8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/1

1.1

Het EESC heeft het in een eerder advies (1) over nanowetenschappen en nanotechnologieën (hierna: N&N) nuttig geacht de tekst te laten voorafgaan door een glossarium met een verklaring van de meest gebruikte termen, omdat het een tot op zekere hoogte nieuwe materie betrof, met een vaak weinig bekende of in ieder geval weinig gebruikte terminologie. Dit glossarium zal ook het onderhavige advies voorafgaan.

1.1.1

Aangezien er in 2006 behalve het zesde kaderprogramma nog tal van andere Europese programma's van kracht zijn die rond 2000 van start zijn gegaan, wordt in de voetnoten verwezen naar de belangrijkste programma's die relevant zijn voor N&N, met name die welke van belang zijn voor de in 2004 toegetreden nieuwe lidstaten, die immers niet betrokken zijn geweest bij de lancering van die programma's en de discussie over de doelstellingen ervan.

1.2.1

Nano: het miljardste deel van een geheel. In dit advies, verwijzend naar afmetingen, wordt „nano” gebruikt voor het miljardste deel van een meter.

1.2.2

Micro: het miljoenste deel van een geheel. In dit advies gaat het om het miljoenste deel van een meter.

1.2.3

Nanowetenschappen: deze wetenschappen vormen een nieuwe benadering van de traditionele wetenschappen (schei- en natuurkunde, biologie, elektronica...) voor wat betreft de fundamentele structuur en het gedrag van de materie op atoom- en molecuulniveau. Het zijn in feite de wetenschappen die de mogelijkheden van de atomen in diverse disciplines bestuderen (3).

1.2.4

Nanotechnologie: de technologie met behulp waarvan atomen en moleculen kunnen worden bewerkt om nieuwe oppervlakken of objecten te maken die dankzij hun andere samenstelling en nieuwe schikking van atomen bijzondere eigenschappen aannemen die in het leven van alledag bruikbaar zijn (4). Het gaat dus om de technologie van het miljardste deel van een meter.

1.2.5

Behalve de hierboven vermelde definitie is het de moeite waard om er een uit wetenschappelijk oogpunt pregnantere versie naast te zetten. De term „nanotechnologie” verwijst naar een multidisciplinaire aanpak voor het scheppen van materialen, instrumenten en systemen door de beheersing van de materie op nanoschaal. Op grond van deze multidisciplinariteit vergt de verwerving van de kwalificatie „nanotechnologie” brede kennis op het gebied van elektronica, natuurkunde en scheikunde.

1.2.6

Nanomechanica: de afmetingen van een object worden belangrijk voor de bepaling van de eigenschappen daarvan als het scala aan afmetingen loopt van één nanometer tot enkele tientallen nanometers (het gaat dan om objecten van enkele tientallen tot enkele duizenden atomen). Binnen dit scala zijn de fysisch-chemische eigenschappen van een object dat uit 100 ijzeratomen bestaat, radicaal anders dan van een object van 200 atomen, ook al zijn beide met dezelfde atomen tot stand gebracht. Zo zijn ook de mechanische en elektromagnetische eigenschappen van een vast lichaam dat uit nanodeeltjes bestaat, radicaal anders dan die van een traditioneel vast lichaam met dezelfde chemische samenstelling; de eigenschappen van eerstgenoemd vast lichaam worden beïnvloed door de eigenschappen van de afzonderlijke eenheden waaruit het is samengesteld.

1.2.7

Micro-elektronica: tak van elektronica die zich bezighoudt met de ontwikkeling van geïntegreerde circuits, tot stand gebracht binnen „één bereik van een halfgeleider”, van zeer geringe afmetingen. Tegenwoordig is de micro-elektronica in staat om afzonderlijke componenten te maken met een afmeting van circa 0,1 micrometer, ofwel 100 nanometer (5).

1.2.8

Nano-elektronica: wetenschap die zich bezighoudt met de studie en de productie van circuits, met behulp van niet op silicium gebaseerde technologie en materialen en die uitgaan van wezenlijk andere beginselen dan de huidige (6).

1.2.9

Nano-elektronica staat op het punt om één van de hoekstenen van de nanotechnologie te worden, zoals de elektronica thans in alle wetenschappelijke sectoren en industriële processen aanwezig is (7).

1.2.10

Biomimetica  (8): de wetenschap die de wetten bestudeert die ten grondslag liggen aan de samenvoeging van in de natuur bestaande moleculen. Met kennis van deze wetten is het wellicht mogelijk kunstmatige nanomotoren te creëren, uitgaande van de ook in de natuur geldende beginselen (9).

1.3.1

Het Comité is ingenomen met de voorstellen van de Commissie voor de uitvoering van een actieplan op het gebied van N&N tussen nu en 2009, met name als het gaat om:

1.3.1.1

De medewerkers van dat Focal Point moeten over uitgebreide en aantoonbare wetenschappelijke kennis en managementcapaciteiten beschikken, en zeer goed op de hoogte zijn van de algemene ontwikkelingen op het gebied van N&N.

1.3.1.2

Ook voor N&N geldt dat „door de Europese Gemeenschap gesteunde O&O […] een belangrijke Europese meerwaarde [creëert]. Zo worden mogelijkheden aangeboord die de capaciteiten van individuele lidstaten duidelijk te boven gaan, en in het verleden heeft dit al Europese ontwikkelingen van mondiaal belang opgeleverd” (10). Vandaar dus het belang van een communautair Focal Point dat deze sector beheert, met duidelijk afgebakende verantwoordelijkheden.

1.3.2

Met het oog op de kentering die N&N teweegbrengen, is het EESC ervan overtuigd dat een goede coördinatie en de totstandkoming van een Europese kritische massa van nanotechnologieën, op zekerheid biedende bases, bepalend zijn voor het vermogen van Europa om op de internationale markt, die er steeds weer nieuwe, ambitieuze spelers bij krijgt, tot de voorhoede te behoren.

1.3.3

Het EESC acht het van cruciaal belang dat de Europese Unie een actieplan voor N&N weet te ontwikkelen waaruit een gezamenlijke visie op de governance spreekt en waarin, onder eerbiediging van het subsidiariteitsbeginsel, de communautaire, nationale en regionale niveaus met elkaar worden geïntegreerd. Dat actieplan moet met name zorgen voor:

1.3.4

Het EESC hoopt dat het communautaire actieplan vergezeld gaat van nationale actieplannen, die zorgen voor een doorlopende coördinatie en benchmarking van de convergenties en synergieën op de volgende gebieden: infrastructuur; opleiding en onderwijs; risicobeoordeling; opleiding ten behoeve van de veiligheid op het werk; normalisatie en octrooien; de dialoog met het maatschappelijk middenveld en de consumenten in het bijzonder.

1.3.5

Het Comité is van mening dat het Europese bedrijfsleven de onderzoeksinspanningen en de toepassing van N&N moet vergroten en het tempo daarvan moet opvoeren, zodat het investeringsniveau op zijn minst gelijk is aan dat van zijn grootste concurrenten. Dat kan door middel van de volgende acties: ontwikkeling van de Europese Technologieplatforms; stimulansen voor de bescherming en industriële toepassingen van N&N; stimulansen voor opleidingsacties voor kleine ondernemers; ontwikkeling van Europese netwerken voor innovatie en toepassing van N&N; steun voor de multidisciplinaire opleiding van werknemers en technisch-wetenschappelijk kaderpersoneel; aanwerving van „nanotechnologen” in bedrijven en laboratoria voor prototypering en certificering; totstandbrenging van een gemeenschappelijk kader voor technische standaardisatie en intellectuele en industriële eigendom.

1.3.6

Het tweejaarlijks verslag over de controle op en de monitoring van de uitvoering van het communautaire actieplan en zijn verenigbaarheid met ander EU-beleid, dient volgens het EESC te worden aangevuld met een jaarlijks scoreboard t.a.v. de naleving van het vastgestelde tijdschema en met de verslagen van de lidstaten over de uitvoering van de nationale actieplannen.

1.3.7

Dit verslag zou niet alleen aan het EP en de Raad moeten worden voorgelegd, maar ook aan het Europees Economisch en Sociaal Comité.

2.1

Nanowetenschappen en nanotechnologieën (N&N) zijn een snel groeiende sector die veel belooft wat de omzetting van fundamenteel onderzoek in succesvolle innovaties betreft. Het is een uiterst belangrijke sector, zowel om het concurrentievermogen van de Europese industrie als geheel te verhogen als om nieuwe producten en diensten te creëren die het welzijn en de kwaliteit van het bestaan van de Europese burger kunnen verbeteren.

2.2

De analisten zijn het er inmiddels over eens dat op N&N gebaseerde materialen, producten en diensten tussen nu en 2015 een wereldmarkt van honderden miljarden euro per jaar (11) kunnen genereren, op voorwaarde dat de wetenschappelijke excellence wordt omgezet in commercieel succesvolle producten, processen en diensten, en dat wordt voorkomen dat, zoals de Commissie (12) het zelf formuleert, „de Europese „paradox”, waaronder andere technologieën gebukt gingen, zich herhaalt”.

2.3

Naar de mening van het EESC is het derhalve zaak:

2.4

Het Comité heeft zich in een eerder advies (13) reeds uitgesproken over dit onderwerp, waarbij het onder meer aandrong op:

2.5.1

De afgelopen vijf jaar heeft de Europese Commissie financiële steun gegeven aan circa 30 centra voor toponderzoek, m.b.t. de verschillende thematische prioriteiten van het communautair kaderprogramma voor onderzoek: van de centra die actief zijn op het gebied van N&N (14) zijn er velen verbonden aan universiteiten, onderzoekscentra en ondernemingen uit de nieuwe lidstaten.

2.5.2

Het EESC acht het van belang dat het Europese Gemeenschappelijk centrum voor onderzoek (GCO) de centra voor toponderzoek van de nieuwe en kandidaat-lidstaten blijft steunen en stimuleren, vooral op het gebied van N&N, door dit thema expliciet op te nemen in zijn werkprogramma's.

2.5.3

Volgens het EESC zou de Commissie ook de ontwikkeling van Europese netwerken voor de innovatie, toepassing en prototypering van N&N moeten steunen, met name voor kleine ondernemingen, die de overgrote meerderheid van de Europese productiestructuur uitmaken.

2.5.4

Er zouden met name specifieke dienstenpakketten in het leven moeten worden geroepen om ondernemers te helpen de mogelijkheden en beperkingen van N&N-toepassingen op te sporen, en om succesvolle initiatieven als Gate2Growth  (15) en Minanet  (16) navolging te geven. Hiervoor zouden nieuwe bronnen en vormen van risicokapitaal moeten worden gevonden, evenals nieuwe waarborgsystemen, die bovenop de huidige komen.

2.5.5

Volgens het EESC loont het ook de moeite om het communautaire initiatief Phantoms — een topnetwerk op het gebied van nanotechnologie dat is gelanceerd in het kader van het communautair programma IST-FET, voor de technologieën van de informatiemaatschappij — verder te ontwikkelen, en meer zichtbaarheid te geven.

2.5.6

Het EESC is bovendien van mening dat, met name gezien de noodzaak om de onderzoek- en innovatie-activiteiten in de nieuwe en kandidaat-lidstaten te bevorderen, er synergieën moeten worden opgewekt met de initiatieven Eureka en Cost, in het kader waarvan nu al N&N-activiteiten worden uitgevoerd in veel van die landen.

2.6.1

De mondiale uitgaven van regeringen, ondernemingen en de financiële wereld aan onderzoek en ontwikkeling in de sector N&N werd in januari 2005 geschat rond de 7 miljard euro per jaar (17) (waarvan meer dan de helft van overheidswege): circa 35 % hiervan wordt uitgegeven in Noord-Amerika, 35 % in Azië, 28 % in Europa en 2 % in de rest van de wereld.

2.6.1.1

Wat betreft de uitgaven per hoofd van de bevolking, waren de verschillen in overheidsinvesteringen aan het einde van de jaren '90 nog heel gering: ongeveer 1 euro in de VS en Japan, en de helft in de EU. Maar in 2005 waren de uitgaven als volgt verdeeld: in de VS 5, in Japan 6,5 en in de EU 3,5 euro per hoofd van de bevolking. De voorspellingen voor 2011 zijn: meer dan 9 euro in de VS en Japan en 6,5 euro in de EU (18).

2.6.2

De uitgaven van het bedrijfsleven bedragen wereldwijd meer dan 3 miljard euro per jaar, waarvan 46 % voor rekening komt van Amerikaanse bedrijven, 36 % van Aziatische bedrijven, 17 % van Europese bedrijven en minder dan 1 % voor rekening van bedrijven uit andere delen van de wereld. Circa 1500 ondernemingen hebben verklaard zich sterk te willen inzetten voor onderzoek en ontwikkeling van N&N; 80 % van deze bedrijven zijn zgn. start-ups, voor meer dan de helft uit Noord-Amerika. Het aantal artikelen dat in de media verschijnt over nanotechnologie is gestegen van 7.000 tot 12.000 per jaar (19).

2.6.3

In de VS heeft de federale regering in vijf jaar tijd — van eind 2000 tot op heden — meer dan 4 miljard dollar geïnvesteerd in nanotechnologie. Alleen al voor 2006 heeft de regering Bush 1 miljard dollar gevraagd voor N&N-onderzoek in de 11 federale onderzoeksagentschappen. Zoals staat te lezen in het verslag uit 2005 „5-Years Assessment on Nanotechnology Initiative” worden de Verenigde Staten in de hele wereld erkend als leider op het gebied van nanotechnologisch O&O, met jaarlijkse publieke en particuliere investeringen van in totaal 3 miljard dollar, ongeveer een derde van de mondiale uitgaven.

2.6.3.1

De VS staan ook bovenaan als het gaat om het aantal start-ups, publicaties en octrooien. Op het niveau van de federale overheid zouden de uitgaven voor nieuwe kennis en nieuwe infrastructuren voor N&N „adequaat en royaal zijn geweest, zodat op lange termijn een aanzienlijk economisch rendement kan worden behaald”.

2.6.4

De jaarlijkse uitgaven van Japan zijn in 2003 geschat op circa 630 miljoen euro, waarvan 73 % afkomstig was van het Ministerie van onderwijs en 21 % van het Ministerie van economie, handel en industrie. Het onderzoek is er voornamelijk gericht op nanomaterialen. Mitsui heeft besloten om de komende vier jaar bijna 700 miljoen euro aan risicokapitaal te investeren in nanotechnologieën, terwijl het Fonds voor kritische technologieën circa 30 miljoen euro per jaar aan N&N-onderzoek zal besteden (20).

2.6.5

Ook in Azië, is Taiwan van plan om tussen nu en 2008 meer dan 600 miljoen euro in N&N te investeren. Zo'n 800 Taiwanese bedrijven zijn actief op dit gebied. Naar verwachting zal de productie in 2006 stijgen tot bijna 7,5 miljard euro, het aantal bedrijven tot 1500 en de ontwikkeling van nieuwe producten tot 25 miljard euro in 2012, vooral in diverse sectoren van de nanoelektronica.

2.6.5.1

Absolute voorwaarde voor deze expansie is dat de problemen i.v.m. de intellectuele en industriële eigendom eerst worden opgelost.

2.6.6

Zuid-Korea is een van de eerste landen waar ondernemingen met succes op N&N gebaseerde producten op de markt hebben gebracht (21). Zuid-Korea, waar het binnenlandse marktpotentieel voor nanotechnologie op 2 miljard euro wordt geschat, heeft een programma voor N&N gelanceerd, het „Next Generation Core Development Program”, met een budget van 168 miljoen euro, dat vooral bedoeld is voor nanomaterialen, nanocomposieten en bionanotechnologie.

2.6.7

In Australië zijn de afgelopen jaren meer dan 30 N&N-ondernemingen opgericht, en hun aantal stijgt nog met 50 % per jaar. De overheids- en particuliere investeringen in N&N-onderzoek bedragen circa 60 miljoen euro per jaar; deze concentreren zich hoofdzakelijk op nieuwe materialen, bionanotechnologie en medische en therapeutische toepassingen.

2.6.8

En dan China: een onlangs in Peking gepubliceerd onderzoek over de ontwikkeling van nanotechnologie in China in de periode 2005-2010, waarin tevens wordt vooruitgeblikt tot 2015 (22), laat zien dat China een van de wereldleiders is in termen van nieuwe nanotechnologische bedrijven, publicaties en octrooien op het gebied van N&N, met een binnenlandse markt van N&N-producten en -systemen die al op meer dan 4,5 miljard euro wordt geschat en naar verwachting in 2010 zullen zijn gestegen tot meer dan 27 miljard euro, en in 2015 tot meer dan 120 miljard euro (23).

2.6.9

De internationale context maakt duidelijk hoe het belangrijk het is dat in alle landen van de Unie proactieve randvoorwaarden worden gecreëerd voor onderzoek en innovatie, zodat met succes kan worden bijgedragen tot de investeringen in onderzoek en ontwikkeling in deze sector.

3.1

Het EESC is altijd al voorstander geweest van grotere inspanningen — een absolute en relatieve stijging van de Europese investeringen in O&O — om de 3 %-doelstelling van Barcelona te verwezenlijken. Gezien de internationale trends is het van oordeel dat deze inspanningen in de eerste plaats op de sector N&N moeten zijn gericht.

3.1.1

Het is van mening dat deze inspanningen hun doel missen indien zij niet worden geïntegreerd via een sterke Europese coördinatie van nationale en regionale onderzoekprogramma's op het gebied van N&N, onder meer via ERA-NET en ERA-NET PLUS (24). Deze inspanningen zouden vergezeld moeten gaan van bewustmakingsacties en steun t.b.v. onderzoekscentra, universiteiten en de industrie, met behulp van COST (25), de ESW (26) en EUREKA (27) en door gebruik te maken van EIB-leningen.

3.1.2

Het is van mening dat de Europese coördinatie en samenwerking ook betrekking moeten hebben op de inspanningen van de lidstaten ter verwezenlijking van interdisciplinaire infrastructuur en N&N-expertisecentra en centrum voor toponderzoek, ten einde deze bij elkaar te brengen in een pan-Europees netwerk dat de synergie optimaliseert en onnodig dubbel werk voorkomt.

3.2.1

Om ervoor te zorgen dat het communautaire actieplan werkbaar en geloofwaardig is, moet het volgens het EESC worden voorzien van een gedetailleerd tijdschema, zodat beter kan worden nagegaan welke vooruitgang is geboekt op de volgende gebieden:

3.2.2

Het EESC is een groot voorstander van een gevoelige verhoging van de EU-investeringen in onderzoek, innovatie en opleiding op het gebied van N&N, parallel aan en strak gecoördineerd met de groei van de desbetreffende investeringen van de lidstaten en hun regio's.

3.2.2.1

Het EESC onderstreept in dit verband dat, in tegenstelling tot andere onderzoeksectoren, de hoeveelheid financiële middelen die de Gemeenschap uittrekt voor N&N overeenkomt met de hoeveelheid die de lidstaten hiervoor uittrekken (terwijl de communautaire uitgaven voor onderzoek in het algemeen 4 à 5 % van de globale Europese uitgaven voor onderzoek bedragen, vertegenwoordigen de door de lidstaten uitgetrokken bedragen 87 %).

3.2.3

Volgens het EESC zou ten minste 10 % van de middelen van het specifieke programma „Samenwerking” in het kader van het KP7 2007-2013 naar de thematische prioriteit op het gebied van N&N moeten gaan.

3.2.3.1

In het specifieke programma „Capaciteiten” zou het MKB voldoende ruimte moeten worden geboden voor onderzoek en innovatie op het gebied van N&N, met name voor N&N-centra en infrastructuren voor nanotechnologische excellence en Foresight.

3.2.3.2

In het specifieke programma „Mensen” zouden de opleiding en mobiliteit van onderzoekers op het gebied van N&N meer ruimte moeten krijgen. Dit zou ook moeten gelden voor de activiteiten van het GCO, voor zover het de veiligheid en metronomie betreft, en voor de technologische vooruitzichten.

3.2.4

Daarentegen zou vanaf 2007 een deel van de middelen van het Kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie — hoe beperkt deze middelen ook zijn — moeten kunnen worden gebruikt ten behoeve van de totstandbrenging van een ondernemingscultuur, gericht op organisatorische toepassingen van N&N.

3.2.5

Het EESC is een groot voorstander van de oprichting van Europese technologieplatforms, naar het voorbeeld van de platforms die reeds bestaan op het gebied van nano-elektronica en nanogeneeskunde. Dit zijn namelijk zeer geschikte instrumenten om, op grond van een gemeenschappelijke Foresight, alle openbare en particuliere actoren in de verschillende sectoren — wetenschap, opleiding, technologie, industrie, financiën — in te schakelen ten behoeve van communautaire, nationale/regionale of gezamenlijke projecten en initiatieven.

3.2.6

Het EESC acht investeringen in onderwijs en opleiding op hoog niveau van fundamenteel belang. De nieuwe communautaire programma's voor de periode na 2006 zouden uitdrukkelijk actielijnen moeten bevatten voor een multidisciplinaire ondersteuning van N&N.

3.2.7

De Commissie zou de industriële exploitatie van N&N moeten vergemakkelijken, door vóór 2007, in het kader van het specifieke programma N&N van het KP7, het volgende te verwezenlijken:

3.2.8

De Commissie zou voortaan het instrument voor ethische evaluatie moeten versterken, voor een systematische bestudering van alle ethische vraagstukken die zich op het vlak van N&N kunnen voordoen, met name op het gebied van geneeskunde, de agro-voedselsector en cosmetica.

3.3.1

Het EESC benadrukt dat het communautaire actieplan vergezeld moet gaan van nationale actieplannen, die uiterlijk in het eerste halfjaar van 2006 moeten worden gepresenteerd aan het Europees Parlement, de Raad en de Commissie, om te zorgen voor wisselwerkingen en synergieën op het gebied van infrastructuur, opleiding en onderwijs, normalisatie en octrooien, risicobeoordeling en de dialoog met het maatschappelijk middenveld, de consumenten en de media.

3.3.2

De lidstaten zouden volgens het EESC een groter deel van de openbare en particuliere middelen waarover zij beschikken moeten reserveren voor N&N, en bij het EP en de Raad periodiek verslag moeten uitbrengen van de vooruitgang in de investeringen en de uitvoering van de nationale plannen.

3.3.3

Deze verslagen zouden moeten worden opgenomen in het tweejaarlijks communautair verslag, met speciale aandacht voor:

3.3.4

De lidstaten zouden gerichte actie moeten ondernemen om het evenwicht te bewaren tussen de noodzaak van samenwerking, de verspreiding van wetenschappelijk en toegepast onderzoek in de gezondheidszorg en milieubescherming enerzijds, en de noodzaak van de bescherming van het uitvindersgeheim en van de intellectuele en industriële eigendom anderzijds.

3.3.5

Volgens het EESC blijkt ook hier weer hoe nadelig het ontbreken van een gemeenschapsoctrooi en een uniform gemeenschappelijk octrooirecht is. Dat gemis doet zich bijvoorbeeld gevoelen m.b.t. de vraag welke uitvindingen op het gebied van bio-nanotechnologie in de lidstaten octrooieerbaar zijn, maar betreft ook eenvoudigweg de toegang van geïnteresseerde actoren tot informatie over nieuwe uitvindingen en octrooien.

3.4.1

Het EESC kan zich volledig vinden in de richtsnoeren die in het actieplan worden voorgesteld voor de ontwikkeling van de samenwerking en van een gestructureerde dialoog op internationaal niveau. Wel stelt het voor de richtsnoeren als volgt aan te vullen:

3.5.1

Volgens het EESC kunnen ondernemingen — met name het MKB — veel baat hebben bij N&N-onderzoekactiviteiten en de verspreiding en overdracht van technologie, met name dankzij de integratie van energiebesparings- en milieutechnologieën, IT-nanotechnologieën, nieuwe materialen, toegepast op processen, producten en diensten, en convergerende nano-bio-info-technologieën.

3.5.2

Het EESC is van mening dat het Europese bedrijfsleven de onderzoeksinspanningen en de toepassing van N&N moet vermenigvuldigen en het tempo moet opvoeren, zodat het investeringsniveau op zijn minst gelijk is aan dat van zijn grootste concurrenten; deze inspanningen zouden moeten worden aangemoedigd door de totstandkoming van een gunstig wet- en regelgevingskader op zowel communautair als nationaal/regionaal niveau.

3.5.3

Het is ervan overtuigd dat het van essentieel belang is het bedrijfsleven volop te betrekken bij het onderzoek, de ontwikkeling en de toepassing van N&N, mits vergezeld van steunmaatregelen op Europees, nationaal en regionaal niveau, en vooral, combinaties daarvan. Te denken valt aan:

3.5.4

Het EESC onderstreept dat, zeker op het gebied van N&N, de werknemers en het technisch-wetenschappelijk kaderpersoneel de motor zijn van Europese ondernemingen die de maatschappelijke verantwoordelijkheid hoog in het vaandel hebben.

3.5.4.1

Het EESC onderstreept in dat verband het belang van acties om te zorgen voor zekere randvoorwaarden en veilige productieprocessen, en het belang van een adequate opleiding, van vooral mensen die werkzaam zijn in de medische diagnostiek en behandeling, met bijzondere aandacht voor preventie en de ex-ante-beoordeling van de risico's. Dit kan onder meer met behulp van technische handleidingen die op Europees niveau zijn gekeurd en goedbevonden.

3.5.4.2

De Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden in Dublin moet uitgebreid onderzoek doen naar de impact van de nieuwe arbeidsorganisatie — nodig geworden als gevolg van de toepassing van N&N op de productieketen — en van de nieuwe behoeften op het gebied van opleiding, veiligheid en bescherming van de gezondheid.

3.5.5

De Europese dialoog over N&N met alle betrokken partijen zou vóór 2007 een formeel karakter moeten krijgen, door hiervoor een raadgevend orgaan of forum op te richten, dat voldoende zichtbaar en transparant moet zijn om te kunnen fungeren als meest geschikte en erkende gesprekspartner voor de media en het maatschappelijk middenveld.

3.5.6

De succesvolle proefprojecten voor de bewustmaking van de burgers zouden vóór 2007 moeten worden geconsolideerd, en toegankelijk moeten worden gemaakt op de „Europa”-website. Ook zouden zij onder de aandacht moeten worden gebracht van de andere instellingen, met name het EP en de Raad. Zij zouden een internationale weerklank moeten krijgen met de uitreiking van de „Europese interdisciplinariteitsprijs voor N&N”, die vanaf 2008 ieder jaar zal worden uitgereikt tijdens de „Europese week van N&N”.

3.5.7

De Commissie zou vóór 2007 geconsolideerde methoden moeten invoeren voor de bestudering van de risico's i.v.m. de toepassing en/of het gebruik van N&N, en zou uiterlijk in het eerste halfjaar van 2008 Europese richtsnoeren moeten voorstellen.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/10

1.1

De Commissievoorstellen hebben betrekking op de onderzoeksonderwerpen van haar voorstellen voor het zevende kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling (O&O) 2007–2013 en het zevende kaderprogramma Euratom (2007–2011), waarover het Comité reeds advies heeft uitgebracht. Onderhavig advies vormt dan ook slechts een aanvulling op dit eerdere advies.

1.2

In dit eerdere advies beval het Comité aan „om de door de Commissie voorgestelde, urgente investeringen in onderzoek en ontwikkeling in volle omvang toe te staan en niet tot speelbal te maken van de onderhandelingen over de toekomstige EU-begroting.”

1.3

De doelstelling van Lissabon om van Europa de leidende economische ruimte te maken vergt namelijk een forse toename van de O&O-investeringen. In dit verband concurreert Europa op het wereldtoneel namelijk niet alleen met landen als de VS, Japan en Korea, maar ook met China, India en Brazilië. Onlangs nog hebben de VS en Japan O&O-investeringen aangemerkt als nationale prioriteit voor de verhoging van hun internationale concurrentiekracht en hebben zij daarvoor de nodige middelen beschikbaar gesteld. De door de Raad van Barcelona ter ondersteuning van de strategie van Lissabon geformuleerde, maar nog niet bereikte doelstelling om 3 % van het BNP van de Unie in O&O te investeren vormt dus gegeven de voortschrijdende globalisering een „Moving Target”. Wie de doelstelling te laat verwezenlijkt, loopt nog altijd achter.

1.4

Gezien het besluit van de Raad over de totale EU-begroting en de impact daarvan op het onderzoeksbudget herhaalt het Comité zijn aanbeveling dat substantieel meer geld (ongeveer 8 %) aan O&O moet worden besteed en dat daarmee snel, d.w.z. niet pas over zeven jaar, moet worden begonnen.

1.5

Het specifieke programma „Samenwerking” vormt de kern van de Commissievoorstellen. Het Comité schaart zich achter de ondersteuning van de daarin genoemde belangrijke onderzoeksthema's als energie, gezondheid, informatietechnologie, nanotechnologie, milieu, vervoer en sociaal-economische en geesteswetenschappen en de nieuwe onderwerpen luchtvaart en veiligheid. Deze worden in hoofdstuk 4 uitgebreid behandeld, waarbij voor sommige gevallen ook versterkingen worden aanbevolen.

1.6

Verder komt het Comité met de algemene aanbeveling om geen starre budgettaire onderverdeling voor de respectieve thema's te maken, maar juist voor zoveel mogelijk flexibiliteit te zorgen. Daarmee moet de Commissie de ruimte krijgen om tijdens de uitvoering van het programma tijdig en zonder verdere politieke besluiten te reageren op tussentijdse accentverschuivingen, nieuwe kwesties of, wegens de dwarsverbanden tussen veel programmaonderdelen, op noodzakelijk geworden herstructureringen.

1.7

Voorts geeft het andermaal zijn steun aan het specifieke programma „Ideeën”. Afgezien van toereikende middelen ligt de belangrijkste uitdaging in de eerste plaats bij de selectie van steunaanvragen en het beheer van het programma. Het is het eens met het voornemen om deze veeleisende taak in de handen te leggen van de autonome Europese onderzoeksraad (ERC).

1.8

Het Comité heeft er herhaaldelijk de aandacht op gevestigd dat, naast hoogwaardige apparatuur, financiële steun en gunstige randvoorwaarden, een toereikend aantal hooggekwalificeerde, creatieve wetenschappers cruciaal is voor succesvolle en competitieve Europese O&O. Het specifieke programma „Mensen” bevat de maatregelen waarmee de Commissie dit wil verwezenlijken en wordt door het Comité nadrukkelijk gesteund. Het verwijst in dit verband naar zijn eerdere opmerkingen over het door de Commissie gepubliceerde handvest voor onderzoekers.

1.9

Het specifieke programma „Capaciteiten” vormt een voorbeeld bij uitstek van de subsidiaire taken van de Gemeenschap. Het gaat vooral om onderzoeksinfrastructuur (grote apparatuur, wetenschappelijke instrumenten, computers, enz.) die de mogelijkheden van één enkele lidstaat te boven gaan. Ook het genoemde deelprogramma voor onderzoek ten behoeve van het MKB sluit aan bij zijn eerdere aanbevelingen om het MKB nauwer bij het innovatieproces te betrekken.

1.10

Het Comité verwijst ten slotte naar zijn vroegere aanbeveling om de administratieve rompslomp in verband met steunaanvragen drastisch in te dammen, procedures te vereenvoudigen en voor zoveel mogelijk continuïteit met betrekking tot de steuninstrumenten en toekenningsprocedures te zorgen.

2.1

De door de Commissie  (1) ingediende, in zeven separate documenten opgedeelde voorstellen vormen een aanvulling op haar voorstel betreffende het zevende kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling (2007-2013) en het zevende kaderprogramma Euratom (2007-2011) en bevatte gedetailleerde informatie over onderzoeksonderwerpen waarop de geplande steunmaatregelen van toepassing zijn.

2.1.1

Bijgevolg vormt onderhavig advies een compacte aanvulling op het advies (2), dat het Comité reeds heeft uitgebracht over genoemde kaderprogramma's.

2.1.2.

Daarom gaat het in onderhavig advies in de eerste plaats om de inhoud van het onderzoek en niet om structuren en instrumenten. Zo wordt bijv. niet opnieuw ingegaan op de belangrijke optimalisering van de innovatiedriehoek „fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en ontwikkeling”. De aanbeveling dat het programma beheerd moet blijven door Commissieambtenaren die zeer deskundig zijn op en ervaring hebben met de desbetreffende onderzoeksgebieden, hetgeen voldoende personele continuïteit vergt, komt evenmin nogmaals aan de orde. Dit is reeds in eerdere adviezen (3) uitvoerig behandeld.

2.1.3

Wel moet hier onmiddellijk worden ingegaan op een belangrijk uitgangspunt dat betrekking heeft op de budgettaire indeling van de respectieve programmaonderdelen. Het Comité beval daarover reeds aan voor zoveel mogelijk flexibiliteit te zorgen. Daarmee moet de Commissie de ruimte krijgen om tijdens de uitvoering van het programma tijdig en zonder verdere politieke besluiten te kunnen reageren op tussentijdse accentverschuivingen, nieuwe kwesties of, wegens de dwarsverbanden tussen veel programmaonderdelen, op noodzakelijk geworden herstructureringen.

2.2

De Commissie stelt voor om de middelen voor deze programma's tot in totaal 72,7 miljard (4) euro te verhogen. Dit is nog altijd minder dan 8 % van de voorgestelde totale EU-begroting 2007-2013 (1.025 miljard euro). In bovengenoemd advies over het zevende kaderprogramma beval het Comité aan „om de door de Commissie voorgestelde, urgente investeringen in onderzoek en ontwikkeling in volle omvang toe te staan en niet tot speelbal te maken van de onderhandelingen over de toekomstige EU-begroting.”

2.2.1

De Europese Raad heeft op 19 december 2005 echter overeenstemming bereikt over een totale EU-begroting van slechts 862,4 (5) miljard euro. Daarom zou ook het EU-budget voor onderzoek wel eens beduidend lager kunnen uitvallen (6) dan door de Commissie voorgesteld, maar toch is de Europese Raad van opvatting dat de EU-fondsen voor onderzoek dusdanig moeten worden verhoogd dat in 2013 de middelen reëel ongeveer 75 % hoger liggen dan in 2006. (7) De Commissie zal hiervoor een herzien voorstel uitwerken. De politieke besluitvorming over beide kaderprogramma's is dus nog niet afgerond.

2.2.2

De doelstelling van Lissabon om van Europa de leidende economische ruimte te maken vergt namelijk een forse toename van de O&O-investeringen. In dit verband concurreert Europa op het wereldtoneel namelijk niet alleen met landen als de VS, Japan en Korea maar ook met China, India en Brazilië. Onlangs nog hebben de VS en Japan O&O-investeringen aangemerkt als nationale prioriteit voor de verhoging van hun internationale concurrentiekracht en hebben zij daarvoor de nodige middelen beschikbaar gesteld. De door de Raad van Barcelona ter ondersteuning van de strategie van Lissabon geformuleerde, maar nog niet bereikte doelstelling om 3 % van het BNP van de Unie in O&O te investeren vormt dus gegeven de voortschrijdende globalisering een „Moving Target”. Wie de doelstelling te laat verwezenlijkt, loopt nog altijd achter.

2.3

Gegeven deze situatie wil het Comité andermaal sommige van de in bovengenoemd advies gedane aanbevelingen naar voren halen en wijst het er kort op dat 1) „toereikend ondersteund, efficiënt en hoogwaardig onderzoek en dito ontwikkeling (O&O) (….) een noodzakelijke voorwaarde [zijn] voor innovatie, concurrentievermogen en welvaart, en daarmee ook voor culturele ontplooiing en sociale prestaties”, dat 2) „het voorstel van de Commissie (…) is om het op lange termijn nog te verhogen minimum om de positie van Europa, de wieg van de moderne wetenschap en techniek, niet op het spel te zetten, maar te behouden en te versterken”, en dat 3) „de doelstellingen van Lissabon zonder deze inspanningen zelfs op lange termijn niet te verwezenlijken [zijn]”.

2.4

Ook herhaalt het dat Europese samenwerking op O&O-gebied een goede katalysator voor integratie en cohesie vormt. Dit is vooral van groot belang nu de Unie de steun van haar burgers voor de Europese grondwet tracht te winnen. Voldoende O&O is niet alleen doorslaggevend voor de verwezenlijking van de doelstellingen van Lissabon, maar zeker ook voor de oplossing van zich aandienende problemen op het gebied van bijv. de volksgezondheid, de energievoorziening, of het milieu.

2.5

Het Comité herhaalt daarom ook zijn aanbeveling om binnen de totale EU-begroting substantieel meer geld (ongeveer 8 %) aan O&O te besteden en de in het desbetreffende Raadsbesluit genoemde verhoging snel, d.w.z. niet pas over zeven jaar, door te voeren.

2.6

Het heeft verder kennis genomen van het voorstel van de Commissie (8) om een Europees technologie-instituut op te richten. Het wil zich daarover in dit advies niet inhoudelijk uiten, maar stelt zich wel op het standpunt dat de daarmee gemoeide kosten niet ten koste mogen gaan van de financiering van de hier besproken specifieke programma's.

2.7

Het Comité verwijst tevens naar zijn eerdere aanbeveling om de administratieve rompslomp voor de indieners drastisch in te dammen, procedures te vereenvoudigen en te zorgen voor maximale continuïteit ten aanzien van de steuninstrumenten en toekenningsprocedures. Het zal nog uitvoeriger op dit punt terugkomen wanneer het advies uitbrengt over de voorstellen van de Commissie betreffende de regels voor deelname aan acties van het zevende kaderprogramma. (9)

3.1

De voorstellen van de Commissie hebben specifiek betrekking op alle O&O-gebieden die door het zevende kaderprogramma en het Euratomprogramma worden bestreken, d.w.z. het geheel aan onderzoeksthema's, inhoud, methoden en hulpmiddelen. Daarnaast komt zij met voorstellen betreffende de bijdrage die het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek hieraan zou moeten leveren. Ook stelt zij maatregelen voor om de nodige mensen aan te trekken en verder op te leiden. Het gaat om in totaal zeven Commissiedocumenten waarin met een schat aan informatie ook de afzonderlijke deelprogramma's worden behandeld.

3.2

Samenvattend laten deze zich als volgt structureren, waarbij de genoemde percentages de respectieve aandelen in het totale budget aangeven:

A — Kaderprogramma O&O 2007-2013 (totaalbudget 72.726 miljoen euro)

B — Het kaderprogramma Euratom 2007-2011 (totaalbudget 3.092 miljoen euro)

3.3

In hoofdstuk 3 van het advies over het zevende kaderprogramma (CESE 1484/2005) wordt uitvoerig ingegaan op deze Commissievoorstellen.

4.1

Onderstaande opmerkingen zijn gebaseerd op de in de hoofdstukken 4 t/m 6 van bovengenoemd advies over het zevende kaderprogramma gemaakte opmerkingen en zijn zonder kennisneming daarvan moeilijk te begrijpen.

4.1.1

Het Comité schaart zich achter het streven van de Commissie om rekening te houden met de dwarsverbanden tussen de vele programmaonderdelen en door een brede behandeling van de onderwerpen multidisciplinariteit te bevorderen.

4.1.2

Daarbij heeft het Comité zich tevens de vraag gesteld of deelgebieden die meerdere onderzoeksterreinen bestrijken, zoals ICT op medisch gebied, bij ICT moeten worden ondergebracht of juist in het specifieke deelprogramma Gezondheid. Het denkt dat de in het kader van ICT genoemde activiteiten inderdaad beter bij de specifieke deelprogramma's op het gebied van bijv. gezondheid, energie, vervoer of eventueel ook sociale wetenschappen kunnen worden ondergebracht, omdat op die manier vaktechnische problemen op de voorgrond komen te staan.

4.1.3

Er kan evenwel geen algemeen geldend antwoord op deze vraag worden gegeven. Van geval tot geval dient te worden bezien waar enerzijds de meeste methodische synergie kan worden verwacht en waar anderzijds het best kan worden aangeknoopt bij concrete problemen. Het Comité herhaalt in dit verband zijn aanbeveling dat in ieder geval telkens moet worden gezorgd „voor coördinatie en voor de nodige dwarsverbanden”.

4.1.4

Bijval verdient verder het voornemen van de Commissie om flexibel in te spelen op de zich aandienende behoeften, nieuwe inzichten en voorstellen, alsook op niet voorziene politieke vereisten. Ondersteuning en coördinatie van precompetitieve O&O-activiteiten door de Commissie zal de concurrentiepositie van de Unie helpen versterken.

4.2.1

Gezondheid. Het Comité benadrukt dat in dit verband inderdaad een bredere aanpak geboden is. Deze omvat zowel de voorbereiding op en preventie van epidemieën en pandemieën als aandacht voor de demografische ontwikkeling met alle sociale en gezondheidsaspecten en langetermijnconsequenties vandien. Daartoe behoort ook onderzoek naar vergrijzing en gehandicapten (waarbij in het laatste geval ook specifieke vereisten op onder meer sociaal en technisch gebied spelen die het kader van gezondheidsaangelegenheden te buiten gaan). Het Comité deelt daarbij het streven van de Commissie om onderzoek naar zelden voorkomende ziekten niet te verwaarlozen. Het programma dient alle relevante technisch/wetenschappelijke terreinen te omvatten, zoals biotechnologie, genomica, stamcelonderzoek en ander multidisciplinair onderzoek. Ook dient daarbij aandacht uit te gaan naar de noodzakelijke kwaliteits- en sociale normen. Het gaat hier zowel om medisch/biologisch onderzoek door universiteiten, klinieken en door de overheid gesteunde onderzoeksinstellingen als om de verhoging van de concurrentiekracht van de Europese medisch/farmaceutische industrie. Daarom beveelt het Comité aan om het voorgestelde programmakader goed te keuren. Onderzoek en ontwikkeling op gezondheidsgebied zijn op Europees, en zelfs op mondiaal niveau, van cruciaal belang.

4.2.2

Voeding, landbouw en biotechnologie (waarbij biotechnologie ook een belangrijk onderdeel van het thema gezondheid vormt (zie par. 4.2.1)). Met dit programma wordt terecht gestreefd naar de opbouw resp. instandhouding van een Europese, wetenschappelijk gefundeerde biologische landbouw. Het is de bedoeling om biowetenschappen en –technologieën toe te passen voor milieuvriendelijke en competitieve producten en processen in de landbouw, de visserij, de aquacultuur, de levensmiddelen- en geneesmiddelenindustrie, de bosbouw en aanverwante sectoren. Gegeven de spijkerharde concurrentie van de landbouwsector met landen als bijv. Brazilië vormt dit eveneens een zeer belangrijk onderdeel. Wellicht kan in dit verband worden gedacht aan het telen van planten met behulp waarvan verontreinigde bodem kan worden gesaneerd omdat deze planten zich met schadelijke stoffen voeden of juist geen schadelijke stoffen uit verontreinigde grond opnemen en daarom zonder bezwaar kunnen worden gebruikt.

4.2.3

Informatie- en communicatietechnologieën „ICT”. ICT-producten en –diensten hebben wetenschap, techniek, bestuur en zelfs het dagelijks leven van de burgers op revolutionaire wijze verrijkt en veranderd. Het thema ICT vormt zowel in budgettair opzicht als qua verscheidenheid van taken het omvangrijkste element van het programma „Samenwerking” dat op alle terreinen speelt of kan spelen. Het is de bedoeling dat innovatieve, op ICT gebaseerde producten en diensten beschikbaar komen voor wetenschap, techniek, bestuur en logistiek. Het ICT-programma omvat derhalve de ontwikkeling van nieuwe hardware (waarbij bijv. de ontwikkeling van chips het programma ten behoeve van nanotechnologie duidelijk overlapt), hardwaresystemen en netwerken en ook nieuwe programmeerapparatuur, waarbij bovendien de aandacht dient uit te gaan naar de toegankelijkheid van ICT-diensten voor alle bevolkingsgroepen. Het Comité verwijst in dit verband naar zijn in par. 4.1.2 gemaakte opmerking. Het komt dan ook precies op de uitvoering van deze taken van: in hoeverre zal het ICT-programma in de toekomst ook aan de andere programma's bijdragen, en is de onmiskenbaar grote omvang van dit programma inderdaad op zijn plaats is?

4.2.4

Nanowetenschappen, nanotechnologieën, materialen en nieuwe productietechnologieën. Ook hier gaat het om een nieuw, buitengewoon innovatief thema (11) dat gestalte heeft gekregen in het spanningsveld tussen fundamenteel onderzoek en toepassing met alle daarbij behorende wortels en vertakkingen tussen natuurwetenschappelijk en chemisch onderzoek en technologie. Er liggen hier mogelijkheden om op veel technische gebieden nieuwe of verbeterde producten en processen voort te brengen. Het onderwerp is echter tevens dusdanig divers en vertakt dat een goed overzicht geboden is om de gemeenschappelijke kenmerken en dwarsverbanden te herkennen en te benutten van een discipline die reikt van atoomfysica tot plasmatechnologie of van nanomechanica tot textielontwikkeling. Nanoprocessen voltrekken zich op microscopisch niveau, hetgeen het voorstellingsvermogen van de burgers doorgaans te boven gaat. Daarom is het zaak om van meet af aan een constructieve dialoog met de consumenten aan te gaan, niet alleen om risico's in kaart te brengen en uit te sluiten, maar ook om ongegronde bezorgdheid weg te nemen. Het Comité kan zich daarom volledig vinden in de brede aanpak van de Commissie, die ook inspanningen ten behoeve van verspreiding van kennis omvat.

4.2.5

Energie. Het Comité heeft zich reeds meerdere malen in tal van specifieke adviezen over dit centrale thema uitgesproken en benadrukte daarbij dat er grote behoefte aan onderzoek bestaat (12). Er is namelijk op de middellange en lange termijn sprake van een zeer ernstig energieprobleem. (13) Grondstoffen zullen waarschijnlijk schaarser worden en de „klassieke” energiebronnen aardolie en aardgas zullen duurder worden, waardoor de grotendeels van deze bronnen afhankelijke voorzieningszekerheid van Europa in gevaar kan komen. Verder is er het probleem van de meestal zelfs mondiale effecten van energiegebruik op het milieu, in het bijzonder op het klimaat. Het energieprobleem kan uitsluitend worden opgelost met verbeterde of nieuwe en dan ook nog zo mogelijk goedkope technologieën. De sleutel daartoe wordt gevormd door energieonderzoek. Het onderzoek dient gericht te zijn op alle aspecten (14) van betere exploitatie en opslag van milieuvriendelijke energiebronnen, op technieken ten behoeve van energiebesparing en efficiënter energiegebruik, alsook op procedures voor het geheel of gedeeltelijk afvangen en opslaan van broeikasgassen. Van groot belang in dit verband is ook de omschakeling op zeer efficiënte elektriciteitscentrales. De Commissievoorstellen zijn juist en evenwichtig, maar het Comité is zeer bezorgd dat er voor een dergelijke cruciale taak te weinig middelen zijn uitgetrokken. Hier is meer geld voor nodig.

4.2.6

Milieu (incl. klimaatverandering). Milieubescherming is fundamenteel voor de levenskwaliteit en de levensvoorwaarden van de huidige en komende generaties. Het is een bijzondere ambitieuze en eventueel ook cruciale doelstelling om de daarmee verbonden door mens of natuur veroorzaakte problemen in kaart te brengen en op te lossen. Deze taak is nauw verweven met kwesties die op de meest uiteenlopende onderzoeks- en beleidsgebieden spelen: economisch beleid, energiebeleid, volksgezondheidsbeleid en landbouwbeleid, inclusief toezichtstaken en, vanwege de mondiale aspecten, internationale akkoorden. Milieuonderzoek is er vooral op gericht om de verschillende problemen en de oorzaken ervan in kaart te (kunnen) brengen. Het zoeken naar oplossingen gebeurt echter in sterkere mate op andere themagebieden, met name op energiegebied. Daarop moet middels budgettaire flexibiliteit worden ingespeeld.

4.2.7

Vervoer (incl. luchtvaart). Europese vervoersystemen vormen een essentieel element van de economische en sociale welvaart en de cohesie in Europa. Met het deelprogramma Vervoer wordt gestreefd naar ontwikkeling van geïntegreerde, milieuvriendelijke, intelligente en veilige pan-Europese vervoersstelsels en transportmiddelen. Het gaat daarbij om concrete technische en logistische ontwikkelingsdoelstellingen voor vervoersmiddelen en –systemen. De (verdere) ontwikkeling van energiezuinige en emissiearme vervoersmiddelen (vliegtuigen, auto's enz.) vormt een wetenschappelijk/technische opgave die met de deelprogramma's Energie en Milieu zijn verbonden en waarbij ook het MKB kan worden betrokken. Belangrijk instrument daarbij zijn de desbetreffende technologieplatforms ACARE, voor luchtvaart en luchtvervoer, ERRAC voor railvervoer, ERTRAC voor wegvervoer, en WATERBORNE voor scheepvaart, waterstof en brandstofcellen. Gegeven het belang van een efficiënt Europees vervoersnetwerk, mede voor de nieuwe lidstaten, en de nog steeds groeiende vervoersintensiteit dient ook hier het vermijden van congestie zich als een actuele en belangrijke taak aan. Dit is ook van belang voor het Europees concurrentievermogen (en de effecten op het milieu!). Dit deelprogramma dient dus een belangrijke doelstelling en wordt derhalve door het Comité gesteund.

4.2.8.1

Het Comité is van mening dat met dit programma moet worden gestreefd naar een alomvattend begrip van de ingewikkelde, onderling verbonden sociaal-economische, juridische en culturele uitdagingen waarmee Europa wordt geconfronteerd. Daartoe behoren ook de historische wortels en gemeenschappelijke kenmerken van Europa en zijn grenzen en buren. Voor de intellectuele grondslagen en de identiteit van de Gemeenschap zou het van groot belang zijn om de Europese geschiedenis op een voor alle lidstaten identieke manier te beschrijven en beoordelen. Daarbij hoort ook de vraag hoe de lidstaten en de burgers met elkaar omgaan. De resultaten daarvan zouden vervolgens als basis moeten dienen voor het geschiedenisonderwijs in de lidstaten of reeds bestaande aanzetten daartoe moeten versterken.

4.2.8.2

Daarbij gaat het echter ook om bijv. economisch, financieel en fiscaal beleid, wetenschapsbeleid, groei, werkgelegenheid en concurrentievermogen, sociale samenhang en duurzaamheid, levenskwaliteit, onderwijs, culturele en juridische aangelegenheden en mondiale betrekkingen. Een en ander omvat ook specifieke uitdagingen voor de moderne samenleving, zoals de demografische ontwikkeling (feiten, gevolgen, maatregelen), migratie, sociale uitsluiting, culturele verdeeldheid en de ontwikkeling van de kennismaatschappij. Dit deelprogramma moet meer coherentie en profiel krijgen. Daarom beveelt het Comité aan om uit het programma Wetenschap en maatschappij dat bij het programma Capaciteiten is ondergebracht, een gedeelte bij het deelprogramma Sociaal-economische en geesteswetenschappen in te delen. Het gaat daarbij niet om het gedeelte dat de overdracht van kennis en een beter wederzijds begrip tussen wetenschap en maatschappij betreft (zie ook par. 4.5.3), maar om het gedeelte dat betrekking heeft op onderzoek naar de betrekkingen tussen wetenschap en maatschappij. Het deelprogramma Sociaal-economische en geesteswetenschappen is een zeer belangrijk programma, temeer ook daar het cruciaal is voor de adviesverlening aan de politiek. Daarom moet het met enige van bovengenoemde thema's worden aangevuld en ook waar nodig worden versterkt.

4.2.9.1

De burgers van de westelijke wereld zijn zich door de terreuraanslagen van de afgelopen jaren nog meer bewust geworden van het belang van een goede veiligheid. Verder vergt dit thema een brede juridische, sociale, culturele, maar ook technisch/wetenschappelijke aanpak. Veiligheid en onderzoek dienaangaande zijn evenwel niet beperkt tot het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, maar hebben ook betrekking op aangelegenheden als vervoer, gezondheid (bijv. het gezondheidsveiligheidsprogramma van de EU), rampenbestrijding (waarbij valt te denken aan natuurrampen en industriële ongevallen), energie en milieu.

4.2.9.2

Over het algemeen weten de burgers weinig van de geweldige vooruitgang op het gebied van ruimteonderzoek en –technologie. Deze vooruitgang is niet alleen van geostrategisch belang, maar draagt ook bij aan onze kennis van de wereld. Ten slotte vormden de bestudering van de ruimte en de daaruit voortvloeiende kennis van de beweging van de planeten dé uitgangspunten voor de moderne natuurkunde. Daarnaast vormen ruimteonderzoek en -technologie pioniergebieden bij de ontwikkeling van innovatieve technieken. Bij het ruimteonderzoek moet worden gezorgd voor evenwichtige samenwerking tussen de geplande programma's en de reeds bestaande Europese organisaties als ESA en ESO.

4.3

Ideeën. Hier betreedt de Commissie met haar onderzoeksondersteuning vruchtbaar nieuw terrein, waarmee het Comité zich reeds meerdere malen ingenomen toonde. (15) Door voorstellen te ondersteunen die eruit springen — en af te zien van de tot op heden gebruikelijke eis van grensoverschrijdende samenwerking — wordt „excellence” mogelijk en zichtbaar, en kunnen tevens Europese en internationale topwetenschappers worden aangetrokken. Op die manier wordt een uiterst vruchtbare voedingsbodem voor innovatie gecreëerd. Het Comité benadrukt andermaal dat het risico van falen op de koop toe moet worden genomen wil men boven de middelmaat uit kunnen stijgen. Afgezien van de middelen die voor dit programma moeten worden vrijgemaakt, ligt de moeilijkheid daarom in de eerste plaats bij de selectieprocedure en het beheer van het programma. Daarom moet deze veeleisende taak worden toevertrouwd aan een autonoom comité dat bestaat uit bijzonder succesvolle en erkende deskundige wetenschappers: de Europese onderzoeksraad (ERC).

4.

Mensen. Het Comité heeft herhaaldelijk beklemtoond (16) dat naast hoogwaardig materiaal en financiële ondersteuning voldoende hooggekwalificeerde, creatieve wetenschappers cruciaal zijn voor succesvolle en competitieve Europese O&O. Daarom moet reeds bij kinderen en jongeren belangstelling voor wetenschap en techniek worden gewekt, zodat uiteindelijk voldoende begaafde studenten een zeer moeilijke en veeleisende studie beginnen en ook afronden.

4.4.1

Reeds in zijn advies over het zevende kaderprogramma O&O (17) wees het Comité op de sleutelrol, maar ook op de onbevredigende situatie van de Europese universiteiten als onderzoeks- en opleidingsinstellingen. Er moet er onder meer voor worden gezorgd dat het voor een onderzoeksloopbaan belangrijke proefschrift onder goede persoonlijke en werkomstandigheden kan worden geschreven. (18) Na een meer dan grondige opleiding hebben zij dan behoefte aan internationale ervaring, een attractief onderzoeksmilieu met voldoende vrijheid en internationaal competitieve arbeidsvoorwaarden en carrièreplanning (hierover heeft het Comité zich reeds geuit in zijn advies over onder meer het Europees Handvest voor onderzoekers (19)).

4.4.2

Ondanks de voor wetenschap en onderzoek belangrijke internationale mobiliteit van onderzoekers tussen met name de in dit verband bijzonder sterke landen, moet wel een eenzijdige „braindrain” worden voorkomen. Daartoe moeten onder meer de salarissen zich op een dusdanig niveau situeren dat bijv. ook Amerikaanse topwetenschappers naar Europa kunnen worden gehaald, hetgeen momenteel nagenoeg onmogelijk is. Het Comité schaart zich dan ook achter de herhaaldelijk benadrukte doelstelling van de Commissie om de nodige instrumenten en randvoorwaarden te creëren en er bij de lidstaten op aan te dringen, de in het programma „Mensen” voorgestelde en deels reeds nu beschikbare instrumenten te gebruiken. Daarnaast is het voor de Europese onderzoeksruimte van groot belang om attractieve mobiliteitsvoorwaarden te creëren en obstakels uit de weg te ruimen. Het stemt tot tevredenheid dat de Commissie daar nadrukkelijk naar streeft.

4.5

Capaciteiten. Dit programma vormt een goed voorbeeld van de subsidiaire taken van de Gemeenschap.

4.5.1

Het gaat hier vooral om ontwikkeling en installatie, gemeenschappelijk gebruik en optimalisering van onderzoeksinfrastructuur (zware apparatuur, wetenschappelijke instrumenten, computers, enz.) waarvan de kosten en toepasbaarheid de middelen van één enkele lidstaat te boven gaan. Daarbij is het Comité ermee ingenomen dat het overeenkomstig zijn eerdere aanbeveling de bedoeling is om bij projectvoorstellen in dit verband de voorkeur te geven aan een buttom-up-benadering.

4.5.2

Ook andere in het deelprogramma Capaciteiten genoemde taken zijn van groot belang voor de nieuwe lidstaten en het MKB. Het gaat daarbij om b.v. „Onderzoek ten behoeve van KMO's”, „KMO-associaties”, „kennisregio's” en het „ontsluiten van het onderzoekspotentieel in de convergentieregio's en ultraperifere regio's van de EU”.

4.5.3

Het deelprogramma Wetenschap en samenleving is gericht op harmonische integratie van wetenschappelijke en technische inspanningen, en het daarmee verbonden onderzoeksbeleid, in het Europese sociale systeem. Het gaat er daarbij om, kennis te genereren, te benutten, te verspreiden en innovaties voort te brengen. Doel van dit deelprogramma is dus om de Europese burger een beeld te verschaffen van wetenschap, wetenschappers en hun werkzaamheden. Het Comité stemt met deze doelstellingen in en beschouwt vooral kennisverspreiding als een belangrijke culturele en innovatiebevorderende taak. Maar ook moet worden onderzocht waarom een deel van de burgers de wetenschap (of een deel daarvan), haar methodiek en potentiële effecten sceptisch benadert. Het is van mening dat fundamenteel sociologisch onderzoek in het deelprogramma „Sociaal-economische wetenschappen en geesteswetenschappen” van het specifieke programma „Samenwerking” moet worden ingepast, zodat het in de brede context voor Europese samenwerking van die twee programma's kan worden behandeld.

4.6.1

Het kernfusieonderzoeksprogramma  (20) is erop gericht, (i) de bouw van ITER voor te bereiden en de reactor vervolgens daadwerkelijk te bouwen, (ii) het gebruik van de reactor voor te bereiden, inclusief opleiding van het wetenschappelijk personeel, associatie en mobilisatie van het onderzoekspotentieel van de zogenaamde geassocieerde laboratoria in de lidstaten en internationale arbeidsverdeling ten behoeve van het gebruik van ITER, (iii) de technologische ontwikkelingen (met name materialen en brandstofcirculatie) ten behoeve van DEMO te bespoedigen en (iv) verschillende concepten voor (magnetische) afsluiting te onderzoeken en te optimaliseren. ITER en verdere ontwikkelingen moeten in de onderzoeksinstellingen van de lidstaten worden verankerd en van daaruit worden ondersteund. De Commissievoorstellen stroken met deze taken en de aangegane internationale verplichtingen en het Comité kan er zich volledig in vinden.

4.6.2

Bij kernsplijting  (21) gaat het erom, (i) de veiligheid van bestaande kerncentrales nog verder te onderzoeken en te verhogen (dit is voornamelijk een taak voor de bouwer en de exploitant) en (ii) nieuwe reactorconcepten ontwikkelen met nog betere veiligheids-, brandstofverbruiks- en afvalverwerking te ontwikkelen. Daartoe behoort ook onderzoek naar recycling van gebruikte brandstoffen (transmutatie, hergebruik). Verder moet (iii) de kwestie van definitieve opslag worden opgelost en op politiek niveau op aanvaardbare wijze worden geregeld, (iv) moeten de inspanningen ten behoeve van non-proliferatie van kernmateriaal worden ondersteund en (v) moet naar verdere informatie worden gezocht over de biologische effecten van (lage) stralingsdoses (22) en moeten meettechnieken (voor met name menselijke blootstelling) worden ontwikkeld. Een belangrijke deeltaak hier is de opleiding van vaklieden, dus voldoende gekwalificeerd personeel voor de langere termijn. Het stemt tot zorg dat het in sommige lidstaten aan dit laatste ontbreekt (afnemende deskundigheid) en het Comité geeft in overweging of er in het licht van het kernenergiegebruik op de lange termijn in de wereld niet meer aandacht aan deze zeer belangrijke kwesties moet worden geschonken.

4.7.1

Het GCO wordt terecht betrokken bij de activiteiten in het kader van zowel het zevende kaderprogramma O&O (2007-2013) als het zevende kaderprogramma Euratom (2007-2011). Het GCO valt als zodanig direct onder de Commissie, en daarin ligt ook de kracht van dit centrum voor beleidsadvisering en flexibele inzetbaarheid. Daarom moet ervoor worden gezorgd dat het centrum onderworpen is aan de voor alle onderzoeksinstellingen van de lidstaten geldende strikte en transparante normen voor internationale Peer-Review, mededinging, beroepsprocedures/personeelsbeleid en toezicht. Verder dient het in de internationale wetenschappelijke gemeenschap te worden ingebed. Tevens dient het een plaats te krijgen in het bovengenoemde programma betreffende Sociaal-economische en geesteswetenschappen.

4.7.2

Het voor de Unie belangrijke algemene thema „Duurzame ontwikkeling” behoort tevens tot de taken die het centrum in het kader van het zevende kaderprogramma moet vervullen. Daarbij gaat het onder meer om klimaatbescherming, voeding, energie, vervoer, chemicaliën en ontsmetting. Dit betekent ook dat er voor de verschillende deelterreinen van milieu- en voedingsbewaking wetenschappelijk/technologische referentiedata moeten worden ontwikkeld. Dat vormt tevens een belangrijke bijdrage tot het opstellen van EG-regelgeving. Een andere belangrijke gemeenschappelijke taak is de ontwikkeling en verspreiding van internationaal erkende referentiebeginselen en de bevordering van een gemeenschappelijk Europees meetstelsel. Dit kan eventueel gebeuren met ondersteunende coördinatie van de nationale instellingen voor metrologie (meettechnieken) en standaardisering, terwijl het centrum aan de programma's van deze instellingen deelneemt. Met het oog op de interne markt en de Europese integratie in het algemeen zou er daarom over moeten worden nagedacht of er een „European Bureau of Standards” kan worden opgericht met medewerking van de relevante nationale laboratoria en Europese organen als CEN en CENELEC, inclusief industriële sectoren en het GCO.

4.7.3

Het is juist dat het GCO in verband met het zevende kaderprogramma Euratom (2007-2011) de politieke besluitvorming op nucleair gebied ondersteunt. Daartoe horen ook activiteiten op het gebied van tenuitvoerlegging van en toezicht op bestaande strategieën en reacties op nieuwe uitdagingen. Daarnaast vindt ook het Comité dat in het „nucleaire” GCO-programma het accent wordt gelegd op afvalverwerking, veiligheid en toezicht (waarbij ook deze activiteiten aan de maatregelen van de lidstaten moeten worden gekoppeld en daarmee moeten worden gecoördineerd). Juist over deze onderwerpen maken burgers zich zorgen en zijn betrouwbare oplossingen nodig. Het Comité acht het van groot belang dat procedures (verder) worden ontwikkeld ten behoeve van een nog beter toezicht op non-proliferatie van kernwapenmateriaal en -technieken.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/17

1.1

Het moet de lidstaten vrij staan om op basis van een risicobeoordeling maatregelen te treffen die strenger zijn dan de maatregelen waarin de voorgestelde verordening voorziet, op voorwaarde dat die maatregelen uit hun nationale begroting gefinancierd worden.

1.2

Iedere lidstaat zou een orgaan moeten aanwijzen dat als enige verantwoordelijk is voor de coördinatie van en het toezicht op de toepassing van de beveiligingsnormen.

1.3

Iedere lidstaat zou een nationaal programma ter beveiliging van de burgerluchtvaart moeten opstellen.

1.4

Om de naleving van de nieuwe verordening door de lidstaten te controleren en eventuele zwakke punten in de beveiliging van de luchtvaart te kunnen ontdekken zou de Commissie — ook onaangekondigd — inspecties moeten uitvoeren.

1.5

Opdat transferpassagiers en transferbagage kunnen worden vrijgesteld van beveiligingsonderzoeken als ze aankomen met een vlucht uit een derde land (dit wordt „one-stop security” genoemd) en opdat dergelijke passagiers zich bij aankomst onder de reeds gecontroleerde vertrekkende passagiers kunnen mengen, dienen overeenkomsten tussen de Gemeenschap en derde landen, waarin wordt erkend dat de beveiligingsnormen van het derde land gelijkwaardig zijn aan de communautaire normen, te worden aangemoedigd.

1.6

Het Comité is ingenomen met het initiatief van de Commissie en steunt de grondbeginselen van het voorstel voluit.

1.7

Het is eveneens verheugd over de invoering van gemeenschappelijke regels voor de beveiliging op luchthavens. Aangezien de procedures binnen Europa sterk uiteenlopen is het belangrijk dat deze worden geharmoniseerd.

1.8

Wat hoofdstuk 1, par. 1.2, punt 5 en hoofdstuk 11 betreft en in het licht van het vrij verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap en het aanbod van werknemers van derde landen kan de Commissie nationale autoriteiten, luchthavens, luchtvaartmaatschappijen enz. haar bijstand aanbieden om persoonlijke gegevens van potentiële werknemers te valideren, zodat aan de in het kader van de achtergrondcontroles gestelde eisen kan worden voldaan.

1.9

De doelstelling van de verordening, zoals aangegeven in artikel 1, eerste alinea, moet worden gewijzigd: er moet worden verduidelijkt dat de desbetreffende beveiligingsmaatregelen zijn bedoeld om de burgerluchtvaart te beschermen tegen wederrechtelijke daden die de veiligheid van de luchtvaart in gevaar brengen. Ze zijn niet gericht op andere wederrechtelijke daden, zoals diefstal en smokkel.

1.10

De Europese Commissie zou een breed beleid moeten ontwikkelen en implementeren inzake de financiering van beveiligingsmaatregelen in de luchtvaartsector die door de lidstaten worden getroffen uit hoofde van hun plicht om hun burgers tegen de dreiging van terrorisme te beschermen.

1.11

De verordening zou tevens moeten voorzien in een mechanisme ter beoordeling van de gevolgen voor de sector van alle toekomstige voorstellen omtrent beveiligingsmaatregelen. Zo wordt ervoor gezorgd dat de kosten en de gevolgen van een bepaalde maatregel niet buitensporig hoog zijn vergeleken met de doeltreffendheid ervan.

2.1

Met haar wetgevingsvoorstel beoogt de Europese Commissie het EU-rechtskader (vastgesteld bij Verordening 2320/2002) te verduidelijken, de basis te verschaffen voor een gemeenschappelijke interpretatie van de eisen van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie ICAO, ervoor te zorgen dat gevoelige informatie niet langer toegankelijk is voor het publiek en de beveiligingsnormen onder te brengen in uitvoeringswetgeving, zodat deze sneller kunnen worden aangepast via het in Besluit 1999/468/EEG voorziene comité van vertegenwoordigers van de EU-lidstaten en de Commissie.

2.2

Het doel van het voorstel is de huidige verordening te vervangen om betere wetgeving tot stand te brengen, gebaseerd op vier beginselen: vereenvoudiging, harmonisering, verduidelijking en verbetering van het beveiligingsniveau.

3.1

Met de voorgestelde verordening wordt beoogd de wettelijke eisen te verduidelijken, te vereenvoudigen en verder te harmoniseren, om zo tot een betere beveiliging van de burgerluchtvaart te komen.

3.2

De ervaring heeft geleerd dat de huidige verordening te gedetailleerd is en vereenvoudigd moet worden.

3.3

De Commissie erkent het belang van het subsidiariteitsbeginsel, maar is toch van mening dat een grotere mate van harmonisering van beveiligingsmaatregelen en -procedures wenselijk is.

3.4

Thans is er namelijk sprake van 25 nationale systemen, waardoor de concurrentie verstoord dreigt te worden en het bedrijfsleven niet van de vrijheden van de interne markt kan profiteren.

3.5

Intensievere harmonisatie vormt ook een integrerend onderdeel van „one-stop security”, het concept waarbij transfer- en transitpassagiers, bagage en goederen niet opnieuw hoeven te worden gecontroleerd omdat erop kan worden vertrouwd dat het basisbeveiligingsniveau bereikt is in de oorspronkelijke luchthaven van vertrek. Ook hier kunnen exploitanten die actief zijn in een uiterst concurrerende markt, alsmede passagiers, baat bij hebben.

3.6

De Commissie is van mening dat het zeer belangrijk is snel te kunnen reageren op de voortdurend evoluerende risico's om het algemene beveiligingsniveau te kunnen verbeteren.

3.7

De Commissie is van mening dat het niet wenselijk is gedetailleerde beveiligingsmaatregelen en -procedures toegankelijk te maken voor het publiek. Dit probleem kan worden ondervangen door operationele bijzonderheden in uitvoeringswetgeving vast te leggen. Het Comité wijst erop dat bij deze nieuwe gemeenschappelijke regels wel rekening moet worden gehouden met personen met een mobiliteitsbeperking, overeenkomstig de aanbevelingen in het recente CvdR-advies ter zake. Hoe gewettigd en noodzakelijk veiligheidscontroles en andere beveiligingsmaatregelen ook zijn, ze kunnen wel extra belemmeringen voor mensen met een mobiliteitsbeperking opwerpen en hun rechten aantasten. Dit zou haaks staan op de inspanningen die de Commissie zich onlangs heeft getroost om personen met een handicap of een mobiliteitsbeperking bij vliegreizen dezelfde kansen als andere mensen te geven.

3.8

Bij Verordening (EG) nr. 2320/2002 van het Europees Parlement en de Raad zijn gemeenschappelijke regels op het gebied van beveiliging van de burgerluchtvaart vastgesteld. Het onderhavige voorstel heeft tot doel deze verordening te vervangen.

3.9

Verordening (EG) nr. 2320/2002 zou dus worden vervangen door een eenvoudigere, duidelijkere verordening waarin algemene beginselen zijn vastgelegd.

3.10

De Commissie vraagt slechts op één gebied extra bevoegdheden, namelijk wat de regels voor beveiligingsmaatregelen tijdens vluchten betreft. Dit heeft betrekking op diverse punten, zoals toegang tot de cockpit, weerspannige passagiers en meereizende veiligheidsagenten („sky marshals”). Het Comité vindt dat sky marshals alleen in uitzonderlijke omstandigheden ingezet mogen worden.

3.11

De eis om beveiligingsprogramma's op te stellen weerspiegelt de actuele beste praktijken in de luchtvaartsector en brengt als zodanig geen zware lasten met zich mee voor de luchtvaartsector of de nationale overheidsdiensten. In het geval van communautaire luchtvaartmaatschappijen zouden deze beveiligingsprogramma's door de autoriteiten van de lidstaat van de luchtvaartmaatschappij goedgekeurd moeten worden en op basis van wederzijdse erkenning door andere lidstaten en regelgevers aanvaard moeten worden.

3.12

Artikel 13 verplicht elke lidstaat om toezicht te houden op de naleving van de normen aan de hand van een nationaal kwaliteitscontroleprogramma.

3.13

Krachtens artikel 14 mag de Commissie inspecties uitvoeren van onder meer luchthavens in de Gemeenschap.

3.14

Artikel 17 vervangt het huidige artikel 10 betreffende de beveiliging van vluchten uit derde landen. In dit artikel is bepaald dat de Gemeenschap en derde landen overeenkomsten kunnen sluiten die de transfer van passagiers, bagage en goederen in luchthavens in de Gemeenschap mogelijk maken zonder dat deze opnieuw hoeven te worden gecontroleerd en/of aanvullende veiligheidscontroles hoeven te ondergaan.

3.15

Dit doel moet worden nagestreefd door gemeenschappelijke regels en normen voor de beveiliging van de luchtvaart vast te stellen en mechanismen voor het toezicht op de naleving van deze regels en normen op te zetten.

3.16

De inhoud van Verordening (EG) nr. 2320/2002 moet worden herzien in het licht van de opgedane ervaring en de verordening moet worden vervangen door een nieuw besluit waarin de bestaande regels worden vereenvoudigd, geharmoniseerd en verduidelijkt en het beveiligingsniveau wordt verbeterd.

3.17

Om rekening te kunnen houden met de evoluerende risicobeoordelingen en de introductie van nieuwe technologieën mogelijk te maken, is er behoefte aan meer flexibiliteit bij het vaststellen van beveiligingsmaatregelen en -procedures; in het nieuwe besluit moeten daarom de basisbeginselen worden vastgelegd van wat er gedaan moet worden om de burgerluchtvaart te beveiligen tegen wederrechtelijke daden.

3.18

Het nieuwe besluit moet betrekking hebben op beveiligingsmaatregelen aan boord van luchtvaartuigen of tijdens vluchten van luchtvaartmaatschappijen van de lidstaten.

4.1

Het is van belang dat er gemeenschappelijke regels m.b.t. verboden artikelen worden vastgesteld, om verwarring en onenigheid bij veiligheidscontroles te voorkomen.

4.2

In de bijlage wordt de term „willekeurige basis” gebruikt, die echter niet nader wordt omschreven. Een definitie hiervan is wel noodzakelijk, wil dit beginsel in heel Europa op uniforme wijze bij veiligheidscontroles toegepast kunnen worden.

4.3

Strengere maatregelen zouden alleen toegestaan mogen worden indien de autoriteit van de betrokken lidstaat d.m.v. een risicobeoordeling heeft geconstateerd dat er sprake is van een specifieke terroristische dreiging. Strengere maatregelen zijn in strijd met het streven naar harmonisatie van de beveiligingsmaatregelen voor de Europese luchtvaart en naar totstandbrenging van een „one stop security”-zone. De desbetreffende lidstaat moet over aanvullende preventieve maatregelen of afschrikkingsmiddelen eerst overleg met de luchthavenbeheerder voeren en draait zelf op voor de kosten van extra veiligheidsmaatregelen die hij treft uit hoofde van zijn plicht om zijn burgers tegen terrorisme te beschermen.

4.4

Aangezien bijv. stalen messen en vorken door sommige luchtvaartmaatschappijen wel en door andere weer niet zijn toegelaten, zouden de luchtvaartmaatschappijen aangemoedigd moeten worden hiervoor dezelfde regels te hanteren.

4.5

Terwijl scharen, nagelvijlen enz. zijn verboden, zijn glazen flessen wel toegestaan. Een glazen fles is echter een gevaarlijk wapen, vooral als de fles gebroken wordt. Het Comité zou graag zien dat er in de belastingvrije zone en aan boord alleen nog plastic flessen te vinden zijn. Glazen flessen zouden in het bagageruim van het vliegtuig bewaard moeten worden. Alvorens een dergelijke maatregel wordt ingevoerd dient hierover wel op internationaal niveau overeenstemming bereikt te worden.

4.6

Het is belangrijk dat noodvoorzieningen zoals brandblussers en bijlen achter slot en grendel in een locker van de bemanning worden bewaard; passagiers mogen er niet zomaar bij kunnen.

4.7

Luchtvaartmaatschappijen zouden zoveel mogelijk gebruik moeten maken van versterkte bagagecontainers die bescherming kunnen bieden tegen bomexplosies zoals in het geval van El Al.

4.8

Ter wille van de beveiliging dienen de nationale autoriteiten de hoeveelheid drank die aan passagiers kan worden geschonken nauwlettend in het oog te houden, vanwege de veiligheidsincidenten die daardoor veroorzaakt worden.

4.9

De cockpit is weliswaar afgesloten met een verstevigde deur, maar voor een kaper mogelijk toch toegankelijk via de dunne wand van het toilet, dat zich vaak naast de cockpit bevindt. Deze wand zou dan ook versterkt moeten worden.

4.10

Artikel 11 zou ook van toepassing moeten zijn op medewerkers van luchtvaartmaatschappijen en afhandelingsbedrijven, omdat deze vaak beveiligingstaken uitvoeren.

4.11

Wat hoofdstuk 11 van de bijlage betreft wijst het Comité erop dat alle beveiligingsinstructeurs opgeleid zouden moeten worden op een erkend instituut, zoals het Europees Instituut Luchtvaartbeveiliging (EASTI — European Aviation Security Training Institute), zodat de ICAO-opleidingsmodules op het vlak van beveiliging op dezelfde manier worden gegeven. De nationale autoriteiten zouden nationale opleidingsprogramma's moeten vaststellen die door gekwalificieerde EASTI-instructeurs worden gegeven.

4.12

Wat par. 4.3 van de bijlage betreft en gezien o.m. de toename van het aantal uitgewezen personen zou de nationale autoriteit moeten vaststellen hoe lang het personeel van luchtvaartmaatschappijen, luchthavens en vliegtuigen in het geval van een commerciële lijnvlucht minimaal op voorhand in kennis gesteld moet worden van het vervoer van passagiers die de orde mogelijk verstoren, zodat het zich kan voorbereiden.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/20

1.1

Het Comité waardeert dit voorstel voor een richtlijn dat deel uitmaakt van de thematische strategie voor de bescherming en het behoud van het mariene milieu in Europa. Een gedeelte van de al bestaande wetgeving kan hiermee immers worden samengebracht en gecoördineerd. Zo sluit m.n. de relevante methodologie aan bij die van de waterkaderrichtlijn (WKR).

1.2

Toch blijft het Comité kritisch staan tegenover dit voorstel, dat meer dan welkom is maar niet ver genoeg gaat. Onze zeeën en oceanen zijn er zo slecht aan toe dat meer dwingende regels noodzakelijk zijn, zodat de naleving van de al bestaande bepalingen kan worden afgedwongen en gecontroleerd. Bovendien wordt de toestand van het mariene milieu met dit voorstel maar gedeeltelijk aangepakt. Een kaderrichtlijn zou het doel beter dienen: daarmee kunnen immers ook de aspecten die nu buiten beschouwing blijven, worden aangepakt en in een later stadium diepgaand worden behandeld.

1.3

Er wordt enkel gebruik gemaakt van al bestaande wetgevende en beheersinstrumenten. De lidstaten hoeven dus geen nieuwe financiële middelen vrij te maken en de bureaucratische rompslomp blijft beperkt. Een ander pluspunt is dat de Commissie vasthoudt aan de regelingen voor participatie en deelname van het publiek en de betrokken partijen, die onmisbaar zijn om de burger meer inspraak te geven bij de behandeling van milieuthema's.

1.4

Namens het maatschappelijk middenveld wil het Comité in dit advies een aantal aanbevelingen formuleren om de richtlijn inhoudelijk te verbeteren.

1.4.1

De regionale autoriteiten zijn verantwoordelijk voor de evaluatie en programmering van de doelstellingen en acties ten aanzien van het mariene milieu, binnen de grenzen van hun bevoegdheden. Het is dus eerst en vooral zaak de coördinatie- en controleactiviteiten van de Commissie in dit verband duidelijk af te bakenen en te versterken, zodat de maatregelen in alle kustgebieden op elkaar worden afgestemd en met elkaar in evenwicht zijn. Onze zeeën en oceanen kennen immers geen grenzen. Verder zou ook coördinatie op centraal niveau nuttig zijn, zodat de EU waar haalbaar invloed zou kunnen uitoefenen op derde landen, m.n. die landen waarmee internationale overeenkomsten zijn afgesloten.

1.4.2

De Commissie geeft een aantal definities op basis van algemene kwalitatieve descriptoren. Het Comité meent evenwel dat ook gebruik moet worden gemaakt van kwantitatieve descriptoren, m.n. voor de definitie van een goede milieutoestand van het mariene milieu, net als in de WKR is gedaan voor de binnenwateren. Kwantiteit is immers een doorslaggevende factor voor de toestand van het mariene milieu. Zoals opgemerkt in par. 5.5 zou de Commissie op zijn minst de milieudoelstellingen uit de mededeling van 2002 moeten overnemen. Het huidige voorstel is in dit opzicht veel te algemeen, waardoor het nooit voor 100 procent efficiënt zal zijn.

1.4.3

De bepaling inzake speciale gebieden, waar de milieustreefdoelen niet kunnen worden gerealiseerd, is erg dubbelzinnig en kan in de praktijk misbruik in de hand werken. Er dient volstrekt ondubbelzinnig en nauwkeurig te worden aangegeven waarom een bepaald gebied onder deze noemer valt, en welke procedures de Commissie zal volgen bij de goedkeuring van de motivering.

1.5

Ten slotte zij nog gewezen op twee punten die van groot belang zijn voor een efficiënte realisatie van de hier voorgestelde doelstellingen. Zo zou op de eerste plaats onmiddellijk uitvoering moeten worden gegeven aan alle eerder vastgelegde maatregelen die van invloed zijn op het mariene milieu, zoals de maatregelen in het kader van de pakketten ERIKA I, II en III, en dan vooral de aanwijzing van havens waar schepen in geval van nood terecht kunnen, de uitbreiding van een trans-Europees netwerk om het zeevervoer te bewaken, de invoering van systemen waarmee controle kan worden uitgeoefend op de landen waar de boten geregistreerd staan, en onderzoek naar en inventarisatie van in zee gedumpt afval (inclusief bommen en vaten met radioactieve producten), enz.

1.5.1

Tweede aandachtspunt is onderzoek op het gebied van het mariene milieu. Door de kennis terzake te vermeerderen en te verbeteren kunnen de doelstellingen worden verduidelijkt en kunnen actieprogramma's worden vastgesteld om het milieu weer gezond te maken. In dit verband is meer participatie in de Europese kaderprogramma's voor onderzoek noodzakelijk.

2.1

Het hier behandelde voorstel voor een richtlijn is gebaseerd op een Commissiemededeling uit 2002 (1), waarin een strategie voor de bescherming en het behoud van het mariene milieu wordt uiteengezet. Doelstelling is het duurzaam gebruik van de zee te bevorderen en de mariene ecosystemen in stand te houden. Al in het Zesde milieuactieplan werd erop gewezen dat de nodige mechanismen in het leven moeten worden geroepen om het mariene milieu te beschermen en in stand te houden, en dat de doelstelling van een duurzaam gebruik van de zeeën en oceanen niet met losse beleidsmaatregelen kan worden bereikt. Het is duidelijk dat actie niet langer mag uitblijven: tal van de sombere voorspellingen uit het Zesde milieuactieplan zijn bewaarheid, en wel op een manier die de ergste verwachtingen overtreft (2).

2.2

De in bovenvermelde mededeling uiteengezette strategie vertrekt van het standpunt dat het mariene milieu sterk achteruitgaat, wat te wijten is aan een samengaan van factoren: de klimaatverandering, de verontreiniging van de zeeën door gevaarlijke stoffen, de commerciële visserij, de eutrofiëring van ons zeewater, en nog een bijkomend gevaar, nl. de invoering van niet-inheemse soorten. Voegen we daarbij nog de problemen van institutionele aard, zoals de uitsluitende bevoegdheid van de lidstaten voor hun territoriale wateren, de internationale verdragen die ook een impact hebben op derde landen en de talloze internationale afspraken (3) die moeilijk uit te voeren en te controleren zijn, dan wordt al snel duidelijk dat deze strategie ondanks alle struikelblokken verder moet worden uitgewerkt.

2.3

Samen met het richtlijnvoorstel heeft de Commissie ook een mededeling (4) uitgebracht waarin zij de opstelling van een groenboek over een strategie voor het mariene milieu aankondigt. Het Comité is hierover niet geraadpleegd, maar dringt er bij de Commissie op aan rekening te houden met de opmerkingen en aanbevelingen uit zijn adviezen. Een nieuwe raadpleging lijkt in dit verband de meest voor de hand liggende oplossing. Daarbij kan worden teruggegrepen op eerdere adviezen en de kennis waarover het Comité beschikt i.v.m. alle beleidstakken die van invloed zijn op het mariene milieu (visserij, vervoer, brandstoffen, enz.). Als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld spreekt het vanzelf dat het Comité zijn stem wil laten horen.

3.1

Het hier behandelde richtlijnvoorstel is bedoeld als instrument voor de tenuitvoerlegging van de strategie voor de bescherming en instandhouding van het mariene milieu. Ook moet de richtlijn bijdragen tot de naleving van de verplichtingen uit hoofde van de internationale overeenkomsten, m.n. de overeenkomsten die de Commissie en de lidstaten zijn aangegaan in het kader van de Verenigde Naties (5) en de regionale verdragen (6).

3.2

Het Commissievoorstel is opgedeeld in vijf hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk, de algemene bepalingen, omschrijft de Commissie het onderwerp (artikel 1), het toepassingsgebied (artikel 2), de mariene regio's en subregio's (artikel 3), de mariene strategieën (artikel 4), de regels voor coördinatie en samenwerking tussen de lidstaten (artikel 5), en de bevoegde instanties (artikel 6).

3.3

Het meest relevante gedeelte uit dit hoofdstuk is artikel 4, waarin wordt bepaald dat elke lidstaat voor elk van zijn maritieme regio's een mariene strategie moet opstellen, die ten minste de volgende elementen moet bevatten:

Daarnaast moet uiterlijk tegen 2016 een actieprogramma worden uitgewerkt dat erop gericht is het milieu van de zeeën en oceanen gezond te maken.

3.4

In de volgende hoofdstukken worden de mariene strategieën besproken. Hoofdstuk II bevat een aantal bepalingen inzake de voorbereiding van de strategieën, hoofdstuk III is gewijd aan de programma's van maatregelen.

3.4.1

Een eerste vereiste i.v.m. de voorbereiding van de mariene strategieën is dat de lidstaten een initiële evaluatie van hun mariene wateren moeten uitvoeren (artikel 7). Zo moet m.n. een economische en sociale analyse van het gebruik van die wateren en de aan de aantasting van het mariene milieu verbonden kosten worden gemaakt. Verder moeten de lidstaten omschrijven wat zij onder een goede milieutoestand verstaan (artikel 8 en bijlage II) en een aantal milieustreefdoelen vaststellen (artikel 9 en bijlage III). Ten slotte geeft de Commissie aan hoe de monitoringprogramma's moeten worden vastgesteld (artikel 10 en bijlagen II en IV) en op grond van welke elementen zij de voorbereiding al dan niet zal goedkeuren (artikel 11).

3.4.2

In het derde hoofdstuk behandelt de Commissie de programma's van maatregelen die de lidstaten moeten nemen om een goede milieutoestand van de wateren in hun mariene regio's te realiseren (artikel 12 en bijlage V). De maatregelen in kwestie dienen te worden uitgewerkt op basis van de initiële evaluatie. De programma's moeten ter goedkeuring (artikel 15) aan de Commissie worden voorgelegd (artikel 14). Voor de speciale gebieden kunnen ad-hocmaatregelen worden genomen (artikel 13).

3.5

In hoofdstuk 4 wordt bepaald hoe de strategieën voor de verschillende mariene regio's moeten worden geactualiseerd (artikel 16). Ook moeten de lidstaten om de drie jaar een tussentijds verslag indienen (artikel 17). Een bijzondere vermelding verdient artikel 18, waarin wordt bepaald dat het publiek conform Richtlijn 2003/35/EG moet worden geraadpleegd en de nodige informatie moet krijgen. De Commissie zelf is verplicht om beoordelingsverslagen over de uitvoering van de richtlijn op te stellen (artikel 19). Het is de bedoeling dat de Commissie de richtlijn 15 jaar na de inwerkingtreding herziet.

3.6

In het vijfde en laatste hoofdstuk staan de technische bepalingen en wordt uitdrukkelijk verwezen naar de bijlagen (artikel 21) en het comité dat de Commissie moet bijstaan (artikel 22).

4.1

Het huidige richtlijnvoorstel hangt samen met de al eerder genoemde „Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement — Naar een strategie voor de bescherming en de instandhouding van het mariene milieu” (dit document wordt behandeld in advies CESE 578/2003). Deze mededeling kan als volgt worden samengevat:

4.2

De kern van het EESC-advies luidt als volgt:

4.3

In dit opzicht kan worden gesteld dat de strekking van het EESC-advies grotendeels terug te vinden is in het richtlijnvoorstel, zij het dat de Commissie aan bepaalde aspecten een eigen interpretatie geeft. De voorgestelde methodologie sluit aan bij die van de WKR, hoewel er aanzienlijke verschillen zijn op de volgende punten: de rol van de Commissie en de lidstaten en de manier waarop de verschillende onderdelen met elkaar in verband worden gebracht. De Commissie gaat echter niet in op het hoe en waarom van deze wijzigingen, terwijl bepaalde elementen sterk met elkaar in tegenspraak zijn. Twee voorbeelden:

4.4

Het huidige richtlijnvoorstel is in de ogen van het Comité:

4.5

De lidstaten zijn zo goed als volledig verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van de richtlijn. De Commissie heeft een sturende functie, wordt door de lidstaten op de hoogte gehouden van de acties, en aanvaardt of verwerpt mutatis mutandis de definities van de milieutoestand, de milieudoelstellingen en de indicatoren, de monitoringprogramma's en de programma's van maatregelen waarin ook de speciale gebieden worden vermeld.

4.6

De Commissie stelt geen nieuwe wetgevende of beheersinstrumenten in, maar beperkt zich tot de op communautair niveau en in het kader van de door de EU ondertekende internationale overeenkomsten bestaande instrumenten.

4.7

Er wordt aangegeven hoe de lidstaten ervoor kunnen zorgen dat het publiek en de betrokken partijen een stem in het kapittel krijgen.

5.1

De ervaring die is opgedaan met de toepassing van de meest ambitieuze Europese wetgeving op milieugebied (WKR, IPPC-richtlijn) toont aan dat de Commissie niet alleen controle moet uitoefenen, maar zich ook moet bezighouden met de coördinatie en centralisatie van de ondersteunende activiteiten, zonder het subsidiariteitsbeginsel met voeten te treden. Daartoe zou zij voor alle maritieme gebieden en deelgebieden een forum van de bevoegde autoriteiten moeten inrichten en voorzitten, waaraan ook zou worden deelgenomen door wetenschappelijke instellingen met bewezen ervaring terzake en de autoriteiten die bevoegd zijn voor visserijbeleid en radionucliden.

5.2

In die zin zou het richtlijnvoorstel niet beperkt mogen blijven tot de vereisten inzake informatie en goedkeuring die betrekking hebben op de voorgestelde initiële evaluatie, een goede milieutoestand, de milieudoelstellingen, het monitoringprogramma en het programma van maatregelen, inclusief de ad-hocmaatregelen voor speciale gebieden. De Commissie zou ook een procedure voor de behandeling van eventuele tegenwerpingen moeten vastleggen en moeten aangeven binnen welke termijn dat dient te gebeuren. Hierbij dient overleg te worden gepleegd met het grote publiek en de betrokken partijen. Ook moet worden voorzien in voldoende stimuleringsmaatregelen.

5.3

In bijlage II wordt beschreven uit welke elementen de initiële evaluatie moet bestaan. Het zou nuttig zijn in de tabel „Belastende en beïnvloedende factoren” ook de antropogene oorzaken te vermelden (net als in de vorige mededeling, die nog vóór dit richtlijnvoorstel werd gepubliceerd) en het verband aan te geven. Ook moet de link worden gelegd met de elementen en doelstellingen op het vlak van de bescherming van het mariene milieu, zodat deze kunnen worden gekoppeld aan de acties en beleidsmaatregelen in het kader van de strategie.

5.4

De definities van een „goede milieutoestand” en de „milieutoestand van het mariene milieu” zijn gebaseerd op „algemene kwalitatieve descriptoren, criteria en standaarden”. Het Comité pleit ervoor dat met het oog op bepaalde variabelen die zowel verband houden met de initiële evaluatie als met een goede milieutoestand, ook gebruik wordt gemaakt van kwantitatieve descriptoren. Daarnaast zijn kwantitatieve descriptoren ook vereist voor de beoordeling van de variabelen uit de monitoringprogramma's (bv. de dichtheid van het fytoplankton).

5.5

Bij de definitie van de milieudoelstellingen (artikel 9 en bijlage III) baseert de Commissie zich op té algemene criteria. Zij zou op zijn minst de elementen en doelstellingen uit de mededeling van 2002 moeten overnemen:

5.6

In de programma's van maatregelen (artikel 12, bijlage IV) moeten ten minste de in de Europese wetgeving verplicht gestelde maatregelen worden opgenomen. Dit geldt in het bijzonder voor de wetgeving inzake kustwateren, die bedoeld is om te voorkomen dat de hierboven vermelde bronnen van verontreiniging schade aanrichten. Daarnaast dient melding te worden gemaakt van de uit hoofde van de internationale overeenkomsten en verdragen verplichte maatregelen en de ad-hoc-maatregelen die erop gericht zijn de achteruitgang van het mariene milieu in de speciale gebieden tegen te gaan. Op die manier zouden de afzonderlijke maatregelen en acties die nu in een aantal uiteenlopende rechtsinstrumenten zijn opgenomen, onder één noemer worden gebracht, wat de tenuitvoerlegging ervan zou vergemakkelijken.

5.6.1

Toch mag het hier niet bij blijven. Zoals is gebleken zijn de programma's van maatregelen niet toereikend om de achteruitgang van het milieu een halt toe te roepen, laat staan dat zij afdoende zouden zijn om de doelstelling van een goede toestand van het mariene milieu te verwezenlijken. Het zou in dit verband nuttig zijn de kustlanden regelmatig te informeren over goede praktijkvoorbeelden op het gebied van milieutechnologieën (milieuvriendelijke toiletten, fosfaatvrije wasmiddelen, bufferzones, beperkingen voor de kustgebieden, enz.).

5.6

De lidstaten mogen volgens het richtlijnvoorstel speciale gebieden aanwijzen waar de milieustreefdoelen niet kunnen worden gerealiseerd om de volgende redenen:

5.7.1

Deze formulering is zo dubbelzinnig dat misbruik niet uitgesloten is. Het Comité pleit er dan ook voor:

5.8

Om het milieu echt te kunnen verbeteren moet verder ook worden samengewerkt met de derde landen die aan onze zeeën en oceanen grenzen, en dan niet alleen met de partijen bij internationale overeenkomsten.

5.9

De participatie van de betrokken partijen en het publiek zou volgens het voorstel dienen te verlopen volgens de geijkte nationale kanalen. Deze staan echter in heel wat landen ter discussie vanwege een gebrek aan transparantie, de lang aanslepende procedures, de dubbelzinnige interpretatie van de term „belanghebbende partijen”, enz. De Commissie zou daarom een flexibele en efficiënte procedure moeten uitwerken, zodat klachten of aangiften van het publiek en de betrokken partijen vlot kunnen worden afgehandeld en hun recht op informatie, raadpleging en participatie veilig wordt gesteld. Zoals eerder opgemerkt kan het Comité zich er ten slotte niet in vinden dat de Commissie de regelingen mutatis mutandis kan goedkeuren.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/24

1.1

Kort voor het begin van het Oostenrijkse EU-voorzitterschap heeft de Oostenrijkse regering de adviescommissie Industriële reconversie (CCMI) formeel verzocht een verkennend advies op te stellen over „Industriële veranderingen in een uitgebreide Unie — vooruitzichten en gevolgen voor grensoverschrijdende regio's”. Per definitie wordt een verkennend advies opgesteld in de aanloop naar een voorstel of een besluit van een Europees besluitvormingsorgaan.

1.2

De overgang naar een markteconomie en de omzetting van de communautaire regelgeving betreffende de interne markt en de concurrentiewetgeving hebben in verschillende regio's van Midden- en Oost-Europa een nieuwe dynamiek teweeggebracht. Door de toetreding van deze nieuwe lidstaten tot de Europese Unie is er thans meer contact tussen de grensregio's, waardoor in veel gevallen vroegere economische en handelscontacten nieuw leven wordt ingeblazen. Anderzijds veroorzaakt deze nieuwe dynamiek ook nieuwe problemen, met name inzake het arbeidsmarktbeleid, en brengt ze de lacunes in de infrastructuur van samenwerkende grensregio's aan het licht.

1.3

Teneinde meer inzicht te verwerven in de industriële veranderingen in de grensstreken van de uitgebreide Unie en om materiaal te verzamelen voor het opstellen van een advies, heeft de CCMI samen met het Europees Waarnemingscentrum voor het veranderingsproces op 17 en 18 oktober 2005 te Bratislava op het grondgebied van de grensoverschrijdende regio CENTROPE een aantal workshops gehouden. Hieraan werd deelgenomen door CCMI-leden, vertegenwoordigers van de Oostenrijkse, Slowaakse en Hongaarse sociale partners en deskundigen.

2.1

Ongeveer 40 % van het totale grondgebied van de Europese Unie bestaat momenteel uit grensregio's. Hier woont ongeveer 33 % van de inwoners van de Europese Unie (1).

2.2

Sinds de ondertekening van het EGKS-Verdrag hebben de grenzen van de Europese Unie onophoudelijk veranderingen ondergaan. Op middellange termijn zal dit ook blijven gebeuren. Gezien de daarmee samenhangende verschuivingsprocessen moet de Europese Unie haar beleid inzake grensgebieden aanpassen.

2.2.1

Grensregio's van kandidaat-lidstaten die aan de Europese Unie grenzen, beginnen nog voor hun toetreding tot de Unie (tijdens het proces van aanpassing van hun wetgeving en sociaal-economische systeem) samen te werken met de naburige, meer perifere regio's van de Unie.

2.2.2

Een grens met een wel heel bijzonder karakter was „het ijzeren gordijn”. Een groot deel van deze grens ligt tegenwoordig binnen de grenzen van de uitgebreide Unie. Toen in 1989, negen jaar na de revolutie van Solidarność in Polen (1980), de Berlijnse muur werd afgebroken, bestond er zo goed als geen infrastructuur in de gebieden langs de grens die Europa en de landen van het voormalige Oostblok van elkaar scheidde, en al helemaal niet in het zogenaamde „niemandsland”. Hoewel aanzienlijke vooruitgang is geboekt bij het wissen van de sporen die toenmalige politieke beslissingen hebben achtergelaten, is dit probleem nog lang niet van de baan.

2.2.3

Een andere Europese grens met een bijzonder karakter is de Middellandse Zee. Hoewel al jarenlang een beleid van samenwerking tussen de Europese Unie en de mediterrane landen wordt gevoerd, is dit vanwege de internationale ontwikkelingen de laatste tijd geen prioriteit voor Europa.

2.3

Voordat de nieuwe lidstaten tot de Europese Unie toetraden, zijn zij in hun grensregio's een reeks grensoverschrijdende betrekkingen aangegaan, bv. in de vorm van Euroregio's, die voor een soort grensoverschrijdende samenwerking zorgen op basis van overeenkomsten tussen aanpalende grensgebieden. Aan dergelijke Euroregio's hoefden niet per se internationale overeenkomsten ten grondslag te liggen; er werd gewoon uitgegaan van de autonomie van de lokale overheden en andere belanghebbende partijen. Doel van deze samenwerking was om over politieke grenzen heen samen problemen op te lossen en economische samenwerking te bevorderen op het gebied van communicatie en milieu.

2.4

De praktische verwezenlijking van de Europese interregionale samenwerking, die op gang kwam in de jaren 90 en tot op heden voortduurt, heeft voornamelijk plaatsgevonden in het kader van de opeenvolgende INTERREG-programma's. Met een aantal aspecten van dit soort samenwerking heeft ook het EESC zich al beziggehouden, zoals blijkt uit zijn adviezen over interregionale samenwerking, die onder meer gebaseerd zijn op de ervaringen die zijn opgedaan in de gebieden rond de Middellandse Zee en de Baltische Zee (2)  (3)  (4)

2.4.1

Op basis van deze werkzaamheden heeft het EESC vastgesteld dat door de EU gesteunde interregionale samenwerking aan de hand van de volgende criteria kan worden ingedeeld:

2.4.2

In zijn adviezen betreffende Interreg heeft het Comité vastgesteld dat de combinatie van verschillende soorten samenwerking in de jaren 90 veeleer selectief is verlopen. Zo was er slechts sprake van samenwerking op sommige niveaus en tussen enkele van de vermelde gebieden en geografische zones.

2.4.3

In het geval van de grensregio's die zich op het kruispunt van Frankrijk, België, Duitsland en Luxemburg bevinden en die allemaal een verregaand herstructureringsproces achter de rug hebben, was een van de belangrijkste communautaire verwezenlijkingen de toepassing van methoden voor herplaatsing van arbeidskrachten om de ontvolking van deze gebieden en het totstandkomen van echte „postindustriële woestijnen” tegen te gaan. De reserves en middelen die ter beschikking stonden via het EGKS-Verdrag, hebben het resultaat van de herstructureringen aanzienlijk beïnvloed.

2.5

Thans zijn er ca. 180 grensoverschrijdende verenigingen actief in Europa. De meeste ervan beogen de negatieve gevolgen van het bestaan van grenzen te verlichten. Het grondgebied van de nieuwe lidstaten telt 32 Euroregio's; hieruit blijkt duidelijk dat de nieuwe lidstaten zeer actief zijn op dit gebied en de idee van grensoverschrijdende samenwerking zonder meer steunen.

2.6

In het merendeel van de 32 grensoverschrijdende zones waar „nieuwe” aan „oude” lidstaten grenzen, zijn er tot dusver geen gemeenschappelijke initiatieven genomen die het industriebeleid rechtstreeks aanbelangen, hoewel tal van gemeenschappelijke projecten er wel indirect verband mee houden.

2.7

De nieuwe initiatieven die op het gebied van het industriebeleid zijn genomen, werden doorgaans ontplooid in grensregio's die in de buurt liggen van metropolen (bv. binnen de driehoek Wenen, Boedapest, Bratislava) of waarvan het grondgebied een aantal industriecentra of grote steden (maar geen metropolen) telt (bv. de regio Katowice en Ostrava in de grensstreek tussen de Tsjechische republiek en Polen).

2.7.1

De regio Friuli-Veneto-Giulia aan de grens tussen Italië en Slovenië vormt een mooi voorbeeld van industriële reconversie, waarbij verschillende productiesectoren en met name de meubelindustrie zowel juist vóór als na de uitbreiding een nieuw elan hebben gekregen.

3.1.1

De kenmerken van een grensoverschrijdende regio met een industriebeleid in ontwikkeling worden in dit advies voornamelijk gedefinieerd op basis van waarnemingen in de Centrope-regio (5).

3.1.1.1

De Centrope-regio, die zich uitstrekt over het grondgebied van drie nieuwe lidstaten en één lidstaat van EU-15, omvat de deelstaten Wenen, Nederoostenrijk en Burgenland in Oostenrijk, de provincie Zuid-Moravië in de Tsjechische Republiek, de provincies Bratislava en Trnava in Slowakije en de comitaten Györ-Moson-Sopron en Vas in Hongarije. De regio in haar geheel is representatief voor alle problemen die typerend zijn voor enerzijds perifere en aangrenzende gebieden en anderzijds economisch dynamische stedelijke centra.

3.1.1.2

In de jaren '90 zijn er grondige herstructureringen in deze regio doorgevoerd, gevolgd door investeringen in bepaalde delen van genoemde regio. Dit had ook bepaalde verschuivingen op de arbeidsmarkt ten gevolge, waardoor een aanzienlijk aantal vooral oudere werknemers is uitgetreden en er later, parallel aan de groei van het aantal investeringen, een tekort aan arbeidskrachten is ontstaan (overigens niet altijd op dezelfde plaats).

3.1.1.3

Door de uitbreiding van de EU zijn er rond het vierlandenpunt Oostenrijk, Tsjechische Republiek, Slowakije en Hongarije allerlei regionale arbeidsmarkten met elkaar in aanraking gekomen, die men nu moet trachten met elkaar te integreren. Nog altijd doet zich op de arbeidsmarkt het structurele probleem voor dat ondernemingen en werknemers van het platteland naar de stad trekken en dat de (vervoers)infrastuctuur verre van optimaal is. Daarnaast heeft men te maken met aanzienlijke loonsverschillen tussen Oostenrijk en de nieuwe EU-lidstaten en met een te verwachten tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten.

3.1.1.4

Alles wijst erop dat er grensoverschrijdende productienetwerken zijn ontstaan. Een factor die hiertoe heeft bijgedragen, is o.a. de ontwikkeling van de vervoersinfrastructuur, die aanzienlijke investeringen heeft gevergd. Een en ander heeft er op zijn beurt voor gezorgd dat de bestaande lacunes werden aangevuld en vroegere banden weer werden aangehaald.

3.1.2

Buiten- en binnenlandse investeringen, o.a. ook van kleine en middelgrote ondernemingen, waren en blijven in deze regio's een van de belangrijkste factoren die industriële reconversie bevorderen. In de landen waar vóór de toetreding „bijzondere economische gebieden” en andere „industriële zones” vóór de toetreding waren gecreëerd, hebben deze het gros van de investeringen „geabsorbeerd”, hoewel zij slechts zelden in grensregio's gelegen waren (zie EESC-advies CCMI/025); er zijn tot dusver dan ook slechts weinig grensregio's waar een nieuwe industriebeleid wordt gevoerd.

3.1.2.1

De investeringen die de groei het meest hebben aangezwengeld, waren gericht op brownfield- en greenfield-ontwikkelingen, en op bedrijfsverplaatsingen. Deze investeringen werden o.a. gemotiveerd door het in kaart brengen van nieuwe afzetgebieden, verschillen op het gebied van vennootschapsbelastingen, aanzienlijke loonsverschillen en overheidssubsidies. Deze verschillende factoren hebben het herstructureringsproces ondersteund en bijgedragen aan de economische groei.

3.1.2.2

Genoemde factoren hebben het herstructureringsproces ondersteund en bijgedragen aan de economische groei. Ze hebben ervoor gezorgd dat kon worden beschikt over arbeidskrachten met hoge of middelhoge kwalificaties en dat de arbeids- en andere kosten konden worden gedrukt. De vraag naar machineoperators, monteurs, werktuigkundige, lassers, werktuigkundig ingenieurs of gespecialiseerde informatici, is toegenomen — hetgeen overigens in de productiesectoren van de hele Europese Unie steeds duidelijker het geval is.

3.1.2.3

Deze veranderingen hebben geleid tot verbetering van de managementvaardigheden, uitstippeling van een beleid op basis van menselijk potentieel en het activeren van de sociale dialoog. Voorts hebben zij ervoor gezorgd dat financiële middelen voor investeringen zijn vrijgemaakt en dat banden zijn gelegd met markten van leveranciers en klanten.

3.1.2.4

Niet alleen grote ondernemingen in de EU maar ook MKB en ondernemingen buiten de Unie zijn bij deze investeringen betrokken. Zij hebben de investeringen gegroepeerd, voor een multiplicatoreffect gezorgd, contacten gelegd met lokale bedrijven en zijn fusies aangegaan met familiale en buitenlandse bedrijven.

3.1.3

Uit de analyse van de structurele kenmerken van de industriële reconversie in de bestudeerde grensregio's blijkt dat daarbij doorgaans stap voor stap te werk is gegaan.

3.1.3.1

Aanvankelijk waren de opgestarte productieprocessen erg arbeidsintensief en waren de arbeidskrachten vrij laag gekwalificeerd, maar naderhand nam de vraag naar beter gekwalificeerde werknemers en meer geavanceerde diensten toe. Zodra de eerste fase met succes was afgerond, werd overgegaan naar een volgende fase waarbij enkele ondernemingen binnen dezelfde regio werden verplaatst, teneinde goedkopere arbeidskrachten te vinden.

3.1.3.2

De fusies die in twee richtingen zijn aangegaan (enerzijds met buitenlandse bedrijven in de regio en daarbuiten, en anderzijds binnen de lokale regio) en die gericht waren op het behalen van concurrentievoordelen binnen het regionale netwerk of grondgebied, waren van structureel belang bij deze industriële veranderingen.

3.1.3.3

Er is ook gebruik gemaakt van riskantere methoden, gebaseerd op het „sneeuwbaleffect”, die blijkbaar tot sterkere banden hebben geleid. De „enclaves” van een onderneming in volle ontwikkeling die aldus via dit proces werden gecreëerd, onderscheidden zich in die zin dat ze zeer gemakkelijk op andere nieuwe ondernemingen konden worden geënt.

3.1.3.4

Een steeds vaker voorkomend fenomeen in grensoverschrijdende regio's, ook in de nieuwe lidstaten, is dat dynamische investeerders nieuwe bedrijfsafdelingen of filialen oprichten die een verdere stap in de ontwikkeling betekenen. Het industriebeleid in deze regio's wordt ook gestimuleerd door netwerken van ondernemingen die internationaal van aard zijn en bv. Op basis van een interactief grensoverschrijdend beheer van menselijk potentieel werken.

3.2.1

Wat het industriebeleid betreft, kan gebruik worden gemaakt van directe stimulansen en aanmoedigingsmaatregelen, en dient te worden gezorgd voor asymmetrie tussen de ondernemingen. Ondernemingen die kleine en middelgrote bedrijven in hun netwerk opnemen, ondervinden het meest problemen om een dergelijke asymmetrische aanpak te hanteren.

3.2.1.1

Zoals R. Pedersini in zijn uiteenzetting beschrijft (zie voetnoot 5), zou men er in de nabije toekomst toe kunnen overgaan om de bedrijvigheid van een onderneming tot de middellange termijn te beperken. Dit zal ongetwijfeld sociale gevolgen hebben en moet gepaard gaan met de tenuitvoerlegging van passende regelingen ter bescherming van de werknemers, die via sociale en economische dialoog moeten zijn overeengekomen.

3.2.2

Een belangrijke uitdaging voor de ontwikkeling van de EU en de toekomst van het industriebeleid op het hele grondgebied maar vooral in grensoverschrijdende regio's, is het wegwerken van de fiscale verschillen waarmee Europese ondernemingen geconfronteerd worden, vooral op het gebied van vennootschapsbelasting (6).

3.2.2.1

Het is van cruciaal belang dat wordt beslist of de vennootschapsbelasting moet worden geharmoniseerd en hoe de heffingsgrondslag moet worden vastgesteld, hetzij op basis van de plaats waar de onderneming haar statutaire zetel heeft (heffing in het thuisland), hetzij volgens de gemeenschappelijke belastingwetgeving (gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting).

3.2.2.2

Indien wordt gekozen voor belasting volgens de regels van de thuisstaat, wordt vermeden dat een aantal wettelijke maatregelen moet worden genomen om de heffingsgrondslag in de EU-grensregio's vast te stellen. Deze aanpak houdt echter meer risico's dan voordelen in (7).

3.2.2.3

Indien wordt gekozen voor de toepassing van een gemeenschappelijke geconsolideerde grondslag voor de belasting van Europese ondernemingen, betekent dit dat alle ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten uniforme principes (8) voor de vaststelling van hun heffingsgrondslag moeten hanteren, ongeacht waar de onderneming haar statutaire zetel heeft. Deze aanpak vergt voorts geen wijzigingen in de bestaande nationale regelgeving en houdt alleen in dat bepaalde nieuwe, voor de hele EU geldende, aanvullende regels worden vastgesteld voor ondernemingen met activiteiten in verschillende landen.

3.2.2.4

De regeling op basis van een gemeenschappelijke geconsolideerde grondslag voor de belasting van Europese ondernemingen houdt wel het risico in dat twee bedrijven in eenzelfde land, die qua potentieel en aandeel in deze nationale markt vergelijkbaar zijn, verschillende methoden kunnen gebruiken om hun heffingsgrondslag vast te stellen.

3.2.3

Een van de belangrijkste factoren die de ontwikkeling van het industriebeleid in deze regio's beïnvloeden, is de huidige toestand van de vervoersinfrastructuur en het tempo waarin deze zich in de regio en rond de „corridors van toegang” ontwikkelt. Het is daarom zaak niet alleen intensief te investeren in de totstandbrenging en modernisering van regionale vervoersnetwerken maar ook gemeenschappelijke vervoersbedrijven op te richten, die op een moderne wijze worden beheerd op basis van innovatie en wetenschappelijk onderzoek.

4.1

Het concept van grensregio's waar een nieuw industriebeleid wordt gevoerd, is erg complex, zowel in algemene zin als wat concrete voorbeelden en specifieke situaties betreft. Het Comité is daarom van oordeel dat tijdens het nieuwe voorzitterschap duidelijk en precies moet worden omschreven wat in een grensoverschrijdende en industriële context onder „regio” moet worden verstaan. Bijzondere aandacht dient te gaan naar regio's die grenzen aan landen die geen lid zijn van de Europese Unie. Of deze landen al dan niet de status van kandidaat-lidstaat hebben, dient ook in aanmerking te worden genomen.

4.1.1

Met name in het geval van regio's waar de economische bedrijvigheid zowel plaatsvindt in de „nieuwe” lidstaten, als in het grensgebied tussen nieuwe lidstaten en landen van de „oude” Europese Unie, dient er een antwoord te worden gegeven op de vraag waar en hoe er een scheidingslijn kan worden getrokken tussen de gevolgen van de veranderingen die deze regio's in de jaren 90 hebben ondergaan en de gevolgen van de uitbreiding van de Europese Unie. Verder zou het interessant zijn na te gaan met welk succes de communautaire instrumenten vóór en na de toetreding zijn toegepast.

4.1.2

De werkzaamheden die door het Oostenrijkse voorzitterschap in samenwerking met het EESC zullen worden verricht, moeten ook op de volgende vragen een antwoord geven:

4.2

Gelet op het feit dat de grensoverschrijdende regio's van de uitgebreide Unie een eigen aanpak kiezen die gekenmerkt wordt door:

is het EESC van mening dat het van cruciaal belang is de sociale samenhang te verzekeren en te voorkomen dat landen elkaar proberen af te troeven door het terugschroeven van de normen op het gebied van arbeidsrecht en sociale bescherming. Daarom is het zaak dat deze processen hand in hand gaan met het gebruik van moderne instrumenten die in de EU reeds zijn beproefd op het gebied van arbeidsverhoudingen en met name de sociale dialoog, alsmede de dialoog tussen vertegenwoordigers van de belanghebbende partijen (stakeholders dialog).

4.2.1

Gelet op de moeilijkheden die de arbeidsmarkt in grensregio's kenmerken en die te wijten zijn aan vroegere verwaarlozing, herstructureringsprocessen en dynamische bedrijfsverplaatsingen ten gevolge van de tenuitvoerlegging van een specifiek industriebeleid in die regio's, stelt het EESC voor, ter bevordering van de werkgelegenheid en verbetering van de kwalificaties, terug te grijpen op regelingen die vroeger in de EU vaak zijn gebruikt en gericht waren op steunverlening aan bedrijven die duurzame banen creëerden.

4.2.2

Samen met deze aanpak moeten er formele garanties worden geboden om misbruik van overheidsmiddelen te voorkomen en ervoor te zorgen dat de aldus gecreëerde werkgelegenheid ook werkelijk nieuw en duurzaam is. De details van dergelijke garanties zijn uiteengezet in de herziene Europese richtlijnen betreffende overheidsopdrachten.

4.2.3

Met name ondernemingen die na eerdere ondersteuning banen hebben geschrapt of door het kiezen van een nieuwe standplaats werknemers op de oude standplaats hebben ontslagen, zonder zich daarbij aan de nationale en internationale wettelijke bepalingen te houden, zouden niet in aanmerking mogen komen voor overheidssubsidies of financiering via de structuurfondsen.

4.3

Een belangrijke, en zelfs doorslaggevende factor bij de uitvoering en ontwikkeling van het industriebeleid in de grensregio's van de uitgebreide Unie was en is nog steeds de mogelijkheid van de belanghebbende partijen in deze regio's om gebruik te maken van de Europese structuurfondsen. Het is daarom van kapitaal belang om de rol van deze fondsen in de grensregio's te versterken, zowel om de gevolgen van verregaande overgangsprocessen te verzachten als om de regio's te helpen zich aan de dynamiek van het gevoerde beleid aan te passen.

4.3.1

Op basis daarvan en onder verwijzing naar zijn advies over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot oprichting van een Europese groepering voor grensoverschrijdende samenwerking (EGGS) (9) onderstreept het Comité met klem dat de bepalingen van deze verordening die betrekking hebben op het doel en de samenstelling van de EGGS moeten worden aangevuld zodat „sociaal-economische actoren, alsmede andere betrokken middenveldorganisaties” ook lid kunnen zijn.

4.3.1.1

De juridische entiteiten die in het kader van zowel de EGGS als de structuurfondsen worden gecreëerd, moeten de verantwoordelijkheid dragen voor de coördinatie van de verschillende financieringsbronnen en voor de voorbereiding en tenuitvoerlegging van via deze fondsen gefinancierde projecten ter ondersteuning van het industriebeleid in de betrokken regio's. De financieringsmiddelen moeten daarbij voor de vertegenwoordigers van de verschillende betrokken partijen in de regio toegankelijk zijn. De oprichting van dergelijke juridische entiteiten kan de wil tot grensoverschrijdende samenwerking kracht bijzetten, de betrokken regio's een groter gevoel van zelfbeschikking geven en hen tot harmonisatie van hun wet- en regelgeving aanzetten.

4.3.2

Bij het uitwerken en het ten uitvoer leggen van door de structuurfondsen gefinancierde projecten moet er gebruik worden gemaakt van de mogelijkheid om openbare financieringsbronnen te combineren met middelen van particuliere investeerders zonder dat financiering door de overheid als ontoelaatbare staatssteun wordt beschouwd. Het bepalende criterium daarbij is niet de winst die de betrokken onderneming in dat geval opstrijkt, maar wel het voordeel dat een en ander voor de regio oplevert in termen van banen, ontwikkeling van infrastructuur en economische productiviteit.

4.4

Volgens het Comité is de ontwikkeling van de arbeidsmarkten in de betrokken regio's een niet te onderschatten factor als het op industriële veranderingsprocessen aankomt. Op dit moment zijn er nog een aantal tijdelijke hinderpalen voor de grensoverschrijdende mobiliteit van werknemers in de EU. Het Comité vraagt de lidstaten dringend om na te gaan of de overgangsperiodes niet kunnen worden ingekort. Daartoe is het nodig om de sociale partners op alle relevante niveaus effectief hierbij te betrekken en te raadplegen.

4.4.1

In het streven naar betere voorwaarden ter bevordering van de mobiliteit van werknemers in grensregio's mag niet worden vergeten dat spanningen kunnen ontstaan om redenen van nationaliteit of etnische afkomst. Gelet op de specifieke situatie en de ervaring van regio's waar verschillende culturen en nationaliteiten van oudsher naast elkaar bestaan, zou het voor die regio's, meer dan voor andere, mogelijk moeten zijn deze heikele problemen aan te pakken en op te lossen. De sociale dialoog en de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld kunnen eveneens een belangrijke rol spelen bij het aanpakken van problemen i.v.m. betrekkingen tussen groepen van verschillende nationaliteit, etnische afkomst en culturele achtergrond (10).

4.5

De activiteiten die verband houden met dynamische structurele veranderingen in grensregio's zouden gepaard moeten gaan met deskundige begeleiding en evaluatie, en met wetenschappelijk onderzoek, onder auspiciën van de opeenvolgende EU-voorzitterschappen, daar spontane initiatieven op dit gebied ondoeltreffend kunnen zijn en zelfs destabiliserend kunnen werken.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/31

1.1

In 1999 is het Verdrag van Amsterdam van kracht geworden. Een van de doelstellingen van dit Verdrag is „… handhaving en ontwikkeling van de Unie als een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid waarin het vrije verkeer van personen gewaarborgd is in combinatie met passende maatregelen met betrekking tot controles aan de buitengrenzen, asiel, immigratie, en voorkoming en bestrijding van criminaliteit” (1).

1.2

Dit is echt een mijlpaal geweest, daar het migratiebeleid van de derde pijler van de Europese Unie, die op intergouvernementele samenwerking berust, werd overgeheveld naar de eerste pijler, die maatregelen omvat waartoe de Europese Commissie het initiatief neemt. 1 mei 2004 luidde ook een nieuwe fase in op het gebied van het migratiebeleid in de EU-25, daar de geleidelijke overgang van nationaal naar gemeenschappelijk beleid verder werd uitgebreid (2).

1.3

Op 17 december 2005 is het Britse voorzitterschap tot een overeenkomst gekomen over de financiële vooruitzichten voor 2007-2013, waarmee het financiële kader van de Unie voor de volgende periode werd vastgelegd.

1.4

In het kader van het streven naar „Burgerschap, vrijheid, veiligheid en recht” worden acties ondernomen ter verzekering van de veiligheid van de EU-burgers in de 25 lidstaten en worden de nodige middelen uitgetrokken voor initiatieven op gebieden als grensbescherming. De uitgaven op dit gebied zullen naar verwachting de komende acht jaar aanzienlijk toenemen. Er worden evenwel ook initiatieven opgezet op het gebied van het sociaal beleid — getuigen hiervan sociale projecten als het Europees Vluchtelingenfonds en het Integratiefonds, die tot doel hebben de dienstverlening aan immigranten in de lidstaten te verbeteren.

1.5

De Europese Raad van Thessaloniki van 2003 heeft er ook op aangedrongen dat „moet worden gezocht naar legale middelen voor derdelanders om naar de Unie te migreren, met inachtneming van de opvangcapaciteit van de lidstaten” (3).

1.6

Bij het afwegen van een en ander en met name bij de beoordeling van de opvangcapaciteit van de afzonderlijke lidstaten moet niet alleen rekening worden gehouden met de bevolkingsgrootte, de grootte van het grondgebied en de economische draagkracht van het land in kwestie, maar ook met de aanwezige migrantenpopulatie en de actuele migratiestromen. Een correcte inschatting is evenwel niet mogelijk zonder harmonisering van de statistische metadata (regels voor de gegevensverzameling) binnen de lidstaten, waarmee de nodige interne samenhang van de Europese statistieken moet worden gewaarborgd.

1.7

Het ontbreken van geharmoniseerde statistieken is deels te wijten aan de verschillende definities van migratie, hetgeen op zijn beurt in verband kan worden gebracht met verschillen in migratiewetgeving. Ook getuigt de gegevensverzameling van ondoeltreffendheden en lacunes die het harmonisatieproces belemmeren.

1.8

Bovendien komen illegale immigratie en zwartwerk frequent voor en nemen zij nog toe, hetgeen deels te verklaren is door het restrictieve karakter van legale immigratiemogelijkheden. Wat deze niet-geregistreerde migratie betreft, ligt het voor de hand dat de desbetreffende statististische metingen onnauwkeurigheden zullen vertonen. Met name in dergelijke gevallen bestaan er tussen de nationale instellingen voor statistiek allicht veel verschillen m.b.t. de uitgebreidheid en methode van statistische berekening, hetgeen des te meer de noodzaak van harmonisatie van metadata tussen de lidstaten aantoont. I.v.m. de onvolledigheid van de gegevens over illegale immigranten is bv. in de VS een discussie ontstaan over de vraag of de cijfers van enquêtes moeten worden bijgesteld aan de hand van gegevens over niet-geregistreerde inwoners die steekproefsgewijs zijn verzameld. Behalve steekproeven kunnen ook nog andere methoden worden gehanteerd om statistische gegevens te verzamelen. Zo worden in Frankrijk bv. de lokale overheden bij de gegevensverzameling betrokken.

1.9

Het grondwettelijk verdrag „laat het recht van de lidstaten onverlet, zelf te bepalen hoeveel onderdanen van derde landen, afkomstig uit derde landen, tot hun grondgebied worden toegelaten teneinde daar al dan niet in loondienst arbeid te verrichten” (4) Het EESC is in dit verband van mening dat deze verdragsbepaling de Unie niet belet een hoog niveau van harmonisatie van de wetgeving inzake toelating van migranten te bereiken. Het heeft aangedrongen op een actief EU-beleid inzake economische migratie en op geharmoniseerde wetgeving. (5)

1.10

De verdere ontwikkeling van een wettelijk kader voor immigratie wordt deels gerechtvaardigd door de toestand op demografisch gebied en de doelstellingen van de Lissabonstrategie. Het EESC stelt vast dat „de EU in verband met de demografische ontwikkeling in de EU en de Lissabonstrategie een actief beleid moet gaan voeren m.b.t. de toelating van economische migranten. Elk land heeft natuurlijk zijn eigen kenmerken en behoeften, maar zij hebben allemaal gemeen dat er kanalen voor economische migratie worden geopend” (6). De Europese Unie en de lidstaten hebben behoefte aan wetgeving die economische migratie via legale en transparante kanalen mogelijk maakt. Alhoewel de nadruk hier wordt gelegd op het economische aspect van migratie, erkent het Comité dat dit op zich van een kortzichtige visie getuigt en dat de lidstaten ook actieve maatregelen moeten uitstippelen om andere dan economische migranten tot hun grondgebied toe te laten.

1.11

Grote migratiestromen zorgen ook voor aanpassingsproblemen in de gastlanden, daar zij immers een belasting vormen voor de openbare dienstverlening en ook gevolgen voor de arbeidsmarktvoorwaarden kunnen hebben. Deze gevolgen variëren naar gelang van de opvangcapaciteit van het gastland. Om het publiek terdege te informeren over de gevolgen van migratiestromen is er nauwkeurige statistische informatie nodig die van de nodige consistentie tussen de lidstaten getuigt. De beschikbaarheid van nauwkeurige statistieken kan ook een tegenwicht bieden tegen xenofobe tendensen die bij een deel van de publieke opinie leven, en opvattingen als „immigranten nemen de banen van lokale werknemers af” of „ze plegen een invasie”.

1.12

Betrouwbare statistische informatie kan een gemeenschappelijk wettelijk kader, dat kan bijdragen tot de bescherming van de rechten van migranten, helpen bevorderen. Het Comité spoort de Commissie aan de aandacht te vestigen op het belang van zorgvuldige verzameling en interpretatie van statistische informatie teneinde verkeerde interpretaties te voorkomen.

1.13

Daar arbeidsmigranten een aanzienlijk deel van de totale arbeidskrachten uitmaken, moet bij het streven naar mobiliteit van werknemers in de hele EU rekening worden gehouden met de gevolgen van beperkingen op mobiliteit en overplaatsing binnen de EU van arbeidsmigranten die van buiten de EU afkomstig zijn. Dergelijke intracommunautaire stromen zouden namelijk de problemen kunnen verlichten van lokale gemeenschappen die onvoldoende capaciteit hebben om migranten op te vangen.

1.14

Teneinde de eerbiediging van de mensenrechten en de bescherming van de menselijke waardigheid van ieder individu te verzekeren, moet ieder proces van verzameling/verwerking van persoonsgegevens voor statistische doeleinden en/of ieder ander officieel gebruik van aldus verzamelde persoonsgegevens volgens het Comité terdege worden beschermd tegen misbruik van procedures en andere schendingen.

2.1

Statistische informatie over de politieke, sociale en economische situatie alsmede over de houding die EU-lidstaten tegenover de migratieproblematiek aannemen, kan van invloed zijn en bijdragen tot het uitstippelen, analyseren en bijstellen van het migratiebeleid in die landen.

2.2

Nauwkeurige statistische gegevens zijn van groot belang om de migrantenbevolking van de EU-lidstaten, met inbegrip van omvang en demografische kenmerken, in kaart te brengen. Het Comité dringt er bij de Commissie op aan de aandacht te vestigen op de behoefte aan nauwkeurige statistische informatie op dit gebied, zodat de lidstaten het belang van dit onderwerp erkennen en er meer middelen voor uittrekken.

3.1

De kenmerken van de migratiebeweging moeten voor ogen worden gehouden. Eerst en vooral is er de migratiestroom van oost naar west waarbij vooral betere levensomstandigheden worden nagestreefd. Vervolgens zij opgemerkt dat er meer immigranten van buiten de Unie naar de nieuwe EU-lidstaten komen; blijkbaar zijn zij aangetrokken door de potentiële voordelen van het EU-lidmaatschap van deze landen en denken zij bovendien deze landen te kunnen gebruiken als een opstapje naar het westen. Statistische gegevens over de migratiepatronen zijn belangrijk omdat zij de lidstaten in staat stellen vroegere en actuele migratiestromen te analyseren en toekomstige te voorspellen. Voorts maken zij het mogelijk een analyse te maken van de daarmee samenhangende demografische, sociale en economische gevolgen en kansen, wat dan weer het beleid op deze gebieden zal beïnvloeden.

4.1

De meeste EU-lidstaten beschikken over uitgebreide statistieken over de landen van herkomst van asielzoekers. Niettemin is er nog steeds behoefte aan nauwkeurigere statistieken op basis van coherente criteria voor alle lidstaten die in de toekomst vergelijkingen op transnationaal niveau mogelijk maken.

4.2

De voorgestelde verordening betreffende een gemeenschappelijk kader voor de verzameling en opstelling van statistieken is vooral noodzakelijk in landen waar geen centrale databank over migratie en asiel beschikbaar is en waar de verschillende bevoegde instanties elk hun eigen gegevens bijhouden.

4.3

Statistieken spelen o.m. een bijzonder belangrijke rol omdat zij de ontwikkeling en herziening van beleid kunnen beïnvloeden. Toen bv. uit statistieken bleek dat kinderen, niet-begeleide minderjarigen, zwangere vrouwen en gehandicapten van de illegale migrantenbevolking deel uitmaakten, werden nationale maatregelen ontwikkeld om deze „kwetsbare groepen” niet langer vast te houden, alsook maatregelen m.b.t. AMA's (alleenstaande minderjarige asielzoekers). Een verdere opsplitsing van de statistieken, waarbij niet alleen cijfers naast elkaar worden gezet maar ook meer specifieke demografische en sociaal-economische informatie wordt gegeven, ook over de taal van de betrokkenen, is van invloed op het beleid. De sociaal-economische informatie kan bovendien ook gevolgen hebben voor de integratie van de migranten op de arbeidsmarkt.

4.4

Het bijhouden van preciesere en uitgebreidere statistieken maakt dat betere projecties kunnen worden gemaakt en verschaft ook een basis voor bv. de toekomstige planning van de middelen. Statistieken zijn ook een deugdelijk instrument om de verdeling van middelen te onderbouwen. Als bv. uit statistieken blijkt dat jaarlijks een vast aantal AMA's het land binnenkomt, dan dienen middelen te worden uitgetrokken/uitgebreid om te voorzien in aangepaste huisvesting en dienstverlening voor deze groep.

4.5

Een goede follow-up van de statistieken zal ertoe bijdragen dat de aangeboden diensten inspelen op de behoeften van de gebruikers van die diensten en dat de middelenverdeling tussen de lidstaten billijk en evenredig gebeurt.

4.6

Ook een vergelijkend onderzoek van alle migratiewetgeving in de EU-25 zou de Europese Commissie helpen het migratiebeleid op EU-niveau beter te coördineren. Hoewel immigratie onder de pijler van justitie en binnenlandse zaken valt, neemt de druk vanwege Europese burgers, met name van landen die in hoge mate met dit menselijk fenomeen geconfronteerd worden, toe om de problematiek op EU-niveau aan te pakken. Doel van een dergelijke studie zou zijn werk te maken van statistische harmonisatie teneinde bij te dragen tot de samenhang van het EU-migratiebeleid.

4.7

Gedegen statistische gegevens en studies over de kenmerken van illegale immigranten zouden de EU-lidstaten helpen bij de analyse van de onderliggende oorzaken van illegale immigratie. Deze gegevens zouden o.m. betrekking kunnen hebben op de sociaal-economische achtergrond van deze immigranten, hun vaardigheden, hun verwachtingen en hun redenen om te emigreren. Een en ander zou de kwaliteit van de over immigranten beschikbare informatie kunnen verbeteren en ertoe kunnen leiden dat b.v. onderwijs- en opleidingprogramma's voor hen worden opgezet. Het verzamelen van gegevens over het aantal immigranten dat informatie gekregen heeft over het aanvragen van internationale bescherming, het aantal ingediende, ingewilligde en afgewezen verzoeken om bescherming of om verkrijging van een bepaalde status (art. 4) is ook noodzakelijk voor de formulering van het beleid op dit gebied. De verzameling en verwerking van gegevens zou onder toezicht van overheidsdiensten in de lidstaten moeten komen te vallen, die nieuwe middelen moeten krijgen qua personeel, kwalificaties en apparatuur. Deze overheidsdiensten moeten dan de vertrouwelijkheid van de gevraagde persoonsgegevens waarborgen en hun Parlement jaarlijks een verslag voorleggen. De verzameling van dergelijke informatie en statistische gegevens vergt een gemeenschappelijke inspanning van de lidstaten en met name de aanwerving van professionele tolken die met de immigranten kunnen praten om alle noodzakelijke gegevens voor een succesvol onderzoek bijeen te kunnen brengen. Een dergelijke gegevensverzameling kan de lidstaten ook helpen bij de tenuitvoerlegging van passende beleidsmaatregelen. De bovenvermelde programma's dragen bij tot de integratie van immigranten in de samenlevingen van de lidstaten. Voorts zijn er o.m. ook middelen beschikbaar voor de verzameling van data over de sociale achtergrond van immigranten. Dergelijke statistische instrumenten kunnen ook van nut zijn voor instanties als het Europees Waarnemingscentrum voor de bescherming van de mensenrechten.

4.8

Er zijn ook statistieken nodig over gesloten en niet-gesloten centra voor de opvang van illegale immigranten, zodat de Commissie een gemeenschappelijk beleid op dit gebied kan voorstellen.

4.9

Lidstaten kunnen ook samenwerken met het oog op de verzameling van gegevens betreffende het (legale en illegale) werk en de huisvesting van immigranten. Deze data kunnen de EU-25 informeren over tendensen die kunnen leiden tot maatregelen ter verbetering van de levensomstandigheden van deze arbeidsmigranten. De lidstaten zouden er dan toe verbonden zijn de vertrouwelijkheid van de gevraagde persoonsgegevens te garanderen en de bevoegde instanties zouden hun parlement jaarlijks een verslag moeten voorleggen.

4.10

Ook in het kader van bewustmakings- en integratiecampagnes kunnen statistieken worden gebruikt. Statistische gegevens, met name over de sociale en scholingsachtergrond van immigranten, kunnen EU-burgers helpen om deze immigranten te integreren. Het Comité zou dan ook graag zien dat de Commissie het belang erkent van sociale en scholingsgegevens.

4.11

Bijzonder belangrijk zijn voorts ook statistieken over de kosten die het gastland draagt voor het controleren, vasthouden, terugsturen en integreren van immigranten, teneinde de EU-25 te helpen met de totstandbrenging van een op solidariteit gebaseerd gemeenschappelijk fonds en gemeenschappelijk beleid inzake immigratie. Statistieken kunnen ook bijdragen tot een betere beoordeling van de behoefte aan middelen.

4.12

Het Comité moedigt de Commissie aan om nieuwe criteria te introduceren, nl. m.b.t. het binnenkomen van de Unie door de lucht, over zee en over land, met het oog op uitgebreidere statistieken over de preventie van illegale binnenkomst en illegaal verblijf (artikel 5) en de verbetering van de gegevensbronnen en kwaliteitsnormen (artikel 9).

5.1

Recentelijk was Europa getuige van een toestroom van illegale immigranten uit landen ten zuiden van de Sahara en andere Afrikaanse landen. Illegale immigranten en asielzoekers zijn vaak personen die hun land van oorsprong ontvluchten omdat zij vervolgd worden op basis van o.m. hun religie, ras of politieke overtuiging of omwille van burgeroorlogen, hongersnood, armoede, natuurrampen en economische redenen. Tal van hen zijn ervan getuige geweest dat familieleden werden gedood, gemarteld, andere wreedheden hebben ondergaan en/of van hen gescheiden werden. De ervaringen die zij tijdens hun omzwervingen hebben opgedaan, maken dat zij getraumatiseerd en kwetsbaar zijn en bescherming nodig hebben. Goede statistische informatie over de redenen voor emigratie kan de oorzaken van immigratie blootleggen en bijdragen tot de verdere ontwikkeling en evaluatie van asielbeleid en maatregelen tegen mensenhandel.

5.2

Landen en alle personen die illegale immigranten opvangen, moeten de internationale verplichtingen inzake mensenrechten en de nationale migratie- en vluchtelingenwetgeving in acht nemen, teneinde de nodige bescherming te kunnen bieden. De veiligheidsdiensten (leger en politie) van het gastland zijn in eerste instantie verplicht in de nodige hulp- en reddingsacties en in naar EU-normen minimale opvang te voorzien. Daarbij wordt, indien nodig, ook medische verzorging geboden en worden, voor zover mogelijk, de plaats van herkomst en andere demografische gegevens van de illegale immigrant vastgesteld. De immigrant heeft ook het fundamentele recht te worden geïnformeerd over de asielaanvraagprocedures. Het verzamelen van statistische gegevens over o.m. het aantal immigranten dat geïnformeerd werd over het aanvragen van internationale bescherming, het aantal ingediende aanvragen, het aantal verleningen en afwijzingen van een bepaalde status (artikel 4) is eveneens van cruciaal belang voor het uitstippelen van beleid m.b.t. de bescherming van immigranten.

5.3

Landen van ontvangst moeten de internationale verplichtingen inzake eerbiediging van mensenrechten, die voortvloeien uit de internationale en/of regionale overeenkomsten/verklaringen/verdragen die zij hebben ondertekend, nakomen. Als essentieel onderdeel van het acquis vergt de Europese Unie van haar lidstaten dat zij toetreden tot het Verdrag betreffende de status van vluchtelingen van 1951, en tot het protocol en het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) (1967). Het basisdocument dat aan deze verdragen ten grondslag ligt, is de Universele verklaring van de rechten van de mens van 1948, waarin ook het recht op asielaanvraag is inbegrepen. Het Verdrag betreffende de status van vluchtelingen is een cruciaal onderdeel van het kader van internationale mensenrechten. Daarna zijn er nog andere verdragen gekomen, zoals het Verdrag tegen foltering van 1984 en het Verdrag van de rechten van het kind (7). Lidstaten moeten ook EU-richtlijnen in acht nemen, met name Richtlijn 2003/9/EG betreffende minimumnormen voor de opvang van asielzoekers in de lidstaten (8), Richtlijn 2004/83/EG inzake minimumnormen voor de erkenning van onderdanen van derde landen en staatlozen als vluchteling of als persoon die anderszins internationale bescherming behoeft (9), en Richtlijn 2005/85/EG betreffende minimumnormen voor de procedures voor de toekenning of intrekking van de vluchtelingenstatus (10).

5.4

Het is daarom zaak dat landen van ontvangst deze verdragen in acht nemen en eerst en vooral ervoor zorgen dat asielzoekers basisbescherming krijgen en niet worden weggestuurd vooraleer hun asielaanvraag is behandeld en is vastgesteld of zij in aanmerking komen voor de status van vluchteling op humanitaire of andere gronden.

5.5

Vergelijkende studies van de toepassing door de lidstaten van de definities m.b.t. immigratie, zoals bedoeld in de artt. 2 en 4 (van bovenvermeld document), dragen in hoge mate bij tot de verzekering van de internationale bescherming van immigranten.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/35

1.1

De materie waarop dit verordeningsvoorstel betrekking heeft, valt onder artikel 65 van het EG-Verdrag; met als rechtsgrondslag voor onderhavig voorstel artikel 61c van dat verdrag. Ondanks de specifieke kenmerken van alimentatievorderingen en van het grensoverschrijdend innen hiervan, komt het verordeningsvoorstel op passende wijze tegemoet aan de beginselen van evenredigheid en subsidiariteit, zowel ten opzichte van gerechtelijke instanties en nationale wetgeving als ten opzichte van justitiabelen.

1.2

Dit verordeningsvoorstel betreft zowel het familierecht als de inning van alimentatievorderingen, waarbij in sociaal opzicht risico's op verpaupering bestaan die mede in overweging moeten worden genomen.

1.3

Daarnaast voldoet dit verordeningsvoorstel aan de eisen inzake duidelijkheid en rechtszekerheid ten behoeve van de betrokken partijen, betrokken derden en betrokken overheden. Ook voorziet het in de bescherming van persoonsgegevens tegen elk gebruik dat niet te maken heeft met de beslechting van het geschil en met de vervulling van de alimentatieverplichtingen door de schuldenaar.

1.4

Het Comité steunt dit verordeningsvoorstel, onder voorbehoud van de hierna volgende specifieke opmerkingen. Het is verheugd over de pogingen van de Commissie om tot goede wetgeving te komen, waarbij zij met name gebruik heeft gemaakt van voorafgaande raadpleging en van een vooraf uitgevoerde effectbeoordeling, hetgeen heeft geresulteerd in een wettekst van hoge kwaliteit. Ook is het ingenomen met het besluit om als rechtsvorm voor een verordening te kiezen, alsook met de gekozen rechtsgrondslag, waarmee deze materie beter kan worden geharmoniseerd telkens wanneer een onderdeel daarvan een Europees karakter vertoont, al blijven tussen de nationale wetgevingen verschillen bestaan.

1.5

Weinig lidstaten hebben het Verdrag van Den Haag inzake het op onderhoudsverplichtingen toepasselijke recht geratificeerd, maar de meeste lidstaten (17 van de 25) hebben wél het Verdrag inzake de tenuitvoerlegging van beslissingen over onderhoudsverplichtingen geratificeerd. Doordat wordt geschermd met de voorbehouden die daarbij zijn aangetekend of gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om tegen een in het buitenland genomen beslissing a priori bepalingen van binnenlandse openbare orde in te brengen, kan het evenwel onmogelijk blijken om een dergelijke beslissing ten uitvoer te leggen, al is deze afkomstig uit een andere lidstaat die partij is. Deze situatie belemmert het vrije verkeer van justitiële beslissingen binnen de Unie; deze belemmeringen moeten worden weggenomen.

1.6

Het Comité verzoekt de Raad dan ook om zijn goedkeuring te hechten aan de voorgestelde verordening, die voorziet in rechtszekerheid en in praktische en grensoverschrijdende maatregelen van tenuitvoerlegging ten behoeve van Europese alimentatiegerechtigden.

1.7

Tot slot verzoekt het Comité de regeringen van het Verenigd Koninkrijk en Ierland om na te gaan of zij door deze verordening kunnen worden gebonden („opt in”). De regering van Denemarken wordt opgeroepen tot het vergemakkelijken van de tenuitvoerlegging van beslissingen inzake alimentatie-uitkeringen, overeenkomstig het door dit land geratificeerde Verdrag van Den Haag inzake de tenuitvoerlegging van onderhoudsverplichtingen. Ook zou de Deense regering moeten overwegen om hiertoe op ad hoc-basis met andere lidstaten samen te werken als haar een verzoek tot uitvoering van een beslissing wordt voorgelegd.

2.1.1

In het op 30 november 2000 vastgestelde programma voor wederzijdse erkenning in burgerlijke zaken wordt opgeroepen tot de afschaffing van de exequatur-procedure voor alimentatiegerechtigden die een beroep moeten doen op „verordening Brussel I” (1) betreffende de wederzijdse erkenning van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Bovendien geeft dit programma aan dat het nodig kan zijn om in het kader van harmonisatie van de procedures een aantal procedurenormen vast te stellen en om te streven naar een optimale doeltreffendheid van de tenuitvoerlegging in de aangezochte staat van justitiële beslissingen die in een andere lidstaat zijn genomen, met name door de vermogensbestanddelen van de schuldenaar vast te stellen.

2.1.2

De wederzijdse erkenning moet nog plaatsvinden in het kader van justitiële samenwerking tussen de lidstaten en door middel van harmonisatie van de collisieregels.

2.1.3

De Conferentie van Den Haag voor internationaal privaatrecht werkt aan de modernisering van de bestaande verdragen. Volgens de Commissie zijn de Europese en de internationale inspanningen op dit gebied complementair, aangezien de Conferentie van Den Haag het mogelijk maakt om in de toekomst met derde landen samen te werken en wellicht tot resultaten leidt die later in de EU kunnen worden toegepast.

2.2.1

Het Commissievoorstel heeft tot doel alle hinderpalen uit de weg te ruimen voor het innen van alimentatievorderingen in een bepaalde lidstaat van de EU door een in een andere lidstaat woonachtige alimentatiegerechtigde.

2.2.2

Alimentatiegerechtigden moeten zonder kosten een titel kunnen verkrijgen die zonder belemmering binnen de Europese justitiële ruimte executeerbaar is en tot de regelmatige betaling van de verschuldigde bedragen kan leiden.

2.2.3

Een uniform en ambitieus instrument dat alle relevante terreinen van de justitiële samenwerking in burgerlijke zaken bestrijkt, is beslist noodzakelijk vanwege het ontbreken van een geharmoniseerde regeling. Onder „alimentatie” en „alimentatiegerechtigde” wordt in elk land iets anders verstaan. De mogelijkheid om de tenuitvoerlegging van een justitiële beslissing tegen te gaan, vloeit voort uit de voorbehouden die zijn gemaakt bij het Verdrag van Den Haag van 1973 (artikel 26), dat momenteel voorrang heeft op het communautair recht. Er wordt voorgesteld om deze uitzondering — waarin artikel 71 van de verordening Brussel I voorziet — af te schaffen en door een ad hoc-instrument voor het innen van alimentatievorderingen te vervangen.

2.3.1

Harmonisatie van de collisieregels. Als het toepasselijk recht wordt bepaald door geharmoniseerde regelgeving, vergemakkelijkt dit het verkeer van beslissingen die worden genomen op grond van een wetgeving die voldoende en onbetwistbare banden heeft met de gezinssituatie van schuldeiser en schuldenaar.

2.3.2

Erkenning en rechtstreekse tenuitvoerlegging van de justitiële beslissing op het gehele grondgebied van de Europese Unie.

2.3.3

Uitvaardiging van concrete maatregelen van tenuitvoerlegging door de staat waar de schuldenaar woonachtig is, met inbegrip van het verkrijgen van toegang tot informatie over de financiële situatie van de schuldenaar en het vaststellen van juridische instrumenten waarmee bedragen rechtstreeks van salarissen en bankrekeningen kunnen worden afgeschreven.

2.3.4

Versterking van het bevoorrechte karakter van alimentatievorderingen en intensivering van de justitiële samenwerking in burgerlijke zaken: met het oog hierop zijn modellen van geharmoniseerde akten bij de verordening gevoegd.

3.1

Het Comité erkent de noodzaak en het proportionele karakter van dit specifieke verordeningsvoorstel inzake het grensoverschrijdend innen van alimentatievorderingen. Als lex specialis prevaleert dit voorstel boven de algemene bepalingen inzake samenwerking in burgerlijke zaken. Het voorstel vestigt opnieuw het primaat van het communautair recht op een terrein dat daar door toedoen van de lidstaten tot dusverre niet onder viel, maar zonder daarvoor het nationale recht van de lidstaten te wijzigen.

3.2

De voorgestelde modaliteiten voor de vaststelling van het vermogen van de schuldenaar en voor afschrijvingen vormen een waarborg voor de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en de vertrouwelijkheid van de gegevens. De schuldenaar dient de schuldeiser en het gerecht van oorsprong evenwel in kennis te stellen van elke wijziging inzake werkgever of bankrekening.

3.3

De verordening reikt de alimentatiegerechtigde oplossingen aan, maar laat daarbij het recht van de schuldenaar om voor het gerecht van oorsprong de vordering te betwisten of herziening van het bedrag te eisen, onverlet. Een verzoek tot herziening schort alle maatregelen van tenuitvoerlegging op.

3.4

De tenuitvoerleggingsprocedure is die van de lidstaat waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd, ongeacht in welke lidstaat de beslissing is genomen.

3.5

Dankzij de voorafgaande publicatie van een groenboek (2), de organisatie van raadplegingen en deskundigenvergaderingen en een onderzoek naar de situatie in elk van de lidstaten, kon een samenhangend, helder en praktisch voorstel worden uitgewerkt waarmee de nog bestaande belemmeringen voor het grensoverschrijdend innen van alimentatievorderingen moeten kunnen worden weggenomen.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/37

1.1

Het Comité staat positief tegenover de doelstellingen van de Commissie en steunt deze, ook al heeft het niet over alle uitvoeringsmaatregelen hetzelfde oordeel.

1.2

Het vraagt zich met name af of de uitzonderingsregelingen wel doelmatig zijn. Het gaat daarbij om de uitzonderingen op de overdraagbaarheid en om de lange overgangstermijnen voor de verkorting van de termijnen voor de opbouwregelingen.

1.3

In de eerste plaats kan de mobiliteit alleen dan worden vergemakkelijkt en kan alleen voor doeltreffende aanvullende waarborging van het inkomen na pensionering worden gezorgd indien ook de uiteenlopende belastingstelsels van de lidstaten worden aangepast.

1.4

Daarom moet bij de verdere behandeling van het richtlijnvoorstel op het volgende worden gelet:

De Commissie heeft op 20 oktober 2005 een voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de verbetering van de meeneembaarheid van aanvullende pensioenrechten uitgebracht. Zij motiveert haar voorstel met het toenemende belang van de aanvullende pensioenregelingen voor de financiering van de oudedagsvoorziening, waardoor mobiliteitsbelemmeringen uit de wereld dienen te worden geholpen. Het gaat haar daarbij om belemmeringen voor zowel het intracommunautair als het binnen een lidstaat veranderen van werkgever.

Zij doelt daarbij op de volgende obstakels:

Daarnaast is zij van oordeel dat de mobiliteit kan worden bevorderd door verbetering van de informatievoorziening aan werknemers betreffende de gevolgen voor aanvullende pensioenrechten van een overstap naar een nieuwe werkkring.

2.2

Zij beschouwt haar voorstel als het resultaat van een reeds jaren durend proces van informatie- en ervaringsuitwisseling op Europees niveau. Wegens uiteenlopende opvattingen over doel en middelen van een EG-maatregel hebben de sociale partners echter geen onderhandelingen over een overeenkomst opgestart.

2.3

De Commissie beoogt op basis van de artikelen 42 en 94 van het EG-Verdrag gemeenschappelijke beginselen vast te leggen voor het uitwerken van toepasselijke nationale voorschriften. Het is de bedoeling dat vestiging van een onderneming in een andere lidstaat niet wordt belemmerd door het feit dat gekwalificeerd personeel moeilijk te krijgen is omdat mensen door aanvullende pensioenregelingen aan ondernemingen zijn gebonden.

2.4

De Commissie stelt zich op het standpunt dat uitsluitend een richtlijn voor een evenwichtige verhouding kan zorgen tussen de noodzakelijke rechten van werknemers met betrekking tot mobiliteit en de nodige flexibiliteit van de nationale wetgevers bij de omzetting van de regeling met oog voor de nationale specifieke kenmerken van aanvullende pensioenregelingen.

3.1

In het voorstel worden de relevante begrippen overeenkomstig de definities van Richtlijn 98/49/EG gedefinieerd.

3.2

Voorts wordt het beginsel vastgelegd dat bijdragen aan een aanvullende pensioenvoorziening van een werknemer of van een werkgever in naam van de werknemer bij de beëindiging van de arbeidsverhouding niet verloren mogen gaan. Daarbij doet het er niet toe of er al dan niet reeds rechten op een latere pensioenuitkering zijn verworven. Er moet voor worden gezorgd dat de gestorte bedragen uitbetaald of overgedragen kunnen worden.

3.3

Om te voorkomen dat juist jonge werknemers bij verandering van werkgever hun aanspraken zouden verliezen, mag in de lidstaten de minimumleeftijd voor het verwerven van aanvullende pensioenrechten hooguit 21 jaar bedragen.

Daarnaast is het de bedoeling dat de wachttijd, d.w.z. de tijd die na aanvang van de arbeidsbetrekking moet verstrijken alvorens een werknemer zich bij een aanvullende pensioenregeling kan aansluiten, maximaal een jaar bedraagt.

Ook is het de bedoeling dat de zogenaamde opbouwperiodes, d.w.z. „de periode van aansluiting na afloop waarvan de werknemer verworven rechten verkrijgt” niet meer dan twee jaar bedraagt.

3.4

Volgens de Commissie moet tot een faire aanpassing van slapende pensioenrechten worden overgegaan, waarbij de keuze van vorm en middelen bij de lidstaten blijft. Verder kan bij verandering van werkgever voor kleine bedragen, naast de mogelijkheid van overdracht, de mogelijkheid worden gecreëerd om een bedrag ter waarde van de verworven rechten uit te keren. Wel is hier een bepaalde (door de respectieve lidstaten vast te stellen) drempel van toepassing.

3.5

Om mobiliteit te bevorderen en nadelen bij verandering van werkgever uit de wereld te helpen, moet de overdracht van verworven rechten van de aanvullende pensioenregeling van de oude werkgever naar die van de nieuwe werkgever vergemakkelijkt worden. De vertrekkende werknemer mag door die overdracht evenwel niet financieel worden benadeeld door uiteenlopende waardeberekeningen of aanrekening van overdreven hoge kosten.

3.6

De werknemer dient de keuzevrijheid te hebben om zijn rechten over te dragen of in de oude regeling te houden.

3.7

Het voorstel bevat verder de bepaling dat werknemers die daarom verzoeken binnen een redelijke termijn voldoende inlichtingen ontvangen over de gevolgen van de beëindiging van de arbeidsverhouding voor de rechten op aanvullend pensioen.

3.9

Bovendien kunnen ondersteuningskassen, ondernemingen die boekreserves opbouwen voor de uitbetaling van pensioenen en regelingen die op basis van een omslagstelsel functioneren voor onbeperkte tijd van de overdrachtsbepalingen worden vrijgesteld. Dat vergt wel een motivering en de lidstaat in kwestie moet de Commissie ook mededelen welke maatregelen genomen of gepland zijn om de overdraagbaarheid alsnog te realiseren. Uiterlijk in 2018 zou dan moeten worden nagegaan of verdere maatregelen nodig zijn om ook voor deze regelingen de overdraagbaarheid te verbeteren.

4.1

De opvattingen van de sociale partners over reikwijdte en inhoud van een Europese regeling verschillen sterk. Daarom zagen zij ervan af om een overeenkomst in de zin van artikel 139 van het EG-Verdrag te sluiten.

4.2

Wel hebben het EVV, de UNICE en het Europees Centrum van gemeenschapsbedrijven (CEEP) in de preambule van de kaderovereenkomst betreffende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde duur erkend dat vernieuwingen in de sociale voorzieningen van ondernemingen nodig zijn om zich aan de huidige situatie aan te passen en met name om de overdraagbaarheid van aanspraken mogelijk te maken.

4.3

Hieruit blijkt dat partijen in principe bereid zijn om met elkaar van gedachten te wisselen over het nader tot elkaar brengen van de rechtsgrondslagen voor verwerving en behoud van aanvullende pensioenrechten. Weliswaar is de context van arbeidsovereenkomsten voor bepaalde duur een andere dan die van het vrije verkeer van werknemers, maar de partijen bij de overeenkomst geven blijk van het besef dat de arbeidsvoorwaarden aan veranderingen onderhevig zijn en dat daarmee behoefte aan aanpassing van de sociale stelsels van ondernemingen bestaat.

4.4

Dit komt overigens overeen met de belangrijke rol die de sociale partners in de meeste lidstaten spelen bij de vormgeving van de aanvullende pensioenregelingen. De maatregelen van de sociale partners hebben evenwel slechts effect op nationaal niveau en daarom is het nuttig dat de Commissie nu met een voorstel voor een richtlijn komt.

4.4.1

Beslissingen over de inhoudelijke details van de aanvullende pensioenstelsels dienen te worden genomen op het niveau van de lidstaten, o.a. op basis van collectieve overeenkomsten door de sociale partners. De regels op Europees niveau t.a.v. de voorwaarden voor verwerving moeten zich daarom tot beginselkwesties beperken en moet uitsluitend worden voorzien in richtsnoeren voor nationale maatregelen, waarbij de sociale partners voldoende ruimte wordt gelaten voor collectieve onderhandelingen.

4.4.2

Artikel 4 van het voorstel dient te worden vervangen door de volgende tekst: „Wanneer er voorwaarden worden verbonden aan het verwerven van pensioenrechten, zoals een minimumleeftijd en minimale wacht- en/of opbouwperioden, dienen deze voorwaarden fair te zijn en te worden vastgesteld op objectieve (en niet-discriminerende) gronden.”

4.5

Verandering van werkgever kan een negatieve impact hebben op de verwerving en de omvang van aanvullende pensioenrechten.

Dit beïnvloedt het besluit van werknemers om al dan niet elders te gaan werken, ook al hangt een dergelijk besluit van een hele reeks factoren af.

4.6

Vooral door de demografische ontwikkeling zal het wettelijk pensioen, ook in de lidstaten waarin dit de belangrijkste oudedagsvoorziening is, in de toekomst niet meer toereikend zijn om een bepaald welvaartsniveau veilig te stellen. Daarom worden aanvullende pensioenregelingen steeds belangrijker, ook al kunnen deze eveneens negatief door de demografische ontwikkelingen beïnvloed worden.

4.7

Aangezien vrij verkeer van personen een van de fundamentele doelstellingen van de interne markt is en omdat ook de randvoorwaarden voor aanvullende pensioenregelingen dienen te worden verbeterd, verdient het bijval dat de Commissie ernaar streeft om belemmeringen van het vrije verkeer bij aanvullende pensioenregelingen uit de weg te ruimen.

4.8

Bovendien is de Raad krachtens artikel 40 van het EG-Verdrag verplicht om „… bij wege van richtlijnen of verordeningen de maatregelen vast (te stellen) welke nodig zijn om tot een vrij verkeer van werknemers te komen”. Daarmee vormt dit artikel een versterking van artikel 42 van het EG-Verdrag als basis voor het voorstel.

4.9

Ook voor de verwezenlijking van de fundamentele doelstelling van de Strategie van Lissabon, de Europese economie te versterken middels de totstandbrenging van een kennismaatschappij, is de eliminatie van mobiliteitsbelemmeringen van groot belang. Een kennismaatschappij vormt de voorwaarde voor de ontwikkeling van de samenleving en is tegelijkertijd de belangrijkste productiefactor. Een dergelijke maatschappij is gebaseerd op innovatie en ideeënrijkdom van de burgers. Om die samenleving te versterken dient er voortdurend sprake te zijn van uitwisseling van kennis en ervaring. Daartoe kan mobiliteit van werknemers een belangrijke bijdrage leveren. Bovendien vormt ook de waarborging van de sociale cohesie onderdeel van de Strategie van Lissabon. Daarom verdient de doelstelling van de ontwerprichtlijn van de Commissie ook vanuit deze invalshoek bijval.

4.10

Overigens zij erop gewezen dat in Verordening 1408/71 van de Raad van 14 juni 1971 betreffende de toepassing van de sociale zekerheidsregelingen op werknemers en hun gezinnen die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen reeds aandacht werd besteed aan het vermijden van nadelen voor o.a. de ouderdomsvoorziening. Een van de eerste sociale-beleidsmaatregelen zou dan ook moeten zijn om de hindernissen voor en de negatieve gevolgen van het vrije verkeer uit de weg te ruimen. Daarom vormt het Commissievoorstel een consequente voortzetting van dit beleid, met name ook omdat er sprake is van een lacune in de regels betreffende aanvullende pensioenregelingen, die gezien het groeiende belang van de regelingen voor de oudedagsvoorziening, moet worden opgevuld.

4.11

Verder is dit het goede moment om mobiliteitsbelemmeringen uit de weg te ruimen want de Commissie heeft 2006 uitgeroepen tot het „Jaar van de mobiliteit van werknemers”.

4.12

In de lidstaten bestaan verschillende aanvullende voorzieningenstelsels en daarom is het logisch dat deze stelsels uitsluitend middels een Europese regeling geleidelijk nader tot elkaar kunnen worden gebracht, met als doel om een overstap naar een andere aanvullende pensioenregeling te vergemakkelijken.

4.13

Men schiet er met het oog op homogene levensomstandigheden en arbeidsvoorwaarden echter niet zoveel mee op wanneer er wel op Europees niveau aanpassingen worden aangebracht ten behoeve van een grensoverschrijdende overstap, maar anderzijds wisseling van baan binnen een lidstaat wordt genegeerd. Het uitgangspunt van de Commissie verdient dan ook bijval. Zij wil namelijk de obstakels voor zowel grensoverschrijdende als interne mobiliteit van werknemers elimineren.

4.14

Aan één belangrijke kwestie wordt in de ontwerprichtlijn evenwel voorbijgegaan: het nader tot elkaar brengen van de fiscale behandeling van aanvullende pensioenregelingen. De uiteenlopende nationale fiscale praktijk vormt namelijk een fundamentele mobiliteitsbelemmering omdat werknemers dubbel kunnen worden belast (zowel op bijdragen als uitbetalingen). In de richtlijn is het fiscale aspect onaangeroerd gebleven omdat anders unanimiteit binnen de Raad voor goedkeuring ervan is vereist, hetgeen er wel eens in zou kunnen resulteren dat het voorstel wordt geblokkeerd. De Commissie heeft daarom het fiscale aspect willen behandelen in een mededeling van 19 april 2001 en heeft ondertussen inbreukprocedures tegen een aantal lidstaten ingeleid. Zonder dergelijk optreden zal de meeneembaarheid van pensioenrechten niet worden verbeterd.

5.1

Het is meer dan waarschijnlijk dat lange wachttijden, een lange opbouwperiode en een hoge minimumleeftijd een negatieve impact zullen hebben op het besluit om eventueel van werkgever te veranderen.

Daarom is de Commissie op de goede weg wanneer zij de wachttijd en de opbouwperiode wil verkorten en de minimumleeftijd wil verlagen. Wellicht kunnen deze maatregelen zelfs een eerste stap vormen op weg naar integrale opheffing van de belemmeringen.

5.2

Er dient evenwel ook te worden gelet op de impact van de voorgestelde regelingen op met name vrijwillige, door de werkgever gefinancierde aanvullende pensioenregelingen. De voorgestelde maatregelen zouden de regelingen immers duurder kunnen maken. Daarmee ontstaat het gevaar dat men dergelijke aanvullende regelingen niet meer wil handhaven.

5.3

Vrijwillig door de werkgever gefinancierde voorzieningen vormen ook een belangrijk instrument van personeelsbeleid. In de concurrentieslag om de „slimste koppen” en gegeven de veranderende demografische verhoudingen en een toenemende vraag naar vaklieden zou het daarom wel eens interessant voor de werkgever kunnen zijn om in een vroeg stadium en reeds na korte duur van de arbeidsverhouding een extra pensioentoezegging te doen. Weliswaar is een aanvullende pensioenregeling slechts een van de vele instrumenten van personeelsbeleid, maar het verzorgingselement staat bij die regeling wel altijd centraal. Anderzijds zijn een langere wachttijd en opbouwperiode een beloning voor de bedrijfstrouw van de werknemers en zorgen zij ervoor dat deze langer in het bedrijf aan de slag blijven.

5.4

Ook dient erop te worden gelet dat de verhouding tussen (uitsluitend) door de werkgever gefinancierde aanvullende pensioenregelingen enerzijds en de middels eigen bijdragen van de werknemers gefinancierde regelingen anderzijds, zich in de lidstaten op uiteenlopende wijze heeft ontwikkeld. Daarom zou kunnen worden overwogen de lidstaten de ruimte te bieden om in het licht van hun respectieve financieringsstelsels te differentiëren.

5.5

De aandacht dient duidelijk te worden gevestigd op het voornemen van de Commissie om een einde te maken aan mededingingsdistorsies ten nadele van ondernemingen die in andere lidstaten vestigingen willen openen. Lange termijnen en een hoge minimumleeftijd vormen een belemmering voor verandering van werkgever en daarmee voor mobiliteit.

5.6

Overigens heeft de Commissie er oog voor dat de stelsels geleidelijk moeten worden aangepast: voor de uitvoering van de voorgestelde regelingen betreffende het verwerven van rechten kunnen de lidstaten gebruik maken van een langere omzettingstermijn.

5.7

Met betrekking tot de honorering van slapende rechten valt niet te ontkennen dat deze verplichting er wel eens toe zou kunnen leiden dat de kosten van de aanvullende stelsels stijgen.

Dit is echter in de eerste plaats afhankelijk van de vorm waarin de aanspraken zijn toegekend. Gaat het om een werkgeversbijdrage, dan heeft de aanpassing betreffende slapende rechten weinig zin omdat de omvang van het geaccumuleerde kapitaal afhangt van ontwikkelingen op de kapitaalmarkten en rendementen. Dit kan echter wel negatieve gevolgen voor definitieve aanspraken omdat er dan geen sprake meer is van bijdragen.

5.8

Aanpassing is evenwel nodig met het oog op de functie van de aanvullende ouderdomsvoorziening: het wettelijk pensioen toereikend aanvullen. De formulering van het voorstel, ook van de in overweging 7 genoemde voorbeelden, is evenwel nauwelijks bindend voor de lidstaten en slechts als aanbeveling te beschouwen. Bovendien is het onduidelijk in hoeverre „bedrijfstrouw” als motief voor een aanpassing of een verplichting tot aanpassing van de uitbetalingen, en niet van de rechten, overeenkomt met wat de Commissie onder „faire” aanpassing verstaat.

5.9

De mogelijkheid bestaat om rechten beneden een bepaalde, naar nationaal gebruik vast te stellen, drempel niet over te dragen maar uit te betalen.

5.10

Het dient de beheerder van het aanvullend pensioenfonds te zijn die beslist of rechten verzilverd dan wel behouden worden. Maar ook een als gering geldende aanspraak kan voor de individuele werknemer later interessant zijn als regelmatige aanvullende pensioenuitkering. Zouden deze aanspraken toch, tegen zijn wil, worden uitbetaald, dan kan dit een rem vormen voor verandering van werkgever.

5.11

Het Comité steunt de door de Commissie voorgestelde doeleinden betreffende de overdraagbaarheid van aanvullende pensioenaanspraken. Het stemt met name tot tevredenheid dat de Commissie zich niet beperkt tot voorstellen voor verbetering van de overdraagbaarheid van deze rechten, maar mobiliteitsbelemmeringen in de aanvullende pensioenregelingen op een breed front wil elimineren.

5.12

Een bijzonder positief aspect van de Commissievoorstellen is dat uit de overdracht geen financieel nadeel voor werknemers mag voortvloeien. Dit komt het doel van de richtlijn ten goede. De werknemer zal immers alleen wanneer zonder financieel nadeel kan worden overgedragen, in geval van twijfel voor overdracht en daarmee voor een andere werkgever kiezen.

5.13

Ook de aanscherping van de bepalingen betreffende de te verstrekken inlichtingen kan het doel van de richtlijn ten goede komen. Wel moet erop worden gelet dat deze verplichtingen de concrete mogelijkheden van vooral kleinere ondernemingen, niet te boven gaan.

5.14

Een negatief punt is wel dat artikel 6, lid 1, in samenhang met de definitie van artikel 3, onder f, zó zou kunnen worden geïnterpreteerd dat werknemers uitsluitend recht hebben op overdracht van hun aanvullende rechten wanneer zij uit eigen beweging van werkgever veranderen. Ontslagen werknemers zouden op die manier aanzienlijk worden benadeeld. Ook met het oog op de doelstelling om armoede na pensionering te vermijden, lijkt het daarom juist om iedere vorm van verandering van werkgever onder de reikwijdte van artikel 6, lid 1, te brengen.

5.15

Verder kan het met de fundamentele doelstellingen van de richtlijn strijden dat bepaalde aanvullende pensioenregelingen in beginsel niet voor overdracht in aanmerking komen. Weliswaar moeten de lidstaten de Commissie mededelen welke maatregelen zij nemen om ook deze systemen voor overdracht in aanmerking te laten komen, maar gezien de reeds sinds vele jaren gevoerde discussie en de dringende noodzaak om een stabiele tweede bron van ouderdomsvoorzieningen op te bouwen, lijkt deze mogelijkheid ontoereikend. Voorts kan uitsluitend met behulp van passende overgangstermijnen op acceptatie van de Commissievoorstellen worden gerekend. De systemen van de lidstaten lopen immers uiteen. Daarom zouden wellicht concrete termijnen en richtsnoeren kunnen worden vastgelegd.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/42

—

allereerst bevorderen van de interculturele dialoog als instrument waarmee de Europese burgers en allen die tijdelijk of permanent in de EU verblijven, kennis kunnen opdoen en vaardigheden kunnen verwerven. Die extra bagage zal hen in staat stellen om hun weg te vinden in een openere maar complexere samenleving en om de daarbij horende moeilijkheden te overwinnen, zodat ze de kansen kunnen grijpen die het huidige dynamische en pluriforme bestaan hun in Europa en elders ter wereld biedt;

—

in de tweede plaats de Europese burgers en alle inwoners van de EU erop wijzen dat het zeer belangrijk is te werken aan een actief Europees burgerschap met een open blik op de wereld en respect voor culturele verschillen, dat gebaseerd is op de gemeenschappelijke waarden van de EU: menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, non-discriminatie, solidariteit, democratie en rechtsstaat, en inachtneming van de mensenrechten en de rechten van minderheden.

—

vergroten van de zichtbaarheid van alle communautaire programma's en acties die tot de interculturele dialoog bijdragen;

—

benadrukken van de betekenis van het Europese culturele erfgoed voor de leefwijzen van de Europese burgers; bewustmaken van de Europese burgers en van allen die in de EU wonen, met name ook jongeren, dat het belangrijk is te zoeken naar manieren waarop, via interculturele dialoog, een actief Europees burgerschap tot stand kan worden gebracht, dat zich kenmerkt door een open blik op de wereld en respect voor de culturele diversiteit op basis van de gemeenschappelijke waarden in de Europese Unie;

—

bijdragen tot innovatie en tot de horizontale en sectoroverschrijdende dimensie van de initiatieven om de interculturele dialoog, met name onder jongeren, te bevorderen.

2.1

Tot tevredenheid van het EESC heeft in dit beschikkingsvoorstel de term „actief Europees burgerschap” niet alleen betrekking op de burgers van de EU zoals bedoeld in artikel 17 van het EG-Verdrag, maar op iedereen die permanent of tijdelijk in de EU verblijft.

2.2

Het EESC is ermee ingenomen dat met dit voorstel ook wordt beoogd om, via interculturele dialoog, de samenwerking met derde landen te intensiveren.

2.3

Het EESC vindt het positief dat de interculturele dialoog wordt beschouwd als samenwerkingsinstrument bij uitstek waarmee via de oprichting van partnerschappen de stabiliteit en democratie binnen en buiten de EU kunnen worden versterkt.

2.4

Het EESC is er verheugd over dat dankzij het Commissievoorstel de harmonisatie en coördinatie van de acties en programma's voor de uitvoering van de gemeenschappelijke strategieën van de Europese instellingen zullen worden bevorderd en zelfs versterkt. Als gevolg van culturele verschillen worden de werkzaamheden en samenwerkingsactiviteiten van de diverse communautaire, nationale, regionale en lokale instanties namelijk gekenmerkt door versnippering en uiteenlopende efficiëntie en resultaten. Als er echt sprake zou zijn van een permanente dialoog tussen de Europese culturen waarbij ieder zijn culturele identiteit uitdraagt, zou dat het functioneren, de efficiëntie en het prestatievermogen van de verschillende communautaire instellingen op nationaal, regionaal en lokaal niveau verbeteren en van meer dynamiek voorzien.

2.5

Het stemt het EESC zeer tevreden dat het Europees erfgoed door een ieder op waarde geschat, benut en beleefd kan worden dankzij de ontwikkeling van onderwijs, innovaties, het ontstaan van gelijke kansen voor iedereen, bevordering van de interculturele dialoog op Europees niveau en de organisatie van die dialoog in de lidstaten.

2.6

Het EESC is ermee ingenomen dat dankzij de samenwerking van de lidstaten in het kader van het jaar van de interculturele dialoog de verwezenlijking van de communautaire doelstellingen dichterbij komt. Het is er derhalve voorstander van om 2008 uit te roepen tot „Europees jaar van de interculturele dialoog”.

2.7

Het EESC stelt voor om dit themajaar ten volle te benutten om verschillen, ongelijkheden, tegenstellingen en conflicten — die te wijten lijken aan sociaal-economische, politieke en omgevingsfactoren — niet te „etniseren” of te „culturaliseren”. Spanningen moeten juist worden weggenomen door de dieper liggende oorzaken daarvan aan te wijzen, mensen vertrouwd te maken met culturele verschillen en deze te doen accepteren, en door gebruik te maken van het instrument interculturele dialoog.

2.8

In dit verband pleit het EESC overeenkomstig zijn adviezen en zijn aanvullend advies over de sociale dimensie van cultuur „voor een Europese Unie die over zichzelf nadenkt en waar de ene lidstaat het cultuurbeleid van de andere lidstaat onder de loep neemt. Het moet een ruimte zijn die aanzet tot een nieuw debat over cultuur. De voorbereiding van het Jaar van de interculturele dialoog (2008) zou de Commissie de gelegenheid moeten bieden een zeer gedetailleerd verslag te presenteren over de reële omvang van deze dialoog, de bestaande of nieuwe obstakels in dat verband, en de nieuwe voorstellen die kunnen worden geformuleerd om deze dialoog echt te verdiepen. Het EESC is bereid om met name via de benadering van de 'sociale dimensie van cultuur' […] aan de opstelling van dit verslag mee te werken.”  (1)

3.1

Het EESC heeft in zijn hoedanigheid van adviesorgaan ten dienste van het Europees Parlement, de Raad en de Commissie bijzondere contacten tot stand gebracht tussen de verschillende Europese culturen. Zijn leden zijn echte Europeanen, want zij hebben respect voor de waarden en culturen van de verschillende sociale partners, houden daar bij het opstellen van hun adviezen op evenwichtige wijze rekening mee en nemen op consensus gebaseerde besluiten in het belang van de Europese burgers. (2)

3.2

Door actief samen te werken en op communautair, nationaal, regionaal en lokaal niveau activiteiten te organiseren vormen de leden van het EESC binnen de civiele samenleving de belichaming van de interculturele dialoog, bevorderen zij die en geven zij daar concreet invulling aan.

3.3

Het EESC wijst het Europees Parlement, de Raad en de Commissie erop dat respect voor de culturen van derde landen en hun diversiteit niet duidelijk in de Verdragen is terug te vinden – de Commissie verwijst bij de omschrijving van de doelstellingen van haar voorstel immers naar artikel 151 van het EG-Verdrag (eerbiediging door de lidstaten van elkaars culturen). Uiteraard moet de EU hier helemaal niet met regelgeving komen, maar de Commissie en de andere instellingen zouden de lidstaten wel moeten oproepen om respect voor culturele verschillen en een vreedzame dialoog tussen de culturen te bevorderen.

3.4

Helaas kenmerkt deze tijd zich door steeds meer spanningen die hun oorsprong vinden in conflicten tussen culturen en religies. Daarom is het volgens het EESC noodzakelijk geworden om in de Verdragen voortaan ook te spreken over wederzijds respect tussen culturen. In de ogen van het EESC dwingen die conflicten en spanningen de EU om zich de vraag te stellen of wederzijds respect tussen culturen geen coherente Europese doelstelling moet worden. Tegen de achtergrond van de huidige „crisis in het Europese denken” en interculturele botsingen kan bevordering van de Europese culturele waarden worden gezien als teken van optimisme en van vertrouwen in de toekomst van de EU. Om die reden moet de EU zich ertoe verbinden de culturele en religieuze dialoog met andere volkeren verder uit te bouwen, met name door cultuurtoerisme te promoten. (3)

3.5

Bevordering van het respect voor de verschillende culturen, gewoonten en tradities van alle ingezetenen van de EU moet het belangrijkste uitgangspunt van de interculturele dialoog zijn.

3.6

De toenemende mobiliteit van de EU-burgers en het stijgende aantal arbeidsmigranten, vaak gevolgd door hun gezin of andere bloedverwanten, maken dat gerichte actie nodig is om het respect voor andere culturen en tradities dan de Europese, te bevorderen: dit zou de taak moeten zijn van de Europese instellingen en de lidstaten, in een gecoördineerd kader.

3.7

Het EESC stelt op basis van de eerder genoemde documenten van de Unesco voor om het Europees waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat te versterken door dat om te vormen tot een communautair coördinatieorgaan voor de bevordering van de culturele integratie van de tientallen miljoenen EU-inwoners die een verleden als immigrant hebben. Dat zou zeer goed zijn voor de wederzijdse erkenning en het wederzijds respect tussen culturen.

3.8

Tot spijt van het EESC wordt in het Commissievoorstel de oprichting van een communautair mediakanaal (een radio- of televisiestation dat uitzendt in de EU-talen) niet genoemd bij de instrumenten om de doelstellingen van het voorstel te verwezenlijken. Ondertussen heeft de Commissie wel het „Witboek inzake een Europees communicatiebeleid” gepubliceerd als vervolg op het actieplan voor een betere communicatie en „Plan D voor Democratie, Dialoog en Debat”. In al deze documenten ligt de nadruk op dialoog met de Europese burgers. Maar de communautaire doelstellingen kunnen niet alleen met hulp van de particuliere, digitale of geschreven media worden gerealiseerd.

3.9

Het EESC heeft in eerdere adviezen reeds aangegeven bezorgd te zijn over de financiering van projecten en de verwezenlijking van de in het kader van de op zich zeer nuttige „Europese jaren” geformuleerde doelstellingen. Ook vraagt het zich af of aan de thema's daarvan op evenwichtige wijze blijvend aandacht wordt besteed. (4)

Een „Europees jaar” vereist dat wordt onderzocht hoe de aandacht van het publiek kan worden getrokken en vastgehouden en hoe aan het desbetreffende thema op evenwichtige wijze een duurzaam karakter kan worden gegeven. Het is namelijk onmogelijk om aan de éénjarige programma's een vervolg te geven, temeer omdat de daarvoor beschikbare middelen ook slechts voor één jaar zijn toegekend. Voorts worden de doelstellingen van de themajaren in uiteenlopende mate verwezenlijkt. In dit licht vraagt het EESC zich af hoe het besluit om 2008 uit te roepen tot Europees jaar van de interculturele dialoog alle burgers en hun organisaties kan garanderen dat hun culturen door anderen worden erkend en geaccepteerd als er slechts voor één jaar doelstellingen worden geformuleerd.

3.10

Het staat als een paal boven water dat de doelstellingen van het Jaar van gelijke kansen voor iedereen en van het Jaar van de interculturele dialoog evenals het in de communicatiestrategie van de Commissie genoemde streven naar actief burgerschap en participatiedemocratie niet kunnen worden verwezenlijkt via afzonderlijke jaarprogramma's. Programma's en middelen dienen dus op elkaar te worden afgestemd, zodat aan deze doelstellingen gedurende een langere periode en wellicht zelfs permanent invulling kan worden gegeven.

3.11

Het EESC betwijfelt of het voorgestelde budget toereikend genoeg is voor de verwezenlijking van de voornaamste doelstellingen. Het budget is namelijk voor het grootste deel bestemd voor ondersteuning van „acties op communautair niveau”. In dit verband kan de vraag worden gesteld of de acht geplande evenementen niet veel te zwaar drukken op het budget dat in totaal voor de realisering van de doelstellingen is bestemd. Met de huidige middelenverdeling is het maar de vraag of lokale burgerinitiatieven kunnen worden gefinancierd.

3.12

Het EESC stelt de Commissie voor niet alleen kwantitatieve maar ook kwalitatieve indicatoren vast te stellen om te beoordelen in hoeverre de doelstellingen van het Europees jaar van de interculturele dialoog worden gerealiseerd, aangezien die dialoog zeer verschillende vormen kan aannemen. Het EESC is bereid als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld aan deze beoordeling mee te werken.

3.13

Tevens stelt het EESC voor om op basis van de evenementen en activiteiten in het kader van het Jaar van de interculturele dialoog 2008 een 'encyclopedie van de Europese cultuur' samen te stellen. Die zou dan aan de wieg kunnen staan van een 'handboek Europese culturen', dat het Europees burgerschap zou kunnen bevorderen. Zo'n handboek en een compilatie van de beste praktijkvoorbeelden zijn onmisbaar om de integratie van arbeidsmigranten en hun familieleden te bevorderen.

4.1

Het EESC onderschrijft de Universele verklaring van de Unesco betreffende culturele diversiteit (de culturele rijkdom in de wereld wordt gevormd door de diversiteit aan dialoog) (5) evenals de doelstellingen uit de Conventie ter bescherming en bevordering van culturele diversiteit (6), waaronder met name het streven om interculturaliteit te stimuleren en culturele interactie te bevorderen teneinde bruggen te slaan tussen de volkeren.

4.2

Als het gaat over de doelstellingen van het Jaar van de interculturele dialoog moet worden opgemerkt dat de weergave van menselijke gevoelens in verschillende kunstvormen een van de meest in het oog springende waardevolle aspecten van het Europese culturele erfgoed is. Kennis over en acceptatie van andere culturen is namelijk onlosmakelijk verbonden met kennis over, open staan voor en acceptatie van de gevoelens en waarden van anderen. Als de jeugd een van de belangrijkste doelgroepen van het themajaar wordt, moet vooral niet voorbij worden gegaan aan natuurlijke menselijke emoties. Derhalve dienen initiatieven ter bevordering van een multicultureel bewustzijn te worden ondersteund.

4.3

Het EESC staat achter het voorstel om een Dag van de interculturele dialoog in te stellen, die zou kunnen worden gehouden op 21 mei, een datum die door de Unesco al eerder was aangewezen als Werelddag van de culturele diversiteit voor dialoog en ontwikkeling. Tijdens die dag zouden de Europese instellingen een symbolische prijs kunnen toekennen aan de onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties die zich hebben onderscheiden bij de bevordering van de interculturele dialoog. Tevens zouden tijdens deze dag officiële bijeenkomsten kunnen worden gehouden.

4.4

Beslissend voor de bevordering van de interculturele dialoog is de rol die maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen en de Europese burgers zelf daarbij krijgen. Om die reden zou het EESC er zeer mee ingenomen zijn als een prijs wordt ingesteld voor de Europese burgers, maatschappelijke organisaties en onderwijsinstellingen die zich hebben onderscheiden bij de bevordering van de interculturele dialoog. Die prijs zou desnoods een symbolisch karakter kunnen hebben (de winnaars zouden het logo van de Dag van de interculturele dialoog mogen gebruiken) en zou bijvoorbeeld kunnen worden uitgereikt voor initiatieven waarmee jongeren duidelijk wordt gemaakt dat mensen als leden van de samenleving respect dienen te hebben voor de culturele waarden en tradities van anderen, niet alleen op lokaal, regionaal en nationaal, maar ook op communautair niveau.

4.5

Het EESC is het met de Commissie en het Europees Parlement eens dat de jeugd de belangrijkste doelgroep van dit initiatief ter bevordering van de interculturele dialoog moet worden. Het wijst de andere Europese instellingen er echter op dat de oudere generaties tijdens het themajaar niet uit het oog mogen worden verloren.

5.1

Teneinde zo doeltreffend mogelijk invulling te geven aan de doelstellingen van dit beschikkingsvoorstel dringt het EESC erop aan die af te stemmen op de doelstellingen en instrumenten in het kader van het Europees jaar van gelijke kansen voor iedereen (2007) en het Plan D voor Democratie, Dialoog en Debat.

5.2

Aangezien de lidstaten al zeer uiteenlopende initiatieven hebben gelanceerd ter bevordering van interculturele contacten, acht het EESC het raadzaam dat de Europese instellingen een coördinatieorgaan in het leven roepen om die initiatieven op elkaar af te stemmen, te promoten en op grote schaal te verspreiden.

5.3

Als succesvolle interculturele initiatieven kunnen hier o.a. worden genoemd: het Leonardo-programma, dat de Europese dimensie van opleiding bevordert via ondersteuning van vernieuwende initiatieven op dit vlak en projecten in het kader van internationale samenwerkingsverbanden (7); de Anna Lindh-stichting (8); en het EuromedCafé (9), dat de interculturele dialoog tussen de landen uit het Middellandse Zeegebied bevordert.

5.4

Dit voorstel voor een beschikking, dat recht doet aan de economische globalisering, heeft tot doel de eensgezindheid te bevorderen en de culturele diversiteit te stroomlijnen, om zo de meerwaarde en energie te creëren die nodig zijn voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de herziene Lissabon-strategie.

5.5

Het EESC zou graag met ngo's willen samenwerken wat betreft:

Tegen deze achtergrond zal het met een gepast aanvullend voorstel komen.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/46

1.1

Het EESC steunt de door de Commissie voorgestelde maatregelen in het kader van het Europees actieplan voor personen met een handicap DAP 2006-2007.

1.2

Het is van mening dat de monitoring van de richtlijn inzake gelijke behandeling in arbeid en beroep gedurende de hele periode waarop het DAP betrekking heeft, een prioriteit moet blijven.

1.3

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan om een aparte gehandicaptenrichtlijn voor te stellen, na afloop van een haalbaarheidsstudie naar de vaststelling van een non-discriminatiewetgeving op Europees niveau.

1.4

Het zichtbare gebrek aan concrete acties in de Europese werkgelegenheidsstrategie (EWS) is een duidelijk teken dat de EU zich onvoldoende inzet voor dit vraagstuk. De EWS was een belangrijke test om de betrokkenheid van de EU en de lidstaten bij het DAP op de proef te stellen. Zij zijn allen gezakt voor deze test. De herziene doelstellingen van de Europese werkgelegenheidsstrategie moeten de mainstreaming van het gehandicaptenvraagstuk in de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de nationale hervormingsprogramma's versterken.

1.5

De EU moet zich o.m. inzetten voor de mainstreaming van het gehandicaptenvraagstuk in:

1.6

Het EESC betreurt het dat er onvoldoende oog is voor de inspanningen van de lidstaten om het gehandicaptenvraagstuk in hun nationale beleid te verwerken. De kracht van het DAP ligt in de bereidheid van de nationale staten om zich de beginselen van het actieplan eigen te maken.

1.7

Het EESC moedigt de Europese instellingen aan om rekening te houden met de doelstellingen van het DAP op Europees niveau. De inspanningen op het gebied van de interne communicatie en bewustmaking zouden tot een betere zichtbaarheid van de gehandicaptenproblematiek in de Europese beleidsvorming moeten leiden.

1.8

Europese organisaties als het Europees Gehandicaptenforum en andere representatieve ngo's zouden hun werkzaamheden moeten voortzetten met steun uit het nieuwe PROGRESS-programma.

1.9

Het EESC hoopt dat de Commissie de volgende specifieke vraagstukken op de agenda voor de toekomst zet:

2.1

Het EESC heeft met veel belangstelling kennis genomen van de in 2003 uitgevaardigde mededeling over het Europees actieplan voor personen met een handicap (2).

2.2

Het Europees actieplan voor personen met een handicap (DAP) (3), dat in 2003 is goedgekeurd als een meerjarenprogramma voor de periode 2004-2010, is bedoeld om gehandicaptenvraagstukken een plaats te geven in al het relevante EU-beleid en om concrete activiteiten ter bevordering van de integratie van personen met een handicap ten uitvoer te brengen.

2.2.1

De eerste fase van het DAP was erop gericht de toegang van personen met een handicap tot de arbeidsmarkt, ICT en openbare gebouwen te verbeteren.

2.2.2

De prioritaire acties van de tweede fase van het DAP zijn gericht op de actieve deelname van personen met een handicap aan de samenleving, hun toegang tot hoogwaardige ondersteunings- en zorgvoorzieningen en de gezondheidszorg, de stimulering van de toegankelijkheid van goederen en diensten, en de vergroting van de analysecapaciteit.

2.3

Het DAP voorziet in een tweejaarlijks verslag over de situatie van personen met een handicap, waarin de doelstellingen worden heroverwogen en de situatie van personen met een handicap in de referentieperiode onder de loep wordt genomen.

2.4

Het EESC betreurt dat het tweejaarlijks verslag uiteindelijk niet meer is dan een korte mededeling. Het eerste deel van de mededeling betreft het tweejaarlijks verslag over de periode 2004-2005, en het tweede deel betreft het actieplan voor de tweede fase: 2006-2007.

2.4.1

De informatie in de bijlagen is van groot belang voor de evaluatie. Het EESC betreurt echter dat de gegeven informatie onvolledig is, in die zin dat niet alle initiatieven binnen de EU in de analyse zijn meegenomen. De lidstaten hadden uitgebreider moeten antwoorden op de vragenlijst van de Europese Commissie.

2.4.2

Het EESC vindt het jammer dat de Engelstalige informatie in de bijlagen nog niet in alle officiële EU-talen is vertaald.

2.5

Personen met een handicap vertegenwoordigen 10 % van de bevolking, een percentage dat nog zal stijgen met de vergrijzing van onze samenleving. Dit betekent dat de uitgebreide Europese Unie meer dan 50 miljoen personen met een handicap telt (4).

2.6

Gehandicapten — mannen en vrouwen, jongens en meisjes — zijn een rijk geschakeerde, heterogene groep. Met deze diversiteit moet op alle niveaus van beleidsontwikkeling rekening worden gehouden.

2.7

Het EESC heeft al dikwijls zijn onvoorwaardelijke steun toegezegd aan de volledige integratie van personen met een handicap in de samenleving, en heeft aangedrongen op de vaststelling van een specifieke gehandicaptenrichtlijn (5).

2.8

Het heeft reeds enkele specifieke aanbevelingen gedaan in zijn advies over het Actieplan 2004-2006 (6). Het EESC erkent dat sommige aanbevelingen zijn overgenomen, maar stelt helaas vast dat veel andere aanbevelingen geen gehoor hebben gevonden, vooral de oproep om een specifieke gehandicaptenrichtlijn op te stellen en om het gehandicaptenvraagstuk in de Europese werkgelegenheidsstrategie te integreren.

2.9

Het EESC beoordeelt dit actieplan in het licht van de lopende onderhandelingen over de VN-conventie inzake de rechten van personen met een handicap (7).

3.1

Het EESC stemt in met de prioritaire doelstellingen voor de tweede fase van het DAP.

3.2

Wel is het van mening dat de Europese Commissie een sociale benadering van personen met een handicap moet volgen, door in de verschillende Commissiedocumenten een meer neutraal en niet-discriminerend taalgebruik toe te passen. De vertaling uit het Engels van sommige Commissiedocumenten strookt niet altijd met deze sociale benadering van personen met een handicap.

3.3

Het EESC deelt de bezorgdheid van de Commissie m.b.t. het gebrek aan relevante statistische gegevens over personen met een handicap, die echter wel nodig zijn om het toekomstige beleid op dit gebied te ontwikkelen. Het bestaande onderzoek dekt alleen personen met een handicap die tot de beroepsbevolking worden geteld of op een andere manier actief zijn, en heeft geen betrekking op de meerderheid van de gehandicapte burgers (personen die in een tehuis wonen en kinderen).

3.4

Het EESC maakt zich tevens zorgen over de kloof die gaapt tussen de arbeidsparticipatie van personen met een handicap en die van personen zonder handicap. Eurostat heeft in 2003 bevestigd dat de arbeidsparticipatie van personen met een handicap veel lager is: 78 % van de ernstig gehandicapten tussen 16 en 64 jaar maken geen deel uit van de beroepsbevolking, tegen 27 % van de personen zonder langdurig gezondheidsprobleem of handicap. De werkloosheid onder ernstig gehandicapten die deel uitmaken van de beroepsbevolking is zelfs bijna twee keer zo hoog als onder niet-gehandicapten. Slechts 16 % van de gehandicapten die bij hun werk met beperkingen kampen, krijgt enige vorm van assistentie (8).

3.5

Het EESC kan niet geheel instemmen met een aantal van de redenen die in het Commissieverslag worden aangedragen als verklaring voor het feit dat het werkloosheidscijfer voor personen met een handicap twee keer zo hoog is als voor de rest van de bevolking. Het argument van de zgn. „uitkeringsval” (9) is incompleet, en legt alle verantwoordelijkheid bij de gehandicapten zelf.

3.5.1

Achter de negatieve statistieken schuilen nog andere complexe belemmeringen, zoals de tegenzin bij werkgevers om gehandicapten in dienst te nemen, onaangepaste werkplaatsen, ongelijke toegang tot de arbeidsmarkt, gebrek aan ondersteuning voor het zelfstandig leven (persoonlijke ondersteuning of hulptechnologieën), discriminatie op het gebied van vervoer, onderwijs, de toegang tot goederen en diensten, ICT, enzovoorts. Hoewel 43,7 % van de gehandicapte respondenten denkt dat zij met aangepaste hulp zouden kunnen werken, ontvangt slechts 15,9 % van hen deze hulp ook daadwerkelijk (10).

3.5.2

Het EESC is dan ook van mening dat bij iedere herziening van de socialezekerheidsstelsels en de werkgelegenheidsregelingen rekening moet worden gehouden met het complexe geheel van redenen waarom een persoon met een handicap geen toegang krijgt tot de arbeidsmarkt of zijn plaats op de arbeidsmarkt niet weet te behouden (11).

3.6.1

Het EESC is ermee ingenomen dat de Europese Commissie belangrijke stappen neemt om de omzetting en implementatie van de werkgelegenheidsrichtlijn te monitoren (12). Zij zou hiervoor moeten samenwerken met de sociale partners en representatieve ngo's. Het EESC is ervan overtuigd dat de werkgelegenheidsrichtlijn, die discriminatie op een aantal gronden (waaronder handicaps) verbiedt, een wettelijke verplichting is en niet alleen een recht inhoudt om eventueel beroep aan te tekenen. De Commissie moet optreden als hoedster van de richtlijn, en ervoor zorgen dat zij daadwerkelijk wordt toegepast.

3.6.2

Het EESC is het niet eens met de uitspraak van de Europese Commissie t.a.v. de zichtbaarheid van het gehandicaptenvraagstuk in de Europese werkgelegenheidsstrategie (EWS) (13). De mainstreaming van het gehandicaptenvraagstuk in de EWS laat steeds meer te wensen over, vooral sinds dit thema buiten de nationale hervormingsprogramma's is gehouden.

3.6.3

Het EESC heeft reeds in eerdere adviezen ingestemd met de Verordening van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op werkgelegenheidssteun  (14) en de vrijstellingen voor staatssteun die is gericht op de integratie van personen met een handicap in de algemene arbeidsmarkt.

3.6.4

Het moedigt de sociale partners aan om verdere stappen te nemen wat betreft de werkgelegenheid van personen met een handicap. De sociale partners hebben in 2004 verslag gedaan van hun initiatieven op dit gebied (15).

3.6.5

Het EESC steunt tevens de initiatieven van het Europees Sociaal Fonds (ESF) voor de integratie van personen met een handicap op de arbeidsmarkt. Het EQUAL-initiatief is zeer nuttig geweest om de gelijkheid van personen met een handicap te promoten. In de nieuwe opzet van het Europees Sociaal Fonds zou rekening moeten worden gehouden met enkele beginselen die in de huidige wetgeving over het hoofd zijn gezien, zoals het beginsel van de toegankelijkheid en „design for all” in de door het ESF gefinancierde projecten.

3.6.6

Het doet het EESC deugd dat de Europese Commissie een communautair actieplan tegen discriminatie  (16) heeft gelanceerd.

3.6.7

Het is van mening dat andere initiatieven, zoals de Equality Summit en het Europees Jaar van gelijke kansen voor iedereen 2007, moeten worden gevolgd door belangrijke politieke besluiten, beleidsmaatregelen en wetgeving.

3.6.8

Het betreurt het dat de nationale gehandicaptenorganisaties in de meeste gevallen niet betrokken zijn geweest bij de opstelling van de nationale hervormingsprogramma's. De hernieuwde agenda van Lissabon zou de participatie van het maatschappelijk middenveld moeten versterken, zodat de doelstellingen beter kunnen worden verwezenlijkt.

3.6.9

Het meent dat de dialoog met het maatschappelijk middenveld — de sociale partners en de relevante ngo's — op zowel Europees als nationaal niveau van belang is om de doeltreffendheid van de werkgelegenheidsstrategieën te waarborgen. De betrokkenheid van vertegenwoordigers van gehandicaptenorganisaties is hierbij van cruciaal belang.

3.7.1

Het EESC heeft onlangs een advies uitgebracht over het Europees Jaar van personen met een handicap, waarin het voorstelde dat de Europese Commissie in haar volgende tweejaarlijks verslag over de situatie van personen met een handicap nagaat wat er is terechtgekomen van de politieke beloften die tijdens het Europees Jaar 2003 werden gedaan, en vooral hoever het staat met de resoluties van de Raad betreffende werkgelegenheid, onderwijs, e-toegankelijkheid en cultuur. Daarnaast zou de Commissie aanbevelingen moeten doen voor het opnemen van gehandicaptenvraagstukken in de open coördinatiemethode voor de tenuitvoerlegging van de Lissabonstrategie  (17).

3.7.2

Het EESC prijst de verordening inzake de rechten van luchtreizigers, waar de mainstreaming duidelijk voordelen heeft opgeleverd.

3.7.3

Ook is het ingenomen met de resultaten (18) wat betreft van de toegankelijkheid van ICT voor personen met een handicap, en aanverwante initiatieven (19). Er zijn nog andere gebieden waarop vooruitgang mogelijk is (bijv. telecommunicatie, waar een regelgevingskader nodig is, en tv-uitzendingen).

3.7.4

Het EESC is van oordeel dat de Europese structuurfondsen een instrument zijn waarmee de Europese Unie de naleving van haar beginselen kan bevorderen; het non-discriminatiebeginsel en de toegankelijkheid zouden in de wetgeving en programmering van die fondsen moeten worden opgenomen. Het gehandicaptenvraagstuk zou een transversaal thema van de fondsen moeten zijn.

3.7.5

Het EESC is bezorgd over de nationale verschillen w.b. de rechten van personen met een handicap. De reikwijdte van de bescherming en de rechten van een individu hangen namelijk af van de plaats waar hij/zij woont.

3.7.6

Ook hekelt het EESC dat de discriminatie van gehandicapten soms wordt genegeerd of onvoldoende wordt besproken in het verslag over de eerste fase van het DAP; zo zou meer aandacht moeten uitgaan naar de impact van de discriminatie tegen personen met een handicap, die net zo goed kunnen worden gediscrimineerd op grond van hun geslacht, ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, leeftijd of seksuele geaardheid  (20); ook wordt onvoldoende ingegaan op het recht van personen met een handicap op zelfstandig leven.

Het EESC is van mening dat de handicap niet de enige determinerende factor is voor gehandicapten, en dat er nog andere omstandigheden kunnen zijn die de kwaliteit van hun bestaan beïnvloeden.

4.1

De Europese Commissie heeft een nieuwe reeks doelstellingen voor de tweede fase van het DAP vastgesteld. Het EESC is ermee ingenomen dat de doelstellingen nog altijd zijn gericht op de belangrijkste problemen waarmee personen met een handicap worden geconfronteerd.

4.2

Het EESC is het niet eens met de vaststelling dat de mainstreaming van de gehandicaptenproblematiek op sommige gebieden, met name werkgelegenheid, ICT en onderwijs, „geslaagd” is. Dit is in tegenspraak met sommige van de vaststellingen in de Gezamenlijke verslagen inzake sociale integratie, waarin wordt erkend dat „… tegen de achtergrond van economische prestaties die het best als „gemengd” kunnen worden omschreven, geen significante verbetering in de situatie is opgetreden. Zij bevestigen de bevinding van het onderzoek van de doelstellingen van Lissabon dat er een kloof bestaat tussen de verbintenissen die de lidstaten in de gemeenschappelijke doelstellingen hebben aangegaan en de beleidsinspanningen die zij leveren om deze doelstellingen te verwezenlijken.” (21)

4.3

Het EESC is van oordeel dat de EU-werkgroep op hoog niveau inzake gehandicapten een belangrijke rol moet spelen bij de uitvoering van het DAP, en derhalve dient te worden versterkt. De werkgroep zou concrete resultaten en beleidsaanbevelingen voor de Raad moeten publiceren.

4.3.1

Het EESC is er een groot voorstander van dat het Europees Gehandicaptenforum en andere organisaties die de belangen van mensen met een specifieke handicap behartigen, bij de discussies in de werkgroep op hoog niveau worden betrokken, om de participatie van belanghebbenden bij de formulering van het gehandicaptenbeleid te waarborgen.

4.4

Het EESC stelt met genoegen vast dat de Europese Commissie een inbreukprocedure opstart tegen de lidstaten die de richtlijn inzake gelijke behandeling in arbeid en beroep (nr. 2000/78) niet in nationaal recht hebben omgezet of deze niet naar behoren toepassen (22).

4.5.1

De tweede fase van het DAP is gericht op de actieve integratie van personen met een handicap (23) en berust op de manier waarop burgers tegen het begrip „handicap” aankijken. Dit betekent dat personen met een handicap dezelfde individuele keuzemogelijkheden en hetzelfde zelfbeschikkingsrecht in hun dagelijkse leven hebben als personen zonder een handicap.

4.6.1

Het EESC heeft in een eerder advies opgemerkt dat personen met een handicap niet worden genoemd in de nieuwe, gestroomlijnde Lissabonstrategie  (24).

4.6.2

Het waarschuwt dat de vergroting van de arbeidsparticipatie van personen met een handicap onmogelijk is zonder een verbetering van de arbeidsomstandigheden en de bestrijding van discriminatie op het gebied van onderwijs, vervoer, ICT, de toegang tot goederen en diensten, enzovoorts.

4.6.3

Het EESC is van mening dat bij de herziening van de doelstellingen van de Europese werkgelegenheidsstrategie rekening moet worden gehouden met de mainstreaming van het gehandicaptenvraagstuk. Zo niet, dan zal de bescherming van gehandicapten verder achteruitgaan.

4.6.4

De Europese structuurfondsen zullen de integratie van personen met een handicap aanzienlijk bevorderen indien de beginselen van non-discriminatie en toegankelijkheid worden nageleefd. In de nieuwe programmeringsperiode van de structuurfondsen moet worden voorkómen dat nieuwe omgevingsbarrières worden opgeworpen, en moet ervoor worden gezorgd dat de middelen van de fondsen meer op integratie worden gericht.

4.6.5

De nieuwe verordening van de Europese Commissie inzake de groepsvrijstelling voor werkgelegenheids- en opleidingssteun moet een eerlijk systeem in het leven roepen, om de arbeidsparticipatie van personen met een handicap te bevorderen. De nieuwe herziening zou de procedures moeten vereenvoudigen, om de toegang van werkgevers tot steun voor hun gehandicapte werknemers te vergemakkelijken.

4.6.6

Ondernemingen van de „sociale economie” (coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen) kunnen aanzienlijk bijdragen tot de integratie van personen met een handicap in de arbeidsmarkt.

4.7.1

Het EESC stemt in met het belang dat de Europese Commissie hieraan hecht.

4.7.2

Het EESC is van mening dat acties ter verbetering van de kwaliteit van het bestaan van personen met een handicap altijd moeten zijn gebaseerd op fundamentele mensenrechten, zoals:

4.7.3

Het EESC is dan ook ingenomen met de toezegging van de Commissie dat zij zich zal inzetten voor mogelijkheden tot zelfstandig leven, en dat zij steun zal verlenen aan maatregelen om ervoor te zorgen dat personen met een handicap niet altijd in instellingen worden opgenomen en niet in grote tehuizen buiten de maatschappij worden geplaatst.

4.7.3.1

Het EESC roept de Commissie op om er voor te zorgen dat eenieder die opkomt voor het belang van personen met een handicap die zelfstandig willen leven, zoals de nationale overheid, gehandicaptenorganisaties en de EU, actief aan dit proces deelnemen.

4.7.3.2

„Zelfstandig leven” betekent niet alleen dat gehandicapten in de samenleving leven, maar ook dat zij een volwaardig lid van die samenleving zijn. Zelfstandig leven betekent een volwaardige participatie aan alle aspecten van het gemeenschapsleven.

4.7.3.3

Het EESC is van oordeel dat acties voor de herziening van de zorgverlening er altijd op moeten zijn gericht, te bevorderen dat personen met een handicap zelfstandig kunnen leven. De nieuwe strategieën voor langdurige zorg en sociale bescherming moeten erop zijn gericht te voorkomen dat personen met een handicap in tehuizen worden geplaatst, naast de ontwikkeling van alternatieve vormen van opvang in de gemeenschap. Deze alternatieven zouden moeten bestaan uit persoonlijke ondersteuning, hulptechnologieën, ondersteuningsdiensten, informatie, coaching, participatie van gehandicapten in hun eigen zorgvoorziening, enz.

4.7.4

Het EESC dringt aan op een verbetering van de normen inzake de kwaliteit van de dienstverlening aan personen met een handicap. Deze normen zouden samen met vertegenwoordigers van gehandicaptenorganisaties moeten worden ontwikkeld. Ieder model van ondersteunings- en zorgvoorzieningen dient gebaseerd te zijn op kwaliteit, continuïteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid.

4.7.5

De open coördinatiemethode voor de gezondheidszorg moet tevens rekening houden met de behoeften van personen met een handicap en hun grondrechten wat betreft toegang tot dienstverlening.

4.8.1

Het EESC is ingenomen met de verordening inzake de rechten van luchtreizigers met beperkte mobiliteit, en met de initiatieven op het gebied van spoor-, bus- en zeevervoer en toerisme, die het vrij verkeer van personen met een handicap mogelijk zullen maken.

4.8.2

De toegang tot de nieuwe technologieën is van essentieel belang om de digitale kloof in de Europese samenleving te overbruggen. De EU moet ervoor zorgen dat onder het zevende kaderprogramma meer onderzoek wordt gedaan op het gebied van nieuwe technologieën, ondersteuningsmiddelen en „design for all”-goederen en diensten.

4.8.3

In de lopende onderhandelingen over de dienstenrichtlijn en de toegang tot goederen en diensten in de interne markt zou volgens het EESC tevens rekening moeten worden gehouden met de behoeften van consumenten met een handicap.

4.8.4

Het EESC beveelt aan dat de Commissie in haar komende Mededeling over maatschappelijke diensten van algemeen belang rekening houdt met de beginselen van continuïteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid, en met Europese kwaliteitsnormen.

4.9.1

De Europese Unie moet in staat zijn de situatie van personen met een handicap in kaart te brengen.

4.9.2

Het EESC is van oordeel dat betrouwbaardere en beter vergelijkbare gegevens moeten worden geproduceerd over mensen met een handicap. De huidige EU-statistieken zijn gebaseerd op een analyse naar geslacht en leeftijd. Het is voor de analyse van de situatie van gehandicapten en de toekomstige beleidsontwikkeling van cruciaal belang dat een volledige uitsplitsing van EU-statistieken wordt gemaakt.

4.9.3

Verder academisch onderzoek is nodig, met speciale aandacht voor de behoeften die personen met een handicap zelf als belangrijk hebben aangeven, evenals een betere bestudering van het probleem van meervoudige discriminatie.

8.8.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 185/52

1.1

Het Comité vindt het jammer dat de strategische richtsnoeren voor het cohesiebeleid (2007-2013) pas een jaar na de voorstellen voor de begrotingsprogrammering en voor de verordeningen inzake de structuurfondsen voor diezelfde periode het licht hebben gezien. De Commissie had die richtsnoeren tegelijk met of al vóór de genoemde voorstellen moeten indienen. Wat nu ter tafel ligt, zijn daarom eigenlijk geen echte „richtsnoeren”, zoals de bedoeling was, maar eerder „aanvullende bepalingen”.

1.2

Die vertraging valt vooral te betreuren, omdat er juist dringend behoefte is aan dergelijke richtsnoeren. Bij cohesie komen er namelijk tal van complexe vraagstukken kijken die in de periode 2007-2013 zullen moeten worden aangepakt: begeleiding van de EU-uitbreidingsrondes, consolidering van de euro en de slag om de bij de uitvoering van de Lissabonstrategie — als gevolg van de versnelde globalisering — opgelopen achterstand in te halen. Gehandicapt door een ontoereikende groei, de grote verschillen tussen de lidstaten en een te krappe EU-begroting beschikt de EU weliswaar over troefkaarten, maar zonder dat deze gegarandeerd en meer dan alleen in potentie worden uitgespeeld (consolidering van de uitgebreide interne markt, infrastructuurvoorzieningen van de toekomst, aanpassingshervormingen).

1.3

Daar komt nog bij dat de verbanden tussen de prioriteiten van de strategische richtsnoeren en de doelstellingen van de structuurfondsen niet met zoveel woorden zijn aangegeven en dat nog moet worden gepreciseerd hoe deze richtsnoeren in praktijk moeten worden gebracht. Zo raakt de eerste prioriteit (Europa en de regio's aantrekkelijker maken voor investeerders) gelijk de kern van het probleem, nl. de vraag hoe het basisvertrouwen in de ontwikkeling van de EU kan worden hersteld. De tweede prioriteit (innovaties en ondernemerschap aanmoedigen) moet worden teruggevoerd op het probleem dat het communautaire instrumentarium nog steeds niet is aangepast (patstelling bij de onderhandelingen over het Gemeenschapsoctrooi, lacunes van een statuut voor de Europese vennootschap, fondsen waarvan de werkingsfeer te zeer beperkt blijft tot subsidiëring). De derde prioriteit (meer banen scheppen) doet de vraag rijzen hoe de met de Lissabonstrategie opgelopen achterstand kan worden ingelopen en hoe de economische en sociale werking van de interne markt onder de druk van de globalisering kan worden geoptimaliseerd, ook al is dat laatste nog verre toekomstmuziek.

1.4

Net als het Europees Parlement maakt het Comité zich zorgen over het krappe budget dat in december 2005 door de Europese Raad voor 2007-2013 is goedgekeurd: door het daaraan gestelde langetermijnmaximum van 1,045 % van het bruto nationaal inkomen (waarvan 0,36 % voor het cohesiebeleid) komt dat budget lager uit dan vóór de EU-uitbreiding van 15 naar 25 lidstaten, juist nu de problemen als gevolg van de toegenomen interne verschillen en de internationale concurrentie veel groter zijn geworden. Bij deze richtsnoeren voor 2007-2013 is de hamvraag dus hoe met minder geld betere resultaten kunnen worden bereikt. Het Comité heeft in dat verband een drieledig advies: diversifiëring van het instrumentarium van het cohesiebeleid, een nog grotere concentratie van de in het kader van dat beleid gevoerde acties en modernisering van de beheersmethoden.

1.5

Voor de diversifiëring van het instrumentarium van het cohesiebeleid zou voor de EU een vernuftig innoverend samenstel van financiële instrumenten moeten worden opgezet.

1.5.1

Met de structuurfondsen zou méér moeten kunnen worden gedaan dan alleen maar subsidies verstrekken. De andere instrumenten die in rechtstreeks overleg met EIB en EIF zouden moeten worden ontwikkeld, zijn: leningen, rentesubsidies, leninggaranties, en steunverlening in de vorm van investerings- en risicokapitaal.

1.5.2

Door een dergelijke spreiding van de inzetbare middelen die veel verder gaat dan het JEREMIE-programma, zouden de fondsen een multiplier-effect ondergaan waardoor de complementaire werking van enerzijds de structuurfondsen en anderzijds investeringen van publiek en particulier kapitaal wordt vergroot. Door dat laatste zou de krapte van het budget enigszins worden gecompenseerd.

1.5.3

De EU zou met het oog op die herschikking a) haar capaciteit om leningen te verstrekken of te garanderen, aanzienlijk moeten verhogen, b) meer met banken en financiële instellingen moeten gaan samenwerken en c) de nieuwe verordeningen voor de structuurfondsen dienovereenkomstig moeten aanpassen. Het is hoog tijd dat de Commissie voorstellen uitwerkt om aan die drie voorwaarden te voldoen.

1.6

De in het kader van het cohesiebeleid gevoerde acties zouden meer op de prioritaire belangen van Europa moeten worden toegespitst.

1.6.1

Dit impliceert dat moet worden doorgegaan met de rechtstreekse steunverlening aan de meest behoeftige lidstaten en regio's en dat die vorm van steun zelfs moet worden opgevoerd, maar ook dat de financiering van de trans-Europese infrastructuurnetwerken moet worden opgevoerd en dat er meer steun aan de grensregio's moet worden gegeven; voor dat laatste zouden publiek/private samenwerkingsverbanden (PPS) moeten worden opgezet.

1.6.2

Daartoe dringt het Comité aan op een vergaande herijking van het budget voor die trans-Europese infrastructuurnetwerken, dat in het programmeringsbesluit van december 2005, in weerwil van de doelstellingen van de Lissabonstrategie, stiefmoederlijk is behandeld.

1.6.3

Een andere implicatie van de bepleite grotere concentratie van de acties van het cohesiebeleid is dat EU-steun vaker wordt ingezet als middel om lidstaten de communautaire richtsnoeren, besluiten en verbintenissen beter te helpen uitvoeren, of het nu gaat om de omzetting van richtlijnen of om de toepassing van de Lissabonstrategie. Zo zou het budget voor de subsidiëring van opleidingen, dat er in het programmeringsbesluit van december 2005 eveneens bekaaid vanaf is gekomen, naar boven toe moeten worden bijgesteld.

1.7

Ten slotte pleit het Comité voor de modernisering van de methoden die voor het beheer van het cohesiebeleid worden gebruikt, omdat zowel de transparantie als de interactie daarmee zijn gediend.

1.7.1

Voortaan zou bij cohesiesteun, net als bij staatssteun, steeds de onverkorte verenigbaarheid met het Europese mededingingsbeleid moeten worden aangetoond.

1.7.2

Dit betekent ook dat de actoren van het maatschappelijk middenveld, en in de eerste plaats de sociale partners, meer inspraak moeten krijgen bij de uitstippeling, de uitvoering en de follow-up van het Europese cohesiebeleid.

1.7.3

Daarom wil het Comité dat die betrokkenheid van de sociale en beroepsactoren uitdrukkelijk in de strategische richtsnoeren wordt vastgelegd. Verder zou voor iedere lidstaat in een bijlage bij de programmerings- en herzieningsdocumenten nader moeten zijn toegelicht hoe daaraan wordt vormgegeven.

2.1

Onderhavige Mededeling die op 5 juli 2005 werd goedgekeurd, is het sluitstuk van een reeks voorstellen.

2.1.1

Voor de berekening van de op 17 februari 2004 uitgebrachte richtsnoeren voor de begrotingsprocedure 2007-2013 is uitgegaan van een percentage van 1,14 % van het bruto nationaal inkomen.

2.1.2

In haar op 14 juli 2004 ingediende voorstellen (1) voor de verordeningen houdende wijziging van de bepalingen van de structuurfondsen (EFRO, ESF en Cohesiefonds) voor 2007-2013 pleit de Commissie voor de volgende drie doelstellingen voor die fondsen:

2.1.2.1

convergentie; deze doelstelling is de opvolger van doelstelling 1 voor minder ontwikkelde regio's van de EU, met name regio's met een BBP onder 75 % van het EU-gemiddelde: 78,54 % van de fondsmiddelen zou naar die regio's gaan;

2.1.2.2

regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid; deze doelstelling is de opvolger van doelstelling 2 voor alle andere EU-regio's, met als voornaamste doel die regio's te helpen om de Lissabonstrategie uit te voeren en de werkgelegenheid te verbeteren: 17,22 % van de fondsmiddelen zou naar die regio's gaan;

2.1.2.3

territoriale samenwerking in Europa; deze doelstelling is de opvolger van het Interreg-programma: 3,94 % van de fondsmiddelen zou hieraan worden besteed.

2.1.3

De Commissie heeft op 14 juli 2004 ook een voorstel ingediend voor het statuut van de Europese groepering voor grensoverschrijdende samenwerking (EGGS), waarmee dergelijke intracommunautaire initiatieven moeten worden vergemakkelijkt (2).

2.2

De Commissie noemt in onderhavige Mededeling drie prioriteiten volgens een formulering die afwijkt van die van de hierboven opgesomde doelstellingen van de structuurfondsen, alhoewel die prioriteiten en doelstellingen wel raakvlakken hebben, nl.:

2.2.1

de eerste prioriteit van de strategische richtsnoeren is dat investeringen aantrekkelijker moeten worden gemaakt;

2.2.2

de tweede prioriteit van de strategische richtsnoeren is dat innovatie en ondernemerschap moeten worden aangemoedigd;

2.2.3

de derde prioriteit van de strategische richtsnoeren is dat meer banen moeten worden gecreëerd.

2.3

De bedoeling is dat de strategische richtsnoeren aan de hand van nationale strategische referentiekaders worden toegepast. Die referentiekaders zullen in een later stadium door de Commissie, de lidstaten en de regio's worden vastgelegd.

2.4

De presentatie van de strategische richtsnoeren was de laatste, nog ontbrekende etappe in de discussie over een totaalpakket inzake het cohesiebeleid voor 2007-2013. A priori zou het logischer zijn geweest als de Commissie de discussie over het cohesiebeleid daarmee had geopend, omdat met die strategische richtsnoeren de grote lijnen van dat beleid worden uitgezet: het zou beter zijn geweest daarmee te beginnen dan met de voorstellen voor de verordeningen voor de structuurfondsen, omdat die verordeningen uitvoeringsbepalingen van dat beleid zijn. Zolang er geen verbetering komt in de wijze waarop die verschillende richtsnoeren en verordeningen in elkaar grijpen, waarbij de strategische richtsnoeren duidelijk als leiddraad dienen en niet worden weggedrukt in een flankerende functie, blijft het risico bestaan dat de meerwaarde van het Europese cohesiebeleid verwatert en dat de hernationalisering van de ontwikkelingsstrategieën in de hand wordt gewerkt. Dat zou erg schadelijk zijn voor de cohesie, het concurrentievermogen en de economische en sociale efficiëntie van de EU.

2.5