling doet zich zowel in de EU als elders in de wereld voor.

3.3

In zijn advies uit 2004 pleit het EESC ervoor dat de ontwikkeling van de Europese metropolen op de Europese agenda komt te staan. Het EESC heeft er als een van de eerste betrokkenen op gewezen dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen de rol van de metropolen en de uitvoering van de Lissabonstrategie. Metropolitane gebieden zijn de laboratoria van de wereldeconomie. Zij vormen de drijvende kracht achter de economie en zijn centra van creativiteit en innovatie.

3.4

Tegelijkertijd zijn in de metropolitane gebieden de voornaamste uitdagingen geconcentreerd waarvoor Europa de komende jaren een oplossing moet zien te vinden. Met name is er in deze gebieden sprake van armoede, sociale uitsluiting en ruimtelijke segregatie, met alle gevolgen van dien voor de werkgelegenheid en de (internationale) criminaliteit. (5)

3.5

De uitstraling van metropolen wordt versterkt door het toegenomen verkeer op velerlei gebied, zowel in Europa als op mondiaal niveau. De netwerken waar de metropolen deel van uitmaken dragen bij tot de verdieping van de Europese integratie.

3.6

In het advies uit 2004 constateert het EESC dat er een gebrek is aan vergelijkende analyses waarin helder tot uitdrukking komt wat de sterke en zwakke punten van de metropolitane gebieden zijn en waar hun beperkingen en mogelijkheden liggen.

3.7

Daarom heeft het EESC in 2004 gepleit voor een definitie van Europese metropolitane gebieden en relevante en vergelijkbare gegevens voor elk van de metropolen, met inbegrip van een evaluatie van de voornaamste indicatoren van de Lissabonstrategie.

3.8

Door de kenniseconomie en de netwerkmaatschappij worden metropolen aantrekkelijker voor personen en economische activiteiten. In sommige lidstaten is er op nationaal en regionaal niveau een levendig debat op gang gekomen over de vraag welk beleid er ten aanzien van grote metropolen moet worden gevolgd en hoe zij moeten worden bestuurd. Hier en daar leiden deze discussies tot concrete maatregelen, van bovenaf en van onderuit.

4.1

In 2004 verzocht het EESC de Commissie om met alle betrokken commissarissen geïntegreerde analyses te maken en regelmatig verslag uit te brengen over de sociaal-economische situatie van de metropolitane gebieden en hun positionering op Europees niveau. Het EESC was van mening dat het hierdoor gemakkelijker zou worden de sterke en zwakke punten van de grote metropolen te evalueren, teneinde Europese en nationale beleidsmaatregelen beter vorm te geven en best practices meer onder de aandacht te brengen.

4.2

De Commissie stelde in haar reactie op de EESC-voorstellen dat zij het eens is met de opmerkingen van het EESC over de sleutelrol die metropolitane gebieden vervullen voor de verwezenlijking van de Lissabondoelstellingen en over het gebrek aan vergelijkbare en betrouwbare gegevens op Europese schaal over deze gebieden. (6)

4.3

Dit inzicht van de Commissie heeft zich echter nog niet vertaald in een gerichtere en meer geïntegreerde aanpak van metropolitane gebieden. Er wordt geleidelijk aan een stedelijk beleid ten uitvoer gelegd, maar hierin wordt nog geen onderscheid gemaakt tussen steden en metropolitane gebieden. De gegevens van de bureaus voor de statistiek zijn onvolledig. Doordat zij op basis van nationale definities worden geproduceerd, zijn zij op Europees niveau nog steeds niet vergelijkbaar.

5.1

De laatste tijd zijn er op nationaal en regionaal niveau diverse initiatieven genomen die de ontwikkeling van metropolen voor het voetlicht brengen. Bij deze initiatieven gaat het vaak om uiteenlopende maatregelen ter ondersteuning van een meer harmonische ontwikkeling op het gebied van infrastructuur, ruimtelijke ordening, economie en sociale vraagstukken, en ter ondersteuning van de ontwikkeling van de vervoers- en telecommunicatie-infrastructuur tussen de metropolen zelf. Ter illustratie passeren hieronder enkele initiatieven uit verschillende landen de revue, waarbij zij aangetekend dat hiermee zeker geen volledig beeld wordt geschapen.

5.1.1

Sinds 1993 wordt er in Duitsland uitvoerig over metropolitane gebieden gediscussieerd. Met universitaire studies en debatten wordt er beoogd om op passende en objectieve wijze een lijst op te stellen van de door grote metropolen vervulde functies en om deze metropolen aan de hand van zo'n lijst in kaart te brengen.

5.1.1.1

In Duitse onderzoeken werd aanvankelijk een traditionele aanpak gehanteerd op basis van de landkaart met steden, gemeenten en deelstaten. Thans is overgeschakeld op een andere aanpak, waarbij gebruik wordt gemaakt van een nieuwe kaart van Duitsland met nieuwe Leitbilder. Op basis van de van 1992 en 1995 daterende richtsnoeren en actieprogramma's inzake het ruimtelijkeordeningsbeleid waarin het belang en de taken van metropolitane gebieden worden onderstreept, hebben de Duitse federale en deelstaatministers van ruimtelijke ordening tijdens een conferentie op 30 juni 2006 besloten tot de oprichting van elf metropolitane gebieden in Duitsland. De eerste conferentie van de ter zake bevoegde ministers heeft in 2003 plaatsgevonden.

5.1.1.2

Uit de kaart van Duitse metropolitane gebieden blijkt dat de bestaande bestuursindeling niet aansluit bij de geografische grenzen van die gebieden. Zo bestaat de stadsregio Neurenberg uit de stad Neurenberg en een groep stedelijke gemeenten en aangrenzende plattelandsgemeenten. Andere metropolitane regio's, zoals Frankfurt/Rijn/Main en Hamburg, liggen verspreid over meer dan één deelstaat. Weer andere vormen een deel van een deelstaat, bijv. München en het Ruhrgebied. In verscheidene gevallen is reeds sprake van themagebonden regionalisering, bijv. op het gebied van cultuur, sport, duurzaamheid en landschapsbeheer. In alle gevallen omvatten de metropolitane regio's (kleine en grote) steden en landelijke gebieden. Op die manier slaagt men erin om het territorium van de metropolitane gebieden in kwestie goed af te bakenen.

5.1.1.3

Specifieke nationale maatregelen zijn (nog) niet gepland. Aan de metropolitane gebieden is gevraagd om hun eigen specifieke kenmerken te omschrijven en te benutten. Doel hiervan is dat de Duitse metropolitane gebieden zich ontwikkelen als zelfstandige spelers in Europees en internationaal verband. Nationale beleidsmaatregelen, bijv. op het vlak van trein- en luchtvaartverkeer, kunnen er vanzelfsprekend toe bijdragen dat deze gebieden hun ambities kunnen waarmaken.

5.1.1.4

Om de legitimiteit van deze nieuwe benadering te verankeren, wordt de metropolitane gebieden gevraagd een systeem van democratische vertegenwoordiging in te voeren, ieder volgens de eigen specifieke kenmerken en zienswijze. Zij mogen zelf bepalen hoe zij daarvoor zorgen: door rechtstreekse verkiezingen, zoals bijv. in de regio Stuttgart, of door indirecte vertegenwoordiging van steden en gemeenten, zoals in de regio Neurenberg het geval is.

5.1.1.5

In het kader van deze metropolitane gebieden (die overigens uiteenlopende kenmerken vertonen) moeten de volgende beleidsdoelstellingen besproken en verwezenlijkt worden: de kritische massa garanderen die nodig is om te kunnen concurreren; voorwaarden scheppen voor een doeltreffend bestuur; de bevoegdhedenverdeling verduidelijken; komen tot een polycentrische organisatie van de ruimte; een goed evenwicht vinden tussen verstedelijking en de bescherming van landelijke gebieden; de vervoersinfrastructuur ontwikkelen en de mobiliteit in goede banen leiden; innovatie en economische clusters ondersteunen; technologische en natuurlijke risico's zien te beheersen; de nodige middelen uittrekken voor overheidsinvesteringen; de internationale bereikbaarheid verbeteren; zorgen voor promotieactiviteiten om de aandacht op de regio te vestigen.

5.1.2

In Groot-Brittannië bestaat er sinds het begin van deze eeuw belangstelling om de metropolen sterker te ontwikkelen. In 2004 heeft de regering een nota over het concurrentievermogen van de andere metropolitane gebieden dan Londen doen uitgaan (7), bedoeld om de voorwaarden te scheppen voor uitbreiding van de autonomie van stadsregio's in internationaal verband. Maar dit proces is tot stilstand gekomen, met name door een negatief referendum over de oprichting van een regionale assemblee in de regio Newcastle.

5.1.2.1

De discussie gaat in Engeland momenteel over de bevoegdhedenverdeling tussen enerzijds het nationale en regionale niveau en anderzijds de steden en gemeenten in de dichtstbevolkte regio's die als toekomstige metropolitane gebieden zijn aangeduid. Het voornemen om stadsregio's op te richten is nog steeds actueel. De lopende discussie mag dan niet door eensluidende standpunten worden gekenmerkt, binnenkort zal er een witboek over het onderwerp uitkomen en er wordt op basis van erkende criteria gewerkt aan een nieuwe ruimtelijke-organisatievorm die vergelijkbaar is met die in Duitsland.

5.1.2.2

Decentralisering van beleid en ondersteuning van de ontwikkeling van metropolen dienen los van elkaar te worden gezien. Ondersteuning van de ontwikkeling van metropolen wordt gekenmerkt door flexibele allianties tussen gemeenten met als doel om kansen samen te benutten en uitdagingen gezamenlijk aan te gaan. Een mooi voorbeeld is de ontwikkeling in Noord-Engeland (Manchester, Liverpool, Leeds, Sheffield, Newcastle en York), een bottom-up-initiatief genaamd The Northern Way. Kenmerkend voor deze ontwikkeling is dat er binnen het metropolitane gebied een aantal afspraken is gemaakt.

5.1.2.3

Een top-down-benadering op basis van lokale en regionale initiatieven wordt onontbeerlijk geacht, omdat tal van strategische besluiten alleen maar in onderling overleg kunnen worden genomen. Deze besluiten zullen deel kunnen uitmaken van drie „agenda's”: een agenda voor het concurrentievermogen om te waarborgen dat de best èn slechtst presterende regio's op steun kunnen rekenen, een agenda voor sociale samenhang ten behoeve van kansarme bevolkingsgroepen, en een agenda voor milieu die met name maatregelen bevat om de levenskwaliteit te verbeteren en de natuurlijke hulpbronnen in stand te houden. De metropolitane gebieden worden als het meest geschikte geografische niveau beschouwd om deze beleidsmaatregelen op alle drie de gebieden ten uitvoer te leggen.

5.1.3

In Frankrijk wordt al sinds 1960 over onderhavig thema gediscussieerd. Tot voor kort waren er nog maar heel weinig concrete maatregelen genomen, omdat de politieke dimensie van het debat onderschat werd. Meer in het algemeen gesproken was dit gebrek aan politieke dimensie kenmerkend voor geheel Europa.

5.1.3.1

In 2004 heeft de DIACT (8) ertoe opgeroepen plannen voor metropolitane gebieden in te dienen om de samenwerking tussen grote steden te stimuleren en de economische ontwikkeling van metropolitane gebieden te ondersteunen. Vervolgens heeft een jury, bestaande uit deskundigen en uit directeurs van de betrokken ministeries, 15 door lokale overheden voorbereide metropolitane plannen geselecteerd. Deze zijn in 2006 verder uitgewerkt. Met het oog op de uitvoering van structurerende maatregelen zullen er in 2007 metropolitane contracten in het leven worden geroepen waarvoor de staat financiële steun zal verlenen. Met dit initiatief erkent de DIACT dat metropolitane gebieden een hoofdrol spelen waar het gaat om het concurrentievermogen van regio's.

5.1.4

In Italië en Spanje wordt verder gewerkt aan regionalisering. Deze ontwikkeling betreft de metropolitane gebieden niet rechtstreeks, maar biedt wel nieuwe (rechts)mogelijkheden voor het bestuur van metropolen.

5.1.4.1

In Italië is met een wet uit 1990 voorzien in een top-down-aanpak om 14 metropolitane gebieden in kaart te brengen. Deze wet is niet ten uitvoer gelegd. Met een nieuwe wet uit 1999 werd het mogelijk bottom-up-initiatieven te ontplooien om metropolitane gebieden te creëren. Alleen in de regio Bologna werd een assemblee met een eigen budget ingesteld, bestaande uit 20 gemeenten. Ten slotte is met een grondwetshervorming in 2001 toestemming verleend voor de oprichting van drie metropolitane gebieden, nl. rond Rome, Napels en Milaan. De tenuitvoerlegging van deze hervorming is onlangs weer op gang gekomen.

5.1.4.2

In Spanje wordt de ruimtelijke discussie bepaald door de territoriale autonomie. De autonome gemeenschappen zijn ter zake exclusief bevoegd. Zij zijn derhalve ook verantwoordelijk voor metropolitane gebieden. Tegelijkertijd is er een proces gaande waarbij de grote steden worden versterkt en vindt er een krachtmeting plaats tussen de centrale regering, de autonome gemeenschappen en metropolitane gebieden, zoals Madrid, Barcelona en Valencia. Een apart geval vormt Bilbao, dat met zijn publiek-private samenwerking een geslaagd voorbeeld van metropoolvorming kan worden genoemd.

5.1.4.3

Het identificeren van metropolitane gebieden blijft niet beperkt tot grote landen, noch tot landen als zodanig. Metropolitane gebieden zoals Centrope (de regio Wenen-Bratislava-Brno-Györ, die zich over maar liefst 4 landen uitstrekt) en Kopenhagen-Malmö (Denemarken/Zweden) behoren in dit verband tot de bekendste voorbeelden. In beide gaat het de goede kant op. In Nederland vindt momenteel een diepgaande discussie plaats over de meest passende governance van de Randstad, zodat er een einde komt aan de bestuurlijke versnippering die de infrastructurele, ruimtelijke en sociaal-economische ontwikkeling afremt.

5.1.5

In de nieuwe lidstaten is er een soortgelijke ontwikkeling als in bovengenoemde landen gaande. In Polen heeft de regering een aantal metropolitane gebieden of city-regions in kaart gebracht. Een voorbeeld daarvan is de regio Katowice, die onlangs de specifieke status van metropolitaan gebied heeft gekregen. Bij gebrek aan een oordeelkundig regionaal bestuur ontwikkelen steden en metropolen zich echter doorgaans op ongecontroleerde en bijgevolg arbitraire wijze. Daarom richten sommige metropolen zich momenteel op de praktische kennis en kunde van landen die ervaring met decentrale beleidsvorming hebben.

5.1.6

De Kamers van Koophandel en Industrie, die de zakenwereld goed zichtbaar en actief vertegenwoordigen op lokaal en regionaal niveau, zijn eveneens bij het proces van metropoolvorming betrokken, met name de KvK's van hoofdsteden en stadsregio's. Zij dragen overal bij tot de aantrekkingskracht en de economische en culturele uitstraling van hun gebieden, rekening houdend met de vereisten op het vlak van levenskwaliteit en milieubescherming.

6.1

Een hoofddoelstelling van de Commissie Barroso is de tenuitvoerlegging van de Lissabonstrategie. Alle commissarissen zijn hierbij betrokken. Voor DG REGIO vormt de Lissabonstrategie het middelpunt van het regionale beleid „nieuwe stijl”, waarin stadsontwikkeling als speerpunt geldt.

6.1.1

„Lissabon” en stedelijke ontwikkeling zijn prioritair geworden in alle regio's die steun krijgen uit communautaire programma's. Deze programma's zijn niet expliciet op metropolitane gebieden gericht. Voor deze gebieden kan onder meer het URBACT-programma goed van pas komen (9).

6.1.2

Van belang voor metropolen zijn vaak ook specifieke programma's die beheerd worden door andere DG's dan DG Regionaal beleid, bijv. door DG Onderzoek, DG Milieu en DG Vervoer, omdat ook die programma's meer dan voorheen in het teken van de Lissabondoelstellingen staan. Zij zijn niet rechtstreeks bestemd voor metropolen als zodanig, maar wel is het zo dat alle programma's waarmee beoogd wordt steden beter te laten presteren, ook op metropolen van toepassing zijn.

6.1.3

In juni 2006 heeft een werkgroep van de Raad een eerste ontwerp voor een Territoriale agenda (10) ingediend. De trends inzake de verstedelijking van de Europese samenleving zijn hierin goed beschreven. In dit document wordt echter nog steeds geen duidelijk onderscheid tussen steden en metropolitane gebieden gemaakt.

6.2

Verscheidene informele bijeenkomsten van de Raad van ministers van ruimtelijke ordening zijn aan de uitdagingen van (grote) steden gewijd. (11) Ruimtelijke ordening wordt in het huidige Verdrag als EU-bevoegdheid genoemd in Titel XIX (Milieu), artikel 175, lid 2. (12)

6.3

Het Europees Parlement  (13) wijst erop dat „78 % van de bevolking van de Europese Unie in steden en agglomeraties of stedelijke gebieden woont en dat deze een plaats zijn waar de (…) problemen geconcentreerd zijn” en „een plaats zijn waar de toekomst vorm wordt gegeven”. Het is van mening dat steden een sleutelrol vervullen voor regionale ontwikkeling en het verwezenlijken van de doelstellingen van Lissabon en Göteborg.

6.3.1

Het Europees Parlement verzoekt alle DG's van de Commissie die direct of indirect op het gebied van stedelijke kwesties werkzaam zijn, met elkaar samen te werken om de concrete stedelijke problemen op ieder terrein in kaart te brengen en samen aan te geven in hoeverre het gevoerde beleid gunstig heeft uitgewerkt. Het EP stelt voor om tussen de verschillende diensten een taskforce op te richten en pleit voor de invoering van een territoriale dialoog.

6.4

Het Comité van de Regio's wijst de Europese instanties steeds nadrukkelijker op de uitdagingen waarmee stadsgewesten geconfronteerd worden. Aan zijn conclusies liggen dezelfde zorgen en uitgangspunten als bij het EP en het EESC ten grondslag.

6.4.1

Het Comité van de Regio's attendeert op de situatie van „functionele regio's” en benadrukt het belang van samenwerking over de nationale, regionale en lokale bestuursgrenzen heen. Deze samenwerking moet worden bevorderd door gerichte en stimulerende EU-maatregelen, zoals de bevordering van strategische-ontwikkelingsprojecten voor grote gebieden. Het is vooral belangrijk nieuwe samenwerkingsnetwerken tussen metropolitane en stedelijke gebieden tot stand te brengen en de bestaande banden te versterken. Daarbij dient met name aandacht te worden besteed aan de huidige samenwerking uit hoofde van Interreg III, die in de periode 2007-2013 zal worden voortgezet met het doel territoriale samenwerking te bevorderen. (14)

6.5

Het netwerk METREX (15) wijst er in haar verklaringen uit maart en september 2006 op dat de metropolitane gebieden gedefinieerd moeten worden en erkend moeten worden als zijnde van cruciaal belang voor de Territoriale agenda van de Europese Unie. Verder bepleit METREX dat er op Europese schaal vergelijkbare gegevens over metropolitane gebieden worden vergaard en dat de Commissie een groenboek opstelt met drie speerpunten: economische concurrentiekracht, sociale samenhang en milieubescherming. METREX is van mening dat tal van belangrijke vraagstukken waar Europa mee te maken heeft, zoals klimaatverandering, vergrijzing en immigratie, pas efficiënt en op geïntegreerde wijze kunnen worden aangepakt als ook de metropolen daarbij worden betrokken. Ook vindt METREX dat metropolitane gebieden een belangrijke rol bij de verwezenlijking van de Lissabondoelstellingen kunnen spelen, met name door ervoor te zorgen dat Europa de mondiale concurrentie het hoofd kan bieden.

6.6

De voorbije 15 jaren hebben een sterke stijging te zien gegeven van het aantal regio's met een vertegenwoordiging in Brussel  (16). Tijdens conferenties van deze vertegenwoordigingen wordt er over de ontwikkeling en het presteren van metropolitane gebieden dikwijls diepgaand gediscussieerd.

6.7

In Brussel is er ook een groep regio's vertegenwoordigd die zich terecht de Lissabonregio's noemen.

6.8

In het kader van het ESPON-programma is in de afgelopen jaren een grote hoeveelheid informatie, gegevens, indicatoren en rapporten over de Europese regio's geproduceerd. Maar aangezien de grenzen van de administratieve regio's geenszins samenvallen met die van de metropolitane gebieden, verschaffen de resultaten van deze werkzaamheden, hoe kwalitatief hoogstaand ook, degenen die voor de ontwikkeling, de ruimtelijke ordening en het beheer van metropolitane gebieden verantwoordelijk zijn niet de informatie en analyses die zij nodig hebben voor de uitwerking van de meest passende beleidsmaatregelen om alle mogelijkheden van de metropolen te benutten.

6.9

DG Regionaal beleid en Eurostat hebben een stedelijk auditproject opgezet om voor een aantal steden betrouwbare en vergelijkbare indicatoren op te stellen (17). Het EESC juicht de inspanningen om gegevens over stedelijke gebieden te vergaren toe. De ter beschikking gestelde gegevens zijn echter nog niet van dusdanige aard dat zij op grote schaal kunnen worden gebruikt. (18)

7.1

Het EESC stelt vast dat er veel levendiger over metropolitane gebieden wordt gediscussieerd dan een aantal jaren geleden. Hiervoor zijn twee hoofdredenen aan te wijzen. Ten eerste blijkt uit de toename van het aantal metropolen in de wereld dat zich zeer snel een nieuwe stedelijke organisatievorm aan het ontwikkelen is (19). Ten tweede wordt het debat mede gevoed door de erkenning van het feit dat er een verband bestaat tussen de ontwikkeling van metropolitane gebieden op economisch, sociaal en milieugebied en de Lissabonstrategie.

7.2

In alle lidstaten (of ze nu groot of klein, sterk of minder sterk ontwikkeld zijn) vindt er een politiek en maatschappelijk debat over de juiste aanpak plaats.

7.3

Dit debat wordt allereerst gevoerd binnen de nationale context. In diverse gevallen echter wordt van overheidswege erkend dat sommige metropolen niet aan de landsgrenzen ophouden. De voorbeelden Kopenhagen-Malmö en Wenen-Bratislava werden al genoemd, maar er zij ook gewezen op Metz-Luxemburg-Saarbrücken en Rijsel-Kortrijk, die door de Franse overheid als metropolitane gebieden zijn aangemerkt. Steeds meer grensoverschrijdende regio's overal in de Unie maken aanspraak op de titel van metropolitaan gebied.

7.4

Hoewel het debat in de afgelopen jaren is geïntensiveerd, constateert het EESC dat deze nieuwe structuren nog in de kinderschoenen staan.

7.5

Verreweg de meeste steden en metropolitane gebieden die naar voren willen brengen welke belangrijke rol zij in Europees en mondiaal verband spelen, geven inzicht in hun situatie door middel van nationale of regionale cijfers, zonder zich altijd goed rekenschap te geven van de werkelijke omvang van het gebied waarover ze spreken. Dat is een van de gevolgen van het feit dat het metropolitane gebied en de administratieve regio('s) waarvan het deel uitmaakt, niet samenvallen.

7.6

Niettegenstaande de verschillen in nationale en regionale benaderingen en structuren stelt het EESC vast dat er duidelijk sprake is van toenemende convergentie ten aanzien van deze problematiek. Het debat spitst zich toe op:

7.7

De burgers hebben niet altijd het gevoel dat zij tot een metropool behoren. Het ontbreekt de Europese metropolitane gebieden aan politieke legitimiteit. De bestuursstructuren van voorheen (daterend van vroegere historische perioden) voldoen niet langer, maar de nationale regeringen zijn zeer gevoelig voor de weerstand die er bij belanghebbenden, met name de bestaande bestuurlijke eenheden, tegen nieuwe structuren bestaat. En toch staan de metropolitane gebieden voor enorme uitdagingen. Om deze te kunnen aangaan en de ontwikkelingen in goede banen te leiden is een nieuwe organisatie van het bestuur, met het oog op een algemene strategie, vrijwel overal noodzakelijk.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/16

1.1

Het EESC prijst en dankt het Duitse voorzitterschap voor het voorbereidende werk, de betoonde transparantie en de raadpleging inzake de Territoriale agenda.

1.2

Het EESC acht de tijd rijp om van de huidige fase, waarin het beleid op informele wijze wordt gecoördineerd in de Raad, over te gaan naar de volgende fase, waarin echt werk wordt gemaakt van politieke samenwerking. In het licht van de werkzaamheden die zijn verricht en van de nieuwe inbreng die van ESPON mag worden verwacht is het zaak dat er in het integratieproces een nieuwe stap wordt gezet en dat de Commissie een duidelijk mandaat krijgt om initiatieven te nemen.

1.3

Het EESC zou graag zien dat de discussies in de Raad over de Territoriale agenda uitmonden in meer gedetailleerde politieke besluiten. Daartoe dient de Europese Commissie er meer bij te worden betrokken, want niemand kan de verschillende benaderingen van de territoriale samenhang in de EU beter op elkaar afstemmen dan zij.

1.4

In het streven naar territoriale samenhang binnen de EU moet er bij de Commissie een slagvaardige specifieke dienst worden opgezet die onderzoek doet, diagnoses stelt en beleidsvoorstellen formuleert waaruit blijkt dat een Europese aanpak van territoriale cohesie een meerwaarde biedt.

1.5

Het EESC zou graag zien dat er na afloop van het Duitse voorzitterschap voor continuïteit wordt gezorgd. De Commissie zou de Territoriale agenda moeten analyseren, samenvatten en implementeren door middel van een actieprogramma dat geen afbreuk doet aan de bevoegdheden van de lidstaten en regio's op ruimtelijkeordeningsgebied.

1.6

In het Vierde cohesieverslag waar de Commissie thans aan werkt, moet worden nagegaan wat de steunverlening uit de EU-fondsen voor impact heeft op het terrein en moet een koppeling worden gemaakt tussen het cohesiebeleid en de doelstellingen van de Territoriale agenda. Het EESC vindt dat de programma's voor grensoverschrijdende samenwerking kracht moet worden bijgezet.

1.7

Bij het beheer van de Territoriale agenda moet sprake zijn van een evenwicht tussen de verschillende overheden (lokale, regionale, nationale en EU) en het maatschappelijk middenveld, dat vooraf dient te worden geraadpleegd.

1.8

Het EESC stelt de Raad voor om bij de Territoriale agenda aan de hand van gedetailleerde richtsnoeren de open coördinatiemethode toe te passen. Nadat het grondwettelijk verdrag is geratificeerd, zouden de desbetreffende kwesties via de communautaire methode moeten worden geregeld.

1.9

Het EESC zou graag zien dat de EU spoedig instemt met het grondwettelijk verdrag, waarin territoriale samenhang als doelstelling is opgenomen. Gezien de consensus die er rond de Territoriale agenda bestaat, stelt het EESC voor dat de informele Raad van Leipzig in zijn conclusies aanbeveelt om deze agenda geleidelijk te implementeren, in plaats van erop te wijzen dat de agenda niet bindend is.

1.10

Daarom verzoekt het EESC de Commissie de Raad voor te stellen om de toepassing van de Territoriale agenda op basis van de huidige rechtsgronden voort te zetten.

2.1

Het Duitse ministerie van Vervoer, Openbare Werken en Planologie heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) op 7 november 2006 namens het toekomstige Duitse Raadsvoorzitterschap verzocht een verkennend advies over de Territoriale agenda op te stellen.

2.2

De ter zake bevoegde Europese ministers zullen op 24 et 25 mei 2007 in Leipzig een informele vergadering over territoriale samenhang en stadsontwikkeling houden. Daarbij zullen zij de Territoriale agenda van de EU  (1) goedkeuren, een politiek discussiestuk dat gebaseerd is op het rapport The territorial state and perspectives of the European Union  (2). In dit rapport worden de voornaamste uitdagingen voor de EU op het gebied van het ruimtelijkeordeningsbeleid onder de loep genomen en wordt met voorbeelden aangetoond hoe de mogelijkheden van de gebiedsverscheidenheid in Europa beter kunnen worden benut om duurzame economische groei te bevorderen. De Territoriale agenda van de EU bestaat uit een aantal aanbevelingen waarmee beoogd wordt deze territoriale diversiteit in de EU beter in aanmerking te nemen, en uit een reeks voorstellen voor een actieprogramma inzake het ruimtelijkeordeningsbeleid.

2.3

Het EESC heeft al in 1995 gepleit voor meer politieke samenwerking inzake de ruimtelijke ordening van het Europese grondgebied:

Ook in recentere adviezen wordt een lans gebroken voor meer betrokkenheid en inachtneming van de ruimtelijke dimensie van de Europese integratie:

3.1

De eerste informele vergadering van de ministers van Ruimtelijke Ordening en Territoriaal beleid vond in 1989 in Nantes plaats.

3.2

Dergelijke vergaderingen worden georganiseerd op initiatief van de landen die het halfjaarlijkse EU-Raadsvoorzitterschap bekleden. In 1993 is tijdens zo'n vergadering in Luik besloten tot de uitwerking van een Europees Ruimtelijk Ontwikkelingsperspectief (EROP)  (3). Het EROP is in 1999 in Potsdam goedgekeurd en biedt de informele vergaderingen van de ministers van Ruimtelijke Ordening en Territoriaal beleid een gemeenschappelijk referentiekader.

3.3

Tijdens de informele ministervergadering over territoriale samenhang die in november 2004 in Rotterdam is gehouden, hebben de ministers afgesproken dat er tegen 2007 een synthesedocument moet worden opgesteld over The territorial state and perspectives of the European Union. Dit document ligt aan de Territoriale agenda ten grondslag.

3.4

De Territoriale agenda vormt een strategisch kader waarin de prioriteiten voor de ruimtelijke ontwikkeling van de EU zijn vastgelegd. De agenda draagt bij tot economische groei en duurzame ontwikkeling door het versterken van de territoriale samenhang, die gedefinieerd kan worden als het vermogen om het cohesiebeleid aan te passen aan de specifieke behoeften en kenmerken die de verschillende geografische gebieden met elk hun eigen problemen en mogelijkheden hebben, teneinde tot een evenwichtige en duurzame territoriale ontwikkeling te komen.

3.5

Het streven naar territoriale samenhang is opgenomen in art. III-116 van het ontwerp van grondwettelijk Verdrag van juni 2003, naast doelstellingen als economische en sociale samenhang. De territoriale dimensie van Europese beleidsmaatregelen wordt ook geanalyseerd in het Derde cohesieverslag van de Commissie uit 2005. Ook uit de in 2006 goedgekeurde strategische communautaire richtsnoeren voor het cohesiebeleid blijkt dat de cohesie er een derde dimensie, namelijk een territoriale, heeft bijgekregen.

3.6

Tijdens de informele ministervergadering over territoriale samenhang in mei 2005 in Luxemburg zijn de ministers het eens geworden over de volgende thema's en speerpunten van de Territoriale agenda:

3.7

In dit verband worden de volgende maatregelen van belang geacht:

4.1

Het EROP biedt de verschillende actoren op het gebied van ruimtelijke ordening en ontwikkeling (EU, lidstaten, regio's en andere decentrale overheden) een gemeenschappelijk referentiekader ter ondersteuning van de territoriale dimensie van een polycentrisch Europa en de noodzakelijke decentralisering van sectorale beleidsmaatregelen van de EU. Het is een intergouvernementeel initiatief dat in 1999 in Potsdam werd goedgekeurd en niet bindend is. In de praktijk is het EROP alleen toegepast in verband met de inwerkingtreding van het Europees Waarnemingsnetwerk voor ruimtelijke ordening (ESPON (4)) en indirect via de drie INTERREG-programma's.

4.2

Met het EROP wordt beoogd:

4.3

Er zijn vier belangrijke, elkaar onderling beïnvloedende factoren die de territoriale ontwikkeling aanzienlijk onder druk zetten:

4.4

Uitgaande van het bovenstaande zijn in het EROP de volgende richtsnoeren vastgesteld:

4.5

Onder meer de volgende concrete maatregelen staan op stapel:

4.6.1

ESPON is een programma voor toegepast onderzoek op het vlak van territoriale ontwikkeling. Het wordt door INTERREG en de lidstaten gefinancierd en is bedoeld om de nationale en regionale beleidsverantwoordelijken uit de EU systematische, actuele gegevens te verschaffen over territoriale ontwikkelingen en over de gevolgen die beleidsmaatregelen hebben voor de Europese regio's en gebieden. Deze gegevens kunnen rechtstreeks helpen om beleid uit te stippelen en te implementeren.

4.6.2

Het toegepaste onderzoek van het ESPON-programma betreft het grondgebied van 29 Europese landen: de 27 EU-lidstaten plus Noorwegen en Zwitserland.

4.6.3

Er is gepland om het budget fors op te trekken, van € 7 mln voor de periode 2000-2006, naar € 34 mln voor het nieuwe ESPON 2013-programma (periode 2007-2013). Als hier de nationale bijdragen nog bij worden opgeteld, kan dit bedrag tot € 45 mln oplopen.

5.1.1

Inzake kwesties die het grondgebied betreffen, is de meerwaarde van een gemeenschappelijke Europese aanpak onmisbaar. Gezien de ervaringen die de voorbije decennia zijn opgedaan en vanwege de noodzaak om rekening te houden met de territoriale dimensie van de Europese integratie, dient beleid dat het gehele Europese grondgebied als zodanig betreft, geleidelijk aan op communautaire leest te worden geschoeid.

5.1.2

EU-beleidsmaatregelen op allerlei terreinen (mededinging, trans-Europese vervoers-, telecommunicatie- en energienetwerken, milieu, landbouw, onderzoek en technologische ontwikkeling, regionaal beleid, EIB-investeringen) werken door op het grondgebied. Toch ontbeert de EU een gemeenschappelijke benaderingswijze om de gevolgen van deze beleidsmaatregelen voor het Europese grondgebied mee te nemen, te evalueren en te coördineren.

5.1.3

Een gezamenlijke aanpak van het Europese grondgebied vereist gemeenschappelijke Europese doelstellingen en richtsnoeren. Dat er met dergelijke Europese territoriale richtsnoeren voor een meerwaarde kan worden gezorgd, is duidelijk wanneer het gaat om doelstellingen als milieubescherming, duurzame polycentrische stadsontwikkeling, trans-Europese netwerken en de preventie van door techniek, natuur of klimaatverandering veroorzaakte rampen via Europese plannen.

5.1.4

De communautaire methode (5) houdt in dat de Commissie uit eigen beweging of op initiatief van andere communautaire instanties met concrete voorstellen komt die ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Raad en — in gevallen waarin de codecisieprocedure moet worden gevolgd — aan het Europees Parlement.

5.1.5

Voor sommige beleidsterreinen heeft de Raad de „open coördinatiemethode” ingevoerd, die minder ver gaat en minder precies is dan de communautaire methode. Het EESC is van mening dat de open coördinatiemethode bij de Territoriale agenda nuttig kan zijn voordat tot de communautaire methode wordt overgegaan. Zolang het grondwettelijk verdrag, dat het gebruik van de communautaire methode op het onderhavige gebied mogelijk maakt, niet is geratificeerd, kan er met de open coördinatiemethode worden gewerkt.

5.1.6

De ervaring die in Europa op andere beleidsterreinen is opgedaan, toont evenwel aan dat dit systeem alleen nuttig is als de Commissie een zeer actieve rol speelt en als er wordt opgetreden aan de hand van nauwkeurig uitgewerkte doelstellingen en richtsnoeren.

5.1.7

Welke oplossing er ook uit de bus komt voor het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa, waarin territoriale samenhang met steun van het EESC in Hoofdstuk III van Deel III is opgenomen, zouden de volgende artikelen uit het thans geldende EG-Verdrag als rechtsgrond moeten dienen voor de uitwerking van een gemeenschappelijke aanpak voor het Europese grondgebied, ervan uitgaande dat dit een bevoegdheid van de EU is:

5.2.1

Het regionale beleid van de EU is van cruciaal belang voor de economische en sociale samenhang, de economische convergentie en uiteindelijk voor de hele Europese integratie.

5.2.2

Dit beleid, waarmee er met succes naar gestreefd wordt om de verschillen tussen de Europese regio's te verkleinen, is door het EESC altijd gesteund.

5.2.3

Het regionale beleid is een van de grootste succesverhalen van de EU. Aangezien er sinds de uitbreiding van de EU nieuwe verschillen zijn bijgekomen, moet dit beleid worden voortgezet.

5.2.4

Regionaal beleid druist allesbehalve in — het tegendeel is waar — tegen een doeltreffend beleid voor territoriale samenhang zoals dat in de Territoriale agenda wordt voorgesteld voor de periode 2007-2013.

5.3.1

De twee laatste uitbreidingsronden hebben Europa voor nieuwe uitdagingen geplaatst. Sinds 2004 is het aantal lidstaten gestegen van 15 tot 27 en het aantal inwoners met 28 % (van 382 tot 490 mln), terwijl het grondgebied met 34 % in omvang is toegenomen (van 3,2 naar 4,3 mln km2). Door deze nieuwe omvang en de toegenomen diversiteit van het grondgebied is het hoog tijd dat er een visie wordt ontwikkeld op de territoriale en geografische realiteit en de ontwikkelingen die ons in dit verband te wachten staan.

5.3.2

De nieuwe territoriale situatie die er sinds de twee laatste uitbreidingsronden bestaat, moet door de Commissie grondig worden geanalyseerd.

5.3.3

Er zijn heel wat grensregio's bijgekomen aan de binnen- en aan de buitengrenzen van de EU. Deze regio's bieden concrete mogelijkheden om het integratieproces in tastbare resultaten te vertalen.

5.4.1

Er is een Europese aanpak nodig om de uitdagingen en risico's voor het Europese grondgebied het hoofd te kunnen bieden. Een visie op het Europese grondgebied in zijn geheel heeft ontegenzeglijk meerwaarde. Zo'n totaalvisie zou erkend moeten worden als een cruciale strategische noodzaak.

5.4.2

Het grondgebied kan met enkele trefwoorden gekarakteriseerd worden:

Als fysisch-geografische structuur is het grondgebied derhalve van fundamenteel strategisch belang. In haar effectrapportages zou de Commissie deze territoriale benadering ter harte moeten nemen. Daartoe is het zaak dat er wordt samengewerkt met ESPON.

5.5.1

De EU moet beschikken over een adequaat bestuursmodel waarin de verschillende bestuursniveaus met elkaar in evenwicht zijn. De lokale, regionale en nationale overheden en de EU drukken immers allemaal op hun eigen manier hun stempel op het grondgebied. Het subsidiariteitsbeginsel moet in acht worden genomen, maar tegelijkertijd dient de samenhang te worden gewaarborgd en de gezamenlijke holistische aanpak algemeen te worden onderschreven.

5.5.2

Ook is het zaak dat het maatschappelijk middenveld op de verschillende niveaus inspraak heeft via de procedures van de sociale dialoog en de burgerdialoog. In veel EU-lidstaten en regio's bestaan er sociaal-economische raden (of soortgelijke instellingen). Deze moeten worden aangespoord om samen met de sociale partners en andere maatschappelijke organisaties actief aan het overleg over en het beheer van territoriale aangelegenheden deel te nemen.

6.1

De Territoriale agenda is gebaseerd op het document „The Territorial State and Perspectives of the European Union”. Meer dan een overzichtsdocument is dit een tekst waaraan de achtereenvolgende Raadsvoorzitters hun bijdragen hebben geleverd. In 197 paragrafen passeren alle uitdagingen voor het grondgebied de revue. In die zin vormt het document een zeer nuttige handleiding op basis waarvan de Commissie een actieplan kan voorstellen.

6.2

In de Territoriale agenda zouden de territoriale strategieën van de lidstaten moeten worden verwerkt en zou rekening moeten worden gehouden met de ruimtelijke implicaties van EU-beleidsmaatregelen op andere terreinen, zodat zij elkaar aanvullen en versterken. Doel moet zijn om via richtsnoeren voor een territoriale EU-strategie, die hieronder in paragraaf 8 worden voorgesteld, tot een Europese synthese te komen.

6.3

De Territoriale agenda moet ervoor zorgen dat de EU zich ontwikkelt op een wijze die in economisch, sociaal en milieuopzicht als duurzaam kan worden bestempeld.

7.1.1

Bij het streven naar territoriale samenhang gaat het om de invoering van een Europese territoriale aanpak die moet dienen als een kader waarmee de territoriale strategieën die door de verschillende lidstaten en regio's geformuleerd en uitgevoerd worden, op elkaar kunnen worden afgestemd.

7.1.2

Het beleid m.b.t. territoriale samenhang moet in eerste instantie gericht worden op ruimtelijke ordening en in tweede instantie op stedelijke en regionale planning. In 1994 heeft de CEMAT (6) het volgende opgemerkt: „Ruimtelijke ordening is het middel bij uitstek om op territoriale schaal werk te maken van duurzame ontwikkeling”.

7.1.3

In dit verband dient in conceptueel, methodologisch en semantisch opzicht te worden verduidelijkt waar ruimtelijke ordening voor staat. Ruimtelijke ordening strekt zich uit over verschillende disciplines en vormt een horizontale prioriteit die op verschillende terreinen (met name milieu, vervoer en communicatie, huisvesting, woon- en industriegebieden, enz.) van invloed is.

7.2.1

In het kader van de Lissabonstrategie pleit het EESC voor een evenwichtigere economische ontwikkeling van het Europese grondgebied die profijtelijk is voor alle burgers en regio's, ook voor die met blijvende natuurlijke en structurele handicaps. (7)

7.2.2

Alle beleidsmaatregelen van de EU moeten de sociale samenhang ten goede komen. Volgens het EESC zou sociale samenhang ook een doelstelling van de Territoriale agenda moeten zijn, omdat het „grondgebied” de plek is waar mensen leven, kansen krijgen en problemen tegenkomen.

7.2.3

Als stedelijke en metropolitane gebieden een polycentrische ontwikkeling doormaken en zich op adequate wijze verhouden tot de gebieden in de periferie en op het platteland, kan er in Europa voor een beter economisch en sociaal evenwicht worden gezorgd. Met de territoriale aanpak moet ook worden beoogd om armoede en maatschappelijke uitsluiting te bestrijden, immigranten te helpen inburgeren (8), het huisvestingsbeleid nieuw elan te geven, gelijke kansen te bevorderen en goede openbare diensten te waarborgen.

7.3.1

Uit de meest recente rapporten over klimaatverandering blijkt hoe ernstig dit probleem is. Waar de opwarming van de aarde voorheen nog in twijfel werd getrokken, staat thans buiten kijf dat dit de realiteit is. Vele gevolgen van de klimaatverandering beginnen concreet merkbaar te worden. In het ruimtelijkeordeningsbeleid dient dit probleem te worden aangepakt om bepaalde effecten van de klimaatverandering te helpen tegengaan.

7.3.2

Er dient een Europees plan te worden uitgewerkt om door de natuur veroorzaakte gevaren en rampen het hoofd te kunnen bieden. Het gaat hierbij niet om science fiction. Een recent rapport van de econoom Stern (9) dat op verzoek van de Britse regering is opgesteld, geeft een idee van wat er op het spel staat: er zou ten belope van minstens 1 % van het mondiale BBP moeten worden geïnvesteerd in maatregelen tegen de klimaatverandering, want anders zullen de wereldwijde kosten van de klimaatverandering tot gevolg hebben dat het mondiale BBP met 5 % terugloopt. Mochten de meest schadelijke effecten van de opwarming even snel blijven stijgen als nu, dan zal de teruggang van het mondiale BBP zelfs 20 % kunnen bedragen.

7.3.3

De klimaatverandering zou wel eens sneller dan verwacht van negatieve invloed kunnen zijn op de cohesie, het concurrentievermogen, de levenskwaliteit en het streven naar duurzame ontwikkeling. Dit wordt onderschreven in het rapport van de groep VN-deskundigen over klimaatverandering dat op 2 februari 2007 in Parijs is bekendgemaakt. Het EESC zou graag zien dat bij de ruimtelijke ordening rekening wordt gehouden met de gevolgen van de klimaatverandering.

7.3.4

Er moet met name aandacht worden besteed aan de gevaren van technologische rampen (van radioactieve, chemische of bacteriologische aard) die voortvloeien uit ongelukken of uit terroristische aanslagen. Ook moet worden ingespeeld op de mogelijkheid dat burgers massaal gebieden moeten ontruimen.

7.4.1

Het idee om trans-Europese vervoersnetwerken te creëren is eind jaren 80 ontstaan in de context van de interne markt. Er werd geredeneerd dat er pas van een interne markt en vrij verkeer zou kunnen worden gesproken als de verschillende nationale en regionale vervoersnetwerken aan elkaar zouden worden gekoppeld via een modern en efficiënt Europees infrastructuursysteem.

7.4.2

Sinds 1992 is Titel XV van het Verdrag (artt. 154 t/m 156) aan trans-Europese netwerken gewijd. Vijftien jaar later moet geconcludeerd worden dat de balans teleurstellend en zelfs zorgwekkend is. De magere resultaten zijn deels te wijten aan financiële problemen en een gebrek aan politieke wil. Het EESC vindt het betreurenswaardig dat de regeringen het van 2003 daterende groei-initiatief (10), waar de aanleg van grote trans-Europese netwerken deel van uitmaakt, politiek hebben laten vallen. Het EESC vraagt zich af in hoeverre de magere resultaten van de trans-Europese vervoers-, telecommunicatie- en energienetwerken te maken hebben met het ontbreken van een totaalvisie op het Europese grondgebied en haar infrastructuur.

7.4.3

Volgens het EESC moet het een hoofddoelstelling zijn dat alle personen en gebiedsdelen kunnen beschikken over behoorlijke toegang tot vervoersnetwerken via een uitgebalanceerd pan-Europees net met goede verbindingen naar kleinere steden, landelijke gebieden en eilandregio's.

7.4.4

Europa beschikt momenteel niet over een adequaat energienetwerk (elektriciteit, aardolie en gas). Hierdoor dreigt het gevaar dat de economische bedrijvigheid instort. Bovendien kunnen de regio's en gebieden voor wie deze netwerken ontoegankelijk zijn, niet profiteren van gelijke kansen.

7.4.5

In het Europese energiebeleid moet er hoe dan ook aandacht komen voor de territoriale dimensie, zowel vanuit het oogpunt van bescherming van natuurlijke hulpbronnen als wat de sociale en territoriale samenhang betreft.

7.4.6

In verband met de Lissabonstrategie dienen alle burgers en gebiedsdelen toegang te hebben tot de informatiemaatschappij en haar netwerken, tot kennisverkeer en tot opleidingsmaatregelen. Dit dient een speerpunt in de Territoriale agenda te zijn.

7.5.1

De bescherming van het fysische milieu en de instandhouding van het natuurlijke milieu en de biodiversiteit in Europa zijn alleen mogelijk als er een gemeenschappelijke beleidsvisie op het grondgebied bestaat. In dit licht kan men niet om de meerwaarde van de EU heen.

7.5.2

Met de Territoriale agenda moet de basis worden gelegd voor een nieuw, doeltreffender Europees beleid voor bescherming van het natuurlijk milieu en behoud van de biodiversiteit. (11)

7.6.1

Het Europees cultureel erfgoed is van het hoogste belang en dient door de EU te worden beschermd. De grote culturele diversiteit van de Europese regio's ligt ten grondslag aan de geschiedenis en de identiteit van de Europeanen.

7.6.2

Met de Territoriale agenda moet worden opgekomen voor het behoud van dit bijzondere culturele erfgoed, dat bovendien als endogene factor voor economische ontwikkeling en sociale cohesie dient te worden gestimuleerd.

8.1

In de richtsnoeren voor een territoriale strategie van de EU dient gestreefd te worden naar maximale economische efficiency, sociale cohesie en milieuduurzaamheid, met inachtneming van het subsidiariteits- en het evenredigheidsbeginsel.

8.2

Bij het opstellen van richtsnoeren voor een duurzame territoriale strategie voor het EU-grondgebied gaat het er niet om zich te mengen in de bevoegdheden van het ruimtelijkeordeningsbeleid van de lidstaten en regio's, maar om een referentiekader te scheppen dat de territoriale cohesie handen en voeten moet geven.

8.3

Met de richtsnoeren voor een territoriale strategie om economische, sociale en territoriale samenhang te bewerkstelligen, moet prioritair werk worden gemaakt van:

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/22

1.1

In dit advies konden niet alle activiteiten van het DG-Mededinging aan de orde komen. (1) Slechts een beperkt aantal kwesties konden kort worden behandeld. Op gerechtelijke uitspraken inzake overeenkomsten tussen ondernemingen en misbruik van machtsposities, fusies/concentraties en staatssteun kon in het geheel niet worden ingegaan, want dat zou een diepgaande studie van het marktgedrag van ondernemingen en de opvattingen van de autoriteiten daarover hebben gevergd. Uit het mededingingsverslag blijkt evenwel duidelijk dat het DG-Mededinging bij het behandelen van zaken en het voeren van procedures blijkt geeft van echte vasthoudendheid en de wil om adequate en functionele oplossingen voor problemen te vinden. Als puntje van kritiek kan wellicht worden gewezen op bepaalde onderwerpen in verband waarmee het belang van de sector — in het licht van de vereisten van internationale concurrentie uit de Lissabonagenda en bijbehorende documenten — de door de Commissie geschonken aandacht niet wettigde. Als voorbeelden daarvan beschouwt het Comité het follow up-document van het mededingingsverslag 2005 (Zakelijke dienstverlening — de hervorming doorzetten) en het werkdocument van de Commissie over de door de lidstaten geboekte vooruitgang bij het onderzoeken en opheffen van mededingingsbeperkingen in de sector zakelijke dienstverlening. Het Comité denkt dat de in de Lissabonstrategie genoemde liberalisering van internationaal belangrijke dienstverlening (infrastructuur, telecommunicatie, vervoer, enz.) op de eerste plaats moet komen en dat de liberalisering van bepaalde vrije beroepen (bijv. advocaten, artsen, ingenieurs, boekhouders en apothekers) er minder toe doet. Meestal gaat het in het laatste geval namelijk om lokaal operende microbedrijven die krachtens het subsidiariteitsbeginsel in eerste instantie onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen (zie het arrest van het HvJ in de gevoegde zaken C-94/04 en C6202/04, Cipolla-Macrino). (2) Het valt niet valt te ontkennen dat bepaalde dwingende regels nodig zijn om tegemoet te komen aan de verwachtingen van de samenleving met betrekking tot een hoog niveau van deskundigheid, ervaring en vertrouwen, en daarom constateert het Comité met genoegen dat de desbetreffende nationale vrije-beroepssectoren gedetailleerd zijn onderzocht op reikwijdte en intensiteit van de huidige beperkingen. Het gaat echter niet alleen om het economisch effect van liberalisering op de mededingingsstructuur. Ook de waarschijnlijke gevolgen van de voorgestelde liberalisering voor de maatschappelijke samenhang moeten worden onderzocht. Dit sluit als zodanig echter niet uit dat er procedures wegens inbreuk op de antitrustbepalingen kunnen worden ingeleid, zulks in de eerste plaats tegen pogingen van beroepsorganisaties tot prijsvaststelling. Dergelijke procedures behoren immers tot de taken van de nationale mededingingsautoriteiten.

1.2

Voorgesteld is dat het Comité, uitgaande van zijn uitgebreide deskundigheid en de belangrijke beroepservaring van de verenigingen en organisaties van het maatschappelijk middenveld die in zijn middens zijn vertegenwoordigd, toezicht houdt op de activiteiten van het DG-Mededinging. Ook zou het op gezette tijden onderzoek kunnen doen naar de praktische gang van zaken betreffende procedures op het gebied van antitrust en staatssteun. Het DG-Mededinging zou hieraan kunnen meewerken door het Comité regelmatig over haar beleidsdoeleinden te informeren, en zelfs over de door hem behandelde zaken, maar dan wel binnen de grenzen van de vertrouwelijkheidsvereisten.

1.3

Ook zouden er regelmatig vergaderingen moeten worden georganiseerd van de vertegenwoordigers van het Comité en de contactpersoon die binnen het DG-Mededinging belast is met consumentenzaken. De desbetreffende informatieuitwisseling kan bijdragen tot een permanente dialoog met de consumentenverenigingen. Nadat de sectorale enquêtes (3) van het DG-Mededinging naar de sectoren energie (gas en elektriciteit) en financiële diensten (retail banking en zakelijke verzekeringen) middels een verslag zijn afgerond, zouden de bevindingen daarin aan de vertegenwoordigers van het Comité moeten worden meegedeeld zodat zij deze kunnen onderzoeken en van commentaar kunnen voorzien (zo mogelijk in het kader van een werkgroep).

1.4

Het Comité beseft dat het zijn denkbeelden moet samenvatten over de wijze waarop het mededingingsbeleid van invloed is op de economische en sociale waarden die tot zijn takenpakket behoren. Daarom moet er in de geest van de Lissabonagenda snel aan een studie worden begonnen over de noties mededinging en concurrentievermogen. Daarin moet worden uitgelegd wat deze daadwerkelijk inhouden en wat de te verwachten effecten daarvan op de samenlevingen in de lidstaten zullen zijn.

1.5

Parallel aan het opstarten van een discussie over de toepassing van artikel 82 van het EG-Verdrag (misbruik van een machtspositie), heeft het DG-Mededinging een studie gepubliceerd over uitsluitingsgedrag van bedrijven met een machtspositie waardoor schade wordt berokkend aan de concurrenten en de mededinging als zodanig. Over dit document is uitgebreid gediscussieerd. De Commissie heeft beloofd om het denkproces over die materie te vervolgen door zich te verdiepen in misbruik van een machtspositie. Uit het oogpunt van de consumenten en de leveranciers (mkb's) van ondernemingen die een markt domineren ligt die materie gevoeliger. De Commissie wordt verzocht om vanaf heden te werken aan een discussiedocument over gedragingen die, op grond van artikel 82, beschouwd kunnen worden als misbruik van een machtspositie. Vervolgens dient er op basis van dat document een discussie plaats te vinden. Zijn daarna de twee typen misbruik, te weten uitsluitingsgedrag en machtsmisbruik, voldoende gedefinieerd, dan zouden de conclusies betreffende de interpretatie van de regels die van toepassing zijn op misbruik van een machtspositie moeten verwerkt tot uniforme richtsnoeren.

2.1

Het vrije spel van marktkrachten resulteert niet altijd in de best mogelijke resultaten. De werknemers, consumenten, bedrijven en de economie in het algemeen worden geraakt door scheeftrekkingen van de concurrentie. Met behulp van het mededingingsrecht kunnen de overheden vastleggen wat faire marktpraktijken zijn en de toepassing daarvan afdwingen middels materiële en formele regels van administratief recht beschermen.

2.2

In het kader van dit advies is het interessant om er de aandacht op te vestigen dat moderne democratische staten met een markteconomie over twee reeksen instrumenten beschikken om de economie te sturen:

2.2.1

Het DG-Mededinging beweegt zich op beide beleidsterreinen. De toepassing van de artikelen 81, 82 en 86 (4) van het EG-Verdrag correspondeert met de activiteiten van een mededingingsautoriteit.

2.3

Verder kan er nog een belangrijke opmerking worden gemaakt: over het algemeen wordt aangenomen dat faire en werkbare concurrentie tussen de marktpartijen de consumenten waarschijnlijk de beste garanties biedt dat de kwaliteit van de aangeboden goederen en de beschikbare keuzemogelijkheden aan hun verwachtingen voldoen. Toch mag niet uit het oog worden verloren dat „het voordeel voor de consument” door nog een hele reeks andere elementen wordt beïnvloed: de algemene stand van zaken in de samenleving, materiële en geestelijke of morele factoren, of gebreken op dat gebied, enz. Het Europees Economisch en Sociaal Comité (hierna „het EESC” of „het Comité”) plaatst het mededingingsverslag tegen de achtergrond van dit geheel en zal het bespreken in het licht van van zijn waarden zoals die in zijn taakomschrijving zijn geformuleerd.

3.1

De Commissie maakt bij de toepassing van de artikelen 81 en 82 van het EG-Verdrag (betreffende ondernemingsovereenkomsten en misbruik van machtsposities, d.w.z. mededingingsbeperkingen) gebruik van haar uitvoeringsbevoegdheden. Deze bepalingen zijn gericht tot de in de lidstaten gevestigde bedrijven  (5) en kunnen worden gezien als attributie van quasi-gerechtelijke bevoegdheden in die zin dat de Commissie zich achteraf op basis van de mededingingsbepalingen over marktpraktijken van ondernemingen uitspreekt. Het desbetreffende toezicht wordt sinds het begin van de jaren '60 uitgeoefend door het DG-Mededinging van de Commissie en heeft middels Commissiebeschikkingen en uitspraken van het Gerecht van eerste aanleg en het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (in het laatste geval in beroepszaken) de afgelopen 45 jaar geresulteerd in precedenten die op het gebied van mededingingsbeleid als bindend worden beschouwd. De aldus geleidelijk opgebouwde jurisprudentie betreffende verschillende marktsituaties vormt één van de belangrijkste onderdelen van de communautaire verworvenheden.

3.2

Uit het mededingingsverslag van 2005 blijkt duidelijk dat het DG-Mededinging zich zeer bewust is van alle belangrijke aspecten van de economische concurrentie binnen en buiten de EU en van de door haar te verrichten taken om voor rechtszekerheid ter zake te zorgen, temeer daar de nationale autoriteiten en gerechten in mededingingszaken de belangrijkste onderdelen van de EU-jurisprudentie kunnen toepassen. Bijgevolg geven de daaruit voortvloeiende regels voortdurend vorm aan de Europese en nationale rechtspraktijk.

Wat 2005 betreft, wil het Comité de volgende initiatieven, voorstellen en onderzoeken behandelen:

3.2.1

De mededeling betreffende de regels voor toegang tot dossiers van de Commissie in zaken betreffende overeenkomsten tussen ondernemingen, misbruik van machtsposities en concentraties van ondernemingen: hier gaat het altijd om gevoelige procedurele kwesties en de Commissie slijpt de details ter zake voortdurend bij. Zij is van mening dat de bij deze zaken betrokken ondernemingen gegarandeerd moet worden dat zij toegang hebben tot de door haar opgestelde documenten, dat wil zeggen zowel tot de papieren dragers als de elektronische versie daarvan. Deze nieuwe verordening vervangt een in 1997 goedgekeurde tekst.

3.2.2

Een tot potentiële klagers gerichte uitnodiging om informatie te verschaffen teneinde bij te dragen tot doeltreffende handhaving van de mededingingsregels: het is interessant om te constateren dat deze uitnodiging in het in dit advies behandelde verslag is gepubliceerd. De Commissie gaat in op de moeilijkheden waarop de mededingingsautoriteiten bij het markttoezicht stuiten en nodigt de organisaties van het maatschappelijk middenveld en de beroepsverenigingen uit om actief bij te dragen tot het inleiden en uitvoeren van onderzoeken (bijv. het verzamelen van informatie) teneinde zware inbreuken op het mededingingsrecht te vervolgen.

3.2.3

Een discussiestuk over de toepassing van art. 82 van het EG-Verdrag (inzake misbruik van een machtspositie): het DG-Mededinging heeft met dit discussiestuk een discussie onder deskundigen willen opstarten over concurrentiebeperkende uitsluitingspraktijken van ondernemingen met een machtspositie waardoor zij het gedrag van hun concurrenten dusdanig kunnen beïnvloeden dat zij er eenzijdig voordeel uithalen. Er zijn meer dan 100 reacties op dit discussiestuk (dat als basis zal dienen voor toekomstige richtsnoeren) binnengekomen. In de meeste van die reacties wordt de noodzaak benadrukt van een economische analyse van de relevante markten en actoren. Weliswaar mag dit niet worden genegeerd, maar ook werd in veel bijdragen de nadruk gelegd op het beginsel krachtens hetwelk goed presterende bedrijven niet mogen worden belemmerd bij de tenuitvoerlegging van hun marktstrategieën. Dit betekent dat men momenteel in plaats van een strikt verbod op machtsmisbruik eerder pleit voor meer toegeeflijkheid (een „rule of reason” of toepassing van een beginsel of regel op grond waarvan men zich kan beroepen op „beoordeling met gezond verstand”) ten aanzien van strategieën van agressieve maar goed presterende bedrijven. Toch strijdt een dergelijke houding met het uitgangspunt van de Europese rechtsspraak (6), waarin machtsmisbruik om concurrentie uit te sluiten niet wordt getolereerd (7). Het lijdt geen enkele twijfel dat dit dilemma centraal staat in mededingingsbeleid: de vraag tot waar ondernemingen met een machtspositie mogen gaan. Het Comité wil opkomen voor de belangen van het maatschappelijk middenveld (MKB (8), werknemers, consumenten, enz.) en het ziet dan ook vol belangstelling uit naar de uitkomsten van de discussie ter zake.

3.2.4

In de richtsnoeren voor de effect-beoordeling wordt opgemerkt dat alle wetgevings- en beleidsinitiatieven van het jaarlijkse werkprogramma van de Commissie zullen worden onderzocht vanuit het oogpunt van hun waarschijnlijke, positieve dan wel negatieve, weerslag op de mededinging. Het gaat hier om een initiatief dat ertoe strekt vanaf het begin van het EU-wetgevingsproces onnodige of onevenredige mededingingsbeperkingen te voorkomen. Uit deze aandacht voor de mogelijke gevolgen voor de markten (welke overigens) blijkt in welke mate de notie van „intensieve” of „volmaakte” mededinging (d.w.z. eerlijke mededinging zonder concurrentieverstoringen) in de benadering van de Commissie is verankerd. Het Comité is van mening dat „mededinging” in een veel bredere zin moet worden geïnterpreteerd. Belangen op lange termijn, met name die van de consumenten, werknemers en het MKB, kunnen namelijk. aanzienlijk verschillen van de korte-termijnbelangen die worden gediend in een situatie van „volmaakte” mededinging (9).

3.2.5

Groenboek „Schadevorderingen wegens schending van de communautaire antitrustregels”: het Comité heeft onlangs (26 oktober 2006) een positief advies ter zake uitgebracht. Het Groenboek heeft veel bijval gekregen en een brede discussie opgestart. Er wordt er namelijk op aangedrongen dat slachtoffers van mededingingsvervalsingen hun schade kunnen verhalen. In zijn recente advies INT/306 herhaalt het Comité dat het erom gaat, alle interne-marktactoren bescherming te bieden. Als gevolg van het vrij verkeer van goederen moet er op het gebied van contractuele rechten en verplichtingen een zekere uniformiteit tussen de lidstaten bestaan, en in het verlengde daarvan moet er ten behoeve van de grensoverschrijdende handel naar een bepaalde mate van harmonisatie van nationale regelgeving worden toegewerkt.

3.2.5.1

Verder moet rekening worden gehouden met de Europese en nationale mededingingsautoriteiten, die bepalen welke handelspraktijken verboden zijn en welke sancties zij ondernemingen wegens inbreuken opleggen.

3.2.6

De sectorale onderzoeken die worden opgestart in de onlangs geliberaliseerde gas- en elektriciteitssectoren: deze onderzoeken zullen zeker bijdragen tot het in kaart brengen van de feitelijke situatie in deze belangrijke branches met veel sectoroverschrijdende uitstraling, waarvan reeds lang wordt gezegd dat liberalisering daar de oplossing voor alle problemen is. Het is de hoogste tijd dat de bestaande lokale, nationale en grensoverschrijdende markten onpartijdig worden onderzocht op het bestaan van verschillende monopolies die schadelijke consequenties voor consumenten, werknemers en ondernemingen met zich meebrengen.

3.2.7

Elektronische communicatie: op de Europese elektronische-communicatiemarkten, die steeds meer integreren, neemt de onvrede toe. De tarieven die door de exploitanten van mobiele netwerken op groothandelsniveau voor het gebruik van mobiele telefoons in het buitenland worden aangerekend, zijn te hoog. Daarom is het DG-Mededinging een onderzoek begonnen n.a.v. de klachten die bij exploitanten binnenkomen. De voorlopige conclusie daarvan luidt dat van de drie voornaamste Duitse exploitanten er twee hun machtspositie hebben misbruikt door „oneerlijke en veel te hoge tarieven” aan te rekenen.

3.2.7.1

Het Comité wil er in dit verband ondubbelzinnig op wijzen dat de uitdrukking „veel te hoge tarieven” en het onderliggende idee geleidelijk in de uitleg van artikel 82 van het EG-Verdrag (10) zijn gekropen. Het Verdrag maakt namelijk slechts gewag van het „opleggen van onbillijke prijzen”, hetgeen onrechtvaardige of ongegronde prijzen betekent. Dat de Commissie tot op heden heeft geweigerd om onderzoek te doen naar tariefverhoging als gevolg van misbruik van een machtspositie en om inbreuken ter zake vast te stellen, dan is dat omdat zij geen onderscheid heeft willen aanbrengen tussen „goede” en „slechte” prijzen (11) (de desbetreffende prijzen hadden overigens hoofdzakelijk betrekking op binnen diverse lidstaten verleende diensten). Het staat echter vast dat de exploitanten van mobiele telefonie voldoen aan een groeiende vraag naar internationale connectie en dat de consument steeds prijsgevoeliger wordt. Zij ervaren — zelfs lichte — prijsverhogingen terecht als mogelijkerwijs „onbillijk”, maar zonder dat deze „overdreven” zijn. Het Comité kijkt met belangstelling uit naar de onderzoeksresultaten en de beschikkingen van de Commissie in deze en analoge zaken.

3.2.8

De AstraZeneca-beschikking, waarbij dit bedrijf werd veroordeeld wegens misbruik van overheidsprocedures en -regelingen: door het opleggen van een boete aan AstraZeneca AB en AstraZeneca Plc (AZ) van 60 miljoen euro wegens inbreuk op artikel 82 van het EG-Verdrag (en artikel 54 van de EER-overeenkomst) heeft de Commissie een nieuwe uitleg gegeven aan dat artikel 82. Het misbruik bestond uit het volgende: ter bescherming van hun intellectuele-eigendomsrechten met behulp waarvan zij hun producten op talloze markten tegen een hoge prijs konden aanbieden, hebben deze twee verbonden ondernemingen, op basis van een Raadsverordening, misbruik gemaakt van de desbetreffende procedures en regelingen; op die manier hebben zij een bijkomend beschermingscertificaat weten te bemachtigen voor het octrooi op het maagzweermedicijn Losec. Het misbruik bestond uit misleidende informatie aan de betrokken autoriteiten en besluitvormingsorganen, hetgeen inderdaad in octrooiverlenging resulteerde, zodat verstrijking werd tegengegaan. Bijgevolg kon Losec geen generisch middel worden waardoor kleinere bedrijven die dit maagzweerbestrijdende middel veel goedkoper dan de bedrijven AstraZeneca konden vervaardigen, het niet in de handel konden brengen. Deze octrooiverlenging heeft de consument dus indirect schade berokkend.

3.2.8.1

Nieuw in deze antritrustprocedure is dat de Commissie in haar beschikking tot het oordeel komt dat zelfs al kunnen concurrenten in beroep gaan in het kader van de procedure voor octrooiverlenging, de toepassing van artikel 82 daarop toch niet kan worden uitgesloten. De bedrijven AstraZeneca hadden op de Europese en andere relevante markten een machtspositie en het misbruik bestond uit het frauduleus inleiden van procedures.

3.2.8.2

Het Comité wil erop wijzen dat dit soort marktpraktijken eerder als „oneerlijke handelspraktijken” (12) zouden moeten worden opgevat en daarvoor is het DG-Mededinging tot op heden niet bevoegd. In dit specifieke geval stoelde het misbruik op een machtspositie, maar in veel andere gevallen, waarin ondernemingen zich ongeacht de omvang van hun marktmacht op dezelfde wijze gedragen, blijft bestraffing ook achterwege. Als men streeft naar geïntegreerde intracommunautaire markten, dan moet ook worden gezorgd voor een betere bescherming voor consumenten en concurrenten (maar al te vaak mkb's). De Commissiebeschikking in deze zaak vormt een stap in die richting.

3.2.9

De beschikking betreffende de trustee in de inmiddels afgehandelde zaak Microsoft: deze beroemde zaak heeft nogal wat gevolgen gehad en Amerikaanse bedrijven hebben er lering uitgetrokken: zij hebben begrepen dat het Europese rechtssysteem zijn rol als „waakhond” vervult, zelfs ten aanzien van de machtigste marktpartijen van buiten de EU. Uit deze recentste beschikking blijkt dat de Commissie haar uiterste best doet om voor alle partijen aanvaardbare oplossingen te vinden, en wel op dusdanige wijze dat het bedrijf dat inbreuk maakt op de Europese regelgeving weer kan worden ingebed in het kader van normale concurrentieverhoudingen. De aanwijzing van een trustee (13) die moet toezien op de inspanningen van de informaticareus microsoft om zich aan de in de beschikking genoemde corrigerende maatregelen te conformeren, is in wezen een instrument dat ontleend is aan de procedures voor concentratiecontrole. Hiermee geeft het DG-Mededinging blijk van zijn goede wil om conflicten via samenwerking op te lossen.

3.2.10

Onderzoek in de sector financiële diensten: het Comité kan zich vinden in de onderzoeken die zijn geopend naar de subsectoren betaalkaarten en retail banking (rekening courant, financiering van mkb's) en naar een specifiek fenomeen op het gebied van zakelijke verzekeringen (zie par. 3.2.10.2).

3.2.10.1

De mededinging op het gebied van bovengenoemde bancaire diensten wordt verzwakt door belemmeringen m.b.t. markttoegang en daadwerkelijke keuzemogelijkheden en waarschijnlijk ook door machtsposities.

3.2.10.2

Het onderzoek naar zakelijke verzekeringen „zal vooral worden gericht op de mate van samenwerking tussen verzekeraars en verenigingen van verzekeringsondernemingen op terreinen zoals het vaststellen van de standaard polisvoorwaarden. (14) Terwijl deze samenwerking in vele gevallen tot verhoogde efficiëncy kan leiden, kunnen mogelijk concurrentieverstorende vormen van samenwerking tot gevolg hebben dat de vraagzijde slechts een beperkte onderhandelingsruimte betreffende dekking kan verkrijgen en dat de concurrentie en innovatie op de markt worden beperkt.”

3.2.11

Het voorstel van de Commissie betreffende openbare-dienstverplichtingen en –contracten in het reizigersvervoer over de weg, het spoor en de binnenwateren: dit herziene voorstel kan goed zijn voor de deelname van mkb's die op dit terrein actief zijn en kan deze bedrijven zo in een betere positie brengen om een deel van het lokaal vervoer op zich te nemen.

3.2.12

Oprichting van een nieuw directoraat Kartels, dat is gespecialiseerd in de bestrijding van „hard core”-kartels: het Comité steunt volledig de gerealiseerde vooruitgang in de professionele aanpak van ongeoorloofde overeenkomsten tussen ondernemingen.

3.2.13

Per 1 mei 2004 is bij de antitrustverordeningen 1/2003 en 773/2004 een nieuw systeem ingevoerd om potentieel concurrentiebeperkende bedoelingen van afspraken die marktactoren willen maken en de mogelijke gevolgen daarvan te onderkennen. Ondernemingen beschikken niet meer over de mogelijkheid om bij de Commissie of de nationale mededingingsautoriteiten ontwerpcontracten betreffende gemeenschappelijke ondernemingen of inzake (horizontale en verticale) samenwerking aan te melden, teneinde vooraf een standpunt van de mededingingsautoriteit te verkrijgen over de al dan niet concurrentiebeperkende aard daarvan. Dit betekent dat ondernemingen, in tegenstelling tot hetgeen vóór 1 mei 2004 het geval was, geen individuele ontheffing, geen „troostbrief” of „negatieve verklaring” van het DG-Mededinging meer kunnen krijgen. Zij moeten nu zelf controleren of alle aspecten van het beoogde akkoord geheel of gedeeltelijk aan de criteria voor het positief beïnvloeden van de relevante markten voldoen, in de zin van artikel 81, lid 3, van het EG-Verdrag (15). Tot de desbetreffende voorwaarden hoort met name dat als een analoog akkoord (meestal betreffende de oprichting van een gemeenschappelijke onderneming) voor een bepaalde markt wordt gesloten en voordelen voor alle partijen meebrengt, een deel van deze voordelen ook ten goede aan de consumenten dienen te komen.

3.2.13.1

Wordt niet voldaan aan die laatste, in voorgaande paragraaf geformuleerde voorwaarde, dan moet dit volgens het Comité worden opgevat als een argument om een praktijk als afbreuk aan de mededinging te beschouwen. Bij de beoordelingen van overeenkomsten die met artikel 81, lid 1, strijden, zou de Commissie ieder bewijs van handelingen waarmee de consumenten worden benadeeld, moeten beschouwen als verzwarende omstandigheid.

4.1

Een van de belangrijke taken van de Commissie bestaat uit het onderzoeken van marktstructuren en eventuele machtsposities die voortkomen uit concentraties van bedrijven die zich willen hergroeperen op het gebied van ontwikkeling, productie en handel ten einde meer macht en dus een betere positie op de markt in kwestie te verkrijgen. Niet uitsluitend het aangaan van fusies maar ook de oprichting van gemeenschappelijke bedrijven, waarbij de beslissingsbevoegdheid in een enkele hand komt te liggen en de activiteiten van de betrokken ondernemingen op de relevante markt kunnen worden aangemerkt als die van een enkel bedrijf, kunnen als concentratie worden aangemerkt. Concentraties zijn vooral gericht op meer efficiëntie, productontwikkeling, kostenreductie en managementvoordelen. Uit mededingingsoogpunt kunnen concentraties evenwel ook negatief uitwerken omdat herschikking van marktmacht vaak uitmondt in machtsposities met alle risico's van dien voor misbruik daarvan. Zo hebben fusies soms een negatieve impact. Verscheidene studies hebben aangetoond dat fusies niet altijd in meer efficiëntie of groei resulteren. Op lange termijn kunnen zij zelfs de winst en de waarde van het bedrijf aantasten. Ook kunnen zij uitmonden in veel banenverlies. Daarom moet bij de evaluatie van fusies ook aandacht worden geschonken aan werkgelegenheidsaspecten en kwesties in verband met sociaal beleid (dus: banen). De beste manier om te beoordelen of de voorgenomen concentratie zou kunnen uitmonden in een concurrentiedistorsie bestaat in de toepassing van de kenmerken van het desbetreffende project aan art. 81, lid 3, van het EG-Verdrag (zie noot 12). Voldoet de concentratie aan de in die bepaling genoemde criteria betreffende marktstructuur en marktmacht, dan wordt zij aanvaardbaar geacht. Hierbij gaat het om een belangrijk raakpunt tussen enerzijds concentratiecontrole (een belangrijk onderdeel van het industriebeleid) en anderzijds voorschriften betreffende ondernemingsovereenkomsten en misbruik van een machtspositie, waarop de autoriteiten zich baseren voor de toepassing van het mededingingsbeleid in stricto sensu.

4.1.1

Indien de jaarlijkse verkoopcijfers bepaalde EU- en/of mondiale drempels overschrijden, dan zijn de betrokken ondernemingen verplicht om hun formele streven om samen meer marktmacht te verwerven, bij de Commissie aan te melden, waarna het DG-Mededinging een procedure (met soms een tweede fase) zal inleiden. Marktmacht op zich belichaamt nog geen verplichting tot aanmelding: de Commissie kijkt slechts of een concentratie de mededinging via een machtspositie of versterking al dan niet voor een wezenlijk deel beperkt.

4.2

Concentratiecontrole is er in de eerste plaats op gericht om bij te dragen tot het concurrentievermogen op internationaal niveau van de Europese producenten en distributeurs. (16) Het aan de EU-praktijk inherent probleem is dat ondernemingen middels een concentratie een dusdanig sterke marktpositie veroveren dat zij in de verleiding worden gebracht om de mededinging op de interne markt scheef te trekken. De Commissie probeert dat tegen te gaan door haar goedkeuring te verbinden aan verscheidene voorwaarden („corrigerende maatregelen”) zoals afstoting van activa, verkoop van intellectuele-eigendomsrechten, afzien van distributie in bepaalde landen, enz. Een indrukwekkende statistische studie van concentraties leidt tot de conclusie dat het onmogelijk is om vast te stellen of:

4.3

Het DG Mededinging heeft in oktober 2005 een studie gepubliceerd over verbintenissen die in het kader van concentratiezaken zijn aangegaan. Daarbij gaat het om verbintenissen die de Commissie de bedrijven in kwestie heeft opgedrongen als voorwaarde voor goedkeuring en die ertoe dienen om eventuele aantastingen van de mededinging te beperken: in genoemde studie worden die verbintenissen achteraf uitvoerig onderzocht. In meer dan 40 % van de toegestane concentraties bleek sprake te zijn van ernstige, onopgeloste problemen (onvolledige overdracht van afgestoten bedrijven, ontoereikende definitie van de af te stoten activa, enz.). Dit resultaat moet een waarschuwing zijn: eens te meer blijkt hoe nodig het is om te blijven onderzoeken of praktijken concurrentieaantastingen in de zin van artikel 82 kunnen opleveren als gevolg van het feit dat de marktmacht van de betrokken ondernemingen, dankzij de goedkeuring van hun concentratie, is toegenomen.

5.1

Een van de belangrijkste taken van het DG-Mededinging bestaat erin om in de gaten te houden welke ondernemingen, en op welke basis, door de lidstaten financieel worden gesteund. De Unie wil zorgen voor eerlijke concurrentievoorwaarden voor alle bedrijven die op de interne markt actief zijn en bijgevolg is het begrip „staatssteun” zorgvuldig gedefinieerd en wordt daaraan in het kader van het industriebeleid van de lidstaten consequent dezelfde uitleg gegeven. Daarbij werden niet alleen directe vormen van steunverlening onder de loep genomen. Ook fiscale en andere voordelen die selectief aan een bedrijf worden toegekend, lopen het risico geen genade in de ogen van de Commissie te vinden wanneer er van concurrentievervalsing sprake is.

5.2

Het DG-Mededinging heeft in 2005 de doelstellingen en regels met betrekking tot door de lidstaten verleende steun willen verduidelijken. Daarmee wenste zij bij te dragen tot het succes van de Lissabonstrategie door aan te geven dat steun dusdanig moet worden verleend dat het concurrentievermogen van de hele Europese economie daardoor wordt verhoogd. Verder wil zij de coördinatie tussen betrokkenen (te weten de overheden, ondernemingen en hun organisaties) verbeteren en overheidsgeld dirigeren naar sectoren waar dit efficiënt kan worden benut. Daartoe heeft zij het Actieplan Staatssteun gelanceerd (17). De hoofdbeginselen van dit plan vormen geen breuk met reeds bestaande praktijken maar zijn gericht op invoering van goede praktijken waaraan de lidstaten zich zouden kunnen conformeren. Het Comité maakt de volgende opmerkingen:

5.2.1

De in het mededingingsverslag genoemde „goede en slechte” voorbeelden illustreren de diversiteit van motieven waarom bedrijven financiële steun kunnen ontvangen. Het Comité kan zich uiteraard volledig vinden in de idee dat ervoor moet worden gezorgd dat „overheidsgeld ook in het belang van de EU-burgers (wordt) gebruikt om zo de economische doelmatigheid te verbeteren, meer groei en duurzame banen te scheppen, sociale en regionale cohesie te versterken, diensten van algemeen economisch belang te verbeteren en duurzame ontwikkeling en culturele diversiteit te bevorderen” (18). Gegeven de slechte randvoorwaarden als gevolg van o.a. de zwakke infrastructuur en het ongunstige ondernemingsklimaat voor mkb's, met name in de nieuwe lidstaten, kan het Comité zich niet scharen achter de doelstelling om staatssteun te reduceren.

5.2.2

Kennelijk wordt het nog steeds in meerdere lidstaten belangrijk gevonden om gunstige financiële voorwaarden voor noodlijdende traditionele bedrijven te scheppen: staatssteun ís dan bedoeld om die bedrijven te hulp te schieten of om hen te helpen herstructureren. Uit werkgelegenheidsoogpunt kan het Comité zich daarin vinden. Toch zijn er verscheidene gevallen waarin de Commissie zelf haar twijfel heeft uitgesproken over het nut van steun die bestemd is om van een faillissement geredde bedrijven in staat te stellen om weer een evenwichtige economische situatie te bereiken.

5.2.3

Overeenkomstig het regelgevingspakket dat in juli is gelanceerd en in het licht van het Actieplan Staatssteun is geharmoniseerd „(kunnen) ondernemingen staatssteun.(...) krijgen om alle gemaakte kosten (plus een redelijke winst) te dekken wanneer zij openbare diensten verrichten waarmee zij door de overheid zijn belast.” Voor zover deze faciliteiten kunnen bijdragen tot het verlichten van financiële moeilijkheden (zeer waarschijnlijk vooral van lokaal opererende mkb's) zouden zij een goed voorbeeld kunnen vormen van efficiënt gebruik van overheidsgeld ten behoeve van de Europese burgers en bedrijven.

6.1

In 2005 werden voor het eerst gedurende een heel jaar de procedures betreffende overeenkomsten tussen ondernemingen en misbruik van een machtspositie toegepast zoals deze gewijzigd zijn bij Raadsverordening 1/2003. Dit betekent dat:

6.2

Uit het mededingingsverslag blijkt duidelijk dat de betrokkenheid van de nationale rechters bij de tenuitvoerlegging van het Europees mededingingsrecht beperkt is en dat men niet verwacht dat dit in de nabije toekomst zonder moeilijkheden zal geschieden. Eén van de belangrijkste redenen daarvoor zou erin gelegen kunnen zijn dat de voor mededingingszaken bevoegde rechters van eerste aanleg niet in alle landen dezelfde zijn. Een andere verklaring is dat tot op heden slechts uitsluitend naar het nationaal mededingingsrecht kon worden gegrepen. Ondanks het feit dat de harmonisatie van de wetgeving vergaande gevolgen heeft gehad voor de rechtssystemen van de lidstaten, blijven er verschillen bestaan tussen het EU-recht en het recht van veel lidstaten. Momenteel lijken veel klagers te aarzelen om zaken bij de nationale rechter aanhangig te maken. (19)

6.3

Er speelt ook een andere, aan het gezicht onttrokken, reden: de lidstaten hebben niet daadwerkelijk toegang tot de Europese jurisprudentie, die in wezen een echte bron van mededingingsrecht is. Op het gebied van procesrecht bestaan er beknopte weergaven van verschillende procestechnische situaties met verwijzingen naar precedenten, maar noch de Commissie, noch het Hof van Justitie hebben tot op heden gelijksoortige handleidingen op het gebied van materieel recht opgesteld. (20) Als men wil dat de nationale rechters de huidige antitrustbepalingen van de EU op bredere schaal gaan toepassen, dan moeten in de eerste plaats de belangrijkste (en meest geciteerde) uitspraken in een handleiding worden gebundeld. Verder dient die handleiding te worden aangevuld met uitleg van de gebezigde begrippen, definities en de verklaringen en conclusies uit de arresten van het Gerecht van eerste aanleg en het Hof van Justitie. Een dergelijke bundel moet uiteraard in de talen van alle lidstaten worden vertaald en regelmatig worden geactualiseerd. Het Comité is ervan overtuigd dat er geen vooruitgang zal worden geboekt met de correcte toepassing van de EU-mededingingsregels in de lidstaten wanneer niet ieder geval de jurisprudentie in alle in de lidstaten gebruikte talen wordt gepubliceerd en er geen opleiding in het concurrentierecht wordt verzorgd voor alle betrokken nationale rechters, advocaten en deskundigen.

6.4

Wat het oprichten van een netwerk voor communicatie en samenwerking met de nationale mededingingsautoriteiten betreft, is de Commissie (en uiteraard met name het DG-Mededinging) erin geslaagd om in relatief korte tijd het ECN op een solide basis te stoelen. De in het mededingingsverslag beschreven fora en werkgroepen vormen de contactpunten in een goed op poten gezet samenwerkingssysteem, waarbinnen de nationale mededingingsautoriteiten zeer vaak direct contact hebben met hun collega's (daarbij gaat het zelfs om persoonlijke contacten tussen degenen die met bepaalde zaken belast zijn) zonder dat „Brussel” als tussenpersoon hoeft op te treden. Gezegd mag worden dat er in geen enkele andere sector van de formele organisatie van de Unie sprake is van een dergelijke vergaande vorm van integratie.

—

voor elke overeenkomst of groep van overeenkomsten tussen ondernemingen,

—

voor elk besluit of groep van besluiten van ondernemingsverenigingen, en

—

voor elke onderling afgestemde feitelijke gedraging of groep van gedragingen die bijdragen tot verbetering van de productie of van de verdeling der producten of tot verbetering van de technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de daaruit voortvloeiende voordelen de gebruikers ten goede komt, en zonder nochtans aan de betrokken ondernemingen

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/29

1.1

Het EESC is ingenomen met de plannen voor een thematische strategie voor bodembescherming op EU-niveau en staat in principe achter de vaststelling van een kaderrichtlijn.

1.2

De strategie dient zich te concentreren op de gebieden met de grootste problemen, daar waar de bewerkbare bodem het ernstigst wordt bedreigd. Hierbij valt o.a. te denken aan veranderingen in het gebruik van de bodem (bijv. wanneer landbouwgrond wordt bestemd voor bebouwing of wegenaanleg), verontreinigde industrieterreinen en bodemafdekking. In haar strategie dient de EU rekening te houden met het subsidiariteitsbeginsel.

1.3

De kosten voor schade aan de bodem moeten, binnen de mate van het redelijke, worden gedragen door degene die deze veroorzaakt, en niet a priori door de eigenaar van de bodem.

1.4

Als men met een kaderrichtlijn een gemeenschappelijke basis wil creëren, dan zullen alle lidstaten ongeveer gelijke ambitieniveaus moeten hebben, omdat anders de concurrentieverhoudingen zouden kunnen worden scheefgetrokken.

1.5

Wanneer men zich in de land- en bosbouw houdt aan goede praktijken t.a.v. de exploitatie, zal hierdoor de kwaliteit van de bodem er beter op worden.

1.6

Als landbouwgrond wordt gebruikt voor de productie van voedsel, betekent dit per definitie dat een stuk natuur in gebruik wordt genomen en dat daar onvermijdelijk een zekere invloed op wordt uitgeoefend.

1.7

Het EESC heeft ernstige kritiek op de Commissie, omdat deze nog altijd niet haar nieuwe versie van het voorstel voor de herziene slibrichtlijn heeft ingediend. De Commissie wordt opgeroepen dit zo snel mogelijk te doen, want het gaat hier om een van de belangrijkste instrumenten bij de bodembescherming van landbouwgronden, dat cruciaal is om verdere contaminatie door schadelijke stoffen te voorkomen.

1.8

Bodemherstel in de zin van art. 1 („Onderwerp en toepassingsgebied”) dient plaats te vinden met inachtneming van de situatie en de specifieke omstandigheden ter plaatse.

1.9

Nationaal sectoraal beleid (beschreven in art. 3) mag er niet toe leiden dat de concurrentieverhoudingen tussen de lidstaten worden scheefgetrokken.

1.10

De verplichtingen die de lidstaten o.g.v. art. 4 worden opgelegd, mogen niet disproportioneel zijn.

1.11

Art. 12, dat o.m. potentiële kopers verplicht om in bepaalde gevallen een rapport ter beschikking te stellen, dient op dit punt te worden aangepast.

1.12

Ook de sancties die o.g.v. art. 22 worden opgelegd, mogen niet onredelijk zijn maar dienen in overeenstemming te zijn met de ontstane schade. Het EESC kan niet accepteren dat er verschillende sancties zijn voor dezelfde soort schade.

1.13

Herstelmaatregelen door een exploitant (art. 23) zijn alleen geboden als deze exploitant ook verantwoordelijk is voor de toegebrachte schade.

1.14

Als er een commissie van onafhankelijke deskundigen uit de openbare en particuliere sector wordt ingesteld, zou dit de tenuitvoerlegging van de bodemstrategie kunnen vergemakkelijken.

2.1

De bodem kan worden beschouwd als een niet-hernieuwbare hulpbron. Desondanks verslechtert de kwaliteit van de bodem op veel plaatsen in de EU als gevolg van menselijk handelen, zoals industriële activiteiten, toerisme, stedelijke ontwikkeling, de aanleg van vervoersinfrastrucuur en bepaalde activiteiten in de land- en bosbouw.

2.2

De bodem is voor de EU een hulpbron van gemeenschappelijk belang. Indien de bodem op EU-niveau niet wordt beschermd, worden de duurzaamheid en op termijn ook het concurrentievermogen in Europa ondermijnd. Er zijn op EU-niveau reeds verschillende beleidsmaatregelen voor bodembescherming genomen, maar er bestaat nog geen samenhangend beleid. Slechts negen lidstaten beschikken over specifieke wetgeving inzake bodembescherming, en deze heeft dan ook nog vaak betrekking op slechts één soort bedreiging (met name bodemverontreiniging). Bodemaantasting heeft ernstige gevolgen voor andere terreinen van gemeenschappelijk belang in de EU, zoals de waterkwaliteit, de volksgezondheid, de klimaatverandering, de natuur en bescherming van de biodiversiteit alsmede de voedselveiligheid.

2.3

In het licht hiervan is de Commissie gekomen met een voorstel inzake bodembescherming in Europa. Het voorstel wordt uiteengezet in een Mededeling en gaat vergezeld van een voorstel voor een kaderrichtlijn en een effectbeoordeling. In de kaderrichtlijn worden gemeenschappelijke uitgangspunten, doelstellingen en maatregelen beschreven. Op grond hiervan moeten lidstaten een systematische aanpak voor het vaststellen en bestrijden van bodemaantasting ontwikkelen, voorzorgsmaatregelen nemen en bodembescherming opnemen in maatregelen op andere beleidsterreinen. De kaderrichtlijn is echter een flexibel instrument; zo is het aan de lidstaten om hun ambitieniveau te bepalen, om specifieke doelstellingen te formuleren en om de maatregelen vast te stellen waarmee deze doelstellingen moeten worden verwezenlijkt. Deze gedifferentieerde aanpak is nodig omdat de bodemaantasting binnen Europa veel vormen kent, want er kunnen liefst 320 algemeen voorkomende bodemtypes worden onderscheiden.

2.4

De lidstaten moeten de gebieden identificeren waar erosie, verlies van organische stof, verdichting, verzilting en aardverschuivingen dreigen. De lidstaten moeten doelstellingen inzake risicobeperking voor deze gebieden vaststellen en maatregelenprogramma's opstellen om de doelstellingen te bereiken. Ook moeten ze verdere verontreiniging voorkomen, verontreinigde locaties op hun grondgebied inventariseren en nationale saneringsstrategieën vaststellen. Wanneer een locatie waar een potentieel verontreinigende activiteit heeft plaatsgevonden of plaatsvindt, wordt verkocht, moet de verkoper of de koper aan de overheid en de andere partij bij de transactie een bodemrapport verstrekken. Tot slot zullen de lidstaten maatregelen moeten nemen om de effecten van bodemafdekking te beperken of te verminderen, bijvoorbeeld door voormalige industrieterreinen te saneren.

3.1

Het EESC is ingenomen met de mededeling van de Commissie over „Een thematische strategie voor bodembescherming”, die te beschouwen is als een follow-up van haar vorige mededeling uit 2002 (1), en met haar voorstel tot vaststelling van een „kader voor de bescherming van de bodem”. Reeds in 2000 heeft het Comité in een initiatiefadvies over het gebruik van slib in de landbouw (2) de Commissie opgeroepen het initiatief te nemen tot het opstellen van minimumnormen voor bodembescherming.

3.2

De Commissie heeft bij het uitstippelen van haar strategie voor bodembescherming gedurende bijna vier jaar raadplegingen georganiseerd en tal van actoren gehoord, waaronder het EESC. De opmerkingen in dit advies hebben vooral betrekking op de voorgestelde kaderrichtlijn, waarover het Comité om advies is gevraagd, maar in voorkomende gevallen wordt ook ingegaan op de mededeling van de Commissie.

3.3

De bodem en de functies die deze vervult, zijn van onschatbare waarde voor de natuur, de kringloop en de overlevingskansen van de mens zelf. Menselijk handelen heeft allerlei gevolgen voor de functies van de bodem en het gebruik ervan. Een EU-strategie dient zich te concentreren op de gebieden waar het bodemverbruik het ernstigst wordt bedreigd, waarbij o.a. valt te denken aan veranderingen in het gebruik van de bodem, verontreinigde industrieterreinen, bodemafdekking en erosie.

3.4

De bodem en zijn functies worden beïnvloed door verschillende andere beleidsterreinen die in meer of mindere mate onder communautaire en/of nationale wet- en regelgeving vallen (waterrichtlijn, nitraatrichtlijn, wetgeving op het gebied van chemische stoffen enz.). Er zijn landen die reeds beschikken over een aantal wettelijke bepalingen voor het bewaken en inventariseren van de bodem en bodemverontreiniging. Voor deze landen mogen de voorstellen van de Commissie niet neerkomen op een verslechtering. Hier zal dus de nodige flexibiliteit moeten worden betracht.

3.5

De Commissie wijst erop dat de kosten van bodemaantasting niet door de grondeigenaren worden opgebracht, maar door de samenleving of andere actoren. Van zijn kant wil het EESC erop wijzen dat de verantwoordelijkheid voor aantasting van de bodem berust bij degenen die deze veroorzaken, en dat zijn niet noodzakelijkerwijs de grondeigenaren. Maar al te vaak krijgen grondeigenaren te maken met verontreiniging die door de lucht wordt verspreid, verontreiniging ten gevolge van industriële uitstoot elders, overstromingen en andere vormen van uitstoot van verontreinigende stoffen, waarbij het de grondeigenaren zelf zijn die in de problemen komen door de schadelijke gevolgen van verontreiniging, iets waar ze zelf niets aan kunnen doen.

3.6

Daarentegen stelt het EESC vast dat de Commissie over het algemeen genomen van mening is dat de maatregelen ter bescherming van de bodem gericht moeten zijn op de bron van verontreiniging, wat uiteraard de juiste aanpak is. Dit houdt ook in dat de aansprakelijkheid op een juiste manier wordt geregeld. Een en ander zal tevens zijn uitwerking hebben op andere beleidsterreinen die niet specifiek met de bodem te maken hebben.

3.7

Het EESC is er voorstander van dat er een afzonderlijke strategie voor bodembescherming komt, die wordt neergelegd in een speciale kaderrichtlijn. Dat biedt mogelijkheden voor eenzelfde soort bescherming op basis van gemeenschappelijke uitgangspunten bij problemen die grensoverschrijdend van karakter kunnen zijn. Om werkelijk tot een betere bescherming van de bodem te komen, moet dit beleidsterrein echter ook worden opgenomen in wetgevende maatregelen op andere beleidsterreinen.

3.8

Verder wijst de Commissie erop dat de kosten en baten afhankelijk zullen zijn van het ambitieniveau en van de wijze waarop men gebruik maakt van de mogelijkheden die bijv. worden geboden door de milieu-eisen in het gemeenschappelijke landbouwbeleid. Het EESC wil er hier op wijzen dat het nog steeds niet duidelijk is hoe de lidstaten de zog. randvoorwaarden, die als eisen zijn opgenomen in het GLB, op een uniforme en juridisch correcte wijze moeten interpreteren en toepassen. Omdat het de bedoeling van een kaderrichtlijn is om een gemeenschappelijke basis voor bodembescherming te scheppen en bijv. te voorkomen dat de actoren te maken krijgen met zeer uiteenlopende financiële verplichtingen, dienen ook de ambitieniveaus min of meer gelijk te zijn, anders worden de concurrentieverhoudingen scheefgetrokken.

3.9

Allereerst wijst de Commissie erop dat ongeschikte methoden in land- en bosbouw een van de oorzaken van bodemaantasting kunnen zijn. Door toepassing van goede land- en bosbouwpraktijken neemt de kans toe dat het vermogen van de bodem behouden blijft of er zelfs op vooruit gaat. De kwaliteit van landbouwgrond loopt gevaar door veranderingen in het gebruik, industrie-uitbreidingen, verkeersinfrastructuur, luchtverontreiniging, troposferische ozon en andere vervuiling. Ook al is ruimtelijke ordening (stadsplanning) geen bevoegdheid van de EU maar van de lidstaten, toch dient hier aandacht aan te worden besteed.

3.10

Het martkmechanisme en het huidige landbouwbeleid hebben ook bijgedragen tot meer structurele ontwikkeling en specialisering en tot het op grote schaal opsplitsen van akkerbouw en veeteelt, wat ertoe kan leiden dat er minder organisch materiaal in de bodem terechtkomt. Het nieuwe GLB met zijn systeem van losgekoppelde compensaties versterkt deze tendens nog.

3.11

Volgens de Commissie kan landbouw goed zijn voor de bodem als deze op een ecologische en extensieve manier wordt beoefend en als er sprake is van een geïntegreerd bodembeheer. Dat is ietwat simplistisch. Doorslaggevend is de kennis en de techniek waarmee de bodem wordt beheerd. Bij de productie van levensmiddelen is het in dit verband bijvoorbeeld altijd zo dat een stuk grond dat eerst tot de natuur behoorde wordt gebruikt voor de teelt van gewassen. Een bepaald effect is dan niet te vermijden en dient ook acceptabel te zijn, omdat anders geen levensmiddelen geproduceerd kunnen worden. De effecten op de landbouwgrond hangen af van de jaarlijkse seizoensschommelingen en het klimaat, al betekent dat niet dat men zich moet neerleggen bij nutriënten, erosie, minder dikke humuslaag enzovoort. Met de kennis waar we vandaag de dag over beschikken, kunnen normale landbouwmethoden eerder zorgen voor behoud en verbetering van de bodemkwaliteit. Maar weinig ondernemers kijken met zo'n langetermijnblik naar investeringen en bodembeheer als land- en bosbouwers. Dit diepgewortelde besef dat landbouwers hebben van het belang van bodembescherming, moet via overleg, vrijwillige maatregelen en stimulansen aangevuld en ondersteund worden.

3.12

Verder wijst de Commissie erop dat de Richtlijn inzake milieu-aansprakelijkheid (3) de bescherming van het milieu ten goede komt, wat alleen maar toe te juichen is. Het is echter niet te verenigen met een normaal rechtsbegrip dat, zoals momenteel het geval is, dezelfde schade drie verschillende consequenties kan hebben: intrekking van steun, strafrechtelijke aansprakelijkheid en administratiekosten.

3.13

Het EESC is het ermee eens dat voor een duurzaam bodemgebruik een overkoepelende bodembeschermingsstrategie van de EU nodig is.

3.14

Het zou de tenuitvoerlegging van de bodemstrategie ten goede kunnen komen als er een onafhankelijke commissie van deskundigen op het gebied van bodembescherming, afkomstig uit zowel de openbare als de particuliere sector, wordt ingesteld.

4.1

Het EESC heeft ernstige kritiek op het feit dat het voorstel tot wijziging van de Richtlijn inzake het gebruik van zuiveringsslib in de landbouw en de toegestane concentraties van zware metalen, waar de Commissie nu alweer een aantal jaren aan werkt, nog altijd niet verschenen is. Volgens de mededeling over bodembescherming is het de bedoeling dat dit voorstel er in 2007 eindelijk zal komen. In de eerste mededeling over een thematische bodembeschermingsstrategie van 2002 stond dat de herziening deel moest uitmaken van de bodemstrategie. Daarmee heeft een van de belangrijkste maatregelen voor een betere bodembescherming en een veilige voedselproductie fikse vertraging opgelopen. Deze gewijzigde Richtlijn inzake het gebruik van zuiveringsslib zou dan ook beslist tegelijk met de goedkeuring van de strategie voor bodembescherming gepubliceerd moeten worden.

4.1.1

Met de huidige slibrichtlijn (4) zijn nog altijd, naast andere vormen van verontreiniging, te hoge concentraties zware metalen toegestaan in slib dat in de landbouw kan worden gebruikt. Het EESC wijst in dit verband op zijn initiatiefadvies Wijziging van richtlijn 86/278/EEG betreffende zuiveringsslib dat in de landbouw wordt gebruikt uit 2000, waarin het aandrong op strengere eisen inzake de concentraties van zware metalen. Bovendien weet men te weinig van andere chemische verontreinigingen, hun onderlinge interactie en het effect ervan op de bodem en de voedselveiligheid wanneer ze over bouwland worden uitgespreid.

4.1.2

Dit is een ernstige zaak, en het EESC wil in dit verband dan ook wijzen op een studie van twee onderzoekers die in november 2006 in het medisch tijdschrift The Lancet is gepubliceerd. Hoewel het zich hier om slechts één studie handelt, zijn de conclusies ervan toch een aanwijzing dat bekende schadelijke stoffen in het milieu een tot dusverre onopgemerkt effect kunnen hebben op de hersenontwikkeling van foetussen en kleine kinderen. Volgens beide onderzoekers zou er een verband kunnen bestaan met ernstige aandoeningen zoals autisme, ADHD en ontwikkelingsstoornissen. Veel van de chemicaliën in kwestie zitten ook in huishoudelijke producten en komen zo op de een of andere manier in het rioolstelsel terecht. Nog niet bekend is welk effect ze hebben op gronden waar zuiveringsslib als mest wordt gebruikt.

4.1.3

Het is goed dat de Commissie afstand lijkt te hebben genomen van haar eerdere standpunt, namelijk dat het uit milieu-oogpunt het beste zou zijn om zuiveringsslib over landbouwgrond uit te spreiden. In de mededeling over een afvalstrategie (5) wekte zij in ieder geval die indruk. Daarin bevestigde zij ook van plan te zijn om na goedkeuring van de bodembeschermingsstrategie met een voorstel tot herziening van de slibrichtlijn te komen. Zij had echter niet zo lang moeten wachten, maar al veel eerder een voorstel moeten publiceren om de Richtlijn over de toegestane concentraties van zware metalen en andere verontreinigende stoffen in rioolslib drastisch te herzien, temeer omdat ze in het richtlijnvoorstel zelf al aangeeft dat zo'n herziening nodig is om ervoor te zorgen dat er minder gevaarlijke stoffen in de bodem terechtkomen.

4.1.4

Het gebruik van slib in de landbouw en de concentraties van verontreinigende stoffen hierin hebben verregaande implicaties voor de bodembescherming en de voedselveiligheid. De vraag in dit verband is dan ook wie aansprakelijk is voor eventuele bodemaantasting: de exploitanten van de bodem of de slibproducenten, dat wil zeggen steden en gemeenten. In een herziene slibrichtlijn moet duidelijkheid worden verschaft over de vraag wie er verantwoordelijk is en wie de schade moet betalen.

4.1.5

Een nieuwe, strengere chemicaliënwetgeving is ook van doorslaggevend belang voor de bodembescherming in het algemeen en de manier waarop zuiveringsslib in de landbouw wordt gebruikt in het bijzonder. Voor een goede bodembescherming is het absoluut noodzakelijk dat gevaarlijke chemicaliën plaats maken voor minder gevaarlijke chemicaliën.

4.1.6

De Commissie zou zo snel mogelijk met het voorstel tot herziening van de Richtlijn moeten komen en daarin van meer stoffen een risicoanalyse moeten maken dan in de huidige Richtlijn het geval is. Dit zou een van de belangrijkste aspecten van bodembescherming van landbouwgronden moeten zijn, omdat het ervoor zorgt dat de vervuiling niet verder toeneemt en de voedselveiligheid gegarandeerd is.

4.2

Krachtens artikel 1 van het richtlijnvoorstel is een van de maatregelen het herstel en de sanering van aangetaste bodems tot een niveau van functionaliteit dat tenminste verenigbaar is met het huidige en het goedgekeurde toekomstige gebruik ervan. Dit is in principe juist, maar de vraag is of werkelijk aangegeven moet worden wat er 'tenminste' moet gebeuren. Dit kan men beter van geval tot geval bekijken en laten afhangen van de feitelijke situatie.

4.3

In zijn huidige bewoordingen kan artikel 3 lidstaten de ruimte bieden om een nationaal sectoraal beleid te ontwikkelen waarmee de concurrentieverhoudingen worden scheefgetrokken. Artikel 3 moet niet verder gaan dan een analyse, en eventuele maatregelen moeten te rijmen zijn met een goed werkende interne markt, gemeenschappelijke regels en eerlijke concurrentie.

4.4

Ook artikel 4 biedt bijna onbeperkte ruimte om in te grijpen. Hierboven is er al op gewezen dat de landbouw altijd consequenties heeft voor de bodem, waarbij echter ook factoren — zoals het klimaat en jaarlijkse seizoendsschommelingen — een rol spelen waar landbouwers geen vat op hebben. In hun regelgeving dienen de lidstaten hier rekening mee te houden. Verder moeten de maatregelen van de lidstaten enigszins op elkaar zijn afgestemd, wat ook aansluit bij datgene wat in artikel 9 staat over passende maatregelen tot behoud van de bodemfuncties.

4.5

In artikel 12 wordt bepaald dat een grondeigenaar of potentiële koper in bepaalde gevallen dient te zorgen voor een rapport over de toestand van de bodem. Naar de mening van het EESC is het niet juist om dit ook van een potentiële koper te eisen. Men zal zich wat dit betreft flexibel moeten opstellen, met inachtneming van de verschillen in wetgeving tussen de lidstaten, wat betekent dat het betreffende artikel anders moet worden geformuleerd.

4.6

In artikel 17 is sprake van een vrijwillig platform dat de Commissie in het leven wil roepen. Zij dient er actief voor te zorgen dat dit werkelijk leidt tot de uitwisseling van gelijksoortige methoden, zodat de aanpak uniform blijft en eerlijke concurrentieverhoudingen gegarandeerd zijn. Gezien het vrijwillige karakter van de uitwisseling van informatie is ook van de kant van de Commissie een actieve rol geboden.

4.7

Artikel 22 heeft betrekking op de sanctieregels die de lidstaten moeten opstellen. Uit het oogpunt van rechtszekerheid dienen sancties in redelijke verhouding tot de veroorzaakte schade te staan. Het zou onaanvaardbaar zijn dat voor één schadegeval meerdere sancties worden opgelegd.

4.8

In artikel 23 stelt de Commissie voor Richtlijn 2004/35/EG zo te wijzigen dat de autoriteiten herstelmaatregelen kunnen eisen van een exploitant. Dit zou alleen mogelijk moeten zijn als de exploitant ook de veroorzaker is van de schade, iets wat niet duidelijk uit de tekst valt op te maken.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/34

—

Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van een uniforme toelatingsprocedure voor levensmiddelenadditieven, voedingsenzymen en levensmiddelenaroma's

—

Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake voedingsenzymen en tot wijziging van Richtlijn 83/417/EEG van de Raad, Verordening (EG) nr. 1493/1999 van de Raad, Richtlijn 2000/13/EG van het Europees Parlement en de Raad en Richtlijn 2001/112/EG van de Raad

—

Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake aroma's en bepaalde voedselingrediënten met aromatiserende eigenschappen voor gebruik in of op levensmiddelen en tot wijziging van Verordening (EEG) nr. 1576/89 van de Raad, Verordening (EEG) nr. 1601/91 van de Raad, Verordening (EG) nr. 2232/96 en Richtlijn 2000/13/EG

—

Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake levensmiddelenadditieven

1.1

Het Comité is ingenomen met het pakket voorstellen voor additieven, enzymen en aroma's en met de voorgestelde gemeenschappelijke toelatingsprocedures, aangezien het daarmee mogelijk wordt een doeltreffende en concurrende interne markt tot stand te brengen die een hoog beschermingsniveau van het menselijk leven en de volksgezondheid waarborgt.

1.2

Volgens het Comité is een reeks duidelijke en geharmoniseerde regels voor de wijze van uitvoering van veiligheidsevaluaties, met veilige, overzichtelijke tijdpaden en beperkte kosten, een waarborg voor zowel consumenten als producenten, vooral in het geval van kleine bedrijven.

1.3

Het Comité stemt in met de door de Commissie nagestreefde vereenvoudiging, die tot doel heeft de sectoren additieven, aroma's en enzymen te harmoniseren en de samenhang hiertussen te vergroten door de goedkeuring van één gemeenschappelijke toelatingsprocedure.

1.4

Los van het feit dat de mogelijkheid om via één, voor de hele EU geldige procedure een vergunning te krijgen van groot voordeel kan zijn voor de interne markt op de middellange en lange termijn, moet er naar het oordeel van het Comité rekening worden gehouden met de gevolgen van de nieuwe voorschriften voor ingevoerde producten.

1.4.1

Europa is wereldwijd in een voortdurende concurrentiestrijd verwikkeld, zowel wat de uit- als de invoer aangaat; de normen die worden voorgesteld, gaan vaak verder dan die van de Codex alimentarius, wat tot verstoorde concurrentieverhoudingen kan leiden, ten nadele van de (vooral kleine) Europese ondernemingen.

1.5

Het Comité acht de voorgestelde procedure positief, waarbij via comitologie de wijzigingen op de communautaire lijst worden behandeld, mits de hand wordt gehouden aan strenge criteria ten aanzien van transparantie, een permanente dialoog met producent en consument en snelwerkende mechanismen voor de innovatie en ontwikkeling van producten.

1.6

Het Comité staat achter uitbreiding van de werkzaamheden van de EFSA (Europese Autoriteit voor voedselveiligheid), met het oog op een transparante risico-evaluatie, gebaseerd op wetenschappelijke gegevens en objectieve argumenten en ter bescherming van de consument.

1.7

Het Comité dringt aan op consolidatie van de procedures en uitbreiding van de personele en financiële middelen van de EFSA, ten behoeve van hoogwaardige, transparante en objectieve evaluaties waarbij vertrouwelijkheid absoluut gegarandeerd is.

1.8

Even nuttig is volgens het Comité versterking van de monitoring door de lidstaten van de consumptie en het gebruik van additieven, enzymen en aroma's met behulp van doeltreffende methoden, in aanvulling op de door het bedrijfsleven geleverde gegevens.

1.9

Het Comité spreekt zich uit voor een periodieke herziening van de „positieve lijsten” van additieven, enzymen en aroma's, mits uitgaande van een permanente en gestructureerde dialoog met consument en producent en zonder dat een en ander weer geld en tijd gaat kosten.

2.1

Dankzij de wetenschappelijke en technologische vooruitgang slagen we erin levensmiddelen van betere kwaliteit te produceren, mede door het gebruik van kleine hoeveelheden enzymen, aroma's en additieven. Dankzij deze vooruitgang is het ook mogelijk oneigenlijk gebruik van deze stoffen te vermijden.

2.2

In het kader van de inspanningen ter verbetering van de communautaire wetgeving op grond van het concept „van boer tot bord” heeft de Commissie in het Witboek over voedselveiligheid (waarover het Comité een advies heeft uitgebracht) (1) haar voornemen bekendgemaakt om de bestaande wetgeving inzake additieven en aroma's bij te werken en aan te vullen en specifieke bepalingen betreffende enzymen vast te stellen (acties 11 en 13 van het Witboek).

2.3

Het Comité was altijd al voorstander van een goede werking van de interne markt waarbij tegelijk een goede bescherming van het menselijk leven en van de volksgezondheid wordt gegarandeerd. Het Comité heeft ook herhaaldelijk gesteld dat er een algehele en integrale aanpak van voedselveiligheid in de EU moet komen.

2.4

Volgens het EESC moet „Elk onderdeel van de Europese voedselketen — van boer tot bord — (…) aan regels worden gebonden, alle schakels van die keten moeten even sterk zijn en de Commissie moet ervoor instaan dat de Gemeenschapswetgeving overal nauwgezet wordt nageleefd.” (2)

2.5

De invoering van een gemeenschappelijke procedure voor de toelating van enzymen, aroma's en additieven is een belangrijk en vernieuwend onderdeel van het pakket voorstellen van de Commissie. Het Comité schaart zich daarom achter de door de Commissie nagestreefde vereenvoudiging, gericht op de harmonisatie van deze sectoren. Zo kan een veelvoud van nationale procedures voor vergunningen worden voorkomen doordat systemen worden afgeschaft als ze dubbelop zijn en de administratieve en bureaucratische rompslomp aanzienlijk wordt teruggedrongen.

2.6

De wetgeving voor levensmiddelenadditieven is op Europees niveau al geharmoniseerd. Op grond van die wetgeving zijn er momenteel circa 330 levensmiddelenadditieven toegestaan; aanvragen voor een vergunning voor nieuwe additieven of nieuwe toepassingen komen nog steeds binnen.

2.6.1

Voor de beoordeling van deze aanvragen dienen er uitgebreide gegevens te zijn over het gebruik en de kenmerken van deze stoffen, vooral voor de besluitvorming ten aanzien van risicobeheer.

2.7

Dankzij deze harmonisatie, die gepland wordt voor aroma's en enzymen, zullen de nieuwe procedures voor vergunningen gestroomlijnder worden en zullen zowel de kosten voor het bijwerken van de technische fiches als het aantal wijzigingen in de etikettering afnemen.

2.8

De huidige rechtsonzekerheid ten aanzien van enzymen, die het gevolg is van de uiteenlopende nationale voorschriften op dit gebied, dreigt tot scheve verhoudingen te leiden op de markt voor levensmiddelenenzymen, alsook tot extra administratieve en financiële lasten in de diverse lidstaten. Zonder harmonisatie blijven er bovendien uiteenlopende niveaus van bescherming bestaan vanwege de bestaande verschillen tussen de lidstaten op het gebied van risicoperceptie, evaluatie van de veiligheid en regelgeving voor levensmiddelenenzymen.

2.8.1

Enerzijds moet worden opgemerkt dat het ontbreken van geharmoniseerde voorschriften op EU-niveau belemmeringen dreigt op te werpen voor het vrije verkeer en voor de handel van de producerende industrie. Anderzijds kan harmonisatie, zowel van de evaluatie van de veiligheid als van de vergunningen voor het gebruik van levensmiddelenenzymen, forse investeringen met zich meebrengen, die hoofdzakelijk het gevolg zijn van de kosten van de vergunning, die geraamd worden op 150 à 250 000 euro (3) per enzym.

2.8.2

De industrie voor levensmiddelenenzymen werkt voortdurend aan nieuwe technologieën en processen voor de vernieuwing en verbetering van de voedingsmiddelenproductie; zij mag daarbij evenwel niet de risico's van chemische aard onderschatten in de vorm van allergieën, toxiciteit en microbiologische restactiviteit. Deze eventuele risico's vergen een permanente evaluatie van de veiligheid voor de consument, vooral als het gaat om enzymen uit genetisch gemodificeerde organismen.

2.9

De regelgeving voor aroma's en bepaalde voedselingrediënten met aromatiserende eigenschappen, bedoeld voor gebruik in en op levensmiddelen, zou gebaat zijn bij een doeltreffender toelatingsprocedure, waarbij het beheer van een „positieve lijst” met circa 2 600 aromatiserende stoffen die in of op levensmiddelen worden gebruikt, wordt vereenvoudigd.

2.9.1

Het spreekt vanzelf dat harmonisatie van de regelgeving voor aroma's de Europese Unie een sterkere positie kan verschaffen in onderhandelingen met derde landen, als eenmaal moet worden overgegaan tot de opname van aroma's in het systeem van de Codex alimentarius. Tegelijkertijd wordt zo vermeden dat Europese ondernemingen, met name het MKB, hier nadeel van ondervinden.

2.9.2

Dankzij een uniforme, geïntegreerde markt voor aroma's in de EU zal de Europese industrie haar leidende positie voor de productie en ontwikkeling van aroma's kunnen behouden.

2.9.3

Anderzijds mogen de bijkomende lasten om te voldoen aan de nieuwe voorschriften op het gebied van de etikettering van aroma's niet worden onderschat.

2.10

Voor een objectieve, transparante en hoogwaardige evaluatie van de veiligheid van additieven, enzymen en aroma's dient volgens het Comité de EFSA te beschikken over de vereiste financiële en personele middelen en dienen er nieuwe procedures te komen.

2.11

De overschakeling in de besluitvorming van co-decisie met het Europees Parlement naar „comitéprocedures” (waarbij comités over de vergunningen beslissen) vergt heldere en transparante criteria voor de beoordeling van de veiligheid van de verwachte voordelen voor de consument.

2.12

Het Comité heeft het al in eerdere adviezen opgemerkt (4): „Om de voortgang op het vlak van voedselveiligheid te kunnen toetsen en te beoordelen of het nieuwe systeem aan de verwachtingen voldoet, dienen er evaluatiecriteria te worden uitgewerkt. Als toetsstenen kunnen de volgende begrippen worden gehanteerd: toegenomen of afgenomen vertrouwen van de consument, het vóórkomen en aanpakken van voedselcrisissen, nauwere samenwerking tussen belanghebbende partijen,…”.

3.1

Het pakket voorstellen van de Commissie streeft naar precisering en verduidelijking van de bestaande wetgeving voor levensmiddelenadditieven en –aroma's en introduceert nieuwe normen voor enzymen. Verder bevat het een voorstel voor gemeenschappelijke procedures voor de afgifte van vergunningen voor alledrie (additieven, aroma's en enzymen) op basis van wetenschappelijke adviezen van de EFSA.

3.2

Additieven. De nieuwe normen zijn bedoeld ter vereenvoudiging en stroomlijning van het vergunningenstelsel voor levensmiddelenadditieven, dat nu in Richtlijn 89/107/EEG is geregeld. De vergunningen voor opname van additieven op de nieuwe positieve lijst zouden gebaseerd worden op het door de EFSA omschreven kader voor risico-evaluatie van voedselveiligheid, overeenkomstig Verordening (EG) nr. 178/2002. Verder wordt er een herziening voorgesteld van de technische aspecten van het huidige vergunningenstelsel en worden er nieuwe geharmoniseerde communautaire bepalingen aangegeven voor additieven die in andere additieven worden gebruikt.

3.3

Enzymen. Er worden nieuwe regels voorgesteld voor de evaluatie, goedkeuring en controle van voedingsenzymen, alsook voor het aanleggen van een positieve lijst van alle enzymen die in levensmiddelen worden gebruikt voor een technologisch doel, op basis van een gunstig wetenschappelijk advies van de EFSA. Verder bevat het pakket bepalingen voor de etikettering van voedingsenzymen anders dan die welke als draagstoffen worden gebruikt.

3.4

Aroma's. De algemene, in Richtlijn 88/388/EEG vastgelegde regels zullen worden herzien om deze aan te passen aan de technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen, en wel door de goedkeuring van een nieuwe verordening, met duidelijker regels voor:

3.5

Gemeenschappelijke toelatingsprocedure. Het voorstel behelst de invoering van een gemeenschappelijke, uniforme procedure voor de toelating van levensmiddelenadditieven, -aroma's en voedingsenzymen aan de hand van een door de EFSA verrichte evaluatie van de veiligheid en het risicobeheer. Bij de toelating zijn de lidstaten en de Commissie betrokken via de comitéprocedure. Het voorstel kent de Commissie, op basis van de wetenschappelijke beoordelingen van de EFSA, de taak toe om verschillende „positieve lijsten” op te stellen en bij te werken, één voor elke categorie van de betrokken stoffen. Opname van een stof op één van die lijsten betekent dat algemeen gebruik ervan is toegestaan voor alle operatoren op de communautaire markt.

4.1

Het Comité staat in beginsel achter de voorstellen van de Commissie, mits de doeltreffendheid en het concurrentievermogen van de interne markt behouden blijven en een hoog niveau van bescherming van het leven en de volksgezondheid gewaarborgd wordt.

4.2

Volgens het Comité biedt het voorgestelde instrument, een verordening, een garantie in vergelijking met een richtlijn, die bij de omzetting ervan verschillende interpretaties toelaat.

4.3

De mogelijkheid om één vergunning te krijgen voor de gehele Unie is naar het oordeel van het Comité voor de interne markt op middellange en lange termijn zeker van groot voordeel.

4.3.1

De gevolgen van de nieuwe regelgeving voor ingevoerde goederen mogen evenwel niet over het hoofd worden gezien, noch het feit dat Europa als grote importeur wereldwijd in een permanente concurrentie verwikkeld is, terwijl de communautaire normen duurder zijn dan de thans geldende normen van de Codex alimentarius, die dus zou moeten worden aangepast om de Europese ondernemingen niet te benadelen.

4.4

De keuze van de Commissie, nl. om de wijziging van de communautaire lijst via de zogenaamde „comitéprocedure” te laten verlopen, kan een stap in de goede richting zijn, zowel voor het bedrijfsleven als voor het maatschappelijk middenveld, mits dit plaatsvindt met behulp van strenge criteria voor transparantie en tegelijkertijd gelijke tred gehouden wordt met innovatie en de ontwikkeling van nieuwe en betere producten, ook op het gebied van allergiebestrijding.

4.5

Dat de risico-evaluatie wordt gebaseerd op transparante procedures die uitgaan van wetenschappelijke gegevens en objectieve argumenten, is naar het oordeel van het Comité een positief aspect van de activiteiten van de EFSA.

4.6

Bij de nieuwe aan de EFSA toegekende taken hoort volgens het Comité een versterking van de procedures en een uitbreiding van de personele en financiële middelen om hoogwaardige, transparante en objectieve beoordelingen te kunnen uitvoeren, met volle inachtneming van de vertrouwelijkheid.

5.1.1

Het Comité vindt dat de in art. 9 vermelde uitvoeringsmaatregelen, inclusief de inhoud, redactie en indiening van de aanvraag, de overeenkomsten over de controle van de geldigheid van de aanvraag en het type informatie, in het advies van de EFSA zouden moeten worden opgenomen.

5.1.2

Voor het bijwerken van de communautaire lijst zou het vergunningenstelsel kortere termijnen moeten hebben. De termijn van 9 maanden, zoals in het Commissievoorstel voor een verordening staat, zou vervangen moeten worden door een termijn van 3 maanden; zo kan de gehele procedure voor onderzoek en goedkeuring in 12 maanden worden afgerond.

5.1.3

Evenzo zou de in art. 10 genoemde mogelijkheid tot verlenging, in bijzondere omstandigheden, van de periode voor de evaluatie door de EFSA of de Commissie, niet onbeperkt moeten zijn, maar zou daarentegen aan een maximum gebonden moeten worden, dat in de verordening moet worden vermeld.

5.1.4

Volgens het Comité moet in de gemeenschappelijke procedure voor de vergunningen ook worden vastgelegd dat de lijsten om de zoveel tijd worden herzien en bijgewerkt, waardoor de kosten en lasten daarvan beperkt blijven, op basis van een permanente en gestructureerde dialoog met producenten en consumenten.

5.1.5

In geen geval mag het communautaire vergunningensysteem gebruikt worden ter rechtvaardiging van technische belemmeringen voor de handel; kostbare tests en in- en uitvoercertificaten moeten dus worden uitgesloten.

5.2.1

De criteria ter bepaling van de in art. 5 genoemde „redelijke technologische noodzaak” en van de „voordelen voor de consument” dienen nauwkeuriger te worden omschreven.

5.2.2

De in art. 20 genoemde etikettering zou gebaat zijn bij begrijpelijke, als zodanig herkenbare en in de hele Gemeenschap gelijke aanwijzingen voor het brede publiek.

5.3.1

Het Comité acht het een goede zaak dat alle voedingsenzymen met een technologisch doel onder het toepassingsgebied van de verordening vallen en moeten worden goedgekeurd voor opname op de communautaire positieve lijst.

5.3.2

Volgens het Comité is het zinvol om ook voor enzymen, net als voor additieven, „voordelen voor de consument” op te nemen in de evaluatiecriteria.

5.3.3

De etikettering moet volgens het Comité zowel voor producent als consument duidelijk zijn en in de gehele EU aan dezelfde eisen voldoen, zonder onnodig ingewikkeld te zijn.

5.3.4

Het is onverstandig om positieve lijsten in de verticale wetgeving te handhaven: zo ontstaat er een dubbel systeem van vergunningen voor dezelfde enzymen. De voorgaande richtlijnen en verordeningen dienen zo snel mogelijk te worden gewijzigd zodat uitsluitend verwezen wordt naar de voorgestelde nieuwe regelgeving.

5.4.1

Het verdient aanbeveling om de evaluatiecriteria voor aroma's gelijk te trekken met die voor additieven, ook door opname van de „voordelen voor de consument”.

5.4.2

Het Comité vindt dat er duidelijker informatie voor de consument moet komen wat betreft aard en herkomst van in levensmiddelen gebruikte aroma's, zoals vermeld in art. 14.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/38

1.1

Het Comité erkent dat het nieuwe op de maximale duurzame opbrengst gebaseerde visserijbeheer op lange termijn ongetwijfeld een goede zaak is, maar wijst erop dat de Europese visserijsector zwaar kan worden getroffen door de economische en sociale gevolgen van de maatregelen. De voor- en nadelen op economisch, sociaal en milieugebied dienen dan ook zorgvuldig te worden afgewogen.

1.2

Het vastleggen van de maximale duurzame opbrengst voor de verschillende bestanden blijft nattevingerwerk. Het Comité verzoekt de Commissie dan ook de jaarlijkse aanpassingen in haar langetermijnplannen binnen redelijke grenzen te houden, zodat de overgang soepel en geleidelijk verloopt. Daarbij dient van meet af aan overleg te worden gepleegd met alle betrokkenen, en met name met de regionale adviesraden (RAR's), het Raadgevend Comité voor de visserij en de aquacultuur en het Comité voor de sectorale sociale dialoog in de visserijsector (CDS), die ook de nodige tijd moeten krijgen om de inhoud van de voorstellen met hun achterban te bespreken.

1.3

Met name bij de vaststelling van de maxima voor de sterfte per visserijtak, bedoeld om op lange termijn de maximale duurzame opbrengst voor de gemengde visserij te bereiken, dient de Commissie de grootste zorgvuldigheid aan de dag te leggen.

1.4

Het Comité betwijfelt ten zeerste of met deze vorm van visserijbeheer de handelsbalans weer in evenwicht zal worden gebracht. De verminderde aanvoer uit de EU zal onmiddellijk worden gecompenseerd door de invoer uit derde landen. Het Comité verzoekt de Commissie dan ook deze invoer nauwlettend te controleren.

1.5

De Commissie en de lidstaten mogen niet voorbijgaan aan de verderop in dit advies vermelde „andere milieufactoren” die eveneens van invloed zijn op de ontwikkeling van de mariene ecosystemen. Zij zouden de economische actoren die net als de visserijsector verantwoordelijk zijn voor veranderingen in deze systemen, vergelijkbare beperkingen moeten opleggen.

1.6

De Commissie stelt twee strategieën voor om de doelstelling van de maximale duurzame opbrengst te bereiken. Het is aan de lidstaten te kiezen voor de aanpak die vanuit economisch en sociaal oogpunt het interessantst lijkt, maar het is ook mogelijk de twee benaderingen te combineren. Verontrustend in dit verband is dat het Europees Visserijfonds niet over de nodige middelen beschikt om de gevolgen van het nieuwe beheerssysteem op te vangen.

2.1

In haar mededeling over „Verduurzaming van de EU-visserij op basis van de maximale duurzame opbrengst” (1) zet de Commissie uiteen hoe in het licht van het gemeenschappelijk visserijbeleid een verbetering van de economische prestaties van de visserijsector kan worden bewerkstelligd.

2.2

Uitgangspunt is het geleidelijk aan beëindigen van de overbevissing, wat zou leiden tot lagere kosten, grotere vangsten, meer rentabiliteit en minder teruggooi, stuk voor stuk punten die in het voordeel zijn van de sector.

2.3

Met deze doelstellingen voor ogen pleit de Commissie voor een andere aanpak van de communautaire visserij. Het volstaat niet mislukkingen af te wenden, we moeten er ook naar streven successen te boeken.

2.4

De Commissie schetst in haar mededeling een nieuwe beleidskoers voor het visserijbeheer in de EU. Centraal daarbij staat het streven naar de maximale duurzame visserij-opbrengst via de vaststelling van maxima voor de sterfte op lange termijn.

2.5

De nieuwe koers is gebaseerd op de internationale politieke overeenkomst die de EU- lidstaten tijdens de wereldtop over duurzame ontwikkeling (Johannesburg, september 2002) hebben ondertekend en waarin zij zich ertoe verbinden de visbestanden te handhaven op het niveau waarmee de maximale duurzame opbrengst kan worden behaald, óf te doen aangroeien tot dat niveau. Is een bestand al leeggevist, dan dienen deze doeleinden zo snel mogelijk, en in ieder geval vóór 2015, te worden bereikt.

2.6

Het is kortom de bedoeling een beheersvisie voor de lange termijn vast te leggen die erop gericht is om het productiepotentieel van de levende mariene hulpbronnen in Europa optimaal te benutten. Een dergelijke aanpak is volledig in overeenstemming met het bredere doel van het gemeenschappelijk visserijbeleid, nl. het garanderen van duurzame omstandigheden op economisch, milieu- en sociaal gebied.

2.7

Wel tekent de Commissie hierbij aan dat bedoelde economische voordelen voor de visserij alleen zullen worden verkregen als een overgangsperiode met meer visserijbeperkingen in acht wordt genomen. Van belang is verder dat alle partijen worden betrokken bij de besluitvorming over het tempo waarin de veranderingen moeten worden doorgevoerd. Tijdens de overgangsfase zullen de sociale en economische gevolgen van de aanpassingen mede worden opgevangen door financiële steun uit het Europees Visserijfonds.

3.1

Het besluit van de Commissie om het visserijbeheer te baseren op de maximale duurzame opbrengst vloeit voort uit de vaststelling dat er te veel is gevist in verhouding tot het productiepotentieel van bepaalde bestanden.

3.2

Het Comité is zich ervan bewust dat bepaalde visbestanden in de Europese wateren de laatste 30 jaar sterk geslonken zijn, wat voornamelijk te wijten is aan overbevissing, en is het er daarom mee eens dat zo snel mogelijk duurzamere visserijniveaus moeten worden bereikt.

3.3

De Commissie gaat ervan uit dat met een op de maximale duurzame opbrengst gebaseerd beheer kan worden voorkomen dat de bestanden instorten en dat zij op deze manier uiteindelijk zelfs groter zullen worden.

3.4

Aangezien de maximale duurzame opbrengst van een visbestand neerkomt op de hoeveelheid biomassa (het aantal vissen) die kan worden weggevist zonder de levensvatbaarheid van het bestand in gevaar te brengen, is het Comité van oordeel dat de hier voorgestelde aanpak correct is. Het staat dan ook volledig achter een op dit beginsel gebaseerd visserijbeheer.

3.5

Wel wil het Comité de Commissie erop wijzen dat een verandering van een beheerssysteem altijd risico's meebrengt, en dat de voor- en nadelen dus zorgvuldig tegen elkaar moeten worden afgewogen.

3.6

De Commissie gaat uitgebreid in op de voordelen van een op de maximale duurzame opbrengst gebaseerd beheer en richt zich daarbij vooral op het milieuaspect. De economische en sociale voordelen en vooral ook nadelen worden evenwel maar vluchtig aangestipt.

3.7

Een van de door de Commissie vermelde voordelen van deze vorm van visserijbeheer is dat de handelsbalans weer in evenwicht wordt gebracht. Het Comité gelooft daar echter niet in. Het streven naar een maximale duurzame opbrengst zal ertoe leiden dat een aantal communautaire bedrijven verdwijnt. Hun plaats zal evenwel onmiddellijk worden ingenomen door bedrijven uit derde landen. Kenmerkend voor de markt van visserijproducten is immers de noodzaak van een continue aanvoer.

3.8

Het nieuwe beheerssysteem is gebaseerd op verlaging van de visserijsterfte. Alleen als we minder gaan vangen kunnen de vissen langer doorgroeien en zullen zij meer opbrengen.

3.9

De Commissie tekent hier wel bij aan dat vispopulaties moeilijk te meten zijn en dat, hoewel de (sterfte door) de visserij de factor is die de gezondheid van een bestand het sterkst beïnvloedt, ook andere factoren, zoals milieuveranderingen en de instroom van jonge vis, een rol spelen.

3.10

De Commissie is zich ervan bewust dat het herstel van de visbestanden een zaak van lange adem is en stelt daarom een langetermijnstrategie voor om de visserijactiviteit en de productiecapaciteit van de bestanden met elkaar in evenwicht te brengen. Aan deze doelstelling kan stap voor stap worden gewerkt door het aantal vaartuigen te verminderen of hun visserij-inspanning te beperken.

3.11

Om het de vissers mogelijk te maken zich voor elk bestand aan de maximale duurzame opbrengst te houden, moet op basis van de beste wetenschappelijke adviezen van te voren worden bepaald welke bevissingscoëfficiënt passend is voor dat bestand en hoe hoog de jaarlijkse visserijsterfte mag liggen. Als voor een bepaald systeem is gekozen moet ook worden beslist in welk tempo jaarlijkse aanpassingen zullen worden verricht om de streefwaarden te bereiken. Overeenkomstig het gemeenschappelijk visserijbeleid moeten deze beslissingen worden uitgevoerd door middel van langetermijnplannen.

3.12

Het huidige Europese visserijbeheer beantwoordt aan de beginselen van veiligheid en voorzorg. De jaarlijks vastgelegde TAC's (totaal toegestane vangsten) en vangstquota zijn gebaseerd op vergelijkende wetenschappelijke rapporten. Voor de bestanden die er het slechtst aan toe zijn worden conform het gemeenschappelijk visserijbeleid herstelplannen uitgewerkt. Met deze maatregelen zouden de getroffen bestanden weer tot een duurzaam biologisch niveau moeten aangroeien.

3.13

Het Comité hecht het grootste belang aan deze overstap op een nieuw beheerssysteem, waarmee immers ook een meer ambitieuze biologische doelstelling wordt nagestreefd. Dit houdt in dat bij de jaarlijkse aanpassingen moet worden gestreefd naar een aanzienlijke verlaging van de visserijsterfte. Het is duidelijk dat een en ander gepaard zal moeten gaan met een inkrimping van de vloot en een beperking van de visserij-inspanning, en dat de communautaire visserijsector dus grote offers zal moeten brengen. Verontrustend in dit verband is dat het Europees Visserijfonds niet over de nodige middelen beschikt om een en ander te compenseren. Lukt het echter de doelstellingen te bereiken, dan ziet de toekomst er voor de visserij-ondernemingen die zich staande weten te houden, bijzonder rooskleurig uit.

3.14

Wel wil het Comité erop wijzen dat het vastleggen van de maximale duurzame opbrengst voor de verschillende bestanden nattevingerwerk blijft. Het verzoekt de Commissie daarom de jaarlijkse aanpassingen in haar langetermijnplannen binnen redelijke grenzen te houden.

3.15

Het is dus zaak de vissers en de rest van de sector te helpen de overgangsperiode heelhuids door te komen. Het Comité vreest echter dat de steunmaatregelen die de Commissie tot nog toe heeft voorgesteld niet genereus en vindingrijk genoeg zijn. Om de eerste fase van de overgang naar een duurzame vorm van visserij vlot te doen verlopen zijn verderreikende maatregelen zeker gerechtvaardigd.

3.16

Het is hoe dan ook van fundamenteel belang dat alle partijen via veelvuldig overleg met de regionale adviesraden (RAR's) worden betrokken bij de vaststelling van de langtermijnplannen en het tijdschema voor de tenuitvoerlegging daarvan, zoals overigens in de mededeling wordt aangegeven. Voorts pleit het Comité ervoor dat ook het Raadgevend Comité voor de visserij en de aquacultuur en het Comité voor de sectorale sociale dialoog in de visserijsector (CDS) bij dit overleg worden betrokken.

4.1

De invoering van een op de maximale duurzame opbrengst gebaseerd beheerssysteem houdt onvermijdelijk in dat de volgende aspecten worden aangekaart, zoals de Commissie dat in haar mededeling ook doet:

4.2

De invloed van het systeem op het milieu en de veranderingen in de mariene ecosystemen

4.2.1

De Commissie erkent dat het hoogst onzeker is hoe de mariene ecosystemen zullen reageren op veranderingen in de klimatologische en weersomstandigheden, en dat deze en andere milieufactoren de visbestanden in gevaar kunnen brengen.

4.2.2

Hoewel niet duidelijk is hoe zwaar al deze aspecten precies wegen, is de Commissie ervan overtuigd dat in veel gevallen de impact van de visserij het grootst is en dat een verlaging van de bevissingscoëfficiënt de gevolgen van ecologische veranderingen voor de bestanden kan afzwakken.

4.2.3

De Commissie breekt een lans voor een gestage en op duurzaamheid gericht vermindering van de visserij-activiteit, zodat de visserijsterfte afneemt en de bestanden zich herstellen. Later kunnen dan de streefwaarden voor het beheer op lange termijn worden aangepast aan de hand van nieuwe gegevens over de ecosystemen en hun productiepotentieel.

4.2.4

Het Comité kan zich vinden in deze aanpak, op voorwaarde dat de visserijsterfte daar waar nodig geleidelijk en op duurzame wijze wordt teruggedrongen. De Commissie erkent dat een aanpak die erop gericht is de omvang van een bestand op korte termijn te vergroten kan leiden tot een voor de sector onaanvaardbare instabiliteit.

4.2.5

Wel is het Comité ervan overtuigd dat de ontwikkeling van de mariene ecosystemen ook wordt beïnvloed door die „andere milieufactoren” waarop de Commissie niet dieper ingaat, zoals roofdieren, verontreiniging, winning van aardolie of gas, windmolens in zee, delven van zand en korrelmateriaal van mariene herkomst, enz.

4.2.6

Het Comité dringt er bij de Commissie en de lidstaten op aan dat zij de economische actoren die net als de visserijsector verantwoordelijk zijn voor de uitdunning van de bestanden en de veranderingen in de mariene ecosystemen, vergelijkbare beperkingen oplegt.

4.3.1

Het beheerssysteem op basis van de maximale duurzame opbrengst is het moeilijkst toe te passen in de gemengde visserij.

4.3.2

De Commissie is zich daarvan bewust en behandelt deze kwestie maar oppervlakkig. Het Comité is van oordeel dat de Commissie het overleg met de regionale adviesraden en het Raadgevend Comité voor de visserij en de aquacultuur over deze vorm van visserij moet opvoeren.

4.3.3

De Commissie wijst erop dat het belangrijk is de mariene ecosystemen in evenwicht te houden, en dat het wegvissen van een soort om de opbrengst van een andere soort te vergroten een zeer riskante aanpak is. Het Comité is het daar volledig mee eens.

4.3.4

Zoals de Commissie uiteenzet dient bevissing van alle soorten in een ecosysteem plaats te vinden op basis van een streefwaarde die strookt met het langetermijnstreven van een maximale duurzame opbrengst. Dit is wat het systeem zo complex maakt. Bekijken we alle op de maximale duurzame opbrengst gebaseerde streefwaarden die voor de verschillende bestanden in het kader van gemengde visserij worden vastgelegd, dan wordt duidelijk dat de in de langetermijnplannen vastgelegde maxima zullen afhangen van de soort waarvoor op lange termijn de laagste op de maximale duurzame opbrengst gebaseerde streefwaarde is vastgelegd.

4.3.5

Om te voorkomen dat een soort onbedoeld als bijvangst wordt overbevist, zo vermeldt de Commissie, kan het nodig zijn in sommige langetermijnplannen aanvullende maatregelen op te nemen. Zij denkt m.n. aan verandering van het vistuig, het afsluiten van bepaalde zones of het instellen van perioden waarin niet mag worden gevist.

4.3.6

Het hier voorgestelde beheerssysteem sluit aan bij de meer algemene doelstelling van het gemeenschappelijk visserijbeleid. Toch wil het Comité erop wijzen dat de Commissie de verschillende op de maximale duurzame opbrengst gebaseerde streefwaarden zorgvuldig tegen het licht moet houden en zich samen met de betrokken partijen uit de sector gemengde visserij moet bezinnen op de sociale en economische gevolgen van de langetermijnplannen.

4.4.1.1

Het is de bedoeling dat de Commissie in overleg met de betrokken partijen en aan de hand van onpartijdige wetenschappelijke adviezen, langetermijnplannen opstelt waarin terdege rekening wordt gehouden met de economische, sociale en milieueffecten van de voorgestelde maatregelen.

4.4.1.2

In die plannen moet een streefwaarde voor de bevissing worden vastgesteld en moet worden aangegeven hoe die streefwaarde geleidelijk kan worden bereikt en hoe eventuele schadelijke effecten van de visserij op het ecosysteem kunnen worden afgezwakt. Gaat het om gemengde visserij, dan moeten in het plan technische maatregelen worden opgenomen om ervoor te zorgen dat alle betrokken bestanden worden bevist met inachtneming van de respectieve streefwaarden. Ook kan worden voorzien in de mogelijkheid om sommige bestanden minder intensief te bevissen dan is toegestaan volgens de maximale duurzame opbrengst, om zo productiviteitswinst te boeken bij andere soorten.

4.4.1.3

Is er geen voldoende stevige wetenschappelijke basis voor de uitwerking van een op de maximale duurzame opbrengst gebaseerd actieplan, dan moet in de langetermijnplannen worden uitgegaan van het voorzorgsbeginsel.

4.4.1.4

Ten slotte wijst de Commissie erop dat de plannen en de daarin vastgestelde streefwaarden periodiek opnieuw moeten worden bekeken.

4.4.1.5

Het Comité wijst erop dat deze nieuwe koers voor het visserijbeheer, die ontegensprekelijk voordelen kan opleveren als voor alle bestanden wordt vastgehouden aan de maximale duurzame opbrengst, verregaande gevolgen zou kunnen hebben voor de visserijsector. Omdat er minder wordt gevangen zal de sector zich op korte termijn verplicht zien de vloot in te krimpen en arbeidsplaatsen te schrappen, wat de economische structuur van de havens zal verzwakken.

4.4.1.6

Het verzoekt de Commissie dan ook om zich soepel op te stellen in het overleg met de sector over het tijdschema voor de tenuitvoerlegging van de langetermijnplannen, zodat de vissers zich stap voor stap kunnen aanpassen aan het nieuwe beheerssysteem.

4.4.1.7

Met name in het geval van gemengde visserij, waarbij bepaalde gezonde bestanden zonder beperkingen kunnen worden bevist, zou een maximale flexibiliteit aan de dag moeten worden gelegd.

4.4.2.1

Na de uitwerking en goedkeuring van de langetermijnplannen met aan de bestanden aangepaste streefwaarden moeten de lidstaten beslissen binnen welke termijnen de streefwaarden moeten worden gehaald en hoe de overschakeling dient te verlopen.

4.4.2.2

De Commissie zet twee mogelijke benaderingen uiteen:

4.4.2.3

De lidstaten beslissen zelf welke economische strategie zij toepassen. De Unie beperkt zich ertoe het beheerskader voor de geleidelijke beëindiging van de overbevissing te verschaffen en steun te verlenen uit het Europees Visserijfonds.

4.4.2.4

De Commissie zelf is duidelijk voorstander van de eerste, op de vermindering van de capaciteit van de nationale vloten gebaseerde aanpak, omdat dit soort maatregelen makkelijker te controleren valt. Bovendien heeft de ervaring aangetoond dat een vermindering van de vlootcapaciteit op minder tegenstand stuit en eenvoudiger in praktijk te brengen is dan andere oplossingen.

4.4.2.5

Het Comité erkent dat vermindering van de vlootcapaciteit de meest efficiënte aanpak is om geleidelijk aan een eind te maken aan de overbevissing. Het is echter aan de lidstaten te kiezen voor de aanpak die vanuit economisch en sociaal oogpunt het interessantst lijkt. Overigens kan er ook voor worden gekozen de twee strategieën te combineren om de doelstelling van de maximale duurzame opbrengst te bereiken.

4.4.2.6

Het Comité gaat akkoord met het voorstel om de analyse van de economische en sociale gevolgen van de aanpassing niet op Europees maar op regionaal niveau te verrichten. De specifieke vlootkenmerken verschillen immers van lidstaat tot lidstaat.

4.4.2.7

De plannen zullen daarom visserijtakgericht zijn en betrekking hebben op groepen van visbestanden die samen worden bevist. Verder is het bv. ook mogelijk de mate waarin de vangstmogelijkheden van jaar tot jaar kunnen veranderen te beperken, zodat de overgang geleidelijk en stabiel verloopt.

4.4.2.8

Ten slotte merkt de Commissie op dat de uitwerking van een complete reeks langetermijnplannen om de doelstelling van de maximale duurzame opbrengst te verwezenlijken, de nodige tijd zal vergen. De Gemeenschap dient daarom het visserijbeheer vanaf 2007 zo aan te passen dat voor geen enkel bestand dat reeds wordt overbevist, nog een stijging van de bevissingscoëfficiënt kan plaatsvinden. Het Comité wijst erop dat hierover hoe dan ook eerst overleg dient te worden gepleegd met de regionale adviesraden, het Raadgevend Comité voor de visserij en de aquacultuur en het Comité voor de sectorale sociale dialoog in de visserijsector (CDS).

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/42

1.1

Het Comité gaat akkoord met de rechtsgrondslag van het voorstel (art. 95/van het EG-Verdrag) en kan zich vinden in de aard van het instrument (een verordening).

1.2

De Commissie heeft geen eigen bevoegdheid op grond van het EG-Verdrag om op te treden tegen (overigens ook nog buiten het EU-grondgebied plaatsvindende) wreedheden jegens dieren. Zij kan het probleem alleen aanpakken vanuit haar bevoegdheden op het gebied van handel en de interne bontmarkt en uit hoofde van uiteenlopende nationale wetgeving, die geharmoniseerd zou moeten worden.

1.3

Het Comité deelt het standpunt van de Commissie dat alleen een algeheel verbod de invoer in de Europese Unie door importeurs van kleding of speelgoed van grote hoeveelheden katten- en hondenbont of van deze bontsoorten vervaardigde producten kan voorkomen en dat alleen op die manier de grootschalige handel in deze verboden bontsoorten aan banden kan worden gelegd.

1.4

Het Comité pleit voor een juridisch ondubbelzinnige definitie van het begrip „bont”. Dit betekent dat naast bont in de eigenlijke zin van het woord nadrukkelijk ook verwezen moet worden naar de samenstellende delen ervan (haarbedekking en huid) om er zeker van te kunnen zijn dat het verbod toepasselijk is op alle gebruiksmogelijkheden van katten- en hondenbont.

1.5

Het Comité dringt aan op efficiënte controlemethoden en toepassing van de comitéprocedure om het toezicht zo goed mogelijk te regelen.

2.1

De Commissie stelt voor middels een verordening op basis van art. 95 van het EG-Verdrag (interne markt) de in- en uitvoer, verkoop en productie van katten- en hondenbont in de Europese Unie te verbieden.

2.2

De voorgestelde verordening komt tegemoet aan de wensen van het maatschappelijk middenveld en het Europees Parlement en staat tevens hoog op de agenda van het Duitse EU-voorzitterschap.

2.3

Het schijnt dat met name in Azië katten en honden onder erbarmelijke omstandigheden worden gefokt en gedood om het bont van deze dieren te gebruiken voor de productie van kleding, accessoires en speelgoed. Dergelijk bont is op de interne Europese markt gesignaleerd.

2.4

Katten- en hondenbont wordt doorgaans chemisch bewerkt en geverfd en onder een andere naam verkocht, die de herkomst van het product verhult. De exacte dierlijke herkomst van bont dat op deze manier is bewerkt, is wetenschappelijk moeilijk vast te stellen aan de hand van uiterlijk, textuur of DNA-onderzoek (het verwerkingsproces vernietigt het DNA). Alleen een comparatieve analyse met behulp van een massaspectometer lijkt uitsluitsel te kunnen geven. Dit zou douanecontrole heel moeilijk kunnen maken en is dan ook de voornaamste reden waarom in art. 4 van de ontwerpverordening een aantal uitzonderingen zijn opgenomen.

2.4.1

Artikel 4 bepaalt dat het bezit voor persoonlijke doeleinden van kleding of producten die dergelijk bont bevatten, toegestaan is. Om onnodige administratieve rompslomp te vermijden is het Comité van mening dat het bezit en persoonlijk gebruik, alsook de beschikking over dergelijke particuliere goederen, mits in uiterst beperkte hoeveelheden, nadrukkelijk uitgesloten dienen te worden van het toepassingsgebied van de verordening.

2.4.2

Over het mogelijke gebruik van huiden die niet voor de bontproductie zijn gefokt en die als zodanig zijn gelabeld, zou middels de comitéprocedure kunnen worden beslist.

2.5

Vanuit het oogpunt van het evenredigheidsbeginsel is een algeheel verbod op de productie, invoer en handel de enige optie, gezien het clandestiene, gemaskeerde karakter van de invoer en het feit dat de consument misleid wordt door de fantasiebenamingen die voor kleding en andere producten waarin honden- of kattenbont verwerkt is, gehanteerd worden.

2.6

Veel lidstaten evenals enkele derde landen hebben al wetgeving — van uiteenlopende aard en met uiteenlopende reikwijdte — aangenomen om een en ander te verbieden. Communautair optreden is gerechtvaardigd om de interne markt te harmoniseren.

2.7

Er is een informatie- en bewakingssysteem voor de opsporing van de verboden bontsoorten en de detecteringsmethoden die daarbij gebruikt worden. Middels de comitéprocedure zal een lijst worden opgesteld van de aanvaardbare controlemethoden.

2.8

De lidstaten worden geacht sancties te voorzien die in verhouding staan tot de geconstateerde overtreding en ontradend werken.

3.1

Het Comité kan zich vinden in de rechtsgrondslag en de keuze voor een verordening. Het klopt dat dierenwelzijn, anders dan bij boerderijdieren, niet als argument kan worden aangevoerd in het geval van katten en honden.

3.2

In onze Europese maatschappij worden honden en katten als gezelschapsdieren gezien en niet gefokt voor hun vlees of vacht of om werk te doen. Een uitzondering hierop vormen bepaalde hondenrassen die gebruikt worden als gezelschapsdier en geleidehond voor gehandicapten of als speurhond die onder het puin of in de sneeuw naar slachtoffers zoekt of ander nuttig werk voor mensen verricht, en daardoor alleen maar nog geliefder worden bij het grote publiek.

3.3

De Commissie heeft geen bevoegdheid op grond van het EG-Verdrag om op te treden tegen (overigens ook nog buiten het EU-grondgebied plaatsvindende) wreedheden jegens dieren. Zij kan het probleem alleen aanpakken vanuit haar bevoegdheden op het gebied van handel en de harmonisatie van de interne bontmarkt en alleen optreden tegen zaken die nadelig zijn voor de bonthandel uit hoofde van uiteenlopende nationale wetgeving, die geharmoniseerd zou moeten worden om een fragmentarisering van de markt te vermijden.

3.4

Aangezien het technisch gezien zeer moeilijk is om bewerkt katten- en hondenbont als zodanig te herkennen, zou een wetsvoorstel met alleen etiketteringseisen in de praktijk nauwelijks uitvoerbaar zijn. Het Comité deelt het standpunt van de Commissie dat alleen een algeheel verbod de invoer in de Europese Unie door importeurs van kleding of speelgoed van grote hoeveelheden katten- en hondenbont of van deze bontsoorten vervaardigde producten kan voorkomen en dat alleen op die manier de grootschalige handel in verboden bontsoorten aan banden kan worden gelegd.

3.5

De WTO moet onmiddellijk na goedkeuring van deze verordening, die aan alle regels van de internationale handel voldoet, daarvan in kennis worden gesteld als nieuwe niet-tarifaire belemmering.

4.1

Het Comité pleit voor een juridisch ondubbelzinnige definitie van het begrip „bont”. Dit betekent dat naast bont in de eigenlijke zin van het woord ook nadrukkelijk verwezen moet worden naar de samenstellende delen ervan (haarbedekking en huid) om er zeker van te zijn dat het verbod toepasselijk is op alle gebruiksmogelijkheden van katten- en hondenbont.

4.2

Het Comité acht het noodzakelijk om in het voorstel te preciseren dat moet worden voorkomen dat douanecontroles worden uitgevoerd op natuurlijke personen vanwege voorwerpen die strikt persoonlijk zijn en in zeer geringe hoeveelheden over de interne grenzen van de EU of vanuit een derde land worden meegebracht. Evenmin mogen het ruilen of verkopen van kledingstukken of giften aan een liefdadigheidsorganisatie gelijk worden gesteld met het soort handel waarop onderhavige verordening van toepassing is.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/44

1.1

Het Comité steunt de actieve betrokkenheid die de EU aan de dag legt bij internationale pogingen om de productie en toepassing van kwik wereldwijd te beperken en te zorgen voor veilige opslag- en verwijderingsmethodes. Te dien einde is het belangrijk dat de EU het goede voorbeeld geeft bij de aanpak van het eigen kwikprobleem, en dat zij zich inzet voor betere toezichtsmaatregelen over de hele wereld.

1.2

Het Comité staat om die reden achter de algemene doelstelling van het specifieke Commissievoorstel in de voorgestelde richtlijn om de uitvoer van kwik uit Europa te verbieden en om de opslag van overtollig kwik veilig binnen Europa verplicht te stellen. Het EESC is van mening dat een verbod op de uitvoer van metallisch kwik uit Europa en de verplichting tot veilige opslag voorafgaand aan de definitieve verwijdering nu uiterst relevant zijn en op het juiste tijdstip komen, gezien de huidige geleidelijke afschaffing van het chloor-alkaliproces op basis van kwik in Europa.

1.3

Vooruit kijkend dringt het Comité er bij de Commissie op aan om zo snel mogelijk de overige onderdelen van de kwikstrategie uit te voeren en om maatregelen te treffen om de toepassing van kwik in processen en producten in Europa verder terug te dringen, alsook om te zorgen voor een veilige verwijdering van in afvalstromen aanwezig kwik.

1.4

Het Comité is van mening dat het verbod zo snel als in alle redelijkheid mogelijk is van kracht moet worden, en dat de Commissie en de betrokken bedrijven moeten worden aangemoedigd om tot dat moment alles in het werk te stellen om de uitvoer tot een minimum te beperken.

1.5

Het Comité staat achter de door de Commissie in deze richtlijn voorgestelde opslagmethoden, aangezien deze op dit moment de best beschikbare zijn. De bevoegde overheidsinstanties dienen van alle voorgestelde opslagdepots veiligheidsanalyses uit te voeren, en dienen tevens zorg te dragen voor een geregeld toezicht op deze depots als die eenmaal operationeel zijn. Het Comité dringt er bij de Commissie op aan om bij de lidstaten na te gaan of er vooruitgang is geboekt op dit vlak. Mocht blijken dat de kwaliteit van de opslag onbevredigend is, dan dienen er verdere maatregelen te worden getroffen.

2.1

Kwik is een natuurlijk element op aarde en heeft in de aardkorst een gemiddelde abondantie van zo'n 0,05 mg/kg, met grote lokale verschillen. Ook zijn er zeer kleine hoeveelheden kwik te vinden in de biosfeer. De opname ervan door planten is waarschijnlijk een van de redenen van de aanwezigheid van kwik in fossiele brandstoffen als steenkool, olie en aardgas.

2.2

Sinds het begin van het industriële tijdperk zijn de hoeveelheden kwik in het milieu flink gestegen. Door de verbranding van fossiele brandstoffen komen er grote hoeveelheden kwik vrij. Tevens wordt kwik gewonnen uit mineralen (voornamelijk uit cinnaber) en wordt het gebruikt in een breed scala aan industriële toepassingen. Ook kwik dat afkomstig is van industriële processen en uit afvalstoffen komt in het milieu terecht. Door onoordeelkundig handelen in het verleden zitten we opgescheept met grote hoeveelheden kwik in stortplaatsen, mijnresiduen, vervuilde fabrieksterreinen, de bodem en in slib. Zelfs in gebieden waar geen noemenswaardige hoeveelheden kwik vrijkomen, zoals in Antarctica, wordt flink wat kwik aangetroffen als gevolg van het transcontinentale en wereldwijde transport van kwik.

2.3

Als kwik eenmaal is vrijgekomen in de natuur, dan blijft het daar hardnekkig in verschillende gedaanten in de lucht, het water, slib, de bodem en biota circuleren. Kwik kan, hoofdzakelijk als gevolg van de omzetting door micro-organismen, veranderen in methylkwik, dat zich kan ophopen in organismen (bioaccumulatie) en dan richting de top van de voedselketen in steeds grotere hoeveelheden in dieren kan voorkomen (biomagnificatie), vooral in de aquatische voedselketen (vissen en zeezoogdieren). Methylkwik vormt daarom de grootste bron van zorg. Bij bijna alle in vis aangetroffen kwik gaat het om methylkwik.

2.4

Kwik is nu overal in de wereld in verschillende milieucompartimenten en in voedsel (voornamelijk vis) aanwezig, en dat in hoeveelheden die schadelijk zijn voor mens en dier. In sommige delen van de wereld, waaronder delen van Europa, staan tal van mensen bloot aan kwikniveaus die vele malen hoger liggen dan de norm. Er is een brede internationale consensus dat de hoeveelheden kwik die in het milieu terechtkomen tot een minimum dienen te worden teruggebracht en dat kwik waar mogelijk niet meer dient te worden toegepast, en wel zo snel mogelijk.

2.5

Ondanks een daling in het wereldwijde kwikverbruik (minder dan de helft ten opzichte van 1980) en de lage prijzen, zijn er nog steeds landen in de wereld waar kwik wordt gedolven. In Europa vindt er geen primaire kwikproductie meer plaats, maar als bijproduct van de winning van andere stoffen komt er ook hier nog steeds kwik vrij.

2.6

Ook komen er grote hoeveelheden kwik op de wereldmarkt als gevolg van de conversie of de sluiting van chloor-alkali-installaties in Europa waar het kwikprocédé werd toegepast. Dit overtollige kwik wordt meestal tegen een lage prijs verkocht aan de mijnen van Almadén in Spanje, die het doorverkopen aan landen over de hele wereld.

2.7

Hoe zij ook hun best doen, noch Euro Chlor, noch Almadén kunnen ervoor zorgen dat het uit hoofde van deze overeenkomst uit de EU uitgevoerde kwik niet zal bijdragen aan verdere wereldwijde vervuiling, gezien het feit dat alle controle over het kwik ophoudt op het moment dat het Almadén verlaat. Export zou dus een grotere toepassing van kwik in ongereguleerde processen en producten in andere landen kunnen bevorderen en kunnen leiden tot grotere hoeveelheden met kwik vervuild afval en emissies. Het is daarom wenselijk om te voorkomen dat deze aanzienlijke hoeveelheid overtollig kwik, afkomstig van stopgezette chloor-alkaliprocessen op basis van kwik, op de wereldmarkt terecht komt.

3.1

Op 28 februari heeft de Commissie een mededeling aan de Raad en het Europees Parlement doen uitgaan inzake een strategie van de Gemeenschap voor kwik (COM(2005)20 final). In deze strategie worden twintig acties voorgesteld met betrekking tot alle aspecten van de levenscyclus van kwik. Twee van de in de strategie voorgestelde acties betreffen de uitvoer en opslag van kwik.

3.2

Met het Commissievoorstel voor een verordening inzake het verbod op de uitvoer voor en de veilige opslag van metallisch kwik worden deze acties nu geconcretiseerd. Er wordt in het voorstel gestreefd naar een uitvoerverbod op metallisch kwik uit de Gemeenschap, alsook naar een situatie waar kwik niet opnieuw op de markt terechtkomt en veilig wordt opgeslagen, een en ander overeenkomstig acties 5 en 9 van de Gemeenschapsstrategie voor kwik. De kerndoelstelling is om verdere aangroei van de wereldwijd in omloop zijnde hoeveelheden kwik tot een minimum te beperken.

3.3

Uitvoer van kwik uit de EU zou uit hoofde van de voorgestelde verordening per 1 juli 2011 verboden zijn. Vanaf dezelfde datum zou tevens de verplichting bestaan om het kwik dat niet langer in de chloor-akali-industrie wordt toegepast, alsook het kwik dat vrijkomt bij de reiniging van aardgas en de productie van non-ferrometalen, veilig op te slaan.

3.4

De Commissie heeft een brede raadpleging gehouden over dit voorstel en MAYASA, de Spaanse regering en de Europese chloor-alkali-industrie — de meest direct betrokken partijen — hebben ingestemd met het verbod per de voorgestelde datum. De Commissie heeft kennis genomen van het feit dat CEFIC, de Europese organisatie voor chemische industrie, vrijwillig heeft toegezegd dat zij per 1 juli 2011 zal zorgdragen voor de veilige opslag van het uit de chloor-alkali-industrie afkomstige kwik.

4.1

Het Comité spreekt zijn ferme steun uit voor de doelstelling om door middel van een beperking van de productie en de consumptie van kwik, en door het aanmoedigen van de vervanging van kwik door andere, veiligere materialen, processen en producten, Europa het voortouw te laten nemen bij de pogingen om wereldwijd het vrijkomen en de uitstoot in het milieu van kwik te verminderen. Het Comité is ervan overtuigd dat de REACH-verordening de pogingen hiertoe zal vergemakkelijken.

4.2

Het Comité is ingenomen met het feit dat er in de Europese Unie geen kwikerts meer wordt gedolven en er ook geen kwik meer uit kwikerts wordt gewonnen. Het Comité is van mening dat de Commissie de vinger aan de pols dient te houden en een verbod moet afkondigen indien er ook maar de kleinste aanwijzing is voor plannen om in Europa opnieuw voor commerciële doeleinden kwik te delven. Het EESC adviseert de Commissie eveneens om verdere maatregelen te overwegen om de productie van kwik als bijproduct van het delven van andere mineralen te ontmoedigen, en om te zorgen voor een veilige opslag en verwijdering van overtollig kwik.

4.3

Wat de situatie buiten Europa betreft, steunt het Comité de actieve betrokkenheid die de EU aan de dag legt bij internationale pogingen om wereldwijd de productie en toepassing van kwik te beperken en te zorgen voor veilige opslag- en verwijderingsmethodes. Te dien einde is het belangrijk dat de EU het goede voorbeeld geeft bij de aanpak van het eigen kwikprobleem, en dat zij zich inzet voor betere toezichtsmaatregelen over de hele wereld.

4.4

Met het oog hierop is een verbod op de uitvoer van metallisch kwik uit Europa en de vereiste zorg te dragen voor veilige opslag tot het moment van verwijdering, een nuttige stap voorwaarts. Dit verbod is nu uiterst relevant en komt ook precies op het juiste moment, aangezien de geleidelijke afschaffing van het chloor-alkaliproces op basis van kwik in Europa anders geleid zou kunnen hebben tot grote hoeveelheden overtollig kwik op de wereldmarkt. Het Comité staat om die reden achter de algemene doelstelling van het Commissievoorstel in de voorgestelde richtlijn om de uitvoer van kwik uit Europa te verbieden en om de veilige opslag van overtollig kwik binnen Europa verplicht te stellen.

4.5

Maar dat kan en mag niet het einde van het verhaal zijn. Het Comité verwacht van de Commissie dat zij het hier niet bij zal laten en dat zij maatregelen treft om de toepassing van kwik in processen en producten in Europa verder terug te dringen, en om te zorgen voor een veilige verwijdering van in afvalstromen aanwezig kwik. Tevens roept het EESC de Commissie op om te bekijken welke stappen er verder op internationaal vlak ondernomen kunnen worden ter bevordering van een beter wereldwijd kwikbeheer, zoals onderhandelingen over de meest geschikte samenwerkingsvormen ter ondersteuning van de overdracht van kwikvervangende technologieën, kwikopvang en kwikopslag, en misschien zelfs een internationaal verdrag voor het beheer van en de toezicht op kwik.

5.1

Het Comité signaleert dat het huidige voorstel alleen betrekking heeft op de uitvoer van metallisch kwik (artikel 1). Het EESC acht het van dringend belang om te kijken naar de mogelijkheid tot uitbreiding van het verbod tot kwikverbindingen en producten die kwik bevatten, overeenkomstig artikel 5. Het zou wenselijk zijn om een tijdspad voor het onderzoek naar deze mogelijke uitbreiding vast te stellen. Ook dienen additionele maatregelen te worden overwogen om de vervanging van kwik door minder giftige en vervuilende materialen in producten en processen in de Unie verplicht te stellen.

5.2

Het oorspronkelijke Commissievoorstel was om dit verbod per 2011 van kracht te laten worden. Het Parlement adviseerde om dit met een jaar te vervroegen (2010). Ngo's blijven erop aandringen dit verbod eerder te doen ingaan. Het Comité is van mening dat het verbod zo snel als in alle redelijkheid mogelijk is van kracht dient te worden, en dat de Commissie en de betrokken bedrijven tot dat moment moeten worden aangemoedigd alles in het werk te stellen om de uitvoer tot een minimum te beperken.

5.3

De Commissie stelt in artikel 2 voor om verplicht te stellen dat het kwik dat niet langer in de chloor-akali-industrie wordt toegepast, alsook het kwik dat vrijkomt bij de reiniging van aardgas en de winning en het smelten van non-ferrometalen, veilig wordt opgeslagen. In artikel 3 wordt gesproken van opslag in ofwel een ondergrondse zoutmijn, ofwel een installatie die uitsluitend is ontworpen voor de tijdelijke opslag van metallisch kwik. Er dienen duidelijk omschreven veiligheids- en beheersvoorschriften voor dit soort installaties te bestaan. Het zou aan de lidstaat zelf moeten zijn om dit soort installaties in te richten, of om zich aan te sluiten bij lidstaten die hiertoe beter toegerust zijn. Deze bepalingen hebben evenals het exportverbod tot doel ervoor te zorgen dat deze uit grootschalige industriële processen afkomstige hoeveelheden overtollig kwik geheel van de markt verdwijnen en veilig worden opgeslagen.

5.4

Het Comité onderschrijft deze opslagregelingen, omdat deze op dit moment het beste alternatief zijn. Het Comité acht het van uitermate groot belang dat de door de bevoegde overheidsinstanties uit te voeren milieueffectbeoordelingen (MEB) en veiligheidsanalyses zeer nauwkeurig en grondig worden uitgevoerd, en dat deze instanties zorgdragen voor regelmatige controles van de opslagplaatsen als deze eenmaal in gebruik zijn. Het Comité dringt er bij de Commissie op aan om bij de lidstaten na te gaan of er op dit vlak vooruitgang is geboekt en om onmiddellijk verdere maatregelen te treffen indien blijkt dat de kwaliteit van de opslag onbevredigend is.

5.5

Het is belangrijk dat de oorspronkelijke gebruikers van het kwik instaan voor de kosten van de veilige opslag ervan. Het Comité merkt op dat de opslagregelingen voor overtollig kwik afkomstig van de stopzetting van chloor-alkali-processen dienen te worden geïmplementeerd in overleg en overeenstemming met de desbetreffende industriële ondernemingen, en dat Eurochlor in aanvulling op de richtlijn een vrijwillig akkoord aan het opstellen is waarmee de leden van deze organisatie zich ertoe verbinden om gebruik te maken van veilige opslaginstallaties. Het Comité is ingenomen met dit initiatief, genomen door een bedrijfsgroep die zich bewust is van haar verantwoordelijkheid. Op voorwaarde dat deze regelingen betrekking hebben op alle bedrijven in kwestie en dat de veiligheid ermee op een transparante en controleerbare wijze kan worden bewerkstelligd, is het Comité het ermee eens dat dit de beste manier is om te zorgen voor een doeltreffende implementatie van het geheel. Het Comité adviseert de Commissie om de mogelijkheden te verkennen om soortgelijke overeenkomsten te sluiten met andere grote industriële producenten van metallisch kwik, zoals elektriciteitsbedrijven en bedrijven die non-ferrometalen winnen en smelten.

5.6

Het Comité wijst erop dat het toezicht op de naleving van de nieuwe regelingen van buitengewoon belang is. Dit vanwege het feit dat dit materiaal als gevolg van de vereiste om kwik op te slaan en te verwijderen, van een verhandelbaar goed verandert in een afvalproduct dat voor de bezitters ervan kosten met zich meebrengt. Onder zulke omstandigheden zullen er zeker minder gewetensvolle lieden opstaan die proberen om zich op een andere dan de geëigende manier van het kwik te ontdoen en het ergens illegaal te storten. Het zal dus nodig zijn een gedegen kwikadministratie bij te houden en toezicht uit te oefenen, om zo dit soort praktijken te voorkomen.

5.7

Het Comité roept de Commissie op om na te denken over een zo snel mogelijke uitvoering van andere elementen van de kwikstrategie. Het EESC acht het van specifiek belang dat er zo snel mogelijk stimuli komen om kwik niet langer te gebruiken in verlichting, sieraden, tandartsengerei of cosmetica. Tevens dringt het Comité erop aan om versneld maatregelen in te voeren ter vermindering en uiteindelijke uitbanning van de kwikuitstoot in de lucht van grote stookinstallaties, crematoria en andere grote bronnen. Ook zijn er mogelijk nog andere maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat indien er grotere hoeveelheden kwik in andere afvalstromen worden aangetroffen, deze dan hieruit worden afgevangen om opgeslagen of verwijderd te worden, in plaats van dat dit kwik in het milieu terechtkomt en het vervuilt. Uiteraard dienen soortgelijke maatregelen integraal te worden geëvalueerd om na te gaan in welke mate de activiteit in kwestie bijdraagt aan de oplossing van het algehele kwikprobleem, en wat de kosten en de impact zijn van de voorgestelde oplossingen.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/47

1.1

Overeenkomstig artikel 128, lid 2, van het EG-Verdrag moeten de huidige Werkgelegenheidsrichtsnoeren, na raadpleging van het Europees Parlement, het Comité van de Regio's en het EESC worden bekrachtigd door een beschikking van de Raad om in 2007 te kunnen worden gehandhaafd,.

1.2

Het EESC steunt het voorstel om de Werkgelegenheidsrichtsnoeren voor 2005/2007 in 2007 te handhaven, met inachtneming van de hierna genoemde aandachtspunten en zijn aanbevelingen.

1.3

Het EESC dringt er met klem op aan dat het tijdschema en de procedure die moeten worden goedgekeurd, tijdig en aan zoveel mogelijk belanghebbenden bekend worden gemaakt, zodat het raadplegingsproces optimaal wordt benut, een positieve houding wordt gekweekt, een optimale deelname door de belanghebbenden wordt gewaarborgd en op nationaal en EU-niveau voor voldoende tijd wordt gezorgd om in de ontwikkelingsfase te reageren.

1.4

Het EESC adviseert om in de nieuwe Werkgelegenheidsrichtsnoeren meer aandacht te schenken aan mensen met speciale behoeften, waarbij specifieke doelstellingen moeten worden geformuleerd en de desbetreffende vereisten op het gebied van sociaal beleid beter moeten worden onderkend. Het benadrukt dat de sociale partners en het maatschappelijk middenveld in een zo vroeg mogelijk stadium bij het opstellen van de richtsnoeren door de Commissie moeten worden betrokken en dat zij ook over het definitieve document moeten worden geraadpleegd.

1.5

De Commissie en het EESC zouden zo spoedig mogelijk (in)formele contacten moeten leggen om bij het uitstippelen van de Werkgelegenheidsrichtsnoeren voor de komende drie jaar een proactieve benadering te kunnen volgen.

1.6

Het EESC dringt aan op veel ambitieuzere en meetbare doelstellingen op nationaal en EU-niveau, die in de nieuwe richtsnoeren kunnen worden vastgelegd en voor de verwezenlijking waarvan de Commissie meer bevoegdheden zou moeten krijgen.

1.7

Het EESC pleit voor de beschikbaarstelling van passende ICT-systemen in alle lidstaten, zodat gegevens beter kunnen worden verzameld en zowel de lidstaten als de Commissie beter de vinger aan de pols kunnen houden en de situatie beter kunnen evalueren.

1.8

Het EESC blijft erop aandringen dat in de nationale hervormingsprogramma's concretere informatie wordt gegeven over doelstellingen, tijdschema's, kosten en beschikbare begrotingsmiddelen.

2.1

In het kader van de raadplegingsprocedure ter goedkeuring van de „Richtsnoeren voor het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten” voor 2007, die moeten worden bekrachtigd door een beschikking van de Raad, heeft de Commissie begin 2007 het EESC een ontwerptekst toegezonden.

2.2

De Commissie stelt voor dat de overeenkomstig artikel 128 van het EG-Verdrag voor de periode 2005/2008 vastgestelde werkgelegenheidsrichtsnoeren (1) worden gehandhaafd voor 2007 en dat de lidstaten er rekening mee houden in hun werkgelegenheidsbeleid (2).

2.3

Bij het opstellen van het voorstel voor deze beschikking is de Commissie uitgegaan van de Lissabon-strategie van 2005, die is gebaseerd op een nieuwe governance-cyclus met een geïntegreerd pakket richtsnoeren dat tot 2008 geldig blijft. Deze richtsnoeren omvatten economische, sociale en milieuaspecten.

2.4

De lidstaten moeten nationale hervormingsprogramma's opstellen die thans door de Commissie zijn geëvalueerd. In haar jaarlijkse voortgangsverslag wordt beschreven welke vooruitgang bij de tenuitvoerlegging van de richtsnoeren is geboekt en zijn de conclusies opgenomen waarop het voorstel tot handhaving van de richtsnoeren is gebaseerd.

—

Voor het opstellen en goedkeuren van de richtsnoeren over dit belangrijke onderwerp was zó weinig tijd uitgetrokken dat een echte discussie met en deelname van belanghebbenden noch op nationaal, noch op EU-niveau mogelijk was. Dit was van invloed op de democratische procedures voor het opstellen van de nationale programma's.

—

Aangezien er in de huidige richtsnoeren de nadruk op is gelegd dat de lidstaten zelf hun doelstellingen moeten formuleren, blijft het zorgwekkend dat werkgelegenheidsmaatregelen niet langer, zoals onder voorgaande programma's wel het geval was, kunnen worden getoetst aan concrete en gekwantificeerde Europese doelstellingen. Dit heeft ertoe geleid dat de nationale hervormingsprogramma's minder ambitieus zijn t.a.v. het werkgelegenheidsbeleid en de rechten en plichten van werknemers.

—

Er moet méér aandacht komen voor een betere integratie van jongeren op de arbeidsmarkt, met een garantie — in welke vorm dan ook — dat uitzicht op een eerste baan met toekomstperspectieven wordt geboden.

—

Het is zaak om te blijven strijden tegen discriminatie op grond van leeftijd, handicap of etnische afkomst.

—

De overgang naar de kenniseconomie vergt een grotere inzet op het gebied van beroepsopleiding en levenslang leren, omdat werknemers anders niet vertrouwd worden gemaakt met de nieuwe technologieën. Ook moet de industriële sector worden gereorganiseerd en moeten mensen in staat worden gesteld om overdraagbare vaardigheden op te doen.

—

Er moet consistenter worden geïnvesteerd in onderwijs, ontwikkeling en innovatie. Hierdoor zou de economie worden gestimuleerd en werkgelegenheid worden gecreëerd.

—

Er was onvoldoende aandacht voor de gelijke behandeling van mannen en vrouwen, alsook voor de noodzaak om beroeps- en het gezinsleven met elkaar te verenigen.

—

Er moet méér aandacht worden geschonken aan de gevolgen van de demografische veranderingen en aan de problematiek van de veroudering van de beroepsbevolking.

—

De uitvoering van het immigratiebeleid moet worden geïntensiveerd en in de gaten worden gehouden. Ook moet worden nagegaan wat de impact hiervan is op de prognoses voor de werkgelegenheidssituatie.

—

Er moet worden gewezen op het belang van voldoende financiële middelen op nationaal en Europees niveau om de maatregelen op het gebied van werkgelegenheid een slaagkans te geven.

4.1

In eerdere adviezen heeft het EESC de geïntegreerde richtsnoeren voor de periode 2005/2008 toegejuicht. Het blijft benadrukken dat het welslagen ervan afhangt van de mate waarin de lidstaten hun verplichtingen serieus nemen en de overeengekomen prioriteiten op nationaal niveau daadwerkelijk ten uitvoer leggen. Alle sociale partners en maatschappelijke organisaties moeten in alle fasen van de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van de desbetreffende maatregelen uitvoerig worden geraadpleegd.

4.2

Het EESC erkent dat er vooruitgang is geboekt wat de economische groei in de EU van 25 betreft en ten aanzien van de specifieke werkgelegenheidsmaatregelen (4), maar is nog steeds bezorgd over de verschillen in de uitvoering van de diverse maatregelen in en tussen verschillende lidstaten. Het blijft van mening dat er een onvoldoende besef is van de urgentie van maatregelen en dat er onvoldoende prioriteiten worden gesteld om een echte verandering teweeg te kunnen brengen.

4.3

Het EESC zou graag zien dat de Commissie een grotere rol speelt bij het formuleren van doelstellingen op nationaal en EU-niveau, alsook bij het toezicht op en de beoordeling van de daarbij geboekte vooruitgang. Op die manier zullen de jaarlijkse verslagen over de nationale hervormingsprogramma's van elke lidstaat meer gewicht in de schaal gaan leggen.

4.4

Het EESC is ingenomen met de Commissievoorstellen voor de beschikbaarstelling van gelden uit de structuurfondsen en de sociale en globaliseringsfondsen ter ondersteuning van de tenuitvoerlegging van de Werkgelegenheidsrichtsnoeren. Het blijft wijzen op het belang van het vrijmaken van voldoende steungelden op nationaal en EU-niveau om prioriteit te kunnen verlenen aan werkgelegenheidsinitiatieven.

4.5

Het EESC wijst nogmaals op het gebrek aan vooruitgang en zou dan ook graag zien dat de noodzaak tot verbetering tot uitdrukking komt in de Werkgelegenheidsrichtsnoeren voor 2008/2010.

—

Het is onwaarschijnlijk dat de algehele doelstelling van 70 % werkgelegenheid binnen de genoemde periode wordt gehaald. Hoewel de arbeidsparticipatie van vrouwen naar verwachting de beoogde 60 % zal bereiken, gaat het hierbij om tijdelijke, flexibele en deeltijdbanen.

—

De arbeidsparticipatie van oudere werknemers (volgens de definitie van de Commissie gaat het hierbij om mensen tussen de 45 en de 65 jaar) zal evenmin het streefcijfer van 50 % halen, al is wat dit betreft vooruitgang geboekt.

—

De ontwikkeling van strategieën voor en de integratie in het arbeidsproces van mensen met handicaps of speciale behoeften blijft onder de maat.

—

Het percentage van de gestaag toenemende jeugdwerkloosheid blijft een punt van zorg, evenals de vraag of er wel adequate maatregelen worden genomen om de situatie te verbeteren.

—

Ook het opleidingsniveau blijft een belangrijk vraagstuk, omdat er op de huidige arbeidsmarkt gebrek is aan werknemers met lage of aanvullende scholing. Ook sluiten de vaardigheden en kwalificaties niet goed aan bij de behoeften op de arbeidsmarkt.

—

Het blijft onzeker of maatregelen voor beroepsopleidingen en levenslang leren doeltreffend ten uitvoer worden gelegd en of de particuliere of overheidssector zich wel echt inspant voor de financiële ondersteuning daarvan.

—

Er is nog steeds nauwelijks aandacht voor levenslang leren in alle leeftijdsgroepen, maar vooral in de groep van de oudere werknemers. Dit heeft tot gevolg dat werknemers niet flexibel genoeg zijn.

—

Ook blijft in alle lidstaten bezorgdheid bestaan over de integratie van arbeidsmigranten die grote lacunes in de arbeidsmarkt opvullen.

—

Het EESC is pleitbezorger voor meer mobiliteit van werknemers over het gehele grondgebied van de EU en maakt zich dan ook zorgen over de impact op het land van herkomst van de transfer van geschoolde werknemers en van de vlucht van knowhow van de ene lidstaat naar de andere. Die impact moet in kaart worden gebracht en er moeten maatregelen worden genomen voor een evenwichtige spreiding van ervaren en geschoolde werknemers, ten gunste van de duurzaamheid.

—

De gevolgen voor vacatures op lokaal niveau moeten worden onderzocht om antwoord te krijgen op de vraag waarom werklozen zich niet aanmelden voor lokale vacatures.

—

Er wordt nog onvoldoende beseft dat de op onderzoek en innovatie gebaseerde kenniseconomie nog steeds niet goed van de grond komt.

—

De lidstaten gaan teveel voorbij aan een geïntegreerde benadering van werk die rekening houdt met alle levensfasen. Het EESC dringt er dan ook bij de lidstaten op aan om te blijven ijveren voor meer verenigbaarheid van beroeps- en gezinstaken, een opdracht waar de hele samenleving haar schouders onder moet zetten. Vooral kinderopvangvoorzieningen zijn in dat opzicht van belang en maken het voor vrouwen mogelijk om betaald werk te doen of om op korte termijn, na een loopbaanonderbreking, te herintreden (5).

—

De lidstaten moeten vooruitgang boeken met hun strategieën om het aanpassingsvermogen van werknemers en bedrijven — en met name het potentieel van het concept „flexicurity” — te vergroten (6).

—

Zwartwerk moet nog steeds worden aangepakt, aangezien het verschijnsel zijn impact heeft op de lidstaat en het individu.

—

De goedkeuring en tenuitvoerlegging van de beginselen van de „Agenda voor waardig werk” (7) en de Arbeidskwaliteit (8) laten in sommige lidstaten nog op zich wachten.

—

De arbeidsproductiviteit in Europa blijft achter bij die in de VS, wat iets zegt over het volume en het niveau van de Europese investeringen in mensen en ideeën.

—

Hoewel het percentage van de overheidsinvesteringen in de EU vergelijkbaar is met dat in in de VS, blijven particuliere investeringen in de EU ver achter.

6.1

De Commissie heeft na de jaarlijkse verslagen van de lidstaten te hebben ontvangen, de situatie opnieuw bekeken, wat heeft geresulteerd in de Mededeling „Uitvoering van de hernieuwde Lissabon-strategie voor groei en werkgelegenheid — een jaar van goede resultaten”, waarin de tot dusver geboekte vooruitgang in kaart is gebracht. Dit jaar is er een uitgebreide bijlage waarin voor elke lidstaat aanbevelingen voor specifieke maatregelen worden gedaan. Hoewel hiermee een uiterst belangrijke bijdrage wordt geleverd aan de algehele effectbeoordeling van de richtsnoeren, is dit eens te meer voor het EESC het bewijs dat onvoldoende wordt beseft hoe urgent maatregelen zijn en hoe groot de verschillen zijn bij de tenuitvoerlegging van de richtsnoeren. De Commissie moet met méér gezag meetbare doelstellingen formuleren, activiteiten coördineren en vooruitgang afdwingen.

6.2

Het EESC is ingenomen met de effectbeoordeling die de Commissie samen met een aantal bureaus gaat uitvoeren met betrekking tot het driejarige programma, om de doeltreffendheid ervan te meten en om invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van de nieuwe werkgelegenheidsrichtsnoeren voor 2008/2010.

6.3

Het EESC verwelkomt de voorgestelde procedure voor het overleg over de nieuwe werkgelegenheidsrichtsnoeren dat na de publicatie van de ontwerptekst van de Commissie in december 2007 in gang zal worden gezet, zodat de definitieve tekst in juni 2008 aan de Raad ter goedkeuring kan worden voorgelegd. Het benadrukt het belang van een zo vroeg mogelijke raadpleging van de lidstaten en alle belanghebbenden, zowel op nationaal als op EU-niveau.

6.4

Ook wijst het EESC erop dat het zaak is om de inhoud van die effectbeoordeling zo vroeg mogelijk in 2007 te kunnen bestuderen, zodat belangrijke informatie kan worden vergaard en proactieve maatregelen kunnen worden genomen om invloed uit te oefenen op de vast te stellen richtsnoeren en nationale programma's.

20.7.2007   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 168/50

1.1

Het Groenboek biedt een welkome nieuwe kijk op de zee in de EU: voor het eerst wordt het vasteland-perspectief van het EU-beleid verlaten. De boodschap van het Groenboek, namelijk dat de zee altijd al van cruciaal belang is geweest voor Europa, luidt een nieuw hoofdstuk in als het gaat om de verhouding tussen Europa en de zee.

1.2

In het Groenboek breekt de Commissie een lans voor een alomvattend, bedrijfstakoverschrijdend en strategisch maritiem beleid. De keuze voor een brede visie in plaats van versnippering verdient alle bijval.

1.3