(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (2), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 die de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid als centrum hebben. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (3) ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij België niet heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden. Derhalve zou een diepgaande evaluatie niet nodig zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van België. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (“aanbeveling over de eurozone 2023”) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-24 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. Zij heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 30 april 2021 heeft België overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor België (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat België de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 30 april 2023 heeft België zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van België over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor België gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die België heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door België van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die België heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van België van 5,5 % van het bbp in 2021 tot 3,9 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 109,1 % van het bbp eind 2021 tot 105,1 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van België besproken, aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed. In het verslag werd geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. België moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(13)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een verlaging van de accijnzen op benzine en btw-verlagingen voor residentiële elektriciteits- en gascontracten, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen een verruimde dekking van het sociale tarief voor elektriciteit en aardgas voor kwetsbare huishoudens, rechtstreekse inkomensoverdrachten aan huishoudens via hun gas- en elektriciteitsrekeningen (“het energiepakket”), geoormerkte overdrachten van vaste bedragen (voor huishoudens die stookolie, propaan of pellets als brandstof gebruiken) en directe steun om bedrijven te helpen met stijgende energiekosten omvatten. De kosten van die maatregelen werden gedeeltelijk gecompenseerd door nieuwe belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers, met name in de elektriciteits- en de oliesector. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 0,9 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 3 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,5 % van het bbp in 2022.

(14)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad België aanbevolen (7) om in 2022 gebruik te maken van de faciliteit om aanvullende investeringen ter ondersteuning van het herstel te financieren en tegelijk een prudent begrotingsbeleid te voeren. Bovendien heeft de Raad België aanbevolen nationaal gefinancierde investeringen in stand houden.

(15)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, namelijk – 2 % van het bbp. Zoals aanbevolen door de Raad is België het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,2 % van het bbp in 2022 (0,2 % van het bbp in 2021). Nationaal gefinancierde investeringen hebben een neutrale bijdrage geleverd aan de begrotingskoers (9). België heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 1,9 procentpunten. Die aanzienlijke expansieve bijdrage omvatte het aanvullende effect van de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te beperken (extra nettobegrotingskosten van 0,8 % van het bbp ten opzichte van 2021) plus de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (0,1 % van het bbp). Tegelijkertijd hebben de stijgende lopende uitgaven, met name als gevolg van de automatische indexering van sociale uitkeringen en lonen in de overheidssector en andere structureel stijgende lopende uitgaven als gevolg van met name de vergrijzing, ook bijgedragen tot de groei van de netto primaire lopende uitgaven. Die aanzienlijke expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde lopende uitgaven was dus slechts ten dele toe te schrijven aan de maatregelen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen aan te pakken plus de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne. België heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus niet voldoende beperkt.

(16)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 1 % en in 2024 met 1,7 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een groei van het reële bbp van 1,2 % in 2023 en 1,4 % in 2024.

(17)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 verwacht de regering dat het overheidstekort in 2023 zal stijgen tot 5,1 % van het bbp. De stijging in 2023 is voornamelijk het gevolg van stijgende permanente lopende uitgaven, met name als gevolg van de automatische indexering van sociale uitkeringen en lonen in de overheidssector en de vergrijzing, het budgettaire effect van een tijdelijke daling van de sociale bijdragen van bedrijven in de eerste helft van 2023, en een tekortverhogende hervorming van de belasting op residentiële energieproducten. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 105,1 % eind 2022 tot 106,7 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 5 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een iets lagere overheidsschuldquote van 106 % eind 2023. Het verschil is toe te schrijven aan een iets hoger voorspeld nominaal bbp in 2023 in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie.

(18)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Het gaat om maatregelen uit 2022 die zijn verlengd, met name een verlaging van de accijnzen op benzine tot 31 maart 2023, btw-verlagingen voor residentiële elektriciteits- en gascontracten, een verruimde dekking van het sociale tarief voor energieproducten, het energiepakket, geoormerkte overdrachten van vaste bedragen (voor huishoudens die anders verwarmen dan met gas en elektriciteit) en directe steun om bedrijven te helpen met stijgende energiekosten. De kosten van die maatregelen worden nog steeds gedeeltelijk gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, namelijk door belastingen in de elektriciteits- en de oliesector, die sinds 2022 van kracht zijn, en door een belasting in 2023 op een beheerder van het internationale gasnet (Fluxys). Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,4 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de meest kwetsbare huishoudens of bedrijven, maar vele ervan behouden de prijsprikkel om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te verhogen. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,2 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting stabiel blijven ten opzichte van 2022. Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 0,5 % van het bbp worden geraamd.

(19)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat België actie onderneemt om in 2023 een prudent begrotingsbeleid te voeren, met name door de groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven te beperken tot onder de potentiële outputgroei op middellange termijn (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet België klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. België is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(20)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 1,1 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 2 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 0,7 % van het bbp zal leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. De groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven boven de potentiële outputgroei op middellange termijn is dus niet het gevolg van de gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. De expansieve groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) is ook het gevolg van permanente stijgingen van de lonen in de overheidssector en de sociale uitkeringen (als gevolg van de indexering van dergelijke lonen en uitkeringen), van structureel stijgende lopende uitgaven als gevolg van de vergrijzing, van een hervorming van de belasting op residentiële energiecontracten, en van een tijdelijke daling van de sociale bijdragen van ondernemingen in de eerste helft van 2023. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 0,3 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,1 procentpunt zullen leveren (13). België is dan ook van plan aanvullende investeringen te financieren via de faciliteit en andere Uniefondsen, en nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden. Het is de bedoeling overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals investeringsprojecten voor de renovatie van gebouwen, duurzame mobiliteit en het koolstofvrij maken van de energiesector, en belangrijke investeringen om de digitale transitie te versnellen, met inbegrip van het digitaliseren van het openbaar bestuur, het bevorderen van digitale inclusie en het versterken van cyberbeveiliging, die worden gefinancierd uit de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort in 2024 zal dalen tot 4,2 % van het bbp. De daling in 2024 is ook het gevolg van de intrekking van tijdelijke steunmaatregelen die werden vastgesteld in het kader van de stijgende energieprijzen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting stijgen tot 107,1 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 4,7 % van het bbp in 2024. Dit is hoger dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort, voornamelijk als gevolg van nog niet in het stabiliteitsprogramma 2023 gespecificeerde tekortverminderende maatregelen ten belope van 0,2 % van het bbp (waarmee in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geen rekening is gehouden) en een minder gunstige prognose van de overheidsontvangsten, met name wat de vennootschapsbelasting betreft. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 107,3 % eind 2024.

(22)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat momenteel ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(23)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,7 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 2 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 0,4 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Bovendien is volgens de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven in 2023 niet in overeenstemming met Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Indien dit wordt bevestigd, zou een lagere groei van de netto primaire uitgaven in 2024 passend zijn.

(24)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 2,7 % in 2024, hetgeen boven het aanbevolen groeipercentage ligt.

(25)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 2,9 % van het bbp in 2023 tot 3,1 % van het bbp in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan hogere nationaal gefinancierde investeringen en investeringen die door de Unie worden gefinancierd, namelijk via de faciliteit. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Die hervormingen en investeringen omvatten een project voor een budgettaire hervorming van het belasting- en uitkeringsstelsel dat gericht is op het stimuleren van de werkgelegenheid en de economische activiteit, waardoor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën wordt bevorderd, en een pensioenhervorming (zoals voorzien in het herstel- en veerkrachtplan) om de financiële houdbaarheid van het pensioenstelsel te verbeteren. Daarnaast heeft het herstel- en veerkrachtplan tot doel de inspanningen op te voeren om overheidsinvesteringen te stimuleren met het oog op het versnellen van de groene en de digitale transitie, onder meer door de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan.

(26)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort zal dalen tot 3,3 % van het bbp in 2025 en tot 2,9 % in 2026. Het geplande overheidstekort zal in 2026 dus onder de 3 % van het bbp dalen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 107,1 % van het bbp eind 2024 tot 107,8 % van het bbp eind 2026.

(27)

België staat voor aanzienlijke uitdagingen wat betreft de houdbaarheid van de begroting. Die uitdagingen hebben betrekking op zowel de hoge overheidsschuld als, bij ongewijzigd beleid, de verwachte verslechtering van het effect van vergrijzingsgerelateerde uitgaven op de overheidsfinanciën in het licht van een snel vergrijzende bevolking. In het vergrijzingsverslag 2021 van de Commissie wordt uitgegaan van een stijging van de vergrijzingskosten met 3,6 procentpunten van het bbp tegen 2040 en met 5,4 procentpunten van het bbp tegen 2070, voornamelijk als gevolg van uitgaven voor pensioenen en langdurige zorg. Verwacht wordt dat de pensioenuitgaven in de periode 2019-2070 met 3 procentpunten van het bbp zullen stijgen, tegen gemiddeld 0,1 procentpunt van het bbp in de eurozone. In het geval van België zou de verwachte stijging grotendeels reeds tegen 2040 plaatsvinden, wanneer de pensioenuitgaven met 2,7 procentpunten van het bbp zouden stijgen tot 14,9 % van het bbp. Het Belgische herstel- en veerkrachtplan omvat een pensioenhervorming die tot doel heeft deze uitdaging mede aan te pakken, naast andere doelstellingen zoals het verbeteren van de sociale houdbaarheid van het stelsel, het stimuleren van mensen om actief te blijven op de arbeidsmarkt wanneer zij voldoen aan de voorwaarden voor vervroegd pensioen, en het zorgen voor een grotere convergentie tussen en binnen de pensioenstelsels. In 2019 bedroegen de overheidsuitgaven voor langdurige zorg 2,2 % van het bbp (gemiddelde van de Unie 1,7 %), waardoor België een van de landen met de hoogste uitgaven voor langdurige zorg in de Unie is. Verwacht wordt dat de uitgaven voor langdurige zorg in het basisscenario verder zullen stijgen tot 4,3 % van het bbp in 2070. In de meest negatieve scenario’s zouden deze kosten echter kunnen stijgen tot 6,0 % van het bbp (16). Er zijn aanwijzingen dat er mogelijk overmatig gebruik wordt gemaakt van residentiële zorg en dat ouderen onnodig of voortijdig in een zorginstelling worden opgenomen. Uit de beschikbare gegevens blijkt dat het aantal ouderen dat onnodig of ten minste voortijdig in een zorginstelling wordt geplaatst, hoog blijft, hoewel het in het afgelopen decennium is afgenomen. Uit de gegevens bleek met name dat in Brussel en Wallonië het aandeel personen dat hierdoor getroffen wordt, hoog is. De gefedereerde entiteiten, waaraan sinds 2019 de verantwoordelijkheid voor langdurige zorg is gedelegeerd, zijn begonnen met hervormingen ter verbetering van het kostenefficiënte gebruik van de verschillende zorgomgevingen, met name om onnodige of voortijdige opname in een zorginstelling te voorkomen en uit te stellen. Daarbij wordt echter onvoldoende aandacht besteed aan het aanpakken van de uitdaging van de houdbaarheid van de begroting.

(28)

Ondanks recente hervormingen blijft de belastingwig (socialezekerheidsbijdragen en belasting op inkomen uit arbeid) in België op alle loonniveaus ruim boven het gemiddelde van de Unie, behalve voor mensen met een zeer laag loon (50 % van het gemiddelde), wat kan leiden tot prikkels die werken ontmoedigen. Er zijn enkele maatregelen ingevoerd om het netto-inkomen van mensen met een laag loon te verhogen, zoals de werkbonus (in Vlaanderen) en de arbeidsgebonden uitkeringen voor langdurig werklozen of voor interregionale mobiliteit (op federaal niveau). Deze maatregelen verhogen echter ook het hoge marginale belastingtarief voor mensen met een lager middeninkomen (“lagelonenval”), hetgeen hen kan ontmoedigen om te investeren in een leven lang leren of om meer uren te werken. Werkloosheidsuitkeringen zijn niet in de tijd beperkt en voor langdurig werklozen zijn ze niet verbonden aan een middelentoets. Bovendien zijn sommige sociale voordelen in natura gekoppeld aan het statuut van werkloze, wat de bestaande inactiviteits-, werkloosheids- en lagelonenvallen kan bestendigen. Een brede herziening van het uitkeringsstelsel zou de transparantie op het gebied van arbeidsprikkels verbeteren en zou kunnen bijdragen tot een doeltreffender activeringsbeleid.

(29)

Het uitgebreide gebruik van belastinguitgaven, deels om de hoge belastingtarieven te compenseren, leidt tot inefficiënties en begunstigt bepaalde soorten vergoedingen en uitgaven. Dit leidt tot economische, sociale en milieuverstoringen. Speciale regelingen zoals maaltijdcheques, subsidies voor woon-werkverkeer of vrijstelling van bronbelasting voor overwerk, onderzoeks- en ontwikkelingswerk en nacht- en ploegendiensten zijn duur voor de begroting en blijken inefficiënties te veroorzaken. Sommige aftrekposten in de personenbelasting (bv. aftrek voor dienstencheques) komen in onevenredige mate ten goede aan mensen met een hoog inkomen. Er zijn nog steeds fiscale prikkels voor investeringen in onroerend goed op federaal niveau (kadastrale inkomens die de werkelijke huurinkomsten onderschatten, renteaftrek voor kredieten voor een tweede verblijf) en op regionaal niveau (“chèque-habitat” in Wallonië). Die fiscale prikkels verstoren de toewijzing van middelen en genereert mogelijk belastinggestuurde overinvesteringen in bepaalde soorten activa. Belastinggerelateerde subsidies die schadelijk zijn voor het milieu zijn toegenomen. De verlaging van het btw-tarief voor elektriciteit en gas voor residentiële contracten biedt huishoudens weliswaar steun, maar op lange termijn blijft zij fossiele brandstoffen bevoordelen en ontmoedigt zij verdere diversificatie en energiebesparingen. In het licht van de toenemende verkeerscongestie en luchtvervuiling lijken vervoersbelastingen en milieubelastingen nog steeds onderbenut te zijn. Indien de bredere belastinghervorming die de regering tegen 2024 wil invoeren, wordt goedgekeurd en uitgevoerd, zal zij naar verwachting de belastingdruk op arbeid en ook een aantal verstoringen verminderen.

(30)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Het Belgische herstel- en veerkrachtplan wordt uitgevoerd, maar met een toenemend risico van vertragingen. België heeft nog geen betalingsaanvraag ingediend. De governance zal doeltreffend moeten zijn om een snelle en gestage uitvoering mogelijk te maken. Het herstel- en veerkrachtplan zal naar verwachting in 2023 worden herzien om er onder meer een REPowerEU-hoofdstuk in op te nemen en rekening te houden met de neerwaartse aanpassing van de maximale subsidietoewijzing uit de faciliteit aan België. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van België op het gebied van energie en de groene transitie. Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) 2021/241 heeft België op 31 maart 2023 zijn voornemen kenbaar gemaakt om 1 024 900 000 EUR aan aanvullende steun in de vorm van leningen in het kader van de faciliteit aan te vragen. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(31)

De Commissie heeft in 2022 alle Belgische programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid goedgekeurd, met uitzondering van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat in 2023 werd goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in België tot stand te brengen.

(32)

Naast de economische en sociale uitdagingen die met het herstel- en veerkrachtplan en met de programma’s van het cohesiebeleid worden aangepakt, zijn er extra uitdagingen in verband met de arbeidsmarkt, het onderwijsstelsel, het energiebeleid en de groene transitie waarmee België te kampen heeft. De vacaturegraad in België is momenteel een van de hoogste in de Unie en werkgevers vinden het steeds moeilijker om werknemers met de juiste vaardigheden aan te werven. Regionale verschillen in arbeidsmarktparticipatie zijn echter aanzienlijk. Het tekort aan arbeidskrachten is groot in zowel laag- als hooggekwalificeerde beroepen, met tekorten in verschillende sectoren, waaronder informatie- en communicatietechnologie, professionele, technische en wetenschappelijke banen, horeca en gezondheidszorg. Het aantal afgestudeerden, met name vrouwen, in wetenschap, technologie, engineering en wiskunde (STEM) blijft laag en hun aandeel neemt slechts langzaam toe, ondanks specifieke STEM-actieplannen. De discrepantie tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden wordt ook verklaard door de lage deelname aan volwasseneneducatie. De huidige stimulansen voor volwasseneneducatie bereiken mogelijk niet de laagopgeleiden, voor wie bijscholing betere kansen op werk zou kunnen bieden. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Het verhelpen van arbeidstekorten en discrepanties tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden is een belangrijke hefboom om de digitale transformatie aan te pakken en de groene transitie mogelijk te maken, alsook om de kerndoelen van de Unie voor werkgelegenheid en vaardigheden voor 2030 te verwezenlijken.

(33)

Naast vermindering van de negatieve prikkels die uitgaan van het belasting- en uitkeringsstelsel, zouden doeltreffendere en gerichtere activeringsmaatregelen kunnen helpen om het grote onbenutte arbeidspotentieel te ontsluiten en de groeiende tekorten aan arbeidskrachten en vaardigheden te verlichten. Kansarme groepen, waaronder mensen met een laag opleidingsniveau of een migratieachtergrond, of personen met een handicap, zijn minder geïntegreerd in de arbeidsmarkt. Het overgangspercentage van werkloosheid of inactiviteit naar werk is gemiddeld laag. Dit wijst erop dat er nog ruimte is om actief arbeidsmarktbeleid doeltreffender te maken, met name door systematischer te evalueren en door werkzoekenden die verschillende belemmeringen ondervinden om een baan te vinden een geïntegreerd traject aan te bieden. Een beleid ter bevordering van de re-integratie van werknemers met langdurig ziekteverlof, met name als gevolg van burn-out en depressie (25 % van de gevallen), die nu veel talrijker zijn dan het aantal werklozen, zal ook nodig zijn om de arbeidsparticipatie verder te verhogen.

(34)

Wat het tekort aan arbeidskrachten en de discrepantie tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden betreft, is er met name bezorgdheid over de prestaties, inclusiviteit en kansengelijkheid van het onderwijsstelsel, mede in het licht van de hoge overheidsuitgaven voor onderwijs. De kloof in onderwijsresultaten houdt nauw verband met de sociaal-economische en migratieachtergrond van studenten en behoort tot de grootste in de Unie, wat leidt tot ongelijkheden in het onderwijs. Het zal van cruciaal belang zijn de arbeidsmarktrelevantie en de aantrekkelijkheid van beroepsonderwijs en -opleiding te vergroten. Het groeiende tekort aan gekwalificeerde leerkrachten, waardoor de bestaande ongelijkheden in het onderwijs verder dreigen toe te nemen, zou kunnen worden verminderd door het beroep van leraar te versterken door te voorzien in betere lerarenopleidingen en permanente beroepsontwikkeling, en door flexibelere en aantrekkelijkere loopbaantrajecten te ontwikkelen. Onlangs zijn enkele stappen gezet of gepland om het beroep van leraar te versterken. Het is van essentieel belang dat die maatregelen verder worden uitgevoerd en dat de uitvoering en het effect ervan worden gemonitord.

(35)

Ongeveer 70 % van het bruto binnenlands energieverbruik van België wordt gedekt door de invoer van fossiele brandstoffen. In 2021 was olie goed voor 45 % van de Belgische energiemix en aardgas voor 23 %. Het verbruik van aardgas in België is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 15 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, in overeenstemming met de reductiedoelstelling van 15 % die is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (17). België zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (18) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen. Hernieuwbare energie was in 2021 goed voor slechts 13 % van het eindenergieverbruik. België zal zijn streefcijfer voor hernieuwbare energie voor 2030, dat momenteel 17,5 % bedraagt en in de beoordeling van de Commissie van 2020 als niet-ambitieus wordt beschouwd, aanzienlijk moeten verhogen om de ambitieuzere doelstellingen van de Unie te weerspiegelen. Om tegemoet te komen aan de geplande vermindering van de kernenergie en de verwachte toename van de vraag naar elektriciteit, zullen de energie-efficiëntie en het aandeel van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen aanzienlijk moeten toenemen. De ontwikkeling van windenergieprojecten op land en de daarmee samenhangende uitbreiding van het elektriciteitsnet worden echter nog steeds ernstig gehinderd door een gebrek aan maatschappelijk draagvlak en aanslepende procedures voor de afgifte van vergunningen, met name als gevolg van repetitieve en langdurige beroepsprocedures. Er kunnen verdere stappen worden gezet om de uitrol van windenergie op land en de daarmee samenhangende versterking van het net te versnellen. Ruimtelijke ordening en een herziening van de regels voor de minimale afstand tussen windturbines en luchthavens, radars en militaire zones zouden meer ruimte voor windenergie kunnen vrijmaken. Bovendien kan het verlenen van vergunningen worden vergemakkelijkt door wind- en netinfrastructuurprojecten de status van hoger openbaar belang toe te kennen en beroepen sneller te behandelen. Deelname van gemeenten en burgers aan projecten voor de opwekking van hernieuwbare energie kan het lokale draagvlak vergroten.

De toename van toepassingen voor zonne-energie op daken (zowel klein- als grootschalige installaties) zou verder kunnen worden gestimuleerd door middel van hervormingen die voorzien in bindende eisen voor grote openbare en commerciële gebouwen, stimulansen voor verhuurders en wettelijke kaders die het delen van energie vergemakkelijken. Daarnaast kunnen zelfverbruik en flexibiliteit aan de vraagzijde worden bevorderd. De proactieve ontwikkeling van meer geïntegreerde en consistente tienjarige investeringsplannen voor het elektriciteitsnet zou vertragingen bij de aansluiting van nieuwe projecten voor windenergie (en andere hernieuwbare bronnen) en eindgebruikers (warmtepompen, oplaadpunten voor elektrische auto’s) kunnen voorkomen en moet anticiperen op de verwachte toename van het industriële elektriciteitsverbruik.

(36)

Verdere beleidshervormingen en aanvullende investeringen om de broeikasgasemissies in de sectoren energie, industrie, bouw en vervoer te verminderen, zouden de over de hele lijn hoge afhankelijkheid van België van de invoer van fossiele brandstoffen helpen verlagen. Energie-efficiëntiewinsten in de industrie kunnen worden gestimuleerd door het verbeteren van vrijwillige overeenkomsten, het invoeren van energiebesparings- en decarbonisatieplannen voor de grootste gebruikers van fossiele brandstoffen, het stimuleren van elektrificatie en de uitrol van industriële warmtepompen en het verder inbedden van circulaire productiemethoden. België dreigt zijn renovatie- en energie-efficiëntiestreefcijfers voor 2030 niet te halen. De uitdaging om het verbruik van fossiele brandstoffen in gebouwen terug te dringen is nog steeds aanzienlijk. De huidige investeringsinspanningen op het gebied van energiebesparende renovaties moeten daarom worden opgevoerd en aangevuld met beleidshervormingen, zoals een verbod op fossiele brandstoffen in nieuwe gebouwen, verplichte energie-efficiënte renovaties, het geleidelijk afschaffen van op fossiele brandstoffen gebaseerde verwarming en het verschuiven van stimulansen naar koolstofarme verwarmingsoplossingen zoals warmtepompen en warmtenetten op teruggewonnen en hernieuwbare energie. Daarbij moeten onderwijs en opleiding worden aangepast aan de relevante opkomende groene technische vaardigheden en moet worden gezorgd voor voldoende en goed opgeleide technici en bouwvakkers. Wat vervoer betreft, is een groot deel van het olieverbruik in België toe te schrijven aan het hoge aandeel particulier autogebruik. Het bevorderen van “zachte mobiliteit” (bijvoorbeeld fietsen en deelmobiliteit) en het gebruik van openbaar vervoer, zou het gebruik van particuliere auto’s en de verkeerscongestiekosten helpen verminderen. Dankzij voortdurende investeringen in fietsinfrastructuur, promotie-initiatieven en gerichte stimulansen is het aandeel van fietsen in het woon-werkverkeer in 2022 toegenomen, met name in Vlaanderen en in Brussel. Er is echter nog ruimte om deze vorm van zachte mobiliteit verder aan te moedigen door middel van investeringen in fietsinfrastructuur en in verkeersveiligheid voor fietsers. Het gebruik van het openbaar vervoer is na de COVID-19-crisis nog niet volledig hersteld en kan verder worden bevorderd door verbeteringen in voorstads- en intercitydiensten, investeringen in vlootvernieuwing en een hogere frequentie van diensten.

(37)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor verschillende beroepen waarvoor specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereist zijn, waaronder civieltechnische functies en bedieningspersoneel van elektriciteitscentrales.

(38)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (19) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(39)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft; en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico’s te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor België dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede en de derde aanbeveling in de Aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (2), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 die de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid als centrum hebben. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (3) ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Bulgarije niet heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden. Derhalve zou een diepgaande evaluatie niet nodig zijn. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. Zij heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 15 oktober 2021 heeft Bulgarije zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 4 mei 2022 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Bulgarije (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Bulgarije de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 5 mei 2023 heeft Bulgarije zijn nationale hervormingsprogramma 2023 en zijn convergentieprogramma 2023 ingediend, overeenkomstig artikel 8, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Bulgarije over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Bulgarije gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Bulgarije heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Bulgarije van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Bulgarije heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Bulgarije van 3,9 % van het bbp in 2021 tot 2,8 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 23,9 % van het bbp eind 2021 tot 22,9 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Bulgarije besproken, aangezien het overheidstekort volgens de plannen in 2023 groter zal zijn dan 3 % van het bbp. In het verslag werd geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Bulgarije moet hier bij de bespreking en uitvoering van zijn begroting van 2023 en bij de voorbereiding van zijn begroting voor 2024 rekening mee houden.

(13)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen verlaagde tarieven van de belasting over de toegevoegd waarde voor verwarming en gas en lagere accijnzen op elektriciteit, aardgas en vloeibaar gas, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen subsidies omvatten aan niet-huishoudelijke consumenten en distributiesysteembeheerders voor elektriciteit voor het verbruik van elektriciteit, aan huishoudens voor het verbruik van aardgas, en aan districtsverwarmingsbedrijven. De kosten van die maatregelen werden gedeeltelijk gecompenseerd door nieuwe belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers, met name een tijdelijke heffing voor staatsbedrijven in de energiesector. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 1,5 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 3,7 % van het bbp in 2021 gedaald tot 1,0 % van het bbp in 2022.

(14)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Bulgarije aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden. Bovendien heeft de Raad Bulgarije aanbevolen de groei van nationaal gefinancierde lopende uitgaven onder controle te houden.

(15)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, namelijk – 1,2 % van het bbp, zoals aanbevolen door de Raad. Zoals aanbevolen door de Raad is Bulgarije het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit en andere Uniefondsen. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,8 % van het bbp in 2022 (0,9 % van het bbp in 2021). Nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een expansieve bijdrage van 0,5 procentpunten tot de begrotingskoers (9). Bulgarije heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 0,8 procentpunten. Die expansieve bijdrage omvatte het aanvullende effect van de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te beperken (extra nettobegrotingskosten van 0,9 % van het bbp) plus de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (0,1 % van het bbp). Bulgarije heeft de toename van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden.

(16)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het convergentieprogramma 2023 ten grondslag ligt, is gunstiger dan de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 1,8 % en in 2024 met 3,3 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere groei van het reële bbp van 1,5 % in 2023 en van 2,4 % in 2024, voornamelijk als gevolg van negatievere verwachtingen over de evolutie van de inventarissen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie en ondanks haar gunstigere voorspellingen over export en import in 2023. Voor 2024 is de lagere groei van het reële bbp in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie hoofdzakelijk te wijten aan grote negatieve verschillen in de bijdragen van de particuliere consumptie, investeringen en export.

(17)

In haar convergentieprogramma 2023 verwacht de regering dat het overheidstekort in 2023 zal stijgen tot 6,1 % van het bbp. Volgens het convergentieprogramma 2023 is de stijging van het tekort in 2023 voornamelijk het gevolg van maatregelen die zijn aangenomen om de pensioenen en lonen te verhogen, de impact van de indexatie van de pensioenen op de inflatie en het gemiddeld loon, de hogere uitgaven voor het sociaal, gezondheids- en onderwijsbeleid en meer nationale uitgaven voor overheidsinvesteringen. Het programma omvat geen andere beleidswijziging of consolidatiemaatregelen, aangezien de begroting 2023 waarin dergelijke budgettaire beleidsmaatregelen vervat kunnen zitten, niet was aangenomen toen het convergentieprogramma werd ingediend. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 22,9 % eind 2022 tot 26,6 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 4,8 % van het bbp voor 2023. Dat tekort valt lager uit dan in het convergentieprogramma 2023 was voorspeld, voornamelijk als gevolg van lager dan verwachte overheidsinvesteringen en hogere ontvangsten, zowel uit belastingen als van de Unie. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 25 % eind 2023. Het verschil is te wijten aan een lager voorspeld tekort en verschillende aannamen met betrekking tot de uitvoering en betalingen uit de faciliteit.

(18)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Deze bestaan uit maatregelen uit 2022 die werden verlengd, met name de subsidies aan niet-huishoudelijke consumenten. De kosten van die maatregelen worden nog steeds deels gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, namelijk de solidariteitsbijdrage die is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1854 van de Raad (10). Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,8 % van het bbp in 2023 (11). De maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de meest kwetsbare huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te vergroten niet ten volle in stand. Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 1,0 % van het bbp worden geraamd.

(19)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 (12) heeft de Raad aanbevolen dat Bulgarije actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (13), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet Bulgarije klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Bulgarije is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(20)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 3,1 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 1,2 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 1,9 % van het bbp zal leveren. De expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven is niet te wijten aan een gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Bulgarije zal naar verwachting via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen financieren en de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 1,9 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,1 procentpunt zullen leveren (14).

(21)

Volgens het convergentieprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort in 2024 zal dalen tot 4,7 % van het bbp. De daling in 2024 is vooral te danken aan de hogere inkomsten van de Unie en de uitfasering van de energiesteunmaatregelen. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting stijgen tot 30,7 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 4,8 % van het bbp in 2024. Dit is grotendeels in overeenstemming met het in het convergentieprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 28,1 % eind 2024.

(22)

Het convergentieprogramma 2023 voorziet in de uitfasering van de meeste energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat momenteel uit van een nettokost van de energiesteunmaatregelen van 0,1 % van het bbp in 2024, vergeleken met 0,8 % van het bbp in 2023. Die ramingen zijn gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen. De energiesteunmaatregelen waarvan momenteel wordt verwacht dat ze van kracht zullen blijven in 2024 lijken niet gericht te zijn op kwetsbare huishoudens of bedrijven. Ze houden de prijsprikkel om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te vergroten niet ten volle in stand.

(23)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (15). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,5 % van het bbp passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (16) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 4,6 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 0,8 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dit leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt. Bovendien is volgens de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven in 2023 niet in overeenstemming met Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Indien dit wordt bevestigd, zou een lagere groei van de netto primaire uitgaven in 2024 passend zijn.

(24)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 5,4 % in 2024, hetgeen boven het aanbevolen groeipercentage ligt. De in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voorspelde aanpassing valt lager uit dan de besparingen door de volledige uitfasering van energiesteunmaatregelen. Dat is voornamelijk te wijten aan de impact van pensioenstijgingen op jaarbasis en geplande stijgingen van sommige lonen in de overheidssector, die het positieve effect van de uitfasering van de energiesteunmaatregelen ruimschoots teniet doen.

(25)

Volgens het convergentieprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 4 % van het bbp in 2023 tot 4,6 % van het bbp in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan hogere nationaal gefinancierde investeringen en investeringen die door de Unie worden gefinancierd, namelijk via de faciliteit.

(26)

Het convergentieprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal het overheidstekort naar verwachting stijgen tot 4,9 % van het bbp in 2025 en tot 5 % in 2026. Het geplande overheidstekort zal dus binnen de looptijd van het programma niet opnieuw tot onder de 3 % van het bbp dalen. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 30,7 % eind 2024 tot 37,1 % eind 2026.

(27)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Het Bulgaarse herstel- en veerkrachtplan wordt uitgevoerd, maar met een toenemend risico van vertragingen. Bulgarije heeft één betalingsaanvraag ingediend, die overeenstemde met 22 mijlpalen en doelstellingen in het plan en die leidde tot een totale terugbetaling van 1,37 miljard EUR. Een hoog niveau van regeringsinstabiliteit heeft geleid tot vertragingen bij belangrijke wetgevingshervormingen, zoals deze over openbare aanbestedingen, anticorruptie en de verantwoording van de procureur-generaal. Een gebrek aan politieke stabiliteit en administratieve capaciteit heeft ook geleid tot een vertraging van het uitvoeringswerk van meerdere belangrijke energie- en vervoersinvesteringen en tot het in vraag stellen van belangrijke aspecten van het plan, namelijk over het koolstofvrij maken van de energiesector. De tweede betalingsaanvraag heeft vertraging opgelopen en is nu gepland voor september 2023. Er is evenwel een groot risico dat meerdere mijlpalen en doelstellingen die verband houden met belangrijke hervormingen op het ogenblik van de indiening niet zullen zijn gehaald. Er wordt gewerkt aan het addendum van het plan en aan het REPowerEU-hoofdstuk. Gezien de politieke situatie is het tijdschema voor de afronding van dat werk nog onduidelijk. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Bulgarije op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(28)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten van het Bulgaarse cohesiebeleid in 2022 goedgekeurd, met uitzondering van de prioriteit Fonds voor een rechtvaardige transitie en de territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie, die cruciaal zijn om het effect van de transitie op steenkoolregio’s te verlichten. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s goed te keuren en snel uit te voeren in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Bulgarije tot stand te brengen.

(29)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en de programma’s van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Bulgarije geconfronteerd met een aantal extra uitdagingen in verband met het koolstofvrij maken van de economie en de energieproductie.

(30)

Bulgarije heeft nog steeds de meest koolstofintensieve economie van de Unie, met een broeikasgasintensiteit die meer dan vier keer zo hoog is als het Uniegemiddelde. In 2021 bedroeg het aandeel van fossiele brandstoffen in de energiemix van Bulgarije 63 %, terwijl steenkool goed was voor 26 %, kernenergie voor 22 % en hernieuwbare energie voor 15 % (onder het Uniegemiddelde van 18 % voor hernieuwbare energie). Het herstel- en veerkrachtplan van Bulgarije bevat een hervorming van het strategisch kader voor het koolstofvrij maken van de economie, met name van de energiesector. Dit omvat de voorbereiding van scenario’s en aanbevelingen door de commissie Energietransitie en vervolgens de goedkeuring van een stappenplan naar klimaatneutraliteit door de nationale vergadering, met ten laatste tegen 2038 de uitfasering van steenkool/ligniet. Hoewel de commissie Energietransitie in 2022 werd opgericht, heeft het aanbevelingsverslag vertraging opgelopen. Bovendien heeft de nationale vergadering in januari 2023 een resolutie goedgekeurd die de regering ertoe verplicht de verbintenissen van het Bulgaarse herstel- en veerkrachtplan voor het koolstofvrij maken van de samenleving, met inbegrip van een investering in elektriciteitsopslag, opnieuw te onderhandelen.

(31)

Bulgarije heeft blijk gegeven van een hoge gasleveringszekerheid in uitdagende omstandigheden; zo werden de gasleveringen uit Rusland kort na de invasie in Oekraïne stopgezet. Bulgarije kon kortetermijncontracten voor de levering van vloeibaar aardgas (lng) via Griekenland afsluiten. De gasinterconnectie tussen Griekenland en Bulgarije ging in oktober 2022 van start. Hierdoor kon Bulgarije de volledige volumes overeengekomen leveringen uit Azerbeidzjan krijgen (1 miljard m3/jaar, ongeveer 30 % van het binnenlands verbruik). Het aandeel van gas in de energiemix bedroeg 14 %, wat minder is dan het Uniegemiddelde van 23 %. De industrie blijft de grootste gasverbruiker, met een aandeel van 42 %, met inbegrip van niet-energetisch verbruik. Stadsverwarmingssystemen in de grote steden Sofia en Plovdiv zijn afhankelijk van aardgas en maken ongeveer een derde van het totale aardgasverbruik van Bulgarije uit. Het aardgasverbruik van Bulgarije is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 22 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (17), is overtroffen. Bulgarije wordt op grond van Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (18) aangemoedigd zich tot 31 maart 2024 te blijven inspannen om de gasvraag tijdelijk te verminderen.

(32)

Wat hernieuwbare energiebronnen betreft, moet Bulgarije nog hindernissen wegwerken voor de installatie van faciliteiten voor hernieuwbare energie en de aansluiting ervan op het net. Dit maakt deel uit van een verbintenis in het kader van zijn herstel- en veerkrachtplan. In januari 2023 verwees de Commissie Bulgarije naar het Hof van Justitie van de Europese Unie, overeenkomstig artikel 260, lid 3, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, omdat het Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad (19) niet in nationaal recht had omgezet. Meer nadruk op energieopslag zou helpen de uitrol van hernieuwbare energiebronnen op netschaal in Bulgarije te versnellen. Bovendien zou een verbetering van het netbeheer om het net flexibeler te maken, de integratie van bijkomende installaties voor hernieuwbare energie kunnen vergemakkelijken. Tegelijkertijd moet Bulgarije doorgaan met de ontwikkeling van energie-interconnecties met voldoende capaciteit met de buurlanden. Investeringen in infrastructuur voor fossiele brandstoffen moeten tot het strikt noodzakelijke worden beperkt en zo ontworpen zijn dat ze toekomstbestendig zijn, om te vermijden dat ze afhankelijk raken van technologieën die niet stroken met de klimaatdoelstellingen of die de kost van de energietransitie verhogen.

(33)

Het herstel- en veerkrachtplan van Bulgarije bevat voor meer dan 1 miljard EUR aan investeringen voor de verbetering van de energie-efficiëntie in zowel openbare als particuliere gebouwen, met de oproep om projecten ter plaatse in werking te stellen. De oprichting van het nationale decarbonisatiefonds, die in 2023 wordt verwacht, is voor Bulgarije cruciaal om te slagen in zijn langetermijnstrategie om zijn gebouwenpatrimonium te renoveren en zal tegelijkertijd meer particuliere investeringen aantrekken doordat de aanpak van renovatieprogramma’s wordt aangepast. Er zijn bijkomende inspanningen nodig om energiearmoede structureel aan te pakken, met name aan de hand van specifieke regelingen en technische en administratieve bijstand waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften van kwetsbare groepen. Als Bulgarije de doelstellingen van “Fit for 55” wil halen, zal er meer ambitie nodig zijn om de broeikasgasemissies te verminderen en de doelstellingen inzake hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie te verhogen.

(34)

Tussen 2005 en 2021 zijn de broeikasgasemissies afkomstig van binnenlands vervoer behalve luchtvaart in Bulgarije gestegen met 19,5 %, terwijl ze in de Unie gemiddeld met 7,5 % zijn gedaald. Die sector is verantwoordelijk voor ongeveer een vierde van de broeikasgasemissies van het land. Het gebruik van emissievrije passagiersvoertuigen is laag, net als de densiteit van de openbare elektrische oplaadpunten in Bulgarije. De ontwikkeling van de Bulgaarse sectie van het trans-Europese vervoersnetwerk kampt met vertragingen, vooral wat de spoorweginfrastructuur betreft: dit staat de multimodaliteit in de weg en zet een rem op het potentieel om de doeltreffendheid en de duurzaamheid in het transport te vergroten. Luchtverontreiniging vormt een belangrijk gezondheidsrisico voor de bevolking van Bulgarije.

(35)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Bulgarije arbeidstekorten gemeld voor een aantal beroepen waarvoor specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereist zijn (20). Voor de periode 2021-2027 werd in het kader van het Europees Sociaal Fonds Plus 152 miljoen EUR toegewezen voor maatregelen ter bevordering van groene vaardigheden en jobs. Het Fonds voor een rechtvaardige transitie voorziet ook in een mogelijkheid om de sociale dimensie van de groene transitie voor de drie in aanmerking komende regio’s in het land aan te pakken.

(36)

In het licht van de beoordeling van de Commissie heeft de Raad het convergentieprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (21) daarover is in de aanbevelingen 1, 2 en 3 weergegeven,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op basis van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Tsjechië heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor kwetsbare huishoudens en bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dat zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in de mededeling van de Commissie van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met die voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 1 juni 2021 heeft Tsjechië zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 8 september 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Tsjechië (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Tsjechië de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 13 april 2023 heeft Tsjechië zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 28 april 2023 zijn convergentieprogramma 2023, overeenkomstig artikel 8, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Tsjechië over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Tsjechië gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Tsjechië heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Tsjechië van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Tsjechië heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft uit hoofde van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 een diepgaande evaluatie uitgevoerd voor Tsjechië en de resultaten daarvan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Tsjechië niet wordt geconfronteerd met macro-economische onevenwichtigheden. De kwetsbaarheden houden met name verband met prijsconcurrentie en woningprijzen, maar zullen in de toekomst waarschijnlijk beperkt zijn aangezien de huishoudelijke schulden binnen de perken worden gehouden en de inflatie naar verwachting aanzienlijk sneller zal worden afgeremd dan het Uniegemiddelde. De economie werd zwaar getroffen door de energieprijsschok met een snel stijgende inflatie. Ook een losse begrotingskoers sinds de COVID-19-pandemie heeft bijgedragen tot de versnelling van de inflatie. Terwijl de algemene prijsdruk hoog blijft, wordt er in de prognoses van uitgegaan dat de prijsconcurrentie zich deels zal herstellen terwijl de energieprijzen dalen, zonder dat er sprake is van onmiddellijke externe uitdagingen op vlak van duurzaamheid. Verwacht wordt dat de inflatie aanzienlijk sneller zal worden afgeremd dan het Uniegemiddelde. Als de inflatie aanhoudt, kan dat echter enig risico inhouden voor het concurrentievermogen van Tsjechië. De recente verslechtering van de lopende rekening moet nauwlettend in het oog worden gehouden. De afgelopen jaren is de vraag naar huisvesting sterk toegenomen, aangevuurd door lage rentevoeten, een hoge inkomensgroei en soepelere macroprudentiële maatregelen, terwijl het huisvestingsaanbod geen gelijke tred hield. De huizenprijzen groeiden sterker tijdens de pandemie, maar begonnen medio 2022, door stijgende rentevoeten en strengere leenvoorwaarden, af te koelen. De risico’s op een aanzienlijke correctie van de woningprijzen lijken echter gering te zijn, de huishoudelijke schuld is beperkt en het bankwezen is solide. Een voortgezette continue beperkte aanbodrespons op middellange termijn zou de prijzen echter blijven opvoeren. Er zijn blijvende inspanningen nodig om de inflatie een halt toe te roepen. Om de inflatie snel naar beneden te krijgen, is een sterke afremming van de vraaggroei nodig, die op zijn beurt kan worden bereikt door een voldoende strak monetair en begrotingsbeleid.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Tsjechië van 5,1 % van het bbp in 2021 tot 3,6 % in 2022, terwijl de overheidsschuld steeg van 42,0 % van het bbp eind 2021 tot 44,1 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Tsjechië besproken, aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed. In het verslag werd geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Tsjechië moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn begroting voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een verlaging van de accijnzen voor benzine en diesel, de afschaffing van de wegenbelasting voor bedrijven en een vermindering van de door eindgebruikers betaalde toeslag op hernieuwbare energie; terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen een forfaitaire bijdrage tot de energiefacturen (het “spaartarief”), steun voor de industrie, die zwaar wordt getroffen door de hoge energieprijzen, en een eenmalige toelage voor kinderen omvatten. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 0,7 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,3 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 2,0 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,1 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Tsjechië aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te blijven varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(16)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022, – 0,1 % van het bbp, grotendeels neutraal, zoals aanbevolen door de Raad. Zoals aanbevolen door de Raad is Tsjechië het herstel blijven ondersteunen, ook met investeringen die worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies in het kader van de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 1,1 % van het bbp in 2022 (1,1 % van het bbp in 2021). Nationaal gefinancierde investeringen hebben een neutrale bijdrage geleverd aan de begrotingskoers (9). Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,3 procentpunten geleverd. Tsjechië heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden. Tsjechië heeft dus de nationaal gefinancierde investeringen gehandhaafd, zoals aanbevolen door de Raad.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het convergentieprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 0,1 % en in 2024 met 3,0 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare groei van het reële bbp van 0,2 % in 2023 en 2,6 % in 2024.

(18)

De regering verwacht in haar convergentieprogramma 2023 dat het overheidstekort in 2023 zal dalen tot 3,5 % van het bbp. De marginale daling in 2023 is vooral het gevolg van hogere uitgaven zoals subsidies die verband houden met de energiesteunmaatregelen, of de hogere bruto-investeringen in vaste activa, die worden gecompenseerd door een lagere groei in andere uitgavenposten en hogere inkomsten uit Uniefondsen. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 44,1 % eind 2022 tot 43,5 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 3,6 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het convergentieprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote, namelijk 42,9 % aan het einde van 2023. Het verschil is te wijten aan een voorspelde hogere nominale groei van het bbp.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Zij bestaan uit maatregelen die vanaf 2022 werden verlengd (met name: verlaging van de door eindgebruikers betaalde toeslag op hernieuwbare energie en de accijnzen op diesel) en nieuwe maatregelen zoals een begrenzing van de elektriciteits- en gasprijzen en steun in de verwarmingssector. De kostprijs van die maatregelen wordt deels gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, namelijk een heffing die elektriciteitsproducenten betalen op inkomsten boven een bepaald prijsniveau en een belasting op uitzonderlijke winsten voor bedrijven die actief zijn in de productie en verhandeling van elektriciteit en gas, de fossiele mijnbouw, brandstoffen en de petrochemie. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 1,3 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht te zijn op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,2 % van het bbp in 2022). Volgens de prognoses zullen de begrotingskosten van het bieden van tijdelijke bescherming voor ontheemden uit Oekraïne dalen met 0,1 procentpunt van het bbp vergeleken met 2022.

(20)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Tsjechië actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tsjechië moet klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Tsjechië is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een contractieve begrotingskoers (+ 1,4 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een grotendeels neutrale begrotingskoers in 2022 (– 0,1 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een contractieve bijdrage van 1,2 % van het bbp zal leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. Dit omvat ook lagere kosten om tijdelijke bescherming te bieden aan ontheemden uit Oekraïne (met 0,1 % van het bbp). Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 1,6 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,5 procentpunten zullen leveren (13). Tsjechië is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen niet in stand houden. Tsjechië is van plan overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals verbeteringen van de energie-efficiëntie in openbare gebouwen of investeringen in spoorwegen of digitale diensten, die deels worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(22)

Volgens het convergentieprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 2,9 % van het bbp. De daling in 2024 is hoofdzakelijk het gevolg van de uitfasering van energiesteunmaatregelen, wat leidt tot lagere subsidies en een lagere groei van de sociale uitkeringen vergeleken met de groei van het nominale bbp. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting stijgen tot 44,0 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 3,0 % van het bbp in 2024. Dit is grotendeels in overeenstemming met het in het convergentieprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote, namelijk 43,1 % eind 2024.

(23)

Het convergentieprogramma 2023 beoogt de uitfasering van de meeste energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat momenteel uit van een nettokost van de energiesteunmaatregelen van 0,0 % van het bbp in 2024, vergeleken met 1,3 % van het bbp in 2023. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,5 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 6,0 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Dit zal ook bijdragen tot het verminderen van de kerninflatie, die een stuk boven het Uniegemiddelde zit, en die zou kunnen leiden tot verlies van concurrentievermogen als ze aanhoudt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 1,3 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dat toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dat leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 3,0 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen groeipercentage.

(26)

Volgens het convergentieprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting afnemen van 4,9 % van het bbp in 2023 tot 4,4 % van het bbp in 2024. De lagere investeringen zijn toe te schrijven aan lagere nationaal gefinancierde investeringen en door de Unie, behalve uit de faciliteit, gefinancierde investeringen.

(27)

Het convergentieprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het convergentieprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort geleidelijk zal dalen tot 2,4 % van het bbp in 2025 en tot 2,2 % in 2026. Het geplande overheidstekort zal in 2024 dus onder de 3 % van het bbp dalen. Volgens het convergentieprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 44,0 % van het bbp eind 2024 tot 45,0 % van het bbp eind 2026.

(28)

Tsjechië loopt op middellange en lange termijn risico’s wat de houdbaarheid van de begroting betreft. Een reeks begrotingsmaatregelen met blijvende effecten die de afgelopen drie jaar zijn genomen, waaronder een verlaging van de grondslag voor personenbelasting en diverse indexaties van de socialezekerheidsuitgaven boven het wettelijke minimum, heeft tot een verslechtering van het structurele saldo geleid. Door de stijgende kosten van de vergrijzing staat de houdbaarheid van de begroting op de middellange tot lange termijn extra onder druk. De verwachte verdubbeling van de afhankelijkheidsratio van ouderen (16) en de aftopping van de pensioenleeftijd na 2030 zullen naar verwachting leiden tot een stijging van de pensioenuitgaven van 8,8 % van het bbp in 2030 tot 11,4 % in 2050. Voorts wordt verwacht dat de overheidsuitgaven voor gezondheidszorg en langdurige zorg tussen nu en 2070 met respectievelijk 0,9 procentpunten en 1,7 procentpunten van het bbp zullen stijgen als gevolg van de vergrijzing van de bevolking. Mogelijke maatregelen om de houdbaarheid van de begroting op de lange termijn aan te pakken zijn onder meer het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd in lijn met de stijging van de levensverwachting, het stimuleren van de verhoging van de participatiegraad van ouderen en het beperken van vervroegde uittreding, het aanpassen van de percentages voor indexering van de pensioenen en het vergroten van het arbeidsaanbod om op die manier hogere opbrengsten voor het pensioenstelsel te verzekeren.

(29)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. De uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan van Tsjechië is aan de gang, al bestaat er een risico op enige vertraging. Tsjechië heeft één betalingsaanvraag ingediend, dat overeenkomt met 37 mijlpalen en streefdoelen in het herstel- en veerkrachtplan en resulteerde in een totale uitbetaling van ongeveer 928 miljoen EUR. Om een tijdige uitvoering van het plan te waarborgen, zijn verdere verbeteringen van de bestuurlijke capaciteit en de prioriteiten voor belangrijkste hervormingen en investeringen nodig. Het plan zal naar verwachting in 2023 worden herzien met addenda om het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk te bestrijken en om rekening te houden met de toename van niet terug te betalen steun. Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) nr. 2021/241 heeft Tsjechië op 30 maart 2023 zijn voornemen kenbaar gemaakt om maximaal 11 miljard EUR aan aanvullende steun in de vorm van leningen in het kader van de faciliteit aan te vragen. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Tsjechië op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(30)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten betreffende het cohesiebeleid van Tsjechië in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Tsjechië tot stand te brengen.

(31)

Naast de economische en sociale uitdagingen die met het herstel- en veerkrachtplan en met de programma’s van het cohesiebeleid worden aangepakt, staat Tsjechië voor een aantal extra uitdagingen in verband met huisvesting, energiebeleid en de groene transitie.

(32)

De afgelopen vijf jaar was Tsjechië een van de landen die op het gebied van betaalbare huisvesting het slechtst scoorden in de Unie, met grote verschillen tussen de regio’s. De sterke toename van de huizenprijzen heeft het voor middeninkomensgroepen moeilijk gemaakt om onroerend goed te kopen. Dat heeft de vraag naar huurwoningen aangewakkerd, waardoor deze op hun beurt minder betaalbaar zijn geworden. Bovendien zijn er te weinig sociale woningen om te voldoen aan de vraag van alle huishoudens met een laag inkomen en kwetsbare huishoudens (in 2020 vertegenwoordigden sociale woningen 0,4 % van de totale woningvoorraad, tegenover gemiddeld 7 % tot 8 % in de Unie (17)), en worden bestaande huisvestingstoelagen onderbenut, mede door administratieve lasten, stigma’s en het feit dat zij onvoldoende bekend zijn. Daardoor is het aantal gezinnen dat behoefte heeft aan huisvesting de afgelopen jaren toegenomen, wat leidt tot hogere kosten voor de overheidsbegroting en het zorgstelsel. De COVID-19-pandemie en de toestroom van mensen die de oorlog in Oekraïne ontvluchten, hebben deze uitdagingen nog vergroot. Financiering uit het cohesiebeleid blijft een belangrijke bron van proefprojecten en financiering voor investeringen in sociale huisvesting, en draagt zo bij tot sociale bescherming en inclusie. Er zijn echter andere financieringsbronnen nodig om de situatie aanzienlijk te verbeteren. Tsjechië heeft geen wetgeving en geen omvattend kader inzake sociale huisvesting, waardoor het moeilijk is om het versnipperde huisvestingsbeleid te coördineren en de verantwoordelijkheden van nationale en regionale instanties vast te stellen. Stabiele, duurzame financiering uit nationale bronnen, gecombineerd met de invoering van stimulansen voor een huurwoning of coöperatieve huisvesting, zou het aanbod van betaalbare huisvesting helpen vergroten en de continuïteit en opschaling van dergelijke inspanningen helpen verzekeren. Een effectieve coördinatie zou van cruciaal belang zijn om het woningaanbod te vergroten, bestaande wooneenheden te herbouwen en te renoveren en leegstaande woningen te gebruiken.

(33)

Sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne heeft Tsjechië zijn sterke afhankelijkheid van de invoer van fossiele brandstoffen uit Rusland aangepakt door zijn gasleveringen te diversifiëren. Zo is Tsjechië niet langer volledig afhankelijk van Russische gasleveringen en is het grotendeels overgestapt op gediversifieerde gasleveringen uit Noorwegen en op de invoer van vloeibaar aardgas (LNG). Het verbruik van fossiele brandstoffen in het land is echter niet gedaald, waardoor het nog steeds is blootgesteld aan een hoog risico op verstoring en prijspieken, met grote negatieve gevolgen voor de huishoudens en de industrie. Het Tsjechische aardgasverbruik is tussen augustus 2022 en maart 2023 met 17 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde aardgasverbruik in dezelfde periode van de voorgaande vijf jaar, en meer dan de doelstelling voor 15 % vermindering. Tsjechië zou krachtens Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (18) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen.

(34)

De uitrol van hernieuwbare energie in Tsjechië wordt voornamelijk gehinderd door beperkingen in de regelgeving, vergunningsprocedures en de beperkte capaciteit van het distributienet. Tsjechië heeft vooruitgang geboekt bij het aanpakken van een aantal uitdagingen in de regelgeving, zoals het afschaffen van de noodzaak van een vergunning om elektriciteit op te wekken en een bouwvergunning voor kleinere fotovoltaïsche installaties (tot 50 kWp), en bij het doorvoeren van wijzigingen in de regelgeving om de installatie te vergemakkelijken. Er zijn echter verdere, cruciale inspanningen nodig om de positie van energiegemeenschappen en zelfverbruikers van hernieuwbare energie te versterken, een éénloketsysteem voor hernieuwbare energie op te zetten en voorkeursgebieden in te voeren om de uitrol van hernieuwbare energiebronnen te stimuleren door een uitbreiding van het net, de flexibiliteit van het elektriciteitssysteem (zoals vraagrespons of opslag) en de installatie van kleine systemen en slimme meters aan te moedigen. De hervormingen van de regelgeving op het gebied van energienetten moeten gepaard gaan met investeringen in de uitbreiding van de netcapaciteit, stimulansen voor flexibiliteit en de uitrol van hernieuwbare energie. Tsjechië beschikt bovendien over een solide industrieel potentieel voor de productie van groene technologieën en kan de investeringen in de ontwikkeling en opschaling van klimaatvriendelijke oplossingen en decarbonisatie-oplossingen versnellen om tegen 2050 emissieneutraal te worden.

(35)

De piek van de energieprijzen als gevolg van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne heeft duidelijk gemaakt dat de energie-efficiëntie van het Tsjechische gebouwenbestand moet worden verbeterd en dat energiearmoede moet worden aangepakt. Tsjechië heeft hierop gereageerd door programma’s voor residentiële gebouwen op te zetten en ouderen en huishoudens met een laag inkomen te helpen. Er zijn echter meer inspanningen nodig om de energie-efficiëntie te verbeteren door deze toegankelijker te maken. Dat kan bijvoorbeeld worden bereikt door de administratieve toegang tot subsidies te vergemakkelijken voor zowel huishoudens als de industrie, onder meer door de capaciteit en vaardigheden van overheidsinstanties te bevorderen. Voorlichtingscampagnes en gerichte adviesdiensten voor het hele land zijn eveneens nodig om de bevolking bewust te maken van de noodzaak en voordelen van een lager energieverbruik en om mensen en de industrie te helpen vlot toegang te krijgen tot subsidies. Voorts moet Tsjechië sneller werk maken van de bij- en omscholing van werknemers die momenteel niet over de vaardigheden beschikken die nodig zijn om gebouwen te renoveren.

(36)

Om de blootstelling van Tsjechië aan fossiele brandstoffen te verlagen, kan ook worden overgestapt op emissievrij spoorvervoer en andere vormen van emissievrije mobiliteit. De uitrol van emissievrije voertuigen en toekomstgerichte laad- en tankinfrastructuur met hoge capaciteit is echter matig gebleken. Wat de regelgeving betreft, zouden de herziening van het nationale actieplan voor schone mobiliteit en de bijbehorende wijzigingen van de regelgeving het beginpunt moeten vormen om de voorwaarden te scheppen voor de transitie naar emissievrije mobiliteit, en belemmeringen op dat gebied weg te nemen.

(37)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Tsjechië tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor zeven beroepen waarvoor specifieke vaardigheden in verband met de groene transitie nodig zijn (bijvoorbeeld loodgieters, buizenfitters, elektriciens en technici elektromechanica) (19).

(38)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het convergentieprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies daarover (20) is in aanbeveling 1 weergegeven,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (2), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit ("de faciliteit") werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (3) ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Denemarken niet heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden. Derhalve zou een diepgaande evaluatie niet nodig zijn. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) ("aanbeveling over de eurozone 2023") aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel "Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk" ("het industrieel plan voor de Green Deal"). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel "Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030", die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de "REPowerEU-verordening"), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 ("de mededeling van 8 maart 2023"), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. Zij heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 30 april 2021 heeft Denemarken zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 6 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Denemarken (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Denemarken de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 1 mei 2023 heeft Denemarken zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Denemarken over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan. Aangezien Denemarken zijn convergentieprogramma 2023 niet tijdig heeft ingediend, kon de Commissie dit niet beoordelen.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Denemarken gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Denemarken heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Denemarken van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Denemarken heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidsoverschot van Denemarken van 3,6 % van het bbp in 2021 tot 3,3 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 36,7 % van het bbp eind 2021 tot 30,1 % eind 2022.

(13)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een verlaging van de elektriciteitsheffing, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen sociale uitkeringen aan huishoudens met lagere inkomens omvatten om de hoge energiekosten te compenseren. De Commissie raamt de begrotingskosten van deze maatregelen op 0,1 % van het bbp in 2022. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 4,0 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,0 % van het bbp in 2022.

(14)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Denemarken aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te blijven varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(15)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 met 0,6 % van het bbp contractief, wat passend was in een context van hoge inflatie. Zoals aanbevolen door de Raad is Denemarken het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,3 % van het bbp in 2022 (0,3 % van het bbp in 2021). De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een contractieve bijdrage van 0,2 procentpunten aan de begrotingskoers (9). Denemarken heeft nationaal gefinancierde investeringen dus niet in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd leverde de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,7 procentpunten. Denemarken heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden.

(16)

In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een groei van het reële bbp van 0,3 % in 2023 en 1,5 % in 2024.

(17)

In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidsoverschot van 2,3 % van het bbp voor 2023 en een overheidsschuldquote van 30,1 % eind 2023.

(18)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Het gaat om maatregelen uit 2022 die werden verlengd, met name bepaalde sociale uitkeringen voor huishoudens met een laag inkomen, en om nieuwe maatregelen zoals een tijdelijk lagere elektriciteitsheffing. De nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen worden in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,3 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht te zijn op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,1 % van het bbp in 2022).

(19)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Denemarken actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Denemarken moet klaar staan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Denemarken is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(20)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 0,4 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een contractieve begrotingskoers in 2022 (0,6 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 0,6 % van het bbp zal leveren. De expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven is niet het gevolg van de gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor energieprijsstijgingen en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Het is het gevolg van de kosten van niet-gerichte energiemaatregelen en verhogingen van de lonen in de overheidssector en sociale uitkeringen en hogere uitgaven voor gezondheidszorg. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies in het kader van de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,3 % van het bbp in 2023, terwijl de nationaal gefinancierde investeringen een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,1 procentpunten leverden (13). Denemarken is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals energie-efficiëntiemaatregelen, een groene belastinghervorming en groene mobiliteitsmaatregelen, die gedeeltelijk worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Op basis van de op de afsluitdatum van de prognoses bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidsoverschot van 1,3 % van het bbp in 2024 en een overheidsschuldquote van 28,8 % van het bbp eind 2024. De Commissie gaat momenteel uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(22)

Denemarken zal waarschijnlijk ook in 2023 en 2024 voldoen aan de door de Commissie voor de periode 2023-2025 geraamde minimale begrotingsdoelstelling op middellange termijn van -1,0 % van het bbp. Op basis van de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt het structurele saldo geraamd op 3,5 % van het bbp in 2023 en 2,1 % van het bbp in 2024, wat hoger is dan de begrotingsdoelstelling op middellange termijn.

(23)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie verwacht dat de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven in 2024 met 4,6 % zullen stijgen.

(24)

Momenteel hebben recurrente onroerendgoedbelastingen in Denemarken een plafond, hetgeen betekent dat zij niet stijgen met de marktprijzen. Daardoor kunnen zij de huizenprijscycli niet temperen en hebben zij nadelige verdelingseffecten. Het Deense parlement heeft in 2017 een nieuw onroerendgoedbelastingstelsel goedgekeurd om het plafond af te schaffen, dat nu naar verwachting op 1 januari 2024 in werking zal treden. Het vinden van betaalbare huisvesting blijft voor veel mensen een grote uitdaging. Door de combinatie van hoge huizenprijzen en lange wachttijden voor sociale woningen is er in de belangrijkste stedelijke gebieden een tekort aan betaalbare woningen ontstaan. Denemarken vertoont een toenemend aandeel hypotheken met variabele rente en uitgestelde aflossing, hetgeen de kwetsbaarheid van hypotheekhouders met een zware schuldenlast voor verdere potentiële dalingen van de huizenprijzen en/of stijgingen van de rentevoeten vergroot.

(25)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Denemarken heeft goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan. Denemarken heeft één betalingsverzoek ingediend, overeenkomend met 25 mijlpalen en streefdoelen in het herstel- en veerkrachtplan en resulterend in een totale uitbetaling van 301 miljoen EUR. Na het eerste betalingsverzoek ligt de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan op schema, met een verwachte indiening van de tweede betaling zoals gepland tegen eind 2023. Op 31 mei 2023 heeft Denemarken een wijziging van zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend, met een REPowerEU-hoofdstuk. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Denemarken op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(26)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten van Denemarken betreffende het cohesiebeleid in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Denemarken tot stand te brengen.

(27)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma's van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Denemarken geconfronteerd met een aantal extra uitdagingen in verband met het koolstofvrij maken van de economie en het versterken van de circulaire economie ter ondersteuning van de groene transitie.

(28)

De vooruitgang die Denemarken heeft geboekt op weg naar een circulaire economie is onvoldoende en moet worden bespoedigd om de doelstellingen van de Unie op het gebied van de circulaire economie te halen. Ondanks enkele beleidsmaatregelen die zijn genomen, zoals het klimaatplan uit 2020, is de vooruitgang beperkt gebleven. Uit het actieplan voor de circulaire economie uit 2021 blijkt dat van de 129 initiatieven in het plan er 27 zijn voltooid, 88 op schema liggen en 14 vertraging hebben opgelopen. Uit de beschikbare statistieken blijkt dat Denemarken in 2022 geen vooruitgang heeft geboekt op het gebied van afvalproductie, recycling en de circulaire economie. Het circulaire materiaalgebruik is licht gedaald, van 8 % in 2016 tot 7,8 % in 2021, en ligt daarmee onder het Uniegemiddelde van 11,7 % in 2021. Hoewel het actieplan voor de circulaire economie tot doel heeft de materiaalvoetafdruk van de Unie aanzienlijk te verminderen, bedroeg de materiaalvoetafdruk van Denemarken in 2020 25,6 ton per hoofd van de bevolking, ruim boven het EU-gemiddelde voor 2020 (13,7 ton per hoofd van de bevolking). Denemarken blijft ondermaats presteren in verschillende aspecten van de circulaire economie, met name de productie van stedelijk afval, recyclingpercentages en voedselafval. Wat stedelijk afval betreft heeft Denemarken nog steeds de grootste hoeveelheid stedelijk afval per hoofd van de bevolking in de Unie, met 786 kg/jaar/hoofd in 2021 (Uniegemiddelde 530 kg/jaar/hoofd in 2021), in een context waar er geen nationale doelstelling voor algemene afvalvermindering is. Wat recycling betreft moet Denemarken aanzienlijke inspanningen leveren om de Unierecyclingdoelstelling voor stedelijk en verpakkingsafval voor 2025 te halen en ligt het onder het Uniegemiddelde van 49,6 %, met een percentage van 34,3 % (14) in 2021. Ten slotte presteert Denemarken slecht in de Unie wat betreft de indicatoren voor voedselverspilling. Het is sterk afhankelijk van afvalverbranding: meer dan 50 % van het stedelijk afval wordt verbrand, tegenover een Uniegemiddelde van ongeveer 26 %.

(29)

Denemarken heeft zich verbonden tot ambitieuze doelstellingen op het gebied van het koolstofvrij maken van de economie en loopt voorop bij het gebruik van hernieuwbare energie, met name de productie van windenergie. Het aardgasverbruik van Denemarken is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 25,2 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (15), is overtroffen. Denemarken zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (16) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen. Om de doelstellingen op het gebied van het koolstofvrij maken van de economie te bereiken en het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de energiemix te vergroten, zijn een snellere inbedrijfstelling van projecten en vereenvoudigde vergunningsregels essentieel om de nationale ambities voor de uitrol van windenergiecapaciteit op zee en aan land te verwezenlijken. Om extra capaciteit te creëren, met inbegrip van energie-eilanden in de Oostzee en de Noordzee, is een adequate planning van de netuitbreiding op transmissie- en distributieniveau nodig. Ondertussen kunnen investeringen in energie-efficiëntie de behoefte aan investeringen in energie-infrastructuur verminderen. Door het versterken van energie-efficiëntiemaatregelen in gebouwen, het combineren van isolatiemaatregelen en de uitrol van koolstofvrije verwarmingsbronnen kan de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verder worden verminderd en de vraag naar energie worden teruggedrongen. Verbeteringen van de energie-efficiëntie in openbare gebouwen kunnen verder worden ondersteund door de begrotingsbeperkingen voor groene projecten voor gemeenten en regio's op te heffen. Aanvullende maatregelen ter ondersteuning van de energie-efficiëntie in particuliere gebouwen zouden helpen de hoge energiekosten in Denemarken, dat in 2022 de op één na hoogste gemiddelde energierekening voor huishoudens had, te verlagen. Binnenlandse industriële activiteiten bieden mogelijkheden voor verbetering van de energie-efficiëntie, met name door het benutten van overtollige warmte in stadsverwarming.

(30)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Denemarken tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor 60 beroepen die specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereisen, waaronder milieutechnici, milieubeschermers en bouwarchitecten. Hoewel de vraag naar vaardigheden voor de groene transitie toeneemt, is het aantal werknemers in energie-intensieve sectoren dat onderwijs en opleiding volgt de afgelopen tien jaar beduidend gedaald, van 24,6 % in 2015 tot 15,6 % in 2021,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Duitsland heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Duitsland. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor kwetsbare huishoudens en bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dat zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in de mededeling van de Commissie van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met die voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 28 april 2021 heeft Duitsland overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Op grond van artikel 19 van die verordening heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Duitsland (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Duitsland de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Duitsland heeft op 24 april 2023 zijn nationaal hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 26 april 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Duitsland over de vorderingen bij het behalen van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Duitsland gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Duitsland heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft vastgesteld en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Duitsland van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Duitsland heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Duitsland een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. Daarin concludeerde zij dat Duitsland met macro-economische onevenwichtigheden wordt geconfronteerd. Met name het aanhoudend groot overschot op de lopende rekening, dat het gevolg is van getemperde investeringen in vergelijking met de besparingen en grensoverschrijdende relevantie heeft, werd geleidelijk verminderd, recent nog in volle energiecrisis, maar er wordt een uitgesproken stijging verwacht. Het huidige overschot op de lopende rekening liep tot 2019 langzaam terug, met een lichtjes stijgende binnenlandse investeringsratio en een dalende handelsbalans, en stond sindsdien in het teken van ongewone economische omstandigheden. Het overschot daalde uitgesproken in 2022 door de hogere prijzen voor energie-import, samen met een inkrimping van het niet-energiegebonden handelsoverschot en een herstel in de toerisme-import. In 2022 bleef het overschot boven het peil dat bleek uit de fundamentals van het land en verwacht wordt dat het uitgesproken zal terugveren in 2023 en bijna onveranderd zal blijven in 2024. Volgens de prognoses zal het onder de drempel voor de procedure voor macro-economische onevenwichtigheden blijven. De prognoses gaan uit van een sterke stijging van de lonen, waardoor de binnenlandse vraag wordt ondersteund, terwijl de loonkosten per eenheid product mogelijk sneller zullen groeien dan in de rest van de eurozone. Niettemin worden consumptie en investeringen tijdelijk getemperd door de hoge inflatie. De afgelopen jaren zijn de woningprijzen sterk gestegen, al is de vastgoedmarkt sinds midden 2022 ietwat afgekoeld. Omdat er te weinig wordt geïnvesteerd in woningbouw kan het woningaanbod de vraag niet volgen, en dat zou de voortdurende risico's van overwaardering wel eens kunnen vergroten. De tijdige en effectieve uitvoering van de initiatieven rond overheidsinvesteringen en het wegnemen van obstakels voor investeringen zou een verdere vermindering van de kwetsbaarheden ten goede komen.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Duitsland van 3,7 % van het bbp in 2021 naar 2,6 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 69,3 % van het bbp eind 2021 naar 66,3 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dit verslag wordt de begrotingssituatie van Duitsland besproken, aangezien het tekort van het land volgens de plannen in 2023 groter zal zijn dan 3 % van het bbp. In het verslag wordt geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Duitsland moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een verlaging van de energiebelasting op brandstoffen en een verlaging van de belasting over de toegevoegde waarde op gas en districtsverwarming, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen een forfaitaire energiebonus en de overname van de rekening van december voor particuliere gasconsumenten omvatten. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 1,2 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 4,2 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,8 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Duitsland aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers aan te houden, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de herstel- en veerkrachtfaciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(16)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, namelijk 2,7 % van het bbp, zoals aanbevolen door de Raad. Zoals aanbevolen door de Raad is Duitsland het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,2 % van het bbp in 2022 (0,3 % van het bbp in 2021). Nationaal gefinancierde investeringen hebben een neutrale bijdrage geleverd aan de begrotingskoers (9). Duitsland heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 2,4 procentpunten. Die aanzienlijke expansieve bijdrage omvatte het aanvullende effect van de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te beperken (extra nettobegrotingskosten van 1,2 % van het bbp) plus de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (0,1 % van het bbp). Tegelijkertijd daalden door de belastingverlagingen in de inkomstenbelasting de overheidsinkomsten en droegen ze ook bij (0,1 % van het bbp) tot de groei van de netto primaire lopende uitgaven. De aanzienlijke expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde lopende uitgaven was slechts deels het gevolg van de maatregelen om de economische en sociale gevolgen van de stijgende energieprijzen aan te pakken en van de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne. Duitsland heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus niet voldoende onder controle gehouden.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 0,2 % en in 2024 met 1,8 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare groei van het reële bbp van 0,2 % in 2023 en 1,4 % in 2024.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidstekort zal toenemen tot 4,25 % van het bbp in 2023. De stijging in 2023 is voornamelijk het gevolg van de bijkomende uitgaven voor de rem op de energieprijzen betreffende gas en elektriciteit. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 66,3 % eind 2022 tot 67,75 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 2,3 % van het bbp voor 2023. Dit is lager dan het tekort dat werd voorspeld in het stabiliteitsprogramma 2023 en is voornamelijk het gevolg van de lagere uitgaven voor de rem op de energieprijzen waarvan wordt uitgegaan. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 65,2 % eind 2023. Het verschil is te wijten aan een kleiner tekort.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Ze bestaan uit nieuwe maatregelen vergeleken met 2022, met name de rem op de energieprijzen voor gas en elektriciteit. De kosten van die maatregelen worden deels gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, namelijk een heffing op buitengewone winsten. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 2,0 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de meest kwetsbare huishoudens of bedrijven, maar vele ervan behouden de prijsprikkel om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te verhogen. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,5 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,3 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting stabiel blijven ten opzichte van 2022. Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 0,8 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Duitsland actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet Duitsland klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Duitsland is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een contractieve begrotingskoers (+ 0,5 % van het bbp) in een context van hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (‒ 2,7 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een contractieve bijdrage van 0,3 % van het bbp zal leveren. Dat omvat een toename van de kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen met 0,2 % van het bbp. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 0,2 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een neutrale bijdrage aan de begrotingskoers zullen leveren (13). Duitsland is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals de energetische renovatie van gebouwen, de verbetering van de laadinfrastructuur voor elektrische auto's en het uitrusten van scholen voor het digitale tijdperk, die deels worden gefinancierd uit de faciliteit en andere Uniefondsen.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 1,75 % van het bbp. De daling in 2024 is vooral te danken aan de uitfasering van de rem op de energieprijzen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting dalen tot 66,5 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 1,2 % van het bbp in 2024. Dit is lager dan het tekort dat werd voorspeld in het stabiliteitsprogramma 2023 en is voornamelijk het gevolg van de lagere uitgaven voor de energiesteunmaatregelen waarvan wordt uitgegaan. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote, namelijk 64,1 % eind 2024, voornamelijk vanwege een lager tekort.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van de meeste energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat er momenteel van uit dat de nettokosten van deze maatregelen in 2024 0,3 % van het bbp zullen bedragen. Die ramingen zijn gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen. De meeste energiesteunmaatregelen waarvan momenteel wordt verwacht dat ze van kracht zullen blijven in 2024 lijken niet gericht te zijn op kwetsbare huishoudens of bedrijven. Bijna allemaal houden ze de prijsprikkel in stand om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te vergroten.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,3 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 2,5 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 2,0 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dat leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 2,4 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen groeipercentage. De aanpassing waarvan in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan, valt lager uit dan de besparingen door de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen. Dat is te wijten aan het feit dat enkele van die maatregelen in 2024 van kracht blijven en aan inkomstenverlagende discretionaire maatregelen zoals verscheidene verminderingen van de inkomstenbelasting.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stabiel blijven op 2,5 % van het bbp in 2023 en in 2024. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Daarin zitten verscheidene hervormingen van het stelsel van inkomstenbelastingen en van het pensioenstelsel.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort naar verwachting geleidelijk dalen tot 0,75 % van het bbp in 2025 en 2026. Het geplande overheidstekort zal in 2024 dus onder de 3 % van het bbp dalen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 66,5 % van het bbp eind 2024 tot 65,5 % van het bbp eind 2026.

(28)

Hoewel de werkgelegenheidsprestatie solide blijft terwijl de bevolking snel vergrijst, zullen de tekorten aan arbeidskrachten en vaardigheden naar verwachting verder blijven toenemen. De bevolking in de werkende leeftijd zal in de jaren 2020 naar verwachting met 3,7 miljoen mensen afnemen doordat de babyboomgeneratie met pensioen gaat. Hierdoor zullen de financieringsbehoeften van het verplichte omslagstelsel (de eerste pensioenpijler) aanzienlijk toenemen en mogelijk een uitdaging vormen voor de toereikendheid van pensioenen. Een nettomigratiebalans van ongeveer 400 000 mensen per jaar zou nodig zijn om een dalend niveau van potentiële arbeidskrachten te compenseren. De wettelijke pensioenleeftijd zal geleidelijk toenemen tot 67 jaar in 2031. Hoewel de werkgelegenheidsgraad van werknemers tussen 55 en 64 jaar tot de hoogste van de Unie behoort, is de stijging van de effectieve pensioenleeftijd de voorbije jaren vertraagd en loopt de werkgelegenheid bij de 65-plussers achter op de toppresteerders binnen de Unie. Dit is ook te wijten aan mogelijkheden om vervroegd met pensioen te gaan, wat een bijkomende druk legt op de houdbaarheid van het pensioenstelsel. Mensen die ten minste 35 jaar hebben gewerkt, kunnen vervroegd met pensioen, met een relatief kleine vermindering van de pensioenuitkering. Wie ten minste 45 jaar heeft gewerkt, kan met pensioen zonder pensioenrechten te verliezen (“Rente nach 45 Beitragsjahren”). De door de staat gesubsidieerde private pensioenregelingen (persoonlijke pensioenregeling van de derde pijler — “Riester Rente”) zijn tot nu toe onvoldoende benut. Ondanks inspanningen om het gebruik van bedrijfspensioenen (tweede pijler) te doen toenemen, blijft de dekking op ongeveer 56 %.

(29)

De belastingmix in Duitsland blijft sterk leunen op belastinginkomsten uit arbeid, terwijl belastinggrondslagen die inclusieve en duurzame groei kunnen ondersteunen, onderbenut blijven. De loonwig in Duitsland is een van de grootste in de Unie, en de wisselwerking tussen het belasting- en transferstelsel leidt tot zwakke stimulansen om meer uren te werken voor mensen met een laag inkomen en tweede verdieners, vaak vrouwen. Dat weegt op het arbeidsaanbod en verergert het tekort aan arbeidskrachten. Het aandeel milieubelastingen in Duitsland ligt lager dan het Uniegemiddelde voor zowel energie- als vervoerbelasting. De voertuigbelasting vormt geen stimulans voor milieuvriendelijker vervoer. Subsidies die schadelijk zijn voor het milieu, zoals subsidies voor fossiele brandstoffen (waaronder belastingvrijstellingen en -verminderingen), blijven aanzienlijk en remmen de groene transitie af.

(30)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Gezien de tijdelijke aard van de faciliteit die tot 2026 loopt, is het van essentieel belang dat er snel wordt begonnen met de uitvoering van het plan. Hoewel het Duitse herstel- en veerkrachtplan wordt uitgevoerd, blijven er nog aanzienlijke vertragingen. Beperkte middelen die worden toegekend aan de uitvoering van het plan en onvoldoende prioritering hebben ertoe geleid dat Duitsland achterophinkt bij het uitvoeringsproces. Duitsland moet zijn operationele overeenkomsten nog ondertekenen en zijn eerste betalingsaanvraag nog indienen. Het Duitse herstel- en veerkrachtplan werd al een keer herzien op 14 februari 2023, waarbij twee investeringsmaatregelen werden aangepast die niet volledig konden worden uitgevoerd door objectieve omstandigheden (16). Het plan zal naar verwachting in 2023 opnieuw worden herzien met nog een addendum, zodat het REPowerEU-hoofdstuk kan worden toegevoegd en de toename van niet terug te betalen steun kan worden opgenomen. Er wordt evenwel nog onderhandeld over het REPowerEU-hoofdstuk en over het opnemen van de toename van niet terug te betalen steun. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Duitsland op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(31)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Duitsland in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Duitsland tot stand te brengen.

(32)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma's van het cohesiebeleid aan bod komen, staat Duitsland voor een aantal extra uitdagingen in verband met digitalisering, energiebeleid en de groene transitie.

(33)

Hoewel Duitsland aanzienlijke inspanningen heeft geleverd om de digitalisering van overheidsdiensten te verbeteren, blijft de uitvoering beperkt. Slechts een paar doelstellingen van de wet onlinetoegang, die de continue digitalisering van de frontoffice van alle administratieve diensten verplicht maakt, werden tegen de streefdatum (eind 2022) gehaald. Uit de benchmark voor e-overheid van de Commissie blijkt dat het land ook ondermaats presteert bij de digitalisering van de backoffice, die cruciaal is voor doeltreffende dienstverlening die verder gaat dan het toepassingsgebied van de wet onlinetoegang. In verband hiermee werd de modernisering van registers als onderdeel van de wet modernisering van registers voor de uitvoering van het “eenmaligheidsbeginsel” van de Unie — waarbij personen en ondernemingen standaardinformatie slechts één keer aan de autoriteiten moeten verstrekken — als prioriteit aangemerkt. Er is evenwel weinig vooruitgang geboekt sinds de wet in 2021 in werking is getreden. Bovendien is er een lage benuttingsgraad van diensten die zijn gedigitaliseerd: Duitsland scoort slechter dan het Uniegemiddelde wat betreft het aandeel mensen dat e-overheidsdiensten gebruikt. Duitsland presteert ook onder het Uniegemiddelde op diverse aspecten van de indicatoren van de benchmark voor e-overheid zoals transparantie, het bestaan van belangrijke aanjagers en de toegankelijkheid van digitale openbare diensten voor mensen vanuit het buitenland. De nationale raad voor regelgevingscontrole acht de uitvoering van de wet onlinetoegang inadequaat en heeft verwachte tekorten aan arbeidskrachten aangemerkt als een groot risico als er geen efficiëntiewinsten door digitalisering worden geboekt. De knelpunten die bij de digitalisering van openbare diensten zijn vastgesteld, gelden ook voor overeenstemmende maatregelen in het herstel- en veerkrachtplan van Duitsland.

(34)

Voor de digitale transitie is het cruciaal dat de digitale vaardigheden worden verbeterd om de tekorten aan geschoold personeel aan te pakken en de productiviteit te vergroten. In 2021 had 49 % van de 16- tot 74-jarigen in Duitsland ten minste digitale basisvaardigheden, wat lager is dan het Uniegemiddelde van 54 %. Dit staat de digitale transitie in de weg. Van alle 16- tot 19-jarigen had slechts 50 % in 2021 ten minste digitale basisvaardigheden; dat is 19 procentpunten lager dan het Uniegemiddelde. Hoewel Duitsland boven het Uniegemiddelde scoort voor het percentage ICT-specialisten dat aan het werk is en gelijke tred houdt met het Uniegemiddelde voor vrouwelijke ICT-specialisten, zijn er veel openstaande vacatures, wat op bijkomende behoeften wijst. Extra inspanningen om lerarentekorten aan te pakken en leerkrachten beter op te leiden in digitalisering op alle onderwijsniveaus, zouden cruciaal zijn om de digitale vaardigheden te verbeteren. De integratie van digitale technologieën in zakelijke activiteiten ligt slechts rond het Uniegemiddelde, met inbegrip van het aandeel kleine en middelgrote ondernemingen met ten minste een basisniveau van digitale intensiteit en de benutting door ondernemingen van geavanceerde technologieën zoals cloud, big data en artificiële intelligentie. Het herstel- en veerkrachtplan van Duitsland bevat verschillende maatregelen die digitale vaardigheden, en met name digitaal onderwijs, ondersteunen, zoals investeringen in digitale toestellen voor leerkrachten, een onderwijsplatform en kenniscentra voor onderwijs. Bovendien voert Duitsland maatregelen uit om zijn werknemers te helpen bij- en omscholen. Dit omvat het toespitsen op de digitalisering van ondernemingen (bv. Europese digitale-innovatiehubs of de regeling voor investeringssteun Digitaal Nu (“Digital Jetzt”)).

(35)

Algemeen heeft slechts 19,3 % van de huishoudens toegang tot een glasvezelbreedbandverbinding, waardoor Duitsland behoort tot de lidstaten met de laagste glasvezeldekking (het op één na laagst genoteerde land in de Unie, terwijl de landen in de top vijf van de Unie een glasvezeldekking van ten minste 85 % hebben). Het gebrek aan glasvezelverbindingen en netwerken met zeer hoge capaciteit in het algemeen is met name uitgesproken in plattelandsgebieden. Dit remt de productiviteitsgroei af, vooral bij kleine en middelgrote ondernemingen. Het is mogelijk dat het streefcijfer om 50 % van de huishoudens en ondernemingen tegen 2025 aan te sluiten op het glasvezelnetwerk (en 100 % tegen 2030) niet tijdig wordt gehaald. Er werden overeenkomstige maatregelen opgenomen in de gigabitstrategie van juli 2022. Het verbeteren van randvoorwaarden, bijvoorbeeld door de plannings- en uitvoeringscapaciteit in de overheidssector te vergroten, is cruciaal voor het versnellen van de glasvezeldekking. Om te voldoen aan de netwerkstreefcijfers, zijn er ook verbeteringen nodig van de administratieve procedures voor de aanvraag en toewijzing van vergunningen, en van de standaardisering van alternatieve, minder tijdrovende installatiemethoden.

(36)

Duitsland is er in 2022 in geslaagd zijn sterke afhankelijkheid van Russisch gas en Russische olie doeltreffend te verminderen ten opzichte van 2021 (van 65 % tot bijna nul voor gas, en van 34,12 % tot minder dan 25 % voor olie (17)). Duitsland heeft plannen voor en is begonnen met de bouw van aardgasinfrastructuur die de invoer van Russisch gas op de middellange termijn volledig zou vervangen. Vorige winter heeft Duitsland voldaan aan zijn gasopslagverplichtingen: tegen 1 november 2022 was 99,2 % van de opslagcapaciteit gevuld. Dankzij geïnterconnecteerde gasmarkten zou door Duitsland ingevoerd vloeibaar aardgas (lng) bijdragen tot de leveringszekerheid in de Unie, op voorwaarde dat de passende infrastructuur zonder verdere vertragingen wordt aangelegd. Tegelijkertijd is het land nog steeds afhankelijk van ingevoerde fossiele brandstoffen. Het aardgasverbruik van Duitsland is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 16 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (18), is overtroffen. Duitsland zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (19) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen.

(37)

Hernieuwbare elektriciteit is cruciaal voor de succesvolle uitrol van de Duitse plannen voor de groene transitie, ook voor de productie van hernieuwbare waterstof, elektrische voertuigen en warmtepompen, en om energiezekerheid op de middellange termijn te bereiken. Er zou echter een verdriedubbeling van de uitrol van hernieuwbare energie (van + 67 % in de voorbije acht jaar tot + 196 % in de volgende acht jaar) nodig zijn om de nationale uitrolstreefcijfers te halen. Complexe en lange vergunningsprocedures houden de uitrol van hernieuwbare energiebronnen en aanvullende nettonultechnologieën tegen, terwijl recent vastgestelde wetgeving om de processen te verbeteren, nog moet worden ingevoerd. De verlening van vergunningen wordt niet alleen verhinderd door de reeds aangepakte uitdagingen, maar ook door het gebrek aan digitalisering en verwante vaardigheden en door onderbemande instanties, waaronder rechtbanken. Er blijven knelpunten bestaan met betrekking tot flexibiliteit van het net, waaronder opslag, en de uitbreiding van hoogspanningstransmissienetten, waaronder de uitvoering van projecten van gemeenschappelijk belang. Bovendien zijn de distributienetten van Duitsland nog onvoldoende gedigitaliseerd en geüpgraded om de vele nieuwe producenten en consumenten van elektrische voertuigen, zonnepanelen en warmtepompen te kunnen bedienen, terwijl de elektriciteitsopslag zou kunnen worden uitgebreid. De inspanningen voor energie-efficiëntie, onder meer in vervoer, verwarming van huizen en industrie, en de betaalbare uitrol van warmtepompen gaan gepaard met een aantal uitdagingen inzake opschaling en tijdige uitvoering om Duitsland in staat te stellen zijn klimaat- en energiedoelstellingen te halen, zijn afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen en het concurrentievermogen en het scheppen van banen, ook in de clean tech-productiesector, te stimuleren. Om de klimaatdoelstellingen te halen, is er meer actie nodig om de vervoer- en bouwsector koolstofvrij te maken. Deze sectoren hebben hun nationale sectorspecifieke emissiedoelstellingen voor 2022 niet gehaald, ondanks de invoering van maatregelen zoals een nationale koolstofprijs om de emissies in deze twee sectoren te doen dalen. De natuurlijke koolstofput in Duitsland is sinds 2016 geslonken; er moet dus actie worden ondernomen voor de herstelling van bossen en veengebieden. Meer inspanningen voor aanpassing aan de klimaatverandering, de circulaire economie en milieubescherming verminderen de risico's van wereldwijde uitdagingen en dragen bij tot klimaatveerkracht, het veiligstellen van natuurlijke hulpbronnen en het verminderen van de afhankelijkheid van de industrie van kritieke grondstoffen.

(38)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. Het verbeteren van de onderwijsresultaten van kansarme groepen vormt een betere basis voor permanente scholing. Volwassenenonderwijs is essentieel om hardnekkige tekorten aan vaardigheden aan te pakken. De voorbije tien jaar is de deelname van volwassenen aan leeractiviteiten in de afgelopen vier weken ruwweg stabiel gebleven, onder het Uniegemiddelde (8,1 % in 2022; Uniegemiddelde 11,9 %), en voor laaggeschoolde werknemers was dit amper 4 %. Bovendien is in energie-intensieve sectoren de deelname aan onderwijs en opleiding van werknemers gedaald van 9,8 % in 2015 tot 7,6 % in 2021, wat lager is dan het Uniegemiddelde (8,9 %). Het bevorderen van initiële en voortgezette beroepsopleidings- en -leerprogramma's ter ondersteuning van de groene transitie zou aansluiten bij de doelstelling van Duitsland om tegen 2030 elk jaar 65 % van de volwassenen in het onderwijs te hebben.

(39)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies daarover (20) is in aanbeveling 1 weergegeven.

(40)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Duitsland dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede en de derde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone.

(41)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen uit hoofde van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. De beleidsmaatregelen als bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot het aanpakken van kwetsbaarheden die te maken hebben met het aanhoudend groot overschot op de lopende rekening. De aanbevelingen 2, 3 en 4 dragen bij tot de uitvoering van aanbeveling 1 wat betreft hogere investeringen. De beleidsmaatregelen als bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 40,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op basis van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Estland heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Estland. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (“aanbeveling over de eurozone 2023”) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. Zij heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 18 juni 2021 heeft Estland zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 29 oktober 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Estland (6) aangenomen. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Estland de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid. Op 9 maart 2023 heeft Estland een herzien nationaal herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van een REPowerEU-hoofdstuk, bij de Commissie ingediend overeenkomstig artikel 21 quater van Verordening (EU) 2021/241. Het herziene herstel- en veerkrachtplan houdt ook rekening met de geactualiseerde maximale financiële bijdrage overeenkomstig artikel 18, lid 2, van die verordening en bevat een met redenen omkleed verzoek aan de Commissie om het uitvoeringsbesluit van de Raad van 3 november 2021 te wijzigen overeenkomstig artikel 21, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241, omdat het herstel- en veerkrachtplan als gevolg van objectieve omstandigheden gedeeltelijk niet meer haalbaar is. Op 12 mei 2023 heeft de Commissie haar voorstel voor een uitvoeringsbesluit van de Raad betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Estland aangenomen. Op 16 juni 2023 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit tot wijziging van zijn uitvoeringsbesluit van 29 oktober 2021 betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Estland (7) vastgesteld.

(10)

Op 11 mei 2023 heeft Estland zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 28 april 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Estland gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Estland heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Estland van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Estland heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Estland een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. Zij heeft geconcludeerd dat Estland geen macro-economische onevenwichtigheden ondervindt. Met name de kwetsbaarheden in verband met het concurrentievermogen en de ontwikkeling van de huizenprijzen zijn onlangs toegenomen, maar lijken momenteel over het geheel genomen onder controle te zijn. De lonen en vooral de prijzen zijn in 2022 sterk gestegen, maar het verlies aan concurrentievermogen lijkt beperkt, terwijl de lopende rekening slechts een klein tekort vertoont en naar verwachting in 2023 en 2024 bijna in evenwicht zal zijn. Indien de inflatie en de loondruk aanhouden, dreigen zij echter het concurrentievermogen van Estland te schaden, met name omdat de kerninflatie ruim boven het gemiddelde van de eurozone ligt. De huizenprijzen zijn sinds de COVID-19-pandemie sterk gestegen, maar vertonen geen sterke tekenen van overwaardering. Gezien de renteverhogingen en de recente economische recessie zullen de huizenprijzen waarschijnlijk weer dalen. Bovendien zijn de schulden en leningen van de huishoudens relatief gematigd en is de financiële sector gezond. Het beleidskader is over het algemeen gunstig, hoewel enkele extra inspanningen zouden kunnen helpen om de risico’s van de vastgestelde kwetsbaarheden aan te pakken. Een voortgezet anticyclisch begrotings- en macroprudentieel beleid, waar nodig versterkt, zou in dat opzicht belangrijk zijn. Bevordering van de concurrentie op de binnenlandse markt zou kunnen bijdragen tot het beheersen van de prijsdruk.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens is het overheidstekort van Estland afgenomen van 2,4 % van het bbp in 2021 tot 0,9 % in 2022, terwijl de overheidsschuld is gestegen van 17,6 % van het bbp eind 2021 tot 18,4 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Estland besproken, aangezien het overheidstekort volgens de ramingen in 2023 de in het Verdrag vastgelegde referentiewaarde van 3 % van het bbp zal overschrijden. In het verslag wordt geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium werd voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Estland moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 bestonden de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer uit een lagere accijns op landbouwbrandstof; terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen een gedeeltelijke compensatie van energierekeningen omvatten voor huishoudens met een lager dan mediaan inkomen, verlaagde nettarieven voor elektriciteit en gas voor huishoudens en bedrijven, prijsplafonds voor elektriciteit en gas voor huishoudens, en een eenmalige sociale overdracht van 50 euro aan gepensioneerden en gezinnen met kinderen. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 0,8 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,6 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 2,3 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Estland aanbevolen (8) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te blijven varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(16)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (9) in 2022 met 1,3 % van het bbp contractief, wat passend was in een context van hoge inflatie. Zoals aanbevolen door de Raad is Estland het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 1,4 % van het bbp in 2022 (1,6 % van het bbp in 2021). De daling van de uitgaven die in 2022 met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen werden gefinancierd, was het gevolg van de snelle en onvoorziene stijging van de bouwprijzen. De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een contractieve bijdrage van 0,6 procentpunten aan de begrotingskoers (10). Estland heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus niet in stand gehouden, hetgeen niet in overeenstemming is met de Aanbeveling van de Raad van 18 juni 2021. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 0,8 procentpunten. Estland heeft dus de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven voldoende beperkt.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognoses van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, is voor 2023 voorzichtig en komt voor de periode daarna overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie. De regering verwacht dat het reële bbp in 2023 met 1,5 % zal krimpen en in 2024 met 3,0 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere krimp van het reële bbp van 0,1 % in 2023 en een vergelijkbare groei van 3,0 % in 2024. Het verschil in 2023 is voornamelijk toe te schrijven aan het feit dat de Commissie een gunstiger ontwikkeling van de particuliere consumptie verwacht, samen met een iets lagere inflatie (gemeten aan de hand van het geharmoniseerd indexcijfer van de consumptieprijzen (HICP)) en hogere loongroeiprognoses.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 voorziet de regering dat het overheidstekort zal stijgen tot 4,3 % van het bbp in 2023. De stijging in 2023 is voornamelijk het gevolg van discretionaire maatregelen, zoals extra uitgaven voor gezinsuitkeringen, pensioenen, defensie en onderwijs en de aanpassing van de belastingschijven om de inkomstenbelasting te verlagen, alsmede een veronderstelde stijging van de uitgaven van de lokale overheden. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 18,4 % eind 2022 tot 20,2 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 3,1 % van het bbp voor 2023. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort, voornamelijk als gevolg van het noemereffect van hogere nominale bbp-prognoses en een hogere geraamde groei van de belastinggrondslagen en de fiscale en niet-fiscale ontvangsten.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Het gaat om maatregelen uit 2022 die werden verlengd, met name de terugbetaling van een deel van de verwarmings-, elektriciteits- en gasrekeningen van alle huishoudens. De nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen worden in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,3 % van het bbp in 2023 (11). De maatregelen in 2023 lijken niet gericht te zijn op de meest kwetsbare huishoudens of bedrijven, en houden het prijsprikkel om de vraag naar energie te verminderen en de energie-efficiëntie te verhogen, niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (12) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,1 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting met 0,1 procentpunt van het bbp stijgen ten opzichte van 2022.

(20)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Estland actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (13), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Estland moet klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Estland is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 0,8 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een contractieve begrotingskoers in 2022 (+ 1,3 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 1,2 % van het bbp zal leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. Dit omvat ook hogere kosten om ontheemden uit Oekraïne tijdelijke bescherming te bieden (met 0,1 % van het bbp). De expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven is dus niet het gevolg van de gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor energieprijsstijgingen en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. De expansieve groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) wordt voornamelijk bepaald door sociale uitgaven, ambtenarensalarissen, onderwijs en defensie-uitgaven. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 1,8 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een contractieve bijdrage van 0,3 procentpunten aan de begrotingskoers zullen leveren. Estland is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen niet in stand houden (14). Het is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals energie-efficiëntie van woningen, versterking van de elektriciteitstransmissienetten om meer groene energieproductie mogelijk te maken, internetbreedband, digitale diensten en bij- en omscholingsmodules voor vaardigheden voor de groene transitie.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort in 2024 licht zal dalen tot 4,2 % van het bbp. De daling in 2024 is voornamelijk het gevolg van een daling van de uitgaven als aandeel van het bbp. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting stijgen tot 23,6 %. Zoals in het programma wordt aangegeven, omvatten die prognoses echter nog niet de geplande begrotingsconsolidatiemaatregelen van de op 17 april 2023 aangetreden nieuwe regering, omdat de maatregelen nog niet wettelijk zijn vastgelegd. De nieuwe regering is voornemens de belasting over de toegevoegde waarde, milieubelastingen en accijnzen op alcohol en tabak te verhogen en een autobelasting in te voeren. Aan de uitgavenzijde wil de regering bepaalde kinderbijslagen verlagen. In totaal wordt volgens het stabiliteitsprogramma 2023 geraamd dat die maatregelen het begrotingssaldo in 2024 met 1,3 % van het bbp zullen verbeteren. Op basis van beleidsmaatregelen die op de afsluitingsdatum van de prognoses voldoende gedetailleerd bekend zijn (d.w.z. zonder de geplande begrotingsconsolidatiemaatregelen van de nieuwe regering), wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2024 uitgegaan van een overheidstekort van 2,7 % van het bbp. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 geraamde tekort, voornamelijk doordat voor 2023 een lagere tekortgrondslag wordt verwacht en doordat de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor het bbp en de belastingontvangsten voor 2024 gunstiger is. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt eveneens uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 21,3 % eind 2024.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van een volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (15). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,3 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (16) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 4,9 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Dit zal tevens bijdragen tot een vermindering van de kerninflatie, die ver boven het gemiddelde van de eurozone ligt en die, indien zij aanhoudt, tot een verlies aan concurrentievermogen kan leiden. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 0,3 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie is de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven in 2023 echter niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Indien dit wordt bevestigd, zou een lagere groei van de netto primaire uitgaven in 2024 passend zijn.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 4,5 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen percentage.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen in 2024 naar verwachting op 5,3 % van het bbp blijven, tegen gemiddeld 5,3 % van het bbp in 2018-2023. Wat de financieringsbronnen betreft zullen de nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting afnemen en de door de Unie gefinancierde investeringen toenemen, met name via de faciliteit.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2027. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort naar verwachting 4,0 % van het bbp bedragen in 2025, 4,5 % in 2026 en 4,2 % tegen 2027. Er wordt dus niet verwacht dat het algemene overheidstekort gedurende de looptijd van het programma weer onder de 3 % van het bbp uitkomt. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting stijgen van 23,6 % van het bbp eind 2024 tot 33 % van het bbp eind 2027. Zoals hierboven is opgemerkt, is in deze prognoses echter nog geen rekening gehouden met de geplande begrotingsconsolidatiemaatregelen van de nieuwe regering.

(28)

Estland heeft op 9 maart 2023 een herziening van zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend, samen met een REPowerEU-hoofdstuk. Op 12 mei 2023 heeft de Commissie haar positieve beoordeling voorgesteld, die door de Raad moet worden goedgekeurd. Als gevolg van de hoge inflatie en verstoringen van de toeleveringsketens door de oorlog in Oekraïne zijn enkele investeringen uitgesteld of stopgezet, waardoor het oorspronkelijke herstel- en veerkrachtplan moest worden herzien. Estland is de eerste lidstaat die een REPowerEU-hoofdstuk in de herziening van het plan heeft opgenomen en is voornemens de eerste en tweede betalingsaanvraag in te dienen zodra het herziene plan door de Raad is goedgekeurd.

(29)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan zal de financiering mogelijk maken van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Estland op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(30)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Estland in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Estland tot stand te brengen.

(31)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma’s van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Estland geconfronteerd met een aantal extra uitdagingen in verband met de toereikendheid van het sociale vangnet, met name voor werklozen en ouderen, langdurige zorg en gezondheidszorg, en energie en de groene transitie.

(32)

De toereikendheid van het sociale vangnet is verbeterd, maar het risico van armoede of sociale uitsluiting blijft hoog voor sommige groepen, met name ouderen (41,6 % in Estland tegen 19,5 % in de Unie in 2021) en personen met een handicap (met 40,4 % in Estland tegen 28,9 % in de Unie in 2021). Voor ouderen (65+) is het risico van armoede of sociale uitsluiting groot, vooral omdat het gemiddelde pensioen laag is. Bovendien bestaat er nog steeds een genderkloof inzake armoede onder ouderen (het armoederisico voor oudere vrouwen is 47,9 %, bijna 21 procentpunten hoger dan voor mannen). Door beperkende maatregelen voor het ontvangen van werkloosheidsuitkeringen, met name de hoge drempels voor werk en inkomen vóór werkloosheid, blijven werklozen blootgesteld aan het risico om in armoede te vervallen. Mensen die korte perioden aan het werk zijn en mensen met niet-standaardwerk komen niet in aanmerking voor werkloosheidsuitkeringen wanneer zij werkloos worden. In 2022, ontving slechts 29 % van de nieuw geregistreerde werklozen een werkloosheidsuitkering en 39 % de vaste werkloosheidsuitkering. Het uitbreiden van het recht op werkloosheidsuitkeringen en het versoepelen van de minimumcriteria om er toegang toe te krijgen, met name voor mensen die korte perioden aan het werk zijn en mensen met niet-standaardwerk, en het verhogen van de toereikendheid van de pensioenen zou de sociale bescherming kunnen helpen versterken.

(33)

Estland heeft initiatieven genomen om de toegankelijkheid en betaalbaarheid van langdurige zorg te verbeteren, maar er blijven uitdagingen bestaan. De overheidsuitgaven voor gezondheidszorg en langdurige zorg zijn laag in vergelijking met het Uniegemiddelde, hetgeen een tijdige en gelijke toegang tot gezondheidszorg en langdurige zorg belemmert. Een groot deel van de bevolking van 65 jaar en ouder die langdurige zorg nodig heeft, ontvangt geen hulp bij persoonlijke verzorging of huishoudelijke activiteiten. De behoefte aan thuiszorg is een van de grootste in de Unie. Daarnaast is bij een vergrijzende bevolking en een levensverwachting die in Estland een van de laagste in de Unie is, het percentage zelfgerapporteerde onvervulde medische behoeften hoog, hoewel het in vergelijking met voorgaande jaren is gedaald (13 % in 2020 en 8,1 % in 2021, tegenover een Uniegemiddelde van 2 %). Dit hoge percentage houdt met name verband met wachtlijsten en een tekort aan en ongelijke spreiding van gezondheidswerkers in het land. Hoewel de eigen bijdragen licht zijn gedaald, zijn ze zowel voor gezondheidszorg als voor langdurige zorg hoog en liggen ze ver boven het Uniegemiddelde. Het voorzien in duurzame financiering van gezondheidszorg en langdurige zorg kan de uitdagingen op deze gebieden helpen aanpakken.

(34)

Na de inval van Rusland in Oekraïne heeft Estland met succes afgezien van de invoer van gas uit Rusland door de energie-invoer om te leiden via de terminal voor vloeibaar aardgas (lng) in Klaipėda (Litouwen) en de lng-terminal in Inkoo, Finland. Het aardgasverbruik van Estland is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 36 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 % is overtroffen. Estland zou krachtens Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (17) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen. Hoewel Estland vorderingen maakt bij de invoering van hernieuwbare energie, blijft het aandeel van schalieolie in de energiemix van Estland aanzienlijk. Het aandeel van hernieuwbare energie in het bruto-eindverbruik van energie is toegenomen van 30,1 % in 2020 tot 37,6 % in 2021. Het aandeel van schalieolie was goed voor 58 % van de energiemix in 2021, wat een daling van 5 procentpunten sinds 2018 betekent, maar een stijging van 2 procentpunten sinds 2020. In het REPowerEU-hoofdstuk van het onlangs herziene herstel- en veerkrachtplan heeft Estland zich ertoe verbonden de vergunningsprocedure te hervormen en de capaciteitsopbouw van lokale vergunningsinstanties te verbeteren. Deze hervormingen zullen naar verwachting verdere vooruitgang in de richting van het gebruik van hernieuwbare energie mogelijk maken. Onvoldoende netcapaciteit voor meer hernieuwbare energie blijft verdere vooruitgang in de weg staan. Estland moet ook zijn inspanningen voortzetten om zijn elektriciteitsnet te synchroniseren met dat van de rest van de Unie om geleidelijk minder afhankelijk te worden van het BRELL-elektriciteitsnet (Belarus, Rusland, Estland, Letland en Litouwen). Er wordt vooruitgang geboekt, maar de overgang moet nog worden voltooid. Daartoe is samenwerking met Letland en Litouwen noodzakelijk. Energie-efficiëntie is cruciaal voor de groene transitie van Estland. Om de energie-efficiëntie van de economie, met inbegrip van het gebouwenbestand, te verhogen, zijn ambitieuzere energie-efficiëntiedoelstellingen nodig en moet de renovatiecapaciteit van kleinere gemeenten worden vergroot door de steunmaatregelen beter te richten. Estland heeft zich met de vaststelling van het ontwikkelingsplan voor vervoer en mobiliteit 2021-2035 op de verduurzaming van zijn vervoerssector gericht, maar er moeten meer passende maatregelen worden genomen om de overgang naar een minder vervuilende vervoerssector te versnellen.

Hoewel Estland investeert in de elektrificatie van het spoorwegnet, is de uitvoering ervan nog niet beoordeeld. Een verschuiving naar duurzaam vervoer moet ook plaatsvinden op het gebied van particuliere voertuigen, waar een ruimer gebruik van nul- en lage-emissievoertuigen nodig is. Relevante stimulansen zoals milieuheffingen, waaronder een op de uitstoot gebaseerde jaarlijkse motorrijtuigenbelasting, zouden de verschuiving naar minder vervuilende vervoersopties kunnen helpen bespoedigen.

(35)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Estland tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor 68 beroepen die specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereisen, waaronder afvalsorteerders, bouwkundigen en civiel ingenieurs. Daarnaast werden tekorten aan arbeidskrachten gemeld als een factor die de productie in de industrie en de bouw beperkt.

(36)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (18) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(37)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico’s te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Estland dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede en de derde aanbeveling in de Aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (2), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit ("de faciliteit") werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (3) ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Ierland niet heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden. Derhalve zou een diepgaande evaluatie niet nodig zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Ierland. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de "Aanbeveling van 2023 over de eurozone") op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor kwetsbare huishoudens en bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel "Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk" ("het industrieel plan voor de Green Deal"). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel "Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030", die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de "REPowerEU-verordening"), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dat zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 ("de mededeling van 8 maart 2023"), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-24 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in de mededeling van de Commissie van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met die voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 28 mei 2021 heeft Ierland zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 8 september 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Ierland (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Ierland de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Ierland heeft op 4 mei 2023 zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 2 mei 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Ierland over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Ierland gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Ierland heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Ierland van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Ierland heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens verbeterde het overheidssaldo van Ierland van een tekort van 1,6 % van het bbp in 2021 naar een overschot van 1,6 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 55,4 % van het bbp eind 2021 naar 44,7 % eind 2022.

(13)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een verlaging van de accijnzen op brandstoffen en verlagingen van de belasting over de toegevoegde waarde op gas en elektriciteit, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen betalingen aan alle binnenlandse elektriciteitsafnemers en een reeks sociale overdrachten omvatten. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 0,5 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 2,8 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,7 % van het bbp in 2022.

(14)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Ierland aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(15)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 min of meer neutraal, namelijk – 0,2 % van het bbp, wat passend was in een context van hoge inflatie. Zoals aanbevolen door de Raad is Ierland het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,04 % van het bbp in 2022 (0,1 % van het bbp in 2021). De nationaal gefinancierde investeringen leverden een expansieve bijdrage van 0,1 procentpunt aan de begrotingskoers (9). Ierland heeft dus de nationaal gefinancierde investeringen in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd leverde de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een grotendeels neutrale bijdrage aan de algemene begrotingskoers van – 0,2 procentpunten. Ierland heeft daarmee de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven in voldoende mate beperkt.

(16)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en is voorzichtig voor de periode daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 5,6 % en in 2024 met 4,1 % zal groeien. In de voorjaarsprognoses 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere groei van het reële bbp van 5,5 % in 2023 en een hogere groei van het reële bbp van 5,0 % in 2024. Het relatief hogere groeipercentage van de Commissie in 2024 is vooral te danken aan een snellere groei van het netto uitvoeroverschot. In het geval van Ierland is het netto uitvoeroverschot echter onderhevig aan grote fluctuaties, aangezien het wordt aangedreven door een klein aantal grote multinationale ondernemingen, die de afgelopen jaren commercieel zeer succesvol zijn geweest.

(17)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 voorziet de regering dat het overheidsoverschot zal toenemen tot 1,8 % van het bbp in 2023. De stijging in 2023 is voornamelijk het gevolg van een sterke omzetgroei. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 44,7 % eind 2022 tot 40,5 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidsoverschot van 1,7 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde overschot. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 40,4 % eind 2023.

(18)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Het gaat om maatregelen uit 2022 die zijn verlengd, met name een tweede ronde van twee betalingen aan alle binnenlandse elektriciteitsafnemers, alsmede een nieuwe reeks sociale overdrachten. Het is de verwachting dat de kosten van die maatregelen gedeeltelijk gecompenseerd kunnen worden door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, namelijk een begrenzing van inkomsten uit de productie van elektriciteit. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,3 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht te zijn op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven, maar houden wel de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,2 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van het aanbieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting met 0,1 procentpunt van het bbp stijgen ten opzichte van 2022. Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 0,7 % van het bbp worden geraamd.

(19)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Ierland actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Ierland moet klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Ierland is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(20)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een nagenoeg neutrale begrotingskoers (0,2 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een grotendeels neutrale begrotingskoers in 2022 (– 0,2 % van het bbp). De groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) zal in 2023 naar verwachting een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,3 % van het bbp leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. Dit omvat ook de hogere kosten van het aanbieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (met 0,1 % van het bbp). Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 0,1 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een neutrale bijdrage aan de begrotingskoers van 0,0 procentpunt zullen leveren (13). Ierland is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens om te voorzien in overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie, en voor energiezekerheid, zoals het faciliteren van de inzet van hernieuwbare energiebronnen, en het mogelijk maken van de elektrificatie van andere technologieën, die deels worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidsoverschot in 2024 naar verwachting stijgen tot 2,8 % van het bbp. De stijging in 2024 weerspiegelt voornamelijk de vermindering van de uitgaven omdat de tijdelijke uitgavenmaatregelen worden beëindigd. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting dalen tot 38,2 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidsoverschot van 2,2 % van het bbp in 2024. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde overschot, voornamelijk als gevolg van hogere uitgaven in de voorjaarsprognose van de Commissie voor 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 38,3 % eind 2024.

(22)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(23)

In het programma is Ierland voornemens de begrotingsdoelstelling op middellange termijn – een structureel begrotingssaldo van – 0,5 % van het bbp (14) – in 2023 en 2024 te halen en gedurende de rest van de programmaperiode te handhaven. Op basis van de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt het structurele saldo geraamd op een tekort van 0,1 % van het bbp in 2023 en een overschot van 1,0 % van het bbp in 2024, wat hoger is dan de begrotingsdoelstelling op middellange termijn.

(24)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie verwacht dat de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 met 1,9 % zullen stijgen.

(25)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 2,0 % van het bbp in 2023 tot 2,1 % in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan hogere nationaal gefinancierde investeringen en investeringen die door de Unie worden gefinancierd, namelijk via de faciliteit. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Die hervormingen en investeringen omvatten een actualisering van het klimaatactieplan en de bouw van een datacenter, die ook deel uitmaken van het herstel- en veerkrachtplan.

(26)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidsoverschot naar verwachting stijgen tot 2,9 % van het bbp in 2025 en tot 3,1 % in 2026. Daarom is het de bedoeling dat het overheidssaldo gedurende de looptijd van het programma voldoet aan de relevante in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 38,2 % van het bbp eind 2024 tot 32,0 % van het bbp eind 2026.

(27)

Het aandeel van de bevolking ouder dan 64 jaar ten opzichte van de beroepsbevolking (20-64 jaar) zal naar verwachting meer dan verdubbelen tegen 2070, wanneer er minder dan twee potentiële bijdragers zouden zijn voor elke gepensioneerde, vergeleken met bijna vier bijdragers in 2022. Deze veroudering van de bevolking vereist dat het pensioenstelsel wordt beschermd tegen stijgende kosten. De in september 2022 aangekondigde pensioenhervorming houdt de pensioenleeftijd op 66 jaar. Daarmee is de regering voornemens de houdbaarheid van het pensioenstelsel aan de premiekant aan te pakken. In 2023 zal de regering naar verwachting een stappenplan presenteren voor een geleidelijke verhoging van de sociale premies tussen 2024 en 2034. Dit moet duidelijkheid verschaffen over de wijze waarop zij de financiering van het staatspensioenstelsel wil regelen.

(28)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. De uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan van Ierland is in gang gezet, zij het met aanzienlijke vertraging. Door beperkte middelen en onvoldoende prioritering heeft Ierland een achterstand opgelopen bij de uitvoering. Ierland heeft in mei 2023 een wijziging van zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend. Ierland moet zijn eerste betalingsaanvraag nog indienen. Er wordt gewerkt aan een REPowerEU-hoofdstuk. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Ierland op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(29)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Ierland in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Ierland tot stand te brengen.

(30)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma's van het cohesiebeleid worden aangepakt, staat Ierland voor een aantal bijkomende uitdagingen in verband met de circulaire economie, de drinkwatervoorziening en de behandeling van afvalwater, alsook met het elektriciteitssysteem, energie-infrastructuur en slimme netwerktechnologieën, het vergunningskader, energie-efficiëntie, duurzaam vervoer en voor de groene transitie benodigde vaardigheden.

(31)

De afvalproductie in Ierland blijft stijgen en blijft aanzienlijk boven het Uniegemiddelde. De recyclingprestaties stagneren al enkele jaren. Het circulaire gebruik van materialen is licht gestegen tot 2 % in 2021, maar blijft ruim onder het Uniegemiddelde van 11,7 %. Hoewel er verbeteringen in het afvalbeheer worden doorgevoerd, is het effect van het afvalactieplan 2020 voor een circulaire economie en de in december 2021 gepubliceerde overheidsstrategie voor de circulaire economie als geheel nog niet merkbaar. Er zijn meer investeringen nodig om de doelstellingen van de Unie op het gebied van de circulaire economie te bereiken. Dit houdt in dat de infrastructuur voor gescheiden afvalinzameling en -verwerking moet worden verbeterd, zodat er minder afval wordt gestort en verbrand, met bijzondere aandacht voor plastic en bioafval. Op het gebied van waterbeheer en -kwaliteit wordt Ierland geconfronteerd met een verouderde en gedateerde infrastructuur, met als gevolg een van de hoogste percentages lekkages in de Unie. Ook de kwaliteit van het drinkwater blijft in bepaalde gebieden een probleem. De verslechtering van de waterkwaliteit door uitbreiding van de landbouw wordt onvoldoende aangepakt. Er moet ook worden geïnvesteerd in infrastructuur voor rivierherstel en in een bredere aanpak van de controle op waterverontreiniging door landbouwactiviteiten.

(32)

Het elektriciteitssysteem van Ierland vertoonde in 2022 tekenen van kwetsbaarheid doordat problemen met de elektriciteitsvoorziening noodmaatregelen vereisten. Het klimaatactieplan van Ierland omvat de ambitieuze doelstelling om het energiesysteem van het land tegen 2030 om te vormen, met als doel om het aandeel elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te verhogen tot 80 %. Dit zal resulteren in grote volumes variabele productie. De huidige flexibiliteit van het systeem en de integratie ervan zijn onvoldoende om dergelijke grote hoeveelheden variabele opwekking en de groeiende vraag naar energie, met name van datacenters, aan te kunnen, waardoor het moeilijk zou kunnen worden om de doelstelling inzake hernieuwbare energiebronnen te halen. Flexibiliteit aan de vraagzijde en belangrijke verbeteringen van de transmissie-, distributie- en opslaginfrastructuur zullen van cruciaal belang zijn om Ierland minder afhankelijk te maken van de invoer van fossiele brandstoffen en om de overgang naar een klimaatneutraal energiesysteem te vereenvoudigen en te versnellen. De belangrijkste uitdagingen bij de ontwikkeling van flexibiliteit aan de vraagzijde zijn onder meer het ontbreken van een gecoördineerde strategie voor het gehele energiesysteem, inclusief verwarming en koeling, en het ontbreken van een infrastructuur voor slimme meters. De verbetering van de efficiëntie van het plannings- en vergunningssysteem voor hernieuwbare energiebronnen, opslag en netwerkverbindingen door de beschikbaarheid van geschikt personeel met passende vaardigheden in alle fasen van de planningsprocessen te waarborgen en door het algemene kader te stroomlijnen, zou grootschalige ontwikkelingen kunnen bespoedigen en zo de groene transitie versnellen.

(33)

Het aardgasverbruik van Ierland is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 0,2 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het land ruim onder het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (16), bleef. Hoewel Ierland in aanmerking komt voor een vrijstelling van dat streefdoel, wordt het land op grond van Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (17) aangemoedigd zijn inspanningen op te voeren om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen tot 31 maart 2024. Energierendementsmaatregelen zullen een sleutelrol spelen bij het verminderen van het energieverbruik en het bereiken van de Uniedoelstelling om de netto-uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55 % te verminderen. Om de klimaatdoelstellingen te halen, zijn energieverbeteringen in woningen, aanpassingen in bestaande woningen en een snelle invoering van duurzame verwarming essentieel. Ondanks de ambitieuze doelstellingen om tegen eind 2030 het equivalent van 500 000 bestaande woningen aan te passen zodat ze een B2-energielabel behalen, en 400 000 warmtepompen in bestaande woningen te installeren ter vervanging van oudere, minder efficiënte verwarmingssystemen, blijven er uitdagingen bestaan die grotendeels te wijten zijn aan het tekort aan geschoolde arbeidskrachten. Het aantal emissieloze voertuigen in het Ierse wagenpark groeit snel vanuit een zeer lage basis, maar de dichtheid van openbare oplaadpunten heeft moeite om gelijke tred te houden. Slechts ongeveer 100 kilometer spoorlijnen zijn geëlektrificeerd, waardoor Ierland het Unieland is met het laagste aandeel geëlektrificeerde spoorwegen. Daarnaast vormen verkeersopstoppingen een grote belasting voor de luchtkwaliteit en de reistijd van forenzen.

(34)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 zijn in Ierland tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor 12 beroepen waarvoor specifieke vaardigheden of kennis nodig zijn met het oog op de groene transitie, waaronder deskundigen op het gebied van milieubescherming, ingenieurs en elektrotechnici. Daarnaast werd een tekort aan arbeidskrachten gemeld als een factor die de productie in de industrie (46,8 % van de bedrijven) en de bouw (60,3 % van de bedrijven) belemmerde.

(35)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies daarover (18) is in aanbeveling 1 weergegeven.

(36)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Ierland dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede en de derde aanbeveling in de Aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit ("de faciliteit") werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Griekenland heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Griekenland. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de "aanbeveling van 2023 over de eurozone") op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel "Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk" ("het industrieel plan voor de Green Deal"). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel "Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030", die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de "REPowerEU-verordening"), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 ("de mededeling van 8 maart 2023"), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten deze beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 27 april 2021 heeft Griekenland zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Griekenland (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Griekenland de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 2 mei 2023 heeft Griekenland zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 29 april 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Griekenland over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Griekenland gepubliceerd. Daarin wordt de vooruitgang beoordeeld die Griekenland heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen, en wordt de balans opgemaakt van de uitvoering door Griekenland van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse worden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangegaan in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook is de vooruitgang beoordeeld die Griekenland heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding en van de duurzameontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Griekenland een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Griekenland wordt geconfronteerd met buitensporige macro-economische onevenwichtigheden. Met name de kwetsbaarheden in verband met de hoge overheidsschuld en een groot aantal niet-renderende leningen in de context van een hoge werkloosheid zijn afgenomen, maar de externe positie is verslechterd. Een belangrijk punt van zorg is dat het tekort op de lopende rekening in 2022 aanzienlijk is toegenomen, mede door de sterke stijging van de energieprijzen in de hele Unie, ondanks het herstel van de inkomsten uit het toerisme. Hoewel het externe tekort dit jaar en volgend jaar zal afnemen, zal het ruim boven het niveau blijven dat nodig is om een blijvende verbetering van de netto internationale investeringspositie te waarborgen. De overheidsschuldquote blijft de hoogste in de Unie, maar is in 2022 aanzienlijk verbeterd, grotendeels dankzij een sterke nominale bbp-groei, en zal naar verwachting in 2023 en 2024 verder afnemen. Niet-renderende leningen zijn vorig jaar sterk gedaald, na grote verminderingen in de voorgaande jaren, maar blijven hoog in vergelijking met het Uniegemiddelde en blijven wegen op de rentabiliteit en de kredietverleningscapaciteit van de banken, wat op zijn beurt weer gevolgen heeft voor de kapitaalverdieping en de productiviteitsgroei van de economie. De beleidsreactie heeft bijgedragen tot het wegwerken van de onevenwichtigheden en de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan biedt een belangrijke kans om de resterende structurele zwakheden aan te pakken. Er zijn echter meer inspanningen nodig, met name om ervoor te zorgen dat de externe saldi sterk verbeteren en dat niet-renderende leningen verder afnemen, onder meer door een doeltreffender handhaving van de schuld en verbetering van de markt voor secundaire niet-renderende leningen.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Griekenland van 7,1 % van het bbp in 2021 tot 2,3 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 194,6 % van het bbp aan het eind van 2021 tot 171,3 % aan het eind van 2022.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 bestonden deze uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer uit elektriciteitssubsidies voor huishoudens en bedrijven, en hogere sociale uitkeringen voor kwetsbare huishoudens. De kosten van die maatregelen werden gedeeltelijk gecompenseerd door nieuwe belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers, te weten het prijsplafond voor elektriciteitsproducenten en de buitengewone heffing voor elektriciteitsproducenten over de periode oktober 2021 tot juni 2022. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 2,5 % van het bbp in 2022. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 6,5 % van het bbp in 2021 gedaald tot 1,5 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Griekenland aanbevolen (7) om in 2022 gebruik te maken van de faciliteit om aanvullende investeringen ter ondersteuning van het herstel te financieren en tegelijk een prudent begrotingsbeleid te voeren. Bovendien heeft de Raad Griekenland aanbevolen nationaal gefinancierde investeringen in stand houden.

(16)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, met -1,0 % van het bbp. Zoals aanbevolen door de Raad is Griekenland het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 2,1 % van het bbp in 2022 (2,6 % van het bbp in 2021). De daling van de uitgaven die in 2022 met subsidies uit de herstel- en veerkrachtfaciliteit en andere Uniefondsen werden gefinancierd, was het gevolg van de uitfasering van de vorige programmeringsperiode, terwijl de investeringsuitgaven in de nieuwe programmeringsperiode nog niet zijn toegenomen. De nationaal gefinancierde investeringen leverden een expansieve bijdrage van 0,6 procentpunten aan de begrotingskoers (9). Griekenland heeft dus de nationaal gefinancierde investeringen in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 0,6 procentpunten. Deze aanzienlijk expansieve bijdrage omvatte het extra effect van budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten (extra nettobegrotingskosten van 2 % van het bbp). Griekenland heeft dus de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven voldoende beperkt.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie en is gunstiger voor de periode daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 2,3 % en in 2024 met 3 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een hogere reële bbp-groei van 2,4 % in 2023 en een lagere van 1,9 % in 2024, voornamelijk als gevolg van verschillen in de veronderstellingen over de investeringsactiviteit en de bijdragen van de externe sector. In het stabiliteitsprogramma 2023 wordt uitgegaan van een hogere bijdrage van de bruto-investeringen in vaste activa, met name in 2024, en de Commissie verwacht dat de invoer van goederen hoger blijft dan in de prognoses van de autoriteiten.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidstekort zal afnemen tot 1,8 % van het bbp in 2023. De daling in 2023 is hoofdzakelijk het gevolg van de uitfasering van de pandemiegerelateerde begrotingsmaatregelen en de vermindering van de kosten van de energiegerelateerde maatregelen, alsook van de stijgende inkomsten als gevolg van de economische groei. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 171,3 % aan het eind van 2022 tot 162,6 % aan het eind van 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 1,3 % van het bbp voor 2023. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 geraamde tekort, voornamelijk dankzij een gunstiger ontwikkeling van de belastinggrondslagen onder invloed van de macro-economische veronderstellingen, met inbegrip van de samenstelling van de groei en lagere uitgaven voor de sociale begroting in overeenstemming met de systematische onderbesteding die de afgelopen jaren is waargenomen. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 160,2 % aan het eind van 2023. Het verschil is voornamelijk toe te schrijven aan de hogere nominale bbp-groei, en in mindere mate aan het lagere overheidstekort dat door de Commissie wordt voorspeld.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Zij bestaan uit maatregelen uit 2022 die werden verlengd, met name de elektriciteitssubsidies voor huishoudens en bedrijven. De kosten van deze maatregelen worden nog steeds gedeeltelijk gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieleveranciers, te weten het prijsplafond voor elektriciteitsproducenten en de solidariteitsbijdrage van de raffinaderijen. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,2 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,5 % van het bbp in 2022). Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 1,5 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Griekenland actie onderneemt om in 2023 een prudent begrotingsbeleid te voeren, met name door de groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven te beperken tot onder de potentiële outputgroei op middellange termijn (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet Griekenland klaar staan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Griekenland is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een nagenoeg neutrale begrotingskoers (– 0,2 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 1,0 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een contractieve bijdrage van 0,3 % van het bbp zal leveren. Dus is de verwachte groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De verwachte contractieve bijdrage van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is in hoofdzaak toe te schrijven aan de lagere kosten van de (gerichte en niet-gerichte) steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven in reactie op de energieprijsstijgingen (met 2,3 % van het bbp). De stijging van de sociale uitgaven is de belangrijkste aanjager van de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde). De met subsidies in het kader van de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 2,5 % van het bbp in 2023, terwijl de nationaal gefinancierde investeringen een neutrale bijdrage aan de begrotingskoers van 0,0 procentpunten leverden (13). Griekenland is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens overheidsinvesteringen te financieren voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, zoals de installatie van 8 000 openbaar toegankelijke laadpunten voor elektrische voertuigen op belangrijke locaties in steden en voorsteden, digitalisering van het openbaar bestuur en verbetering van de elektriciteitsinterconnectie van de eilanden.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 0,8 % van het bbp. De daling in 2024 is hoofdzakelijk het gevolg van de uitfasering van de resterende energie- en andere maatregelen en de toename van inkomsten dankzij solide economische groei. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen tot 150,8 % aan het eind van 2024. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 0,6 % van het bbp in 2024. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 geraamde tekort, voornamelijk als gevolg van de veronderstellingen over de uitvoering van de sociale begroting, met name lagere uitgaven voor sociale uitkeringen en pensioenen. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een hogere overheidsschuldquote van 154,5 % aan het eind van 2024.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,3 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 2,6 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Dit zal ook bijdragen tot de versterking van de externe positie. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 0,2 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 0,7 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen groeipercentage. De in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voorspelde aanpassing overtreft de besparingen die voortvloeien uit de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 4,8 % van het bbp in 2023 tot 5,4 % van het bbp in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan iets lagere nationaal gefinancierde investeringen en hogere investeringen die door de Unie worden gefinancierd, namelijk via de faciliteit. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Deze hervormingen en investeringen omvatten investeringen met een hoge meerwaarde en structurele hervormingen met het oog op de groene, de digitale en de energietransitie, die ook deel uitmaken van het herstel- en veerkrachtplan.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort zal dalen tot 0,5 % van het bbp in 2025 en tot 0,1 % in 2026. Het overheidstekort zal dus volgens de planning gedurende de looptijd van het programma onder de 3 % van het bbp blijven. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 150,8 % van het bbp aan het eind van 2024 tot 135,2 % van het bbp aan het eind van 2026.

(28)

Voortbouwend op beste praktijken en hervormingen die in het kader van het herstel- en veerkrachtplan zijn doorgevoerd, zouden wijzigingen in het Griekse belastingbeleidskader de investeringskloof kunnen helpen dichten. Met name de invoering van een breder systeem van voorafgaande fiscale ruling zou de rechtszekerheid voor investeerders kunnen versterken en de huidige inspanningen om het belastingstelsel te vereenvoudigen kunnen vergroten. Een herziening van het belastingstelsel zou er ook toe kunnen bijdragen de belastinggrondslag voor zelfstandigen te verruimen en investeringen te ondersteunen. De belastingnaleving zou kunnen worden verbeterd door de toepassing van elektronische betalingen uit te breiden en meer gebruik te maken van de informatie die voortkomt uit elektronische betalingen, met name gezien de recente aanwijzingen voor een groeiend verschil tussen opgegeven lage inkomens en de kennelijk snel stijgende omzet van zelfstandigen. Dat zou kunnen gebeuren door met name beter gebruik te maken van de informatie die voortkomt uit elektronische betalingen voor bepaalde beroepen. De lopende digitale transformatie van de onafhankelijke instantie voor overheidsontvangsten zal naar verwachting bevorderlijke daarvoor zijn. Het is echter essentieel dat de operationele autonomie van de instantie om haar HR- en IT-infrastructuur te beheren en te ontwikkelen verder wordt vergroot, gezien de voortdurende uitdagingen voor de belastingstelsels wereldwijd.

(29)

Griekenland is initiatieven blijven nemen om zijn overheidsadministratie te moderniseren, maar de algemene prestaties blijven relatief laag. Na een aanzienlijke aanpassing na 2010 zijn de omvang en de kosten van het openbaar bestuur in grote lijnen in overeenstemming met het Uniegemiddelde. De loonsom van Griekenland is in 2022 stabiel gebleven op 10,8 % van het bbp, iets boven het Uniegemiddelde (10,2 % van het bbp). Om deze verworvenheden veilig te stellen is het van essentieel belang dat de uniforme salaristabel verder wordt toegepast en dat de huidige personeelsbezetting wordt gehandhaafd door de "one-in-one-out"-aanwervingsregel voor vast personeel en het in 2022 ingevoerde plafond voor tijdelijk personeel te blijven toepassen. Het herstel- en veerkrachtplan bevat maatregelen om de doeltreffendheid van overheidsdiensten te verbeteren, met bijzondere aandacht voor de verbetering van de digitale dienstverlening. Tegelijkertijd blijft het aantrekken en behouden van hooggekwalificeerd personeel een uitdaging. Dit zou structureel kunnen worden aangepakt door middel van speciale/aanvullende salaristabellen voor specifieke functies of organen en een welomschreven toelagensysteem dat als integraal onderdeel van het nieuwe HR-managementsysteem wordt ingevoerd, waarbij de integriteit van de uniforme salaristabel en de totale omvang van de loonsom gewaarborgd blijven.

(30)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Griekenland heeft tot dusver goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan. In de toekomst zal het belangrijk zijn om bij de uitvoering het momentum vast te houden. Griekenland heeft drie betalingsaanvragen (16) voor niet terug te betalen financiële steun en twee betalingsaanvragen voor steun in de vorm van leningen ingediend, overeenkomend met 85 mijlpalen en streefdoelen in het plan. Tot op heden heeft Griekenland een totale uitbetaling van 7 126 miljoen EUR ontvangen (17). Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) 2021/241 heeft Griekenland op 29 maart 2023 zijn voornemen kenbaar gemaakt om 5 miljard EUR aan aanvullende steun in de vorm van leningen in het kader van de faciliteit aan te vragen. Griekenland heeft een goede start gemaakt met de uitvoering van zijn plan en heeft een beheer- en controlesysteem opgezet om de tijdige voltooiing van de hervormingen en investeringen te monitoren en te coördineren. In de toekomst zal het van belang zijn deze inspanningen te handhaven en te versterken, gezien het grote aantal geplande hervormingen en investeringen, met name omdat voor de uitvoering van een aantal van die hervormingen en investeringen tijdig vooruitgang moet worden geboekt met diverse preparatoire maatregelen, waaronder procedures voor overheidsopdrachten. De verdere uitvoering van het plan hangt af van de administratieve en uitvoeringscapaciteit van de aangewezen uitvoeringsorganen, waaronder de regionale en lokale overheid. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Griekenland op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(31)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Griekenland in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Griekenland tot stand te brengen.

(32)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma's van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Griekenland geconfronteerd met een aantal extra uitdagingen in verband met gezondheidszorg en langdurige zorg, kadastrale kartering, energiebeleid en de groene transitie.

(33)

De overheidsuitgaven voor gezondheidszorg liggen onder het Uniegemiddelde, terwijl eigen bijdragen van patiënten in Griekenland als bbp-aandeel de op één na hoogste in de Unie zijn. De gezondheidszorg is nog steeds ziekenhuisgericht, met uitgaven voor curatieve zorg gericht op hospitalisatie. Bovendien staat Griekenland op de eerste plaats van alle lidstaten wat betreft de overheidsuitgaven voor geneesmiddelen als aandeel van het bbp. De overheidsuitgaven voor langdurige en preventieve zorg liggen aanzienlijk onder het Uniegemiddelde en er bestaat geen alomvattende nationale strategie voor langdurige zorg. Om dit aan te pakken voert Griekenland een nieuw systeem voor primaire gezondheidszorg in om de afhankelijkheid van ziekenhuiszorg te verminderen en de toegang tot goederen en diensten in de gezondheidszorg efficiënter te maken. De volledige uitrol van de hervorming van de primaire gezondheidszorg wordt gehinderd door het tekort aan huisartsen. Het aantal huisartsen is niet voldoende voor dekking van de gehele bevolking. Er zal voldoende dekking nodig zijn om een doeltreffend en alomvattend op poortwachterschap gebaseerd systeem, dat volgens de wetgeving op 1 september 2023 van start moet gaan, volledig te kunnen invoeren. Daartoe zullen sterkere stimulansen om het aantal huisartsen uit te breiden voor een volledige dekking en registratie van de bevolking van cruciaal belang zijn, om een adequate en gelijke toegang tot de gezondheidszorg te waarborgen.

(34)

De voltooiing van het nationale kadaster – een langdurig project – zal het Griekse ondernemingsklimaat verder verbeteren. Eind mei 2023 was 72 % van de kadastrale kartering voltooid en was nog eens 25 % van de eigendomsrechten verzameld en in behandeling. De verwerking van de verzamelde rechten zal naar verwachting eind 2023 worden afgerond, waarmee het kadaster aan het eind van het jaar voltooid zou zijn. Bij de overgang naar het nieuwe agentschap "Hellenic Cadastre" zijn 12 kadasterkantoren en 49 filialen geopend en operationeel. Het agentschap Hellenic Cadastre is voornemens de dienstverlening aan de burgers volledig te digitaliseren en de faciliteit biedt steun voor de digitalisering van alle registraties en akten van eigendomsrechten die momenteel op papier bestaan.

(35)

Ondanks de inspanningen die Griekenland ook in het kader van de energiecrisis heeft geleverd, blijft het land sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen: in 2021 maakten olie en gas respectievelijk 52 % en 24 % van de energiemix uit. Om de inspanningen voor het koolstofvrij maken van de economie te bespoedigen kunnen enkele maatregelen worden doorgevoerd die voortbouwen op en verder gaan dan de investeringen en hervormingen van het herstel- en veerkrachtplan van Griekenland. Griekenland zou de uitbreiding van hernieuwbare energie kunnen versnellen door de rechtskaders ter bevordering van de ontwikkeling van infrastructuur voor hernieuwbare waterstof en windenergie op zee vast te stellen en te voltooien. Verdere inspanningen zijn nodig om de ontwikkeling van een wet- en regelgevingskader voor biomethaan te bespoedigen en het beschikbare duurzame biomethaanpotentieel om te zetten in daadwerkelijke productiecapaciteit ter compensatie van de invoer van aardgas.

(36)

Naarmate meer hernieuwbare energiebronnen worden geïntegreerd, zullen verdere investeringen om de opslag- en netwerkcapaciteit uit te breiden essentieel zijn om het evenwicht op het elektriciteitsnet te bewaren. Gemeenschappelijke vergoedingsregelingen en de bevordering van systemen achter de meter zouden belangrijke instrumenten kunnen zijn om een tijdige en levensvatbare uitbreiding van de opslagcapaciteit te bevorderen. Om te voorkomen dat hernieuwbare energiebronnen moeten worden beperkt, zouden extra elektriciteitsinterconnecties met buurlanden kunnen worden ontwikkeld. Wat de verdere invoering van hernieuwbare energiebronnen betreft, zal het van belang zijn het in 2022 aangenomen nieuwe rechtskader, dat het vergunningsproces voor hernieuwbare energiebronnen en opslagprojecten vereenvoudigt en versnelt, volledig te handhaven. Bovendien zou de bevordering van zelfconsumptieregelingen, inclusief uitbreiding van de steun voor de installatie van fotovoltaïsche systemen met batterijen, en energiegemeenschappen kunnen bijdragen tot een grotere maatschappelijke aanvaarding van de invoering van duurzame energie.

(37)

Griekenland zou ook het toepassingsgebied en de ambitie van de bestaande energiebesparende maatregelen kunnen uitbreiden en het hoge niveau van energiearmoede kunnen terugdringen. Het aardgasverbruik van Griekenland is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 22 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld bij Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (18), is overtroffen. Griekenland zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (19) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de gasvraag tijdelijk te verminderen.

(38)

Het invoeren van nieuwe financiële instrumenten zoals energie-efficiëntieveilingen zou het bereik van bestaande programma's ter ondersteuning van renovatie efficiënter kunnen richten op energiearme huishoudens. Het aandeel van slimme meters in Griekenland ligt ver achter bij het Uniegemiddelde (3 % tegenover 54 %, cijfers van 2021) en zou kunnen worden verhoogd, aangezien het de consumenten in staat stelt actief deel te nemen aan de markt en de vraagsturing te ondersteunen. Daarnaast kunnen specifieke sectoren zoals vervoer en water aanzienlijke energiebesparingen realiseren omdat zij nog steeds sterk afhankelijk zijn van olie.

(39)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In Griekenland zijn tekorten aan groene vaardigheden momenteel het duidelijkst in de bouwsector, die uiterst relevant is voor de groene transitie, en voor specifieke technische beroepen. Ten slotte is er nog ruimte voor verdere actie om de inzetbaarheid van jongeren en vrouwen te vergroten. Het versterken van de administratieve capaciteit van de openbare diensten voor arbeidsvoorziening en het uitbreiden van een individuele benadering van werkzoekenden kan de resultaten inzake werkgelegenheid voor deze groepen verbeteren en een soepele en rechtvaardige transitie ondersteunen.

(40)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (20) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(41)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Griekenland dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, tweede, derde, vierde en vijfde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone.

(42)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen op grond van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. Het in aanbeveling 1 bedoelde beleid helpt om kwetsbaarheden in verband met overheidsschuld, externe positie en niet-renderende leningen aan te pakken. Aanbeveling 2 draagt bij tot de aanpak van aanbeveling 1. De beleidsmaatregelen bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 41,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Spanje heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Spanje. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dat zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten deze beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 30 april 2021 heeft Spanje overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Spanje (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Spanje de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 28 april 2023 heeft Spanje zijn nationale hervormingsprogramma 2023 en zijn stabiliteitsprogramma 2023 ingediend, conform artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Spanje over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Spanje gepubliceerd. Daarin wordt de vooruitgang beoordeeld die Spanje heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen, en wordt de balans opgemaakt van de uitvoering door Spanje van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse worden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangegaan in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook is de vooruitgang beoordeeld die Spanje heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding en van de duurzameontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Spanje een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Spanje wordt geconfronteerd met macro-economische onevenwichtigheden. Met name kwetsbaarheden in verband met de hoge particuliere, overheids- en buitenlandse schuld, die van grensoverschrijdend belang zijn, nemen af maar blijven aanwezig. De buitenlandse schuld en vooral de particuliere schuldquotes zijn in de jaren 2010 gedaald en hebben, na een tijdelijke onderbreking in 2020, hun daling in 2021 hervat en zullen naar verwachting blijven dalen onder invloed van de economische groei. Zij blijven echter nog steeds op een hoog niveau. De externe positie heeft geprofiteerd van een lopende rekening die al een decennium lang een overschot vertoont, ook al is deze meer recentelijk verslechterd als gevolg van het effect van de COVID-19-pandemie op de uitvoer van toerisme en de hogere energieprijzen in 2022. De overheidsschuld blijft hoog. In 2022 werd de neerwaartse trend van vóór de COVID-19-pandemie hervat onder invloed van een sterke nominale bbp-groei, maar hij blijft boven het niveau van vóór de pandemie. In 2023 en 2024 wordt een voortzetting van deze daling in een gematigder tempo verwacht, ondersteund door beleidsmaatregelen in het herstel- en veerkrachtplan. Het financiële stelsel heeft veerkracht getoond ten aanzien van de recente schokken als gevolg van de pandemie en de energiecrisis. De werkloosheid is weer gedaald, maar is nog steeds hoog en er blijven kwetsbare gebieden bestaan, waaronder zeer hoge langdurige werkloosheid en jeugdwerkloosheid. Potentiële risico's die van invloed zijn op een verdere vermindering van kwetsbaarheden betreffen voornamelijk het effect van de aanscherping van financiële voorwaarden op de financiële positie van huishoudens en bedrijven en op de houdbaarheid van de overheidsschuld op middellange tot lange termijn bij de huidige marktomstandigheden en de vergrijzing van de bevolking. De vooruitgang op beleidsgebied is gunstig en voortzetting van de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan zou verdere verbeteringen moeten opleveren.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Spanje van 6,9 % van het bbp in 2021 tot 4,8 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 118,3 % van het bbp aan het eind van 2021 tot 113,2 % aan het eind van 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Spanje besproken, aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed. In het verslag wordt geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium werd voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Spanje moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 bestonden de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer uit de verlaging van de btw op elektriciteit en gas, de verlaging van de bijzondere belasting op elektriciteit en de opschorting van de belasting op de waarde van de elektriciteitsproductie, en bestonden de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer uit de algemene korting van 20 cent per liter op brandstof voor voertuigen, inkomenssteun voor huishoudens en energie-intensieve industrieën, hogere uitkeringen via de sociale energiebon en prijskortingen voor het gebruik van het openbaar vervoer. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 1,6 % van het bbp in 2022. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 3,1 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,5 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Spanje aanbevolen (7) om in 2022 gebruik te maken van de faciliteit om aanvullende investeringen ter ondersteuning van het herstel te financieren en tegelijk een prudent begrotingsbeleid te voeren. Bovendien heeft de Raad Spanje aanbevolen nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. De Raad heeft Spanje ook aanbevolen de groei van nationaal gefinancierde lopende uitgaven te beperken.

(16)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, namelijk – 2,5 % van het bbp. Zoals aanbevolen door de Raad is Spanje het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 1,1 % van het bbp in 2022 (1,2 % van het bbp in 2021). De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een expansieve bijdrage van 0,3 procentpunt aan de begrotingskoers (9). Spanje heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 2,7 procentpunten. Deze aanzienlijk expansieve bijdrage omvatte het extra effect van maatregelen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten (extra nettobegrotingskosten ten belope van 1,5 % van het bbp). Tegelijkertijd droegen ook de hogere uitgaven voor intermediair verbruik en sociale overdrachten in natura bij tot de groei van de netto primaire lopende uitgaven. De aanzienlijke expansieve bijdrage van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven was slechts gedeeltelijk te danken aan de maatregelen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen op te vangen. Spanje heeft derhalve de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven niet voldoende beperkt.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en is gunstiger voor de periode daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 2,1 % en in 2024 met 2,4 % zal groeien. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een iets lagere groei van 1,9 % in 2023 en van 2,0 % in 2024, voornamelijk als gevolg van een lagere verwachte bijdrage van de particuliere consumptie in zowel 2023 als 2024, alsook van een gematigder investeringsgroei in 2024. De gunstigere vooruitzichten in het stabiliteitsprogramma 2023 hangen ook samen met een sterker voorspeld effect van het herstel- en veerkrachtplan op de activiteit tijdens de prognoseperiode.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidstekort zal afnemen tot 3,9 % van het bbp in 2023. De daling in 2023 is hoofdzakelijk het gevolg van de lagere kosten van maatregelen die in reactie op de stijging van de energieprijzen zijn genomen in vergelijking met 2022. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 113,2 % aan het eind van 2022 tot 111,9 % aan het eind van 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 4,1 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 110,6 % aan het eind van 2023 als gevolg van een lagere stock-flow adjustment.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Zij bestaan uit maatregelen uit 2022 die werden verlengd, met name de verlaging van de btw op elektriciteit en gas, de verlaging van de bijzondere belasting op elektriciteit, de opschorting van de belasting op de waarde van de elektriciteitsproductie, de inkomenssteun voor huishoudens en energie-intensieve industrieën, de hogere uitkeringen via de sociale energiebon en de prijskortingen voor het gebruik van het openbaar vervoer, en nieuwe maatregelen zoals de korting van 20 cent per liter op brandstof voor voertuigen, nu gericht op het weg- en zeevervoer en de landbouw- en visserijsector, en een forfaitaire subsidie van 200 EUR voor huishoudens met een laag inkomen. De kosten van deze maatregelen worden gedeeltelijk gecompenseerd door een heffing op uitzonderlijke winsten van grote energieleveranciers. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,6 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven, en de vele ervan behouden niet volledig de prijsprikkel om de energiebehoefte te verminderen en de energie-efficiëntie te verhogen. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,2 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,5 % van het bbp in 2022). Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 0,5 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad Spanje aanbevolen om in 2023 een prudent begrotingsbeleid te voeren, met name door de groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven te beperken tot onder de potentiële outputgroei op middellange termijn (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor energieprijsstijgingen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Spanje moet tegelijkertijd klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Spanje is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 0,3 % van het bbp). Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 2,5 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een overwegend neutrale bijdrage van 0,2 % van het bbp zal leveren. Dus is de verwachte groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De verwachte overwegend neutrale bijdrage van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is in hoofdzaak toe te schrijven aan de lagere kosten van de (gerichte en niet-gerichte) steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor energieprijsstijgingen (met 1,0 % van het bbp). De belangrijkste aanjagers van de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) zijn de toename van sociale overdrachten, doordat de pensioenen opnieuw zijn gekoppeld aan de inflatie in het verleden, en de hogere uitgaven voor intermediair verbruik. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 1,6 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,1 procentpunt zullen leveren (13). Spanje is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden (14). Het is voornemens overheidsinvesteringen te financieren voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, zoals het versterkte industriebeleid “España 2030”, het plan voor woningherstel en stadsvernieuwing of de impuls die wordt gegeven aan cyberbeveiliging en 5G-connectiviteit, die worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 3,0 % van het bbp. De daling in 2024 is ook het gevolg van de geleidelijke afschaffing van de energiemaatregelen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote afnemen tot 109,1 % aan het eind van 2024. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 3,3 % van het bbp in 2024. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 109,1 % aan het eind van 2024.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de uitfasering van de steunmaatregelen voor energie in 2024, met uitzondering van de heffing op uitzonderlijke winsten van energiebedrijven. De Commissie gaat ook uit van de uitfasering van bijna alle energiesteunmaatregelen in 2024 (netto-opbrengst van 0,1 % van het bbp in 2024). Die ramingen zijn gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (15). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,7 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (16) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 2,6 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 0,6 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 1,4 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen groeipercentage.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen (de door de faciliteit gefinancierde investeringen niet meegerekend) naar verwachting dalen van 2,7 % van het bbp in 2023 tot 2,6 % van het bbp in 2024. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Deze hervormingen en investeringen omvatten een permanent kader ter verbetering van de kwaliteit van de overheidsuitgaven, maatregelen ter voorkoming en bestrijding van belastingfraude en belastingontduiking en de hervorming van het belastingstelsel om het inclusiever en duurzamer te maken en de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op middellange en lange termijn te bevorderen, die ook deel uitmaken van het herstel- en veerkrachtplan.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort geleidelijk zal dalen tot 2,7 % van het bbp in 2025 en tot 2,5 % in 2026. Het geplande overheidstekort zal in 2025 dus onder de 3 % van het bbp dalen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 109,1 % van het bbp aan het eind van 2024 tot 106,8 % van het bbp aan het eind van 2026.

(28)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Spanje heeft tot dusver goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan. Spanje heeft drie betalingsaanvragen ingediend, overeenkomend met 121 mijlpalen en streefdoelen in het herstel- en veerkrachtplan en resulterend in een totale uitbetaling van 28 miljard EUR. Spanje behoorde tot de lidstaten die het verst gevorderd waren met de uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan. Op 6 juni 2023 heeft Spanje een gewijzigd herstel- en veerkrachtplan ingediend, met nieuwe maatregelen waarmee de omvang van het plan meer dan verdubbeld is. Dit moet gepaard gaan met voldoende administratieve capaciteit om de effectieve en efficiënte absorptie van de middelen uit de faciliteit en andere beschikbare Unie- en nationale fondsen te waarborgen. Spanje zal met name een hogere subsidie uit de faciliteit toegewezen krijgen. Het herziene plan bevat ook een REPowerEU-hoofdstuk, deels te financieren met aanvullende REPowerEU-subsidies. De opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Spanje op het gebied van energie en de groene transitie. Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) 2021/241 heeft Spanje tevens 84 miljard EUR aan aanvullende steun in de vorm van leningen aangevraagd uit de faciliteit. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(29)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Spanje in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Spanje tot stand te brengen.

(30)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en de programma's van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Spanje geconfronteerd met een aantal extra uitdagingen in verband met de groene transitie, energie-interconnecties en sociale en betaalbare energie-efficiënte huisvesting.

(31)

Ondanks de geringe directe blootstelling aan Russische fossiele brandstoffen onderstreept de stijging van de energieprijzen in 2022 de noodzaak voor Spanje om sneller over te schakelen op schone energie. Spanje boekt vooruitgang bij het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en is met ongeveer 49,8 GW een van de lidstaten met de grootste geïnstalleerde capaciteit aan wind- en zonne-energie. Dankzij een aantal verbeteringen in de vergunningsprocedures, met name voor zelfconsumptie, is de invoering van deze technologieën verder gevorderd. Toch heeft Spanje te kampen met een grote achterstand bij aanvragen voor nieuwe installaties voor hernieuwbare energie. Restricties van de netwerkcapaciteit beperken de verdere integratie van hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitsnet. Spanje is een van de landen met het hoogste percentage slimme meters, maar er zouden aanvullende investeringen in netwerkinfrastructuur en opslag nodig zijn om extra hernieuwbare elektriciteit te integreren. Maatregelen om de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen zouden kunnen bestaan in het verder stroomlijnen en digitaliseren van de vergunningsprocedures, het sneller toewijzen van netwerkcapaciteit aan projecten en het ondersteunen van het werk van de autoriteiten bij de verwerking van vergunningen door te zorgen voor passende vaardigheden en personeel bij die autoriteiten en door de coördinatie tussen alle overheidsniveaus te verbeteren. Daarnaast ligt het niveau van grensoverschrijdende elektriciteitsinterconnectie in Spanje in 2022 (5,4 %) nog steeds aanzienlijk lager dan het interconnectiestreefcijfer voor 2020 (10 %) en 2030 (15 %).

(32)

Het aardgasverbruik van Spanje is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 10,8 % (17) gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 7 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (18), is overtroffen. Spanje wordt op grond van Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (19) aangemoedigd zich tot 31 maart 2024 te blijven inspannen om de gasvraag tijdelijk te verminderen. Verdere investeringen in energie-efficiënte woningen zouden de problemen in verband met de betaalbaarheid van woningen helpen verlichten. Het aanzienlijke verlies aan koopkracht, de aanhoudende stijging van de huurprijzen en de hogere hypotheeklasten hebben de problemen in verband met de betaalbaarheid van woningen verergerd, met name voor kwetsbare huishoudens. Het aanbod van betaalbare en sociale woningen blijft beperkt en ligt aanzienlijk lager dan het Uniegemiddelde. Het huidige Spaanse nationale energie- en klimaatplan voorziet in 1,2 miljoen woningrenovaties tussen nu en 2030, waarvan ongeveer een derde onder het herstel- en veerkrachtplan valt. Het voorzien in extra energie-efficiënte huisvesting in gebieden waar uitgesproken tekorten zijn en de markt gespannen is, onder meer door renovatie en elektrificatie, kan helpen het energieverbruik binnen de perken te houden en de groene transitie aan te pakken, en kan kwetsbare huishoudens ondersteunen die meer blootstaan aan energiearmoede. Het goed gericht voorzien in betaalbare sociale huurwoningen in samenwerking met de particuliere sector kan de budgettaire gevolgen helpen beperken.

(33)

Het vervoer blijft afhankelijk van oliebrandstoffen. De sector is verantwoordelijk voor een groot deel van de uitstoot van broeikasgassen en draagt ook bij aan de luchtverontreiniging, die boven het Uniegemiddelde ligt. Ontoereikende infrastructuur en toegang tot openbaar vervoer blijft een probleem in plattelandsgebieden. De invoering van elektromobiliteit is zowel aan de vraag- als aan de aanbodzijde onderontwikkeld. De voltooiing van het, ook grensoverschrijdende, kernspoorwegennet voor hogesnelheidstreinen tegen 2030 zal de transitie naar klimaatneutraliteit bespoedigen en het vervoer minder afhankelijk maken van fossiele brandstoffen. De in het herstel- en veerkrachtplan opgenomen maatregelen bieden de mogelijkheid om stedelijk en grootstedelijk vervoer te transformeren en het trans-Europese vervoersnetwerk te versterken en de invoering van digitalisering en nieuwe technologieën in de sector te ondersteunen.

(34)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Spanje tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor diverse beroepen die specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereisen, zoals technici op het gebied van de elektronica.

(35)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (20) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(36)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Spanje dragen de aanbevelingen 1, 2 en 3 bij tot de uitvoering van de eerste, tweede en derde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone.

(37)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen op grond van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. Het in aanbeveling 1 bedoelde beleid helpt om kwetsbaarheden in verband met de hoge overheidsschuld aan te pakken. Aanbeveling 2 draagt bij tot de aanpak van aanbeveling 1. De beleidsmaatregelen bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 36,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Frankrijk heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Frankrijk. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten deze beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met die voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 28 april 2021 heeft Frankrijk overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Frankrijk (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Frankrijk de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 11 mei 2023 heeft Frankrijk zijn nationale hervormingsprogramma 2023 en stabiliteitsprogramma 2023 ingediend, conform artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Frankrijk over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Frankrijk gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Frankrijk heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Frankrijk van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Frankrijk heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Frankrijk een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Frankrijk wordt geconfronteerd met macro-economische onevenwichtigheden. Met name de kwetsbaarheden in verband met de hoge overheidsschuld, het concurrentievermogen en de lage toename van de productiviteit, die van grensoverschrijdend belang zijn, blijven bestaan, ondanks tekenen van verbetering. De overheidsschuld daalt sinds het herstel van het bbp in 2021, na een stijging tijdens de COVID-19-pandemie. In 2022 hebben diverse begrotingsmaatregelen de gevolgen van de energiecrisis aanzienlijk verzacht, maar de schuldvermindering vertraagd. Verwacht wordt dat de schuld dit jaar en volgend jaar verder zal afnemen, maar daarna opnieuw een opgaande ontwikkeling zal vertonen indien er geen beleidsmaatregelen worden genomen, en hoog en boven het niveau van vóór de COVID-19-pandemie zal blijven. De uitdagingen voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op middellange termijn blijven groot. De in recente jaren genomen beleidsmaatregelen ter versterking van de potentiële groei zouden de verwachte stijging van de overheidsschuld op middellange termijn kunnen helpen corrigeren. Er zijn verschillende hervormingen aangenomen om het kostenconcurrentievermogen te verbeteren. Een klein positief effect op het concurrentievermogen is al zichtbaar, en het volledige effect van die hervormingen zal zich naar verwachting de komende jaren manifesteren. Ook de arbeidsproductiviteit zal naar verwachting profiteren van de effectieve uitvoering van de geplande investeringen en hervormingen. De Franse economie toonde zich het afgelopen jaar veerkrachtig en het kostenconcurrentievermogen had minder te lijden onder de stijgende energieprijzen dan in de rest van de eurozone. De export verbetert dankzij het verdere herstel van het grensoverschrijdende toerisme en de vliegtuigindustrie, die zwaar door de COVID-19-pandemie waren getroffen. Terwijl de schulden van de particuliere sector tijdens de ergste fase van de COVID-19-pandemie stegen, gingen hogere bedrijfsleningen hand in hand met stijgingen van het eigen vermogen en de opbouw van liquiditeitsbuffers. Hogere rentetarieven kunnen de schuldafbouw door overheid en particulieren bemoeilijken. De beleidsrespons was gunstig, maar er blijven uitdagingen, met name op het gebied van het beheer van de overheidsfinanciën. Een effectieve uitvoering van de onlangs aangenomen hervormingen blijft van cruciaal belang om de kwetsbaarheden verder te verminderen, met name de hervorming van het beheer van de overheidsfinanciën en het nieuwe mechanisme voor de jaarlijkse evaluatie van de overheidsuitgaven. Beide maatregelen zijn van cruciaal belang om de uitgaven terug te dringen en de overheidsschuld op een langdurig dalende tendens te brengen. Bovendien heeft de regering een hervorming van het openbare pensioenstelsel aangenomen die naar verwachting de houdbaarheid van de overheidsschuld ten goede zal komen.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Frankrijk van 6,5 % van het bbp in 2021 tot 4,7 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 112,9 % van het bbp eind 2021 tot 111,6 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Frankrijk besproken, aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed, terwijl de overheidsschuld de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 60 % van het bbp overschreed en niet aan de schuldreductiebenchmark voldeed. In het verslag werd geconcludeerd dat niet aan de tekort- en schuldcriteria was voldaan. Ook heeft de Commissie, in overeenstemming met de mededeling van 8 maart 2023, niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te stellen. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Frankrijk moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen de verlaging van de binnenlandse belasting op het eindverbruik van elektriciteit (“taxe intérieure sur la consommation finale d'électricité” of TICFE), terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer betrekking hadden op directe subsidies ter compensatie van gas- en elektriciteitsleveranciers voor het plafond op de gereguleerde gas- en elektriciteitstarieven, subsidies om de stijging van de retailprijzen van vervoersbrandstoffen te beperken en voor energie-intensieve ondernemingen, en overdrachten aan huishoudens met een laag inkomen. De kosten van die maatregelen werden gedeeltelijk gecompenseerd door nieuwe belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers, namelijk een uitzonderlijke solidariteitsbelasting voor bedrijven in fossiele brandstoffen en raffinaderijen en een mechanisme voor het begrenzen van inframarginale marktinkomsten uit elektriciteitsopwekking, alsmede indirecte belastinginkomsten van en lagere subsidies voor producenten van hernieuwbare energie, die voortvloeien uit het positieve verschil tussen de markt- en referentietarieven voor elektriciteit. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 0,9 % van het bbp in 2022. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 2,6 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,5 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Frankrijk aanbevolen (7) om in 2022 gebruik te maken van de faciliteit om aanvullende investeringen ter ondersteuning van het herstel te financieren en tegelijk een prudent begrotingsbeleid te voeren. Bovendien heeft de Raad Frankrijk aanbevolen nationaal gefinancierde investeringen in stand houden.

(16)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 ondersteunend, met – 2,0 % van het bbp. Zoals aanbevolen door de Raad is Frankrijk het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,6 % van het bbp in 2022 (0,7 % van het bbp in 2021). De marginale daling van de uitgaven die in 2022 met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen werden gefinancierd, was het gevolg van de vervroegde uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan in de eerste twee jaar ervan. De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een expansieve bijdrage van 0,1 procentpunt aan de begrotingskoers (9). Frankrijk heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 1,7 procentpunt. Deze aanzienlijk expansieve bijdrage omvatte het extra effect van budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten (extra nettobegrotingskosten van 0,8 % van het bbp). Tegelijkertijd droeg de indexering van pensioenen, socialezekerheidsuitkeringen en lonen in de overheidssector ook bij (0,4 % van het bbp) aan de groei van de netto primaire lopende uitgaven. Frankrijk heeft dus de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven niet in voldoende mate beperkt. De aanzienlijke expansieve bijdrage van nationaal gefinancierde lopende uitgaven was slechts deels het gevolg van de maatregelen om de economische en sociale gevolgen van de stijgende energieprijzen aan te pakken en van de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, is gunstiger dan de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 1,0 % en in 2024 met 1,6 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere reële bbp-groei van 0,7 % in 2023 en 1,4 % in 2024, voornamelijk als gevolg van lagere bijdragen aan de groei van de binnenlandse vraag in 2023, afkomstig van bruto-investeringen in vaste activa en voorraden, en van de externe vraag in 2024.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 verwacht de regering dat het overheidstekort in 2023 zal stijgen tot 4,9 % van het bbp. De toename in 2023 weerspiegelt voornamelijk de vertraging van de economische activiteit en de verwachte gederfde belastinginkomsten. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 111,6 % eind 2022 tot 109,6 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 4,7 % van het bbp voor 2023. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 geraamde tekort, voornamelijk omdat de Commissie een hogere elasticiteit van de belastingen verwacht, die tot hogere belastinginkomsten leidt. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 109,6 % eind 2023.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Deze bestaan uit maatregelen uit 2022 die zijn verlengd, met name de verlaging van de TICFE en de directe subsidies om de gas- en elektriciteitsleveranciers te compenseren voor het plafond op de gereguleerde gas- en elektriciteitstarieven, en uit nieuwe maatregelen zoals de brandstofbon met middelentoets (“chèque carburant”) voor huishoudens met een laag inkomen, ter vervanging van de algemene korting die in 2022 werd toegepast, en de subsidies voor micro-, kleine en middelgrote ondernemingen die niet profiteren van gereguleerde elektriciteitstarieven, om de stijging van de energierekening tot eind 2023 te dekken. De kosten van die maatregelen worden nog steeds gedeeltelijk gecompenseerd door belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers, namelijk een mechanisme voor het begrenzen van inframarginale marktinkomsten uit elektriciteitsopwekking, alsmede door de indirecte belastinginkomsten van en lagere subsidies voor producenten van hernieuwbare energie, die voortvloeien uit het positieve verschil tussen de markt- en referentietarieven voor elektriciteit. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand, ook al zijn de prijsplafonds voor elektriciteit en gas voor huishoudens wel verhoogd. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,2 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,1 % van het bbp in 2022). Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 0,5 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Frankrijk actie onderneemt om in 2023 een prudent begrotingsbeleid te voeren, met name door de groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven te beperken tot onder de potentiële outputgroei op middellange termijn (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Frankrijk moet tegelijkertijd klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Frankrijk is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een contractieve begrotingskoers (+ 0,5 % van het bbp) in een context van hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 2,0 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een contractieve bijdrage van 0,6 % van het bbp zal leveren. Dat omvat een toename van de kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen met 0,1 % van het bbp. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies in het kader van de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,4 % van het bbp in 2023, terwijl de nationaal gefinancierde investeringen een neutrale bijdrage aan de begrotingskoers leverden (13). Frankrijk is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals investeringen in het kader van het investeringsplan France 2030 ter bevordering van investeringen in geavanceerde O&O en in de digitale wereld, naast investeringen in hernieuwbare energie in verwarmingssystemen en renovatie van openbare en particuliere gebouwen, maatregelen ter ondersteuning van het koolstofvrij maken van de industrie, investeringen in duurzaam transport, gezondheid en onderwijs, die gedeeltelijk worden gefinancierd uit de faciliteit en andere Uniefondsen.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 4,4 % van het bbp. De daling in 2024 is voornamelijk het gevolg van de beëindiging van de meeste energiesteunmaatregelen, in combinatie met hogere elasticiteit van de belastingen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting nagenoeg stabiel blijven op 109,5 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 4,3 % van het bbp in 2024. Dit is lager dan het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort, voornamelijk als gevolg van een basiseffect dat voortvloeit uit een reeds lager tekort dat door de Commissie voor 2023 wordt verwacht. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 109,5 % eind 2024.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van de meeste energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat er momenteel van uit dat de nettokosten van deze maatregelen in 2024 0,2 % van het bbp zullen bedragen. Die ramingen zijn gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen. De energiesteunmaatregelen die momenteel gepland zijn om in 2024 van kracht te blijven, lijken niet gericht op kwetsbare huishoudens of bedrijven. Zij behouden niet volledig de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,7 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 2,3 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dat toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dat leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 3,1 % in 2024, wat hoger is dan het aanbevolen groeipercentage. De in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voorspelde aanpassing is minder groot dan de besparingen die voortvloeien uit de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen. Dit is het gevolg van de toegenomen investeringen in het kader van het programma France 2030 en de volledige afschaffing van de productiebelasting op de toegevoegde waarde van bedrijven.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen in 2023 en 2024 naar verwachting stabiel blijven op 3,8 % van het bbp. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Die hervormingen en investeringen omvatten een hervorming van het beheer van de overheidsfinanciën en een nieuw uitgaventoetsingsmechanisme, hervormingen van het pensioenstelsel en het stelsel van werkloosheidsuitkeringen, naast investeringen ter bevordering van de groene en de digitale transitie, die ook deel uitmaken van het herstel- en veerkrachtplan. Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2027. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort naar verwachting geleidelijk dalen tot 3,7 % van het bbp in 2025, tot 3,2 % in 2026 en tot 2,7 % in 2027. Het overheidstekort zal in 2027 volgens de planning dus gedaald zijn tot onder 3 % van het bbp. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 109,5 % van het bbp eind 2024 tot 108,3 % van het bbp eind 2027.

(27)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Het herstel- en veerkrachtplan van Frankrijk wordt momenteel uitgevoerd. Frankrijk heeft één betalingsaanvraag ingediend, overeenkomend met 38 mijlpalen en streefdoelen in het herstel- en veerkrachtplan en resulterend in een totale uitbetaling van 7 400 000 EUR. De mijlpalen weerspiegelen de vooruitgang bij de uitvoering van hervormingen op het gebied van overheidsfinanciën, huisvesting, mobiliteit, werkgelegenheid, vaardigheden en gezondheid. Verschillende doelstellingen weerspiegelen grote investeringen op het gebied van energiebesparende renovatie van gebouwen, decarbonisatie van de industrie, schone voertuigen, onderzoek, werkgelegenheid voor jongeren en onderwijs. Op 20 april 2023 heeft Frankrijk een wijziging van zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend, met een REPowerEU-hoofdstuk. Het verzoek van Frankrijk om zijn herstel- en veerkrachtplan te wijzigen is gebaseerd op de noodzaak om rekening te houden met de hoge inflatie in 2022, verstoringen van de toeleveringsketen en de neerwaartse bijstelling van zijn maximale subsidie voor de faciliteit. De opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Frankrijk op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(28)

De Commissie heeft de meeste programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Frankrijk in 2022 goedgekeurd, met uitzondering van het programma voor Saint-Martin, dat op 20 maart 2023 is goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Frankrijk tot stand te brengen.

(29)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma's van het cohesiebeleid aan de orde komen, staat Frankrijk voor een aantal bijkomende uitdagingen in verband met het tekort aan vaardigheden en de ongelijkheden in het onderwijssysteem, met het energiebeleid en met de groene transitie. Door deze uitdagingen aan te pakken, kunnen de vaardigheden van werknemers worden verbeterd, kan de arbeidsproductiviteit worden verhoogd, kunnen Franse bedrijven energiezuiniger worden en kan de Franse economie in het algemeen competitiever worden.

(30)

Het arbeidskrachtentekort blijft groot in Frankrijk. Volgens het onderzoek naar de behoeften aan arbeidskrachten in 2023 (uitgevoerd door “Pôle Emploi”) verwacht 61 % van de werkgevers verdere aanwervingsproblemen in 2023, met name voor geschoolde arbeidskrachten in de bouw en de industrie — twee sectoren die grote gevolgen ondervinden van de groene en de digitale transitie. De afgelopen jaren heeft Frankrijk de investeringen in de bij- en omscholing van werknemers opgevoerd, deels met steun uit de faciliteit. Uit evaluaties blijkt echter dat de bijscholing van laaggeschoolden nog steeds op verschillende manieren wordt belemmerd, waardoor de doeltreffendheid van gerichte programma's zoals het investeringsplan in vaardigheden wordt ondermijnd. De deelname van laaggeschoolde werknemers aan opleidingen neemt weliswaar toe, maar blijft veel lager dan die van andere werknemers, en zij profiteren doorgaans minder van opleidingen die tot een kwalificatie leiden. Dit wijst erop dat het verder verhogen van het aantal jongeren dat de arbeidsmarkt betreedt met voldoende basisvaardigheden en kwalificaties een prioriteit van het onderwijssysteem moet blijven.

(31)

Ondanks een totaal niveau van overheidsuitgaven boven het OESO-gemiddelde en goede resultaten, wordt het Franse onderwijssysteem gekenmerkt door een aanzienlijk aantal leerlingen dat slecht presteert, en blijft de sociaal-economische achtergrond een sterke voorspeller van de prestaties van leerlingen. Ondermaatse prestaties en ongelijkheden in verworven vaardigheden in wiskunde blijven een bijzonder punt van zorg. Volgens nationale en internationale onderzoeken zijn de gemiddelde prestaties op het gebied van wiskunde in Frankrijk de afgelopen dertig jaar gestaag gedaald. Er zijn enkele stappen gezet om de verwerving van basisvaardigheden te versterken, onder meer door de in 2019 gestarte bijscholing van leraren in wiskunde en Frans te versterken en vanaf het schooljaar 2023/2024 een ondersteunende module van één uur wiskunde en Frans toe te voegen aan het eerste jaar van de middelbare school. Het plan om het aantal leerlingen per klas in de eerste en tweede klas van achtergestelde openbare kleuter- en basisscholen te halveren, is bijna voltooid en het langetermijneffect op de leerresultaten van de 300 000 betrokken leerlingen wordt geëvalueerd. Een aanzienlijk deel van de kansarme leerlingen, buiten de prioritaire gebieden, profiteert daar echter niet van. Ondanks investeringen en vooruitgang blijven er ook uitdagingen bestaan met betrekking tot de toegang van leerlingen en studenten met een handicap tot het reguliere onderwijsstelsel.

(32)

In 2022 bleef Frankrijk investeren in het leerlingstelsel en in andere mogelijkheden voor werkplekleren, zoals de hervorming van de beroepsopleiding op middelbare scholen. Hoewel die maatregelen een positief resultaat zouden kunnen hebben, moet het effect ervan nog worden gevoeld en zou een grotere betrokkenheid van professionals en leerkrachten bij het vormgeven van de programma's nodig zijn. Ondanks maatregelen ter verbetering van de onderwijsomstandigheden, waaronder een verhoging van de lerarensalarissen, blijft er bezorgdheid bestaan over de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar en het grote aandeel van contractueel personeel, dat vaak over minder kwalificaties en ervaring beschikt dan personeel met een vaste aanstelling en onvoldoende toegang heeft tot opleidingsmogelijkheden. In het algemeen blijft de verhouding leraren/studenten een van de hoogste in de Unie.

(33)

De Franse energiemix is minder afhankelijk van fossiele brandstoffen dan die van andere lidstaten, maar blijft wel afhankelijk van ingevoerde fossiele brandstoffen. Het aardgasverbruik van Frankrijk is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 16 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (16), is overtroffen. Frankrijk zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (17) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen. De huidige geopolitieke situatie en de hoge energieprijzen maken het voor Frankrijk ook steeds dringender om zijn inspanningen verder op te voeren teneinde de in zijn nationale energie- en klimaatplan vastgelegde doelstellingen voor hernieuwbare energie te halen. Met 19,1 % van het bruto-eindenergieverbruik uit hernieuwbare energiebronnen heeft Frankrijk zijn doelstelling van 23 % hernieuwbare energiebronnen voor 2020 niet gehaald. Het ligt ook niet op schema om zijn doelstelling voor 2030 voor hernieuwbare energie te halen en loopt achter met het inzetten van hernieuwbare energie, met name voor elektriciteitsproductie en verwarming. Een snelle invoering van hernieuwbare energie, zoals zonne- en windenergie, zou bijdragen tot de energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening in Frankrijk door het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen. De lage uitvoeringsgraad van hernieuwbare energie kan worden verklaard door de trage en ingewikkelde administratieve procedures in verband met vergunningen. Vertragingen in de vergunningverlening voor alle technologieën (onshore- en offshore-windenergie en zonne-energie) houden verband met een gebrek aan politieke steun voor projecten, inadequate planning en lange en complexe vergunningsprocedures. Er zijn ook uitdagingen op het gebied van publieke acceptatie en wetgeving, die onzekerheid creëren voor investeerders en ontwikkelaars. Het vergunningsproces kan worden versneld door de toewijzing van meer personeel en financiële middelen in de centrale administratie, zowel op regionaal niveau als bij de betrokken autoriteiten en netbeheerders. Betere procedures voor ruimtelijke ordening en een snellere toepassing van aanbestedingsprocedures zijn ook van essentieel belang om de installatie van hernieuwbare energieprojecten veilig te stellen.

Frankrijk heeft in 2023 een wet aangenomen over de versnelling van de hernieuwbare energie-opwekking, waarin de noodzaak wordt erkend om grote stappen te zetten bij de ontwikkeling van hernieuwbare warmte en gas en het aandeel van hernieuwbare elektriciteit te verhogen om te voldoen aan de toenemende behoeften van de elektrificatie van de toepassingen. Als die wet goed wordt uitgevoerd, kan zij een snellere ontwikkeling van hernieuwbare energieprojecten bevorderen. Dit zou Frankrijk op weg kunnen helpen om de doelstellingen voor 2030 te halen.

(34)

Om het interconnectieniveau op het streefcijfer van 10 % voor 2020 te brengen, blijft verdere steun voor grensoverschrijdende elektriciteitsinterconnectoren (in ontwikkeling of gepland) van cruciaal belang voor de integratie van grote aandelen hernieuwbare energiebronnen. Het vervroegen van investeringen in binnenlandse en grensoverschrijdende energie-infrastructuur zal helpen om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen en met name van Russisch gas. Er wordt aanbevolen om investeringen in nieuwe infrastructuur en netten waar mogelijk toekomstbestendig te maken door ervoor te zorgen dat ze in de toekomst kunnen worden gebruikt voor duurzame brandstoffen, zodat ze op lange termijn duurzaam zijn. Interconnecties zijn van cruciaal belang voor de efficiënte werking van de interne energiemarkt, aangezien zij middelen bundelen om de algemene continuïteit van de voorziening te waarborgen.

(35)

Het Franse herstel- en veerkrachtplan bevat grote projecten voor de renovatie van gebouwen voor sociale en individuele woningen, maar ook voor openbare gebouwen en kleinere bedrijven. Bij de renovatie van woongebouwen zijn de meeste projecten gericht op eenstapswerken, wat leidt tot beperkte renovaties. In de eerste helft van 2022 bevatte slechts 27 % van de werken ten minste twee renovatiestappen, en slechts 5 % betrof totale renovaties. Ingrijpende renovaties zouden een grote impact kunnen hebben op de vermindering van het energieverbruik in de gebouwensector. Daarnaast zouden grotere inspanningen om publieke en particuliere investeringen te richten op ondersteuning van huishoudens met een laag inkomen bij de renovatie van gebouwen en de renovatie van het gebouwenbestand met de slechtste energieprestaties, kunnen helpen om de 5,2 miljoen meest energie-inefficiënte woningen (woningen met een energie-efficiëntieklasse F en G) tegen 2030 weg te werken. Met de klimaat- en veerkrachtwet van 2021 werden verschillende maatregelen ingevoerd om de uitgebreide renovatie van gebouwen te stimuleren, zoals het verbod op huurwoningen met een energie-efficiëntieklasse G vanaf 2025, F vanaf 2028 en E vanaf 2034. Met het oog op het stimuleren van significante verbeteringen van het energierendement zou het beleidskader kunnen worden verbeterd om grondige renovaties te stimuleren en Frankrijk te helpen de energie-efficiëntie van zijn gebouwenbestand verder te verhogen, met bijzondere aandacht voor huishoudens met een laag inkomen.

(36)

Frankrijk is goed voor bijna 11 % van de totale durfkapitaalinvesteringen van de Unie in startende en doorgroeiende klimaattechnologiebedrijven. Ondanks grote overheidssteun heeft echter slechts 29 % van de kleine Franse bedrijven meer dan 1 % van hun omzet geïnvesteerd om efficiënt met natuurlijke hulpbronnen om te gaan (gemiddeld 40 % in de Unie). Initiatiefnemers van cleantech-productieprojecten worden geconfronteerd met hoge administratieve lasten, lange procedures en risico's op rechtszaken. Het duurt gemiddeld 17 maanden om voor een industrieel project een bouwvergunning te krijgen, een milieuvergunning te krijgen en het openbaar onderzoek uit te voeren. De procedure omvat blokkeerpunten, waarbij de projecteigenaar moet wachten op antwoorden van verschillende instanties (administratieve rechtbank, advies van de milieuautoriteit, rapport van de openbare onderzoeker). Bovendien moet voor grote industriële projecten een openbare raadpleging worden gehouden. Dit proces kan minstens zes maanden duren, wat boven op de tijd komt die nodig is om de bouwvergunning te verkrijgen, de milieuvergunning te ontvangen en het openbaar onderzoek uit te voeren. Investeringsprojecten kunnen ook worden onderworpen aan gerechtelijke procedures die meerdere jaren kunnen duren, waardoor projecten worden opgegeven. Hoewel vergunningsprocedures noodzakelijk zijn om dwingende openbare en particuliere belangen te beschermen, moeten zij worden vereenvoudigd en versneld voor cleantech-productieprojecten. Het parallel opstarten van administratieve procedures en het voorstellen van bedrijfsterreinen die klaar zijn voor gebruik zou ook kunnen helpen om tijd te besparen.

(37)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Frankrijk tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor verschillende beroepen die specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereisen, waaronder civieltechnische technici, exploitanten van elektriciteitscentrales en ingenieurs.

(38)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (18) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(39)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Frankrijk dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede, de derde en de vierde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone.

(40)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen uit hoofde van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. Het in aanbeveling 1 genoemde beleid draagt bij tot het aanpakken van kwetsbaarheden die verband houden met een hoge overheidsschuld en met een zwak concurrentievermogen en een lage productiviteitsgroei. De aanbevelingen 2 en 3 dragen bij tot het aanpakken van aanbeveling 1. De beleidsmaatregelen bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 39,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (2), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 die de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid als centrum hebben. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 van het Europees Parlement en de Raad (3) ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Kroatië niet heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Kroatië. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (“aanbeveling over de eurozone 2023”) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. Zij heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 14 mei 2021 heeft Kroatië overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 28 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Kroatië (6) aangenomen. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Kroatië de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Kroatië heeft op 28 april 2023 zijn nationale hervormingsprogramma 2023 en stabiliteitsprogramma 2023 ingediend, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Kroatië over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Kroatië gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Kroatië heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Kroatië van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Kroatië heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens verbeterde het overheidssaldo van Kroatië van een tekort van 2,5 % van het bbp in 2021 tot een begrotingsoverschot van 0,4 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 78,4 % van het bbp eind 2021 tot 68,4 % eind 2022.

(13)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen verlagingen van de belasting over de toegevoegde waarde (btw) en van de accijnzen, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer betrekking hadden op energieprijsplafonds, uitkeringen voor kwetsbare consumenten, steunregelingen voor bedrijven en sociale bijstand voor gepensioneerden en kwetsbare huishoudens. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 1,6 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 1,3 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,1 % van het bbp in 2022.

(14)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Kroatië aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers te blijven varen, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden. De Raad heeft Kroatië ook aanbevolen de groei van nationaal gefinancierde lopende uitgaven onder controle te houden.

(15)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 grotendeels neutraal, namelijk + 0,2 % van het bbp, hetgeen wenselijk was gezien de hoge inflatie (9). Zoals aanbevolen door de Raad is Kroatië het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 2,6 % van het bbp in 2022 (2,7 % van het bbp in 2021). De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een contractieve bijdrage van 0,6 procentpunt (10) aan de begrotingskoers (11). Kroatië heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus niet in stand gehouden, hetgeen niet in overeenstemming is met de aanbeveling van de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een grotendeels neutrale bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 0,1 procentpunt. Kroatië heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden.

(16)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, is voor 2023 gunstiger dan de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie en komt voor de periode daarna overeen met de voorjaarsprognose. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 2,2 % en in 2024 met 2,6 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere reële bbp-groei van 1,6 % in 2023 en 2,3 % in 2024, voornamelijk als gevolg van conservatievere prognoses voor de consumptie van huishoudens en de overheid en voor de totale investeringen.

(17)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidssaldo zal verslechteren tot een tekortratio van 0,7 % van het bbp in 2023. De verslechtering in 2023 is vooral het gevolg van het vertraagde effect van de inflatie op de overheidsuitgaven, namelijk via de indexeringsmechanismen van de ambtenarensalarissen, pensioenen en sociale uitkeringen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 68,4 % eind 2022 tot 62,6 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 0,5 % van het bbp voor 2023. Dit is grotendeels in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 63,0 % eind 2023.

(18)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Deze bestaan uit maatregelen die vanaf 2022 worden verlengd, waaronder aan de inkomstenkant verlagingen van de btw en accijnzen en aan de uitgavenkant energieprijsplafonds, uitkeringen voor kwetsbare consumenten, steunregelingen voor bedrijven en sociale bijstand voor gepensioneerden en kwetsbare huishoudens. De nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen worden in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 1,5 % van het bbp in 2023 (12). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht te zijn op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en veel van de maatregelen houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (13) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,2 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,3 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting stabiel blijven ten opzichte van 2022.

(19)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Kroatië actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (14), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet Kroatië klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Kroatië is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(20)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 1,0 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een grotendeels neutrale begrotingskoers in 2022 (+ 0,2 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 0,4 % van het bbp zal leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. De expansieve bijdrage van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven kan dus niet worden toegeschreven aan de gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. De expansieve groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) is ook het gevolg van de instandhouding van niet-gerichte energiemaatregelen, permanente stijgingen van de lonen in de overheidssector en van de sociale uitkeringen en lagere btw-tarieven voor niet-energetische producten. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 3,1 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,7 procentpunt zullen leveren (15). Kroatië is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals energierenovatie van gebouwen, digitalisering van het openbaar bestuur, investeringen in digitale diagnostiek en apparatuur in ziekenhuizen, en steun voor de groene en de digitale transitie van het bedrijfsleven, die worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort in 2024 zal stijgen tot 1,5 % van het bbp. De stijging in 2024 is voornamelijk het gevolg van hogere kapitaaluitgaven en een nog steeds relatief hoge indexering van lonen, pensioenen en sociale bijstandsuitgaven. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting dalen tot 59,8 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 1,3 % van het bbp in 2024. Dit is grotendeels in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een hogere overheidsschuldquote van 61,8 % aan het eind van 2024, waarbij het verschil met de prognoses van het stabiliteitsprogramma 2023 grotendeels wordt verklaard door het noemereffect (verschil in het nominale bbp in 2024) en, in mindere mate, verschillende aannames betreffende de stock-flow adjustment.

(22)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van het merendeel van de energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie raamt de nettokosten van de energiesteunmaatregelen momenteel op 0,2 % van het bbp in 2024. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(23)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (16). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,3 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (17) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 5,1 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 1,5 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dat leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt. Bovendien is volgens de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven in 2023 niet in overeenstemming met aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Indien dit wordt bevestigd, zou een lagere groei van de netto primaire uitgaven in 2024 passend zijn.

(24)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 6,8 % in 2024, hetgeen boven het aanbevolen groeipercentage ligt. De in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamde aanpassing is minder groot dan de besparingen als gevolg van de volledige uitfasering van energiesteunmaatregelen, die het gevolg is van een toename van de dynamiek van de kapitaal-, loon- en sociale uitgaven.

(25)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen tussen 2023 en 2024 stabiel blijven op 4,6 % van het bbp. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Deze omvatten hervormingen (gezondheidszorg en welzijnssector, verbetering van het beheer van overheidsbedrijven, verbetering van de budgettaire verantwoordelijkheidswet) en investeringen (infrastructuur voor vervoer en water, energierenovatie van appartementsgebouwen en huizen, investeringen in de groene en de digitale transitie en in onderwijsinfrastructuur) die meestal ook deel uitmaken van het herstel- en veerkrachtplan.

(26)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort zal dalen tot 0,8 % van het bbp in 2025 en tot 0,6 % in 2026. Het overheidstekort zal volgens de planning gedurende de looptijd van het programma dus onder de 3 % van het bbp blijven. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 59,8 % van het bbp eind 2024 tot 55,6 % van het bbp eind 2026. De overheidsschuldquote zal volgens de planning dus dalen en gedurende de looptijd van het programma onder de 60 % van het bbp blijven.

(27)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Kroatië heeft goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan. Kroatië heeft twee betalingsaanvragen ingediend, die overeenkomen met 59 mijlpalen en doelstellingen in het plan en resulteren in een totale uitbetaling van 1,4 miljard EUR. Kroatië zal naar verwachting een amendement op zijn plan indienen, met een REPowerEU-hoofdstuk en aanvullende maatregelen op andere gebieden, die door de leningcomponent zullen worden gefinancierd. Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) 2021/241 heeft Kroatië op 30 maart 2023 zijn voornemen kenbaar gemaakt om 3 612 000 000 EUR aan aanvullende steun in de vorm van leningen in het kader van de faciliteit aan te vragen. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Kroatië op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(28)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Kroatië in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Kroatië tot stand te brengen.

(29)

Kroatië importeert ongeveer 53 % van het totale energieverbruik per jaar, terwijl het een groot potentieel heeft voor hernieuwbare energie, met name uit zon, wind en geothermische bronnen. De helft van de elektriciteit van het land wordt opgewekt door waterkrachtcentrales; het aandeel van windenergie is gestegen tot 14 %, maar het aandeel van zonne-energie is nog steeds slechts 1 %. Belangrijke factoren om de invoering van zonne- en windinstallaties te versnellen zijn het stroomlijnen van de vergunningsprocedures en de voltooiing van het desbetreffende wetgevingskader om producenten en zelfverbruikers meer rechtszekerheid te bieden. Andere factoren zijn een aanzienlijke verbetering van het transmissienetwerk en de uitbreiding ervan naar het zuidelijke deel van het land, waar de hernieuwbare energie voornamelijk wordt opgewekt, en de uitrol van slimme bemetering voor kleine zonne-installaties. Het energieverbruik in de residentiële sector is vrij hoog in Kroatië (35 % van het totale energieverbruik), waarbij 71 % afhankelijk is van gas voor verwarming. De herziening en vereenvoudiging van de procedures voor de installatie van fotovoltaïsche installaties in flatgebouwen en de versnelde invoering van warmtepompen voor verwarming en koeling zijn relevante maatregelen voor energierenovatie in de bouwsector. Het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het vervoer is laag (7 % tegenover de 2030-doelstelling van 14 %), evenals het aandeel van het spoor in het personenvervoer (2,5 % tegenover 8 % in de Unie). Het moderniseren van de spoorweginfrastructuur en het rollend materieel en een toename van het gebruik van emissievrije voertuigen kunnen sterk bijdragen tot het koolstofvrij maken van de vervoerssector. Het aardgasverbruik van Kroatië is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 22 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (18), is overtroffen. Kroatië zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (19) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen.

(30)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werden in Kroatië tekorten aan arbeidskrachten gemeld voor 31 beroepen waarvoor specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereist waren, onder meer in de bouw en de industrie (beide onder het Uniegemiddelde).

(31)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (20) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(32)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Kroatië dragen de aanbevelingen 1, 2 en 3 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede en de derde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Italië heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op 14 december 2022 heeft de Commissie een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Italië. Op 22 november 2022 heeft de Commissie ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma's van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma's 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten dergelijke maatregelen beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in de mededeling van de Commissie van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 30 april 2021 heeft Italië overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Italië (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Italië de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Italië heeft op 2 mei 2023 zijn nationale hervormingsprogramma 2023 en stabiliteitsprogramma 2023 ingediend, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma's rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Italië over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Italië gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Italië heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Italië van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Italië heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Italië een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. Daarin concludeerde zij dat Italië met buitensporige macro-economische onevenwichtigheden wordt geconfronteerd. Hoewel er enige verbeteringen zijn opgetreden, blijven er met name kwetsbaarheden bestaan in verband met de hoge overheidsschuld en de zwakke productiviteitsgroei, in een context van een kwetsbare arbeidsmarkt en enkele zwakke punten op de financiële markten, die van grensoverschrijdend belang zijn. De langdurige kwetsbaarheden van Italië zijn de afgelopen jaren enigszins afgenomen, maar blijven aanzienlijk en zullen naar verwachting niet snel verdwijnen. De aanhoudend lage stijging van de productiviteit is een belangrijke factor achter de aanhoudend zwakke economische groei in Italië, die de schuldafbouw van de overheid vertraagt, de werkgelegenheid aantast en de balansen van de banken beïnvloedt. De overheidsschuldquote daalde verder in 2022, ten tijde van economisch herstel. De overheidsschuldquote blijft echter hoog en vormt een aanzienlijke uitdaging voor de budgettaire houdbaarheid. Verwacht wordt dat de overheidsschuldquote tegen 2024 verder zal dalen, maar op middellange termijn zal toenemen indien er geen consolidatiemaatregelen worden genomen. De overheid heeft verdere maatregelen genomen om de veerkracht van de financiële sector te ondersteunen en de niet-renderende leningen zijn aanzienlijk afgenomen. Banken zijn echter nog steeds sterk blootgesteld aan soevereine risico's. Er is enige vooruitgang geboekt met beleid om onevenwichtigheden aan te pakken, maar aanhoudende inspanningen zijn nodig en de implementatie van het herstel- en veerkrachtplan blijft de belangrijkste beleidsprioriteit, aangezien het plan uitgebreide hervormingen en aanzienlijke investeringen omvat. Om de hoge overheidsschuld op een stabiel neerwaarts traject te brengen, in een context van stijgende kosten van schuldendiensten en toenemende leeftijdsgebonden kosten, is een veelzijdige aanpak nodig die berust op een prudent begrotingsbeleid met toereikende primaire begrotingsoverschotten, groeibevorderende investeringen en hervormingen, een betere naleving van de belastingwetgeving en een efficiënt gebruik van nationale en Uniemiddelen. Italië staat voor uitdagingen die, naast de voortgezette krachtige implementatie van het herstel- en veerkrachtplan, baat zouden hebben bij extra beleidsinspanningen, met name op het gebied van belastingen, het begrotingskader en pensioenstelsels, alsook op het gebied van demografie, arbeidsmarkt en energie.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Italië van 9,0 % van het bbp in 2021 tot 8,0 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 149,9 % van het bbp eind 2021 tot 144,4 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag gepubliceerd op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag wordt de begrotingssituatie van Italië besproken, aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed, terwijl de overheidsschuld de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 60 % van het bbp overschreed en niet aan de schuldreductiebenchmark voldeed. In het verslag werd geconcludeerd dat niet aan de tekort- en schuldcriteria was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Italië moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de nieuwe statistische behandeling van bepaalde belastingvoordelen voor woningrenovatie, die nu worden geregistreerd als kapitaaloverdrachten en grotendeels zijn toegerekend aan 2021-2022 (7). Het werd verder beïnvloed door de maatregelen die in het kader van het begrotingsbeleid zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 bestonden de inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer uit maatregelen om de algemene systeemkosten in de elektriciteits- en gassector te beheersen, verlaging van het btw-tarief voor gas, verlaging van de accijnzen op brandstofprijzen en verlaging van de socialezekerheidsbijdragen voor werknemers onder een bepaalde inkomensdrempel, terwijl de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen onder meer bestonden uit subsidies aan elektriciteits- en gasbedrijven, uitbreiding van de “sociale bonus” voor elektriciteits- en gasrekeningen voor huishoudens met lage inkomens, uitkeringen voor werknemers, gepensioneerden en werklozen met een middelentoets en een verhoging van de ouderdomspensioenen met 2 % in oktober 2022, vooruitlopend op de wettelijke inflatiegerelateerde indexering die normaliter in 2023 moet plaatsvinden. De kosten van die maatregelen werden gedeeltelijk gecompenseerd door nieuwe belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers en inkomsten uit het compensatiemechanisme voor de prijs van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen en uit de toepassing van een compensatiemechanisme in de elektriciteitssector, die worden geacht Verordening (EU) 2022/1854 van de Raad (8) betreffende een noodinterventie in verband met de hoge energieprijzen ten uitvoer te leggen. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 2,5 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen in verband met de COVID-19-crisis gedaald tot 1,1 % van het bbp in 2022, tegen 3,4 % in 2021, omdat de regering het merendeel van de in reactie op de COVID-19-crisis genomen maatregelen geleidelijk heeft afgebouwd.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Italië aanbevolen (9) om in 2022 gebruik te maken van de faciliteit om aanvullende investeringen ter ondersteuning van het herstel te financieren en tegelijk een prudent begrotingsbeleid te voeren. Bovendien heeft de Raad Italië aanbevolen nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. De Raad heeft Italië ook aanbevolen de groei van nationaal gefinancierde lopende uitgaven te beperken.

(16)

Volgens ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (10) in 2022 ondersteunend, namelijk – 3,2 % van het bbp. Zoals aanbevolen door de Raad is Italië het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 0,9 % van het bbp in 2022 (0,4 % van het bbp in 2021). De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een neutrale bijdrage aan de begrotingskoers (11). Italië heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus in stand gehouden, zoals aanbevolen door de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers geleverd van 2,4 procentpunten. Die aanzienlijke expansieve bijdrage omvatte het aanvullende effect van de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te beperken (extra nettobegrotingskosten van 2,2 % van het bbp) plus de kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (0,1 % van het bbp). Italië heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, komt overeen met de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor zowel 2023 als 2024. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 1,0 % en in 2024 met 1,5 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een iets hogere reële bbp-groei van 1,2 % in 2023 en een iets lagere groei van 1,1 % in 2024, voornamelijk als gevolg van een kleinere bijdrage van de investeringen, die volgens de regering op jaarbasis met 3,4 % zullen groeien, terwijl de Commissie uitgaat van een groei van 1,4 %.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidstekort zal afnemen tot 4,5 % van het bbp in 2023. De daling in 2023 weerspiegelt voornamelijk de vermindering van de kapitaaloverdrachten in verband met belastingvoordelen ter ondersteuning van particuliere investeringen in woningefficiëntie, een vermindering van de beloning van werknemers als gevolg van de verlenging met terugwerkende kracht van overheidscontracten voor de periode 2019-2021, waarvoor een aanzienlijk deel van de achterstallige betalingen in 2022 werd geboekt, een vermindering van de productiesubsidies in samenhang met lagere belastingvoordelen voor elektriciteits- en gasbedrijven en lagere rente-uitgaven die voornamelijk worden verklaard door lagere rendementen op overheidsobligaties die aan de inflatie zijn geïndexeerd. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 144,4 % eind 2022 tot 142,1 % eind 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 4,5 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 140,4 % eind 2023. Het verschil is toe te schrijven aan de hogere groei van het nominale bbp in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Deze bestaan uit maatregelen uit 2022 die worden verlengd, met name subsidies voor elektriciteits- en gasbedrijven, maatregelen om de algemene systeemkosten in de gassector te beheersen, verlaging van het btw-tarief voor gas en verlaging van de socialezekerheidsbijdragen voor werknemers onder een bepaalde inkomensdrempel, alsook nieuwe maatregelen zoals een verwarmingspremie voor alle huishoudens voor de periode tussen oktober en december 2023. De kosten van die maatregelen worden nog steeds ten dele gecompenseerd door de belastingen op uitzonderlijke winsten van energieproducenten en -leveranciers. Rekening houdend met die inkomsten worden de nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023 (12). De meeste maatregelen in 2023 zijn gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven, maar het merendeel ervan houdt de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (13) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,7 % van het bbp in 2023 (tegenover 1,2 % van het bbp in 2022). Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de volledige geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 1,1 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Italië actie onderneemt om in 2023 een prudent begrotingsbeleid te voeren, met name door de groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven te beperken tot onder de potentiële outputgroei op middellange termijn (14), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Tegelijkertijd moet Italië klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Italië is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een contractieve begrotingskoers (+ 2,6 % van het bbp) in een context van hoge inflatie. Dit volgt op een expansieve begrotingskoers in 2022 (– 3,2 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een contractieve bijdrage van 0,9 % van het bbp zal leveren. Dus is de verwachte groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De verwachte contractieve bijdrage van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is in hoofdzaak toe te schrijven aan de verminderde kosten (met 1,5 procentpunt van het bbp) van de (gerichte en niet-gerichte) steunmaatregelen aan huishoudens en bedrijven in reactie op de energieprijsstijgingen. De belangrijkste aanjagers van de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend de nieuwe inkomstenmaatregelen) zijn de stijging van de pensioenuitgaven als gevolg van de gedeeltelijke indexering aan de inflatie van het voorgaande jaar (15) en de verdere onlangs goedgekeurde verlagingen van de loonbelastingwig voor lage en middeninkomens. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 1,4 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,1 procentpunt zullen leveren (16). Italië is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het is voornemens om te voorzien in overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, zoals investeringen in het spoorwegnet, hernieuwbare energie, waterstof, elektriciteitsnetten en duurzame mobiliteit, de bescherming van land- en watervoorraden en investeringen in verband met de cloudinfrastructuur voor de overheid, die gedeeltelijk worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen. In het licht van de verwoestende overstromingen die Italië in mei 2023 hebben getroffen, zullen de kosten van directe noodhulp in verband met die overstromingen in aanmerking worden genomen bij latere beoordelingen van de naleving en in beginsel worden beschouwd als eenmalige en tijdelijke maatregelen (17).

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort in 2024 zal dalen tot 3,7 % van het bbp. De daling in 2024 is hoofdzakelijk het gevolg van een vermindering van de uitgaven voor intermediair verbruik en voor belastingvoordelen aan elektriciteits- en gasbedrijven. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote eind 2024 naar verwachting dalen tot 141,4 %. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 3,7 % van het bbp in 2024. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 geraamde tekort, hoewel in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geen rekening is gehouden met de geplande tekortverhogende maatregelen ten bedrage van 0,2 % van het bbp, waarvan de details nog niet bekend zijn. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere overheidsschuldquote van 140,3 % eind 2024. Het verschil is toe te schrijven aan de hogere groei van het nominale bbp in de prognose van de Commissie.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (18). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,7 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 1,3 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens ramingen van de Commissie zou dit leiden tot een lagere groei van de netto primaire uitgaven dan aanbevolen voor 2024.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven met 0,8 % in 2024, wat lager is dan het aanbevolen groeipercentage. In het licht van de verwoestende overstromingen die Italië in mei 2023 hebben getroffen, zullen de kosten van directe noodhulp in verband met die overstromingen in aanmerking worden genomen bij latere beoordelingen van de naleving en in beginsel worden beschouwd als eenmalige en tijdelijke maatregelen.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 3,3 % van het bbp in 2023 tot 3,8 % van het bbp in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan hogere nationaal gefinancierde investeringen en investeringen die door de Unie worden gefinancierd, onder meer via de faciliteit. Het stabiliteitsprogramma 2023 heeft betrekking op hervormingen en investeringen die naar verwachting zullen bijdragen tot budgettaire houdbaarheid en duurzame en inclusieve groei. Die hervormingen en investeringen omvatten de hervorming van de gedragscode voor overheidsopdrachten, die ook deel uitmaakt van het herstel- en veerkrachtplan, en het belastingstelsel dat is opgenomen in de machtigingswet van maart 2023 (de “machtigingswet inzake belastinghervorming”).

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort zal dalen tot 3,0 % van het bbp in 2025 en tot 2,5 % in 2026. Het overheidstekort zal in 2025 volgens de planning dus gedaald zijn tot onder de 3 % van het bbp. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 141,4 % van het bbp eind 2024 tot 140,4 % van het bbp eind 2026.

(28)

De loonbelastingwig in Italië is op alle inkomensniveaus hoog gebleven in vergelijking met andere lidstaten, ondanks de verlaging van de inkomstenbelasting in 2022. Bovendien doet de uitbreiding van de forfaitaire regeling tot zelfstandigen vragen rijzen over de billijkheid en de doeltreffendheid van het belastingstelsel. Ook de invoering van een nieuwe forfaitaire regeling voor loonsverhogingen voor 2023 zorgde voor meer complexiteit. In maart 2023 heeft de overheid een nieuwe machtigingswet aangenomen voor een algemene hervorming van het belastingstelsel (de “machtigingswet inzake belastinghervorming”). Verwacht wordt dat de hervorming enkele reeds lang bestaande zwakke punten zal aanpakken, onder meer door de belasting op arbeid te verlagen en de belastinguitgaven en de vennootschapsbelasting te rationaliseren en te stroomlijnen. Bij de implementatie van die hervorming is het van cruciaal belang de progressiviteit van het belastingstelsel te behouden, de complexiteit te verminderen, de prikkels om te werken te vergroten, de naleving van de belastingwetgeving te versterken en begrotingsneutraliteit te waarborgen. In dit verband zijn er mogelijkheden om de belastinginkomsten te verhogen uit andere bronnen die minder schadelijk zijn voor de groei, zoals onroerend goed, btw en vergunningen voor het gebruik van kustbezit van de staat, teneinde de belastingdruk op arbeid op een begrotingsneutrale manier te verlagen. De milieubelastingen, die ondanks relatief hoge inkomsten de overgang naar schonere technologieën onvoldoende bevorderen, mede door het extensieve gebruik van milieuonvriendelijke subsidies, zouden ook nog beter kunnen worden vormgegeven. Voorts is het belangrijk om een reeds lang bestaand probleem aan te pakken dat niet in de machtigingswet inzake belastinghervorming is opgenomen, namelijk de grotendeels verouderde kadastrale waarden, die als basis dienen voor de berekening van de onroerendgoedbelasting.

(29)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. De uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan van Italië is in gang gezet, maar met toenemend risico op vertragingen. Italië heeft drie betalingsaanvragen ingediend, overeenkomend met 151 mijlpalen en doelstellingen in het programma en resulterend in een totale uitbetaling van 42 miljard EUR (het bedrag heeft betrekking op de eerste twee betalingsverzoeken, terwijl het derde nog wordt beoordeeld). Gezien de tijdelijke aard van de faciliteit, die tot 2026 van kracht is, is het van essentieel belang dat snel wordt begonnen met de uitvoering van het herstel- en veerkrachtprogramma en de onderhandelingen over de wijziging ervan. Het is belangrijk dat Italië de administratieve capaciteit versterkt, met name op subnationaal niveau, om de verplichtingen van het herstel- en veerkrachtplan te blijven nakomen, terwijl een doeltreffend en volledig operationeel bestuurskader essentieel blijft voor een vlotte en tijdige uitvoering van dat plan. Het blijft van cruciaal belang om mogelijke vertragingen en uitvoeringsproblemen in een vroeg stadium te onderkennen en tijdig actie te ondernemen om deze aan te pakken. Overeenkomstig artikel 14, lid 6, van Verordening (EU) 2021/241 heeft Italië op 31 maart 2023 het voornemen kenbaar gemaakt om aanvullende steun in de vorm van leningen in het kader van de faciliteit aan te vragen. De onderhandelingen over het addendum en het REPowerEU-hoofdstuk zijn gaande, hoewel Italië geen officieel voorstel heeft ingediend. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Italië op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(30)

De Commissie heeft de meeste programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Italië in 2022 goedgekeurd en een ervan in 2023. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma's in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Italië tot stand te brengen.

(31)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en de programma's van het cohesiebeleid aan de orde komen, staat Italië voor een aantal bijkomende uitdagingen in verband met het energiebeleid en de groene transitie, met name wat betreft het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, gastransport, energie-efficiëntie, het beschikbaar maken en de acquisitie van groene vaardigheden en duurzame mobiliteit.

(32)

De capaciteit voor hernieuwbare energie is het afgelopen jaar zeer langzaam gegroeid en het aandeel van fossiele brandstoffen in de energiemix blijft aanzienlijk. Om meer vaart te zetten achter het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, heeft Italië een aantal wijzigingen aangebracht in het bestaande kader dat het vergunnings- en machtigingsproces voor hernieuwbare energiebronnen regelt. Verdere inspanningen zijn nodig om te zorgen voor consistentie tussen het administratieve en wetgevingskader op zowel nationaal als subnationaal niveau en hun relevantie voor ultramoderne energietechnologie. Alle verwante normen zouden bijvoorbeeld kunnen worden geconsolideerd in één unieke tekst (“Testo unico”); tegelijkertijd moeten de richtsnoeren die subnationale autoriteiten volgen voor de evaluatie van projecten worden bijgewerkt. Tot slot zijn verdere investeringen nodig om het nationale elektriciteitsnet te verbeteren en interconnecties aan te leggen tussen het vasteland, Sicilië en Sardinië om de verwachte grotere opwekkingscapaciteit mogelijk te maken en de daarmee samenhangende toename van de hernieuwbare productie te absorberen.

(33)

Knelpunten in het gasnetwerk blijven bestaan. Italië voert besprekingen met partners in Noord-Afrika over investeringen om de invoercapaciteit van bestaande pijpleidingen en gasinterconnectoren te vergroten. Dit zou de invoer helpen diversifiëren en zo de voorzieningszekerheid versterken. Er zijn echter verdere investeringen nodig om de knelpunten weg te werken in het bestaande binnenlandse netwerk, dat niet over de transmissiecapaciteit beschikt om nieuwe gasaanvoer vanuit het zuiden naar het noorden van het land te distribueren. Investeringen in infrastructuur voor fossiele brandstoffen moeten worden beperkt tot het strikt noodzakelijke en toekomstbestendig zijn, om te voorkomen dat men vastzit aan technologieën die niet stroken met de klimaatdoelstellingen of de kosten van de energietransitie verhogen.

(34)

Het aardgasverbruik van Italië is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 19 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de laatste vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 %, dat is vastgesteld in Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (19), is overtroffen. Italië zou krachtens Verordening (EU) 2023/706 van de Raad (20) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen. Maatregelen ter verbetering van de energie-efficiëntie van gebouwen moeten doelgericht zijn. Het gebouwenbestand van Italië heeft een aanzienlijk potentieel voor energie-efficiëntie, met name wat betreft het grote aandeel oude en energie-intensieve gebouwen. Bestaande maatregelen in het herstel- en veerkrachtplan kunnen worden aangevuld met maatregelen zoals gerichte stimuleringsregelingen om de energie-efficiëntie te verhogen in de slechtst presterende gebouwen, waaronder commerciële gebouwen en publieke huisvesting, waarbij ervoor wordt gezorgd dat kwetsbare huishoudens baat hebben bij die maatregelen en regressieve effecten worden vermeden. Die maatregelen zouden met name ten goede komen aan kleine, middelgrote en micro-ondernemingen die vaak niet over de technische en financiële capaciteit beschikken om hun energie-efficiëntie te verbeteren. Dezelfde maatregelen zouden ook bijdragen tot de vermindering van energiearmoede, die verder kan worden aangepakt door andere maatregelen, bijvoorbeeld via onestopshops met gepersonaliseerde diensten voor energiebesparing. Een grotere energie-efficiëntie zou ook baat hebben bij meer markttoezicht op het gebied van ecologisch ontwerp en etikettering van het energieverbruik.

(35)

Gebrekkige infrastructuur en milieuschadelijke subsidies, waaronder voor het wegvervoer, vormen nog steeds een aanzienlijk probleem en ontmoedigen de overgang naar duurzamere transportoplossingen. Het gemiddelde aantal oplaadpunten blijft bijvoorbeeld onder het Uniegemiddelde. Tot de subsidies die schadelijk zijn voor het milieu behoren de forfaitaire belastingheffing op bedrijfswagens die beschikbaar zijn voor privégebruik en de terugbetaling van accijnzen op diesel voor vrachtvervoer. Om de markt voor emissievrije voertuigen te consolideren, is het van essentieel belang dat de inspanningen om laadstations uit te rollen en die subsidies af te schaffen, worden voortgezet.

(36)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio's waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In Italië worden zowel hoog- als laaggeschoolde beroepen die essentieel zijn voor de groene transitie getroffen door tekorten. Tegelijkertijd bereikt opleidingssteun vaak niet de werknemers die het meest door de groene transitie kunnen worden getroffen. Het ontbreken van vaardigheden voor de groene transitie in de publieke sector, met name op lokaal niveau, staat ook groene investeringen in de weg. Italië wordt geconfronteerd met grote regionale verschillen die nog groter dreigen te worden als de lokale arbeidsmarkten de kansen van de groene transitie niet weten te benutten. Bovendien zou het stimuleren van vaardigheden voor de groene transitie, ook voor duurzaam bodembeheer, essentieel zijn voor het bestrijden van de gevolgen van klimaatverandering, met name de toename van overstromingen en aanhoudende droogte.

(37)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (21) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(38)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft, en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico's te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Italië dragen de aanbevelingen 1, 2 en 3 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede, de derde en de vierde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(39)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen uit hoofde van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. Het in aanbeveling 1 genoemde beleid draagt bij tot het aanpakken van kwetsbaarheden die verband houden met een hoge overheidsschuld en met een lage productiviteitsgroei. Aanbeveling 2 draagt bij tot het aanpakken van aanbeveling 1. De beleidsmaatregelen als bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 38,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Cyprus heeft aangewezen als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden. Derhalve zou er een diepgaande evaluatie nodig zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Cyprus. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dat zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen zullen ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal helpen stimuleren, en zullen ingaan op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten deze beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met deze voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 17 mei 2021 heeft Cyprus zijn nationale herstel- en veerkrachtplan bij de Commissie ingediend, overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 28 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Cyprus (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Cyprus de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Op 9 mei 2023 heeft Cyprus zijn nationale hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 2 mei 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Cyprus over de vorderingen bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Cyprus gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Cyprus heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft vastgesteld en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Cyprus van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Cyprus heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Cyprus een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Cyprus wordt geconfronteerd met macro-economische onevenwichtigheden. Met name kwetsbaarheden in verband met particuliere, overheids- en externe schuld zijn over het algemeen afgenomen, maar blijven een punt van zorg. In het bijzonder hoge schulden, waaronder niet-renderende leningen, zijn aanzienlijk gedaald en verwacht wordt dat ze dit zullen blijven doen, terwijl de huidige tekorten op de lopende rekening een probleem blijven. De particuliere schuld is sinds 2015 gedaald, behalve in 2020 tijdens de COVID-19-crisis, en volgens de prognoses zal deze in 2023 en 2024 blijven dalen, ondersteund door de groei van het nominale bbp. Aangezien leningen met variabele rente nog steeds de boventoon voeren, wisten de hogere rentevoeten evenwel druk uit te oefenen op de aflossingen. Particuliere en externe schuldenlasten worden beïnvloed door de aanwezigheid van voor een bijzonder doel opgerichte entiteiten in Cyprus, die de schuldniveaus verhogen, maar beperkte risico’s opleveren voor de economie. Niet-renderende leningen die worden aangehouden door banken zijn de afgelopen jaren zeer uitgesproken gedaald, dankzij de verkoop van niet-renderende leningen, afschrijvingen, cash terugbetalingen, remediëring en schuld-naar-activaswaps. De overheidsschuld daalt gestaag; ze zakte tot onder het niveau van vóór de pandemie en verwacht wordt dat ze zal blijven dalen in 2023 en 2024. Ondanks het herstel in het toerisme werd het grote tekort op de lopende rekening in 2022 nog groter als gevolg van de forse binnenlandse vraag en de hoge energieprijzen; verwacht wordt dat het in 2023 en 2024 lichtjes zal dalen, maar toch groot zal blijven. De beleidsrespons was gunstig. Van verscheidene in het herstel- en veerkrachtplan opgenomen maatregelen wordt verwacht dat ze de economie zullen helpen diversifiëren, de exportgroei zullen ondersteunen en de al te grote afhankelijkheid van de olie-import zullen verminderen. Als onderdeel van het herstel- en veerkrachtplan werd medio 2022 een pakket van wijzigingswetten inzake kredietverwervende bedrijven en kredietservicers aangenomen, waardoor hun werkomgeving verbeterde en de vermindering van het aantal niet-renderende leningen werd ondersteund. Na verscheidene verlengingen kwam er afgelopen februari een eind aan de opschorting van gedwongen verkopen: een effectief kader voor gedwongen verkopen is cruciaal om leners aan te moedigen deel te nemen aan de herstructurering van leningen, het aantal niet-renderende leningen in de economie verder te verlagen, de particuliere schuld te helpen verminderen en de betalingsdiscipline te vergroten.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens verbeterde het overheidssaldo van Cyprus van een tekort van 2,0 % van het bbp in 2021 tot een overschot van 2,1 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 101,2 % van het bbp aan het eind van 2021 tot 86,5 % aan het eind van 2022.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten deze inkomstenverlagende budgettaire beleidsmaatregelen een vermindering van de accijnzen op brandstofproducten (benzine en diesel met 7 cent per liter en huisbrandolie met 5,37 cent per liter) voor alle consumenten, en een vermindering van het btw-tarief op het elektriciteitsverbruik voor huishoudens, van 19 % tot 9 % (met nog een extra vermindering tot 5 % voor kwetsbare huishoudens), naast een subsidiëring van de stijging van de elektriciteitstarieven, die 50 % tot 100 % van de stijging dekte. Voor de uitvoering van deze subsidiëringsmaatregel verricht de overheid betalingen aan de elektriciteitsautoriteit van Cyprus, een entiteit die volledig in handen is van de staat. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van deze maatregelen op 0,7 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,1 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 2,9 % van het bbp in 2021 gedaald tot 0,3 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Cyprus aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers aan te houden, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden.

(16)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 neutraal, wat passend was in een context van hoge inflatie. Zoals aanbevolen door de Raad is Cyprus het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 1,4 % van het bbp in 2022 (1,6 % van het bbp in 2021). De daling van de met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven in 2022 was het gevolg van de beginfase van de nieuwe programmeringsperiode voor andere Uniefondsen. De nationaal gefinancierde investeringen zorgden voor een contractieve bijdrage van 0,1 procentpunt aan de begrotingskoers (9). Cyprus heeft de nationaal gefinancierde investeringen dus niet in stand gehouden, hetgeen niet in overeenstemming is met de aanbeveling van de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een neutrale bijdrage geleverd aan de begrotingskoers. Cyprus heeft de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven dus voldoende onder controle gehouden.

(17)

Het macro-economische scenario dat aan de begrotingsprognose van het stabiliteitsprogramma 2023 ten grondslag ligt, is gunstiger dan de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor 2023 en komt ermee overeen voor de periode daarna. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 met 2,8 % en in 2024 met 3,0 % zal groeien. Ter vergelijking: in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een lagere groei van het reële bbp van 2,3 % in 2023 en van 2,7 % in 2024, voornamelijk als gevolg van een lagere bijdrage aan de groei door de binnenlandse vraag.

(18)

De regering verwacht in zijn stabiliteitsprogramma 2023 dat het overheidsoverschot marginaal zal dalen van 2,1 % in 2022 tot 2,0 % van het bbp in 2023. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 86,5 % aan het eind van 2022 tot 81,1 % aan het eind van 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidsoverschot van 1,8 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde overschot. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 80,4 % eind 2023.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de begrotingsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Zij bestaan uit maatregelen die vanaf 2022 werden verlengd, met name een vermindering van de accijnzen op brandstofproducten voor alle consumenten en een subsidiëring van de stijging van de elektriciteitstarieven. De nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen worden in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 0,4 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven, en de vele ervan behouden niet volledig de prijsprikkel om de energiebehoefte te verminderen en de energie-efficiëntie te verhogen. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,0 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,1 % van het bbp in 2022).

(20)

In zijn aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Cyprus actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Cyprus moet klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Cyprus is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een nagenoeg neutrale begrotingskoers (– 0,1 % van het bbp). Dit volgt op een neutrale begrotingskoers in 2022 (0,0 % van het bbp). De groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) zal in 2023 naar verwachting een neutrale bijdrage van 0,0 % van het bbp aan de begrotingskoers leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,1 % van het bbp. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 0,8 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,8 procentpunten zullen leveren (13). Cyprus is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het land is van plan de openbare investeringen voor de groene en de digitale transitie, en voor energiezekerheid, te financieren, zoals een marktbeheerssysteem voor de elektriciteitsmarkt van Cyprus, de bouw van nieuwe, energie-efficiënte gebouwen, waaronder een nieuw ziekenhuis voor geestelijke gezondheid, de verbetering van de energie-efficiënte van scholen en de verbetering van de waterzekerheid voor de regio’s Nicosia en Larnaca via de bouw van een reservoir, die deels worden gefinancierd door de faciliteit en andere Uniefondsen.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidsoverschot in 2024 naar verwachting stijgen tot 2,3 % van het bbp. De stijging in 2024 is voornamelijk te danken aan de stijging van de socialezekerheidsbijdragen vanaf 1 januari 2024. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen tot 72,9 % aan het eind van 2024. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidsoverschot van 2,1 % van het bbp in 2024. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde overschot. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een vergelijkbare overheidsschuldquote van 72,5 % eind 2024.

(23)

Het stabiliteitsprogramma voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

In het programma is Cyprus van plan om de begrotingsdoelstelling op middellange termijn – een structureel begrotingssaldo van 0,0 % van het bbp – in 2023 te behalen, en dit voor de rest van de programmaperiode aan te houden. Op basis van de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt het structurele saldo geraamd op + 0,9 % van het bbp in 2023 en + 1,3 % van het bbp in 2024, wat hoger is dan de begrotingsdoelstelling op middellange termijn. Een prudent begrotingsbeleid in 2024 zal ook bijdragen tot een versterking van de externe positie.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (14) met 3,6 % in 2024.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting afnemen van 3,0 % van het bbp in 2023 tot 2,8 % van het bbp in 2024. De lagere investering is het gevolg van een constant nominaal investeringsniveau bij een hoger bbp.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidsoverschot naar verwachting constant blijven op 2,3 % van het bbp in 2025 en stijgen tot 2,4 % in 2026. Daarom is het de bedoeling dat het overheidssaldo gedurende de looptijd van het programma voldoet aan de relevante in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 72,9 % van het bbp aan het eind van 2024 tot 60,1 % van het bbp aan het eind van 2026.

(28)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. De uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan van Cyprus is aan de gang, al bestaat er risico op enige vertraging. Cyprus heeft één betalingsaanvraag ingediend, overeenkomend met 14 mijlpalen in het herstel- en veerkrachtplan en resulterend in een totale uitbetaling van 85 miljoen EUR. Het Cypriotische herstel- en veerkrachtplan is relatief omvangrijk en complex. Om het risico van vertraging te beperken, zijn een sterke governance en voortdurende monitoring van het herstel- en veerkrachtplan van essentieel belang. Het Cypriotische herstel- en veerkrachtplan zal naar verwachting worden herzien om er REPowerEU-maatregelen in op te nemen en rekening te houden met de verlaagde maximale financiële bijdrage. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Cyprus op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere relevante belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(29)

De Commissie heeft alle programmeringsdocumenten voor het cohesiebeleid van Cyprus in 2022 goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Cyprus tot stand te brengen.

(30)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma’s van het cohesiebeleid aan bod komen, staat Cyprus voor een aantal extra uitdagingen in verband met het ondernemingsklimaat, met name wat betreft de governance van staatsbedrijven, de uitrol van hernieuwbare energie, de modernisering van het elektriciteitsnet, de interconnecties op het gebied van energie, energie-efficiëntie, duurzaam vervoer en vaardigheden die nodig zijn voor de groene transitie.

(31)

Het bestuurssysteem vertoont tekortkomingen wanneer het wordt getoetst aan internationale normen, zoals de richtsnoeren van de OESO inzake corporate governance van staatsbedrijven en de toolkit van de Wereldbank voor corporate governance van staatsbedrijven. Met name een grotere transparantie van en verantwoordingsplicht met betrekking tot de financiële prestaties en publieke doelstellingen van staatsbedrijven zou hun efficiëntie en effectiviteit ten goede komen, evenals de toepassing van beste praktijken zoals een op verdiensten gebaseerde en transparante procedure voor benoemingen in bestuursorganen van staatsbedrijven. Het verschuiven van de eigendomsfunctie van staatsbedrijven van beleidsgerichte vakministeries naar een speciaal centraal orgaan of op zijn minst het opzetten van een gecentraliseerde monitoringeenheid binnen het Ministerie van Financiën zou de huidige situatie eveneens verbeteren. Het verbeteren van het bestuur zou ertoe bijdragen dat belangrijke openbare investeringsprojecten door staatsbedrijven tijdig worden afgerond, wat op zijn beurt de groene en de digitale transitie zou vergemakkelijken. Maatregelen ten aanzien van staatsbedrijven zouden het bestuur in Cyprus doeltreffender maken en de markt voor lokale en buitenlandse bedrijven eerlijker en transparanter maken. Dit is in overeenstemming met de doelstellingen van de langetermijnstrategie voor Cyprus en het actieplan dat daaraan ten grondslag ligt (in het kader van het initiatief inzake het moderniseren van semi-gouvernementele organisaties en het creëren van de juiste stimulansen voor innovatie en efficiëntie). Beleidsmaatregelen gericht op het verbeteren van het bestuur van staatsbedrijven kunnen de efficiëntie van de publieke sector eveneens helpen vergroten. Cyprus heeft het Internationaal Monetair Fonds om technische bijstand inzake het bestuur van staatsbedrijven verzocht.

(32)

Het volledige potentieel van hernieuwbare energiebronnen in Cyprus zou verder kunnen worden ontsloten, met name door meer investeringen in modernisering van het elektriciteitsnet en door de keuze voor energieopslagfaciliteiten op netschaal. Stroomafnameovereenkomsten en “contracts for difference” kunnen geschikte economische instrumenten zijn om de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen. Cyprus gebruikt momenteel geen gas, maar aardolie maakt 83,2 % van de totale energiemix uit. Gezien de sterk fluctuerende energieprijzen op de wereldmarkten is het voor de duurzaamheid van de Cypriotische economie van cruciaal belang haar sterke afhankelijkheid van olie te verminderen, aangezien het land al zijn olie invoert. Om de energievoorziening te diversifiëren en de afhankelijkheid van ingevoerde energie te verminderen, zou Cyprus baat hebben bij elektriciteitsinterconnecties en bij de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen, alsook bij nieuwe investeringen in infrastructuur en netwerken. Voorts zou het energie-efficiëntiebeleid kunnen worden uitgebreid en versneld om de groei van het energieverbruik af te remmen. Energie-efficiëntiemaatregelen zullen naar verwachting ook bijdragen tot de aanpak van energiearmoede, waarmee een groot deel van de bevolking (19,4 % in 2021) te kampen heeft, onder meer door waar nodig gebruik te maken van middelen van het cohesiebeleid. Cyprus zou baat hebben bij een verschuiving naar duurzaam vervoer. Het eiland is momenteel afhankelijk van particulier vervoer, en de gehele vervoerssector was in 2020 verantwoordelijk voor 21 % van de totale broeikasgasemissies, terwijl het aandeel elektrische voertuigen bij nieuwe inschrijvingen en het aantal laadpunten per voertuig het laagste is in de Unie. Cyprus moet zijn ambities wat betreft het terugdringen van de broeikasgasemissies, het vergroten van het aandeel van hernieuwbare energie en het verbeteren van de energie-efficiëntie verhogen om de doelstellingen van het Fit for 55-pakket te halen.

(33)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. In 2022 was er voor verschillende beroepen met specifieke vaardigheden of kennis die nodig zijn voor de groene transitie een tekort aan arbeidskrachten en steeg het aantal vacatures in essentiële sectoren, bijvoorbeeld in de bouw en de verwerkende industrie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn.

(34)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (15) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(35)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft; en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico’s te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Cyprus dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, tweede, derde en vierde aanbeveling in de aanbeveling van 2023 over de eurozone.

(36)

In het licht van de diepgaande evaluatie door de Commissie en van haar beoordeling heeft de Raad het nationale hervormingsprogramma 2023 en het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht. Zijn aanbevelingen uit hoofde van artikel 6 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 zijn in aanbeveling 1 weergegeven. De beleidsmaatregelen als bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot het aanpakken van kwetsbaarheden die te maken hebben met de particuliere, overheids- en externe schuld. Aanbeveling 2 draagt bij tot de uitvoering van aanbeveling 1. De beleidsmaatregelen bedoeld in aanbeveling 1 dragen bij tot zowel de aanpak van onevenwichtigheden als de uitvoering van de aanbevelingen in de aanbeveling van 2023 over de eurozone, in overeenstemming met overweging 35,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023, die rond de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid draaien. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Letland heeft aangemerkt als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kunnen zijn of het risico lopen daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op 24 februari 2023 heeft de Commissie ook een advies vastgesteld over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Letland. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de Aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (de “Aanbeveling van 2023 over de eurozone”) op 16 mei 2023 aangenomen en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen ter verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie ook nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van die prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.

(6)

Verordening (EU) 2023/435 van het Europees Parlement en de Raad (5) (de “REPowerEU-verordening”), die op 27 februari 2023 is vastgesteld, heeft tot doel de afhankelijkheid van de Unie van de invoer van Russische fossiele brandstoffen snel af te bouwen. Dit zal bijdragen tot energiezekerheid en de diversificatie van de energievoorziening van de Unie en tegelijkertijd het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de opslagcapaciteit voor energie en de energie-efficiëntie vergroten. De REPowerEU-verordening stelt de lidstaten in staat een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen aan hun nationale herstel- en veerkrachtplannen om belangrijke hervormingen en investeringen te financieren die de REPowerEU-doelstellingen helpen verwezenlijken. Die hervormingen en investeringen stimuleren ook het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie zoals uiteengezet in het industrieel plan voor de Green Deal, en gaan in op de energiegerelateerde landspecifieke aanbevelingen die in 2022 en, indien van toepassing, in 2023 aan de lidstaten zijn gedaan. Met de REPowerEU-verordening wordt een nieuwe categorie ingevoerd van niet terug te betalen financiële steun die ter beschikking van de lidstaten wordt gesteld om nieuwe energiegerelateerde hervormingen en investeringen in het kader van hun herstel- en veerkrachtplannen te financieren.

(7)

Op 8 maart 2023 heeft de Commissie een mededeling aangenomen met richtsnoeren voor het begrotingsbeleid voor 2024 (“de mededeling van 8 maart 2023”), die erop gericht is de voorbereiding van de stabiliteits- en convergentieprogramma’s van de lidstaten te ondersteunen en aldus de beleidscoördinatie te versterken. De Commissie heeft eraan herinnerd dat de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact eind 2023 wordt gedeactiveerd. Zij heeft verzocht om een begrotingsbeleid in 2023-2024 dat de houdbaarheid van de schuld op middellange termijn waarborgt en de potentiële groei op duurzame wijze verhoogt, en heeft de lidstaten verzocht in hun stabiliteits- en convergentieprogramma’s 2023 uiteen te zetten hoe hun begrotingsplannen ervoor zullen zorgen dat de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bruto binnenlands product (bbp) wordt nageleefd en de schuld voortdurend op plausibele wijze wordt teruggedrongen, of dat de schuld op middellange termijn op een prudent niveau wordt gehouden. De Commissie heeft de lidstaten ook verzocht de nationale begrotingsmaatregelen die zijn ingevoerd om huishoudens en bedrijven te beschermen tegen de energieprijsschok, geleidelijk af te schaffen, te beginnen met de minst gerichte maatregelen. Zij heeft erop gewezen dat indien de steunmaatregelen zouden moeten worden verlengd vanwege hernieuwde druk van de energieprijzen, de lidstaten deze beter moeten richten op kwetsbare huishoudens en bedrijven. De Commissie heeft verklaard de begrotingsaanbevelingen te kwantificeren en te differentiëren. Bovendien zouden de begrotingsaanbevelingen moeten worden geformuleerd op basis van de netto primaire uitgaven, zoals voorgesteld in haar mededeling van 9 november 2022 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance. De Commissie heeft aanbevolen dat alle lidstaten nationaal gefinancierde investeringen blijven beschermen en zorgen voor een doeltreffend gebruik van de faciliteit en andere Uniefondsen, met name in het licht van de doelstellingen met betrekking tot de groene en de digitale transitie en veerkracht. De Commissie heeft aangegeven dat zij de Raad zal voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023, in overeenstemming met de bestaande wettelijke bepalingen.

(8)

Op 26 april 2023 heeft de Commissie wetgevingsvoorstellen ingediend om een omvattende hervorming van de Unieregels inzake economische governance door te voeren. De voorstellen moeten vooral de houdbaarheid van de overheidsschuld verbeteren en tegelijkertijd in alle lidstaten via hervormingen en investeringen duurzame en inclusieve groei bevorderen. Met die voorstellen streeft de Commissie ernaar de nationale verantwoordelijkheid te vergroten, het kader te vereenvoudigen en de focus meer te leggen op de middellange termijn, in combinatie met doeltreffende en coherentere handhaving. Volgens de conclusies van de Raad van 14 maart 2023 over een leidraad voor een hervorming van het EU-kader voor economische governance is het de bedoeling om de wetgevingswerkzaamheden in 2023 af te ronden.

(9)

Op 30 april 2021 heeft Letland overeenkomstig artikel 18, lid 1, van Verordening (EU) 2021/241 zijn herstel- en veerkrachtplan ingediend bij de Commissie. Krachtens artikel 19 van Verordening (EU) 2021/241 heeft de Commissie de relevantie, doeltreffendheid, efficiëntie en samenhang van het herstel- en veerkrachtplan beoordeeld overeenkomstig de beoordelingsrichtsnoeren van bijlage V bij die verordening. Op 13 juli 2021 heeft de Raad zijn uitvoeringsbesluit betreffende de goedkeuring van de beoordeling van het herstel- en veerkrachtplan voor Letland (6) vastgesteld. De tranches worden vrijgegeven mits de Commissie overeenkomstig artikel 24, lid 5, van Verordening (EU) 2021/241 een besluit heeft vastgesteld waarin wordt verklaard dat Letland de desbetreffende mijlpalen en streefdoelen die in het uitvoeringsbesluit van de Raad zijn vastgelegd, op bevredigende wijze heeft verwezenlijkt. Onder bevredigende verwezenlijking wordt begrepen dat de verwezenlijking van eerdere mijlpalen en streefdoelen niet is teruggedraaid.

(10)

Letland heeft op 25 april 2023 zijn nationaal hervormingsprogramma 2023 ingediend en op 17 april 2023 zijn stabiliteitsprogramma 2023, overeenkomstig artikel 4, lid 1, van Verordening (EG) nr. 1466/97. Om met de onderlinge verbanden tussen beide programma’s rekening te houden, zijn deze samen geëvalueerd. Overeenkomstig artikel 27 van Verordening (EU) 2021/241 weerspiegelt het nationale hervormingsprogramma 2023 ook de halfjaarlijkse verslaglegging van Letland over de vorderingen bij de verwezenlijking van zijn herstel- en veerkrachtplan.

(11)

Op 24 mei 2023 heeft de Commissie het landverslag 2023 voor Letland gepubliceerd. Daarin werd de vooruitgang beoordeeld die Letland heeft geboekt bij de uitvoering van de desbetreffende landspecifieke aanbevelingen die de Raad tussen 2019 en 2022 heeft aangenomen en werd de balans opgemaakt van de uitvoering door Letland van het herstel- en veerkrachtplan. Op basis van die analyse werden in het landverslag lacunes vastgesteld met betrekking tot de uitdagingen die niet of slechts gedeeltelijk worden aangepakt in het herstel- en veerkrachtplan, alsook nieuwe en opkomende uitdagingen. Ook werd de vooruitgang beoordeeld die Letland heeft geboekt bij de uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten en bij de verwezenlijking van de kerndoelen van de Unie inzake werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding, alsook bij de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties.

(12)

De Commissie heeft op grond van artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 met betrekking tot Letland een diepgaande evaluatie verricht en de resultaten ervan bekendgemaakt op 24 mei 2023. De Commissie heeft geconcludeerd dat Letland niet wordt geconfronteerd met macro-economische onevenwichtigheden. Met name blijven de kwetsbaarheden in verband met externe leningen en huisvesting gering, terwijl die in verband met het concurrentievermogen zeker aanwezig zijn, maar naar verwachting in het algemeen in de nabije toekomst binnen de perken zullen blijven. De recente toename van het tekort op de lopende rekening was aanzienlijk, maar verwacht wordt dat het tekort in 2023 en verder in 2024 aanzienlijk zal afnemen. De netto internationale investeringspositie van Letland, die het afgelopen decennium aanzienlijk is verbeterd, zal naar verwachting grotendeels stabiel blijven. Niettemin dreigen de inflatie en de loondruk, indien deze aanhouden, het concurrentievermogen van Letland te schaden, vooral omdat de kerninflatie ruim boven het gemiddelde van het eurogebied ligt. Hoewel de huizenprijzen recentelijk sterk zijn gestegen, lijkt de overwaardering van de huizenprijzen niet substantieel te zijn. Bovendien vertraagde de stijging van de huizenprijzen eind 2022, was de hypothecaire kredietverlening zwak en is de schuldenlast van huishoudens beperkt en dalend in verhouding tot het inkomen van huishoudens. Letland staat voor belangrijke structurele economische uitdagingen in verband met het dalende arbeidsaanbod, dat heeft bijgedragen tot snelle stijgingen van de loonkosten per eenheid product en waardoor het concurrentievermogen op middellange termijn dreigt te worden geschaad. Het beleidskader is over het algemeen gunstig, hoewel enkele extra inspanningen zouden kunnen helpen om de risico’s van de vastgestelde kwetsbaarheden aan te pakken. Beleidsmaatregelen om het concurrentievermogen te waarborgen, waaronder maatregelen ter verhoging van de kwaliteit en de kwantiteit van het arbeidsaanbod, zouden in dat verband belangrijk zijn. Een verkorting van de bouwvergunningsprocedure zou het woningaanbod helpen ondersteunen en de situatie op de woningmarkt verbeteren.

(13)

Volgens door Eurostat gevalideerde gegevens daalde het overheidstekort van Letland van 7,1 % van het bbp in 2021 tot 4,4 % in 2022, terwijl de overheidsschuld daalde van 43,7 % van het bbp eind 2021 tot 40,8 % eind 2022. Op 24 mei 2023 heeft de Commissie een verslag uitgebracht op grond van artikel 126, lid 3, van het Verdrag. In dat verslag werd de begrotingssituatie van Letland besproken aangezien het overheidstekort in 2022 de in het Verdrag vastgelegde referentiewaarde van 3 % van het bbp overschreed. In het verslag wordt geconcludeerd dat niet aan het tekortcriterium was voldaan. In overeenstemming met haar mededeling van 8 maart 2023 heeft de Commissie niet voorgesteld om in het voorjaar van 2023 nieuwe buitensporigtekortprocedures in te leiden. De Commissie heeft vervolgens verklaard dat zij de Raad zou voorstellen om in het voorjaar van 2024 op het tekort gebaseerde buitensporigtekortprocedures in te stellen op basis van de begrotingsresultaten voor 2023. Letland moet hiermee rekening houden bij de uitvoering van zijn begroting voor 2023 en de voorbereiding van zijn ontwerpbegrotingsplan voor 2024.

(14)

Het overheidssaldo is beïnvloed door de budgettaire beleidsmaatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. In 2022 omvatten de uitgavenverhogende budgettaire beleidsmaatregelen kostencompensatie voor verwarming (op basis van de gebruikte energiebron) en verlaging van de elektriciteitsrekeningen voor huishoudens; maandelijkse uitkeringen aan kwetsbare huishoudens en gezinnen met kinderen en een vervroegde indexering van de pensioenen; subsidies voor energie-intensieve bedrijven en compensatie voor de stijging van de elektriciteitskosten voor bedrijven. De Commissie raamt de nettobegrotingskosten van die maatregelen op 1,5 % van het bbp in 2022. Het overheidssaldo is ook beïnvloed door de budgettaire kosten voor het bieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne, die in 2022 op 0,2 % van het bbp worden geraamd. Tegelijkertijd zijn de geraamde kosten van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis van 5,0 % van het bbp in 2021 gedaald tot 1,2 % van het bbp in 2022.

(15)

Op 18 juni 2021 heeft de Raad Letland aanbevolen (7) om in 2022 een ondersteunende begrotingskoers aan te houden, onder meer met behulp van de impuls die uitgaat van de faciliteit, en om nationaal gefinancierde investeringen in stand te houden. De Raad heeft Letland ook aanbevolen om de groei van nationaal gefinancierde lopende uitgaven onder controle te houden.

(16)

Volgens de ramingen van de Commissie was de begrotingskoers (8) in 2022 neutraal met 0,0 % van het bbp, wat passend was in een context van hoge inflatie. Zoals aanbevolen door de Raad is Letland het herstel blijven ondersteunen met investeringen die moeten worden gefinancierd uit de faciliteit. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven bedroegen 1,1 % van het bbp in 2022 (1,3 % van het bbp in 2021). Wegens capaciteitsknelpunten en een stijging van de bouwprijzen werden sommige investeringen die in 2022 met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen werden gefinancierd, uitgesteld, hetgeen tot de geringe daling van de uitgaven heeft geleid. De nationaal gefinancierde investeringen leverden een contractieve bijdrage van 1,2 procentpunten aan de begrotingskoers (9). Letland heeft dus de nationaal gefinancierde investeringen niet in stand gehouden, hetgeen niet overeenstemde met de aanbeveling van de Raad. Tegelijkertijd heeft de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend nieuwe maatregelen aan de ontvangstenzijde) een contractieve bijdrage aan de begrotingskoers van 0,3 procentpunten geleverd. Letland heeft dus de groei van de nationaal gefinancierde lopende uitgaven onder controle gehouden.

(17)

Het macro-economische scenario in het stabiliteitsprogramma 2023 dat aan de begrotingsprognoses ten grondslag ligt, is voor 2023 en daarna voorzichtig. De regering gaat ervan uit dat het reële bbp in 2023 zal stagneren en in 2024 met 2,0 % zal groeien. In vergelijking daarmee gaat de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uit van een hogere reële bbp-groei van 1,4 % in 2023 en 2,8 % in 2024, als gevolg van de verwerking van nieuwe gegevens die niet waren opgenomen in het stabiliteitsprogramma 2023, namelijk herzieningen van de bbp-groei in 2022 en de voorlopige raming voor het eerste kwartaal van 2023, die beide de bbp-groei hoger doen uitkomen dan eerder werd verwacht. In nominale termen is de voorspelde bbp-groei in beide prognoses echter vergelijkbaar: in het stabiliteitsprogramma 2023 wordt voor 2023 en 2024 een groei van respectievelijk 11,7 % en 5,5 % verwacht, terwijl in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie voor de respectieve jaren een groei van 10,5 % en 5,6 % wordt voorspeld.

(18)

In haar stabiliteitsprogramma 2023 zegt de regering te verwachten dat het overheidstekort zal afnemen tot 4,0 % van het bbp in 2023. De aanpassing van het tekort in 2023 weerspiegelt voornamelijk de ontwikkeling van de uitgaven. Naar verwachting wordt het tekort deels verminderd door de uitfasering van de meeste steunmaatregelen in verband met pandemie en de eenmalige uitgave in 2022 voor de aanleg van een nationale gasreserve wordt niet voorzien voor 2023. Deze besparingen zullen gedeeltelijk worden gecompenseerd door in het begrotingsbudget voor 2023 opgenomen maatregelen aan de uitgavenzijde, zoals een loonsverhoging voor overheidsdiensten en medisch personeel, hogere lopende uitgaven voor gezondheidszorg, wetenschap, onderzoek en hoger onderwijs, alsook een aanzienlijk pakket overheidsinvesteringen voor defensie en binnenlandse veiligheid. Bovendien worden hogere uitgaven verwacht voor pensioenen en uitkeringen als gevolg van hogere indexeringscoëfficiënten. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting afnemen van 40,8 % aan het eind van 2022 tot 39,6 % aan het eind van 2023. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt uitgegaan van een overheidstekort van 3,8 % van het bbp voor 2023. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt gerekend op een iets hogere overheidsschuldquote, namelijk 39,8 % eind 2023.

(19)

Het overheidssaldo wordt in 2023 naar verwachting nog steeds beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen om de economische en sociale gevolgen van de stijging van de energieprijzen te verzachten. Het betreft hoofdzakelijk maatregelen uit 2022 die zijn verlengd. De nettobegrotingskosten van de steunmaatregelen worden in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023 (10). De meeste maatregelen in 2023 lijken niet gericht op de kwetsbaarste huishoudens of bedrijven en houden de prijsprikkel om de vraag naar energie terug te dringen en de energie-efficiëntie te verhogen niet volledig in stand. Het bedrag aan gerichte steunmaatregelen waarmee bij de beoordeling van de naleving van Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022 (11) rekening moet worden gehouden, wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie bijgevolg geraamd op 0,1 % van het bbp in 2023 (tegenover 0,5 % van het bbp in 2022). De budgettaire kosten van het aanbieden van tijdelijke bescherming van ontheemden uit Oekraïne zullen naar verwachting met 0,1 procentpunt van het bbp stijgen ten opzichte van 2022. Tot slot zal het overheidssaldo voor 2023 naar verwachting profiteren van de geleidelijke afschaffing van de tijdelijke noodmaatregelen die verband houden met de COVID-19-crisis, die op 1,2 % van het bbp worden geraamd.

(20)

In zijn Aanbeveling van 12 juli 2022 heeft de Raad aanbevolen dat Letland actie onderneemt om er in 2023 voor te zorgen dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven in overeenstemming is met een algemeen neutrale beleidskoers (12), rekening houdend met de aanhoudende tijdelijke en gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Letland moet klaarstaan om de lopende uitgaven aan te passen aan de veranderende situatie. Letland is ook aanbevolen te voorzien in meer overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid, met inachtneming van het REPowerEU-initiatief, onder meer door gebruik te maken van de faciliteit en andere Uniefondsen.

(21)

Voor 2023 wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een expansieve begrotingskoers (– 0,9 % van het bbp) bij een hoge inflatie. Dit volgt op een neutrale begrotingskoers in 2022 (0,0 % van het bbp). Verwacht wordt dat de groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) in 2023 aan de begrotingskoers een expansieve bijdrage van 0,5 % van het bbp zal leveren. Dit omvat de lagere kosten van de gerichte steunmaatregelen voor huishoudens en bedrijven die het meest kwetsbaar zijn voor stijgingen van de energieprijzen, ten belope van 0,4 % van het bbp. Dit omvat ook de hogere kosten van het aanbieden van tijdelijke bescherming aan ontheemden uit Oekraïne (met 0,1 % van het bbp). De expansieve bijdrage van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven is dus niet toe te schrijven aan de gerichte steun aan huishoudens en bedrijven die het kwetsbaarst zijn voor stijgingen van de energieprijzen, en aan mensen die Oekraïne ontvluchten. De expansieve groei van de nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven (ongerekend discretionaire maatregelen aan de ontvangstenzijde) is het gevolg van in het begrotingspakket voor 2023 opgenomen maatregelen aan de uitgavenzijde, zoals een loonsverhoging voor overheids- en medisch personeel, extra lopende uitgaven ter financiering van oncologie, wetenschap en onderzoek en andere discretionaire lopende uitgaven voor de nationale overheid, alsook hogere uitgaven voor pensioenen en uitkeringen. Kortom, de verwachte groei van nationaal gefinancierde primaire lopende uitgaven is niet in overeenstemming met de Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. De met subsidies uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierde uitgaven zullen in 2023 naar verwachting 2,2 % van het bbp bedragen, terwijl nationaal gefinancierde investeringen naar verwachting een expansieve bijdrage aan de begrotingskoers van 1,0 procentpunt zullen leveren (13).

Letland is daarom van plan om via de faciliteit en andere Uniefondsen aanvullende investeringen te financieren, en zal naar verwachting de nationaal gefinancierde investeringen in stand houden. Het land is voornemens overheidsinvesteringen voor de groene en de digitale transitie en voor energiezekerheid te financieren, zoals de aankoop van elektrische voertuigen voor het openbaar vervoer, de verbetering van de energie-efficiëntie van appartementsgebouwen en bedrijfspanden, de modernisering van de elektriciteitstransmissie- en -distributienetwerken, de versterking van het reactievermogen van reddingsdiensten, de centralisering van digitale bestuursplatforms en -systemen in de overheidssector, de ontwikkeling van digitale vaardigheden en de digitalisering van processen in bedrijven, de ontwikkeling van breedbandinfrastructuur en de bevordering van digitalisering in de onderwijssector. Die overheidsinvesteringen worden grotendeels uit de faciliteit en andere Uniefondsen gefinancierd.

(22)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal het overheidstekort in 2024 naar verwachting dalen tot 2,5 % van het bbp. De daling in 2024 is voornamelijk het gevolg van de uitfasering van steunmaatregelen om het effect van de hoge energieprijzen te verzachten, de afwezigheid van lopende uitgaven in verband met de COVID-19-pandemie en het feit dat de investeringen ter ondersteuning van het herstel van de pandemie in 2023 ten einde lopen. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting licht stijgen tot 39,7 % eind 2024. Op basis van de op de afsluitdatum van de prognose bekende beleidsmaatregelen wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie uitgegaan van een overheidstekort van 2,7 % van het bbp in 2024. Dit is in overeenstemming met het in het stabiliteitsprogramma 2023 voorspelde tekort. In de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie wordt gerekend op een hogere overheidsschuldquote, namelijk 40,5 % eind 2024, vooral vanwege het lagere nominale bbp.

(23)

Het stabiliteitsprogramma 2023 voorziet in de geleidelijke afschaffing van alle energiesteunmaatregelen in 2024. De Commissie gaat ook uit van de volledige uitfasering van de energiesteunmaatregelen in 2024. Dat is gebaseerd op de veronderstelling dat de energieprijzen niet opnieuw zullen stijgen.

(24)

Verordening (EG) nr. 1466/97 roept op tot een jaarlijkse verbetering van het structurele begrotingssaldo in de richting van de begrotingsdoelstelling op middellange termijn met 0,5 % van het bbp als benchmark (14). Rekening houdend met overwegingen inzake budgettaire houdbaarheid en de noodzaak om het tekort terug te dringen tot onder de in het Verdrag vastgestelde referentiewaarde van 3 % van het bbp, zou volgens de Commissie een verbetering van het structurele saldo met ten minste 0,5 % van het bbp voor 2024 passend zijn. Om een dergelijke verbetering te bewerkstelligen, mag de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven (15) in 2024 volgens de methode van de Commissie niet meer dan 3,0 % bedragen, zoals in deze aanbeveling tot uiting komt. Dit zal ook bijdragen tot een vermindering van de kerninflatie, die ver boven het gemiddelde van de eurozone ligt en die, indien zij aanhoudt, tot een verlies aan concurrentievermogen kan leiden. Tegelijkertijd moeten de resterende energiesteunmaatregelen (die momenteel door de Commissie worden geraamd op 1,0 % van het bbp in 2023) geleidelijk worden afgeschaft, indien de ontwikkelingen op de energiemarkt dit toelaten en te beginnen bij de minst gerichte maatregelen, en moeten de daarmee samenhangende besparingen worden gebruikt om het overheidstekort terug te dringen. Volgens de ramingen van de Commissie zou dat leiden tot een groei van de netto primaire uitgaven die onder het aanbevolen maximale groeipercentage voor 2024 ligt. Bovendien is volgens de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie de groei van de nationaal gefinancierde netto primaire lopende uitgaven in 2023 niet in overeenstemming met Aanbeveling van de Raad van 12 juli 2022. Indien dit wordt bevestigd, zou een lagere groei van de netto primaire uitgaven in 2024 passend zijn.

(25)

Bij ongewijzigd beleid wordt in de voorjaarsprognose 2023 van de Commissie verwacht dat de nationaal gefinancierde netto primaire uitgaven in 2024 met 1,3 % zullen stijgen, wat onder het aanbevolen groeipercentage ligt.

(26)

Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zullen de overheidsinvesteringen naar verwachting stijgen van 5,5 % van het bbp in 2023 tot 6,1 % van het bbp in 2024. De hogere investeringen zijn toe te schrijven aan hogere nationaal gefinancierde investeringen en hogere investeringen die door de Unie worden gefinancierd, onder meer via de faciliteit.

(27)

Het stabiliteitsprogramma 2023 schetst een begrotingstraject op middellange termijn tot 2026. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 wordt verwacht dat het overheidstekort zal dalen tot 2,2 % van het bbp in 2025 en tot 0,7 % in 2026. Het overheidstekort zal dus volgens de planning in 2024 dalen tot onder 3 % van het bbp en binnen de looptijd van het programma onder 3 % van het bbp blijven. Volgens het stabiliteitsprogramma 2023 zal de overheidsschuldquote naar verwachting dalen van 39,7 % van het bbp eind 2024 tot 38,9 % van het bbp eind 2026.

(28)

De belastinginkomsten van Letland als percentage van het bbp liggen aanzienlijk onder het Uniegemiddelde. Dit beperkt de verlening van openbare diensten, met name op het gebied van gezondheidszorg en sociale bescherming. Kapitaal en onroerend goed zijn relatief onderbelast in vergelijking met het Uniegemiddelde en bieden potentieel om de belastinginkomsten te verhogen. Bovendien int Letland relatief weinig belastinginkomsten uit de belasting op arbeid, ondanks relatief hoge belastingtarieven. Dit suggereert dat er aanhoudende inspanningen nodig zijn om de naleving van de belastingplicht te verbeteren en de schaduweconomie aan te pakken. Armoede en ongelijkheid blijven op een hoog niveau, met name als gevolg van lage uitgaven voor sociale bescherming. De adequaatheid van het sociale vangnet is verbeterd, maar het risico op armoede of sociale uitsluiting blijft hoog, met name voor de meest kwetsbaren. Het risico op armoede of sociale uitsluiting op oudere leeftijd is het hoogste in de Unie (45,9 % in Letland vergeleken met 19,5 % in de Unie in 2021) en blijft ook zeer hoog voor mensen met een handicap (41,2 % in Letland vergeleken met 29,7 % in de Unie in 2021). De toegang tot en de kwaliteit van individuele, op behoeften gebaseerde maatschappelijke dienstverlening blijft een uitdaging vanwege het tekort aan en de hoge werkdruk van maatschappelijk werkers en de verschillen tussen gemeenten. Het langdurigezorgsysteem is versnipperd, met beperkte vooruitgang in de transitie van institutionele zorg naar thuiszorg en gemeenschapsgerichte diensten. De adequaatheid en beschikbaarheid van sociale huisvesting is beperkt als gevolg van onvoldoende langetermijnfinanciering. De overheidsbestedingen voor gezondheidszorg als percentage van het bbp zijn laag in vergelijking met het Uniegemiddelde, en in de begrotingsplannen voor de middellange termijn wordt verwacht dat deze zullen dalen van 5,6 % van het bbp in 2022 tot 3,6 % in 2026 volgens het stabiliteitsprogramma 2023. Dit is ook aanzienlijk minder dan de vereiste overheidsfinanciering voor gezondheidszorg tegen 2027, namelijk 6 % van het bbp, zoals aangegeven in de Letse richtsnoeren voor het volksgezondheidsbeleid 2021-2027. De daling is voornamelijk het gevolg van de geleidelijke afschaffing van tijdelijke COVID-19-steunmaatregelen, maar er zijn ook geen plannen voor de duurzame financiering van de gezondheidszorg. Daarnaast kampt Letland met een tekort aan personeel in de gezondheidssector, in het bijzonder aan verpleegkundigen. Derhalve is de tijdige en gelijke toegang tot gezondheidszorg beperkt.

(29)

Overeenkomstig artikel 19, lid 3, punt b), van Verordening (EU) 2021/241 en criterium 2.2 van bijlage V bij die verordening bevat het herstel- en veerkrachtplan een uitgebreide reeks elkaar versterkende hervormingen en investeringen die uiterlijk in 2026 moeten zijn uitgevoerd. Letland heeft goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van zijn herstel- en veerkrachtplan. Letland heeft één betalingsaanvraag ingediend, die overeenkomt met 9 mijlpalen en resulteert in een totale uitbetaling van 201 miljoen EUR. Als gevolg van objectieve omstandigheden in verband met stijgingen van de prijzen van energie en bouwmaterialen en beperkingen in de toeleveringsketen door de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne, is Letland voornemens wijzigingen aan het plan in te dienen en een nieuw REPowerEU-hoofdstuk toe te voegen om het koolstofvrij maken van de economie te versnellen en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. De snelle opname van het nieuwe REPowerEU-hoofdstuk in het herstel- en veerkrachtplan maakt de financiering mogelijk van aanvullende hervormingen en investeringen ter ondersteuning van de strategische doelstellingen van Letland op het gebied van energie en de groene transitie. De systematische en doeltreffende betrokkenheid van lokale en regionale autoriteiten, sociale partners en andere belanghebbenden blijft belangrijk voor de succesvolle uitvoering van het herstel- en veerkrachtplan, alsook ander economisch en werkgelegenheidsbeleid dat verder gaat dan dat plan, om te zorgen voor een breed gedragen verantwoordelijkheid voor de algehele beleidsagenda.

(30)

De Commissie heeft in 2022 alle programmadocumenten betreffende het cohesiebeleid van Letland goedgekeurd. Het is van cruciaal belang om de cohesiebeleidsprogramma’s in aanvulling op en in synergie met het herstel- en veerkrachtplan, met inbegrip van het REPowerEU-hoofdstuk, snel uit te voeren om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken, de economische en sociale veerkracht te vergroten en een evenwichtige territoriale ontwikkeling in Letland tot stand te brengen.

(31)

Naast de economische en sociale uitdagingen die in het herstel- en veerkrachtplan en in de programma’s van het cohesiebeleid aan bod komen, wordt Letland geconfronteerd met uitdagingen in verband met de toegang tot financiering, energie en de groene transitie.

(32)

De kredietstroom van de particuliere sector bedroeg in 2021 1 % van het bbp, wat aanzienlijk lager was dan het groeipercentage van de economie. Dit leidt tot een verdere vermindering van de schuld in de particuliere sector, die tot de laagste in de Unie behoort. Deze zwakke kredietgroei weerspiegelt tot op zekere hoogte de zwakke vraag, maar wordt ook beïnvloed door een aantal uitdagingen aan de aanbodzijde. Vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen is het lastig om krediet te krijgen. Dit komt deels door hun hogere kredietrisico, maar ook door de hoge kredietkosten en administratieve rompslomp. Verder zorgt de slechte liquiditeit van de activa die beschikbaar zijn als onderpand, ervoor dat het bijzonder moeilijk is om krediet te verkrijgen buiten de omgeving van Riga. Dit vormt een ernstige belemmering, zowel voor hypotheekleningen als voor leningen aan ondernemingen. Op beleidsniveau zijn vooral inspanningen geleverd voor het ondersteunen van kredietverlening door deze te combineren met overheidssubsidies. Dit brengt echter aanzienlijke kosten voor de overheidsbegroting met zich mee en vormt dus geen duurzame manier om kredietverlening te stimuleren. Om de beperkingen van het kredietaanbod te versoepelen, zijn algemene verbeteringen inzake transparantie van en vertrouwen in het ondernemingsklimaat nodig, waaronder het verkleinen van de schaduweconomie. Bovendien zou het verbeteren van het insolventieproces om een hoog tempo van bedrijfsherstructureringen en mogelijk hogere terugvorderingspercentages van leningen te bereiken, de gepercipieerde risico’s voor banken verminderen en de kredietverlening stimuleren. Gerichte krediet- en garantieregelingen kunnen de liquiditeitsrisico’s voor banken helpen te verkleinen wanneer zij onderpand aanvaarden op relatief illiquide markten. Regelingen met overheidskredieten voor strategisch belangrijke investeringsgebieden, zoals de groene transitie en regionale ontwikkeling, kunnen effectieve concurrentie op de bankmarkt doen toenemen, of een lacune op de markt dichten wanneer bankfinanciering te duur of niet beschikbaar is. Daarnaast zijn regelingen met overheidsgaranties en -kredieten een veel kostenefficiëntere manier om particuliere leningen te stimuleren dan subsidieregelingen. Naast de belemmeringen voor bankkrediet, is de Letse markt inzake alternatieve financieringsbronnen onderontwikkeld, wat potentieel biedt om de toegang van ondernemingen tot financiering te verbeteren.

(33)

Letland heeft zijn onafhankelijkheid van Russisch gas verzekerd na het besluit van het parlement in juli 2022 om vanaf 1 januari 2023 geen Russisch aardgas meer te kopen. Binnenlandse gasleveranciers hebben alternatieve bronnen van aardgas kunnen vinden dankzij de invoer van vloeibaar aardgas (lng) uit de lng-terminal in Klaipėda, Litouwen en de nieuwe lng-terminal in Inkoo (Finland). De huidige situatie heeft de noodzaak aangetoond om de langzame uitrol van installaties voor elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen te versnellen. Letland heeft een van de hoogste aandelen hernieuwbare energie in de Unie, hoewel dit aandeel tussen 2020 en 2021 stagneerde. Letland zou er baat bij hebben zijn inspanningen voor de invoering van wind- en zonne-energie te versnellen, omdat dit de meest haalbare langetermijnoplossing is om het aandeel hernieuwbare energie te vergroten. Het herstel- en veerkrachtplan van Letland omvat reeds maatregelen om regelgevingsobstakels voor de invoering van windenergie op land weg te nemen. Er kan echter nog meer worden gedaan om de inzet van hernieuwbare energie voor elektriciteitsopwekking, verwarming en koeling te versnellen. Dit zou inhouden dat het elektriciteitsnet wordt gemoderniseerd, dat gedecentraliseerde hernieuwbare elektriciteitsopwekking en flexibiliteit van het elektriciteitssysteem (vraagsturing en opslag) worden bevorderd, dat de procedures voor het verlenen van vergunningen verder worden verbeterd en dat een juridisch kader en stimulansen ter bevordering van energiegemeenschappen worden ingesteld. De voltooiing van de synchronisatie van Letland met het stroomnet van de Unie zou de transmissiecapaciteit vergroten, zodat een toenemend aandeel van hernieuwbare energiebronnen op land en op zee in het net kan worden geïntegreerd. Het Letse stroomnet blijft, net als dat van andere Baltische lidstaten, kwetsbaar omdat het gesynchroniseerd is met het BRELL-net (Belarus, Rusland, Estland, Litouwen en Letland). De regionale synchronisatie van het elektriciteitsnet met de rest van de Unie vordert, maar moet nog worden voltooid. Daarvoor moet worden samengewerkt met Estland en Litouwen. Het aardgasverbruik van Letland is in de periode tussen augustus 2022 en maart 2023 met 30 % gedaald ten opzichte van het gemiddelde gasverbruik in dezelfde periode in de voorgaande vijf jaar, waarmee het streefdoel van 15 % is overtroffen. Letland zou overeenkomstig Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (16) tot 31 maart 2024 zijn inspanningen kunnen voortzetten om de vraag naar gas tijdelijk te verminderen.

(34)

Letland moet zijn inspanningen opvoeren om de energie-efficiëntiemaatregelen voor het koolstofvrij maken van zijn gebouwenbestand, vervoer en industrie op te schalen, en nieuwe financierings- en steunmaatregelen instellen om de renovatiedoelstellingen van zijn langetermijnrenovatiestrategie te halen.

(35)

Het tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in sectoren en beroepen die van essentieel belang zijn voor de groene transitie, met inbegrip van productie, uitrol en onderhoud van nettonultechnologieën, leidt tot knelpunten in de transitie naar een nettonuleconomie. Hoogwaardige onderwijs- en opleidingsstelsels die inspelen op veranderende behoeften op de arbeidsmarkt en gerichte bij- en omscholingsmaatregelen zijn van cruciaal belang om tekorten aan vaardigheden aan te pakken en arbeidsintegratie en -verschuivingen te bevorderen. Om het onbenutte arbeidsaanbod te ontsluiten, moeten die maatregelen toegankelijk zijn, met name voor de personen voor wie en in de sectoren en regio’s waarvoor de gevolgen van de groene transitie het grootst zijn. In 2022 werd een tekort aan arbeidskrachten gerapporteerd voor 25 van 436 beroepen waarvoor specifieke vaardigheden of kennis voor de groene transitie vereist zijn, waaronder elektriciens en werktuigbouwkundigen. Het tekort aan arbeidskrachten werd genoemd als een factor die de productie in de industrie en de bouw beperkt.

(36)

In het licht van de beoordeling door de Commissie heeft de Raad het stabiliteitsprogramma 2023 onderzocht, en zijn advies (17) daarover is in aanbeveling 1 weergegeven.

(37)

Aangezien de economieën van de lidstaten van de eurozone in hoge mate met elkaar zijn verweven en zij collectief bijdragen aan de werking van de economische en monetaire unie, heeft de Raad de lidstaten van de eurozone aanbevolen actie te ondernemen, onder meer via hun herstel- en veerkrachtplannen, teneinde i) de houdbaarheid van de schuld in stand te houden en af te zien van generieke steun voor de geaggregeerde vraag in 2023, de genomen begrotingsmaatregelen om de impact van de hoge energieprijzen te verlichten doelgerichter te maken en na te denken over passende manieren om de steun af te bouwen naarmate de druk van de energieprijzen afneemt; ii) een hoog niveau van overheidsinvesteringen te handhaven en particuliere investeringen te bevorderen om de groene en de digitale transitie te ondersteunen; iii) loonontwikkelingen te ondersteunen die het verlies aan koopkracht verzachten en tegelijkertijd tweederonde-effecten op de inflatie te beperken, actief arbeidsmarktbeleid verder te verbeteren en tekorten aan vaardigheden tegen te gaan; iv) het ondernemingsklimaat te verbeteren en ervoor te zorgen dat energiesteun aan bedrijven kosteneffectief en tijdelijk is, en gericht is op levensvatbare ondernemingen en stimulansen voor de groene transitie handhaaft; en v) de macrofinanciële stabiliteit in stand te houden en risico’s te monitoren en tegelijkertijd te blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie. Voor Letland dragen de aanbevelingen 1, 2, 3 en 4 bij tot de uitvoering van de eerste, de tweede, de derde en de vierde aanbeveling in de Aanbeveling van 2023 over de eurozone,

(1)

Verordening (EU) 2021/241 van het Europees Parlement en de Raad (3), waarbij de herstel- en veerkrachtfaciliteit (“de faciliteit”) werd ingesteld, is op 19 februari 2021 in werking getreden. De faciliteit biedt de lidstaten financiële ondersteuning voor de uitvoering van hervormingen en investeringen, die worden gerealiseerd met budgettaire stimulansen door de Unie. In overeenstemming met de prioriteiten van het Europees Semester draagt de faciliteit bij tot economisch en inclusief herstel en de uitvoering van duurzame en groeibevorderende hervormingen en investeringen, met name hervormingen en investeringen om de groene en de digitale transitie te stimuleren en om de economieën van de lidstaten veerkrachtiger te maken. Zij helpt ook de overheidsfinanciën te versterken en de groei en werkgelegenheid op middellange en lange termijn te stimuleren, de territoriale cohesie binnen de Unie te verbeteren en de verdere uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten te ondersteunen. De maximale financiële bijdrage per lidstaat in het kader van de faciliteit is op 30 juni 2022 bijgewerkt, overeenkomstig artikel 11, lid 2, van Verordening (EU) 2021/241.

(2)

Op 22 november 2022 heeft de Commissie haar goedkeuring gehecht aan de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 en daarmee de aanzet gegeven tot het Europees Semester 2023 voor coördinatie van het economisch beleid. Op 23 maart 2023 heeft de Europese Raad zijn goedkeuring gehecht aan de prioriteiten van de jaarlijkse duurzamegroeianalyse 2023 die de vier dimensies van concurrerende duurzaamheid als centrum hebben. Op 22 november 2022 heeft de Commissie op grond van Verordening (EU) nr. 1176/2011 ook het waarschuwingsmechanismeverslag 2023 aangenomen, waarin zij Litouwen identificeert als een van de lidstaten die door onevenwichtigheden geraakt kan zijn of het risico loopt daardoor geraakt te worden, en waarvoor een diepgaande evaluatie nodig zou zijn. Op dezelfde datum heeft de Commissie ook een advies goedgekeurd over het ontwerpbegrotingsplan 2023 van Litouwen. De Commissie heeft ook een aanbeveling voor een aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone goedgekeurd, alsook een voorstel voor het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid 2023 waarin de uitvoering van de werkgelegenheidsrichtsnoeren en de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten wordt geanalyseerd. De Raad heeft de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone (4) (“aanbeveling over de eurozone 2023”) aangenomen op 16 mei 2023 en het gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid op 13 maart 2023.

(3)

Hoewel de economieën in de Unie blijk geven van opvallende veerkracht, blijft de geopolitieke context een negatief effect hebben. De economische en sociale beleidsagenda van de Unie, die resoluut achter Oekraïne staat, is erop gericht om op korte termijn de negatieve gevolgen van energieschokken voor zowel kwetsbare huishoudens als bedrijven te beperken en op middellange termijn de inspanningen met het oog op de verwezenlijking van de groene en de digitale transitie, de ondersteuning van duurzame en inclusieve groei, de bewaking van de macro-economische stabiliteit en de vergroting van de veerkracht vol te houden. De agenda is ook sterk gericht op het vergroten van het concurrentievermogen en de productiviteit van de Unie.

(4)

Op 1 februari 2023 heeft de Commissie een mededeling uitgebracht met de titel “Een industrieel plan voor de Green Deal voor het nettonultijdperk” (“het industrieel plan voor de Green Deal”). Het doel van het industrieel plan voor de Green Deal is om het concurrentievermogen van de nettonulindustrie van de Unie te versterken en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit te bevorderen. Het vormt een aanvulling op de lopende inspanningen in het kader van de Europese Green Deal en REPowerEU. Het heeft ook tot doel een omgeving te scheppen die gunstiger is voor het opschalen van de productiecapaciteit van de Unie voor de nettonultechnologieën en -producten die nodig zijn om de ambitieuze klimaatdoelstellingen van de Unie te halen, en voor het verzekeren van toegang tot relevante kritieke grondstoffen, onder meer door de sourcing ervan te diversifiëren, geologische hulpbronnen in de lidstaten naar behoren te exploiteren en grondstoffen zoveel mogelijk te recyclen. Het industrieel plan voor de Green Deal is gebaseerd op vier pijlers: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingsklimaat, versnelde toegang tot financiering, het verbeteren van vaardigheden, en open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Op 16 maart 2023 heeft de Commissie nog een mededeling gepubliceerd met de titel “Concurrentievermogen van de EU op lange termijn: blik op de periode na 2030”, die is gestructureerd rond negen elkaar versterkende aanjagers, met als doel te werken aan een groeibevorderend regelgevingskader. In de mededeling worden beleidsprioriteiten vastgesteld die bedoeld zijn om actief te zorgen voor structurele verbeteringen, gerichte investeringen en regelgevingsmaatregelen voor het concurrentievermogen van de Unie en haar lidstaten op lange termijn. Onderstaande aanbevelingen dragen bij tot de verwezenlijking van deze prioriteiten.

(5)

In 2023 blijft het Europees Semester voor coördinatie van het economisch beleid evolueren in overeenstemming met de uitvoering van de faciliteit. De volledige uitvoering van de herstel- en veerkrachtplannen blijft essentieel voor de verwezenlijking van de beleidsprioriteiten in het kader van het Europees Semester, aangezien de plannen betrekking hebben op alle of een aanzienlijk deel van de relevante landspecifieke aanbevelingen die in de afgelopen jaren zijn gedaan. De landspecifieke aanbevelingen van 2019, 2020 en 2022 blijven onverminderd relevant voor de herstel- en veerkrachtplannen die worden herzien, bijgewerkt of gewijzigd overeenkomstig de artikelen 14, 18 en 21 van Verordening (EU) 2021/241.