(1)

Op 21 februari 2011 heeft de Commissie van een arbeidsrechter van het Tribunale di Cuneo een verzoek om inlichtingen (2) ontvangen overeenkomstig de mededeling van de Commissie over de handhaving van de staatssteunregels door de nationale rechterlijke instanties (3). In zijn verzoek vestigde de rechter de aandacht van de Commissie op een reeks wetten die in de periode 2002-2003 en in 2007 waren vastgesteld en waarmee vermoedelijk staatssteunmaatregelen werden ingevoerd (in de vorm van een korting van 90 % op belastingen, sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen (hierna tezamen ook „heffingskorting” genoemd)) in verband met de aardbevingen van 13 tot 16 december 1990 in het oosten van Sicilië (provincies Siracusa, Catania en Ragusa) en de overstromingen in Noord-Italië in november 1994. De rechter stelde de Commissie (zij het niet in deze volgorde) de vraag: i) of deze maatregelen door Italië waren aangemeld overeenkomstig artikel 108, lid 3, VWEU; ii) of deze maatregelen door de Commissie waren beoordeeld, dan wel iii) ten aanzien daarvan een formeel onderzoek was gevoerd, iv) of een besluit was vastgesteld ten aanzien van deze maatregelen, dan wel v) ingeval geen besluit was vastgesteld, wanneer dan een besluit zou worden vastgesteld. Op 21 maart 2011 hebben de diensten van de Commissie de Italiaanse rechter geantwoord dat de betrokken maatregelen waarschijnlijk niet waren aangemeld door de Italiaanse autoriteiten en dat de Commissie in dat verband nog geen procedure of formeel onderzoek had ingeleid.

(2)

Op 27 mei 2011 heeft de Commissie de zaak geregistreerd onder nummer SA.33083 (11/CP).

(3)

Op 25 juli 2011 heeft de Commissie een verzoek om inlichtingen aan de Italiaanse autoriteiten gezonden. Na een rappelbrief van 8 september 2011 hebben de Italiaanse autoriteiten op 6 oktober 2011 geantwoord. Bij brief van 14 oktober 2011 heeft de Commissie om aanvullende inlichtingen verzocht, brief waarop de Italiaanse autoriteiten op 7 december 2011 hebben geantwoord.

(4)

Bij brief van 19 juni 2012 heeft de Commissie om aanvullende inlichtingen verzocht met betrekking tot de maatregelen in verband met de natuurrampen in het oosten van Sicilië en in Noord-Italië (en andere vergelijkbare maatregelen in verband met rampen die zich sinds 1990 in Italië hadden voorgedaan) (4); daarnaast heeft zij de Italiaanse autoriteiten verzocht hun opmerkingen te maken, met name ten aanzien van de vraag van het onrechtmatige karakter van die steunmaatregelen, hun daadwerkelijke staatssteunkarakter en de eventuele rechtvaardiging ervan op grond van de staatssteunvoorschriften. De diensten van de Commissie hebben de Italiaanse autoriteiten voorts meegedeeld dat de Commissie de mogelijkheid overwoog om een bevel te doen uitgaan om alle in het kader van voornoemde maatregelen onrechtmatig verleende steun te schorsen. Italië antwoordde bij brief van 25 juli 2012.

(5)

Inmiddels had de Commissie op 6 juli 2012 van het Tribunale di Vercelli een verzoek om inlichtingen ontvangen met betrekking tot de kwestieuze procedure (5). De diensten van de Commissie hebben daarop geantwoord op 20 juli 2012.

(6)

Aangezien de steunregeling niet was aangemeld overeenkomstig artikel 108, lid 3, VWEU en van kracht was geworden zonder dat de Commissie daarvoor bij besluit toestemming had gegeven, zijn de maatregelen in het staatssteunregister van de Commissie als niet-aangemelde steun geregistreerd onder zaaknummer SA.33083 (12/NN).

(7)

Op grond van de bij de voorlopige beoordeling verzamelde inlichtingen heeft de Commissie besloten de behandeling van de aspecten met betrekking tot de landbouwsector van het dossier af te splitsen. Dit besluit is dus niet van toepassing op de activiteiten met betrekking tot de productie, verwerking en afzet van de in bijlage I bij het Verdrag genoemde landbouwproducten, met uitzondering van visserij- en aquacultuurproducten.

(8)

Bij e-mail van 2 juli 2012, door de Commissie diezelfde dag geregistreerd als steunmaatregel SA.35083 (12/N), hebben de Italiaanse autoriteiten de steunmaatregel in de vorm van heffingskortingen in verband met de aardbeving in de Abruzzen in 2009 aangemeld. In dat verband had de Commissie reeds om inlichtingen verzocht bij brief van 19 juni 2012 met betrekking tot steunmaatregel SA.33083 (12/NN).

(9)

In hun aanmelding betogen de Italiaanse autoriteiten dat de verenigbaarheid van de maatregel dient te worden beoordeeld op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU („steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen”), dan wel artikel 107, lid 3, onder c), VWEU („steunmaatregelen om de ontwikkeling van […] bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken”), aangezien deze maatregel bedoeld was ter compensatie van de macro-economische impact van de door de natuurramp veroorzaakte bbp-krimp. Meer bepaald wijzen de Italiaanse autoriteiten op een opvallende daling van het bbp in de Abruzzen in tussen 2008 en 2009 (6).

(10)

Bij brief van 17 augustus 2012 heeft de Commissie de Italiaanse autoriteiten meegedeeld dat zij de maatregel als niet-aangemelde mogelijke staatssteun beschouwde en dat deze samen met steunmaatregel SA.33083 (12/NN) zou worden beoordeeld.

(11)

Aangezien de rechtsgrondslag in werking is getreden vóór de goedkeuring door de Commissie, werd de maatregel in het staatssteunregister van de Commissie onder nummer SA.35083 (12/NN) geregistreerd als niet-aangemelde steun.

(12)

Op grond van de inlichtingen in de aanmelding heeft de Commissie besloten de behandeling van de aspecten met betrekking tot de landbouwsector van het dossier af te splitsen. Dit besluit is dus niet van toepassing op de activiteiten met betrekking tot de productie, verwerking en afzet van de in bijlage I bij het Verdrag genoemde landbouwproducten, met uitzondering van de visserij- en aquacultuurproducten.

(13)

Bij brief van 17 oktober 2012 (7) heeft de Commissie Italië in kennis gesteld van haar besluit om de procedure van artikel 108, lid 2, VWEU ten aanzien van de betrokken steunmaatregel in te leiden. De beide zaken werden geregistreerd als, onderscheidenlijk, steunmaatregel SA.33083 (12/C) (ex 12/NN) en steunmaatregel SA.35083 (12/C) (ex 12/NN).

(14)

Het besluit tot inleiding van de procedure is in het Publicatieblad van de Europese Unie bekendgemaakt (8) en belanghebbenden is dan ook verzocht hun opmerkingen over de betrokken steun te maken.

(15)

Bij brief van 13 november 2012 hebben de Italiaanse autoriteiten gevraagd om een verlenging van de termijn om hun opmerkingen te maken, verzoek waarin de Commissie bij brief van 15 november 2012 heeft bewilligd.

(16)

Op 11 januari 2013 heeft Italië zijn opmerkingen gemaakt. De Commissie heeft viermaal opmerkingen ontvangen van belanghebbenden: op 9 januari 2013 opmerkingen van Studio Legale Prof. Avv. Mario P. Chiti (hierna „advocatenkantoor Chiti” genoemd), op 10 januari 2013 van Studio Legale Avvocato Roberto Preve — Katia Gavioli (hierna „advocatenkantoor Preve-Gavioli” genoemd) en op 11 januari 2013 van ondernemingsorganisatie Confindustria. Op 31 januari 2013, na de termijn van één maand te rekenen vanaf de bekendmaking in het Publicatieblad van het besluit tot inleiding van de procedure, heeft de Commissie opmerkingen ontvangen van vakbond CGIL L'Aquila (hierna „CGIL” genoemd).

(17)

Op 17 januari 2013 heeft de Commissie alle opmerkingen die binnen de termijn van één maand te rekenen vanaf de bekendmaking in het Publicatieblad van het besluit tot inleiding van de procedure waren ingekomen, voor een reactie doorgeleid naar de Italiaanse autoriteiten. Op 11 maart 2013 heeft Italië geantwoord en meegedeeld geen opmerkingen te hebben bij de opmerkingen van belanghebbenden.

(18)

Op 23 maart 2013 heeft de Commissie om toelichting verzocht bij de door Italië verschafte inlichtingen. Italië heeft op 24 en 30 april 2013 op dit verzoek geantwoord. Op 12 juni 2014 heeft de Commissie om verdere inlichtingen verzocht, verzoek dat op 17 oktober 2014 werd gevolgd door een rappelbrief. Italië heeft op dit verzoek en deze rappelbrief geantwoord op 20 juni, 24 juni, 11 juli, 4 augustus en 29 oktober 2014.

(19)

De hieronder genoemde maatregelen en regelingen werden uitgewerkt om de belastingdruk te verlichten en de druk van de (aan het INPS verschuldigde) sociale premies en de (aan het INAIL verschuldigde) premies volks- en werknemersverzekeringen) (hierna tezamen kortweg „premies” genoemd) te verlichten voor ondernemingen die sinds 1990 hun hoofdkantoor of toch een vestiging hadden in gebieden in Italië die door natuurrampen waren getroffen.

(20)

Na de aardbeving die het oosten van Sicilië (de provincies Siracusa, Catania en Ragusa) van 13 tot 16 december 1990 had getroffen, hebben de Italiaanse autoriteiten in de periode 1990-2002 een reeks besluiten en wetten vastgesteld waarmee alle ondernemingen (9) die in het door de aardbeving getroffen gebied (10) waren gevestigd, vrijstelling en uitstel van betaling kregen voor belastingen, sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen, dan wel de mogelijkheid om die belastingen en premies in termijnen te betalen.

(21)

In een wet van 2001 (11) werd bepaald dat entiteiten die hun verschuldigde belastingen en premies nog niet hadden betaald, hun toestand konden regulariseren (d.w.z. de betrokken betalingen voldoen) door het verschuldigde bedrag tegen 28 december 2001 over te maken, met een opslag van 15 %.

(22)

In 2002 heeft Italië echter een wet aangenomen (12) waarmee al wie zijn belastingen over de jaren 1990, 1991 en 1992 nog niet had betaald, zijn toestand automatisch kon regulariseren door tegen 16 maart 2003 slechts 10 % van het nog verschuldigde bedrag te voldoen (13). Met andere woorden, met wet nr. 289 van 27 december 2002 heeft Italië de mogelijkheid ingevoerd van een korting van 90 % op de aan belastingen aan de Staat verschuldigde bedragen.

(23)

Nieuwe wetten die in 2003 en 2004 zijn aangenomen (14), hebben deze mogelijkheid verlengd tot en met 16 april 2004.

(24)

Een wet van 2005 (15) heeft, onder verwijzing naar de wet van 2002 (16), de mogelijkheid ingevoerd — voor de ondernemingen die voor de jaren 1990, 1991 en 1992 nog niet hun sociale premies (aan het INPS) en hun premies volks- en werknemersverzekeringen (aan het INAIL) hadden betaald — om hun toestand automatisch te regulariseren door slechts 10 % van het verschuldigde bedrag te voldoen. Voor deze maatregel was een budget van 52 miljoen EUR uitgetrokken (17).

(25)

Een andere wet (van 2007) (18) heeft de betalingstermijn verlengd tot 31 december 2007, waarbij wel betaling van 30 % van het nog uitstaande bedrag aan belastingen werd geëist. Nog een andere wet (nog steeds van 2007) (19) heeft de betalingstermijn verlengd tot 30 juni 2008, waarbij opnieuw betaling van 10 % van het nog verschuldigde bedrag werd geëist.

(26)

Evenzo hebben de Italiaanse autoriteiten na de overstromingen van november 1994 in Noord-Italië (waarbij 257 gemeenten in Piëmont, Lombardije, Emilia-Romagna, Ligurië, Toscane en Veneto werden getroffen) een reeks wetten vastgesteld waardoor ondernemingen (20) die door de overstromingen aanzienlijke schade (21) hadden geleden, voor belastingen en premies vrijstelling en uitstel van betaling kregen.

(27)

Evenals werd bij de aardbeving in het oosten van Sicilië heeft Italië in 2003 (22) aan de ondernemingen die waren getroffen door de overstromingen van 1994 de mogelijkheid gegeven om automatisch hun situatie te regulariseren door 10 % van het voor de jaren 1995, 1996 en 1997 nog verschuldigde bedrag aan belastingen en premies tegen juli 2004 te voldoen.

(28)

In 2007 werden verdere wetten aangenomen (23) waarmee de betalingstermijn voor de belasting- en premieschulden werden verlengd tot en met 31 maart 2008.

(29)

Volgens de gegevens waarover de Commissie beschikt, heeft Italië de afgelopen jaren hetzelfde soort maatregelen inzake heffingskortingen ook ingevoerd voor andere gebieden die door natuurrampen werden getroffen.

(30)

In 2006 heeft Italië een korting van 50 % (24) op belastingen en premies ingevoerd (25) ten gunste van ondernemingen die gevestigd zijn of actief zijn in de gemeenten van de provincie Catania (Sicilië) die getroffen werden door de aardbeving en de uitbarstingen van de vulkaan Etna van 2002 (26).

(31)

In 2008 heeft Italië een korting van 60 % op de belastingen en premies ingevoerd ten gunste van ondernemingen met statutaire zetel of exploitatiezetel in de gemeenten in Umbrië en in de Marche die door de aardbeving van 1997 waren getroffen (27).

(32)

In 2008 heeft Italië ook een heffingskorting van 60 % ingevoerd ten gunste van ondernemingen met statutaire zetel of exploitatiezetel in de gemeenten in de Molise en in Puglia die door de aardbeving van 2002 waren getroffen (28).

(33)

In 2011 (29) heeft Italië dezelfde heffingskorting van 60 % ingevoerd ten faveure van ondernemingen met statutaire zetel of exploitatiezetel in de gemeenten in de Abruzzen die door de aardbeving van 6 april 2009 waren getroffen (zie, voor meer details, de beschrijving in het volgende onderdeel).

(34)

De door de Italiaanse autoriteiten aangemelde maatregel die door de Commissie als steunmaatregel SA.35083 (12/NN) werd geregistreerd (cf. overweging 8) betreft steun in de vorm van een heffingskorting naar aanleiding van de aardbeving in de Abruzzen in 2009.

(35)

Na de aardbeving die op 6 april 2009 de Abruzzen heeft getroffen (vooral L'Aquila en vele andere gemeenten), hebben de Italiaanse autoriteiten een reeks besluiten en wetten (30) vastgesteld waarmee de ondernemingen (31) die in het door de aardbeving getroffen gebied (32) zijn gevestigd, voor hun belastingen en premies vrijstelling en uitstel van betaling krijgen tot en met 30 november 2009. Die termijn werd nadien met andere besluiten verlengd tot en met 30 juni 2010 (33), 15 december 2010 (34), 31 oktober 2011 (35) en ten slotte 16 december 2011 (36).

(36)

Op 12 november 2011 heeft Italië een wet aangenomen (37) waarin de hervatting — vanaf januari 2012 — werd vastgesteld van de betaling van de belastingen en premies waarvoor naar aanleiding van de aardbeving vrijstelling en uitstel was verleend, door betaling van 120 maandelijkse termijnen, waarbij tegelijk het te betalen bedrag werd verlaagd tot 40 % van het oorspronkelijk verschuldigde bedrag.

(37)

De algemene doelstelling van de hier genoemde regelingen (waarmee een heffingskorting tot 90 % wordt ingesteld) blijkt de ondersteuning te zijn geweest van ondernemingen met statutaire zetel of exploitatiezetel in de door natuurrampen getroffen gebieden.

(38)

Alle hier genoemde maatregelen zijn bestemd voor Italiaanse regio's die werden getroffen door natuurrampen in casu, afhankelijk van de betrokken besluiten van de Italiaanse regering, aardbevingen, overstromingen of vulkaanuitbarstingen.

(39)

De regio's waarop de maatregelen zien, zijn:

(40)

De regelingen staan open voor ondernemingen uit alle sectoren, daaronder begrepen de landbouw, de bosbouw, de visserij en de aquacultuur (44), met uitzondering van de maatregelen in verband met de overstromingen in Noord-Italië van 1994, waarvan de ondernemingen uit de bank- en verzekeringssector zijn uitgesloten.

(41)

Wat betreft de aardbevingen (en vulkaanuitbarstingen) die Sicilië, Umbrië, de Marche, de Molise, Puglia en de Abruzzen hebben getroffen, kunnen alle ondernemingen met een statutaire zetel of exploitatiezetel in de door de natuurrampen getroffen gebieden, in aanmerking komen voor de steunmaatregelen (binnen de door de specifieke wetten afgebakende gebieden).

(42)

In het geval van de overstromingen in Noord-Italië zijn de begunstigden de door deze natuurramp getroffen ondernemingen met een statutaire zetel of exploitatiezetel die kunnen aantonen dat zij „aanzienlijke schade” hebben geleden (45).

(43)

De aanvangsdatum van de regelingen voor heffingskortingen kan worden bepaald aan de hand van de datum van inwerkingtreding van de rechtsgrondslag. De Commissie erkent dat de tenuitvoerlegging van de maatregelen mogelijk op verschillende tijdstippen aangevangen is, zoals bepaald door de uitvoeringsbepalingen, bijvoorbeeld de decreten tot uitvoering van de verschillende rechtsgrondslagen (cf. de opmerkingen van Italië ten aanzien van het besluit tot inleiding van de procedure in de overwegingen 87 t/m 94).

(44)

De Commissie is van oordeel dat de maatregelen inzake heffingskortingen in werking zijn getreden op de volgende tijdstippen:

(45)

Wat betreft de periode waarvoor de kortingen worden toegepast, is in de rechtsgrondslagen sprake van de respectieve perioden waarvoor heffingsvrijstelling werd verleend. De Commissie neemt nota van het feit dat verschillende regelingen ten uitvoer zijn gelegd voor verschillende perioden met betrekking tot verschillende soorten belastingen en premies. Op basis van de gegevens die Italië de Commissie heeft verschaft in het kader van de formele onderzoeksprocedure (cf. de opmerkingen van Italië bij het besluit tot inleiding van de procedure in de overwegingen 87 t/m 94) is de situatie als volgt:

(46)

De Commissie tekent aan dat, wat de looptijd van de maatregelen inzake heffingskortingen betreft, in elk van de rechtsgrondslagen een einddatum wordt genoemd waarna het niet meer mogelijk is steun te ontvangen. Naar de Commissie begrijpt is de toepassingsperiode verlengd na de arresten van het Corte Suprema di Cassazione, zoals hierna blijkt in de overwegingen 49 tot en met 53 (cf. ook de opmerkingen van Italië bij het besluit tot inleiding van de procedure in de overwegingen 91 t/m 93).

(47)

De in het kader van de betrokken maatregelen in aanmerking komende kosten zijn de belastingen, de (aan het INPS verschuldigde) sociale premies en de (aan het INAIL verschuldigde) premies volks- en werknemersverzekeringen die ondernemingen binnen een (in de rechtsgrondslag van elke maatregel) vastgestelde termijn na een natuurramp moeten voldoen.

(48)

De steun wordt toegekend in de vorm van heffingskortingen. Deze korting bedraagt 90 % voor de maatregelen met betrekking tot Sicilië en Noord-Italië, 60 % voor de Marche, Umbrië, de Molise, Puglia en de Abruzzen, en 50 % voor de provincie Catania (Sicilië). De betaling van het resterende verschuldigde bedrag dient te gebeuren in één maal of in termijnen (bijvoorbeeld biedt de maatregel met betrekking tot de Abruzzen de mogelijkheid om in 120 maandelijkse termijnen te betalen). Afhankelijk van de maatregel, kunnen de termijnen ook rente bevatten.

(49)

Door het verzoek om inlichtingen van het Tribunale di Cuneo (cf. overweging 1 hierboven) is de aandacht van de Commissie ook gevestigd op de arresten van 2007 en 2010 van het Corte Suprema di Cassazione (53), waarin werd verklaard dat de verlaging tot 10 % van de belasting- en premieschulden diende te gelden voor alle rechthebbenden (onafhankelijk van het feit of zij in de tussentijd het verschuldigde bedrag hadden betaald).

(50)

In de praktijk is het Corte Suprema di Cassazione van oordeel dat alle ondernemingen die in aanmerking komen voor de maatregelen met betrekking tot Sicilië en Noord-Italië, recht hadden moeten krijgen op de 90 %-heffingskorting, omdat anders sprake zou zijn van een „ongerechtvaardigde ongelijke behandeling”.

(51)

Deze uitlegging van de arresten van het Corte Suprema di Cassazione is ook door de Italiaanse autoriteiten bevestigd in hun brieven van 7 december 2011 en 25 juli 2012. In hun laatste brief halen de Italiaanse autoriteiten een ander arrest van 2012 van het Corte Suprema di Cassazione aan (54), waarin een beroep van de Agenzia delle Entrate als onontvankelijk wordt afgewezen op grond van „vaste rechtspraak”.

(52)

De Commissie geeft zich rekenschap van het belang van deze arresten voor de beslissingen in talrijke zaken die bij vele Italiaanse rechterlijke instanties aanhangig zijn (procedures ingesteld door potentiële begunstigden van diverse maatregelen).

(53)

In het licht van deze arresten van het Corte Suprema di Cassazione zouden de betrokken maatregelen met terugwerkende kracht van toepassing zijn op alle ondernemingen, daaronder begrepen de ondernemingen die correct hun belastingen en premies hadden voldaan (ten minste voor de begunstigden van de maatregelen ten behoeve van het oosten van Sicilië of Noord-Italië, waarop die arresten zagen). Bijgevolg zou de toepassing van die regelingen niet in de tijd beperkt zijn, mits de onderneming kan aantonen recht te hebben op de steun.

(54)

De Commissie heeft de formele onderzoeksprocedure van artikel 108, lid 2, VWEU ingeleid ten aanzien van de betrokken maatregelen (beschreven in afdeling 2 van dit besluit), omdat deze leken te kwalificeren als staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU. Voorts heeft de Commissie besloten om een bevel tot schorsing overeenkomstig artikel 11, lid 1, van Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad (55) te doen uitgaan voor alle bepalingen in het kader van alle steunmaatregelen die onder de steunmaatregelen SA.33083 (12/NN) en SA.35083 (12/NN) vallen.

(55)

In het besluit tot inleiding van de procedure van artikel 108, lid 2 (hierna „besluit tot inleiding van de procedure” genoemd) (56) werden de betrokken maatregelen getoetst aan de uitzondering van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU, waarin wordt bepaald dat steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen met de interne markt verenigbaar zijn.

(56)

Voorts heeft de Commissie de mogelijkheid onderzocht of de maatregelen onder een van de andere uitzonderingen van artikel 107, leden 2 en 3, VWEU konden vallen.

(57)

In het besluit tot inleiding van de procedure heeft de Commissie herhaald dat de Italiaanse autoriteiten niet hadden voldaan aan hun verplichting tot aanmelding van de regelingen overeenkomstig artikel 108, lid 3, VWEU, zoals de Italiaanse autoriteiten zelf reeds hebben erkend in de fase van het vooronderzoek.

(58)

De Commissie heeft de steunregelingen getoetst aan artikel 107, lid 2, onder b), VWEU, waarin „steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere buitengewone gebeurtenissen” met de interne markt verenigbaar worden verklaard.

(59)

Bij deze toetsing van in artikel 107, lid 2, onder b), VWEU bedoelde steunregelingen dient de Commissie na te gaan: i) of de natuurrampen die worden aangehaald om de toekenning van de steun te verantwoorden, zich hebben voorgedaan, en ii) of de volgende voorwaarden zijn vervuld:

(60)

In de verschillende Italiaanse rechtsgrondslagen worden de getroffen gebieden volgens drie soorten natuurrampen ingedeeld: aardbevingen, overstromingen en vulkaanuitbarstingen. Aangezien het staande praktijk van de Commissie is om aardbevingen, overstromingen en vulkaanuitbarstingen als natuurrampen in de zin van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU te beschouwen (57), kunnen de ondernemingen die als gevolg van die gebeurtenissen schade hebben geleden, in beginsel voor steun in aanmerking komen ten belope van het bedrag van de opgelopen schade.

(61)

In de regelingen in kwestie wordt echter geen definitie van (materiële of economische) schade gegeven en wordt geen verband gelegd tussen de steun en de door de genoemde natuurrampen veroorzaakte schade (58). Bovendien blijken de regelingen niet beperkt te blijven tot het vergoeden van de door de begunstigden daadwerkelijk geleden schade en worden de in aanmerking komende kosten niet bepaald op basis van de schade die de onderneming door de natuurramp heeft geleden.

(62)

In het licht van het voorgaande en op basis van de beschikbare informatie, is de Commissie, aangezien de maatregelen ten uitvoer zijn gelegd zonder dat deze bij de Commissie zijn aangemeld, van oordeel dat het onrechtmatige steun betreft in de zin van artikel 1 van Verordening (EG) nr. 659/1999.

(63)

Voorts heeft de Commissie, naar aanleiding van haar voorlopige beoordeling in het kader van het besluit tot inleiding van de procedure, ernstige twijfel geformuleerd ten aanzien van de verenigbaarheid met de interne markt van de maatregelen die Italië sinds 2002 heeft ingevoerd. Op basis van die beoordeling bleek het niet mogelijk te bepalen of de steunmaatregelen verenigbaar waren met de beginselen van het VWEU, met name artikel 107, lid 2, onder b), waarin het beginsel is vastgelegd dat steun tot herstel van door natuurrampen veroorzaakte schade kan worden verleend (59). Meer bepaald heeft de Commissie twijfel geformuleerd bij het feit dat uit de door de Italiaanse autoriteiten verstrekte inlichtingen mocht blijken dat de onderzochte maatregelen, gezien de aard en het functioneringsmechansime ervan, bestemd waren om de door natuurrampen veroorzaakte schade te herstellen.

(64)

Met name kon de Commissie, in het licht van de in de betrokken maatregelen beschreven functioneringsmechanismen, niet tot het volgende concluderen:

(65)

Voorts heeft de Commissie ook twijfel geformuleerd ten aanzien van de toepasselijkheid van de andere uitzonderingen van artikel 107, leden 2 en 3, VWEU (60).

(66)

De Italiaanse autoriteiten en belanghebbenden is daarom verzocht in hun opmerkingen bij het besluit tot inleiding van de procedure alle inlichtingen te verschaffen die noodzakelijk zijn om een volledige beoordeling te kunnen maken en de Commissie de nodige bescheiden met betrekking tot deze zaak te verschaffen.

(67)

Het advocatenkantoor Chiti uit Firenze vertegenwoordigt 58 particuliere ondernemingen en overheidsdiensten en -organisaties die op uiteenlopende wijze werden getroffen door de overstromingen van 1994 in Piëmont. Doel van de opmerkingen van dit kantoor was het om aan te tonen dat het geval van Piëmont verschilt van andere gevallen waarin naar aanleiding van natuurrampen voordelen werden toegekend.

(68)

In zijn opmerkingen geeft dit kantoor allereerst een overzicht van de feitelijke elementen van deze zaak en de ontwikkelingen op het gebied van wetgeving, om vervolgens in te gaan op de rechtspraak van het Corte Suprema di Cassazione. Volgens dit kantoor hebben, op grond van de arresten van 2007, 2010 en 2012, alle ondernemingen die door de overstromingen in Piëmont werden getroffen, hun situatie achteraf kunnen regulariseren door, op grond van artikel 3, lid 90, van wet nr. 350/2003, 10 % van het nog verschuldigde bedrag te voldoen of, indien het bedrag volledig was betaald, terugbetaling te vorderen van 90 % van het bedrag. Van de 233 betwistingen over de voordelen voor ondernemingen die schade hebben geleden door de overstromingen, ligt, zo nog steeds dit advocatenkantoor, tot dusver in 96 van de gevallen een arrest met kracht van gewijsde voor, terwijl het merendeel van de overige gevallen is geschorst op grond van het schorsingsbevel van de Commissie van 17 oktober 2012.

(69)

In de zaken over het verkrijgen van de betrokken voordelen hebben de ondernemingen volgens dit advocatenkantoor concreet de omvang van de geleden schade en het rechtstreekse oorzakelijke verband tussen de overstroming en deze schade hebben moeten aantonen. Dit gebeurde op basis van door de rechter gevraagde deskundigenverslagen, op basis van beëdigde verklaringen van deskundigen of op basis van officiële documenten van het INPS en het INAIL. De ondernemingen zagen in het betrokken arrest immers alleen de daadwerkelijk geleden schade erkend die zij hadden kunnen aantonen of die ambtshalve door de rechter werd bevestigd.

(70)

Voorts merkt dit advocatenkantoor op dat de steunregeling om de gevolgen van de overstroming van 1994 in Piëmont op te vangen, verband hield met een „natuurramp” en bijgevolg diende te worden getoetst aan artikel 107, lid 2, onder b), VWEU. Om die maatregelen als verenigbaar met de interne markt te kunnen beschouwen, dient het oorzakelijke verband tussen de steun en de schade én het ontbreken van overcompensatie voor de schade te worden aangetoond. Wat betreft de vooruitzichten van de door hem vertegenwoordigde cliënten betoogt het advocatenkantoor dat de voordelen niet zonder enig onderscheid zijn toegekend aan alle ondernemingen uit de regio, maar alleen aan de ondernemingen die aan de volgende voorwaarden voldoen:

(71)

Daarom verzoekt advocatenkantoor Chiti de Commissie om in het geval van Piëmont opnieuw haar algemene stelling te onderzoeken dat de betrokken maatregelen niet lijken te zijn bestemd om de schade veroorzaakt door natuurrampen te herstellen. Dit zou, zo nog steeds dit advocatenkantoor, moeten worden toegeschreven aan het feit dat het geval Piëmont bijzondere kenmerken vertoont vergeleken met de andere gevallen waarmee het in het besluit tot inleiding van de Commissie samen werd behandeld. Bovendien zouden de aan de getroffen ondernemingen verleende voordelen verenigbaar zijn met de interne markt in de zin van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU, omdat:

(72)

Mocht de steun als onverenigbaar worden beschouwd en mocht dan ook een bevel tot terugvordering van die steun uitgaan, dan zou volgens advocatenkantoor Chiti artikel 15 van Verordening (EG) nr. 659/1999 toepassing vinden. Op grond van die bepaling zou de Commissie geen terugvordering van de steun mogen verlangen wanneer tien jaar is verstreken sinds de daadwerkelijke toekenning van de voordelen aan de begunstigde ervan. In dat verband verklaart dit advocatenkantoor dat, op grond van decreto-legge nr. 646 van 24 november 1994, de voordelen werden toegekend vanaf de periode onmiddellijk na de overstroming van november 1994. Nadien zijn de regels ten gunste van de ondernemingen die van de overstroming in Piëmont te lijden hadden, alleen maar verfijnd door verschillende wetten uit de periode 2003-2007. Ten gronde, wanneer in het besluit tot inleiding van de procedure sprake is van 1 januari 2004 als tijdstip vanaf wanneer de voordelen van toepassing zijn, was het tijdstip waarop de steun in het geval van Piëmont daadwerkelijk is toegekend, november 1994.

(73)

Bovendien is artikel 14, lid 1, van Verordening (EG) nr. 659/1999 van toepassing, waarin is bepaald dat de Commissie geen terugvordering van de steun verlangt indien zulks in strijd is met een algemeen beginsel van het Unierecht. Hier spelen twee beginselen: in de eerste plaats het rechtszekerheidsbeginsel, dat inhoudt dat het feit dat arresten van nationale rechterlijke instanties in kracht van gewijsde zijn gegaan en daardoor iedere mogelijkheid komt te vervallen om de door de ondernemingen ontvangen sommen terug te vorderen. Advocatenkantoor Chiti erkent weliswaar dat het res iudicata-beginsel geen absolute waarde heeft in het Unierecht, maar is niettemin van oordeel dat in de hier te onderzoeken zaak geen bijzondere voorwaarden voorhanden zijn die het Hof van Justitie in het verleden ertoe hebben gebracht zich over dit beginsel uit te spreken (61). In de tweede plaats beroept advocatenkantoor Chiti zich op het beginsel van het gewettigd vertrouwen, omdat in de periode tussen eind 1994 en 2011 geen enkele autoriteit van de lidstaat of de Unie de rechtmatigheid van de voordelen ter discussie heeft gesteld. Bijgevolg hebben de getroffen ondernemingen gedurende de hele periode voordelen ontvangen die volgens de bevoegde autoriteiten geen staatssteun vormden. De conclusie van dit advocatenkantoor is dan ook dat hier sprake is van een typische situatie waarin het beginsel van het gewettigd vertrouwen speelt.

(74)

Advocatenkantoor Preve-Gavioli is gevestigd te Turijn (Piëmont). Na een historische excursus over de evolutie van de Italiaanse wetgeving ter zake en de omstandigheden die aan de procedure van de Commissie ten grondslag liggen, besluit dit advocatenkantoor met te verklaren dat de voordelen die de door de overstromingen van 1994 in Piëmont getroffen ondernemingen zijn verleend, niet selectief zijn omdat zij in geen enkel geval specifieke ondernemingen begunstigden door hen te bevrijden van de kosten die zij, in beginsel, uit eigen middelen zouden moeten bestrijden. Integendeel, de maatregelen zijn uitsluitend gericht op het vergoeden van de ondernemingen die als gevolg van een natuurramp schade hebben geleden. Bovendien zou met de bij wet toegekende voordelen, de concurrentiepositie van de begunstigde ondernemingen niet worden „versterkt” ten opzichte van hun concurrenten, aangezien deze ondernemingen met de ontvangen schadevergoeding alleen op de markt konden terugkeren op gelijke voet met de ondernemingen die geen schade hadden geleden of inkomsten hadden moeten derven. Met andere woorden, de voordelen vervalsen de mededinging op geen enkele wijze, maar corrigeren juist een situatie van financieel nadeel en herstellen het commerciële concurrentievermogen van de door de overstromingen getroffen ondernemingen.

(75)

Volgens advocatenkantoor Preve-Gavioli mogen de aan de door de overstromingen van 1994 in Piëmont getroffen ondernemingen toegekende voordelen niet worden gelijkgeschakeld met staatssteun, omdat niet is voldaan aan de vereiste criteria van artikel 107, lid 1, VWEU. Maar zelfs wanneer wordt besloten om de maatregelen als staatssteun aan te merken, dienen deze te worden beschouwd als steun tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen in de zin van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU. Bijgevolg zouden deze maatregelen met de interne markt verenigbaar zijn op grond van het Verdrag en niet vooraf bij de Commissie hoeven te worden aangemeld noch vooraf door de Commissie hoeven te worden beoordeeld.

(76)

Confindustria is in 1910 opgericht en is de belangrijkste werkgeversorganisatie in Italië. Ongeveer 150 000 ondernemingen zijn daarbij aangesloten, met in totaal rond 5 500 000 werknemers. Confindustria heeft, overeenkomstig artikel 108, lid 2, VWEU, opmerkingen ingediend als belanghebbende, in zowel de zaak van steunmaatregel SA.33083 als die van steunmaatregel SA.35083.

(77)

Confindustria is bezorgd over het feit dat van de schending door Italië van de verplichtingen tot aanmelding bij de Unie van de hier te onderzoeken maatregelen, ondernemingen slachtoffer worden die te goeder trouw hebben gebruikgemaakt van de maatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen.

(78)

Volgens Confindustria had de Commissie rekening moeten houden met een aantal algemene overwegingen die verband houden met de globale context. Met name gaat het volgens deze organisatie in een aantal gevallen om verschijnselen van meer dan twintig jaar geleden (in sommige gevallen zelfs langer); daarom zou de staande praktijk inzake staatssteun belanghebbende derden onvoldoende bescherming bieden. Confindustria verklaart dat, zelfs bij twijfel over de verenigbaarheid van bepaalde maatregelen van de nationale wetgever, het moeilijk is om informatie te krijgen van de bevoegde autoriteiten en dat in de huidige economische toestand het merendeel van de ondernemingen (vooral mkb-bedrijven) nog steeds voor ernstige liquiditeitsproblemen staat. Het verzoek om thans de bedragen terug te betalen van voordelen die meer dan decennia teruggaan, dreigt de overlevingskansen van vele van deze ondernemingen in het gedrang te brengen. Voorts zegt Confindustria niet te begrijpen waarop de twijfel over deze verenigbaarheid van die maatregelen berust.

(79)

Confindustria stelt voor om een alternatieve oplossing uit te werken zodat een ongerechtvaardigde en gevaarlijke bestraffing van de betrokken ondernemingen kan worden vermeden.

(80)

In de eerste plaats is Confindustria van oordeel dat voor elke hier te onderzoeken maatregel en voor elk hier te onderzoeken geval het opportuun is om zorgvuldig na te gaan of bijzondere omstandigheden bestaan op grond waarvan het steunkarakter of de noodzaak van terugvordering valt uit te sluiten. Die omstandigheden betreffen: i) de verjaringstermijn van tien jaar; ii) het vertrouwensbeginsel, en iii) de toepasselijkheid van andere uitzonderingen dan diegene van artikel 107, lid 3, onder c), VWEU.

(81)

In de tweede plaats verzoekt Confindustria de Commissie om in haar besluit uitdrukkelijk aan te geven in welke gevallen de bedragen die ondernemingen tot herstel van de door natuurrampen veroorzaakte schade zijn uitgekeerd, als verenigbaar met het Verdrag kunnen worden beschouwd. De maatregelen zijn immers bestemd voor ondernemingen die rechtstreeks werden getroffen door verschijnselen waarvoor het staande praktijk van de Commissie is om deze te beschouwen als natuurrampen (aardbevingen, overstromingen, vulkaanuitbarstingen enz.). Bovendien blijkt uit de bewoording van de wetgeving die aan de hier te onderzoeken steunmaatregelen ten grondslag ligt, duidelijk dat die maatregelen door de Italiaanse autoriteiten zijn vastgesteld met het oog op het herstel van de door die natuurrampen veroorzaakte schade. Confindustria wijst er voorts op dat de begunstigden ondernemingen zijn die reële schade hebben geleden door natuurrampen. Ook al zijn slechts in bepaalde gevallen de voordelen toegekend aan ondernemingen die „aanzienlijke” schade hebben geleden, toch zou de aanwezigheid van aanzienlijke schade ook in andere gevallen moeten worden erkend. Het feit dat een onderneming in een door een natuurramp getroffen gebied is gevestigd, levert noodzakelijkerwijs economische schade op, ongeacht de materiële schade. Voorts betoogt Confindustria dat er ook andere gevallen kunnen zijn waarin de begunstigden documenten kunnen overleggen waaruit de omvang van de daadwerkelijk geleden schade blijkt en waarvan het schadebedrag aanzienlijk hoger ligt dan het bedrag van de ontvangen schadevergoeding. Daarom is Confindustria van oordeel dat alle hier te onderzoeken maatregelen binnen het toepassingsgebied van artikel 107, lid 2, VWEU vallen.

(82)

Wat betreft de aanwezigheid van de voorwaarden waarop de Commissie zich heeft gebaseerd, erkent Confindustria dat voor sommige van de hier te onderzoeken maatregelen, formeel gesproken, een precieze omschrijving van de schade lijkt te ontbreken; hetzelfde geldt voor het bepalen van het verband tussen het bedrag van de geleden schade en dat van de steun en de evenredigheid ervan. Confindustria stelt evenwel voor dat dit verband lijkt te kunnen worden afgeleid uit het feit dat, in het geval van natuurrampen, alle ondernemingen (ten minste economische) schade ondervinden en dat een vereenvoudigde methode kan worden uitgewerkt om de omvang van de schade en de betreffende schade te ramen. Dit soort methode zou bijvoorbeeld rekening kunnen houden met het verdienvermogen en het aantal werknemers van elke onderneming. Bijgevolg ligt het probleem volgens Confindustria eerder bij de gevallen van overcompensatie dan bij de verenigbaarheid van de maatregelen met de staatssteunregels. Confindustria is bovendien van oordeel dat het er op aankomt een situatie te vermijden waarin, om een paar gevallen van overcompensatie te voorkomen, de overgrote meerderheid van ondernemingen wordt bestraft die te goeder trouw en rechtmatig gebruikgemaakt hebben van de voor de geleden schade toegekende voordelen. Daarom stelt Confindustria voor dat de ondernemingen de steun moet kunnen krijgen die, op het tijdstip dat is besloten tot de steun, bij de Commissie had moeten worden aangemeld indien de Italiaanse autoriteiten hadden gehandeld in overeenstemming met het Verdrag en hun aanmeldingsverplichting.

(83)

Samengevat verzoekt Confindustria de Commissie:

(84)

De Confederazione Generale Italiana del Lavoro (GGIL) is de belangrijkste vakbond in Italië en telt ongeveer zes miljoen leden. In reactie op het besluit tot inleiding van de procedure heeft CGIL L'Aquila (Abruzzo) opmerkingen ingediend na de termijn van één maand te rekenen vanaf de datum van bekendmaking van dat besluit. In beginsel is de Commissie niet verplicht om rekening te houden met opmerkingen van derden die na de vastgestelde termijn zijn ingekomen, maar bij wijze van uitzondering — zoals in dit geval — kan zij daar wel mee rekening houden.

(85)

Volgens CGIL dreigen door de schorsing van de door Italië getroffen regeling inzake heffingskortingen, het verzoek om volledige terugvordering van de premies en de noodzaak om de geleden schade te laten vaststellen door een deskundige, de getroffen ondernemingen de markt te moeten verlaten. Een en ander zou nog problematischer zijn in het licht van het feit dat andere gevallen waarin door natuurrampen veroorzaakte schade werd vergoed, anders werden behandeld. Bijgevolg verkeert de regio L'Aquila, die weliswaar het zwaarst door de aardbeving werd getroffen, nog steeds in een situatie van concurrentievervalsing ten opzichte van concurrerende ondernemingen die niet door dit soort ramp werden getroffen. Concluderend, de schorsing van de maatregelen en het feit dat enige uitfasering en afdoende controleprocedures ontbreken (tekortkomingen die volgens CGIL de Italiaanse Staat zijn te verwijten), dreigen het lokale productieweefsel verder aan te tasten, met alle negatieve gevolgen vandien op de werkgelegenheid en de sociale zekerheid

(86)

In reactie op het besluit tot inleiding van de procedure hebben de Italiaanse autoriteiten op 11 januari 2013 opmerkingen ingediend. De diensten van de Commissie hebben opmerkingen ontvangen van de volgende nationale autoriteiten en instanties:

(87)

In punt 71 van haar besluit tot inleiding van de procedure vroeg de Commissie de Italiaanse autoriteiten inlichtingen te verschaffen over de kortingen per regio en per maatregel en over de toepassingsperiode ervan.

(88)

Vooraf merkte het INPS op dat de moeilijkheden die de Commissie ondervond (cf. afdeling 2.5 van het besluit tot inleiding van de procedure) om precies de periode af te bakenen waarvoor heffingsvrijstelling is verleend, voortvloeien uit de verschillende termijnen die in de besluiten van elk van de betrokken instanties waren bepaald. In dat verband dient te worden onderscheiden tussen de duur van de vrijstelling van de (aan het INPS en het INAIL verschuldigde) sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen en de duur van de vrijstelling van de (aan de Agenzia delle Entrate verschuldigde) belastingen. Voorts dient te worden onderscheiden tussen de periode van heffingsvrijstelling en de periode waarvoor de maatregelen inzake heffingskortingen van toepassing waren.

(89)

Wat betreft de aanvangsdatum van de regelingen betoogt het INAIL dat deze niet steeds samenvalt met de datum van inwerkingtreding die daarin is bepaald, in tegenstelling tot wat de Commissie in punt 34 van haar besluit tot inleiding van de procedure verklaarde. De aanvangsdatum van de heffingskorting kan immers op een later tijdstip worden bepaald (en in het geval van Piëmont, alleen na de arresten waarin de heffingskorting met terugwerkende kracht aan de onderneming is toegekend). De Agenzia delle Entrate is het dan weer eens met de Commissie om te verklaren dat de begunstigden van het door de wet toegekende voordeel het recht hebben om de belastingvoordelen te genieten vanaf de datum van inwerkingtreding van de regels waarmee die voordelen zijn ingesteld.

(90)

Het INPS en het INAIL hebben voor elk van de kortingregelingen voor sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen precieze looptijden meegedeeld:

(91)

In punt 71 van het besluit tot inleiding van de procedure heeft de Commissie ook gevraagd om haar uitlegging te bevestigen dat, na de laatste arresten van het Corte Suprema di Cassazione van 2007, 2010 en 2012, met de betrokken maatregelen potentieel steun kon worden verleend (zonder beperking in de tijd) aan alle ondernemingen die in de grondslag van elke maatregel als begunstigden worden erkend. In dat verband hebben de Italiaanse autoriteiten twee uiteenlopende standpunten gegeven.

(92)

Het INPS en het INAIL hebben verklaard dat de uitlegging van de Commissie niet correct lijkt te zijn. De beide instellingen zijn van mening dat, ook al zou als gevolg van de arresten van het Corte Suprema di Cassazione de steun potentieel zonder enige beperking in de tijd kunnen worden uitgebreid tot alle begunstigden die op grond van de specifieke rechtsgrondslag konden worden bepaald, die rechtspraak alleen bedoeld was om duidelijk te maken dat het voordeel op twee uiteenlopende wijzen kan worden verleend: voor wie nog niet heeft betaald: doordat slechts 10 % van het verschuldigde hoeft te worden betaald; voor wie wel reeds heeft betaald: door de terugbetaling van 90 % van hetgeen reeds werd overgemaakt. Volgens deze beide instellingen volgt deze uitlegging uit de wetgevingsmaatregelen waarmee de korting werd ingesteld. Die maatregelen hebben namelijk het karakter van ius superveniens, zodat de teruggaaf van het te veel betaalde rechtmatig wordt. Het INPS en het INAIL hebben echter aangestipt dat in het eerste geval (betaling van 10 %) in diverse arresten de begunstigde het recht op het voordeel is ontzegd, omdat de terugbetalingsaanvragen waren ingediend na de wettelijke termijn van 31 juli 2007. In het tweede geval (teruggaaf van 90 %) wordt het recht op teruggaaf ingeperkt door het bestaan van een verjaringstermijn, die doorgaans tien jaar bedraagt te rekenen vanaf het tijdstip waarop aanspraak op het recht ontstaat (artikel 2946 van het Burgerlijk Wetboek) dan wel van de datum van inwerkingtreding van de wet waarmee de maatregel is ingesteld. Bovendien hebben, in tegenstelling tot hetgeen in punt 45 van het besluit tot inleiding van de procedure werd verklaard, de beginselen die het Corte Suprema di Cassazione heeft geformuleerd, alleen betrekking op specifieke gevallen (Sicilië en Piëmont) en kunnen deze, in tegenstelling tot wat de Commissie aangaf, niet breed worden toegepast op alle andere natuurrampen.

(93)

De Agenzia delle Entrate heeft verklaard dat de uitlegging van de Commissie correct is. De Italiaanse autoriteiten hebben verklaard dat doorgaans een verzoek tot teruggaaf van wie zijn belastingen reeds volledig heeft betaald, moet zijn ingediend binnen 48 maanden vanaf het tijdstip van betaling (waarvoor wordt verwezen naar artikel 38 van presidentieel decreet nr. 602 van 20 september 1973). Niettemin heeft het Corte Suprema di Cassazione in recente arresten aan begunstigden het recht op teruggaaf toegekend voor het te veel betaalde, waarbij dit recht wel werd onderworpen aan de hiervoor genoemde gewone verjaringstermijnen.

(94)

Wat betreft de procentuele korting die bij elke maatregel en elke belasting en premie gold, heeft Italië de in punt 2.2 van het besluit tot inleiding van de procedure genoemde percentages bevestigd.

(95)

In punt 71 van het besluit tot inleiding van de procedure heeft de Commissie de Italiaanse autoriteiten verzocht aan te geven of al dan niet regelingen bestaan voor steunverlening in verband met natuurrampen waarmee de begunstigden al steun wordt verleend ter vergoeding van de door betrokken ramp veroorzaakte schade.

(96)

Van de drie instanties die opmerkingen hebben gemaakt, heeft alleen het INPS op deze vraag geantwoord. Het INPS merkt op dat de maatregelen inzake heffingskortingen in omvang strikt beperkt bleven tot de premiebedragen die het INPS daadwerkelijk verschuldigd waren voor de periode waarvoor heffingsvrijstelling was verleend. Bijgevolg bleven de maatregelen beperkt tot een procentuele korting op de netto verschuldigde premies. Daarom sluit het INPS de mogelijkheid uit dat de verstrekte bedragen overcompensatie hebben gevormd ten aanzien van diezelfde in aanmerking komende kosten. Wat betreft de steunregelingen tot herstel van schade veroorzaakt door natuurrampen die voor de Molise waren vastgesteld (steunmaatregel N 174 A/2004) en voor de Abruzzen (steunmaatregel N 459 A/2009), verklaart het INPS dat niet werd voorzien in schadevergoeding ten behoeve van loonkosten (loon en premies). In de beide regelingen werd uitsluitend voorzien in het herstel van rechtstreekse of indirecte schade of economische schade als gevolg van een tijdelijke stopzetting van de activiteiten veroorzaakt door de ramp of een verhuizing van de onderneming die noodzakelijk was geworden na de ramp. Anders is het gesteld met de hier te onderzoeken steunregelingen die, wat sociale premies betreft, uitsluitend zijn bestemd voor ondernemingen die hun productieactiviteiten hebben voortgezet ook nadat de ramp zich had voorgedaan en die bijgevolg verplicht waren om de bij wet vastgelegde premies te voldoen. Daarbij komt dat de steunregelingen ten behoeve van de Molise en de Abruzzen waarvoor de Commissie toestemming heeft gegeven, bepalingen bevatten om te controleren op cumulering, zodat kon worden uitgesloten dat overcompensatie plaatsvond.

(97)

In punt 71 van het besluit tot inleiding van de procedure heeft de Commissie voorts gevraagd of en hoe een schaderaming werd gemaakt voor elk van de begunstigden met zetel in de door de natuurrampen getroffen gebieden, en of en hoe de noodzaak en de evenredigheid mee in aanmerking is genomen.

(98)

Evenals in het voorgaande onderdeel, heeft alleen het INPS een antwoord ingediend. Volgens het INPS zijn de begunstigden van de vrijstelling van de sociale premies alle ondernemingen uit een bepaald gebied waarvan de precieze omvang is vastgesteld bij ordinanze van de burgerbescherming. In geen van de steunmaatregelen is echter voorzien in enige vorm van controle op het bestaan van een verband tussen materiële schade en heffingskortingen.

(99)

Overeenkomstig punt 72 van het besluit tot inleiding van de procedure, is de Italiaanse autoriteiten verzocht het geraamde aantal begunstigden van elke maatregel en het desbetreffende bedrag aan te geven.

(100)

In 2013 hebben het INPS, het INAIL en de Agenzia delle Entrate gegevens verschaft over het geraamde aantal begunstigden van de steunmaatregelen, maar alleen het INPS en het INAIL hebben ook de toegekende bedragen aangegeven.

(101)

Na de verzoeken van de Commissie om toelichting (cf. overweging 18) bij de vraag welk soort belastingen onder de maatregelen viel, heeft de Agenzia delle Entrate aangegeven dat een en ander zou gelden voor alle soorten belastingen zonder onderscheid. De Agenzia delle Entrate heeft voorts duidelijk gemaakt hoe moeilijk het is een raming te maken van het precieze aantal begunstigden en van het totale bedrag aan heffingskortingen van de verschillende maatregelen. Dit valt te verklaren doordat geen gegevens in elektronisch formaat beschikbaar zijn, in hoofdzaak omdat de verzoeken om heffingskorting op papier moesten worden ingediend en niet via het elektronisch systeem voor de belastingaangifte. Alleen voor de maatregel in verband met de aardbeving van 2009 in de Abruzzen kon een analyse worden uitgevoerd op basis van de jaarlijkse belastingaangiften. Toch was het ook in dat geval niet mogelijk om rechtstreeks de gegevens te verzamelen, maar moest ieder geval apart worden onderzocht. De toestand wordt verder gecompliceerd door het feit dat de gegevens met betrekking tot de sociale premies waarvoor korting wordt verleend, zowel de door de werkgever als de door werknemers verschuldigde bedragen omvatten. Een korting op het door de werknemer verschuldigde bedrag zou niet kwalificeren als staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, omdat dit een maatregel is ten behoeve van individuen — en niet ondernemingen.

(102)

Pas in 2014, toen ieder van de bij de analyse betrokken instanties (Agenzia delle Entrate, INPS, INAIL) een methodiek had uitgewerkt, heeft Italië uiteindelijk een algemene raming kunnen geven van het aantal begunstigden van de maatregelen en heeft het een reeks tabellen ingediend met de verschillende begunstigden en steunbedragen. Meer bepaald heeft Italië (in zijn brief van 4 augustus 2014) 80 577 begunstigden kunnen identificeren. Daarvan hebben: i) 33 831 een korting van minder dan 1 000 EUR gekregen; ii) 66 704 een korting van minder dan 10 000 EUR, en iii) 75 469 een korting van minder dan 100 000 EUR. Slechts 539 ondernemingen hebben een korting van meer dan 200 000 EUR gekregen.

(103)

Wat betreft de maatregelen die vallen onder steunmaatregel SA.33083 (voor natuurrampen uit de periode 1990-2002), bedroeg het aantal begunstigden ongeveer 59 500, waarvan er 23 303 niet meer actief zijn. Wat betreft de maatregelen die vallen onder steunmaatregel SA.35083 (voor de aardbeving in de Abruzzen in 2009), bedroeg het aantal begunstigden ongeveer 21 000, waarvan er 4 000 niet meer actief zijn.

(104)

In de reeds genoemde brief van 4 augustus 2014 heeft Italië nadere toelichting verschaft bij de moeilijkheden om de nodige documenten te verkrijgen waaruit blijkt: i) of de begunstigden van de maatregelen al dan niet schade hebben geleden als gevolg van een natuurramp; ii) of de begunstigden al dan niet zijn vergoed voor die schade, en iii) het bedrag van die vergoedingen.

(105)

De Italiaanse autoriteiten zijn van mening dat in het besluit tot inleiding van de procedure niet uitdrukkelijk is gevraagd om de schade te staven die de begunstigden van de hier te onderzoeken maatregelen hebben geleden. Daarom hebben de Italiaanse autoriteiten geen documenten opgevraagd waaruit de daadwerkelijk door de individuele begunstigden geleden schade blijkt. Bijgevolg zouden de Italiaanse autoriteiten een nieuwe procedure moeten inleiden die specifiek gericht is zowel tot overheden (om na te gaan of de schadevergoedingen reeds zijn toegekend en/of uitgekeerd) als tot begunstigden van de hier te onderzoeken maatregelen (om na te gaan of dezen schade hebben geleden en of zij door de verzekeringsmaatschappijen voor die schade zijn vergoed).

(106)

Meer bepaald wijst Italië in zijn brief op de volgende punten:

(107)

Wat betreft de maatregel met betrekking tot de aardbeving van 2009 in de Abruzzen, waar het om gaat in steunmaatregel SA.35083 (12/C), hebben de Italiaanse autoriteiten aangegeven dat een nauwkeurig en gedetailleerd onderzoek zou moeten worden gevoerd om, zonder enige foutenmarge, zowel de identiteit van de begunstigde van de steun als het bedrag van de eventueel ontvangen onrechtmatige steun te bepalen. De gegevens die Italië tot en met 2014 heeft verzameld, omvatten ook een groot aantal individuele begunstigden die gebruik hebben gemaakt van de regeling voor belasting op inkomsten die (ten dele of geheel) geen verband houden met hun activiteiten als ondernemer. Van de ongeveer 21 000 begunstigden die Italië heeft geïdentificeerd, zijn namelijk 17 500 begunstigden natuurlijke personen, waarvan de belastinggegevens betrekking hebben zowel op hun bedrijfsinkomsten als zzp'er als op andere inkomstenbronnen. Voor alle begunstigden die in deze categorie vallen, zou een grondigere beoordeling moeten plaatsvinden om te kunnen kwantificeren in hoeverre de korting die zij hebben gekregen, kan worden aangemerkt als staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, aangezien kortingen die niet bestemd zijn voor ondernemingen, geen staatssteun vormen.

(108)

Ten slotte heeft Italië nadere gegevens en documenten verschaft over de systemische impact van de aardbeving van 2009 in de Abruzzen op het economische weefsel van de regio. Die documenten bevatten macro-economische gegevens en een lijst van beschadigde lokale infrastructuurvoorzieningen.

(109)

In haar besluit tot inleiding van procedure was de Commissie van oordeel dat de betrokken maatregelen (d.w.z. de regelingen tot invoering van een korting tot 90 % voor de belastingen en sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen die verschuldigd zijn door ondernemingen die hun hoofdkantoor of een vestiging hadden in gebieden in Italië die door natuurrampen werden getroffen, zoals die zijn vastgesteld in de volgende wetgevingshandelingen: wet nr. 289 van 27 december 2012, artikel 9, lid 17, als gewijzigd en aangevuld; wet nr. 350 van 24 december 2003, artikel 4, lid 90, als gewijzigd en aangevuld; wet nr. 266 van 23 december 2005, artikel 1, lid 363, als gewijzigd en aangevuld; wet nr. 296 van 27 december 2006, artikel 1, lid 1011, als gewijzigd en aangevuld; wet nr. 244 van 24 december 2007, artikel 2, lid 109, als gewijzigd en aangevuld; decreto-legge nr. 185 van 29 november 2008, artikel 6, leden 4 bis en 4 ter, als gewijzigd en aangevuld; wet nr. 183 van 12 november 2011, artikel 33, lid 28, als gewijzigd en aangevuld, en alle desbetreffende uitvoeringshandelingen in het kader van bovengenoemde wetgevingshandelingen, zoals genoemd in de overwegingen 20 tot en met 36 van dit besluit) staatssteun lijken te vormen. In het navolgende zal de Commissie de onderzoeken of de betrokken maatregelen staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(110)

Om te kunnen beoordelen of de betrokken maatregelen inzake heffingskortingen staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, dient te worden nagegaan of daarmee bepaalde ondernemingen worden begunstigd, of het door de Staat verleende voordeel uit staatsmiddelen wordt bekostigd en of de betrokken maatregelen de mededinging en het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden.

(111)

Aangezien de kortingen uitsluitend zijn toegekend aan de ondernemingen die waren gevestigd in de geografische gebieden (cf. overweging 39) die werden getroffen door bepaalde soorten natuurrampen (aardbevingen, vulkaanuitbarstingen en overstromingen), zijn de maatregelen selectief. Door de belastingen, sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen te verlagen, heeft de Italiaanse Staat de betrokken ondernemingen bevrijd van de exploitatiekosten die deze, in normale bedrijfsomstandigheden, hadden moeten dragen. Bijgevolg hebben deze ondernemingen een economisch voordeel verleend gekregen dat de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen. Aangezien de maatregelen zien op ondernemingen die waarschijnlijk actief zijn in het handelsverkeer tussen lidstaten, kunnen deze dat handelsverkeer beïnvloeden.

(112)

De uit staatsmiddelen bekostigde steun van de overheid betekent dat de Italiaanse autoriteiten inkomsten derven: een korting op de inkomstenbelasting betekent voor de Staat een derving van belastinginkomsten. Evenzo vergt de korting voor aan het INPS en het INAIL verschuldigde sociale premies en premies volks- en werknemersverzekeringen een aanzienlijke overdracht van staatsmiddelen aan deze instanties om de gederfde inkomsten te compenseren.

(113)

Bijgevolg vormen, zoals reeds de voorlopige conclusie was van het besluit tot inleiding van de procedure, alle sinds 2002 door Italië genomen maatregelen die vallen onder de steunmaatregelen SA.33083 (12/C) en SA.35083 (12/C) en waarbij werd voorzien in heffingskortingen van, onderscheidenlijk, 90 %, 50 % of 60 %, staatssteun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(114)

De hier te onderzoeken maatregelen zijn in beginsel verboden op grond van artikel 107, lid 1, VWEU en kunnen alleen als verenigbaar met de interne markt worden beschouwd indien zij in aanmerking komen voor één van de afwijkingen van het Verdrag.

(115)

De Commissie is evenwel van oordeel dat de (individuele) steun die in het kader van de maatregelen is toegekend, geen staatssteun vormt indien deze aan alle voorwaarden van de toepasselijke de-minimisverordening voldoet (62).

(116)

Aangezien het gaat om maatregelen die reeds van kracht zijn geworden, betreurt de Commissie dat de Italiaanse autoriteiten niet hebben voldaan aan hun aanmeldingsverplichting uit hoofde van artikel 108, lid 3, VWEU.

(117)

Nu de Commissie tot de conclusie is gekomen dat de in overweging 109 bedoelde regelingen inzake heffingskortingen staatssteun vormen in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, dient zij na te gaan of de steun overeenkomstig artikel 107, lid 2 of 3, VWEU als met de interne markt verenigbaar kan worden beschouwd.

(118)

In haar besluit tot inleiding van de procedure was de Commissie van oordeel dat, wat de toepasselijkheid van de afwijkingen van het Verdrag betreft, de betrokken steunmaatregelen niet in aanmerking konden komen voor de afwijkingen van artikel 107, lid 2, onder a), omdat het niet gaat om steunmaatregelen van sociale aard, en dat de steun evenmin onder de toepassing van artikel 107, lid 2, onder c), valt. Uit de aard der zaak zijn de afwijkingen van artikel 107, lid 3, onder b) en d), niet van toepassing. Italië heeft die conclusie in het kader van de formele procedure niet in twijfel getrokken. Wat betreft de mogelijkheid om een beroep te doen op de afwijkingen van artikel 107, lid 3, onder a) en c), verwijst de Commissie naar de twijfel die zij in haar besluit tot inleiding van de procedure formuleerde (cf. punt 3.3.2 van het besluit tot inleiding van de procedure). In zijn opmerkingen heeft de lidstaat niet aangevoerd dat de steun in aanmerking kwam voor de afwijkingen van artikel 107, lid 3, onder a) en c), VWEU, noch heeft hij enige informatie gegeven op grond waarvan de Commissie in de loop van de formele onderzoeksprocedure de verenigbaarheid van de betrokken regelingen in het licht van die afwijkingen kon beoordelen. Italië (en de belanghebbenden die opmerkingen hebben gemaakt) hebben evenwel aangevoerd dat de steun was bedoeld tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen, hetgeen bijgevolg betekent dat deze dient te worden beoordeeld op grond van de afwijking van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU. Dit laat de mogelijkheid onverlet dat individuele steun die op grond van de betrokken regelingen is toegekend, verenigbaar kan worden verklaard na een individuele beoordeling of onder de toepassing kan vallen van een op grond van artikel 1 van Verordening (EG) nr. 994/98 van de Raad (63) vastgestelde vrijstellingsverordening.

(119)

Aangezien het bij alle maatregelen daadwerkelijk gaat om ondernemingen met een statutaire zetel of exploitatiezetel in de door natuurrampen getroffen gebieden, zal de Commissie nagaan of de maatregelen in aanmerking komen voor de afwijking van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU omdat het steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere buitengewone gebeurtenissen betreft.

(120)

De Commissie heeft de hier te onderzoeken steunregelingen getoetst aan artikel 107, lid 2, onder b), VWEU, waarin steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen of andere buitengewone gebeurtenissen met de interne markt verenigbaar worden verklaard.

(121)

In dat verband gaat de Commissie hier na of de door Italië vermelde rampen onder de definitie van „natuurramp” van artikel 107, lid 2, VWEU vallen en of de volgende voorwaarden zijn vervuld:

(122)

In de Italiaanse rechtsgrondslagen worden de getroffen gebieden volgens drie soorten natuurrampen ingedeeld: aardbevingen, overstromingen of vulkaanuitbarstingen. Aangezien het staande praktijk van de Commissie is om aardbevingen, overstromingen en vulkaanuitbarstingen als natuurrampen in de zin van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU te beschouwen, kwalificeert iedere onderneming die als gevolg van die natuurrampen schade heeft geleden, als begunstigde van de steun ten belope van het bedrag dat nodig is om die schade te herstellen (64).

(123)

In de regelingen in kwestie wordt echter geen definitie van (materiële of immateriële) schade gegeven en wordt geen verband tussen de steun en de daadwerkelijke schade ten gevolge van de genoemde natuurrampen gelegd (65). Bovendien wordt in de regelingen het bedrag van de compensatie niet beperkt tot hetgeen noodzakelijk is om de daadwerkelijke schade van de begunstigde van de steun te herstellen. Ten slotte worden de in aanmerking komende kosten niet vastgesteld op grond van de schade die een begunstigde onderneming als rechtstreeks gevolg van de natuurramp heeft geleden. Een en ander is door de Italiaanse autoriteiten ook bevestigd tijdens de formele onderzoeksprocedure (cf. de opmerkingen van het INPS in overweging 98).

(124)

De Commissie concludeert dat de regelingen niet alleen ten goede zijn gekomen aan ondernemingen die daadwerkelijk schade hebben geleden, maar aan álle ondernemingen met een statutaire zetel of exploitatiezetel in gebieden die door de Italiaanse autoriteiten als „rampgebied” werden aangemerkt, ongeacht of de ondernemingen wel of niet schade hadden geleden als gevolg van de betrokken ramp.

(125)

In het licht van het voorgaande zijn de hier te onderzoeken maatregelen, gezien de aard en het functioneringsmechansime ervan, niet bestemd om de door de natuurrampen veroorzaakte schade te herstellen.

(126)

Bijgevolg dient te worden opgemerkt dat met de formele onderzoeksprocedure de twijfel niet kon worden weggenomen die de Commissie had ten aanzien van de verenigbaarheid van de hier te onderzoeken maatregelen met de interne markt.

(127)

Bovendien moet de Commissie concluderen dat, aangezien de steun niet in aanmerking komt voor een van de afwijkingen van artikel 107, leden 2 en 3, VWEU, de betrokken steunregelingen onverenigbaar zijn met de interne markt.

(128)

Wat betreft de maatregelen die in visserij- en aquacultuursector ten uitvoer zijn gelegd, de verenigbaarheid daarvan met de Uniewetgeving dient de worden beoordeeld in het licht van de richtsnoeren voor het onderzoek van staatssteun in de visserij- en aquacultuursector die van toepassing waren op het tijdstip dat elk van de betrokken regelingen van kracht werd. Sinds 2001 heeft de Commissie met deze richtsnoeren haar uitlegging gegeven van de toepassing van het Verdrag op staatssteun in de visserij- en aquacultuursector.

(129)

Aangezien voor steun in verband met natuurrampen dezelfde basisbeginselen ook gelden voor die richtsnoeren, concludeert de Commissie dat de opmerkingen uit dit onderdeel ook gelden voor steun toegekend op grond van de maatregelen in de visserij- en aquacultuursector.

(130)

De Italiaanse autoriteiten en vier andere belanghebbenden (advocatenkantoor Chiti, advocatenkantoor Preve-Gavioli, Confindustria en CGIL L'Aquila) hebben opmerkingen gemaakt ten aanzien van de twijfel die de Commissie in haar besluit tot inleiding van de procedure had geformuleerd.

(131)

Zoals alle belanghebbenden hebben aangevoerd, is in artikel 107, lid 2, onder b), VWEU bepaald dat steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen verenigbaar is met de interne markt. De hier te onderzoeken maatregelen waren bestemd voor ondernemingen in gebieden die waren getroffen door aardbevingen, overstromingen en vulkaanuitbarstingen. Zoals evenwel reeds bij de beoordeling in het voorgaande deel („Steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen”) is gebleken, is de Commissie van oordeel dat de hier te onderzoeken maatregelen, gezien de aard en het functioneringsmechansime ervan, niet bestemd waren om de door genoemde natuurrampen veroorzaakte schade te herstellen in de zin van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU.

(132)

Enkele belanghebbenden (advocatenkantoor Chiti, Confindustria) wijzen ook op het feit dat de steun in het kader van sommige maatregelen alleen is toegekend na voorafgaand onderzoek naar de daadwerkelijke schade die iedere onderneming had geleden. Het valt namelijk niet uit te sluiten dat in specifieke gevallen de steun die in het kader van de maatregelen is toegekend, niet hoger lag dan het bedrag dat nodig was voor het herstel van de schade die de getroffen begunstigde daadwerkelijk heeft geleden als direct gevolg van de ramp, en dat de individuele steun in die gevallen als met de interne markt verenigbaar kan worden beschouwd op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU. De hier te onderzoeken maatregelen zijn, gezien de aard en het functioneringsmechansime ervan, echter niet bestemd om iedere vorm van overcompensatie van de schade uit te sluiten, zodat zij beperkt blijven tot het herstel van de door genoemde natuurrampen veroorzaakte schade. Zoals in het voorgaande deel („Steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen”) is aangegeven, hebben die maatregelen een duidelijk ruimer toepassingsgebied, omdat niet wordt geëist dat er een direct verband is tussen de steun en de schade die als gevolg van de betrokken natuurramp is geleden. Door niet dit verband te eisen, is in deze regeling de compensatie niet beperkt tot het bedrag dat nodig is voor het herstel van de eventuele schade die de ondernemingen daadwerkelijk hebben geleden. Ook in gevallen waarin de begunstigden „aanzienlijke” schade moeten kunnen aantonen (zoals in het geval van Piëmont), bevatten de rechtsgrondslagen geen bepalingen die het bedrag van de schade tot het bevestigde en met de aan de overstromingen toe te schrijven bedrag beperken. Wat betreft de opmerkingen die de Italiaanse autoriteiten hebben gemaakt ten aanzien van de impact van de aardbeving van 2009 in de Abruzzen op het economische weefsel, en meer bepaald in de regio die werd getroffen door een ongekend zware aardbeving met verwoestende kracht, herhaalt de Commissie andermaal dat, overeenkomstig het Verdrag en volgens staande praktijk van de Commissie (66), er een duidelijk en rechtstreeks verband moet zijn tussen de gebeurtenis die de schade heeft veroorzaakt, en de staatssteun die deze moet verhelpen. Dit verband moet worden aangetoond op het niveau van elke onderneming en niet op macro-economisch niveau, zoals in het geval van de hier te onderzoeken maatregel (wat meer bepaald de aardbeving van 2009 in de Abruzzen betreft, de maatregel die werd aangemeld als steunmaatregel SA.35083 (12/C)).

(133)

Geconcludeerd moet dus worden dat de opmerkingen van belanghebbenden in de loop van de formele onderzoeksprocedure de twijfel van de Commissie niet hebben kunnen wegnemen en dat de betrokken maatregelen met de interne markt onverenigbare steun vormen.

(134)

Dit besluit dient onverwijld ten uitvoer te worden gelegd, ook wat betreft de terugvordering van reeds toegekende onrechtmatige en onverenigbaar verklaarde steun. De Commissie merkt op dat een negatief besluit ten aanzien van een steunregeling de mogelijkheid onverlet laat dat bepaalde voordelen die in het kader van diezelfde regeling zijn toegekend, op zich geen staatssteun vormen of (geheel of ten dele) met de interne markt verenigbare steun (bijvoorbeeld omdat het individuele voordeel is toegekend aan personen die geen economische activiteit verrichten — en die dus niet als ondernemingen worden beschouwd — of omdat het individuele voordeel in overeenstemming is met de de-minimisverordening die van toepassing was, of nog omdat het individuele voordeel is toegekend in overeenstemming met een goedgekeurde steunregeling of een vrijstellingsverordening).

(135)

Italië moet alle uitstaande betalingen van de krachtens de in overweging 109 bedoelde regelingen verstrekte steun schorsen vanaf de datum van vaststelling van dit besluit. Vanaf de datum van dit besluit mag geen van deze regelingen nog worden gebruikt als referentie voor de toekomstige toekenning of betaling van steun.

(136)

Wat betreft het geval van individuele steun die in het kader van de hier te onderzoeken maatregelen reeds is toegekend vóór de datum van het besluit tot inleiding van de procedure en het schorsingsbevel (cf. overweging 54), moet de regeling als met de interne markt verenigbaar overeenkomstig artikel 107, lid 2, onder b), VWEU worden beschouwd indien een duidelijk en rechtstreeks verband kan worden aangetoond tussen de schade die de individuele onderneming als gevolg van de betrokken natuurramp heeft geleden, en de staatssteun die op grond van de hier te onderzoeken maatregelen is toegekend (67). Gevallen van overcompensatie voor schade die individuele ondernemingen hebben geleden, moeten worden vermeden. Bovendien zal iedere compensatie voor dit soort schade die uit enigerlei bron wordt ontvangen, in mindering moeten worden gebracht, en moet iedere vorm van cumulering van steun in het kader van de betrokken regeling met steun in het kader van andere maatregelen voor dezelfde in aanmerking komende kosten worden vermeden.

(137)

Overeenkomstig de Verdragsbepalingen en vaste rechtspraak van het Hof van Justitie is de Commissie, wanneer haar van een met de interne markt onverenigbare steunmaatregel blijkt, bevoegd te beslissen dat de betrokken lidstaat die maatregel moet intrekken of wijzigen (68). Nog steeds volgens vaste rechtspraak van het Hof, beoogt de verplichting voor een lidstaat tot intrekking van een steunmaatregel die de Commissie onverenigbaar acht met de interne markt, het herstel van de vroegere toestand (69). In dat verband heeft het Hof verklaard dat die doelstelling wordt behaald wanneer de begunstigde de uit hoofde van onrechtmatige steun verstrekte bedragen heeft terugbetaald — en zo het marktvoordeel verliest dat hij ten opzichte van zijn concurrenten genoot — waardoor de toestand van vóór de steunverlening wordt hersteld (70).

(138)

Op grond van die rechtspraak is in artikel 14, lid 1, van Verordening (EG) nr. 659/1999 bepaald: „Indien negatieve beschikkingen worden gegeven in gevallen van onrechtmatige steun beschikt de Commissie dat de betrokken lidstaat alle nodige maatregelen dient te nemen om de steun van de begunstigde terug te vorderen”.

(139)

Bijgevolg moet, vanaf het tijdstip waarop de hier te onderzoeken steun onrechtmatige en onverenigbare steun blijkt te vormen, in beginsel het betreffende steunbedrag worden terugbetaald om zodoende op de markt de situatie van vóór de steunverlening te herstellen. In Verordening (EG) nr. 659/1999 zijn echter beperkingen vastgesteld op die terugvorderingsbepalingen. Volgens artikel 14, lid 1, „verlangt de Commissie geen terugvordering van de steun indien zulks in strijd is met een algemeen beginsel van het Gemeenschapsrecht”, bijvoorbeeld de bescherming van de rechtszekerheid of het gewettigd vertrouwen. Het Hof van Justitie erkent ook één uitzondering op de verplichting voor een lidstaat om een aan hem gericht terugvorderingsbesluit uit te voeren, namelijk het bestaan van uitzonderlijke omstandigheden die het de lidstaat volstrekt onmogelijk maken het besluit naar behoren uit te voeren (71).

(140)

Aangezien die uitzonderingen door belanghebbenden (Confindustria en advocatenkantoor Chiti) en door de Italiaanse autoriteiten in het kader van de formele onderzoeksprocedure zijn aangevoerd, dient de Commissie, om te kunnen bepalen of terugvordering noodzakelijk is, na te gaan of die uitzonderingen van toepassing zijn in deze zaak.

(141)

Wat betreft het gewettigd vertrouwen dat Confindustria aanvoert (cf. overweging 80), herhaalt de Commissie dat de begunstigde van niet-aangemelde steun zich, in beginsel, niet tegen een terugvorderingsbevel kan verzetten door zich te beroepen op gewettigd vertrouwen in de rechtmatigheid van de steun (72), aangezien een behoedzame ondernemer normaliter in staat zal zijn zich ervan te vergewissen of een steunmaatregel is aangemeld (73). Bovendien heeft de Commissie zelf in deze zaken aan de Italiaanse autoriteiten of de begunstigden geen enkel element of feit verschaft dat een gewettigd vertrouwen had kunnen wekken (74).

(142)

In haar opmerkingen (cf. overweging 80) heeft Confindustria ook de verjaringstermijn van tien jaar aangevoerd die in artikel 15 van Verordening (EG) nr. 659/1999 is bepaald. Op grond van die verordening verlangt de Commissie, bij een negatief besluit ten aanzien van onrechtmatige steun, van de betrokken lidstaat dat deze alle maatregelen neemt die noodzakelijk zijn om de steun van de begunstigden terug te vorderen; de bevoegdheden van de Commissie om steun terug te vorderen, verjaren echter na een termijn van tien jaar. De verjaring wordt gestuit door elke maatregel van de Commissie of een op haar verzoek optredende lidstaat ten aanzien van de onrechtmatige steun, en na elke stuiting begint de termijn van voren af aan te lopen. Herhaald dient te worden dat de Commissie in 2011 kennis heeft gekregen van het bestaan van de hier te onderzoeken maatregelen en dat zij op 25 juli 2011 heeft gehandeld ten aanzien van de onrechtmatige steunmaatregelen, door haar aan de Italiaanse autoriteiten gerichte verzoek om inlichtingen. Voorts heeft de Commissie op 17 oktober 2012 een besluit tot inleiding van de onderzoeksprocedure vastgesteld, terwijl de wet waarmee de eerste, hier te onderzoeken maatregelen zijn ingesteld, op 27 december 2002 door Italië is vastgesteld (cf. overweging 22). Bijgevolg is voor geen van de maatregelen inzake heffingskortingen waarop dit besluit ziet, de termijn voor terugvordering van de steun op grond van artikel 15 van Verordening (EG) nr. 659/1999 verjaard.

(143)

Ten aanzien van de argumenten van advocatenkantoor Chiti (cf. overweging 73) dat tussen eind 1994 en 2011 geen enkele autoriteit van de lidstaat of de Unie de rechtmatigheid van de voordelen in twijfel heeft getrokken, merkt de Commissie op dat de hier te onderzoeken steun pas is toegekend bij het van kracht worden van de maatregelen inzake heffingskortingen. Tot dan toe waren alle ondernemingen het volledige bedrag van de belastingen en premies verschuldigd. Bijgevolg zijn de ondernemingen pas in 2003 in het genot gekomen van de kortingen op de verschuldigde belasting- en premiebedragen. In het licht van deze omstandigheden kan niet worden aangevoerd dat de verjaringstermijn verstreken is (zoals Confindustria heeft gedaan; cf. overweging 142), noch dat gewettigd vertrouwen is gewekt (in de zin van de andere opmerkingen van Confindustria; cf. overweging 141), gelet op het feit dat het enkele stilzitten van autoriteiten van de lidstaat of de instellingen van de Unie geen geldige argumenten zijn om gewettigd vertrouwen te doen ontstaan. Die argumenten van de belanghebbende worden verworpen op grond van de redenering die in de bovenstaande overwegingen is ontwikkeld.

(144)

Wat betreft de argumentatie ten aanzien van de rechtszekerheid zoals advocatenkantoor Chiti die heeft ontwikkeld (cf. overweging 73), zijn er geen redenen om deze zaak te onderscheiden van die van de zaak-Lucchini (75). Daarom is de Commissie van oordeel dat het feit dat in kracht van gewijsde gegane besluiten van nationale rechters voorhanden zijn, de terugvordering niet uitsluit.

(145)

Overeenkomstig artikel 288 VWEU is de lidstaat tot wie een terugvorderingsbesluit is gericht, verplicht dat ten uitvoer te leggen. Zoals hier is uiteengezet, heeft het Hof aangegeven dat er één uitzondering bestaat op deze verplichting, namelijk in het geval waarin de lidstaat het bestaan aantoont van uitzonderlijke omstandigheden die een correcte tenuitvoerlegging van het besluit volstrekt onmogelijk maken.

(146)

Doorgaans voeren de lidstaten die onmogelijkheid aan in het kader van het overleg met de Commissie dat na de vaststelling van het terugvorderingsbesluit plaatsvindt (76). In dit geval heeft Italië echter vóór de vaststelling van het besluit aangevoerd dat voor bepaalde maatregelen niet tot terugvordering diende te worden overgegaan omdat het volstrekt onmogelijk zou zijn om dit soort bevel tot terugvordering ten uitvoer te leggen. Aangezien Italië deze kwestie in de loop van het formele onderzoek aan de orde heeft gesteld en, volgens een algemeen rechtsbeginsel, niemand tot het onmogelijke is gehouden, acht de Commissie het noodzakelijk om reeds in dit besluit op deze kwestie in te gaan (77).

(147)

In de eerste plaats dient te worden herhaald dat het Hof van Justitie steeds een zeer restrictieve uitlegging van het begrip „volstrekte onmogelijkheid” heeft gegeven. Aan de voorwaarde van volstrekte onmogelijkheid tot uitvoering is niet voldaan wanneer de lidstaat zich ertoe beperkt de Commissie in kennis te stellen van de juridische, politieke of praktische problemen die de uitvoering van het besluit met zich meebrengt (78). Het enige geval waarin de volstrekte onmogelijkheid kan worden aanvaard is wanneer de uitvoering van de terugvordering van meet af aan objectief en absoluut onmogelijk is (79).

(148)

In deze zaak hebben de Italiaanse autoriteiten bij herhaling aangevoerd dat het volstrekt onmogelijk is het terug te vorderen bedrag aan onverenigbare steun nauwkeurig te berekenen. Volgens het Italiaanse Burgerlijk Wetboek (artikel 2200) en de nationale belastingwetgeving hoeven de bedrijfsadministratie en boekhouding slechts tien jaar te worden bewaard. De reconstructie van bewijsstukken voor de als gevolg van een natuurramp geleden schade moet plaatsvinden op basis van officiële bescheiden (de bedrijfsadministratie en boekhouding) die op het tijdstip van de gebeurtenissen zijn opgesteld. Daarom zou het niet meer mogelijk zijn om, enerzijds, het bedrag van de schade van individuele begunstigden te bepalen noch, anderzijds, het bedrag dat reeds uit andere bronnen (verzekeringen, andere steunmaatregelen) is vergoed voor gebeurtenissen die meer dan tien jaar teruggaan. In het merendeel van de hier te onderzoeken maatregelen zijn meer dan tien jaar verstreken sinds de natuurramp zich heeft voorgedaan. Dat is het geval voor alle gevallen die onder steunmaatregel SA.33083 (12/C) vallen: de aardbeving in het oosten van Sicilië in 1990, de overstromingen in Noord-Italië in 1994, de aardbeving in de Marche en in Umbrië in 1997, de aardbeving in de Molise en in Puglia in 2002, en de aardbeving en de uitbarstingen van de Etna in de provincie Catanië (Sicilië) in 2002. Daarom voert Italië aan dat, wat die gebeurtenissen betreft, het niet meer mogelijk is om de bescheiden terug te vinden waaruit de schade (en de vergoedingen ervan) blijken.

(149)

Op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU zijn steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door natuurrampen verenigbaar met de interne markt, en is alleen de steun die verder gaat dan de aangerichte schade, onverenigbaar en moet deze dan ook worden teruggevorderd. Evenwel beschikt de overgrote meerderheid van de begunstigden die schade hebben geleden als gevolg van natuurrampen meer dan tien jaar geleden, niet langer over de nodige documenten om aan te tonen dat zij schade hebben geleden en voor welk bedrag, aangezien volgens de Italiaanse wet- en regelgeving ondernemingen hun bedrijfsadministratie en boekhouding niet langer dan tien jaar hoeven te bewaren. Hieruit volgt dat, door de eis dat het bedrag wordt teruggevorderd dat het bedrag overschrijdt van de schade waarvan de begunstigden nog kunnen aantonen dat zij die geleden hebben, de lidstaat ook met de interne markt op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU verenigbare steun zou moeten terugvorderen waarop de ondernemingen die als gevolg van een natuurramp schade hebben geleden, recht hadden.

(150)

In beginsel dient de Commissie de terugvordering te gelasten van de onverenigbare steun die Italië heeft toegekend in het kader van de in overweging 109 bedoelde maatregelen. Evenwel is het zo dat: a) de begunstigden van die maatregelen ondernemingen zijn die in door natuurrampen getroffen gebieden zijn gevestigd; b) de steunmaatregelen tot herstel van de schade veroorzaakt door een natuurramp steun vormen die rechtens verenigbaar is met de interne markt op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU; c) het merendeel van de natuurrampen meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit plaatsvond, en ten slotte d) op grond van het nationale recht de begunstigden van de steun bedrijfsdocumenten niet langer dan tien jaar hoeven te bewaren, zodat het zowel objectief als absoluut onmogelijk is om het precieze bedrag te bepalen van de schade die rechtstreeks als gevolg van de natuurramp is ontstaan. In het licht van het voorgaande erkent de Commissie dat het, gelet op de bijzondere omstandigheden van de steunmaatregelen waarop dit besluit ziet, voor de natuurrampen die meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit hebben plaatsgevonden, juridisch en feitelijk onmogelijk is om de gegevens te verkrijgen die nodig zijn om het bedrag van de terug te vorderen, onrechtmatige steun nauwkeurig te bepalen. Om die redenen zou het zowel objectief als absoluut onmogelijk zijn om in die omstandigheden een bevel tot terugvordering te geven.

(151)

Evenwel geldt de onmogelijkheid om het precieze bedrag van de terug te vorderen onverenigbare steun niet voor de ondernemingen die op het betrokken tijdstip in het door een natuurramp getroffen gebied geen exploitatiezetel (bv. hun hoofdkantoor of een operationele entiteit) hadden. Deze begunstigden van de in overweging 109 bedoelde maatregelen mogen niet van de terugvordering worden uitgesloten omdat zij geen schade konden lijden die rechtstreeks door de natuurramp werd veroorzaakt, en zij bijgevolg geen recht konden laten gelden op met de interne markt op grond van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU verenigbare steun. De Italiaanse autoriteiten dienen het bestaan van exploitatiezetels in het betrokken gebied na te gaan aan de hand van de gegevens zoals die op het tijdstip van de gebeurtenis in openbare registers beschikbaar waren.

(152)

Concluderend is de Commissie van oordeel dat, gezien het specifieke karakter van de onderhavige gevallen, het voor Italië volstrekt onmogelijk is om de steun terug te vorderen die in het kader van de hier te onderzoeken maatregelen onrechtmatig is toegekend voor alle natuurrampen die zich hebben voorgedaan meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit, met uitzondering van steun die is toegekend aan begunstigden die op het betrokken tijdstip in het door een natuurramp getroffen gebied geen exploitatiezetel hadden. Met uitzondering van deze laatste groep begunstigden, is het daarom niet opportuun om de terugvordering te gelasten van steun in het kader van onrechtmatige en onverenigbare regelingen voor natuurrampen die zich meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit hebben voorgedaan.

(153)

De Commissie is van oordeel dat Italië de in overweging 109 bedoelde steunmaatregelen, in strijd met artikel 108, lid 3, VWEU, onrechtmatig ten uitvoer heeft gebracht.

(154)

Aangezien voor de betrokken maatregelen geen enkele verenigbaarheidsgrond valt vast te stellen, blijken deze onverenigbaar te zijn met de interne markt.

(155)

Ingevolge artikel 14, lid 1, van Verordening (EG) nr. 659/1999 moet de Commissie, indien een negatief besluit wordt vastgesteld in gevallen van onrechtmatige steun, eisen dat de betrokken lidstaat alle nodige maatregelen neemt om de steun van de begunstigde terug te vorderen (80). De Commissie verlangt geen terugvordering van de steun indien zulks in strijd is met een algemeen beginsel van het Unierecht.

(156)

In het licht van de in de overwegingen 147 tot en met 152 bedoelde uitzonderlijke omstandigheden, is het voor alle steun die in het kader van de betrokken maatregelen is toegekend aan individuele begunstigden in gebieden die meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit door een natuurramp werden getroffen, niet opportuun om terugvordering te gelasten, met uitzondering van steun die is toegekend aan begunstigden die op het betrokken tijdstip in het door een natuurramp getroffen gebied geen exploitatiezetel hadden. Italië heeft aangetoond dat het volstrekt onmogelijk zou zijn om het terug te vorderen bedrag aan onverenigbare steun nauwkeurig te berekenen. De individuele begunstigden die in aanmerking komen voor steun die als verenigbaar met de interne markt wordt beschouwd op grond van de afwijking van artikel 107, lid 2, onder b), VWEU, zijn mogelijk niet langer in het bezit van de bescheiden die nodig zijn om de door de natuurramp veroorzaakte schade te staven en om aan te tonen of zij al dan niet (volledig of ten dele) een voordeel hebben genoten naar aanleiding van de geleden schade. Hoe dan ook moet de steun worden teruggevorderd die in het kader van alle betrokken maatregelen is toegekend aan individuele begunstigden die op het betrokken tijdstip in het door een natuurramp getroffen gebied geen exploitatiezetel hadden (ook wat betreft de natuurrampen die zich meer dan tien jaar vóór de datum van dit besluit hebben voorgedaan). Italië dient het bestaan van exploitatiezetels in het betrokken gebied na te gaan aan de hand van de gegevens zoals die op het tijdstip van de gebeurtenis in openbare registers beschikbaar waren.

(157)

Mitsdien zal de Commissie Italië verzoeken alle maatregelen ten uitvoer te leggen die nodig zijn om alleen de onverenigbare steun die in het kader van de in overweging 109 bedoelde maatregelen is toegekend en uitgekeerd aan individuele ondernemingen, terug te vorderen, met uitzondering van de individuele gevallen die voldoen aan de voorwaarden om als verenigbaar met de interne markt te worden beschouwd op grond van de afwijking van artikel 107, lid 2, onder b), van het Verdrag, zoals uiteengezet in overweging 136, dan wel de gevallen waarin het individuele voordeel in overeenstemming is met de toepasselijke de-minimisverordening of nog in gevallen waarin het individuele voordeel wordt toegekend op grond van een goedgekeurde steunregeling of een vrijstellingsverordening, zoals uiteengezet in overweging 134. Binnen twee maanden te rekenen vanaf de kennisgeving van dit besluit dient Italië de begunstigden van de steun te gelasten de genoemde onrechtmatige en onverenigbare staatssteun terug te betalen.

(158)

Overeenkomstig artikel 14, lid 2, van Verordening (EG) nr. 659/1999 dient het terug te vorderen bedrag rente te omvatten, berekend overeenkomstig artikel 9 van Verordening (EG) nr. 794/2004 van de Commissie (81), vanaf de datum waarop deze de begunstigde ter beschikking is gesteld tot de datum van de daadwerkelijke terugbetaling ervan.

(159)

De Commissie verzoekt Italië het aangehechte formulier terug te zenden met betrekking tot de vooruitgang die is geboekt bij de terugvorderingsprocedure, een lijst op te stellen van de begunstigden en duidelijk de maatregelen te vermelden die zijn genomen om de steun onverwijld en daadwerkelijk terug te vorderen. Voorts verzoekt de Commissie Italië om binnen twee maanden vanaf de datum van kennisgeving van dit besluit alle bescheiden te verschaffen waaruit blijkt dat de procedures zijn ingeleid om de onrechtmatige en onverenigbare steun van de begunstigden terug te vorderen (bv. administratieve documenten, circulaires, uitgevaardigde terugvorderingsbesluiten enz.),

1.

2.

3.

4.

5.