Resolutie van het Europees Economisch en Sociaal Comité over “Verenigd voor de democratie”

(2023/C 184/01)

Rapporteurs:

Stefano MALLIA (MT-I) Oliver RÖPKE (AT-II) Séamus BOLAND (IE-III)

Rechtsgrond	Artikel 50 van het reglement van orde
Goedkeuring door de voltallige vergadering	23.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	181/0/5

Het herstel na de pandemie, de democratische waarden, burgerlijke ruimte, mediavrijheid, diversiteit en liberale democratie staan aan beide zijden van de EU-grenzen onder druk, en die situatie is er sinds het begin van de oorlog op Europese bodem nog op verslechterd: minder dan 50 % van de wereldbevolking leeft in een democratisch systeem.

Nu de wereld nog steeds getuige is van de vreselijke oorlog in Oekraïne en de verwoestende humanitaire, sociale en economische gevolgen ervan, roept het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) op om de democratie en de democratische waarden te versterken.

De buitengewone inzet van de maatschappelijke organisaties van de EU die humanitaire, logistieke en medische bijstand verlenen aan de Oekraïense bevolking, heeft ook het belang aangetoond van een goed verbonden, efficiënt en dynamisch maatschappelijk middenveld. Ook buiten Oekraïne zien we burgerbewegingen in Iran, Belarus en Moldavië vechten voor democratie. Sterkere burgerbewegingen zorgen ook voor sterkere democratieën.

Het is nu belangrijker dan ooit dat we investeren in veerkrachtigere democratieën en dat we onze grondrechten beschermen, duurzame vrede en stabiliteit bewerkstelligen en zo uiteindelijk zorgen voor welvaart voor iedereen.

Het lijdt geen twijfel dat we gezamenlijk moeten nadenken over nieuwe benaderingen om de structuren voor de participatiedemocratie te versterken. Een sterk, onafhankelijk en divers maatschappelijk middenveld is meer dan ooit cruciaal om actief burgerschap en een veerkrachtige democratie te waarborgen en zo de rechtsstaat, de grondrechten, de vrijheid van meningsuiting en de integriteit van onze democratische manier van leven te verzekeren. De democratie in de EU kan niet los worden gezien van de begrippen gelijkheid, rechtvaardigheid, eerbiediging van de mensenrechten en non-discriminatie, zoals bepaald in artikel 2 VEU.

In tijden van complexe veranderingen en uitdagingen is de overleg- en participatiedemocratie een van de schakels van de noodzakelijke systemische verandering. Er zijn vele doeltreffende manieren denkbaar om beleidsmakers in staat te stellen lastige beslissingen te nemen over de meest complexe problemen op het gebied van overheidsbeleid en het vertrouwen tussen burgers en overheid te vergroten. Voorwaarde is dat daarbij rekening wordt gehouden met de diversiteit van meningen en het recht om daaraan vrijelijk uiting te geven. Toch is de participatiedemocratie geen wondermiddel. Democratische samenlevingen staan voor een breed scala aan uitdagingen, die verschillende participatiemethoden vereisen. Democratisch bestuur houdt dan ook in dat voor verschillende doeleinden verschillende mechanismen worden gebruikt, zodat rekening kan worden gehouden met de sterke en zwakke punten.

We moeten samen streven naar een nieuw evenwicht tussen representatieve democratie, participatiedemocratie en directe democratie.

In de conclusies van de Conferentie over de toekomst van Europa over de Europese democratie van 9 mei 2022, en met name in de voorstellen 36 en 39, wordt bepaald dat de burgerparticipatie moet worden vergroot en dat de structuren voor de participatiedemocratie en overleg moeten worden versterkt. Gezien de resultaten van de Conferentie over de toekomst van Europa en het feit dat het zelf al een belangrijke rol speelt, wil het EESC verschillende opties presenteren voor een blauwdruk van de institutionele hervormingen die strookt met de doelstellingen van het EESC.

Tegen deze achtergrond en voortbouwend op de dagen voor het maatschappelijk middenveld 2023, willen we de volgende aanbevelingen formuleren. Het EESC:

1.

dringt aan op een doeltreffende tenuitvoerlegging van artikel 11 VEU, met inbegrip van een Europese strategie voor het maatschappelijk middenveld en een Europees statuut voor verenigingen, om een echte inclusieve ruimte met meer zeggenschap voor de burgers tot stand te brengen, teneinde hun engagement te hernieuwen en werk te maken van een gestructureerde civiele dialoog tussen de EU-instellingen, onder meer door het maatschappelijk middenveld uit te nodigen voor met name sociale toppen en conferenties op hoog niveau. Om het maatschappelijk middenveld meer inspraak te geven en op meer betekenisvolle wijze bij een en ander te betrekken, is het ook van belang dat de nodige middelen worden vrijgemaakt. Er zijn betere financieringsmogelijkheden en eerlijke en transparante beleidskaders nodig voor maatschappelijke organisaties, met inbegrip van grensoverschrijdende bescherming, om capaciteit en veerkracht op te bouwen voor alle maatschappelijke organisaties, inclusief jongerenorganisaties, de sociale economie en de vrijwilligerssector; daarnaast moeten zij toegang krijgen tot zowel particuliere als publieke flexibele en houdbare middelen;

2.

benadrukt dat de sleutelrol van het maatschappelijk middenveld en de sociale partners bij de ondersteuning van de overlegdemocratie, als aanvulling op de representatieve democratie, moet worden versterkt, zodat de civiele dialoog in alle lidstaten en op EU-niveau verder wordt aangezwengeld. De kracht van de Europese democratieën ligt in solide en grootschalige samenwerking tussen de EU en haar lidstaten; deze samenwerking kan namelijk helpen bij het opbouwen van de capaciteit van maatschappelijke organisaties. Onafhankelijke maatschappelijke organisaties zijn namelijk de “hoeders van het algemeen belang” en spelen een centrale rol bij het vinden van duurzame oplossingen, het bevorderen van maatschappelijke innovaties en het tot stand brengen van wederzijds vertrouwen binnen samenlevingen. Maatschappelijke organisaties helpen ook processen in kaart te brengen, bieden expertise om de diversiteit van de debatten te vergroten, en ondersteunen de participatiedemocratie, zoals bepaald in de Verdragen;

3.

pleit voor een holistische en coöperatieve aanpak van onderwijs en opleiding om de huidige uitdagingen het hoofd te bieden. Een Europees vaardighedenbeleid moet worden vormgegeven samen met de maatschappelijke organisaties en sociale partners; zij beschikken namelijk over politiek kapitaal, concrete kennis en inzicht in de huidige behoeften en tekortkomingen. Wat dit betreft zou 2025 moeten worden uitgeroepen tot het Europees jaar van de vrijwilligers, aangezien voor de sector een sleutelrol is weggelegd bij de ontwikkeling van informele vaardigheden;

4.

benadrukt dat transversale vaardigheden de eigenlijke ruggengraat vormen van de participatie- en overlegdemocratie: samenwerking, kritisch en probleemoplossend denken, democratisch en collectief beheer, oplossen van geschillen, burgereducatie en mediageletterdheid. Deze vaardigheden zijn van cruciaal belang om antidemocratische tendensen te bestrijden, de Europese waarden te bevorderen en de huidige sociaal-economische en politieke verschillen te overbruggen, en stellen de maatschappelijke organisaties en sociale partners in staat om via overleg en participatie gezamenlijk beleid te ontwerpen, met als doel verantwoording, transparantie en actief burgerschap;

5.

is bereid te helpen bij de verdere ontwikkeling van instrumenten ter bevordering van de participatie- en overlegdemocratie, zoals het Europees burgerinitiatief en online openbare EU-raadplegingen, die volledig toegankelijk moeten zijn en waarover het grote publiek de nodige informatie moet krijgen;

6.

benadrukt het belang van de Europese verkiezingen van 2024 en van de cruciale rol van maatschappelijke organisaties, die mensen kunnen aanmoedigen om deel te nemen aan de verkiezingen en pro-Europese gevoelens kunnen aanwakkeren; bovendien kunnen zij het percentage niet-stemmers terugdringen en desinformatie tegengaan. Het EESC roept de Europese politieke families op om in hun verkiezingsmanifesten te wijzen op de rol van de maatschappelijke organisaties bij de versterking van het democratisch bestel;

7.

herhaalt zijn bereidheid om, samen met maatschappelijke organisaties in brede zin en de EU-instellingen, als bruggenbouwer op te treden om het Europese project met de burgers te bespreken, en daarbij verder te gaan dan degenen die reeds overtuigd zijn, en hen te bereiken in hun gemeenschappen, gebieden, steden en dorpen. Het is daarom van essentieel belang om de mogelijkheden te creëren om deel te nemen aan openbare debatten en een cultuur van participatie op alle niveaus te bevorderen;

8.

wijst erop dat de Commissie in haar eigen organisatie contactpersonen moet aanstellen voor de dialoog met de burger, en de lidstaten moet aanmoedigen de structuren hiervoor met behulp van Europese middelen te verbeteren en deze waar nodig nieuw op te zetten. Dit initiatief zou het bewustzijn vergroten en de kwaliteit van de civiele dialoog verbeteren, zodat de Commissie en de lidstaten beter kunnen inzien welke voordelen een goed functionerende civiele dialoog kan opleveren voor de beleidsvorming. Bovendien zou de dialoog met het maatschappelijk middenveld worden versterkt door onderzoeks- en monitoringactiviteiten die leiden tot de vaststelling en uitwisseling van beste praktijken;

9.

benadrukt in dit verband dat de betrokkenheid van jongeren en jongerenorganisaties bijzonder belangrijk is om nieuwe kiezers en jonge kiezers te mobiliseren. Om volledige representativiteit te bereiken, moeten oplossingen worden ondersteund die brede betrokkenheid mogelijk maken en gelijke kansen in dit verband bevorderen. Het is noodzakelijk degenen die het verst van de besluitvormingscentra af staan te bereiken en met hen in gesprek te gaan. Grotere participatie op lokaal niveau lijkt noodzakelijk;

10.

verzoekt het Europees Parlement, de Europese Raad en de lidstaten voorts de Verkiezingsakte van 1976 met spoed te wijzigen, teneinde de beginselen van algemene, rechtstreekse en geheime verkiezingen te verduidelijken. Dit zou de toepassing van normen in de hele EU mogelijk maken, zodat het stemrecht van personen met een handicap wordt gewaarborgd.

Op basis van bovenstaande aanbevelingen en de Conferentie over de toekomst van Europa:

11.

beschouwt het EESC het onlangs ondertekende protocol inzake samenwerking met de Europese Commissie (27 oktober 2022) als een hernieuwd politiek engagement om bij te dragen aan de Europese politieke agenda en aan de belangrijkste doelstellingen (1) en aspiraties van Europa, namelijk een Europese Unie te scheppen die concurrerend, economisch welvarend, sociaal inclusief en ecologisch duurzaam is, en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de overgang naar klimaatneutraliteit, digitalisering en demografische verandering sociaal rechtvaardig en billijk is, en dat de Europese Green Deal en het digitale decennium 2030 voor alle Europeanen een succes worden. De Europese Unie moet zich ook laten leiden door de Europese pijler van sociale rechten en een agenda voor concurrentievermogen, de politieke routekaarten die ervoor zorgen dat niemand wordt uitgesloten;

12.

is het EESC bereid — en heeft het nu meer dan ooit de legitimiteit — om op te treden als een belangrijk knooppunt voor de burgers en de georganiseerde civiele samenleving, met inbegrip van toekomstige burgerpanels. Een dergelijk knooppunt zou het effect van de lopende, door de Europese Commissie en andere instellingen georganiseerde burgerraadplegingen moeten vergroten, en tevens systematisch feedback van de Europese georganiseerde civiele samenleving moeten verzamelen over alle belangrijke prioriteiten en beleidsmaatregelen van de Europese politieke agenda. Dit zal het vertrouwen van het publiek in het EU-project en de EU-instellingen helpen vergroten door de burgers een effectieve rol te geven in de publieke besluitvorming. Het EESC zou als gastheer kunnen optreden voor de begeleiding, het toezicht, de opzet, organisatie, leiding en facilitering van het overleg met behulp van externe deskundigen en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. Dit aanbod bouwt met name voort op het eindverslag van de Conferentie over de toekomst van Europa van 9 mei 2022, waarin er uitdrukkelijk voor wordt gepleit “om de institutionele rol van het Comité uit te breiden, en het beter in staat te stellen activiteiten op het gebied van participerende democratie te faciliteren en te waarborgen, zoals een gestructureerde dialoog met maatschappelijke organisaties en burgerpanels.” In dit verband moeten de aanbevelingen van de initiatiefadviezen van het EESC en de verkennende adviezen op verzoek van de Commissie in voorkomend geval worden herzien door middel van evaluaties van het EU-beleid;

13.

is het EESC van mening dat burgerpanels en raadplegingen van maatschappelijke organisaties zich kunnen richten op het bepalen van de agenda, zoals de voorbereiding van het werkprogramma van de Commissie, of kunnen worden gekoppeld aan de levenscyclus van belangrijke wetgevingsprioriteiten. De inbreng van burgers zou zeer nuttig kunnen zijn in de prelegislatieve fase, om te discussiëren en aanbevelingen te doen voorafgaand aan bepaalde belangrijke (wetgevende) voorstellen. Daartoe kunnen burgerpanels en maatschappelijke organisaties worden geraadpleegd op basis van een jaarlijkse routekaart en een tijdschema, die door het EESC in samenwerking met de Europese instellingen worden opgesteld. Het kan hierbij gaan om specifieke verzoeken van de Europese Commissie, het Europees Parlement of de Raad van de Europese Unie, van het EESC zelf op eigen initiatief of op initiatief van zijn partnerorganisatie, het Europees Comité van de Regio’s;

14.

herhaalt het EESC dat de activiteitencyclus kan beginnen met de toespraak over de Staat van de Unie en een intentieverklaring, met het oog op het jaarlijkse werkprogramma van de Europese Commissie voor het volgende jaar. Het overleg vindt dan plaats in de eerste helft van het volgende jaar;

15.

zal het EESC, als aanvulling op de instrumenten om de rechtsstaat te versterken, andere EU-instellingen blijven voorstellen om een jaarlijks EU-forum voor de grondrechten, de mensenrechten en de rechtsstaat op te richten. Dit forum zal het toezicht verbeteren door EU-besluitvormers in staat te stellen vroegtijdig te worden gewaarschuwd door maatschappelijke en basisorganisaties uit alle lidstaten met betrekking tot de volledige en transparante toepassing van artikel 2 VEU. Verder verzoekt het Comité de Europese Commissie om bij de komende herziening van het actieplan voor Europese democratie een hoofdstuk over het maatschappelijk middenveld op te nemen. Het EESC zal ook een belangrijke rol spelen bij het toezicht op de toetreding van kandidaat-lidstaten en een zinvolle discussie met de betrokken partijen mogelijk maken om ervoor te zorgen dat de Europese waarden, met inbegrip van die welke nationale en etnische minderheden betreffen, worden geëerbiedigd;

16.

zal het EESC een Europese Week van het maatschappelijk middenveld uitroepen om haar rol als Huis van het Europees maatschappelijk middenveld te versterken en het bereik van haar vlaggenschipinitiatieven, zoals de dagen van het maatschappelijk middenveld, de EBI-dag, YEYS en de prijs voor het maatschappelijk middenveld, te verbreden. Dit initiatief zal belangrijke actoren van Europese en nationale maatschappelijke organisaties samenbrengen en een forum bieden voor dialoog over kwesties die van belang zijn voor belanghebbenden uit het maatschappelijk middenveld op Europees niveau. Het EESC zal ernaar streven de activiteiten aan de basis te versterken om zo veel mogelijk mensen te bereiken die beperkte mogelijkheden hebben om deel te nemen aan debatten over Europese kwesties en ervoor te zorgen dat bij de besluitvorming met hun standpunt rekening wordt gehouden.

---

(1)  De artikelen 2 en 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het jongerenactieplan in het externe optreden van de EU 2022-2027

(initiatiefadvies)

(2023/C 184/02)

Rapporteur:	Michael McLOUGHLIN
Corapporteur:	Tatjana BABRAUSKIENĖ

Besluit van de voltallige vergadering	22.9.2022
Rechtsgrond	Artikel 52, lid 2, van het reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	Externe Betrekkingen
Goedkeuring door de afdeling	6.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	157/0/1

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Hoewel het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) ingenomen is met het jongerenactieplan in het externe optreden van de EU, wijst het erop dat zich problemen kunnen voordoen bij de uitrol en uitvoering, waarvoor dan ook monitoring en toezicht nodig zullen zijn. Het EESC wenst zijn steentje bij te dragen aan de uitvoering van het jongerenactieplan.

1.2.

Het EESC is van mening dat de expertise en ervaring van jongerenorganisaties in de EU en de rest van de wereld van groot belang zijn voor de uitvoering van het plan, zowel voor de Europese Commissie als voor de EU-delegaties. Het is ook van oordeel dat alle EU-personeelsleden die met jongeren werken basisvaardigheden moeten worden bijgebracht op het gebied van onder meer jeugdvriendelijke ruimten, overlegtechnieken en jeugdwerk.

1.3.

Het EESC zou graag zien dat tijdens de uitvoering voortdurend aandacht wordt besteed aan de meest gemarginaliseerde jongeren, ook jongeren met een handicap, en dat bij alle leiderschapsactiviteiten evenveel nadruk wordt gelegd op lokale steun voor jongeren in lokale gemeenschappen. Leiderschaps- en participatieprocessen moeten zodanig worden opgezet dat de lokale betrokkenheid wordt gewaarborgd en dat via bottom-upprocessen leiders worden voortgebracht die midden in de samenleving staan.

1.4.

Gegevensverzameling en monitoring vormen een grote uitdaging voor de uitvoering van het jongerenactieplan. In dat verband zijn regelmatige rapportages van de Europese Commissie, de Europese Dienst voor extern optreden (EDEO), relevante gefinancierde agentschappen en maatschappelijke organisaties nodig, in overeenstemming met de onlangs door de Europese Commissie uitgevoerde inventarisatie van internationale gegevens over jongeren en haar analyse van de lacunes hierin (1).

1.5.

Het EESC verwelkomt en stimuleert banden met de werkzaamheden van de Verenigde Naties (VN) en de agentschappen van deze organisatie op dit gebied, met name wat betreft de agenda voor jongeren, vrede en veiligheid en eventuele synergieën met het VN-Comité voor de Rechten van het Kind.

1.6.

Het EESC is van mening dat de belangrijkste EU-beleidsmaatregelen op het gebied van jeugdzaken, zoals Erasmus+ en de jongerengarantie, nuttig kunnen zijn voor het werk op het gebied van participatie van jongeren en jeugdbeleid. Bij het gebruik van dergelijke structuren moet aandacht worden besteed aan de onafhankelijkheid van aanvraagprocedures en kwesties als visa en talen.

1.7.

Het EESC beveelt de Raad van de EU aan om de EU-lidstaten aan te moedigen eigen plannen op te stellen met een soortgelijke focus als het jongerenactieplan en samen te werken met het maatschappelijk middenveld, met name jongerenorganisaties. Voorts moeten de bestaande banden en partnerschappen tussen maatschappelijke organisaties van EU-lidstaten en doellanden worden uitgebouwd en versterkt, met name tussen jongerenorganisaties.

1.8.

De doellanden zouden ook moeten worden aangemoedigd en de middelen moeten krijgen om een eigen concreet en specifiek jeugdbeleid te gaan voeren en nationale jeugdraden of soortgelijke instellingen op te zetten. Bij haar ondersteuning van de doellanden moet de Commissie wel steeds de mensenrechten voor ogen houden.

1.9.

Het EESC is van mening dat het jongerenactieplan en het Europees Jaar van de Vaardigheden aan elkaar gekoppeld moeten worden zodat dit werk in de partnerlanden prioriteit krijgt.

1.10.

Het EESC is van mening dat activiteiten op het gebied van onderwijs gericht moeten zijn op gelijkheid, en met name op de bescherming van jonge meisjes, en dat strategieën ervoor moeten zorgen dat de moeilijkst te bereiken groepen bij de activiteiten worden betrokken. Alle studiebeurzen moeten open en transparant zijn en weloverwogen methoden bevatten om de moeilijkst bereikbare groepen aan te moedigen.

1.11.

Het EESC is ervan overtuigd dat burgerlijke betrokkenheid in alle maatschappelijke organisaties, zoals jongerenorganisaties, vakbonden en groepen jonge ondernemers, moet worden gestimuleerd.

1.12.

Het EESC is van mening dat de impact van het EU-handelsbeleid en de relatie van dit beleid met jongeren moet worden onderzocht, met name in het kader van de hoofdstukken inzake handel en duurzaamheid en de economische partnerschapsovereenkomsten (EPO’s).

1.13.

In overeenstemming met de studie van de Europese Commissie is het zaak om voor het werk met jongeren in het kader van het externe optreden specifieke in de gemeenschap te verlenen mentale hulpverlening voor jongeren op te zetten en streefcijfers vast te stellen voor zowel output als verbeteringen van hun geestelijke gezondheid.

1.14.

De strijd tegen kinderarbeid zou een belangrijk onderdeel van het jongerenactieplan moeten zijn, zodat kinderarbeid in de 21e eeuw eindelijk tot het verleden zal gaan behoren.

2.   Achtergrondinformatie: relevante activiteiten van het EESC

2.1.

In oktober 2018 keurde het EESC zijn advies over de nieuwe EU-strategie voor jongeren (2) goed, waarin wordt gewezen op de noodzaak van een sectoroverschrijdende aanpak van jongeren en de noodzaak om meer aandacht te besteden aan werkgelegenheid, geestelijke gezondheid, gelijkheid en onderwijs. Het benadrukte ook het belang van het externe beleid van de EU in dit verband.

2.2.

In september 2020 keurde het EESC het advies “Naar een gestructureerde participatie van jongeren op het gebied van klimaat en duurzaamheid in het besluitvormingsproces van de EU” (3) goed. Het pleitte ook voor de oprichting van rondetafelconferenties voor jongeren over klimaat en duurzaamheid, de opname van een jongerenafgevaardigde in de officiële EU-delegatie voor de vergaderingen van de Conferentie van de Partijen (COP) bij het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) en de betrokkenheid van jongeren bij de EESC-adviezen over klimaat en duurzaamheid.

2.3.

In het in juli 2022 aangenomen advies “Jongerenbeleid in de Westelijke Balkan, als onderdeel van de innovatieagenda voor de Westelijke Balkan” (4) heeft het EESC de regeringen van de Westelijke Balkan verzocht om de lijnen die zijn uitgezet in de belangrijkste beleidsdocumenten van de EU op het gebied van jeugdbeleid te volgen en verder te investeren in empirisch onderbouwd jeugdbeleid waarmee de ontwikkelingsproblemen van jongeren worden aangepakt. Daarbij moeten ze voor een transparante toewijzing van voldoende begrotingsmiddelen zorgen.

2.4.

Het EESC is bij uitstek geschikt om de samenwerking met jongerennetwerken te bevorderen. Het richtte een coördinatiegroep voor het Europees Jaar van de Jeugd op die een mandaat heeft gekregen om de samenwerking met jongerenorganisaties en jongeren tijdens en na het Europees Jaar van de Jeugd te intensiveren en met andere EU-instellingen en maatschappelijke organisaties samen te werken om de horizontale integratie van jongeren in hun dagelijkse werkzaamheden te verbeteren. In september 2022 bracht het EESC een advies uit over de “EU-jeugdtest” (5) en drong het aan op een meer gestructureerde, zinvolle en doelgerichte participatie van jongeren.

3.   Algemene opmerkingen over het jongerenactieplan

3.1.

Het EESC is zeer ingenomen met de gezamenlijke mededeling “Jongerenactieplan in het externe optreden van de EU 2022-2027”. In dit document, een belangrijke stap in het externe optreden en het jeugdbeleid, worden de potentiële synergieën tussen beide erkend, iets wat al veel eerder had moeten gebeuren. Bovendien geeft een dergelijke ontwikkeling in het Europees Jaar van de Jeugd ook aan dat wordt erkend dat jongeren en het leven van jongeren alle beleidsterreinen bestrijken en dat bij alle beleidswerkzaamheden, en niet alleen op de “traditionele” gebieden die met jongeren worden geassocieerd, rekening moet worden gehouden met deze groep.

3.2.

De oorlog in Oekraïne blijft ernstige gevolgen hebben voor burgers, in het bijzonder voor kinderen, adolescenten en jongeren. Het jongerenactieplan in Oekraïne, evenals in andere door conflicten getroffen gebieden in de wereld, moet erop gericht zijn de weerbaarheid van jongeren te versterken, de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren te ondersteunen en hen in staat te stellen in hun gemeenschappen veranderingen teweeg te brengen, vooral met het oog op het herstel na een conflict.

3.3.

De mededeling past ook goed in de wereld na COVID-19. Erkend wordt dat jongeren, onder meer wat hun onderwijs en bewegingsvrijheid betreft, het meest onder deze crisis hebben geleden. De gevolgen van COVID-19 voor jongeren in de hele wereld worden weliswaar in Europa erkend, maar krijgen in met name ontwikkelingslanden en fragiele staten minder aandacht.

3.4.

In wezen steunen we het concept dat alle interne beleidsmaatregelen met betrekking tot jongeren moeten kunnen worden vertaald naar onze externe betrekkingen, rekening houdend met de specifieke lokale/regionale context waarin het externe optreden plaatsvindt. In het licht hiervan zouden wij ervoor zijn dat de jeugdtest voor EU-beleid ook wordt aanbevolen voor beleid ter uitvoering van het jongerenactieplan.

3.5.

Het EESC is ook ingenomen met het feit dat het jongerenactieplan is gebaseerd op de Europese pijler van sociale rechten en het EU-actieplan inzake mensenrechten en democratie, waarin de noodzaak van gelijke, volledige en zinvolle participatie van jongeren aan het openbare en politieke leven wordt benadrukt. Hoewel jongeren een voortrekkersrol spelen bij veranderingen, zijn zij nog veel te vaak ondervertegenwoordigd, hetgeen in strijd is met hun grondrechten. Het EESC waardeert het jongerenactieplan vanwege het hoge ambitieniveau en de duidelijke focus op actie. Ook stelt het op prijs dat in dit actieplan de intergenerationele dimensie van de huidige mondiale uitdagingen wordt erkend.

3.6.

In de mededeling worden alle belangrijke beleidswerkzaamheden met betrekking tot jongeren op verschillende gebieden samengebracht. Bij de uitvoering ervan is het belangrijk dat er enig overkoepelend toezicht is, in het bijzonder gelet op de verschillende uitvoerende instanties en de diversiteit van de betrokken beleidsmaatregelen. Ook degenen die verantwoordelijk zijn voor jeugd en onderwijs, jongerenorganisaties en jongeren zelf, evenals hulporganisaties en andere nationale organen van de EU-lidstaten, gefinancierde agentschappen en maatschappelijke organisaties, moeten hierbij worden betrokken. Evenzo zullen bij de uitvoering verschillende financieringsbronnen, actoren en indicatoren in aanmerking moeten worden genomen. In het algemeen zal dat een uitdaging zijn, maar een doeltreffend toezichtsysteem zal zijn vruchten afwerpen en kan een model van gezamenlijke beleidsuitvoering zijn.

3.7.

Op bijna alle gebieden van het externe optreden moet de gegevensverzameling voor jongeren worden verbeterd. Bij de uitvoering van het jongerenactieplan moet de aandacht uitgaan naar deze kwestie, zoals ook de Europese Commissie onlangs onderkende in haar inventarisatie van internationale gegevens over jongeren en haar analyse van de lacunes hierin. Het kan moeilijk zijn om outputs en resultaten uit te splitsen en de exacte bijdrage van een bepaald programma of initiatief aan een resultaat in kaart te brengen. Derhalve is voor alle maatregelen ten behoeve van jongeren een longitudinale analyse nodig.

3.8.

Samenwerking van de EU, en van al haar instellingen, met het Verenigd Koninkrijk is geboden om ervoor te zorgen dat de Erasmus+-geest van samenwerking, intercultureel leren en opdoen van ervaringen, en alle andere vormen van samenwerking, voor de jongeren in dat land niet verloren gaan. Nagegaan moet worden welke mogelijkheden er zijn om de betrekkingen met de maatschappelijke organisaties in het VK opnieuw op te bouwen en nieuwe betrekkingen aan te knopen en te bevorderen (6).

Leiderschap en participatie

3.9.

Het jongerenactieplan is in hoge mate gericht op leiderschap en participatie. Dit wordt toegejuicht en sluit goed aan bij de beste praktijken in het werken met jongeren. Het EESC is echter van mening dat er een zeer grondig en weloverwogen plan nodig is om een dergelijke aanpak in het externe optreden van de EU verder te ontwikkelen. Zelfs binnen de EU en haar lidstaten is er ondanks grote inspanningen nog een lange weg te gaan op het gebied van participatieve praktijken. Leiderschap bij jongeren ontstaat meestal door goed lokaal werk in een ondersteunende omgeving. Zo leren jongeren hun stem te laten horen, maar dan wel op basis van banden met leeftijdsgenoten en ervaring met lokale kwesties zoals onder meer milieu, vervoer, onderwijs, geestelijke gezondheid en sociale bijstand. Dit werk wordt vaak gefaciliteerd door maatschappelijke organisaties. We hopen dat de thematische programma’s inzake het maatschappelijk middenveld en mensenrechten en democratie zich op deze behoeften kunnen richten.

3.10.

Voor goede praktijken op dit gebied moet dus een aantal bijbehorende factoren aanwezig zijn. Met het Erasmus+-programma wordt nog steeds getracht prioriteit te geven aan kansarme jongeren. Tegelijkertijd wordt in feite erkend dat er met een toonaangevend programma op dit vlak nog veel werk aan de winkel is. Op het gebied van interpersoonlijke contacten en mobiliteit spelen administratieve aspecten zoals visa een doorslaggevende rol bij het garanderen van een soepele ervaring voor de deelnemers, en hierbij is er behoefte aan een gemeenschappelijke aanpak. Indien deze uitdagingen ook gelden voor ontwikkelingslanden, fragiele staten of zelfs totalitaire landen, zullen de uitdagingen alleen maar groter worden. Uiteindelijk moet al het beoogde leiderschap en participatieve werk gebaseerd zijn op lokale ervaring uit de gemeenschap.

3.11.

We moeten oppassen dat we het proces niet omkeren door bij gebrek aan werkelijke lokale steun eerst met “leiders” te werken. Financiers en internationale niet-gouvernementele organisaties kunnen dit leiderschap niet creëren, en er moet worden gezorgd voor kwalitatieve lokale banden. Derhalve is er behoefte aan een transparante selectie, open en inclusieve methoden en waarborgen tegen gijzeling door staten en anderen, met name in fragiele staten. Betrokkenheid, participatie en leiderschapsvaardigheden zijn van cruciaal belang en met onze aanpak moet daarvoor een infrastructuur worden opgebouwd. Langetermijnsteun voor jongerenorganisaties en het maatschappelijk middenveld moet voorrang krijgen boven projectmatige kortetermijnbenaderingen. Engagement met jeugdleiders vergt ook strategieën voor het omgaan met een voortdurend veranderende groep die van tijdelijke aard is, die groeit en zich ontwikkelt en op een bepaald moment een andere weg moet of wil inslaan.

3.12.

Er moet zinvolle steun worden verleend aan basisorganisaties die ter plaatse actief zijn, zodat zij zich intern kunnen ontwikkelen en relevante actoren worden in hun lokale gemeenschappen. We hopen dat het jongerenklankbord voor internationaal partnerschappen in dit verband, en het dialoogplatform met jongerenorganisaties als onderdeel van het Beleidsforum inzake ontwikkeling, daar werk van zullen maken. Daarnaast kan steun aan vakbonden en hun jongerenorganisaties helpen om jongeren aan te moedigen democratische activiteiten te ontplooien op hun werk. Nationale jeugdraden kunnen, mits zij onafhankelijk zijn, een goede infrastructuur bieden als besloten moet worden met wie men in partnerlanden wil samenwerken, evenals initiatieven zoals het initiatief Global Youth Mobilization Initiative van de Big 6 Youth Organisations (7).

Uitvoeringsmethoden

3.13.

Er zijn aanzienlijke en welkome verwijzingen naar Erasmus+ in het jongerenactieplan. In dit opzicht wordt in de mededeling vermeden “het wiel weer uit te vinden”. De structuren en processen van het programma kunnen en moeten, waar nodig, in onze externe betrekkingen worden gebruikt. Bij de uitvoering kan het nuttig zijn de subonderdelen van het programma, zoals jeugd, scholen, beroepsonderwijs en -opleiding en tertiair onderwijs, uit te splitsen. Belemmeringen zoals visa, gebrek aan financiering en taalbarrières moeten worden weggenomen en bij de uitvoering moet de nadruk liggen op wederzijds leren, de ontwikkeling van vaardigheden en ervaring. Indien gebruik wordt gemaakt van nationale agentschappen, moeten deze zorgvuldig worden doorgelicht om het respect voor de juiste maatschappelijke organisaties en hun onafhankelijkheid te waarborgen.

3.14.

Initiële beroepsonderwijs (IVET) bevordert de inzetbaarheid van jongeren in de toekomst en hun deelname aan een leven lang leren. Beleid en goede praktijken inzake beroepsonderwijs en -opleiding bevorderen de sociale inclusie en de integratie op de arbeidsmarkt van jongeren die geen werk hebben en geen onderwijs of opleiding volgen (NEET’s).

3.15.

In de mededeling worden nuttige verbanden gelegd tussen het externe optreden van de EU en de rechten van het kind, waarvoor de EU onlangs een strategie heeft ontwikkeld. Het zou ook nuttig zijn om bij de uitvoering van het jongerenactieplan meer rekening te houden met het Verdrag van de Verenigde Naties van 1989 inzake de rechten van het kind (VRK), bijvoorbeeld door gebruik te maken van de staatsrapportage van het Comité van Genève. Veel jongeren zijn jonger dan 18 jaar en de beginselen van het VRK kunnen als leidraad dienen, maar het jeugdwerk van de EU omvat ook jongeren boven de 18 jaar. We moeten niet altijd automatisch uitgaan van een leeftijdsgrens van 18 jaar.

3.16.

Voor de uitvoering van het jongerenactieplan op nationaal, regionaal en multilateraal niveau moet een Team Europa-aanpak worden gevolgd. De EU moet zich daarbij aanpassen aan de specifieke behoeften en omstandigheden in de verschillende regio’s. Het EESC is van mening dat het nuttig zou zijn als de partnerschappen bijdragen aan het dichten van lacunes in kennis en gegevens over jongeren, met name in verband met de prioriteiten ontwikkeling van digitale vaardigheden, klimaatverandering en de Green Deal. Het EESC zou graag in de komende maanden vernemen hoe de vele acties zullen worden uitgevoerd en is bereid een bijdrage te leveren.

3.17.

We hadden gehoopt op meer respons tijdens het overleg over het jongerenactieplan en een grotere representativiteit van de reacties. Hierdoor wordt duidelijk dat jongeren alle relevante informatie over belangrijke onderwerpen moeten krijgen, zodat zij geïnformeerde beslissingen kunnen nemen en een nauwkeurige en zinvolle bijdrage aan het beleidsvormingsproces kunnen leveren. Instrumenten zoals het kwaliteitskeurmerk van de Europese organisatie voor voorlichting en adviesverlening aan jongeren (ERYICA) kunnen in dit verband een informatieve rol spelen.

4.   Specifieke opmerkingen over onderdelen van het jongerenactieplan

4.1.

Met de bepalingen in het jongerenactieplan worden veel lopende activiteiten gebundeld, en de uitdagingen bij de uitvoering zullen enorm zijn, vooral na de COVID-19-pandemie. Toegang tot onderwijs en gendergelijkheid is van cruciaal belang en er is vooruitgang geboekt op dit gebied.

Onderwijs

4.2.

Een nauw verband met het Europees Jaar van de Vaardigheden is nodig voor de uitvoering van het jongerenactieplan. Het is belangrijk dat vaardigheden worden ontwikkeld, vooral op het gebied van klimaatmitigatie en -adaptatie, de circulaire economie, geestelijke en lichamelijke gezondheid, seksuele en reproductieve gezondheid en daarmee samenhangende rechten, onder meer bij het om- en bijscholen van jongeren (8). Sociaal overleg en burgerdialoog zijn hier essentieel en moeten versterkt worden.

4.3.

Ook hier zullen meerdere belanghebbenden zijn die een rol spelen in het onderwijs, zodat duidelijke doelstellingen en metingen nodig zijn. Een voortdurende inspanning voor de moeilijkst bereikbare groepen, met name in de armste en meest fragiele staten, is een absolute noodzaak. De toezegging van 10 % uitgaven uit het instrument voor nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking (NDICI) van de Europese Commissie en uit de humanitaire begroting is welkom en wij zouden graag de toezeggingen van andere agentschappen en staten zien. De langetermijnoplossingen op onderwijsgebied moeten van de regeringen in de doellanden komen en lokale maatschappelijke organisaties moeten een belangrijke rol spelen. De internationale gemeenschap kan op lange termijn niet de belangrijkste actor zijn. We hopen dat de top over onderwijshervorming op dit punt vooruitgang kan boeken.

4.4.

Bepalingen over beurzen en trusts zijn welkom, maar we moeten aandacht besteden aan selectievraagstukken en ervoor zorgen dat de maatschappelijke organisaties erbij betrokken worden. Het is van belang dat bij de vaststelling van deze mogelijkheden transparante, eerlijke en inclusieve procedures voor de selectie van deelnemers aan academische programma’s worden vastgesteld. Daarbij moet prioriteit worden gegeven aan de toegang van kansarme personen.

4.5.

Het maximaliseren van de waarde van menselijk kapitaal is van vitaal belang voor het vergroten van het concurrentievermogen en het aanpakken van de werkloosheid, waarbij het wel zaak is de duurzame ontwikkeling in acht te nemen. Dit vereist werknemers die beschikken over een reeks transversale vaardigheden en aanpassingsvermogen. Het onderwijs- en opleidingsbeleid moet worden ontwikkeld en uitgevoerd in nauwe samenwerking met de sociale partners en moet meer gericht zijn op competenties dan op kwalificaties. Dit zal helpen om de kloof tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden te dichten.

Jongerenorganisaties

4.6.

In de mededeling worden verschillende fora en instanties die zich tot jongeren richten, genoemd. Het platform in het Beleidsforum inzake ontwikkeling kan op bijval rekenen, op voorwaarde dat het zorgt voor lokale connecties met jongerenorganisaties die onafhankelijk en zelfgeorganiseerd zijn en idealiter door jongeren worden geleid.

4.7.

Het is goed dat er in de mededeling melding wordt gemaakt van en wordt verwezen naar het betrekken van jongerenorganisaties. De uitrol van het jongerenactieplan zou erbij gebaat zijn als de diverse modellen van jeugdwerk in de EU in aanmerking worden genomen. Deze praktijk kan even relevant zijn als de stem van de jongeren. Zo worden jongeren op lokaal niveau beter in staat gesteld zich te ontwikkelen en krijgen we jeugdleiders die beschikken over lokale kennis. Er zijn veel gegevens en modellen beschikbaar via het partnerschap tussen de EU en de Raad van Europa en de vrijwillige jeugdsector.

4.8.

Jongerenorganisaties kunnen een enorme bijdrage leveren aan de uitvoering van het plan. De EU-lidstaten moeten worden aangemoedigd hun jeugdsector bij dit onderwerp te betrekken met nationale actieplannen. We moeten voorrang geven aan goede modellen en werkzaamheden van Europese jongerenorganisaties op het gebied van ontwikkeling, conflicten en mensenrechten boven bijvoorbeeld Amerikaanse modellen voor “jeugdontwikkeling”, die in ontwikkelingslanden en andere regio’s vaak van stal worden gehaald en vaak niet op dezelfde waarden berusten. Dit zou goed passen bij het streven naar op maat gesneden oplossingen voor bepaalde regio’s.

4.9.

Bij de uitvoering van de toezeggingen inzake onderwijs moeten ook informele en niet-formele systemen in gemeenschappen, maatschappelijke organisaties en jeugdwerkorganisaties worden betrokken. De definities van de Unesco en de Raad van Europa vormen hier een goed richtsnoer, evenals het werk in het jongerenhoofdstuk van Erasmus+. We moeten onderkennen dat een leven lang en levensbreed leren buiten de school om voor iedereen enorme voordelen met zich meebrengt.

4.10.

De politieke dialoog is belangrijk en de doelstellingen van het jongerenactieplan zijn ambitieus, maar we mogen het jeugdbeleid in elk land en de verantwoordelijkheden van de regeringen niet verwaarlozen, evenmin als de behoefte aan een echte vrijwilligerssector en een maatschappelijk middenveld. Bij de uitvoering van het jongerenactieplan moeten ook de ontwikkeling van het jeugdwerkbeleid, de ontwikkeling van nationale jeugdraden of soortgelijke organen en benaderingen zoals de EU-jeugdtest worden ondersteund.

4.11.

Jongerenorganisaties hebben al banden over de hele wereld, zoals blijkt uit het werk van de grote zes jongerenorganisaties, en de uitvoering van het plan moet op hen worden afgestemd, voortbouwen op het werk dat al gedaan is en als voorbeeld dienen voor meer initiatieven. We moeten er ook voor waken te restrictief te zijn op het gebied van participatie. Het is onduidelijk of bij de selectie van de thema’s voor het Youth Empowerment Fund gebruik is gemaakt van participatieve processen. Jongeren kiezen niet altijd de thema’s die anderen belangrijk vinden, met name in ontwikkelingslanden of in fragiele staten waar meer praktische overwegingen van belang kunnen zijn.

4.12.

Bepalingen inzake capaciteitsopbouw voor jongerenorganisaties zijn zeer welkom en moeten gepaard gaan met doeltreffende steun voor de oprichting van lokale bewegingen in partnerlanden, waarbij de EU-delegaties overal ter wereld een cruciale rol kunnen spelen. Hier moeten waar nodig partnerschappen met EU-organisaties worden aangeboden en de werkzaamheden moeten worden gemonitord. Het is belangrijk de totstandbrenging en versterking van netwerken met zowel EU- als niet-EU-organisaties te vergemakkelijken.

Doeltreffende uitvoering

4.13.

Dit werk omvat tal van actoren, beleidsmaatregelen en financieringslijnen, zoals de EU-delegaties, diverse directoraten-generaal van de Commissie, de EDEO, de Raad van de EU en de lidstaten, en diverse steunbudgetten. Bij de uitvoering van het jongerenactieplan moet worden gezorgd voor duidelijkheid en een goede sectoroverschrijdende samenwerking, zodat de doelgroep uiteindelijk centraal staat, en ook voor genoeg middelen.

4.14.

Bij het leggen van contacten kan worden voortgebouwd op bestaande werkzaamheden en kan worden gekeken naar twinning en andere (jongeren)initiatieven van Erasmus+. Ook zouden Erasmus+-projecten op het gebied van jongerenparticipatie (zonder transnationale dimensie) goede modellen kunnen bieden voor jongerenprojecten in de doellanden.

4.15.

Jongeren zijn de toekomstige leiders en personen die verandering in gang zetten, en zijn essentiële partners om bij te dragen aan het welslagen van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling, de Overeenkomst van Parijs inzake klimaatverandering en de digitale transitie. Het jongerenactieplan moet ervoor zorgen dat het externe optreden van de EU jongeren op politiek, sociaal en economisch niveau mondiger maakt. Het EESC heeft zich ertoe verbonden uitvoering te geven aan de aanbeveling van de Conferentie over de toekomst van Europa om de institutionele rol van het Comité uit te breiden, en het beter in staat te stellen activiteiten op het gebied van participerende democratie te faciliteren en te waarborgen, zoals een gestructureerde dialoog met maatschappelijke organisaties en burgerpanels.

4.16.

De verwijzingen naar de overgang naar de volwassenheid in het jongerenactieplan zijn sterk, zeer welkom en in overeenstemming met de waarden van het jeugdwerk in de EU. Belangrijke punten hierbij zijn dat jongeren hun rechten en plichten als burger leren kennen, financiële geletterdheid, vreemde talen, duurzaamheid van onze planeet en ondernemerschap. Het EESC is ook ingenomen met de link met de VN-agenda voor jongeren, vrede en veiligheid en de oproep tot een bredere betrokkenheid bij de VN. Bij de uitvoering van het jongerenactieplan moeten we ons bewust zijn van de afstand die jongeren doorgaans op veel gebieden tot de besluitvorming hebben.

4.17.

Resolutie 2250 (2015) van de VN-Veiligheidsraad over jongeren, vrede en veiligheid is een cruciaal instrument in de betrokkenheid bij jongeren wereldwijd. Hierin worden vijf belangrijke pijlers voor actie genoemd: participatie, bescherming, preventie, partnerschappen en ontworteldheid en re-integratie. In deze baanbrekende resolutie wordt er bij de ondertekenende partijen op aangedrongen jongeren een grotere stem te geven in de besluitvorming op lokaal, nationaal, regionaal en internationaal niveau, en te overwegen mechanismen op te zetten waardoor jongeren zinvol kunnen deelnemen aan vredesprocessen. Er moet steun komen voor degenen die deze agenda op lokaal en nationaal niveau wensen uit te voeren. De koppeling en coördinatie met het Fonds voor de versterking van de positie van jongeren zou wat dit betreft tal van synergieën teweegbrengen.

Gender

4.18.

Het EESC is van mening dat het voor een duurzame ontwikkeling van cruciaal belang is dat het potentieel van jongeren wordt benut en dat gendergelijkheid wordt ondersteund. Het externe optreden van de EU is erop gericht jongeren op politiek, sociaal en economisch niveau mondiger te maken en hen te helpen op zinvolle en inclusieve wijze deel te nemen aan de besluit- en beleidsvorming. Het EESC beschouwt de empowerment van meisjes en jonge vrouwen als essentieel voor duurzame ontwikkeling en waardeert de verwijzingen naar gendergelijkheid en het beëindigen van discriminatie in het jongerenactieplan. Het EESC wijst erop dat het jongerenactieplan moet worden vertaald in zinvolle, strategische en langetermijnmaatregelen die jonge mannen en vrouwen in gelijke mate ten goede komen. Dit behelst ook de ontwikkeling van strategieën ter bevordering van gendermainstreaming op alle gebieden van het externe optreden.

4.19.

Het is belangrijk het aantal jongeren, met name jonge vrouwen, met capaciteiten op het gebied van STEM (wetenschap, technologie, engineering en wiskunde) en digitale vaardigheden te verhogen en de belangstelling van meisjes voor STEM in een vroeg stadium te wekken, vrouwelijke ondernemers en vrouwelijke rolmodellen in deze sectoren te ondersteunen en te investeren in programma’s om meisjes op de middelbare school warm te maken voor STEM.

Geestelijke gezondheid

4.20.

Een verwijzing naar de geestelijke gezondheid in de mededeling is welkom en we hopen dat deze bij de uitvoering van het jongerenactieplan centraal zal staan. Aangezien de gezondheidsstelsels overal ter wereld zwak zijn, moeten de meer “jeugdvriendelijke” verbeteringen op dit gebied nader worden uitgewerkt.

Personen met een handicap

4.21.

Het is minstens zo belangrijk dat jongeren met een handicap in de mededeling worden genoemd. Ook in de uitvoering van het jongerenactieplan moeten zij een prominente plaats krijgen. Jongeren met een handicap worden vaak vergeten bij maatregelen om jongeren te empoweren en tot democratische participatie aan te zetten, en bij de uitvoering van het jongerenactieplan moet er voor hen een rol zijn weggelegd.

Economische kansen

4.22.

De juiste vaardigheden zijn essentieel voor de toekomstige economische kansen van jongeren. Er zal steun nodig zijn voor (startende) ondernemers, ook in de vorm van financiering en krediet, aangezien er met name in ontwikkelingslanden veel kansen zullen zijn, niet in de laatste plaats op het gebied van digitalisering.

4.23.

Op het gebied van economische kansen biedt de jongerengarantie een goed voorbeeld van een initiatief dat, met de nodige aanpassingen, kansen kan bieden aan jongeren die geen onderwijs of opleiding volgen en geen werk hebben. Onderwijs over arbeids- en sociale rechten zal nodig zijn om de agenda voor fatsoenlijk werk te verwezenlijken.

4.24.

Kwesties als handel moeten in het kader van het jongerenactieplan worden onderzocht, bijvoorbeeld in de duurzaamheidshoofdstukken van vrijhandelsovereenkomsten, en de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld, zoals jongerenorganisaties, moet worden bepleit. Jongeren blijven het meest kwetsbaar voor kinderarbeid en andere vormen van mishandeling. Daarom moet de strijd tegen kinderarbeid een belangrijk onderdeel zijn van het jongerenactieplan, zodat dit in de 21e eeuw eindelijk tot het verleden zal gaan behoren. Daartoe moeten financiële middelen worden vrijgemaakt, zodat werkende kinderen niet langer afhankelijk van hun inkomen hoeven te zijn. Ook moet de speelruimte van bedrijven die in hun mondiale productieketen gebruikmaken van kinderarbeid worden beperkt.

4.25.

Jongeren wagen zich vaak als eersten aan gevaarlijke reizen om naar Europa en elders te emigreren. Om te voorkomen dat jongeren zich gedwongen zien gevaarlijke, vaak illegale routes over internationale grenzen te volgen zou het jongerenactieplan actieve samenwerking met derde landen moeten omvatten, zodat humanitaire corridors en hervestigingsprogramma’s kunnen worden opgezet en jongeren veilig en legaal naar Europa kunnen komen.

---

(1)  Kalantaryan, S., McMahon, S. en Ueffing, P., Youth in External Action, JRC130554, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg, 2022.

(2)  PB C 62 van 15.2.2019, blz. 142.

(3)  PB C 429 van 11.12.2020, blz. 44.

(4)  PB C 443 van 22.11.2022, blz. 44.

(5)  PB C 486 van 21.12.2022, blz. 46.

(6)  Informatief rapport van het EESC over de uitvoering van het terugtrekkingsakkoord tussen de EU en het VK, met inbegrip van het protocol inzake Ierland en Noord-Ierland.

(7)  https://globalyouthmobilization.org/

(8)  PB C 100 van 16.3.2023, blz. 38.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de rol van jongeren in de groene transitie

(verkennend advies op verzoek van het Zweedse voorzitterschap)

(2023/C 184/03)

Rapporteur:

Nicoletta MERLO

Verzoek van het Zweedse voorzitterschap van de Raad	Brief d.d. 14.11.2022
Rechtsgrond	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Burgerschap
Goedkeuring door de afdeling	8.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	152/00/01

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat jongeren een cruciale rol kunnen en moeten spelen bij de groene transitie. Hiertoe is er behoefte aan een nieuw en inclusiever bestuursmodel dat jongeren de kans geeft actief deel te nemen aan besluitvormingsprocessen en dat alle nog bestaande obstakels uit de weg ruimt.

1.2.

Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat jongerenorganisaties een vooraanstaande rol hebben in het besluitvormingsproces en bij het ontwikkelen en verbreiden van projecten op het gebied van duurzaamheid en milieu, ook door hun de nodige financiële steun te garanderen.

1.3.

Het is essentieel om voortdurend in de gaten te houden welke gevolgen overheidsinvesteringen — ook die in verband met de groene transitie — hebben voor jongeren, zowel nu als in de toekomst. Daartoe moeten de economische, politieke en sociale effecten van het te voeren beleid aan de hand van indicatoren worden beoordeeld, vóór, tijdens en na de goedkeuring ervan.

1.4.

Volgens het EESC zouden de EU-instellingen en de lidstaten er goed aan doen maatregelen en procedures in te voeren om ervoor te zorgen dat op alle beleidsterreinen rekening wordt gehouden met de kijk van jongeren, en een ruimte te creëren die de actieve participatie van jongeren kan waarborgen door de EU-jeugdtest onverkort in te voeren.

1.5.

Het EESC acht het van cruciaal belang dat de initiatieven en maatregelen in het kader van het Europees Jaar van de Vaardigheden worden gekoppeld aan thema’s als de groene transitie, duurzame ontwikkeling en de uitdagingen waarmee jongeren in een snel veranderende wereld worden geconfronteerd.

1.6.

Het is essentieel, zo meent het EESC, dat wordt nagedacht over onderwijs en over de ontwikkeling van de vaardigheden die op dit gebied van jongeren worden verwacht, aan de hand van een transversale aanpak waarbij zowel theoretische als praktische vaardigheden worden aangeleerd, onder meer door in te zetten op trajecten die de overgang van school naar werk vereenvoudigen en op het aanbieden van leerlingplaatsen, waarbij ook de sociale partners worden betrokken. De opleiding over deze onderwerpen moet worden gestructureerd en op basis van de behoeften van de regio’s opgezet en ontwikkeld worden, binnen een breder kader op nationaal niveau.

1.7.

Het EESC vindt dat kinderen al op jonge leeftijd over duurzaamheid en milieubescherming moeten leren. Innovatieve onderwijsinstrumenten met aandacht voor milieubescherming, sociale en economische ontwikkeling en de verwezenlijking van aanverwante doelstellingen kunnen daarbij helpen. Kwaliteitsonderwijs voor iedereen en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden voor het onderwijzend personeel zijn hierbij van cruciaal belang.

1.8.

Het is belangrijk dat scholen zich in samenspraak met lokale overheden en organisatoren van buitenschoolse activiteiten, met name jongerenorganisaties en het maatschappelijk middenveld, met het thema groene transitie bezighouden, zodat de bewustwording groeit en het grote publiek gemotiveerd wordt om eraan mee te doen. In dit verband staat het EESC positief tegenover het project Groen Erasmus en ziet het uit naar de implementatie ervan.

1.9.

Om werknemers, zowel jonge als oudere, met de nodige vaardigheden uit te rusten zodat ze kunnen omgaan met de vernieuwingen die de groene transitie met zich meebrengt, moet volgens het EESC worden geïnvesteerd in werkplekleren. Opleiding op de werkplek, kwaliteitsvolle stages en leerlingplaatsen moeten worden bevorderd teneinde ervoor te zorgen dat de behoeften van de markt en de individuele vaardigheden van jongeren beter op elkaar gaan aansluiten. Sociaal overleg en collectieve onderhandelingen kunnen in dit opzicht een fundamentele rol spelen.

1.10.

Het komt er naar de mening van het EESC op aan werk te maken van een alomvattend opleidingsbeleid dat met het industriebeleid is geïntegreerd, op andere ontwikkelingsstrategieën wordt afgestemd en op regionaal en lokaal niveau in nauwe samenwerking met de sociale partners uitvoerig wordt gepland, teneinde van de groene transitie een rechtvaardige transitie te maken waarbij niemand aan zijn lot wordt overgelaten.

1.11.

Ter wille van een adequate participatie van vrouwen in sectoren die verband houden met de groene transitie, is het EESC van mening dat gendergelijkheid integrerend deel moet uitmaken van de groene transitie. De lidstaten moeten meer investeren in keuzebegeleiding van jongeren op school en in ondersteuning van jongeren op hun pad naar werk door middel van efficiënte openbare diensten voor arbeidsvoorziening die goede connecties hebben met het productiestelsel ter plaatse.

1.12.

Jonge ondernemers kunnen een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van innovatie, ook op het gebied van de groene transitie. Het EESC vindt dat deze jonge mensen moeten worden aangemoedigd via specifieke opleidingen, steun voor innovatieve projecten en adequate financiële ondersteuning.

1.13.

Om van de groene transitie een echt rechtvaardige transitie te maken en bedrijfssluitingen met banenverlies te vermijden, moeten de lidstaten volgens het EESC prioritair aanzienlijke middelen uittrekken (allereerst die van de nationale plannen voor herstel en veerkracht) om bedrijven die moeten omschakelen te ondersteunen, ontslagen werknemers elders aan een baan te helpen en de nodige steun te verlenen aan (vooral jonge) ondernemers die willen investeren in groene bedrijven.

2.   Achtergrond van het advies

2.1.

Dit verkennend advies is op verzoek van het Zweedse voorzitterschap van de Raad van de EU opgesteld om na te gaan welke rol jongeren kunnen spelen in de groene transitie.

2.2.

De “groene transitie” behelst de economische en maatschappelijke omslag die in de EU nodig is om vooral aan de hand van beleid en investeringen werk te maken van de klimaat- en milieudoelstellingen overeenkomstig de Europese klimaatwet, die de verplichting oplegt om uiterlijk in 2050 klimaatneutraliteit te bereiken, de Europese Green Deal en de Overeenkomst van Parijs, waarbij ervoor gezorgd moet worden dat de transitie op een rechtvaardige en voor iedereen inclusieve wijze haar beslag krijgt.

2.3.

In het licht van deze grote uitdagingen zij erop gewezen dat juist de huidige generatie jongeren het meest gevoelig is voor deze materie en beseft dat er actie moet worden ondernomen om de milieudoelstellingen te bereiken. De thematiek rond milieu, gezondheidsbevordering en behoud van de biodiversiteit is wellicht het beste voorbeeld van een onderwerp waarbij jongeren laten zien dat de open vragen van onze tijd hen aan het hart gaan en welke waarden zij belangrijk vinden. Dit biedt grote mogelijkheden om productie- en consumptiemodellen op nieuwe leest te schoeien.

2.4.

De afgelopen jaren zijn veel jongeren in heel Europa in actie gekomen voor het klimaat en zijn er op regionaal, nationaal en Europees niveau talrijke milieu- en sociale bewegingen opgericht door jongeren die de straat op gaan en bij overheden en beleidsmakers aandringen op tastbare maatregelen om het milieu te beschermen en tot klimaatneutraliteit te komen.

2.5.

Dat 2022 tot Europees Jaar van de Jeugd is uitgeroepen was niet alleen om jongeren, de generatie die het zwaarst getroffen werd door de pandemie, een hart onder de riem te steken door hun weer nieuwe hoop, kracht en geloof in de toekomst te geven. Het was ook een mogelijkheid om onder de aandacht te brengen hoezeer de groene en de digitale transitie nieuwe vooruitzichten en kansen kunnen bieden.

3.   Betrokkenheid van jongeren bij de groene transitie

3.1.

Om een rechtvaardige groene transitie tot stand te brengen, is het zaak de VN-Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling en de 17 duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de VN via de Europese Green Deal te implementeren, onder meer door een nieuw governancemodel toe te passen dat inclusiever is en jongeren actief kan betrekken bij besluitvormingsprocessen.

3.2.

De besluiten die politieke leiders nu nemen over klimaatverandering en andere milieukwesties zullen vooral voor onze huidige jongeren en de toekomstige generaties gevolgen hebben. Jongeren hebben recht op inspraak over kwesties die hen aangaan, zoals wordt gesteld in de Agenda 2030, waarin jongeren worden erkend als “cruciale aanjagers” van verandering in het kader van de SDG’s.

3.3.

Hoewel de rol van jongeren bij de opbouw van een duurzamere, inclusievere en groenere wereld steeds meer erkenning krijgt en er een speciaal aan hen gewijd jaar is uitgeroepen, is het duidelijk dat jongeren in werkelijkheid nog steeds moeite hebben om actief te participeren in besluitvormingsorganen.

3.4.

Ondanks een hoge mate van jongerenactivisme op het gebied van klimaatverandering zien we de laatste jaren ook dat jongeren steeds minder interesse en vertrouwen hebben in politieke instellingen. Dit heeft tot gevolg dat zij minder actief participeren in politieke partijen en dat zij minder deelnemen aan politieke verkiezingen, zowel als kiezers als als kandidaten. Hierdoor komt het democratische systeem in gevaar en wordt de ontwikkeling van toekomstgericht beleid belemmerd, allereerst het beleid dat nodig is om de uitdagingen van de klimaatverandering aan te gaan en dat kan inspelen op de verschillende gevoeligheden en behoeften. In dit verband vindt het EESC dat het bevorderen van de deelname van jongeren aan de politiek en andere besluitvormingsprocessen een prioriteit moet zijn en dat alle mogelijkheden moeten worden onderzocht om dit op alle niveaus haalbaar en doeltreffend te maken.

3.5.

Om te beginnen is het belangrijk dat sociale, economische en culturele belemmeringen voor volwaardige participatie van jongeren in kaart gebracht en opgeheven worden. Die kunnen ook te maken hebben met een gebrek aan bewustzijn of moeilijke toegang tot informatie over mechanismen voor participatie en vertegenwoordiging van jongeren. Een ander aspect dat moet worden benadrukt, betreft de nieuwe, vaak informele manieren waarop jongeren zich tegenwoordig inzetten en met elkaar in contact treden, vaak via het gebruik van technologie en sociale media, en waarmee terdege rekening moet worden gehouden omdat zij hele generaties kunnen mobiliseren.

3.6.

Duurzaamheid is diep verankerd in de visie van jongeren op de wereld en hun besluitvormingsprocessen, maar met veel pragmatisme. Jongerenorganisaties, die de gevoeligheden van miljoenen jongeren in Europa vertolken en voor hun belangen opkomen, kunnen daarom een belangrijke rol spelen om ervoor te zorgen dat de jongere generatie niet alleen een stem heeft in instellingen en in de samenleving, maar ook de kans krijgt om een zinvolle en gegronde bijdrage te leveren aan het besluitvormingsproces op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau (1).

3.7.

Het is dan ook belangrijk dat er voor de meest representatieve jongerenorganisaties, te beginnen met organisaties die opkomen voor de kwetsbaarste jongeren en jongeren die in de meest afgelegen en landelijke gebieden wonen, kansen worden geschapen om te worden betrokken bij de beleidsvorming en de ontwikkeling van ideeën over duurzaamheidskwesties.

3.8.

Jongerenorganisaties kunnen vele functies vervullen en een cruciale rol spelen bij het verbreiden en uitvoeren van projecten op het gebied van milieu en duurzaamheid. Daarom roept het EESC de EU-instellingen op om deze verenigingen structureel financieel te steunen met adequate en specifieke middelen, zodat jongerenorganisaties in staat worden gesteld om jongeren (meer) te laten meedoen aan de groene transitie.

3.9.

Betrokkenheid alleen is echter niet voldoende. Bij alle overheidsbeleidsmaatregelen moet rekening worden gehouden met de gevolgen ervan voor jongeren en wat ze verwachten, ook voor jongeren van toekomstige generaties. Alle investeringen, met inbegrip van die welke verband houden met de groene transitie, moeten ook vooraf, gaandeweg en achteraf worden geëvalueerd om met zekerheid — via het gebruik van indicatoren — vast te stellen welke economische, politieke en sociale gevolgen ze zullen hebben voor jonge generaties.

3.10.

Volgens het EESC zouden de EU-instellingen en de lidstaten er goed aan doen maatregelen en procedures in te voeren om ervoor te zorgen dat op alle beleidsterreinen rekening wordt gehouden met de kijk van jongeren, en ruimte voor jongeren te creëren zodat ze een coherente en op kennis van zaken gebaseerde bijdrage kunnen leveren aan het oplossen van de problemen waarmee ze worden geconfronteerd. Hiertoe moet de EU-jeugdtest onverkort worden ingevoerd (2).

3.11.

Wat nodig is, zowel voor de planeet als om onze lidstaten verder te ontwikkelen, is versterking van de rol van jongeren op vier gebieden: betrokkenheid bij de veranderingsprocessen; de mogelijkheid om een actieve rol te spelen door de verantwoordelijkheid te nemen bij individuele en collectieve keuzes; verbetering van de kennis over de transformaties die plaatsvinden en de onvermijdelijke gevolgen van de groene en de digitale transitie; en de ontwikkeling van vaardigheden om met kennis van zaken invloed uit te oefenen.

4.   De groene transitie in het onderwijs en op de arbeidsmarkt

4.1.

Het jaar 2023 is uitgeroepen tot Europees Jaar van de Vaardigheden. Het EESC acht het van cruciaal belang dat de initiatieven en maatregelen in dit kader worden gekoppeld aan de thema’s groene transitie, duurzame ontwikkeling en de uitdagingen waarmee jongeren in een snel veranderende wereld worden geconfronteerd.

4.2.

Gezien de urgente situatie op het gebied van klimaat en milieu moet duurzaamheidseducatie een prioriteit worden voor scholen. Leerkrachten hebben een belangrijke rol te spelen om ervoor te zorgen dat studenten klimaatbewust zijn en over de kennis en vaardigheden beschikken die nodig zijn om deel te nemen aan de groene economie. Er zijn veel benaderingen die leerkrachten en scholen kunnen volgen om deze problemen samen met leerlingen te bestuderen, maar dit vereist wel kwaliteitsonderwijs voor iedereen en fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden voor onderwijsaanbieders. Het EESC acht het van essentieel belang dat er op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau voldoende middelen beschikbaar worden gesteld om projecten en initiatieven ter bevordering en uitvoering van onderwijs en leren op het gebied van milieu en duurzaamheid te ondersteunen.

4.3.

De thematiek rond strategieën voor de groene transitie en duurzame ontwikkeling loopt dwars door allerlei sectoren heen. Er moet derhalve worden nagedacht over onderwijs en over de ontwikkeling van de competenties die op dit gebied van jongeren worden verwacht, aan de hand van een transversale aanpak waarbij theoretische en praktische vaardigheden kunnen worden aangeleerd, onder meer door in te zetten op trajecten die de overgang van school naar werk vereenvoudigen en op het aanbieden van leerlingplaatsen. De opleiding over deze onderwerpen moet worden gestructureerd en op basis van de behoeften van de regio’s opgezet en ontwikkeld worden, binnen een breder kader op nationaal niveau en met het oog op een leven lang leren.

4.4.

Kinderen moeten al jong leren over duurzaamheid en milieubescherming, vanaf de kleuterschool. Vervolgens moeten er gedurende de hele schoolgaande leeftijd specifieke programma’s worden aangeboden. Daarom is het belangrijk dat leerkrachten ook een specifieke opleiding krijgen en dat zij de mogelijkheid krijgen om hun vaardigheden steeds up-to-date te houden.

4.5.

De invoering van groene en culturele transitietrajecten in het onderwijs betekent dat opnieuw wordt gewezen op de educatieve rol van scholen, die tot taak hebben maatschappelijk het pad te effenen voor jonge burgers, zodat zij de wereld op een nieuwe en duurzame manier tegemoet kunnen treden. Zo worden lerende jongeren hoofdrolspelers in een proces van maatschappelijke verandering dat moet leiden tot een nieuw samenlevingsmodel waarin het milieu centraal stelt en jongeren nieuwe, natuurvriendelijke manieren van leven kunnen uitproberen en verbreiden.

4.6.

De huidige situatie, die voortdurend en in hoog tempo verandert, vraagt om vernieuwende onderwijsomgevingen. In dit verband moet er een nieuw “milieualfabet” komen dat in overeenstemming is met de doelstellingen van Agenda 2030 en aansluit bij het streven naar een circulaire economie en de instrumenten in het kader van de levenscyclusbenadering (3), waarbij rekening wordt gehouden met milieubescherming, sociale en economische ontwikkeling en de verwezenlijking van de daarmee samenhangende doelstellingen.

4.7.

Het EESC beklemtoont dat iedereen moet beschikken over kennis om de klimaatverandering aan te pakken, vooral in verband met alle aspecten van duurzame consumptie en productie, verantwoorde voedselkeuzes, vermindering van voedselverspilling en het gebruik van duurzame energie. Onderwijs aan jongeren moet worden geschraagd door een leven lang leren voor ouders en burgereducatie (4).

4.8.

Het welslagen van de ecologische transitie zal bijgevolg afhangen van de vraag in hoeverre scholen samen met lokale overheden en organisatoren van buitenschoolse activiteiten, met name jongerenorganisaties en het maatschappelijk middenveld, in staat zullen zijn om de bewustwording en de participatie, ook van het grote publiek, te doen toenemen. In dit verband staat het EESC positief tegenover het project Groen Erasmus en ziet het uit naar de implementatie ervan.

4.9.

Onder jongeren, d.w.z. de “generatie Z” (tot 25 jaar), hoger opgeleiden en mensen met sterkere culturele instrumenten is er sprake van meer bewustzijn, kennis en positief leiderschap op het gebied van milieubeschermingskwesties. Dit betekent dat het bewustzijn en de verstrekking van adequate informatie zullen toenemen en geconsolideerd zullen worden, maar ook dat de vereiste positieve respons kan worden versterkt door het onderwijs aan jongeren te verbeteren en hun menselijk kapitaal op sociaal en economisch gebied te vergroten. Is er daarentegen sprake van laaggeschooldheid en is het lastig om een baan te vinden, dan wordt niet alleen de bijdrage aan de groei van het land vertraagd, maar zullen jongeren ook minder actief deelnemen aan nieuwe groeiprocessen die beter aansluiten bij de uitdagingen van de tijd waarin zij leven.

4.10.

Een transitie zonder vaardigheden is ondenkbaar. Werknemers, zowel jonge als oudere, moeten met de nodige vaardigheden worden uitgerust zodat ze kunnen omgaan met de vernieuwingen die de groene transitie met zich meebrengt en die onvermijdelijk gevolgen (zullen) hebben voor de arbeidswereld. Het EESC is van mening dat het belangrijk is om te investeren in werkplekleren. Werkplekleren, een combinatie van theoretisch leren en praktijkleren in een werkomgeving, met name in het kader van het leerlingwezen, is een cruciaal middel voor de (her)kwalificatie van vaardigheden, zowel technisch als horizontaal. Opleiding op de werkplek, stages en leerlingplaatsen zijn drie formules die allemaal op hun eigen manier kunnen helpen om de behoeften van de markt en de individuele vaardigheden van jongeren beter op elkaar te laten aansluiten. Bij het bereiken van dit doel hebben de sociale partners een essentiële rol te spelen via de sociale dialoog en collectieve onderhandelingen.

4.11.

De groene transitie moet een rechtvaardige transitie zijn, waarbij om- en bijscholing van werknemers en kwaliteitsbanen voor iedereen worden gewaarborgd om ervoor te zorgen dat niemand aan zijn lot wordt overgelaten. Daarom komt het er naar de mening van het EESC op aan werk te maken van een alomvattend opleidingsbeleid dat met het industriebeleid is geïntegreerd, op andere ontwikkelingsstrategieën wordt afgestemd en op regionaal en lokaal niveau in nauwe samenwerking met de sociale partners uitvoerig wordt gepland.

4.12.

Momenteel is duidelijk dat zo’n alomvattende aanpak ontbreekt en dat groene vaardigheden tekortschieten en dat er daardoor ook weinig groene banen zijn voor in het bijzonder mensen met een lager onderwijs- en vaardighedenniveau. Hierdoor dreigt er een nieuwe tweedeling, nl. tussen enerzijds degenen die over groene vaardigheden beschikken en dus uitstekend inzetbaar zijn in de nieuwe scenario’s die met de groene transitie mogelijk worden, en anderzijds degenen die geen toegang tot desbetreffende opleidingen hebben, over beperkte vaardigheden beschikken en vaak operationele taken uitvoeren die dreigen te verdwijnen als gevolg van het gecombineerde effect van de groene transitie en industriële automatisering.

4.13.

Ook gendergelijkheid moet integrerend deel uitmaken van de strategieën voor een groene economie. Jonge vrouwen zijn in technologische en wetenschappelijke sectoren ondervertegenwoordigd, omdat zij als gevolg van genderstereotiepe denkbeelden waarin bepaalde banen als puur mannelijk worden gezien, niet geneigd zijn om voor gespecialiseerde opleidingen in deze sectoren te kiezen. Om te zorgen voor een adequate participatie van vrouwen in sectoren die zich met de groene transitie sterk (zullen) ontwikkelen, moeten deze stereotypen worden aangepakt. Keuzebegeleiding op school kan hierbij een cruciale rol spelen. Het EESC is van mening dat de lidstaten meer moeten investeren in keuzebegeleiding van jongeren op school en in ondersteuning van jongeren op hun pad naar werk door middel van efficiënte openbare diensten voor arbeidsvoorziening die goede connecties hebben met het productiestelsel ter plaatse.

4.14.

De ontwikkeling van innovatie is voor het welslagen van de groene transitie essentieel. Om de doelstellingen te halen is het zeer belangrijk dat jongeren die een ondernemersmentaliteit hebben in het innovatieproces worden aangemoedigd via specifieke training, steun voor innovatieve projecten en het waarborgen van adequate financiële bijstand.

4.15.

De groene transitie in de Europese Unie zou tussen nu en 2030 één miljoen nieuwe banen kunnen opleveren, maar zou volgens een effectbeoordeling van het Europees Milieuagentschap (5) ook kunnen resulteren in 500 000 tot 2 miljoen nieuwe werklozen. Het EESC vindt dat de lidstaten prioritair aanzienlijke middelen zouden moeten uittrekken (allereerst die van de nationale plannen voor herstel en veerkracht) om bedrijven die moeten omschakelen te ondersteunen, ontslagen werknemers elders aan een baan te helpen en de nodige steun te verlenen aan (vooral jonge) ondernemers die willen investeren in groene bedrijven.

---

(1)  EESC-advies over een gestructureerde participatie van jongeren op het gebied van klimaat en duurzaamheid in het besluitvormingsproces van de EU (PB C 429 van 11.12.2020, blz. 44).

(2)  EESC-advies over de EU-jeugdtest (PB C 486 van 21.12.2022, blz. 46).

(3)  https://www.lifecycleinitiative.org/starting-life-cycle-thinking/what-is-life-cycle-thinking/

(4)  EESC-advies over empowerment van jongeren om via onderwijs duurzame ontwikkeling te verwezenlijken (PB C 100 van 16.3.2023, blz. 38).

(5)  https://www.eea.europa.eu/policy-documents/swd-2020-176-final-part

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over houten constructies voor CO2-reductie in de bouwsector

(verkennend advies op verzoek van het Zweedse voorzitterschap van de Raad)

(2023/C 184/04)

Rapporteur:	Rudolf KOLBE
Corapporteur:	Sam HÄGGLUND

Raadpleging	Zweeds voorzitterschap van de Raad, 14.11.2022
Rechtsgrond	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Besluit van de voltallige vergadering	14.12.2022
Bevoegde afdeling	Vervoer, Energie, Infrastructuur en Informatiemaatschappij
Goedkeuring door de afdeling	7.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	153/2/4

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) beschouwt bouwmaterialen op biologische basis als een belangrijke hefboom voor de groene transitie. Verhoging van het aandeel van hout in de bouw om de koolstofemissies te verminderen moet in de EU worden bevorderd door actief en duurzaam bosbeheer en mag niet worden belemmerd door beleidsbeperkingen.

1.2.

Gezien de voorbeeldfunctie van de publieke sector roept het EESC de lidstaten ertoe op het gebruik van hout in openbare gebouwen, dat onder het algemene gemiddelde ligt, op te voeren.

1.3.

Het EESC beschouwt ook voor kleine en middelgrote ondernemingen gemakkelijk toegankelijke steunmaatregelen voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie op het gebied van alternatieve bouwmaterialen als een belangrijk middel om het potentieel van houtbouw te benutten.

1.4.

Het EESC stelt voor om na te gaan of de uit formele, wettelijke en technische eisen voortvloeiende belemmeringen voor houtbouw noodzakelijk zijn voor de kwaliteit van de projecten. Het is van mening dat innovatie de kans moet krijgen om niet alleen door te voldoen aan de normen aan de stand van de techniek te beantwoorden, maar ook door gebruik te maken van “gelijkwaardige alternatieve oplossingen”.

1.5.

Aangezien ook de verschillende bouwvoorschriften voor hernieuwbare bouwmaterialen belemmeringen voor het gebruik ervan opleveren, pleit het EESC voor maatregelen om die voorschriften te standaardiseren. Het beschouwt het Nieuwe Europese Bauhaus (NEB) daarbij als een belangrijke drijvende kracht.

1.6.

Het EESC beveelt aan om consequent gebruik te maken van levenscyclusanalyses voor een gekwalificeerde duurzaamheidsbeoordeling gedurende de gehele levenscyclus van gebouwen en voor de vergelijking van milieueffecten.

1.7.

Het EESC onderstreept het belang van minimumnormen voor de totale koolstofuitstoot van gebouwen en de bijbehorende verplichte koolstofrapportage in de gehele bouwsector.

1.8.

Het EESC beschouwt de richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen (EPBD) als het belangrijkste beleidsinstrument voor het vaststellen van eisen ter vermindering van de koolstofemissies tijdens de gehele levensduur van gebouwen. Het EESC roept de Commissie op een koolstofcertificeringssysteem te ontwikkelen dat volledig rekening houdt met de rol van houtproducten bij het compenseren van emissies.

1.9.

Het EESC acht een overdracht van knowhow, zoals met de NEB-academie wordt beoogd, en passende opleidings- en bijscholingsprogramma’s op nationaal niveau onontbeerlijk. Opleiding en bijscholing over het gebruik van nieuwe duurzame bouwmethoden en -materialen zijn nodig voor iedereen die bij het bouwproces betrokken is: planners, architecten, ingenieurs, technici, IT-specialisten en bouwvakkers.

1.10.

Het EESC is van mening dat op kwaliteit gebaseerde aanbestedingsprocedures waar duurzaamheids- en levenscycluscriteria deel van uitmaken, alsook de keuze van geschikte aanbestedingsprocedures die ruimte bieden voor innovatieve oplossingen, een voorwaarde zijn voor de verwezenlijking van de klimaatdoelstellingen en de bevordering van de houtbouw. Het pleit daarom zowel voor een sterkere wettelijke verplichting tot kwaliteitsconcurrentie en klimaatvriendelijke overheidsopdrachten als voor maatregelen om publieke opdrachtgevers dienovereenkomstig op te leiden.

1.11.

Het EESC roept de lidstaten op deel te nemen aan het Wood POP-initiatief van de Oostenrijkse en Finse regering, dat erop gericht is publieke en particuliere actoren in de houtsector op nationaal en regionaal niveau te mobiliseren en de heroriëntatie van investeringen naar duurzame oplossingen op biologische basis en waardeketens op basis van hout te ondersteunen.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

De traditie van houtbouw kan bogen op een eeuwenoude geschiedenis van innovatie. Het gebruik van duurzame materialen is onder meer opgepakt in de ideeën van het Nieuwe Europese Bauhaus (1).

2.2.

Het EESC deelt het standpunt van de Commissie dat innovatieve en duurzame (bouw)materialen op biologische basis die in CO2-arme processen worden geproduceerd, van het grootste belang zijn voor de groene transitie. Volgens het gebouwenverslag van het Internationaal Energieagentschap (IEA) (2) zijn gebouwen momenteel verantwoordelijk voor 33 % (2021) van de mondiale CO2-uitstoot. Het merendeel daarvan wordt direct en indirect veroorzaakt door de exploitatie van gebouwen, maar 6,4 % (2021) wordt veroorzaakt door de bouw van gebouwen en de productie van bouwmaterialen. Vervoer, sloop en de aanleg van infrastructuur zijn daarbij niet in aanmerking genomen. Emissies ten gevolge van het vervoer worden toegewezen aan de vervoerssector. Aangenomen mag worden dat de werkelijke emissies als gevolg van de bouw van gebouwen hoger zijn. Binnen de EU zijn gebouwen volgens de Commissie verantwoordelijk voor ongeveer 40 % van het energieverbruik en voor ongeveer een derde van de broeikasgasemissies. De vermindering van de broeikasgasemissies is vooral te danken aan maatregelen op het gebied van thermische renovatie, een groter aandeel van hernieuwbare energiebronnen en de vernieuwing van verwarmingssystemen. Hiertegenover staat echter een toenemend aantal hoofdwoningen en de grotere woonoppervlakte per woning.

2.3.

Het EESC onderstreept het enorme belang van bossen voor het leven van mensen overal ter wereld. De 400 miljard bomen in Europa absorberen bijvoorbeeld bijna 9 % van de Europese broeikasgasemissies. Het EESC is zich ervan bewust dat ontbossing een enorm mondiaal probleem is, maar binnen de EU nemen de bosbestanden toe. Tussen 1990 en 2020 is het bosareaal met 9 % toegenomen en het houtvolume in de Europese bossen met 50 % (3). Het EESC staat volledig achter alle inspanningen van de Commissie om het mondiale ontbossingsprobleem aan te pakken en benadrukt dat de bevordering van gezonde en groeiende bossen in de Unie door moet blijven gaan. Verhoging van het aandeel van hout in de bouw om de koolstofemissies te verminderen moet in de EU worden bevorderd door actief en duurzaam bosbeheer en mag niet worden belemmerd door beleidsbeperkingen.

2.4.

Het EESC stelt dan ook dat het benutten van het potentieel van de houtbouw (zowel van de houtmassiefbouw als de houtskeletbouw) met het oog op klimaatbescherming onlosmakelijk verbonden moet zijn met duurzaam bosbeheer. In het kader van het Oostenrijkse project CareforParis (4), waaraan het Oostenrijks federaal centrum voor bosonderzoek (BFW), de Weense universiteit voor natuurlijke hulpbronnen (BOKU), Wood K plus en het Oostenrijkse federaal milieuagentschap hebben meegewerkt, zijn verschillende scenario’s voor bosbeheer opgesteld en onderzocht. De scenario’s gaan uit van verschillende soorten klimaatveranderingen en aanpassingsstrategieën voor de Oostenrijkse bossen en tonen mogelijke ontwikkelingen tot het jaar 2150. De CO2-balans van het bos en van houtproducten, alsmede het vermijden van CO2-emissies door het gebruik van houtproducten, zijn nader geanalyseerd. Het samenspel van bosgroei, houtgebruik en vermeden broeikasgasemissies dankzij het gebruik van houtproducten leidt tot een positieve broeikasgasbalans. De Europese bossen zijn een belangrijke koolstofput. Tussen 2010 en 2020 bedroeg de gemiddelde jaarlijkse vastlegging van koolstof in biomassa afkomstig uit de bosbouw in de Europese regio 155 miljoen ton. In de EU-28 komt de vastlegging overeen met 10 % van de bruto broeikasgasemissies (5). De grootste hefboom voor de klimaatbescherming is de vervanging van fossiele grondstoffen en energiebronnen door hout (qua materiaal en energie) en de daardoor vermeden emissies. Het beschikbaar stellen van hout ter vervanging van materialen met hogere levenscyclusemissies is daarom een belangrijke maatregel in de strijd voor de klimaatbescherming.

2.5.

De energie die moet worden gebruikt voor de productie, de opslag, het vervoer, de installatie en de verwijdering van materialen, onderdelen en gebouwen wordt ingebedde energie genoemd. In vergelijking met andere conventionele bouwmaterialen bindt hout koolstof nog voordat het als bouwmateriaal wordt gebruikt (een boom bestaat voor ongeveer 50 % uit zuivere koolstof). Bij de beoordeling van de emissiebalans van hout zijn de factoren herkomst, vervoersafstand, soort verwerking en herbruikbaarheid van essentieel belang. Uit vergelijkingen van gelijkwaardige gebouwen — bezien over de gehele levenscyclus — blijkt dat hout, in tegenstelling tot andere bouwmaterialen, betere waarden oplevert wat betreft ingebedde energie, broeikasgasemissies, lucht- en waterverontreiniging en andere effectindicatoren. Met de houtproducten die momenteel per jaar worden geproduceerd (= hout gebruikt als materiaal) wordt alleen al door het substitutie-effect ongeveer 10 % van de totale jaarlijkse broeikasgasemissies vermeden.

2.6.

Meer bepaald kan door met hout te bouwen tot 40 % CO2-uitstoot worden bespaard in vergelijking met beton. Als de door Hagauer et al. (2009) (6) aanbevolen omrekening van volume naar gewicht wordt toegepast, bedraagt het droge gewicht van één massieve kubieke meter (kuub) hout (gemengd naald- en loofhout) 417 kg. Uitgaande van een C-gehalte van 50 % levert dat een CO2-equivalent op van 0,765 ton per kuub. Dit betekent dat met 1 miljoen kuub extra geoogst, gebruiksklaar hout 0,765 miljoen ton CO2 wordt gebonden in duurzame producten.

2.7.

Het aandeel houten gebouwen is de afgelopen jaren gestegen. In Oostenrijk bijvoorbeeld is het aandeel van houtbouw in twintig jaar tijd met meer dan 70 % gestegen en bedroeg dat in 2018 24 % van de gerealiseerde bruikbare ruimte (7). Hiervan was 53 % woningbouw, 11 % utiliteitsbouw en 29 % agrarische bedrijfsgebouwen. Ter vergelijking: slechts 7 % daarvan kwam voor rekening van openbare gebouwen. In Zweden en Finland is 90 % van alle nieuwe eengezinswoningen van hout en heeft ongeveer 20 % van de nieuwgebouwde appartementsgebouwen een houten structuur.

2.8.

De verdichting van steden is belangrijk in de strijd tegen de klimaatverandering en gaat onvermijdelijk gepaard met een toename van de hoogte van gebouwen. Uit lopende projecten blijkt dat grote hoogtes ook in de houtbouw mogelijk zijn. Voorbeelden zijn het cultureel centrum Sara in Zweden met 20 verdiepingen en een hoogte van 75 meter (8) en de Ascent-toren in Milwaukee met 18 houten vloerverdiepingen (9).

2.9.

De huidige houtbouwsystemen kunnen gemakkelijk worden aangepast om uitgebreide oplossingen te bieden voor het renoveren van gebouwen, zodat hoogwaardige woningen gecreëerd en aanzienlijke energiebesparingen gerealiseerd kunnen worden. Bij renovatieprojecten wordt niet alleen gebruikgemaakt van de beschikbare stedelijke infrastructuur, maar ook van de ingebedde energie die al in het bestaande gebouwenbestand zit.

2.10.

De bestaande reserves gebruiken in plaats van nieuwe gebouwen toe te voegen betekent een efficiënter gebruik van de hulpmiddelen die een stad te bieden heeft en moet daarom in principe prioriteit krijgen. Voordelen zijn een snelle montage en assemblage van de onderdelen, een betere verhouding tussen draagvermogen en gewicht in vergelijking met andere materialen en daardoor een relatief lage belasting op de bestaande constructie.

2.11.

Hout leent zich ook goed voor cascadering. Dankzij meerdere gebruiksfasen neemt de waardecreatie toe, hoeven minder hulpbronnen te worden gebruikt en wordt CO2 voor langere tijd vastgelegd.

2.12.

De formele, wettelijke en technische eisen voor de kwaliteit van houtbouwprojecten zijn naar verhouding strenger en uitgebreider dan bij andere bouwmethoden. Deze mate van complexiteit belemmert de toename van het marktaandeel van houtbouw. Gestandaardiseerde componenten, verbindingen en assemblages kunnen de uitvoering van projecten vereenvoudigen en zorgen voor economische efficiëntie en kwaliteit. Een bestaand initiatief is de databank dataholz.eu, die onderdelenstructuren en -verbindingen die getest zijn voor Duitsland en Oostenrijk online beschikbaar stelt. In principe is het EESC van mening dat ook in de houtbouw innovatie op alle gebieden de kans moet krijgen om niet alleen door te voldoen aan de normen aan de stand van de techniek te beantwoorden, maar ook door gebruik te maken van “gelijkwaardige alternatieve oplossingen”.

3.   Specifieke opmerkingen

3.1.

Het EESC stelt vast dat houtbouwsystemen dankzij standaardisering, precisie en kwaliteit zeer geschikt zijn voor zowel nieuwbouw als de renovatie van bestaande gebouwen en stadsvernieuwing. Tot de vele voordelen behoren hun flexibiliteit, hoge mate van prefabricage, kortere bouwtijden en lagere gewicht in vergelijking met andere bouwmaterialen.

3.2.

Een essentieel criterium voor de beoordeling van gebouwen is het milieueffect gedurende de gehele levenscyclus. Milieueffecten treden op tijdens de bouw van een gebouw (productie en vervoer van de gebruikte bouwproducten) en tijdens het gebruik en de ontmanteling ervan (met inbegrip van de recycling of verwijdering van de bouwproducten). De milieueffecten worden geregistreerd via levenscyclusanalyses (EN 15804:15.02.2022).

3.3.

Levenscyclusanalyse is een geschikt instrument voor de duurzaamheidsbeoordeling van bouwproducten. Het EESC beveelt aan om bij de presentatie en vergelijking van de milieueffecten van gebouwen consequent het instrument van de levenscyclusanalyse te gebruiken voor een gekwalificeerde duurzaamheidsbeoordeling gedurende de gehele levenscyclus.

3.4.

De bouwvoorschriften staan de laatste jaren het gebruik van hernieuwbare bouwmaterialen toe. De mogelijkheden om met hout te bouwen zijn uitgebreid, vooral wat betreft de brandveiligheid. Ook lopende projecten zijn hieraan gewijd.

3.5.

In het kader van het onderzoeksproject “TIMpuls” (10) onder leiding van de Technische Universiteit van München (TUM) worden momenteel branden in houten gebouwen met meerdere verdiepingen onderzocht, met als doel een betrouwbare basis te creëren voor een uniforme reeks voorschriften voor de bouw van houten hoogbouw.

3.6.

De huidige onderzoeksresultaten en voltooide projecten tonen aan dat houtbouw op het gebied van brandveiligheid geenszins onderdoet voor andere bouwmethoden en ook voordelen biedt op het gebied van aardbevingsbestendigheid (11).

3.7.

Verschillende wettelijke regelingen, zelfs binnen lidstaten, veroorzaken vaak onnodige belemmeringen. Het EESC dringt daarom aan op verdere standaardisering van de bouwvoorschriften voor houtbouw, zodat deze op gelijke voet komen te staan met de voorschriften voor andere bouwmaterialen.

3.8.

Het EESC roept de lidstaten ertoe op het gebruik van hout in openbare gebouwen, dat onder het algemene gemiddelde ligt, op te voeren. De publieke sector heeft een voorbeeldfunctie en zou het potentieel van houtbouw moeten benutten om de klimaatbeschermingsdoelstellingen te helpen verwezenlijken. Met name toonaangevende en vernieuwende gebouwen van hout zijn goed voor de beeldvorming en kunnen een groter gebruik van hout stimuleren.

3.9.

In aanbestedingsprocedures worden criteria zoals links met de bio-economie, duurzaamheid, levenscycluskosten, klimaateffecten enz. vaak niet of onvoldoende gebruikt om de beste inschrijver te bepalen, ten nadele van houtbouwoplossingen. Het EESC pleit daarom voor een sterkere verplichting om in overheidsopdrachten rekening te houden met criteria die dienen om de klimaatdoelstellingen te halen.

3.10.

Bij geprefabriceerde houtbouw moeten projecten en de uitvoering daarvan elkaar snel opvolgen om elke ruimte voor interpretatie te vermijden en goede vergelijkingen te kunnen maken. Om voordelen te behalen op het gebied van technisch-economische optimalisatie en realisatietijd (12), moet eerder dan bij bouw met een geringere mate van prefabricage rekening worden gehouden met het uitgebreide productaanbod en met de invloed van de fabricage-, logistieke en assemblageprocessen op de uitvoering. Dit kan door in een vroeg stadium inschrijvers te informeren door de geschikte aanbestedingsprocedure te kiezen, zoals een architectuurwedstrijd of een concurrentiegerichte dialoog, of door het inschakelen van gespecialiseerde planners door de aanbestedende dienst.

3.11.

Het EESC onderstreept het belang van het Nieuwe Europese Bauhaus voor de bevordering van hoogwaardige klimaatvriendelijke bouwmaterialen en dus voor het gebruik van hout in de bouw. Momenteel bedraagt het aandeel van hout als bouwmateriaal in de EU slechts 3 %, waardoor het potentieel van houtbouw voor klimaatbescherming nog lang niet is uitgeput. Het EESC beschouwt daarom de steunmaatregelen voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie op het gebied van alternatieve bouwmaterialen in het kader van het Nieuwe Europese Bauhaus als een belangrijk middel om dit potentieel te benutten.

3.12.

In veel gevallen zijn de gebruiksmogelijkheden van hout bij de gebruikers in de bouwsector nog onvoldoende bekend. Onvolledige kennis leidt vaak tot een beperkte toepassing van hout. Het EESC vindt de overdracht van knowhow binnen Europa — zoals met de NEB-academie wordt beoogd — dan ook zeer belangrijk en stelt tegelijkertijd vast dat ervoor moet worden gezorgd dat passende opleidings- en bijscholingsmodules ook op nationaal niveau in voldoende mate worden aangeboden. Opleiding en bijscholing over het gebruik van nieuwe duurzame bouwmethoden en -materialen zullen nodig zijn voor alle categorieën werknemers die bij het bouwproces betrokken zijn: planners, architecten, ingenieurs, technici, IT-specialisten en bouwvakkers. Alleen met goed opgeleide mensen is de groene transitie haalbaar.

3.13.

Het EESC is ingenomen met het gezamenlijke Europese sociale project Resilientwood, dat wordt geleid door de Europese Confederatie van de houtverwerkende industrie (CEI-Bois) en de Europese Federatie van bouw- en houtarbeiders (EFBH) en dat tot doel heeft aanbevelingen en richtsnoeren op te stellen voor ondernemingen, beroepsopleidingen en overheden voor het aantrekken van jongeren in de Europese houtindustrie, de aanpassing aan de technologische transitie en de bijscholing van werknemers.

3.14.

Het EESC is van mening dat het belangrijk is specialistische informatie te publiceren om alle actoren voor te lichten over de stand van de techniek in de houtbouw. Verder is het zaak constructie- en bouwfysische normen vast te stellen om het bouwen met hout te vereenvoudigen.

3.15.

De richtlijn betreffende de energieprestatie van gebouwen (EPBD) is de belangrijkste EU-wetgeving voor de bouwsector. Zij verplicht de EU-lidstaten prestatieniveaus voor hun gebouwen vast te stellen, het koolstofvrij maken van het gebouwenbestand strategisch te plannen door middel van renovatiestrategieën voor de lange termijn, en aanvullende maatregelen uit te voeren. De EPBD is daarom het voor de hand liggende beleidsinstrument om eisen en duidelijke prikkels vast te stellen ter vermindering van de koolstofemissies tijdens de gehele levensduur van gebouwen.

3.16.

De bepalingen van de EPBD moeten worden afgestemd op de doelstellingen inzake klimaatneutraliteit en de EPBD moet de belangrijkste en dringendste maatregelen aangeven die tot 2050 nodig zijn. Hoewel het belangrijk is de energieprestaties van gebouwen te verbeteren, bestaat zonder een duidelijk inzicht in de geïntegreerde CO2-voetafdruk van gebouwen het risico dat niet de optimale maatregelen worden genomen.

3.17.

Het EESC beschouwt de in het voorjaar van 2022 voorgestelde verordening inzake ecologisch ontwerp voor duurzame producten als een belangrijke stap op weg naar milieuvriendelijkere en circulaire producten. De vaststelling van minimumcriteria, bijvoorbeeld voor de vermindering van de milieu- en klimaatvoetafdruk van producten, zou ook voor de houtbouw perfect mogelijk zijn en economische innovatiekansen opleveren, maar dit is momenteel nog niet in de verordening voorzien.

3.18.

Een voor de bouwsector verplichte koolstofrapportage met betrekking tot de gehele levenscyclus zal gegevensverzameling en benchmarking vergemakkelijken en de sector in staat stellen de benodigde vaardigheden en capaciteiten te ontwikkelen. Er moeten bindende minimumnormen voor koolstofemissies gedurende de hele levensduur van gebouwen worden ingevoerd, die in de loop van de tijd moeten worden aangescherpt. Het EESC roept de Commissie op een koolstofcertificeringssysteem te ontwikkelen dat volledig rekening houdt met de rol van houtproducten bij het compenseren van emissies.

3.19.

Het EESC roept de lidstaten op ten volle deel te nemen aan het nieuwe Wood POP-initiatief van de Oostenrijkse en Finse regering, dat een platform is om de beleidsdialoog over hout te stimuleren en dat erop is gericht belangrijke publieke en particuliere actoren in de houtsector op nationaal en regionaal niveau te mobiliseren en tegelijkertijd de heroriëntatie van investeringen naar duurzame oplossingen op biologische basis en waardeketens op basis van hout te ondersteunen.

3.20.

Het EESC benadrukt in zijn advies CCMI/205 “Industrie 5.0 in de houtbouw” dat het gebruik van hout als bouwmateriaal grote kansen biedt, omdat het een duurzaam en kosteneffectief alternatief is voor traditionele bouwmaterialen als beton en staal. Bijkomend voordeel is de hoge arbeidsproductiviteit, waardoor sneller en efficiënter kan worden gebouwd. Bovendien leidt de houtbouw tot meer werkgelegenheid in plattelandsgebieden. Verder levert houtbouw milieuvoordelen op, aangezien hout een hernieuwbare grondstof is en tijdens de productie en gedurende de gehele levenscyclus minder CO2-uitstoot veroorzaakt in vergelijking met andere materialen. Houtbouw bevordert tot slot de instandhouding en het onderhoud van bossen en draagt daardoor bij tot de vermindering van de hoeveelheid broeikasgassen.

---

(1)  PB C 275 van 18.7.2022, blz. 73; PB C 155 van 30.4.2021, blz. 73.

(2)  IEA (2022), Gebouwenverslag, https://www.iea.org/reports/buildings

(3)  https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/08/SoEF_2020.pdf

(4)  Weiss, P., Braun, M., Fritz, D., Gschwantner, T., Hesser, F., Jandl, R., Kindermann, G., Koller, T., Ledermann, T., Ludvig, A., Pölz, W., Schadauer, K., Schmid, B.F., Schmid, C., Schwarzbauer, P., Weiss, G., 2020, Eindverslag over het project CareforParis, Klimaat- en Energiefonds Wenen.

(5)  https://foresteurope.org/wp-content/uploads/2016/08/SoEF_2020.pdf

(6)  Hagauer, D., Lang, B., Pasteiner, C. en Nemesthoty, K., 2009, Empfohlene Umrechnungsfaktoren für Energieholzsortimente bei Holz- bzw. Energiebilanzberechnungen (Aanbevolen conversiefactoren voor assortimenten energiehout voor hout- en energiebalansberekeningen), Bondsministerie van Landbouw, Bosbouw, Milieu en Waterhuishouding, afdeling V/10 — Energie- en Milieueconomie, eigen uitgave, Wenen.

(7)  Holzbauanteil in Österreich, Eine statistische Erhebung aller Hochbauvorhaben in den Jahren 1998-2008-2018 (Aandeel van de houtbouw in Oostenrijk, Een statistisch overzicht van alle hoogbouwprojecten in 1998-2008-2018), Robert Stingl, Gabriel Oliver Praxmarer, Alfred Teischinger, Universiteit voor Natuurlijke Hulpbronnen, Wenen, in opdracht van proHolz Austria.

(8)  Sara Cultural Centre, Skelleftea, Zweden, White Arkitekter 2021.

(9)  Ascent Tower, Milwaukee, WIEHAG Oostenrijk 2021.

(10)  www.cee.ed.tum.de/hbb/forschung/laufende-forschungsprojekte/timpuls (geraadpleegd op 23.1.2023).

(11)  Cf. onderzoeksproject aardbevingsbestendigheid van houten gebouwen, TU Bern, 2020, www.bfh.ch/de/forschung/referenzprojekte/erdbebensicherheit-holzgebaeude (geraadpleegd op 23.1.2023).

(12)  Cf. onderzoeksproject leanWOOD, Nieuwe samenwerkings- en procesmodellen voor prefabbouw met hout, hogeschool HSLU Luzern, 2017.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van maatregelen voor een hoog niveau van interoperabiliteit van de overheidssector in de Unie (verordening Interoperabel Europa)

(COM(2022) 720 final — 2022/0379 (COD))

en over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende een versterkt beleid inzake de interoperabiliteit van de overheidssector — Overheidsdiensten koppelen, overheidsbeleid steunen en algemeen nut bieden op weg naar een “Interoperabel Europa”

(COM(2022) 710 final)

(2023/C 184/05)

Rapporteur:

Vasco de Mello

Raadpleging	a) Europees Parlement, 21.11.2022 b) Raad van de Europese Unie, 25.11.2022
Rechtsgrond	a) Artikel 172 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie b) Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	10.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	200/0/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Net als de Commissie is het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) van mening dat interoperabiliteit tussen overheidsdiensten een essentiële voorwaarde is voor de totstandbrenging van een digitale eengemaakte markt.

1.2.

Dit mag er echter niet toe leiden dat de lidstaten, om dit doel te halen, hun overheidsdiensten voortaan alleen nog maar digitaal gaan aanbieden en dat mensen niet meer persoonlijk worden geholpen. Er moet namelijk rekening worden gehouden met de meest kwetsbare groepen burgers. Hoewel iedereen de kans moet krijgen opleidingen op het gebied van digitale vaardigheden te volgen, geldt dat met name voor deze bevolkingsgroepen.

1.3.

De ontwikkeling en het gebruik van digitale diensten zal er in eerste instantie toe leiden dat meer personeel nodig is, en dus geen inkrimping van het personeelsbestand teweegbrengen. Om de digitale transformatie te doen slagen, is voldoende personeel nodig.

1.4.

Het EESC stelt met voldoening vast dat de digitalisering van overheidsdiensten tijdens de pandemie een hoge vlucht heeft genomen.

1.5.

Het EESC staat achter de invoering van een governancestructuur voor dit beleid, bestaande uit twee belangrijke organen: de Interoperabel Europa-raad en de Interoperabel Europa-gemeenschap.

1.6.

Het EESC juicht het toe dat de mededeling voorziet in experimentele oplossingen die partnerschappen tussen de publieke sector en innovatieve technologiebedrijven en start-ups mogelijk maken, met het oog op de ontwikkeling van innovatieve experimentele oplossingen die kunnen worden toegepast in en gedeeld door overheidsdiensten.

1.7.

Het EESC acht het van belang dat in toekomstige financieringsprogramma’s voor de interoperabiliteit van openbare diensten als voorwaarde wordt gesteld dat de beginselen en structuren van het Europees interoperabiliteitskader worden overgenomen.

1.8.

Hoewel dit initiatief naadloos aansluit bij de zogeheten dubbele transitie, wat een goede zaak is, waarschuwt het EESC ervoor dat sommige technologische oplossingen voor digitalisering zeer energie-intensief kunnen zijn.

1.8.1.

Het EESC is van mening dat gegevensbescherming weliswaar met de nodige omzichtigheid moet worden benaderd, maar geen belemmering mag vormen voor openbare diensten of particulieren om nieuwe interoperabele oplossingen te bedenken.

1.8.2.

Bovendien vindt het EESC dat er voor zowel burgers en bedrijven als andere openbare diensten verschillende autorisatieniveaus moeten gelden voor de toegang tot gegevens om de vertrouwelijkheid van de gegevens te waarborgen en ervoor te zorgen dat alleen strikt noodzakelijke gegevens openbaar worden gemaakt.

2.   Achtergrond

2.1.

Voor de totstandbrenging van een interne markt, d.w.z. een ruimte van vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal, is het nodig dat alle bestaande nationale belemmeringen uit de weg worden geruimd.

2.2.

Sinds haar oprichting, en met name sinds het creëren van een gemeenschappelijke markt, probeert de Europese Unie alle soorten obstakels die de realisatie van een echte interne markt in de weg kunnen staan, te verwijderen.

2.3.

Wil er sprake zijn van een echte interne markt, dan moeten burgers en bedrijven zich snel en gemakkelijk toegang kunnen verschaffen tot de overheidsdiensten in de lidstaten, zowel op lokaal, regionaal als nationaal niveau, en met hen kunnen communiceren.

2.4.

Los daarvan is het in een open ruimte als de Europese noodzakelijk dat overheidsinstanties op alle niveaus gegevens kunnen uitwisselen en kunnen samenwerken.

2.5.

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw streeft de Commissie naar interoperabiliteit (1) of, beter nog, interconnectiviteit tussen de verschillende overheidsdiensten van de lidstaten (2).

2.6.

Deze behoefte is in de loop der tijd alleen maar groter geworden, aangezien de interne markt is overgegaan op een nieuwe, digitale manier van werken (3).

2.7.

Digitalisering is een ware revolutie, die grote veranderingen teweegbrengt in zowel de gewoonten van mensen als de manier waarop bedrijven en overheidsdiensten werken.

2.8.

Sinds een paar jaar worden diverse openbare diensten in de lidstaten die vroeger alleen persoonlijk werden verleend, ook digitaal aangeboden. Dat heeft enorme voordelen voor zowel burgers en bedrijven als voor de openbare diensten zelf, en heeft tot enorme besparingen geleid, zowel qua tijd als qua kosten.

2.9.

De COVID-19-crisis heeft deze trend versneld door aan te tonen dat interoperabiliteit tussen de verschillende Europese overheidsdiensten een nuttig instrument kan zijn om het vrije verkeer van personen te bevorderen, zoals bijvoorbeeld is gebeurd met het covidcertificaat.

2.10.

De Europese Unie erkent dat de digitalisering van de overheidssector, gezien zijn gewicht in het bbp (4), een belangrijke factor kan zijn in het Europese digitaliseringsproces, niet alleen vanwege het mogelijke hefboomeffect ervan ten opzichte van andere sectoren, maar ook vanwege de toonaangevende rol die dit proces kan spelen in de Europese economie.

2.11.

Alle plannen voor herstel en veerkracht voorzien dan ook in overheidsinvesteringen ten behoeve van de digitalisering van het openbaar bestuur voor een bedrag van in totaal 47 miljard EUR.

2.12.

De Europese Unie, bij monde van de Commissie, en de regeringen van de lidstaten hebben in de loop der jaren erkend dat de interoperabiliteit en interconnectiviteit tussen de nationale overheidsdiensten onderling en tussen de nationale en Europese diensten moeten worden verbeterd (5), zodat burgers en bedrijven in de hele Unie toegang hebben tot deze diensten, ongeacht waar zij zich bevinden.

2.13.

Hoewel interoperabiliteit van overheidsdiensten geen nieuw thema is (6), wordt met deze mededeling beoogd een formeler, stabieler en veiliger samenwerkingskader tot stand te brengen, dat moet leiden tot verbetering van de bestaande interconnectiviteit tussen de digitale systemen van de verschillende nationale overheidsdiensten onderling en tussen deze systemen en die van de Europese Unie (7). Dit moet een katalysatoreffect hebben op het uiteindelijke doel om tegen 2030 honderd procent van de openbare diensten in de Europese Unie in digitale vorm aan te bieden, zoals voorgesteld in de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Digitaal kompas 2030: de Europese aanpak voor het digitale decennium (COM(2021) 118 final).

2.14.

Daarom wordt in deze mededeling een aantal elementen genoemd die fundamenteel zijn om tot een coherente aanpak op dit gebied te komen: — de totstandbrenging van een governancestructuur voor interoperabiliteit, bestaande uit twee organen (de “Interoperabel Europa-raad” en de “Interoperabel Europa-gemeenschap”), die overheidsdiensten in staat moet stellen samen te werken, zowel op algemeen (Europees, nationaal, regionaal en lokaal) niveau als op sectoraal niveau (justitie, vervoer, binnenlandse zaken, gezondheid, milieu enz.), alsook met particuliere belanghebbenden, met een mandaat om overeenstemming te bereiken over gemeenschappelijke interoperabiliteitsoplossingen (bijv. kaders, open specificaties, open normen, toepassingen of richtsnoeren); — de invoering van een verplichte beoordeling van het effect op de grensoverschrijdende interoperabiliteit van de invoering of wijziging van een informatiesysteem voor overheidsdiensten; — de gezamenlijke oprichting van een ecosysteem van interoperabiliteitsoplossingen voor de publieke sector in de EU (invoering van erkende actieve interoperabiliteitscatalogi, die door overheden en bij beleidsvorming kunnen worden gebruikt, zoals digitale instrumenten, specificaties of oplossingen) om ervoor te zorgen dat overheidsdiensten op alle niveaus in de EU en andere belanghebbenden kunnen bijdragen aan de totstandbrenging, de verbetering en het hergebruik van dergelijke oplossingen, zodat ze samen kunnen innoveren en publieke waarde kunnen creëren; — het verbinden van een voorwaarde aan de toekenning van bepaalde EU-middelen voor het opzetten of versterken van nationale informatiesystemen, nl. dat gebruik moet worden gemaakt van vooraf door de Europese Unie vastgestelde oplossingen en beginselen (8).

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Net als de Commissie is het EESC van mening dat interoperabiliteit tussen overheidsdiensten een essentiële voorwaarde is voor de totstandbrenging van een digitale eengemaakte markt en voor het wegnemen van de resterende belemmeringen op de fysieke markt (9).

3.2.

Het doel om tegen 2030 honderd procent van de openbare diensten in de Europese Unie in digitale vorm aan te bieden, impliceert dat er haast moet worden gemaakt met het opzetten en doorontwikkelen van een trans-Europees netwerk dat deze diensten met elkaar verbindt en gebruikmaakt van gemeenschappelijke elementen op technisch, semantisch, juridisch en organisatorisch niveau.

3.3.

Dit mag er echter niet toe leiden dat het voortaan, om dit doel te halen, nationaal beleid wordt om overheidsdiensten alleen nog maar digitaal aan te bieden en mensen niet meer persoonlijk te helpen. Er moet namelijk rekening worden gehouden met de meest kwetsbare groepen burgers en iedereen moet een beroep kunnen blijven doen op persoonlijke dienstverlening. Hoewel iedereen de kans moet krijgen opleidingen op het gebied van digitale vaardigheden te volgen, geldt dat met name voor deze bevolkingsgroepen.

3.4.

De ontwikkeling en het gebruik van digitale diensten zal er in eerste instantie toe leiden dat meer personeel nodig is, en dus geen inkrimping van het personeelsbestand teweegbrengen. Om de digitale transformatie te doen slagen, is voldoende personeel nodig.

3.5.

Digitalisering moet bijdragen tot een betere openbare dienstverlening.

3.6.

Zoals het EESC in een eerder advies heeft opgemerkt, gaat het niet aan “om mensen door informatica te vervangen: integendeel, er moet werktijd van overheidspersoneel worden vrijgemaakt die voor de vervulling van taken met een grotere meerwaarde kan worden gebruikt […]” (10).

3.7.

Digitalisering en het gebruik van kunstmatige intelligentie vormen geen rechtvaardiging voor massale ontslagen. Het verdwijnen van routinetaken als gevolg van de digitalisering moet ertoe leiden dat werknemers meer tijd krijgen voor veeleisende en adviserende taken.

3.8.

Bovendien zal er in 2030 ook zeker nog een kleine groep digitaal uitgesloten burgers zijn die alleen gebruik kunnen maken van persoonlijk verleende openbare diensten (11). De digitalisering mag het niet lastig of onmogelijk maken om via analoge weg gebruik te maken van openbare diensten.

3.9.

Het EESC juicht het dan ook toe dat de Commissie met deze mededeling het niveau van interoperabiliteit van de publieke sector wenst te verbeteren en te vervolmaken door op EU-niveau een rechtskader vast te stellen (12).

3.10.

Het EESC erkent dat deze verbetering van de interoperabiliteit enorme voordelen zal opleveren, zowel voor burgers, met name grensarbeiders, als voor bedrijven en voor de openbare dienstverlening in de lidstaten zelf.

3.11.

Maar willen deze voordelen ook echt iets voorstellen, dan volstaat het niet, zoals de Commissie terecht opmerkt, om alleen te kijken naar de technische aspecten van de koppeling tussen diensten. Dan zijn er ook voldoende nationale overheidsinvesteringen nodig, op alle niveaus.

3.12.

Er is behoefte aan coördinatie, zowel op het niveau van regelgeving als op het niveau van netwerken van sectorale diensten, om enerzijds te voorkomen dat de resultaten van de interoperabiliteit teniet worden gedaan door onnodige bureaucratie en anderzijds te verhinderen dat dezelfde gegevens door burgers of bedrijven aan verschillende overheidsdiensten worden verstrekt, met dubbele procedures en onnodige kosten tot gevolg.

3.13.

Ook moet worden voorkomen dat er nationale obstakels zijn in de digitale publieke dienstverlening die, vanwege problemen met de connectiviteit of interoperabiliteit, de grensoverschrijdende uitwisseling van gegevens met burgers en bedrijven van andere lidstaten of met overheidsdiensten van andere lidstaten in de weg zitten (13).

3.14.

Het EESC stelt met voldoening vast dat de digitalisering van overheidsdiensten tijdens de pandemie en de lockdowns een hoge vlucht heeft genomen.

3.15.

Het is dan ook een goede zaak dat met deze mededeling wordt gestreefd naar samenhang tussen alle beleidsmaatregelen op het gebied van interoperabiliteit, zowel op het niveau van het nationale beleid als op het niveau van het Europese sectorale beleid, door het gebruik van gemeenschappelijke modellen en het delen van technische specificaties en andere deelbare oplossingen aan te moedigen.

3.16.

Om dezelfde redenen steunt het EESC het beginsel van hergebruik en doorgifte van elementen en gegevens door de verschillende overheidsdiensten, zowel op Europees als op nationaal niveau.

3.17.

Waar het gaat om de interoperabiliteit van overheidsdiensten, maakt het EESC zich ook zorgen over het gebruik van verschillende talen. Het taalregime mag geen bureaucratische belemmering vormen en er moet voor worden gezorgd dat de uitwisseling van gegevens en informatie plaatsvindt in een taal die door iedereen wordt begrepen.

3.18.

Het EESC staat achter de invoering en institutionalisering van een governancestructuur voor dit beleid, bestaande uit twee belangrijke organen, namelijk de Interoperabel Europa-raad, die wordt voorgezeten door de Commissie en bestaat uit vertegenwoordigers van alle lidstaten, een vertegenwoordiger van het Comité van de Regio’s en een vertegenwoordiger van het Europees Economisch en Sociaal Comité, en de Interoperabel Europa-gemeenschap, waarin afgevaardigden van het maatschappelijk middenveld en de particuliere sector zetelen (14) (15).

3.19.

Het EESC vindt het belangrijk dat het maatschappelijk middenveld, met name de sociale partners, worden betrokken bij het uitstippelen van het beleid op het gebied van interoperabiliteit, niet alleen omdat burgers en bedrijven de uiteindelijke doelgroep zijn van dit beleid, maar ook omdat het maatschappelijk middenveld nieuwe technologische oplossingen kan aandragen die buiten het bestek van de publieke sector vallen.

3.20.

Het EESC is van mening dat het maatschappelijk middenveld op verschillende niveaus moet worden betrokken en dat de Commissie de lidstaten moet aanmoedigen en prikkels moet geven om deze betrokkenheid op verschillende niveaus — nationaal, regionaal en lokaal — te bevorderen.

3.21.

Het is een goede zaak dat de Commissie één toegangspunt wil creëren om alle kennis en oplossingen op het gebied van interoperabiliteit, die zowel door publieke als private entiteiten kunnen worden aangereikt, te bundelen en te centraliseren.

3.22.

Net als de Commissie is het EESC van mening dat de Europese overheidsdiensten minder afhankelijk moeten worden van digitale infrastructuur die door derde landen ter beschikking wordt gesteld, omdat dat de Europese digitale soevereiniteit in gevaar brengt.

3.23.

In verband hiermee zij erop gewezen dat volgens de Commissie gebruik moet worden gemaakt van open systemen, bij voorkeur open source software, waardoor oplossingen kunnen worden gedeeld tussen ontwikkelaars.

3.24.

Het EESC juicht het dan ook toe dat de mededeling voorziet in en pleit voor experimentele oplossingen die partnerschappen tussen de publieke sector en innovatieve technologiebedrijven en start-ups mogelijk maken, met het oog op de ontwikkeling van innovatieve experimentele oplossingen die na een succesvolle testfase kunnen worden toegepast in en gedeeld door overheidsdiensten.

3.25.

Het EESC acht het van belang dat in toekomstige financieringsprogramma’s voor de interoperabiliteit van openbare diensten als voorwaarde wordt gesteld dat de beginselen en structuren van het Europees interoperabiliteitskader worden overgenomen.

3.26.

Dit is een goede manier om overheidsdiensten er met zachte dwang toe te bewegen gemeenschappelijke normen vast te stellen op het gebied van interoperabiliteit.

3.27.

Het EESC verbaast zich erover dat in deze mededeling (16), anders dan in eerdere mededelingen, geen melding wordt gemaakt van de voordelen die interoperabele Europese overheidssystemen kunnen opleveren op het gebied van fraudebestrijding, waardoor de lidstaten aan efficiëntie en inkomsten winnen.

3.28.

In dit verband wijst het EESC erop dat de interoperabiliteit van systemen gepaard moet gaan met het gebruik van kunstmatige intelligentie, die overheidsdiensten kan helpen bij het analyseren van gegevens en het bovendien mogelijk maakt om de verschillende overheidsdiensten in de lidstaten alert te maken en te waarschuwen.

3.29.

Tot slot nog twee opmerkingen over de groene transitie en gegevensbescherming:

3.29.1.

Een van de doelstellingen van de mededeling is de strategie voor de interoperabiliteit van overheidssystemen niet alleen op te nemen in de strategie voor de digitale transitie, maar ook in die voor de groene transitie.

3.29.2.

Het EESC wijst erop dat sommige zeer doeltreffende IT-oplossingen ook zeer energie-intensief kunnen zijn.

3.29.3.

Dit geldt voor de blockchaintechnologie, die weliswaar zeer doeltreffend is in het beveiligen van bijvoorbeeld gevoelige gegevens, maar ook veel energie verbruikt.

3.29.4.

Het EESC is zeer te spreken over de manier waarop regels zijn vastgesteld voor het opzetten van testomgevingen voor regelgeving.

3.29.5.

Het EESC is van mening dat gegevensbescherming weliswaar met de nodige omzichtigheid moet worden benaderd, maar geen belemmering mag vormen voor openbare diensten of particulieren om nieuwe interoperabele oplossingen te bedenken.

3.29.6.

Bovendien vindt het EESC dat er voor zowel burgers en bedrijven als andere openbare diensten verschillende autorisatieniveaus moeten gelden voor de toegang tot gegevens om de vertrouwelijkheid van de gegevens te waarborgen en ervoor te zorgen dat alleen strikt noodzakelijke gegevens openbaar worden gemaakt.

3.29.7.

Op die manier kunnen problemen worden voorkomen, zoals die welke zich onlangs hebben voorgedaan met betrekking tot de toegankelijkheid van gegevens in het Centrale Register van uiteindelijke begunstigden, waarover het Hof van Justitie van de Europese Unie zich inmiddels heeft uitgesproken.

---

(1)  De interoperabiliteit van de overheidssector wordt gedefinieerd als “dat wat overheden in staat stelt samen te werken en waardoor overheidsdiensten over landsgrenzen, in verschillende sectoren en over organisatorische grenzen heen kunnen functioneren”. Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende een versterkt beleid inzake de interoperabiliteit van de overheidssector — Overheidsdiensten koppelen, overheidsbeleid steunen en algemeen nut bieden op weg naar een “Interoperabel Europa”.

(2)  Met Besluit nr. 1719/1999/EG van het Europees Parlement en de Raad lanceerde de Commissie een initiatief om de interoperabiliteit van overheidsdiensten te bevorderen door middel van een reeks richtsnoeren en de vaststelling van projecten van gemeenschappelijk belang voor trans-Europese netten voor elektronische gegevensuitwisseling tussen overheidsdiensten.

(3)  Bij de totstandbrenging van een digitale interne markt moeten niet alleen de bestaande belemmeringen worden weggenomen, maar moeten ook mechanismen in het leven worden geroepen om het ontstaan van nieuwe belemmeringen te voorkomen.

(4)  Volgens cijfers van Eurostat over 2022 is de publieke sector goed voor 53,1 % van het Europese bbp — Government finance statistics — Statistics Explained (europa.eu).

(5)  Zie bijvoorbeeld de slotverklaringen van de interministeriële bijeenkomsten in Tallinn (2017), Berlijn (2020) en Straatsburg (2022).

(6)  In 2010 publiceerde de Commissie de mededeling “Naar interoperabele Europese overheidsdiensten” (COM(2010) 744 final), waarover het EESC advies uitbracht (TEN/448-449). De voorstellen hierin werden uitgevoerd bij Besluit nr. 922/2009/EG van het Europees Parlement en de Raad inzake interoperabiliteitsoplossingen voor Europese overheidsdiensten (ISA), in 2015 gevolgd door Besluit (EU) 2015/2240 van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van het ISA2-programma en in 2021 door Verordening (EU) 2021/694 van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van het programma Digitaal Europa.

(7)  De Commissie erkent in dit voorstel dat de tot dusver gehanteerde vrijwillige aanpak ontoereikend is om de voorgestelde interoperabiliteitsdoelstellingen te verwezenlijken.

(8)  Zie de toelichting bij het voorstel voor een verordening, evenals de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende een versterkt beleid inzake de interoperabiliteit van de overheidssector — Overheidsdiensten koppelen, overheidsbeleid steunen en algemeen nut bieden op weg naar een “Interoperabel Europa”.

(9)  In zijn advies over het Europees interoperabiliteitskader — Implementatiestrategie (TEN/635) heeft het EESC al gewezen op het belang van interoperabiliteit voor de voltooiing van de digitale eengemaakte markt (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 176).

(10)  Zie het EESC-advies over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Het Europese actieplan inzake e-overheid 2011-2015 — Benutten van de ICT om een slimme, duurzame en innovatieve overheid te bevorderen, en de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Naar interoperabele Europese overheidsdiensten (PB C 376 van 22.12.2011, blz. 92).

(11)  Dit is een terugkerend thema in de adviezen van het EESC (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 176).

(12)  Het EESC heeft in eerdere adviezen zijn steun uitgesproken voor alle projecten van de Europese Unie die gericht zijn op de verwezenlijking van de doelstellingen van de digitale transitie van de Europese Unie (PB C 365 van 23.9.2022, blz. 13).

(13)  Persoonsgegevens kunnen een belemmering vormen voor de grensoverschrijdende interoperabiliteit van overheidsdiensten.

(14)  De Interoperabel Europa-raad houdt zich bezig met het uitwerken van maatregelen en het ondersteunen, adviseren en monitoren van het Europese interoperabiliteitsbeleid, terwijl de Interoperabel Europa-gemeenschap afgevaardigden van het maatschappelijk middenveld samenbrengt die de Interoperabel Europa-raad kunnen helpen bij het vinden en vaststellen van eventuele nieuwe oplossingen.

(15)  De optie die door de Commissie is gekozen, strookt met de aanbevelingen die het EESC in eerdere adviezen heeft gedaan (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 176).

(16)  Zie de bijlage bij de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Europees interoperabiliteitskader — Implementatiestrategie.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité inzake het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot harmonisatie van bepaalde aspecten van het insolventierecht

(COM(2022) 702 final — 2022/0408 (COD))

(2023/C 184/06)

Rapporteur:	Sandra PARTHIE
Corapporteur:	Philip VON BROCKDORFF

Raadpleging	Europees Parlement, 26.1.2023 Raad van de Europese Unie, 30.1.2023
Rechtsgrond	Artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Afdeling Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	10.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	207/0/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) benadrukt dat een goed opgezette insolventieregeling levensvatbare ondernemingen moet helpen om draaiend te blijven en moet voorkomen dat zij voortijdig worden vereffend. Daarbij moet worden gestreefd naar een goed evenwicht tussen voortijdige insolventie en procedures die te laat worden opgestart. In dit verband is het van groot belang dat de procedures transparant zijn en dat gemakkelijk informatie over de prestaties van de onderneming verkregen kan worden. Voorts moet een goed opgezette insolventieregeling ook tegengaan dat kredietverstrekkers leningen met een hoog risico verstrekken en dat beheerders en aandeelhouders dergelijke leningen aangaan of andere roekeloze financiële beslissingen nemen (1).

1.2.

Het EESC meent dat hervormingen van insolventieregelingen die op schuldherstructurering en interne reorganisatie zijn gericht, ertoe bijdragen dat banen behouden blijven, minder kleine en middelgrote ondernemingen failliet gaan en minder winstgevende ondernemingen worden vereffend. Wel zou het EESC graag zien dat er voorstellen worden gedaan om de openstaande kwestie met betrekking tot insolventie van natuurlijke personen aan te pakken.

1.3.

Het EESC betwijfelt of het voorstel, dat wordt gepresenteerd als een belangrijke stap om relevante hiaten bij de verdere ontwikkeling van de kapitaalmarktenunie te dichten, wel aan deze verwachtingen kan voldoen. Het voorstel voorziet niet in een geharmoniseerde definitie van insolventiegronden noch wordt een rangorde van vorderingen bepaald, terwijl beide essentieel zijn om de nationale insolventieregels efficiënter en minder versnipperd te maken.

1.4.

Het EESC dringt er bij Commissie, Parlement en Raad op aan zich nog eens te buigen over het in artikel 27 vervatte voorstel om tegenpartijen, bijvoorbeeld leveranciers van een bedrijf waartegen een insolventieprocedure wordt ingeleid, te verplichten nog uit te voeren overeenkomsten te ondertekenen, die vervolgens zonder toestemming van de tegenpartij worden overgedragen aan de overnemer van de onderneming. Dit bindt hen immers kunstmatig aan een contractpartner die zij nooit hebben gekozen of nagetrokken, en legt hun ondernemingsvrijheid aan banden. Inperking van contractuele rechten op beëindiging bij insolventie zal ertoe leiden dat essentiële leveranciers minder bereid zijn om krediet te verstrekken, met name in het geval van kleine en middelgrote ondernemingen en microbedrijven die in financiële moeilijkheden verkeren.

1.5.

Daarentegen is het EESC verheugd dat er een speciale procedure wordt ingevoerd om de vereffening van micro-ondernemingen gemakkelijker en sneller te laten verlopen, zodat de insolventieprocedure voor deze ondernemingen kostenefficiënter wordt. Deze regelingen ondersteunen ook de ordelijke vereffening van “vermogensloze” micro-ondernemingen en pakken het probleem aan dat sommige lidstaten de toegang tot insolventieprocedures afwijzen indien de verwachte recuperatiewaarde lager is dan de gerechtskosten. Het EESC benadrukt dat hiermee zo’n 90 % van het aantal insolventies in de EU gemoeid is en acht deze procedure dan ook van groot belang.

1.6.

Maar hoewel het EESC de invoering van deze speciale procedure steunt, waarschuwt het er wel voor dat de vereisten voor nationale rechtbanken om deze taken uit te voeren, kunnen leiden tot overbelasting van de nationale rechtsstelsels als het hun verantwoordelijkheid wordt om te beoordelen of een micro-onderneming inderdaad insolvent is en om de noodzakelijke lange procedures te leiden, met inbegrip van de afwikkeling van de boedel en de verdeling van de opbrengst. Het EESC beveelt dan ook aan een beroep te doen op andere bevoegde actoren, zoals insolventiefunctionarissen, om de lasten voor de rechterlijke macht te helpen verlichten (2).

1.7.

Tot slot wil het EESC erop wijzen dat inefficiënte insolventieprocedures kunnen leiden tot hogere niveaus van niet-renderende leningen (NPL’s), hetgeen de financiële stabiliteit in gevaar brengt en ook gevolgen heeft voor de kredietverlening, de inflatie en het reële bbp. Het EESC is van mening dat efficiënte regelingen inzake insolventie en de rechten van schuldeisers en schuldenaren behoren tot de aanvullende instrumenten in het arsenaal van beleidsmakers om de groei van NPL’s in te dammen door de kans op terugbetaling van leningen te vergroten en door NPL-niveaus sneller aan te passen.

2.   Samenvatting van het Commissievoorstel

2.1.

Doel van het voorstel is de verschillen tussen de nationale insolventiewetgevingen te verkleinen en aldus het probleem van potentieel inefficiënte insolventiekaders in lidstaten waar sprake is van dergelijke verschillen aan te pakken door insolventieprocedures in het algemeen transparanter te maken en belemmeringen voor het vrije verkeer van kapitaal te verminderen. Door bepaalde aspecten van het insolventierecht te harmoniseren beoogt het voorstel met name de informatie- en leerkosten voor grensoverschrijdende beleggers te verminderen. Meer uniforme insolventiewetgevingen zullen er dan hopelijk toe leiden dat ondernemingen in de hele Unie een grotere keuze aan financiering hebben.

2.2.

Het onderhavige voorstel heeft tot doel een aantal hiaten in eerdere EU-wetgeving inzake insolventieregels, namelijk Richtlijn (EU) 2019/1023 van het Europees Parlement en de Raad (3) en Verordening (EU) 2015/848 van de Commissie (4), te dichten. Het gaat daarbij met name om de recuperatie van goederen uit de vereffende insolvente boedel, de efficiëntie van de procedures, en een voorspelbare en eerlijke verdeling van de gerecupereerde waarde onder de schuldeisers. Kwesties die worden aangepakt hebben onder meer betrekking op vorderingen tot nietigverklaring, het opsporen van goederen, de plichten en aansprakelijkheid van bestuurders, de verkoop van een onderneming als “going concern” via “pre-packprocedures”, de trigger voor het openen van een insolventieprocedure, een speciale insolventieregeling voor micro- en kleine ondernemingen, de rangorde van vorderingen en schuldeiserscomités.

2.3.

Gebleken is dat de huidige nationale insolventieregels aanzienlijk van elkaar verschillen wat betreft de tijd die nodig is om een onderneming te vereffenen en de waarde die uiteindelijk kan worden gerecupereerd. In sommige lidstaten nemen de insolventieprocedures veel tijd in beslag en wordt er gemiddeld genomen weinig waarde gerecupereerd. Volgens de Europese Commissie vormt dit een belemmering voor de kapitaalmarktenunie en voor grensoverschrijdende investeringen binnen de EU.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC is ingenomen met het voorstel van de Commissie waarmee grensoverschrijdende insolventieregels en -procedures transparanter moeten worden en er meer informatie over beschikbaar moet komen. Wel is het van mening dat hiermee slechts een eerste stap wordt gezet op weg naar convergentie van de insolventieregelingen in de EU-lidstaten. Het EESC zou voorts graag zien dat er voorstellen worden gedaan om de openstaande kwestie met betrekking tot insolventie van natuurlijke personen aan te pakken.

3.2.

Het EESC benadrukt dat een goed opgezette insolventieregeling levensvatbare ondernemingen moet helpen om draaiend te blijven en moet voorkomen dat zij voortijdig worden vereffend. Zo’n regeling moet ook tegengaan dat kredietverstrekkers leningen met een hoog risico verstrekken en dat beheerders en aandeelhouders dergelijke leningen aangaan of andere roekeloze financiële beslissingen nemen (5). Een onderneming die door een tijdelijke economische neergang of een verkeerde beslissing in zwaar weer verkeert, kan wellicht nog opkrabbelen indien de economische situatie verbetert of zij haar fouten herstelt. Alle betrokken partijen zijn daarbij gebaat: schuldeisers kunnen een groter deel van hun investeringen recupereren, meer werkenden behouden hun baan en het netwerk van leveranciers en klanten gaat niet verloren.

3.3.

Studies wijzen uit dat doeltreffende hervormingen van de rechten van schuldeisers gepaard gaan met lagere kredietkosten, een betere toegang tot krediet, een betere recuperatie voor schuldeisers en een beter behoud van banen (6). Ook moeten schuldeiserscomités ruimere rechten op deelname krijgen, met mogelijke betrokkenheid van een werknemersvertegenwoordiger. Als schuldeisers aan het einde van een insolventieprocedure het grootste deel van hun beleggingen kunnen recupereren, kunnen zij weer herinvesteren in bedrijven en bedrijven een betere toegang tot krediet blijven geven. Een vergelijkbaar effect heeft een faillissementsregeling waarbij de absolute voorrang van vorderingen geëerbiedigd wordt: door een zekerheid gedekte schuldeisers kunnen leningen blijven verstrekken en het vertrouwen in het faillissementsstelsel blijft behouden (7).

3.4.

Volgens het EESC dragen hervormingen van insolventieregelingen die op schuldherstructurering en interne reorganisatie zijn gericht, ertoe bij dat banen behouden blijven, minder kleine en middelgrote ondernemingen failliet gaan en minder winstgevende ondernemingen worden vereffend.

3.5.

De grote verschillen tussen nationale insolventiewetten worden, naast belastingvoorschriften, vaak genoemd als belemmeringen voor grensoverschrijdende beleggingen. Met het verkleinen van deze verschillen zouden kapitaalmarkten beter kunnen functioneren, waardoor het gemakkelijker zou worden om in de hele EU te beleggen. Het voorstel voorziet echter niet in harmonisatie van essentiële aspecten van het insolventierecht. Zo wordt er geen geharmoniseerde definitie van insolventiegronden gegeven noch wordt een rangorde van vorderingen bepaald, terwijl beide essentieel zijn om de nationale insolventieregels efficiënter en minder versnipperd te maken. Dit voorspelt weinig goeds voor het realiseren van de kapitaalmarktenunie, die hard nodig is, maar een ambitieuze doelstelling blijft.

3.6.

Het EESC blijft desondanks vasthouden aan zijn pleidooi voor een EU-brede kapitaalmarkt die opener is en ondernemingen een ruimere toegang tot beleggingen biedt. Het neemt ook kennis van de bevindingen van de Commissie en de Wereldbank (8) dat wanneer een hoger percentage goederen gerecupereerd kan worden in de context van betere insolventie- en crediteurrechten, Europese ondernemingen een ruimere toegang tot krediet krijgen.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het EESC erkent dat insolventieprocedures aanzienlijke verschillen vertonen, waarbij sommige lidstaten in hun nationale regelgeving kiezen voor een aanpak die meer gericht is op de “schuldenaar die zijn goederen in bezit houdt”, andere lidstaten meer voor de “rechten van de schuldeiser”, en weer andere lidstaten arbeid en arbeidswetgeving vooropstellen. Dit leidt tot verschillende voorkeuren ten aanzien van de vereffening van ondernemingen, de rangorde van vorderingen van schuldeisers en de rol van directeuren, insolventiefunctionarissen en gerechtshoven. Bij het uitstippelen van beleid moet ook rekening worden gehouden met verschillen tussen aandeelhouders en schuldenaars; terwijl eerstgenoemden in het algemeen ontvankelijk zijn voor preventie- en stroomlijningsinstrumenten, zijn schuldenaars dat meer voor de beschikbaarheid van herstructureringsinstrumenten. Met de voorstellen van de Commissie wordt weliswaar een eerste stap gezet in de richting van een EU-brede convergentie, maar een effectieve harmonisatie blijft buiten handbereik en evenmin wordt de openstaande kwestie met betrekking tot insolventie van natuurlijke personen opgepakt.

4.2.

Het EESC is het met de Commissie eens dat nationale insolventiewetten een belangrijk punt van overweging vormen voor buitenlandse investeerders. Wel wijst het erop dat het aantal insolventies waarbij sprake is van grensoverschrijdende kredietverlening, niet meer dan 20 % van alle gevallen bedraagt. Voorts blijkt uit gegevens voor de G20-landen dat een doeltreffend stelsel van wettelijke rechten slechts een geringe stijging van het aandeel van de directe buitenlandse investeringen oplevert: van 2 naar 3 % van het bbp. Bovendien is een aanzienlijk deel van de directe buitenlandse investeringen het gevolg van fusies en overnames van bestaande ondernemingen en niet zozeer van investeringen in nieuwe ondernemingen.

4.3.

Het effect van de convergentie van het insolventierecht op de investeringen moet dus niet overschat worden. Dit neemt niet weg dat de totstandbrenging van een doeltreffend kader voor wettelijke rechten voor schuldeisers alsook het verschaffen van meer transparantie aan alle potentiële investeerders over insolventiewetgeving en van gelijke informatie over de rechtssituatie een positieve impact op de buitenlandse investeringen kunnen hebben. Zekerheid omtrent de regels betreffende de rechten van crediteuren en debiteuren en een grotere harmonisatie van de procedures voor de verwijdering van zekerheden in de lidstaten zouden ook risico’s verminderen en een verdere impuls geven aan grensoverschrijdende investeringen en de interne handel.

4.4.

Voorts acht het EESC het van groot belang dat beleggers informatie en transparantie wordt geboden over kwesties in verband met vorderingen tot nietigverklaring, het opsporen van goederen, de plichten en aansprakelijkheid van bestuurders, de verkoop van een onderneming als “going concern” via “pre-packprocedures”, de trigger voor het openen van een insolventieprocedure, een speciale insolventieregeling voor micro- en kleine ondernemingen, de rangorde van vorderingen en schuldeiserscomités.

4.5.

Het EESC is er voorts mee ingenomen dat er een speciale procedure wordt ingevoerd om de vereffening van micro-ondernemingen gemakkelijker en sneller te laten verlopen, zodat de insolventieprocedure voor dergelijke ondernemingen kostenefficiënter wordt. Deze regelingen ondersteunen ook de ordelijke vereffening van “vermogensloze” micro-ondernemingen en pakken het probleem aan dat sommige lidstaten de toegang tot insolventieprocedures afwijzen indien de verwachte recuperatiewaarde lager is dan de gerechtskosten. Het EESC benadrukt dat hiermee zo’n 90 % van het aantal insolventies in de EU gemoeid is en acht deze procedure dan ook van groot belang.

4.6.

Maar hoewel het EESC de invoering van deze speciale procedure steunt, waarschuwt het er wel voor dat de vereisten voor nationale rechtbanken om deze taken uit te voeren, overeenkomstig artikel 12 e.v. van de richtlijn, kunnen leiden tot overbelasting van de nationale rechtsstelsels als het hun verantwoordelijkheid wordt om te beoordelen of een micro-onderneming inderdaad insolvent is en om de noodzakelijke lange procedures te leiden. Daarmee zou volgens het EESC deels afbreuk worden gedaan aan het doel van de voorgestelde wetgeving. In eerdere adviezen (9) heeft het EESC erop gewezen dat stelselmatig een beroep doen op de gerechtelijke instanties niet de beste oplossing lijkt, en heeft het aanbevolen om nieuwe instanties op te richten die de verantwoordelijkheid voor deze taak op zich nemen. De effectieve betrokkenheid van onafhankelijke insolventiefunctionarissen is met name gunstig gebleken voor slecht georganiseerde micro-ondernemers in vereenvoudigde liquidatieprocedures, en het EESC is van mening dat actief moet worden overwogen om insolventiefunctionarissen in te schakelen (10).

4.7.

Het EESC beveelt tevens aan om insolventiefunctionarissen, ongeacht de lidstaat waar zij zijn aangewezen, rechtstreeks en snel toegang te geven tot de nationale activaregisters indien er daarvoor een gerechtvaardigd belang is. Het wijst er ook op dat dergelijke registers nog niet in alle lidstaten zijn opgezet en dringt er bij de bevoegde autoriteiten op aan hier snel iets aan te doen.

4.8.

Met het oog op de efficiëntie is het EESC ingenomen met het voorstel voor een pre-packprocedure, waarbij de verkoop van de onderneming van de schuldenaar (of een deel daarvan) wordt voorbereid en onderhandeld voordat een insolventieprocedure formeel wordt geopend. Dit maakt het mogelijk om de verkoop kort na het opstarten van de formele insolventieprocedure voor de vereffening van een onderneming uit te voeren en de opbrengst te verkrijgen. Het EESC waarschuwt echter voor het in artikel 27 vervatte voorstel om tegenpartijen, bijvoorbeeld leveranciers van een bedrijf waartegen een insolventieprocedure wordt ingeleid, te verplichten nog uit te voeren overeenkomsten te ondertekenen, die vervolgens zonder toestemming van de tegenpartij worden overgedragen aan de overnemer van de onderneming. Dit bindt hen immers kunstmatig aan een contractpartner die zij nooit hebben gekozen of nagetrokken, en legt hun ondernemingsvrijheid aan banden. Dit geldt met name voor werknemers, wier vrijheid van beroep niet mag worden geschonden door een gedwongen verandering van werkgever. Het EESC dringt er daarom bij Commissie, Parlement en Raad op aan dit voorstel te herzien. Daarnaast dienen ook in de pre-packprocedure ruimere mogelijkheden te komen voor deelname van en controle door een schuldeiserscomité.

4.9.

Het EESC wijst er ook op dat convergentie van de rangorde van vorderingen niet aan bod komt in de richtlijn en dat er ook geen definitie van insolventiegronden wordt gegeven. Worden deze kwesties niet geregeld, dan kunnen insolventieprocedures niet geharmoniseerd worden. Het EESC betreurt dan ook ten zeerste dat de Commissie ze niet heeft opgepakt.

4.10.

Daarnaast wordt in het voorstel niet de nodige aandacht gewijd aan insolventietriggers, al wordt in de mededeling over de richtlijn beweerd dat dat wel het geval is. In het voorstel staat dat de twee gebruikelijke triggers in de lidstaten voor de opening van een gewone insolventieprocedure de “staking van betaling”-test en de balanstest zijn.

4.11.

Met het oog op de vereenvoudiging van insolventieprocedures, waar het EESC in principe voorstander van is, wordt in de richtlijn voorgesteld dat het onvermogen om schulden op de vervaldag te betalen wordt gehanteerd als criterium voor de opening van een vereenvoudigde vereffeningsprocedure. Maar vervolgens moeten de lidstaten zelf bepalen onder welke specifieke voorwaarden aan dit criterium wordt voldaan. Door hun daarbij geen leidraad te geven laat men de kans lopen om tot een coherente aanpak in de EU te komen.

4.12.

Het EESC wijst er ook op dat banken doorgaans als voornaamste financiële intermediairs fungeren en van fundamenteel belang zijn voor een stabiel financieel stelsel. Niet-renderende leningen (non-performing loans, NPL’s) hollen de winstgevendheid uit en kunnen de solvabiliteit van banken in gevaar brengen. Regelingen inzake insolventie en de rechten van schuldeisers en schuldenaren behoren tot de aanvullende instrumenten in het arsenaal van beleidsmakers om de groei van NPL’s in te dammen en bij te dragen aan een oplossing wanneer problematische niveaus worden bereikt. Uit een analyse op ondernemingsniveau blijkt dat hervormingen van insolventieregelingen waarmee de belemmeringen voor bedrijfsherstructureringen worden verminderd en de persoonlijke kosten in verband met faillissement worden verlaagd, er mogelijk toe leiden dat er minder kapitaal in zogenaamde zombiebedrijven blijft zitten. Dat kan deels worden bereikt door zwakke ondernemingen te herstructureren, waarna kapitaal weer kan vloeien naar productievere ondernemingen.

4.13.

Tot slot beveelt het EESC aan dat de Commissie in het kader van de relevante insolventieregelgeving regelmatig statistieken over insolventiezaken publiceert, zodat van tijd tot tijd kan worden beoordeeld hoe goed het ingevoerde systeem werkt.

---

(1)  Wereldbank, Resolving Insolvency, geraadpleegd op 3 januari 2023.

(2)  The World Bank, Principles for effective Insolvency and Creditor/debtor Regimes, revised Edition 2021, beginselen c6.1 en c19.6.

(3)  Richtlijni (EU) 2019/1023 van het Europees Parlement en de Raad van 20 juni 2019 betreffende preventieve herstructureringsstelsels, betreffende kwijtschelding van schuld en beroepsverboden, en betreffende maatregelen ter verhoging van de efficiëntie van procedures inzake herstructurering, insolventie en kwijtschelding van schuld, en tot wijziging van Richtlijn (EU) 2017/1132 (Richtlijn betreffende herstructurering en insolventie) (PB L 172 van 26.6.2019), blz. 18).

(4)  Verordening (EU) 2015/848 van de Commissie van 20 mei 2015 betreffende insolventieprocedures (PB L 141, 5.6.2015, blz. 19).

(5)  Wereldbank, Resolving Insolvency, geraadpleegd op 3 januari 2023.

(6)  Wereldbank, Resolving Insolvency, geraadpleegd op 3 januari 2023.

(7)  Wereldbank, Resolving Insolvency, geraadpleegd op 3 januari 2023.

(8)  How Insolvency and Creditor/Debtor Regimes Can Help Address Nonperforming Loans — EFI Note-Finance. Washington, DC: Wereldbank.

(9)  O.a. in zijn advies over insolventie van bedrijven (PB C 209 van 30.6.2017, blz. 21).

(10)  The World Bank, Principles for effective Insolvency and Creditor/debtor Regimes, revised Edition 2021, beginselen c6.1 en c19.6.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening (EG) nr. 6/2002 van de Raad betreffende Gemeenschapsmodellen en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 2246/2002 van de Commissie

(COM(2022) 666 final — 2022/0391 (COD))

en over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de rechtsbescherming van modellen (herschikking)

(COM(2022) 667 final — 2022/0392 (COD))

(2023/C 184/07)

Rapporteur:

Ferre WYCKMANS

Raadpleging	a) Raad, 21.12.2022 b) Europees Parlement, 12.12.2022 Raad, 21.12.2022
Rechtsgrond	a) Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie b) Artikelen 114 en 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	148/0/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat een doeltreffend systeem voor de bescherming van modellen gunstig is voor de consument en het grote publiek, voor zover het eerlijke mededinging en handelspraktijken bevordert. Het draagt ook bij tot de economische ontwikkeling door het stimuleren van creativiteit in het bedrijfsleven en op het gebied van producten, handelsactiviteiten en uitvoer.

1.2.

In de meeste lidstaten moet het model worden geregistreerd bij een nationale dienst voor industriële eigendom teneinde wettelijk te worden beschermd. Afhankelijk van de nationale wetgeving en het soort model kan het ook als niet-ingeschreven model of als kunstwerk door auteursrecht worden beschermd. In sommige lidstaten zijn de bescherming als industrieel model en de auteursrechtelijke bescherming cumulatief, terwijl zij elkaar in andere lidstaten uitsluiten. In bepaalde omstandigheden kan een model ook in aanmerking komen voor bescherming uit hoofde van het recht inzake oneerlijke mededinging, maar de vereisten voor bescherming en de draagwijdte van de rechten en bestaande rechtsmiddelen kunnen aanzienlijk verschillen.

1.3.

Volgens het EESC is het essentieel het rechtskader voor modellen aan het digitale tijdperk aan te passen teneinde het herstel en de veerkracht van de Unie te bevorderen en innovatie en concurrentievermogen te stimuleren. Het EESC staat achter de nieuwe definitie van model in het voorstel voor een richtlijn. Deze wordt nog relevanter in het licht van de technologische vooruitgang door het begrip “voortbrengsel” uit te breiden tot technologische modellen die niet in fysieke voorwerpen zijn vormgegeven.

1.4.

Het EESC is ook ingenomen met de beperking van de bescherming tot de uiterlijke kenmerken zoals zichtbaar in de aanvraag voor inschrijving, aangezien de rechtszekerheid van de bescherming hiermee wordt vergroot.

1.5.

Het EESC vindt het een goede zaak dat in het voorstel voor een verordening de oplossing wordt overgenomen die het Hof van Justitie van de Europese Unie in zijn “Acacia-arrest” van 20 december 2017 (1) heeft aangedragen, waarin de interpretatie van het begrip “reparatieclausule” werd verduidelijkt, temeer daar deze oplossing de bescherming van de consument verbetert.

1.6.

Volgens het EESC zal het samenvoegen van de publicatietaks en de inschrijvingstaks het totale bedrag van de te betalen taksen echter niet kunnen verlagen, aangezien de kosten van vernieuwing, zoals voorgesteld, drastisch toenemen. Deze maatregel is dus niet zo gunstig voor kmo’s en individuele ontwerpers als wordt beweerd. Het EESC pleit voor lagere bedragen voor kmo’s en individuele ontwerpers, eventueel in verhouding tot hun omzet.

1.7.

Volgens het EESC is de vereenvoudiging dankzij de afschaffing van de vereiste inzake “eenheid van klasse” noodzakelijk, maar niet voldoende. De gebruiksvriendelijkheid van de systemen voor het indienen van modellen op de websites van de nationale bureaus voor industriële eigendom en het Bureau voor intellectuele eigendom van de Europese Unie (EUIPO, “het Bureau”) moet immers verder worden verbeterd. Om deze uitdaging aan te gaan, zouden de bureaus zich kunnen wenden tot de octrooigemachtigden, zodat kmo’s en individuele ontwerpers hun modellen gemakkelijker kunnen beschermen.

1.8.

Het EESC acht het niet passend artikel 290 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) toe te passen om regels voor geschillen en beroep tegen beslissingen van het Bureau op te stellen, aangezien een gedelegeerde handeling slechts bedoeld is als aanvulling op de basishandeling en alleen betrekking mag hebben op niet-essentiële elementen. De bepalingen die het voorstel voor een verordening bij gedelegeerde handeling beoogt vast te stellen, hebben betrekking op de rechten van titel VI van het Handvest van de grondrechten inzake justitie, met name artikel 47 betreffende het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht. Zij kunnen derhalve niet als niet-essentiële elementen worden beschouwd.

1.9.

Het EESC beveelt aan dat dergelijke bepalingen in de verordening zelf worden vastgesteld.

2.   Achtergrond

2.1.

In het positieve recht worden op grond van Richtlijn 98/71/EG van het Europees Parlement en de Raad (2) (“de richtlijn”) de nationale wetten inzake de rechtsbescherming van modellen gedeeltelijk geharmoniseerd. Bij Verordening (EG) nr. 6/2002 van de Raad (3) (“de verordening”) wordt een op zichzelf staand systeem ingevoerd voor de bescherming van unitaire rechten in de hele Unie voor ingeschreven en niet-ingeschreven Gemeenschapsmodellen, mits de laatstgenoemde aan de voorwaarden voor bescherming voldoen, namelijk dat zij nieuw zijn en een eigen karakter hebben. Zonder inschrijving kan het voor de houder moeilijk zijn het bestaan van een recht op het model te bewijzen. Bovendien is de duur van de bescherming beperkt tot drie jaar en is de draagwijdte van de verleende rechten minder uitgebreid.

2.2.

De verordening is in 2006 gewijzigd om uitvoering te geven aan de toetreding van de EU tot het internationale registratiestelsel van ‘s-Gravenhage, dat ten doel heeft één eenvoudige, goedkope en gecentraliseerde procedure voor de inschrijving van modellen bij de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom (WIPO) in te stellen.

2.3.

In de verordening worden vervangingsonderdelen voor reparatiedoeleinden uitgesloten van de bescherming van Gemeenschapsmodellen, omdat bij de ontwikkeling van de richtlijn geen overeenstemming hierover kon worden bereikt. Bij gebrek aan steun in de Raad heeft de Commissie haar voorstel tot herziening van de richtlijn in 2014 ingetrokken.

2.4.

Het onderhavige voorstel sluit hierop aan en komt voort uit de mededeling van de Commissie van 25 november 2020 getiteld “Het innovatiepotentieel van de EU optimaal benutten — Een actieplan inzake intellectuele eigendom om het herstel en de veerkracht van de EU te ondersteunen”, die is gepubliceerd naar aanleiding van de hervorming van het merkenrecht. Bedoeling is een regeling voor te stellen die beter is aangepast aan het digitale tijdperk, toegankelijker en efficiënter is voor individuele ontwerpers, kmo’s en industrieën, minder duur en ingewikkeld is en de rechtszekerheid van het beschermingsstelsel versterkt.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Een industrieel model wordt gevormd door het decoratieve aspect van een voorwerp. Het kan driedimensionaal of tweedimensionaal zijn. Bij een geslaagd model zijn functie en vorm harmonieus met elkaar verbonden. Of het nu gaat om een tafel of een telefoon, het voorwerp wordt aantrekkelijk gemaakt door of wordt verkozen boven een ander dankzij het model.

3.2.

Een industrieel model is van toepassing op een verscheidenheid van industriële en ambachtelijke producten, zoals technische of medische instrumenten, horloges, juwelen, luxeproducten, huishoudelijke artikelen, elektrische apparaten, voertuigen, architectonische constructies, textielproducten, vrijetijdsartikelen enz.

3.3.

Door het voorwerp aantrekkelijk te maken, neemt de marktwaarde van het product toe dankzij het industrieel model. De bescherming van een model draagt dus bij tot het rendement van de investering.

3.3.1.

Het EESC is dan ook van mening dat een doeltreffend beschermingssysteem goed is voor de consument en de burger in het algemeen, omdat het eerlijke mededinging en handelspraktijken bevordert.

3.3.2.

Het bevordert ook de economische ontwikkeling door het stimuleren van creativiteit in het bedrijfsleven en op het gebied van de industriële productie, alsook de ontwikkeling van handelsactiviteiten en uitvoer.

3.4.

In de meeste lidstaten moet het model worden geregistreerd bij een nationale dienst voor industriële eigendom teneinde wettelijk te worden beschermd. Afhankelijk van de nationale wetgeving en het soort model kan het ook als niet-geregistreerd model of als kunstwerk door auteursrecht worden beschermd.

3.5.

In sommige lidstaten zijn de bescherming als industrieel model en de auteursrechtelijke bescherming cumulatief, terwijl zij elkaar in andere lidstaten uitsluiten. Een model kan ook in aanmerking komen voor bescherming uit hoofde van het recht inzake oneerlijke mededinging, maar de vereisten voor bescherming en de draagwijdte van de rechten en bestaande rechtsmiddelen kunnen verschillen.

3.6.

Met het oog op de doelstellingen van de Unie om herstel en veerkracht te stimuleren en innovatie en concurrentievermogen aan te moedigen, acht het EESC het van essentieel belang het rechtskader voor modellen aan het digitale tijdperk aan te passen. Het EESC staat achter de voorgestelde nieuwe definitie, aangezien deze relevant is in het licht van de technologische vooruitgang door het begrip “voortbrengsel” uit te breiden tot technologische modellen die niet in fysieke voorwerpen zijn vormgegeven.

3.7.

Het EESC is ook ingenomen met de grotere rechtszekerheid die wordt geboden door de bescherming te beperken tot de uiterlijke kenmerken zoals zichtbaar in de aanvraag voor inschrijving.

3.8.

Het stemt ook in met de aanpassing van de reikwijdte van de rechten die voortvloeien uit de inschrijving van een model, teneinde de problemen in verband met de toepassing van 3D-printtechnologieën te bestrijken. Bovendien gaat het EESC akkoord met de toevoeging, zoals in het merkenrecht, van het recht voor houders van modellen om te verhinderen dat namaakproducten via het grondgebied van de Unie worden doorgevoerd of in een douanesituatie worden geplaatst zonder daar in het vrije verkeer te worden gebracht, teneinde namaak te bestrijden.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.    Reparatieclausule en consumentenbescherming

4.1.1.

Er is veel geschreven over de bescherming van vervangingsonderdelen (“onderdelen van een samengesteld voortbrengsel”) door het modelrecht. Deze dankzij de verordening verworven vorm van bescherming gaat gepaard met een uitzondering, bekend als de “reparatieclausule”, teneinde het monopolie van fabrikanten of OEM’s (original equipment manufacturers — fabrikanten van originele uitrusting) (met name in de automobielsector) op de markt voor vervangingsonderdelen te beperken (artikel 110). Deze “reparatieclausule” bepaalt dat de houder van een model voor een vervangingsonderdeel geen monopolie kan uitoefenen of een derde kan beletten vervangingsonderdelen in de handel te brengen voor de reparatie van een product om het zijn oorspronkelijke vorm terug te geven.

4.1.2.

De producent van een samengesteld voortbrengsel (auto, horloge, mobiele telefoon enz.) controleert immers vaak de gehele productieketen. Hij maakt dan waarschijnlijk dubbele winst; in de eerste plaats op de markt voor de verkoop van het eindproduct, maar ook op de markt voor de verkoop van vervangingsonderdelen.

4.1.3.

Volgens de gedragseconomie baseren de meeste consumenten hun keuze op de verkoopprijs van het primaire product, zonder rekening te houden met de verkoopprijs van secundaire diensten. Zij zijn dus gebonden aan hun oorspronkelijke investering en worden gedwongen een prijs te betalen die zij in andere omstandigheden niet noodzakelijkerwijs zouden hebben aanvaard.

4.1.4.

Het EESC merkt op dat deze situatie derhalve aanleiding kan geven tot problemen in verband met het mededingingsrecht, aangezien het oorspronkelijke productie-/assemblagebedrijf met een modelrecht een aanzienlijk concurrentievoordeel heeft dat de consument uiteindelijk kan schaden: — ten aanzien van zijn klanten door hoge prijzen aan te kunnen rekenen of aan koppelverkoop te doen; — ten aanzien van reparateurs, door de markt naar zich toe te trekken of zijn voorwaarden op te leggen aan de reparateurs aan wie het bereid is te leveren; — ten aanzien van zijn leveranciers, aangezien het hen zou kunnen verbieden aan onafhankelijke reparateurs te leveren of onafhankelijke leveranciers zou kunnen verbieden zijn onderdelen te kopiëren om de reparatiemarkt te bevoorraden.

4.1.5.

Om monopolisering van secundaire markten te voorkomen, heeft de Europese wetgever besloten de rechten die op vervangingsonderdelen kunnen worden verkregen, te beperken. — De eerste beperking wordt ook wel de uitzondering van de “aanpassingsverplichting” (“must match”) genoemd (artikel 8, lid 2). Het uiterlijk van een product dat met een ander product moet worden verbonden, kan niet worden beschermd. — De tweede beperking is de bescherming van onderdelen die niet zichtbaar zijn.

4.1.6.

Een onderdeel dat bij normaal gebruik van het voortbrengsel niet zichtbaar is, kan niet door het modelrecht worden beschermd (artikel 4, lid 2). Voorbeelden hiervan zijn: — het mechanisme van een horloge; — de binnenkant van de meeste motoren van huishoudelijke apparaten; — de motor van een auto (die bij normaal gebruik van het voertuig niet zichtbaar wordt geacht, ook al is de motor gemakkelijk te zien door de motorkap op te tillen).

4.1.7.

De vervangingsonderdelen die beschermd kunnen worden, zijn dus die welke geen verbindingsmechanisme hebben en die zichtbaar zijn. Op grond van de verordening is het dus mogelijk een groot aantal voorwerpen te beschermen. Voor een auto zou het bijvoorbeeld gaan om: — de koplampen; — de spatborden; — de motorkap en de portieren (maar niet de scharnieren); — het stuurwiel.

4.1.8.

Het voortbrengsel dat niet door het modelrecht wordt beschermd, kan dus door elke concurrerende producent van vervangingsonderdelen worden gereproduceerd en op de reparatiemarkt worden gebracht.

4.1.9.

De toepassing van deze bepalingen heeft echter vragen opgeroepen. Het is dan ook een goede zaak dat in het voorstel voor een verordening rekening wordt gehouden met de oplossing die het Hof van Justitie van de Europese Unie in het “Acacia-arrest” van 20 december 2017 heeft aangedragen, waarin het de interpretatie van het begrip “reparatieclausule” heeft verduidelijkt.

4.1.10.

Het EESC wijst erop dat het hof van beroep van Parijs concreet invulling heeft gegeven aan deze oplossing in zijn arrest van 11 september 2018 in zaak nr. 2017/01589, waarbij velgen op een webshop in de handel waren gebracht. De reparatieclausule kon door de verkoper niet geldig worden ingeroepen, omdat deze velgen werden aangeboden “met het oog op de esthetische aanpassing van voertuigen” en “tuning”. De betrokken velgen werden dus als namaak beschouwd en de verkoper werd bestraft voor het namaken van modellen.

4.1.11.

Sommige lidstaten hebben de markt voor vervangingsonderdelen geliberaliseerd. Op grond van de Franse wet “klimaat en veerkracht” nr. 2021-1104 van 22 augustus 2021 wordt de markt voor de verkoop van bepaalde auto-onderdelen vanaf 1 januari 2023 opengesteld.

4.1.12.

Deze maatregel heeft tot doel de prijzen op deze markt te verlagen. Tussen 2019 en 2020 zijn deze met gemiddeld 8 % gestegen, mede door de technische complexiteit van de verschillende onderdelen, zoals motoren voor elektrische spiegels, sensoren in voorruiten enz. De voor deze sector meest liberale lidstaten beschikken niet over een sterk ontwikkelde industrie, behalve met name Duitsland, een land met grote autofabrikanten, maar waar de markt al verder is opengesteld. In Frankrijk zullen vanaf 1 januari 2023 OEM’s, of zij nu fabrikanten van originele uitrusting, d.w.z. die hebben deelgenomen aan de assemblage van het nieuwe voertuig, of onafhankelijke fabrikanten zijn, onderdelen van beglazing op de markt kunnen brengen. OEM’s die betrokken zijn geweest bij de originele uitrusting van andere zichtbare vervangingsonderdelen (lampen, spiegels enz.), zullen deze onderdelen dus op dezelfde wijze als fabrikanten op de markt kunnen brengen.

4.2.    Kosten van bescherming van modellen

4.2.1.

Het EUIPO beschikt over een systeem voor het online indienen van modellen, waarvoor de kosten momenteel ten minste 350 EUR bedragen. Het EESC herinnert eraan dat een ingeschreven Gemeenschapsmodel in eerste instantie vijf jaar geldig is vanaf de datum van indiening en in blokken van vijf jaar vernieuwd kan worden tot een maximum van 25 jaar.

4.2.2.

Naast de kosten van indiening zijn er drie soorten taksen: — de inschrijvingstaks van 230 EUR, waaraan een extra inschrijvingstaks van 115 EUR kan worden toegevoegd voor twee tot tien extra inschrijvingen, en van 50 EUR voor meer dan tien; — de publicatietaks van 120 EUR, die met 60 EUR kan worden verhoogd voor twee tot tien bijkomende publicaties, en met 30 EUR voor meer dan tien publicaties; — de taks voor opschorting van de publicatie van 40 EUR, die met 20 EUR kan worden verhoogd voor twee tot tien modellen en met 10 EUR voor meer dan tien modellen.

4.2.3.

De verschuldigde taksen hangen af van twee factoren: — Op hoeveel modellen heeft de aanvraag betrekking? — Wordt de publicatie van het model opgeschort of niet?

4.2.4.

Hun structuur is als volgt: — Een basistaks voor een enkelvoudig model of het eerste model van een meervoudige aanvraag. — Een korting op de taks voor het tweede tot en met tiende model. — Een verder verlaagde taks per model vanaf het elfde model.

4.2.5.

In het voorstel voor een verordening wordt voorzien in een verlaging van de kosten van de eerste vernieuwing (na vijf jaar) tot 70 EUR, een verhoging tot 140 EUR voor de tweede vernieuwing (na tien jaar), tot 280 EUR voor de derde vernieuwing (na vijftien jaar) en tot 560 EUR voor de vierde vernieuwing (na twintig jaar). De som van de taksen voor de eerste twee vernieuwingen blijft gelijk aan de huidige som, namelijk 210 EUR in totaal, maar de daaropvolgende vernieuwingstaksen nemen drastisch toe.

4.2.6.

Dit voorstel lijkt niet zo gunstig voor kmo’s en individuele ontwerpers als wordt beweerd. Het EESC pleit derhalve voor lagere bedragen voor kmo’s en individuele ontwerpers, eventueel in verhouding tot hun omzet.

4.2.7.

Volgens het EESC zal een wijziging van de taksstructuur door het samenvoegen van de publicatie- en inschrijvingstaksen de totale kosten van de taksen bovendien niet doen afnemen.

4.3.    Afschaffing van de vereiste inzake “eenheid van klasse”

4.3.1.

Hoewel de aanvraag betrekking kan hebben op verschillende modellen, moeten deze noodzakelijkerwijs bestemd zijn om te worden verwerkt in of toegepast op voortbrengselen die tot dezelfde “klasse” behoren, volgens de zogenaamde vereiste inzake “eenheid van klasse”. Deze klassen zijn ingedeeld in een lijst die de classificatie van Locarno wordt genoemd.

4.3.2.

Volgens artikel 2, lid 1, van de Overeenkomst van Locarno is de classificatie van Locarno “slechts van administratieve aard” en omvat zij: — een lijst van klassen en onderklassen; — een alfabetische lijst van voortbrengselen die industriële modellen vormen, met vermelding van de klassen en onderklassen waarin zij zijn ingedeeld; — een toelichting.

4.3.3.

De in het voorstel voor een verordening beoogde afschaffing van de vereiste inzake “eenheid van klasse” — op grond waarvan bedrijven meervoudige modelaanvragen kunnen indienen door meerdere modellen in één meervoudige aanvraag te combineren zonder te zijn beperkt tot voortbrengselen van dezelfde Locarno-klasse — is bedoeld om kmo’s en individuele ontwerpers aan te moedigen hun modellen ter bescherming in te dienen.

4.3.4.

Volgens het EESC is de vereenvoudiging die voortvloeit uit de afschaffing van de “eenheid van klasse” noodzakelijk, maar niet voldoende, aangezien de gebruiksvriendelijkheid van de systemen voor het indienen van modellen op de websites van de nationale bureaus voor industriële eigendom en het EUIPO moet worden verbeterd.

4.3.5.

Bureaus zouden gebruik kunnen maken van de expertise van octrooigemachtigden om deze uitdaging aan te gaan, zodat kmo’s en individuele ontwerpers hun modellen gemakkelijker kunnen beschermen.

4.3.6.

De octrooigemachtigden zullen houders uiteraard blijven bijstaan bij de exploitatie van hun modellen en hen bij geschillen vertegenwoordigen.

4.4.    Delegatie van bevoegdheden en vaststelling van gedelegeerde handelingen

4.4.1.

In het voorstel voor een verordening wordt bepaald dat de bepalingen over geschillen inzake modellen in gedelegeerde handelingen zullen worden vastgesteld. Het gaat hierbij om: — de intrekking en wijziging van een model (artikelen 47 bis en 47 ter); — nietigverklaring (artikel 53 bis); — de procedure voor het instellen van beroep tegen beslissingen van het Bureau (artikel 55 bis); — de mondelinge procedure voor de kamers van beroep van het Bureau (artikel 64 bis); — de bewijsvoering (artikel 65 bis); — de kennisgeving van beslissingen en oproepen (artikel 66 bis); — de procedure voor mededelingen aan het Bureau (artikel 66 quinquies); — de berekening en de duur van de proceduretermijnen (artikel 66 septies); — de hervatting van de procedure voor het Bureau (artikel 67 quater); — de beroepsmatige vertegenwoordiging bij het Bureau in geval van een geschil (artikel 78 bis); — de betaling van taksen en kosten (artikel 106 bis bis).

4.4.2.

Het EESC acht het niet passend artikel 290 VWEU toe te passen om regels voor geschillen en beroep tegen beslissingen van het Bureau op te stellen, aangezien een gedelegeerde handeling slechts bedoeld is als aanvulling op de basishandeling en alleen betrekking mag hebben op niet-essentiële elementen. De betrokken bepalingen hebben betrekking op de in titel VI van het Handvest van de grondrechten bedoelde rechten inzake justitie, met name artikel 47 betreffende het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht. Zij kunnen derhalve niet als niet-essentiële elementen van de basishandeling worden beschouwd.

---

(1)  Gevoegde zaken C-397/16 en C-435/16.

(2)  Richtlijn 98/71/EG van het Europees Parlement en de Raad van 13 oktober 1998 inzake de rechtsbescherming van modellen (PB L 289 van 28.10.1998, blz. 28).

(3)  Verordening (EG) nr. 6/2002 van de Raad van 12 december 2001 betreffende Gemeenschapsmodellen (PB L 3 van 5.1.2002, blz. 1).

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad — Strategisch prognoseverslag 2022 — Versterken van het verband tussen de groene en de digitale transitie in de nieuwe geopolitieke context

(COM(2022) 289 final)

(2023/C 184/08)

Rapporteur:

Angelo PAGLIARA

Raadpleging	Europese Commissie, 27.10.2022
Rechtsgrond	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Afdeling Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	10.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	204/0/3

Inleiding

Het verslag van de Europese Commissie en het onderhavige advies zijn opgesteld in een tijd die wordt gekenmerkt door de sociale, geopolitieke en economische gevolgen van de Russische militaire agressie tegen Oekraïne. De strategische keuzes die de Europese Unie de komende maanden maakt, zullen niet alleen bepalend zijn voor de verwezenlijking van de doelstellingen in verband met de dubbele groene en digitale transitie, maar ook voor de veerkracht en strategische autonomie van de Unie.

Het EESC is zich bewust van de sleutelrol van het maatschappelijk middenveld bij het in kaart brengen en interpreteren van megatrends en benadrukt dat het al in een vroeg stadium wenst te worden betrokken bij het strategische prognoseproces van de EU. Met het onderhavige advies wil het dan ook een bijdrage leveren aan de opstelling van het strategisch prognoseverslag 2023, waarin de nadruk zal liggen op strategische richtsnoeren om de rol van de EU in de wereld te versterken.

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het EESC moedigt de Commissie aan om door te gaan met de ontwikkeling van de agenda voor strategische prognoses en zou hier graag van meet af aan meer bij worden betrokken. Een grotere betrokkenheid van het EESC, als spreekbuis van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld, zou de analytische en prognosecapaciteit verbeteren en zou helpen om trends en mogelijke oplossingen in kaart te brengen.

1.2.

Het EESC hoopt dat de agenda voor strategische prognoses en het optreden van de Europese Commissie gericht zullen zijn op de totstandkoming van een nieuw ontwikkelingsmodel dat economische, ecologische en sociale duurzaamheid nastreeft.

1.3.

Aangezien de verwezenlijking van de dubbele transitie ook afhangt van de bereidheid en het gedrag van de bevolking, beveelt het EESC de Commissie aan om ook aandacht te besteden aan de zorgen van de samenleving en de mogelijke terughoudendheid van burgers ten aanzien van de voorgestelde wijzigingen.

1.4.

In het verslag wordt de gewenste toekomst beschreven en de middelen die nodig zijn om die te bereiken, maar er wordt onvoldoende ingegaan op de risico’s en bedreigingen. Het EESC verzoekt de Commissie dan ook de risico’s duidelijker te beschrijven en de mogelijkheden en scenario’s te analyseren voor het geval dat de gewenste doelstellingen niet worden gehaald, met name in het deel dat betrekking heeft op de beschikbaarheid van grondstoffen, zeldzame aardmetalen, watervoorraden en eventueel daarmee verband houdende kwesties.

1.5.

De huidige geopolitieke uitdagingen zullen van invloed zijn op de voorzieningssystemen en de veerkracht van de Europese agrovoedingssector. De recente gebeurtenissen in verband met COVID-19 en de militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne hebben ons distributiesysteem verstoord en dit zal waarschijnlijk op korte termijn opnieuw gebeuren. Het EESC is ingenomen met de aanbeveling om de EU minder afhankelijk te maken van de invoer van diervoeders, meststoffen en andere grondstoffen en stelt voor een definitie vast te stellen van open strategische autonomie voor voedselsystemen, gebaseerd op voedselproductie, arbeidskrachten en eerlijke handel, met als overkoepelend doel de voedselzekerheid voor alle EU-burgers te waarborgen door middel van een gezonde, duurzame, veerkrachtige en eerlijke voedselvoorziening.

1.6.

In het strategisch prognoseverslag wordt geen rekening gehouden met het strategische belang van een sterk, samenhangend en innovatief Europees industrieel systeem dat hoogwaardige banen kan genereren. Het EESC roept de Europese Commissie op om specifieke prognoses op te stellen over de toekomst van het Europese industriebeleid en beveelt aan een passend economisch beleid vast te stellen dat het concurrentievermogen en de productiviteit op lange termijn kan vergroten en de publieke en private investeringen in dit verband kan stimuleren.

1.7.

De militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne, de energiecrisis en de nieuwe economische en geopolitieke realiteit zullen van invloed zijn op de verwezenlijking van de dubbele transitie. Het EESC is ingenomen met de vastberadenheid van de EU om haar doelstellingen te verwezenlijken, maar verzoekt de Commissie en de Raad tegelijkertijd alle nodige instrumenten te ontwikkelen om de strategische autonomie op energiegebied te versterken, het Europese industriële systeem te versterken en bedrijven en werknemers te ondersteunen, net zoals tijdens de pandemie is gedaan met de goedkeuring van een instrument op basis van het SURE-model.

1.8.

Het EESC is ingenomen met de grotere aandacht voor de sociale dimensie en herhaalt zijn verzoek aan de Commissie (in zijn advies van 2021) om in het kader van de strategische analyse specifieke prognose-instrumenten te ontwikkelen ten behoeve van de impact van de dubbele transitie op de socialezekerheidsstelsels, en bijgevolg specifieke maatregelen voor te stellen om de sociale gevolgen van de dubbele transitie te verzachten.

1.9.

Om de rol van de EU als mondiale speler te versterken, moet de EU vasthouden aan haar waarden en met derde landen blijven samenwerken, het gemeenschappelijk buitenlands beleid versterken, gemeenschappelijke oplossingen zoeken en ervoor zorgen dat onze samenwerking en handel gunstig zijn voor de economische en sociale rechten van de bevolking van deze landen, met name met het oog op de duurzaamheid op lange termijn.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

De Russische militaire agressie op Oekraïens grondgebied en de gevolgen voor het economische, sociale en industriële systeem — op het stuk van technologie, handel, investeringsnormen en veranderingen in de industriële structuur — versterken de noodzaak om te investeren in de groene en digitale transitie, mede met het oog op het realiseren van Europese strategische autonomie. Daarom is het EESC ingenomen met de strategische reflectie over de interacties tussen de groene en de digitale transitie en hun vermogen om elkaar te versterken.

2.2.

De opeenvolging van crises — eerst de pandemie en vervolgens de oorlog — heeft ertoe geleid dat de vraag naar verschillende vormen van veiligheid is toegenomen en de bevolking meer bescherming zoekt. Bij de verwezenlijking van de doelstellingen van de dubbele transitie moet dan ook bijzondere aandacht worden besteed aan de mogelijke negatieve economische en sociale gevolgen en de gevolgen op alle andere gebieden, en hiervoor passende beleidsinstrumenten te voorzien. In dit verband wijst het EESC erop dat de Europese burgers, en met name de zwakste bevolkingsgroepen, minder bereid zouden kunnen zijn om de veranderingen die voor deze transities nodig zijn in gang te zetten als zij het gevoel hebben dat zij door de gevolgen van deze transities worden benadeeld.

2.3.

Een grotere betrokkenheid van het EESC als spreekbuis van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld, door bij te dragen aan de activiteiten in het kader van de strategische prognoses, zou de analytische en prognosecapaciteit verbeteren en zou helpen om trends beter in kaart te brengen.

2.4.

Het EESC ontwikkelt de strategische prognosecapaciteit van het maatschappelijk middenveld. Daarbij kijkt het zowel naar zijn leden en de nationale organisaties die zij vertegenwoordigen, als naar het maatschappelijk middenveld op EU-niveau, via zijn verbindingsgroep, waarin de grootste netwerken en maatschappelijke organisaties op EU-niveau zijn vertegenwoordigd. Het bevordert met name de dialoog en het overleg met maatschappelijke organisaties, brengt het belang van strategische prognoses onder de aandacht en reikt concrete instrumenten aan om deze uit te voeren. Dankzij de gestructureerde betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld, vertegenwoordigd door het EESC, zal het tevens gemakkelijker worden om de verschillende dimensies (industrieel, sociaal, economisch, milieu, enz.) op holistische wijze in de strategisch agenda op te nemen.

2.5.

Om al deze redenen wil het EESC graag van meet af aan samenwerken met de Europese Commissie in de cyclus van de strategische prognoses, om deze meer participatief te maken. Een voorbeeld hiervan is de hoorzitting waarmee het EESC de standpunten van maatschappelijke organisaties en deskundigen heeft verzameld, om na te denken over de uitdagingen en kansen waarmee de EU te maken zal krijgen bij de overgang naar een sociaal en economisch duurzaam Europa. Met het onderhavige advies levert het EESC input en doet het voorstellen voor deze belangrijke aspecten, waaraan de Europese Commissie in haar volgende verslag aandacht zou moeten besteden.

2.6.

Gezien de uitdagingen en kansen waarmee Europa de komende decennia zal worden geconfronteerd, zal het belang van strategische prognoses alleen maar toenemen. Daarom verzoekt het EESC de Commissie de strategische prognoseagenda verder te ontwikkelen door het EESC nauwer te betrekken bij de analyse- en ontwikkelingsfase van het verslag.

2.7.

In het verslag wordt onvoldoende rekening gehouden met het feit dat de digitale kloof tussen de verschillende Europese regio’s de verwezenlijking van de doelstellingen van de dubbele transitie in gevaar brengt. In het volgende strategische prognoseverslag moet rekening worden gehouden met deze verschillen en de mogelijke gevolgen vanuit sociaal oogpunt, in het licht van de beschikbare mogelijkheden.

2.8.

Het EESC is zich ervan bewust dat digitale technologieën een positieve invloed kunnen uitoefenen op de verwezenlijking van de klimaatdoelstellingen, onder meer door de energiezekerheid te verbeteren, en dat de groene transitie ook de digitale sector en de economie kan transformeren. In dit verband is het EESC ingenomen met de talrijke verwijzingen naar de noodzaak van investeringen in technologie en van passend beleid om de doelstellingen te verwezenlijken, en onderschrijft het de verwijzing naar de noodzaak om cyberbeveiligingsmaatregelen vast te stellen ter bescherming van strategische technologieën.

2.9.

In het strategisch prognoseverslag 2022 wordt herhaaldelijk gewezen op het probleem van de groeiende energiebehoeften als gevolg van de digitalisering en het verbruik dat wordt gegenereerd door de exploitatie van netwerken, systemen en apparaten, wat dan wel weer wordt gecompenseerd door de toegenomen efficiëntie en duurzaamheid van de processen waarop zij worden toegepast (landbouw, logistiek, cloud computing enz.). In het verslag wordt terecht verwezen naar de noodzaak om de energie-efficiëntie te verbeteren en het belang van een grotere focus van Europa op de circulaire economie (van toegang tot kritieke grondstoffen tot het beheer van elektronisch afval en de ontwikkeling van geavanceerde digitale technologieën).

2.10.

De voordelen van de digitale transitie op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing (dematerialisatie en vervanging) moeten echter duidelijker worden vermeld, zodat burgers en beleidsmakers zich meer bewust worden van de waarde en de impact van deze ingrijpende transformatieprocessen.

2.11.

Als het gaat om veranderingen in verband met digitalisering, wordt er in het verslag in alle talen gezwegen over crypto- en digitale valuta; de toenemende verspreiding hiervan houdt verband met de alomtegenwoordige digitaliseringsprocessen en de ontwikkeling van blockchaintechnologie, die ontsnapt aan de regelgevingscapaciteit van de nationale overheden waardoor de illegale economie vrij spel krijgt. Het EESC wijst er dan ook op dat in het strategisch prognoseverslag een specifiek onderdeel moet worden opgenomen waarin het gebruik van cryptovaluta en digitale valuta wordt geanalyseerd en geïnterpreteerd, en moedigt de Commissie aan één enkel regelgevingskader goed te keuren en ten uitvoer te leggen, in overeenstemming met de conclusies van de G20.

2.12.

Het EESC is ingenomen met de aandacht die in het prognoseverslag wordt besteed aan de landbouw; anders dan veel andere beleidsterreinen krijgen de rol van het Europees landbouwbeleid en het belang ervan bij het bepalen van toekomstige ontwikkelingen een centrale plaats in de prognose. In het verslag worden ook de maatregelen beschreven die de EU moet nemen om een risicovolle achteruitgang te voorkomen, iets wat voor de andere onderzochte gebieden doorgaans niet gebeurt.

2.13.

Het is zaak dat voedselsystemen in de EU verder gediversifieerd worden. Er moet gezorgd worden voor meer arbeidskrachten in de landbouw, in het bijzonder door jongeren aan te trekken en fatsoenlijke werkomstandigheden en lonen te waarborgen. Het handelsbeleid moet in overeenstemming worden gebracht met de EU-normen op het gebied van duurzaam voedsel en moet het concurrentievermogen waarborgen. De concentratie in voedselketens en financiële eigendom moeten ook worden aangepakt, evenals de markttransparantie, om ervoor te zorgen dat toekomstige crises niet worden verergerd door buitensporige grondstoffenspeculatie.

2.14.

Het EESC wijst erop dat toegang tot kritieke grondstoffen in de huidige geopolitieke context niet alleen van cruciaal belang is voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de dubbele transitie, maar vooral ook voor de instandhouding en versterking van het Europese industriële systeem, alsook voor de veerkracht op sociaal, economisch en werkgelegenheidsgebied. In dit verband stelt het EESC voor dat de Commissie een meer gedetailleerde analyse uitvoert (ook vanuit geopolitiek oogpunt) aan de hand van speciale analyse- en prognose-instrumenten.

2.15.

Het EESC wijst erop dat water en de watervoorraden, waarnaar herhaaldelijk wordt verwezen in het verslag, niet alleen een probleem vormen maar ook mogelijkheden bieden, met name als het gaat om verbeteringen van de efficiëntie van het waterverbruik, het beheer van waterbronnen en bewustmakingscampagnes voor een verantwoord verbruik. Met name de blauwe economie speelt een belangrijke rol en het potentieel ervan in de EU en de mondiale economie voor het scheppen van banen en het welzijn en de gezondheid van burgers blijft groeien. Het EESC is van mening dat deze kansen — die een breed scala aan traditionele en opkomende sectoren en activiteiten bestrijken — maximaal moeten worden benut en dat tegelijkertijd de negatieve gevolgen voor het klimaat, de biodiversiteit en het milieu tot een minimum moeten worden beperkt.

2.16.

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan om wat de dubbele transitie betreft meer rekening te houden met mogelijke veranderingen als gevolg van de oorlog in Oekraïne, met name als het gaat om de levering van energie en kritieke grondstoffen.

2.17.

Het EESC is het eens met de opmerking dat het Europees beleid moet worden aangepast aan een nieuw economisch model, dat de investeringen moeten worden opgevoerd om het welzijn te verbeteren, en dat de productiviteit en het concurrentievermogen van het Europese industriële en economische systeem moeten worden versterkt. Het dringt in dit verband aan op de ontwikkeling van specifieke prognoses over de toekomst van het Europese industriebeleid, die van essentieel belang zijn voor het bereiken van volledige strategische autonomie.

2.18.

Het EESC steunt de aanbeveling om de publieke en particuliere investeringen op te voeren teneinde de doelstellingen van de transitie te verwezenlijken. Het wijst er echter op dat de Europese economische keuzes en met name het vooruitzicht van een verdere stijging van de rentetarieven, een negatieve invloed kunnen hebben op de investeringen.

2.19.

Het EESC is ermee ingenomen dat in het verslag wordt opgeroepen tot een rechtvaardige transitie en dat, in vergelijking met het vorige verslag, meer aandacht wordt besteed aan de sociale samenhang en de rol van de sociale dialoog. Het EESC denkt bovendien dat de aandacht voor de sociale dimensie en de kwaliteit van arbeid prioriteiten op de Europese agenda zullen worden, door de huidige rangorde van prioriteiten, waarin zij nog steeds onderaan bungelen, te herschikken.

2.20.

Het EESC waardeert de aandacht die in het strategisch prognoseverslag 2022 wordt besteed aan de veranderingen als gevolg van de dubbele transitie op het vlak van de arbeidsmarkt en de economische situatie van de meest kwetsbare onderdelen van de samenleving (huishoudens, gemeenschappen), en de nadruk die wordt gelegd op de behoefte aan toereikende middelen voor sociale maatregelen. Ook dringt het erop aan dat meer aandacht wordt besteed aan de problematiek van armoede en sociale uitsluiting.

2.21.

Het EESC roept de EU op om rekening te houden met de vergrijzing van de bevolking en de demografische veranderingen, gezien de daaruit voortvloeiende toename van de vraag naar zorg enerzijds en het tekort aan werknemers in de gezondheidszorg anderzijds. De EU moet waarborgen dat de zorg toegankelijk en betaalbaar blijft en geen luxegoed wordt.

2.22.

Het EESC betreurt de vage bewoordingen waarmee in het strategisch prognoseverslag 2022 wordt ingegaan op de versnelling van de hybridisatie van de werkplek als gevolg van digitaliseringsprocessen (door dit probleem slechts terzijde te noemen in de paragraaf over de digitalisering en de vraag naar vervoer). Bovendien doet de Commissie dit probleem af als louter een gevolg van het proces van technologische transformatie, en negeert zij de gevolgen ervan voor de arbeidsomstandigheden en de arbeidsverhoudingen, alsook voor de daarmee samenhangende regelgevingsbehoeften.

2.23.

Het EESC merkt op dat de opzet van het systeem van strategische prognoses overdreven economistisch dreigt te worden en te veel gericht is op concurrentie en de markt als het “cement” dat de Europese acties, belangen en strategie bijeenhoudt. De samenleving en de werknemers worden in een complementaire rol weggezet, en er wordt onvoldoende rekening gehouden met het vermogen van de dubbele transitie om nieuwe en grotere welvaart te genereren en de ontwikkeling van nieuwe modellen te vergemakkelijken waarmee de kwetsbaarheden kunnen worden verminderd en de voordelen tot gemeenschappelijk goed kunnen worden gemaakt.

2.24.

Het EESC verzoekt de Commissie een specifieke Eurobarometer-enquête uit te voeren over de onderwerpen die in het toekomstige strategische prognoseverslag aan bod zullen komen, teneinde meer inzicht te krijgen in de verwachtingen en standpunten van de burgers. Dit is ook van cruciaal belang om te anticiperen op de toekomstige acceptatie van de in de prognose voorgestelde maatregelen.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, de Europese Centrale Bank, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s over een route naar een sterker EU-clearingsysteem

(COM(2022) 696 final)

en over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening (EU) nr. 648/2012, Verordening (EU) nr. 575/2013 en Verordening (EU) 2017/1131 voor wat betreft maatregelen ter beperking van buitensporige blootstelling aan centrale tegenpartijen uit derde landen en ter verbetering van de efficiëntie van de clearingmarkten in de Unie

(COM(2022) 697 final — 2022/0403 (COD))

(2023/C 184/09)

Rapporteur:

Florian MARIN

Raadplegingen	Raad, 31.1.2023 Europees Parlement, 1.2.2023 Europese Commissie, 8.2.2023
Rechtsgrond	Artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	2.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	201/1/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) verwelkomt het voorstel voor een verordening (1) en de inspanningen van de Commissie om de strategische autonomie van onze kapitaalmarkten te waarborgen, de interne clearingcapaciteit te vergroten en het clearingstelsel van de EU veiliger en robuuster te maken. Het Comité is van mening dat het voor de financiële stabiliteit van de EU-kapitaalmarkten van essentieel belang is dat er een concurrerend en efficiënt clearingsysteem bestaat.

1.2.

Het EESC stelt voor dat in de EU gevestigde clearinghouses hun capaciteitskaders ontwikkelen en vormgeven en daarin investeren om marktdeelnemers aan te moedigen hun activiteiten in de EU te clearen.

1.3.

Het Comité vindt dat er een alomvattend plan had moeten worden uitgevoerd om de overgang naar in de EU gevestigde clearingoperatoren onmiddellijk na de brexit te bevorderen en is teleurgesteld over de trage besluitvorming omtrent een derivatenmarkt van 81 biljoen euro. Het EESC verwachtte een duidelijker standpunt over het terugdringen van de blootstelling aan centrale tegenpartijen (CTP’s) in het Verenigd Koninkrijk (VK) en meer specifieke regels en stimulansen om de overgang naar in de EU gevestigde CTP’s te bevorderen.

1.4.

Het EESC acht het van cruciaal belang dat er specifieke gegevens over het clearingstelsel van de EU voor alle activaklassen en -volumes beschikbaar zijn. In dit verband moet er meer gebeuren. Het verband tussen de verzamelde gegevens en de risicodynamiek moet regelmatig worden bekeken om een nauwkeurig inzicht te krijgen in de risico’s voor de financiële stabiliteit. Het EESC erkent dat de risicomodellen, naast het financiële risico, rekening moeten houden met de sociale, bestuurlijke en milieurisico’s van CTP’s, en dat deze binnen de verschillende risicoscenario’s en -analyses even belangrijk zouden moeten zijn.

1.5.

Het EESC bepleit een uitgebreide evaluatie van de mogelijke extra kosten voor de Europese Autoriteit voor effecten en markten (ESMA) en andere EU-organen met betrekking tot personeel, IT-systemen, gezamenlijke toezichtsteams en het voorgestelde mechanisme voor gezamenlijk toezicht.

1.6.

Gezien de extra bevoegdheden die de ESMA met de wijzigingen van 2019 in de EMIR-verordening en het huidige voorstel voor een verordening krijgt, zou het EESC graag zien dat er een systeem van controlemechanismen komt voor de activiteiten van de ESMA. Het Comité stelt voor dat de ESMA meer doet om te bereiken dat een aanzienlijk deel van de aan hun EU-cliënten verleende diensten door CTP’s uit de EU moet worden gecleard.

1.7.

Wat intragroeptransacties betreft, waardeert het Comité het besluit om entiteiten uit landen die voor belastingdoeleinden als niet-coöperatieve rechtsgebieden zijn aangemerkt en entiteiten die voor de bestrijding van het witwassen van geld en terrorismefinanciering als rechtsgebieden met een hoog risico worden beschouwd, niet vrij te stellen van clearingverplichtingen en margevereisten.

1.8.

Het is teleurstellend dat de Commissie het bestaande kader en de manier waarop de aantrekkelijkheid van de EU-markt de afgelopen jaren is veranderd, niet uitgebreid heeft geëvalueerd, aangezien de verordening meer dan drie jaar geleden voor het laatst is gewijzigd. Het Comité is ingenomen met de invoering van artikel 7 ter, en verzoekt de ESMA één jaar na de inwerkingtreding van de verordening een verslag in te dienen over de belangrijkste redenen waarom CTP’s van buiten de EU worden gebruikt.

1.9.

Het Comité stelt voor dat CTP’s transparant moeten zijn over hun vergoedingen, margeopvragingen en maatregelen tijdens perioden van marktstress om de voorspelbaarheid voor alle marktdeelnemers te verbeteren.

1.10.

Het EESC verzoekt de Commissie de specifieke definitie van de term “dringend” in de voorgestelde wijzigingen van artikel 20 toe te lichten en verzoekt de medewetgevers vast te stellen welke vrijstellingen als “dringende” besluiten worden beschouwd.

1.11.

Het EESC onderschrijft de voorgestelde wijzigingen van artikel 23 inzake de oprichting van gezamenlijke toezichtsteams en het mechanisme voor gezamenlijk toezicht. Het Comité stelt voor het maatschappelijk middenveld te betrekken bij het krachtens artikel 23 quater ingestelde monitoringmechanisme en het EESC als waarnemer bij het mechanisme voor gezamenlijk toezicht op te nemen.

1.12.

De termijn van vijf jaar, waarbinnen de Commissie de toepassing van de verordening moet herzien, is volgens het EESC te lang. Verder meent het dat er meer moet worden gedaan om de tijd te verkorten die nodig is om vergunningen te verlenen, activiteiten en diensten uit te breiden en om een centrale gegevensbank op te zetten. Het EESC dringt aan op meer interoperabiliteit in het Europese clearingsysteem, minder administratieve lasten en eenvoudigere toegangsoplossingen.

1.13.

Het Comité onderschrijft de grotere transparantie die de wijzigingen van artikel 38 bieden: daar wordt bepaald dat clearingleden en cliënten die clearingdiensten verlenen, hun cliënten en potentiële cliënten moeten informeren over de margemodellen en de mogelijke verliezen of andere kosten.

2.   Achtergrond

2.1.

De in 2015 door de Europese Commissie gestarte kapitaalmarktenunie (KMU) is een ambitieus langetermijnproject dat erop gericht is het vrije verkeer van kapitaal in de Unie, een van de vier fundamentele vrijheden van de interne markt, te waarborgen. De brexit heeft geleid tot een scherpe daling van de wereldwijde rol van Europa op de kapitaalmarkten: van 22 % van de wereldwijde activiteit vóór de brexit tot slechts 14 % (2). Dertig jaar na de start van de interne markt, twintig jaar na de invoering van de euro en zeven jaar na de lancering van het KMU-initiatief heeft de EU nog steeds werk voor de boeg om een interne kapitaalmarkt tot stand te brengen.

2.2.

De herziene EMIR-verordening (3) en EMIR 2.2 (4) hebben gezorgd voor meer transparantie met betrekking tot CTP’s uit derde landen, door wijzigingen in het clearingmandaat in te voeren en aanvullende bevoegdheden toe te kennen aan de ESMA, de toezichthoudende autoriteit van de EU. Dit voorstel voor een verordening verleent de ESMA nog meer bevoegdheden. Aangezien clearingcapaciteit een belangrijk onderdeel is van de KMU worden de Europese financiële markten in gevaar gebracht door een te grote afhankelijkheid van diensten die door CTP’s uit derde landen, met name in het Verenigd Koninkrijk (VK), worden verleend. Als onderdeel van de brexit-overeenkomst heeft de EU de Britse clearinginstellingen toegestaan om tot eind juni 2022 diensten aan EU-marktdeelnemers te blijven verlenen. Deze termijn is met drie jaar verlengd vanwege de bedreiging van de stabiliteit van de financiële markten, met de bedoeling voldoende tijd te geven voor de geleidelijke verschuiving van clearingoperaties in de EU.

2.3.

Het voorstel voor een verordening beoogt verdere stabiliteit, voorspelbaarheid en evenredigheid voor alle marktdeelnemers met clearingverplichtingen, en voert eisen in voor marktdeelnemers om te verklaren in hoeverre zij voor de verwerking van hun derivatentransacties afhankelijk zijn van derde landen. De voorgestelde wijzigingen zijn ook gericht op maatregelen om CTP’s in de EU aantrekkelijker te maken en de administratieve lasten te verminderen, centrale clearing in de EU te bevorderen door clearingexploitanten te verplichten een actieve rekening aan te houden bij CTP’s in de EU en lokale autoriteiten de nodige bevoegdheden te verlenen om toezicht te houden op risico’s in verband met grensoverschrijdende transacties.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC pleit al lang voor wetgeving die de kapitaalmarkten van de EU versterkt, stabieler en aantrekkelijker maakt (5). Gezien de recente geopolitieke ontwikkelingen (de inval van Rusland in Oekraïne, de gestegen energieprijzen, de geopolitieke spanningen in vele delen van de wereld en de COVID-19-pandemie) en de onmiddellijke gevolgen voor het economische klimaat wijst het EESC erop dat snelle actie geboden is om de stabiliteit van de financiële markten in de EU te waarborgen en te vergroten. Volgens het Comité is het voor de financiële stabiliteit van de EU-kapitaalmarkten cruciaal dat er een concurrerend en efficiënt clearingsysteem bestaat.

3.2.

Het Comité verwelkomt het voorstel voor een verordening en het voornemen van de Commissie om te werken aan de strategische autonomie van onze kapitaalmarkten, de interne clearingcapaciteit op te bouwen en ervoor te zorgen dat het clearingstelsel veiliger en veerkrachtiger wordt. Bij de versterking van de EU-clearingmarkt moet rekening worden gehouden met de kosten die voortvloeien uit de migratie van het kapitaal van clearingmarkten buiten de EU, de noodzaak om de op risico gebaseerde aanpak te beschermen en de onderlinge afhankelijkheid tussen de financiële markten in en buiten de EU.

3.3.

Het voorstel tot wijziging van de EMIR-verordening komt na de dramatische stijging van de energieprijzen in Europa, die voornamelijk is veroorzaakt door de ongerechtvaardigde aanval van Rusland op Oekraïne; dit heeft tot instabiliteit op de clearingmarkten geleid, waarbij bepaalde ondernemingen niet in staat waren de zekerheden voor hun derivatencontracten te verstrekken. Het EESC dringt erop aan dat de consolidatie van de clearingsector in de EU een prioriteit blijft. Om het EU-clearingsysteem concurrerender te maken, moet gekeken worden naar prijs, liquiditeit, risico, marges, regulering en efficiëntie. Het Comité is het ermee eens dat de tijd die nodig is om vergunningen te verlenen, activiteiten en diensten uit te breiden en een centrale gegevensbank op te zetten, moet worden verkort.

3.4.

Het EESC stelt voor dat in de EU gevestigde CTP’s hun capaciteitskaders moeten ontwikkelen, vormgeven en erin moeten investeren om deze te verbeteren teneinde marktdeelnemers aan te moedigen hun activiteiten in de EU te clearen, met name door hun technologie en operationele capaciteiten te verbeteren, te zorgen voor een betere samenwerking tussen marktdeelnemers en de risicobeheerpraktijken te verbeteren. Om de voorspelbaarheid te verbeteren, moeten CTP’s transparant zijn over hun vergoedingen, margeopvragingen en maatregelen tijdens perioden van marktstress.

3.5.

Stabiele kapitaalmarkten vereisen een evenwichtige en stabiele arbeidsmarkt. Het EESC erkent dat de risicomodellen, naast het financiële risico, rekening moeten houden met de sociale, bestuurlijke en milieurisico’s van CTP’s, en waardeert het dat deze binnen de verschillende risicoscenario’s en -analyses even belangrijk zouden moeten zijn.

3.6.

Het EESC is ingenomen met de raadpleging die de Commissie begin 2022 heeft gehouden, de vergaderingen met de vertegenwoordigers van de lidstaten en het Europees Parlement, de financiële diensten en de economische en financiële comités, alsook de bilaterale bijeenkomsten met relevante belanghebbenden.

3.7.

Het is teleurstellend dat de termijn voor in het VK gevestigde clearinghouses om onbeperkte toegang te hebben tot in de EU gevestigde belanghebbenden met drie jaar is verlengd, tot 30 juni 2025. Volgens het EESC had er onmiddellijk na de brexit een gedegen plan moeten worden uitgevoerd om de overgang naar in de EU-markt gevestigde clearingoperatoren te stimuleren. Het Comité laakt het gebrek aan reactie in het verleden, de beperkte raadpleging en de trage besluitvorming met betrekking tot een derivatenmarkt van 81 biljoen EUR.

3.8.

De Europese banken profiteren van een multivalutapool op de Britse markt, en de verschuiving naar Europese clearinginstellingen zou leiden tot een op de euro gebaseerd clearingproces, met aanzienlijke kosten voor het bankwezen. Hoewel het EESC deze verschuiving steunt en vindt dat deze zo snel mogelijk moet plaatsvinden, wijst het erop dat de juiste prikkels moeten worden gegeven om te voorkomen dat banken naar andere markten uitwijken. Er moet rekening worden gehouden met meer gerichte en aangepaste stimulansen om de clearingsector in de EU te consolideren.

3.9.

Aangezien veel marktdeelnemers in de EU hun derivatentransacties in andere landen clearen, verwachtte het EESC een duidelijker standpunt tegen deze trend en meer specifieke regels en stimulansen om een verschuiving naar in de EU gevestigde CTP’s teweeg te brengen. Het Comité had verwacht dat ten minste overheidsinstanties zouden worden verplicht om hun clearingtransacties in de EU te laten verlopen en dringt aan op een duidelijke visie om deze afhankelijkheid zo snel mogelijk te beëindigen.

3.10.

Bij de ontwikkeling van clearingactiviteiten in de EU moet volgens het EESC met de gehele toeleveringsketen rekening worden gehouden, ten voordele van de marktdeelnemers. Bij het verminderen van de blootstelling aan Britse CTP’s moet de marktliquiditeit zorgvuldig worden beheerd. Dit moet gepaard gaan met een langetermijnperspectief en standaardisering van de toegangsvereisten voor de clearingmarkt van de EU. Er moet rekening worden gehouden met de voorbereiding van cliënten op clearing en er moeten voor deze cliënten diverse simulaties worden uitgevoerd. Voorts moet de ESMA de maatregelen zorgvuldig aanpassen aan kleine en middelgrote marktdeelnemers.

3.11.

Het EESC onderstreept hoe belangrijk de rol van CTP’s uit derde landen is voor de financiële stabiliteit van de EU. Het is van essentieel belang de concentratierisico’s te verminderen en ervoor te zorgen dat de betrekkingen met deze CTP’s gebaseerd zijn op een transparante, voorspelbare, evenredige en risicogeoriënteerde benadering. Dit voorstel voor een verordening zal de ESMA nog meer bevoegdheden verlenen; het EESC zou dan graag zien dat er een systeem van controlemechanismen voor de activiteiten van de ESMA wordt ingevoerd.

3.12.

Om een duidelijk beeld van het toezicht te krijgen, is het van belang om over specifieke data over het EU-clearingstelsel te beschikken; deze gegevens moeten vergelijkbaar zijn en betrekking hebben op alle categorieën activa en volumes. Het is van belang de juiste gegevens te verzamelen voor een nauwkeurig beeld van de risico’s voor de financiële stabiliteit; er moet systematisch rekening worden gehouden met de synergie tussen de verzamelde gegevens en de risicodynamiek. Volgens het EESC moet er in dit verband meer worden gedaan.

3.13.

Er dient meer synergie te komen tussen de clearingactiviteiten en het Europees centraal toegangspunt (ESAP). Het ESAP bevordert datagestuurde financiering en verbetert de toegang van bedrijven, ondernemingen en financiële instellingen tot gegevens en informatie over entiteiten aanzienlijk, bereidt de economie voor op de digitale toekomst, versterkt de digitale soevereiniteit, vergroot de snelheid van de informatiestroom en stelt gemeenschappelijke normen vast, waarbij de nadruk ligt op gegevens, technologie en infrastructuur (6).

3.14.

Het EESC onderschrijft het voorstel om de EMIR-derivatenregels te versoepelen en toe te staan dat bankgaranties en kredietbrieven worden aanvaard als zeer liquide zekerheden, aangezien deze niet-contante alternatieven zorgen voor marktliquiditeit en reeds op grote schaal worden gebruikt op meer geavanceerde kapitaalmarkten, zoals die van de VS. Het EESC steunt de grotere rol van centrale banken bij de bescherming van de consumenten in de EU.

3.15.

Het EESC onderschrijft de voorgestelde wijzigingen in de artikelen 11, 14, 15 en 17 betreffende de uitvoeringsperiode van vier maanden voor niet-financiële tegenpartijen, die voor het eerst zekerheden moeten uitwisselen, en betreffende de kortere en minder complexe procedures voor CTP’s om hun producten uit te breiden. Het Comité verwelkomt de voorgestelde wijzigingen, daar deze de uitbreiding van activiteiten en diensten, alsook het verlenen en weigeren van vergunningen zullen stroomlijnen. Meer interoperabiliteit in het Europese clearingsysteem is geboden, in combinatie met minder administratieve lasten en eenvoudigere toegangsoplossingen.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het EESC is het oneens met de stelling van de Europese Commissie dat “dit wetgevingsinitiatief geen gevolgen zal hebben voor de uitgaven voor de ESMA of andere organen van de Europese Unie” en meent dat de kosten zullen stijgen in verband met factoren als het personeel, IT-systemen, gezamenlijke toezichtteams en het voorgestelde mechanisme voor gezamenlijk toezicht. Het Comité merkt op dat de Commissie in de voorgestelde wijziging van artikel 90 de ESMA verzoekt verslag uit te brengen over “de behoeften aan personeel en middelen”. Daarom dringt het EESC aan op een grondige beoordeling van de extra kosten, waarbij de geraamde gevolgen voor de begroting worden berekend en bekendgemaakt.

4.2.

Het EESC staat achter het voorstel van de Commissie om alle marktdeelnemers die aan clearingverplichtingen onderworpen zijn, te verplichten een rekening aan te houden bij CTP’s uit de EU. De ESMA wordt verzocht om, na overleg met de Europese Bankautoriteit, de Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen, het Europees Comité voor systeemrisico’s en het Europees Stelsel van centrale banken, te bepalen dat een aanzienlijk deel van de diensten die aan hun EU-cliënten worden verleend en die als substantieel systeemrelevant zijn aangemerkt, bij de CTP’s in de EU moet worden gecleard.

4.3.

Verheugend is het voornemen om de marktdeelnemers te vragen de exacte cijfers en de afhankelijkheid van buitenlandse clearers te melden. Het Comité gaat ervan uit dat de ESMA snel technische normen ontwikkelt waarin deze informatie wordt gespecificeerd, kijkt uit naar een grondig verslag één jaar na de inwerkingtreding en verwacht dat de EMIR-verordening dienovereenkomstig wordt gewijzigd.

4.4.

Wat intragroeptransacties betreft, waardeert het EESC het dat entiteiten uit landen die om fiscale redenen als niet-coöperatieve rechtsgebieden zijn aangemerkt en die om redenen van witwasbestrijding en financiering van terrorisme als rechtsgebieden met een hoog risico zijn aangemerkt, niet worden vrijgesteld van clearing- en margevereisten. Het Comité staat volledig achter de administratieve maatregelen ten aanzien van deze rechtsgebieden en is van mening dat deze entiteiten een aanzienlijke bedreiging vormen voor het financiële stelsel van de EU.

4.5.

Hoewel digitale modernisering extra budgettaire behoeften met zich meebrengt, acht het EESC het cruciaal dat er digitale investeringen worden gedaan om de voorgestelde actualiseringen van de EMIR-verordening te ondersteunen. Het Comité waardeert het voorstel voor een geavanceerd IT-programma om toezichtdocumenten online in te dienen, dat toegankelijk is voor alle betrokken autoriteiten.

4.6.

Helaas heeft de Commissie het bestaande kader niet grondig geëvalueerd, hoewel de verordening ruim drie jaar geleden voor het laatst is gewijzigd. Voorts had het Comité, om de huidige wijzigingen doelmatig te maken, een gerichte analyse verwacht van de wijze waarop de aantrekkelijkheid van de EU-markt in de afgelopen jaren is veranderd, met name in verband met recente belangrijke geopolitieke ontwikkelingen.

4.7.

Het Comité stelt voor dat de in het kader van artikel 7 ontwikkelde technische normen transparant en inclusief zijn. Er moet ook rekening worden gehouden met de mogelijkheid om wijzigingen aan te brengen om deze normen snel aan te passen. Voor vermogensbeheerders is het van belang dat zij kunnen beschikken over instrumenten om de uitvoerings- en clearingkosten en kosten van clearingleden te vergelijken.

4.8.

Het Comité is ingenomen met de invoering van artikel 7 ter, waarin wordt bepaald dat clearingdienstverleners verslag moeten uitbrengen over de reikwijdte van clearing in een CTP buiten de EU en de verplichting om hun cliënten te informeren over de mogelijkheid om een relevant contract in een CTP in de EU te clearen. Het Comité verzoekt de ESMA een gestandaardiseerde rapportageprocedure uit te werken die in alle lidstaten moet worden gebruikt, en beveelt aan dat één jaar na de inwerkingtreding van de verordening een verslag wordt ingediend over de belangrijkste redenen waarom CTP’s van buiten de EU worden gebruikt. Voorts moet de gemeenschappelijke aanpak van boetes voor marktdeelnemers zorgvuldig worden beheerd om evenredigheid op de interne markt te waarborgen.

4.9.

Het Comité verzoekt de Commissie de exacte betekenis van het woord “dringend” in de voorgestelde wijzigingen van artikel 20 te verduidelijken en verzoekt de medewetgevers om overeenstemming te bereiken over en te specificeren welke vrijstellingen onder het “dringende” besluit vallen.

4.10.

Het EESC stemt in met de voorgestelde wijzigingen van artikel 23 omtrent de oprichting van gezamenlijke toezichthoudende teams en het mechanisme voor gezamenlijk toezicht, maar merkt op dat dit gevolgen zal hebben voor de begroting, aangezien deze autoriteiten meer personeel zullen moeten aannemen, ook de ESMA. Het EESC stelt voor om het maatschappelijk middenveld te betrekken bij het in artikel 23 quater bedoelde mechanisme voor toezicht, met name bij toekomstige beleidsbeslissingen.

4.11.

Een gedegen evaluatie van interconnecties, onderlinge verbanden en concentratierisico’s in het kader van het comité voor toezicht op CTP’s (artikel 24 bis) vereist ook de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld, en het EESC moet als waarnemer deel uitmaken van het mechanisme voor gezamenlijk toezicht. De noodzaak om de overlapping van verantwoordelijkheden tussen het grote aantal bij het clearingsysteem betrokken autoriteiten te beperken, mag niet over het hoofd worden gezien. De samenwerking tussen Europese en nationale autoriteiten moet efficiënt zijn en aangepast aan de dynamiek van de marktrisico’s.

4.12.

De termijn van vijf jaar waarbinnen de Commissie de toepassing van de verordening na de inwerkingtreding ervan zorgvuldig moet evalueren, lijkt zeer lang, gezien de periode tussen de wijzigingen van de EMIR-verordening. Voorts verwachtte het EESC het verslag van de Commissie over de toepassing van EMIR Refit en EMIR 2.2, zoals overeengekomen, op 2 januari 2023, maar de Commissie stelt nu voor dit verslag te annuleren. Het Comité is hier tegen en is van oordeel dat het ertoe kan leiden dat de wijzigingen in EMIR helemaal niet worden geëvalueerd, gezien de wijzigingen die reeds in de EMIR-verordening zijn aangebracht.

4.13.

Tot slot onderschrijft het Comité de grotere transparantie die het voorstel tot wijziging van artikel 38 biedt omtrent de verplichting dat clearingleden en cliënten die clearingdiensten verlenen, hun cliënten en potentiële cliënten moeten informeren over de margemodellen en de mogelijke verliezen of andere kosten, mocht de CTP herstelmaatregelen nemen. Volgens het EESC moeten clearingleden ook bijdragen tot meer transparantie binnen het clearingsysteem van de EU.

---

(1)  COM(2022) 697 final.

(2)  Verslag — Een nieuwe visie voor de kapitaalmarkten van de EU.

(3)  PB L 141 van 28.5.2019, blz. 42.

(4)  PB L 322 van 12.12.2019, blz. 1.

(5)  PB C 155 van 30.4.2021, blz. 20.

(6)  PB C 290 van 29.7.2022, blz. 58.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een richtlijn van de Raad tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de belastingen

(COM(2022) 707 final — 2022/0413 (CNS))

(2023/C 184/10)

Rapporteur: Petru Sorin DANDEA

Corapporteur: Benjamin RIZZO

Raadpleging	Raad, 7.2.2023
Rechtsgrond	Artikelen 113, 115 en 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	2.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	208/0/5

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het EESC is ingenomen met het Commissievoorstel inzake DAC 8, waarmee de huidige DAC-richtlijn in belangrijke mate verbeterd en aangevuld wordt.

1.2.

Het EESC acht de voorgestelde verbeteringen van de DAC-richtlijn doeltreffend om de niet-naleving van fiscale regels door houders van cryptoactiva tegen te gaan en zo de strijd tegen belastingfraude, -ontduiking en -ontwijking op te voeren, conform diverse eerdere initiatieven van de Commissie.

1.3.

Volgens het EESC strookt het initiatief van de Commissie volledig met het beginsel van eerlijke en doeltreffende belastingheffing, dat een hoeksteen is van de Europese sociale markteconomie en tot doel heeft ervoor te zorgen dat iedereen een billijke bijdrage levert en gelijk en evenredig wordt behandeld, ongeacht het soort vermogen dat iemand bezit.

1.4.

Het EESC merkt op dat een wereldwijde inspanning om cryptoactiva en het gebruik ervan te reguleren van cruciaal belang is om de toenemende problemen en implicaties met een wereldwijde reikwijdte in verband met dergelijke activa met succes aan te pakken. De lopende werkzaamheden van de OESO en de G20 om tot een wereldwijde overeenkomst over de transparantie van cryptovaluta te komen, zijn in dit verband van cruciaal belang en het EESC moedigt de Commissie aan om op het internationale toneel een actieve rol te vervullen.

1.5.

Het EESC onderschrijft dat een betere en efficiëntere belasting van cryptoactiva de dekking van de belastingen zal helpen vergroten en de nationale begrotingen een impuls zal geven, waardoor extra middelen kunnen worden bestemd voor het algemeen welzijn en voor de investeringsprioriteiten van de Commissie (groene transitie en digitalisering).

1.6.

Volgens het EESC is het systeem van rapportage voor het fiscaal identificatienummer (“TIN”) de meest doeltreffende nalevingsmethode om ervoor te zorgen dat de nieuwe regels doeltreffend zijn. Daarom staat het EESC achter het Commissievoorstel inzake het TIN, omdat het ertoe bijdraagt mogelijke fouten te voorkomen en zo de rechtszekerheid en de voorspelbaarheid van het systeem verbetert.

1.7.

Het EESC vindt dat de rapportageverplichtingen niet beperkt moeten blijven tot uitwisselingen en overdrachten in cryptoactiva, maar, althans in de beginfase, ook betrekking moeten hebben op het totale bezit van activa in cryptovaluta’s, ter wille van de transparantie en de zekerheid, hoewel het duidelijk blijft dat de belasting alleen moet gelden voor daadwerkelijke winsten.

1.8.

Er dienen doeltreffende en evenredige sancties te komen, waarbij het aan de lidstaten wordt overgelaten om de specifieke bedragen van de op te leggen sancties vast te stellen. Het EESC raadt de Commissie ook aan om na de tenuitvoerlegging van de richtlijn verslag uit te brengen over de door de lidstaten ingevoerde sanctiestructuren en zo nodig richtsnoeren te geven voor mogelijke wijzigingen.

1.9.

Het EESC hoopt dat de sancties en nalevingsmaatregelen tot een evenwicht leiden tussen doeltreffendheid van de regels en adequate afschrikking enerzijds en evenredigheid anderzijds. Zo kan voor evenredigheid worden gezorgd door voldoende rekening te houden met het aantal transacties dat gemoeid is met de inbreuken van een bepaalde onderneming.

1.10.

De specifieke bepalingen en waarborgen inzake gegevensbescherming die in het richtlijnvoorstel zijn opgenomen en die stroken met de regels van de AVG, moeten naar behoren worden toegepast en nageleefd volgens strikte normen, teneinde de grondrechten van degenen wier gegevens zullen worden verzameld, uitgewisseld en opgeslagen, volledig te beschermen.

1.11.

De Commissie zou in haar ontwerpvoorstel regels moeten opnemen ter verbetering van de samenwerking tussen de belastingautoriteiten die reeds onder de huidige tekst vallen en de autoriteiten die belast zijn met de bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van illegale activiteiten en terrorisme. In dit verband herhaalt het EESC dat overheden, in dit geval belastingautoriteiten, voldoende middelen nodig hebben in verband met gekwalificeerd personeel en hoogwaardige digitale technologie en normen.

2.   Het Commissievoorstel

2.1.

Het voorstel van de Commissie voor een richtlijn van de Raad tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU van de Raad (1) betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de belastingen (“DAC 8”) (2) strekt ertoe de huidige richtlijn (“DAC”) te actualiseren teneinde de rapportage en uitwisseling van informatie tussen de belastingautoriteiten uit te breiden tot inkomsten of opbrengsten die via cryptoactiva worden gegenereerd door gebruikers die in de Europese Unie wonen. De belastingautoriteiten beschikken momenteel niet over de nodige informatie om toezicht te houden op opbrengsten die zijn verkregen met behulp van cryptoactiva, die gemakkelijk over de grenzen heen worden verhandeld.

2.2.

Het wetgevingsinitiatief beoogt een grotere fiscale transparantie van cryptoactiva tot stand te brengen door middel van specifieke bepalingen inzake rapportage en informatie-uitwisseling voor directebelastingdoeleinden. Met het voorstel worden ook de geldende bepalingen verfijnd om mazen in de wetgeving te voorkomen en het rechtskader te versterken.

2.3.

DAC 8 is afgestemd op de definities in de verordening betreffende markten in cryptoactiva (“MiCA”) (3), die op zich geen basis vormt voor de belastingautoriteiten om de informatie te verzamelen en uit te wisselen die nodig is om inkomsten uit cryptoactiva te belasten. DAC 8 bouwt echter voort op de met de MiCA opgedane ervaring en berust op het vergunningsvereiste dat reeds bij deze verordening is ingevoerd, waardoor extra administratieve lasten voor aanbieders van cryptoactivadiensten worden vermeden.

2.4.

Het voorstel strookt met het onlangs goedgekeurde kader voor de rapportage over cryptoactiva (Crypto-Asset Reporting Framework, “CARF”) (4) van de OESO en met wijzigingen in haar gezamenlijke rapportagestandaard. Dergelijke normen zijn ook door de G20 bekrachtigd. Tijdens de raadpleging van de Commissie waren de meeste lidstaten vóór aanpassing van het toepassingsgebied van het rechtskader van de EU aan de werkzaamheden van de OESO.

2.5.

Om de lidstaten beter in staat te stellen belastingfraude, -ontduiking en -ontwijking op te sporen en aan te pakken, zullen alle aanbieders van cryptoactiva, ongeacht hun omvang of locatie, verplicht zijn de transacties van hun cliënten die in de EU wonen, te melden. Het betreft hierbij zowel binnenlandse als grensoverschrijdende transacties. In sommige gevallen zullen de rapportageverplichtingen ook betrekking hebben op niet-verwisselbare tokens (NFT’s). Bijlage VI bevat gedetailleerde regels betreffende de verplichtingen waaraan rapporterende aanbieders van cryptoactiva moeten voldoen.

2.6.

Te rapporteren transacties omvatten wisseltransacties en overdrachten van te rapporteren cryptoactiva. Zowel binnenlandse als grensoverschrijdende transacties vallen onder het toepassingsgebied van het voorstel en worden geaggregeerd per soort te rapporteren cryptoactiva.

2.7.

Financiële instellingen zullen verslag uitbrengen over elektronisch geld en digitale centralebankmunten, terwijl het toepassingsgebied van de automatische uitwisseling van voorafgaande grensoverschrijdende rulings voor vermogende particulieren wordt uitgebreid. Dergelijke natuurlijke personen beschikken over ten minste 1 000 000 EUR in financieel of beleggingsvermogen of in beheerde activa. De lidstaten wisselen informatie uit over de voorafgaande grensoverschrijdende rulings die tussen 1 januari 2020 en 31 december 2025 zijn afgegeven, gewijzigd of hernieuwd.

2.8.

Het voorstel zal het vermogen van de lidstaten om hun nalevingssysteem vorm te geven, niet beperken. Er zal echter een gemeenschappelijk minimumniveau van sancties worden vastgesteld en gehandhaafd voor de ernstigste niet-nalevingen, zoals het volledig ontbreken van rapportage ondanks administratieve aanmaningen.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC verwelkomt en steunt het voorstel van de Commissie inzake DAC 8, waarmee de DAC-richtlijn in belangrijke mate verbeterd en aangevuld wordt na de aanbevelingen van de Europese Rekenkamer, die als volgt waarschuwt: “Als een belastingplichtige geld aanhoudt in elektronische cryptovaluta is het platform of een andere elektronische aanbieder die portefeuillediensten voor dergelijke klanten verricht niet verplicht dergelijke bedragen of verkregen winsten bij de belastingautoriteiten aan te geven. Derhalve blijft geld dat in dergelijke elektronische instrumenten wordt aangehouden, grotendeels onbelast.” (5)

3.2.

Het EESC acht de voorgestelde verbeteringen van de DAC-richtlijn doeltreffend om de niet-naleving van fiscale regels door houders van cryptoactiva tegen te gaan en zo de strijd tegen belastingfraude, -ontduiking en -ontwijking op te voeren, conform diverse initiatieven die de Commissie in de afgelopen jaren heeft genomen.

3.3.

Het EESC prijst de brede en uitvoerige raadpleging die de Commissie over het onderhavige voorstel heeft gehouden, waarbij alle belanghebbende partijen zijn betrokken, alsook een meer gerichte doelgroep van exploitanten uit de sector, die afzonderlijk door de Commissie zijn geraadpleegd. De lidstaten konden ook hun standpunt kenbaar maken en de Commissie aanmoedigen in overeenstemming met de lopende werkzaamheden van de OESO te werk te gaan. Dankzij de raadplegingen is het wetgevingsproces transparanter en relevanter geworden, ondanks de zeer technische aard van het voorstel.

3.4.

Het EESC benadrukt dat een wereldwijde inspanning om cryptoactiva en het gebruik ervan te reguleren, geboden is om de toenemende problemen en implicaties met een wereldwijde reikwijdte in verband met dergelijke activa met succes aan te pakken. In dit verband zijn de lopende werkzaamheden en de onderhandelingen van de OESO en de G20 om tot een wereldwijde overeenkomst over de transparantie van cryptovaluta te komen, van cruciaal belang en het EESC moedigt de Commissie aan om op het internationale toneel het initiatief te nemen.

3.5.

Volgens het EESC sluit het initiatief van de Commissie naadloos aan op het beginsel van eerlijke en doeltreffende belastingheffing, dat een hoeksteen is van de Europese sociale markteconomie en tot doel heeft ervoor te zorgen dat iedereen een billijke bijdrage levert en gelijk en evenredig wordt behandeld, ongeacht het soort vermogen dat iemand bezit of de geaccepteerde betalingsvorm.

3.6.

Het EESC onderschrijft dat een betere en efficiëntere belasting van cryptoactiva de dekking van de belastingen zal helpen vergroten en de nationale begrotingen een impuls zal geven, waardoor extra middelen kunnen worden bestemd voor het algemeen welzijn en voor de investeringsprioriteiten van de Commissie (groene transitie en digitalisering).

3.7.

Terecht stelt de Commissie dat meer transparantie de discrepanties en de huidige ongerechtvaardigde differentiatie in het rechtskader en de behandeling zal terugdringen, waarbij gebruikers van cryptoactiva “ten opzichte van diegenen die niet in cryptoactiva beleggen bevoordeeld worden”, hetgeen niet alleen “billijke belastingheffing” in de weg staat, maar ook de correcte werking van de eengemaakte markt en een doeltreffend gelijk speelveld.

3.8.

Het EESC steunt het gecombineerde gebruik van artikel 113 VWEU (aangezien de uitgewisselde inlichtingen ook voor btw-doeleinden kunnen worden gebruikt) en artikel 115 VWEU als rechtsgrond voor het voorstel. De onderlinge aanpassing van nationale wetgevingen die van invloed zijn op de werking van de interne markt, zoals vastgelegd in artikel 115, is inderdaad relevant voor het onderhavige geval, aangezien cryptoactiva voor diverse doeleinden kunnen worden gebruikt. Discrepanties in zowel het algemene rechtskader als de handhavingsinstrumenten moeten daarom in de hele eengemaakte markt worden vermeden, aangezien zij de consolidatie ervan kunnen schaden.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het EESC moedigt de Commissie en de lidstaten aan om in het huidige voorstel rapportageverplichtingen op te nemen voor natuurlijke personen die cryptoactiva bezitten. Dit zou de doeltreffendheid en het toepassingsgebied van het voorstel zeker ten goede komen.

4.2.

Volgens het EESC is het rapportagesysteem op basis van een fiscaal identificatienummer (“TIN”) de meest doeltreffende nalevingsmethode om ervoor te zorgen dat de nieuwe regels het beoogde effect sorteren. Daarom staat het EESC achter het Commissievoorstel inzake het TIN, omdat het de doeltreffendheid van het voorstel versterkt, aangezien TIN, als unieke code, ertoe bijdraagt fouten te voorkomen en zo de rechtszekerheid en de voorspelbaarheid van het systeem verbetert.

4.3.

De meeste lidstaten beschikken al over wetgeving of ten minste administratieve richtsnoeren om belasting te heffen op inkomsten uit beleggingen in cryptoactiva, maar de bevoegde autoriteiten hebben vaak niet de nodige informatie om een en ander toe te passen. Daarom kunnen rechtszekerheid en duidelijkheid alleen worden gewaarborgd door nationale inefficiënties aan te pakken via een wetgevingsinitiatief van de EU dat erop gericht is een effectieve en efficiënte samenwerking tussen de belastingautoriteiten te stimuleren.

4.4.

Het EESC vindt dat de rapportageverplichtingen niet beperkt moeten blijven tot uitwisselingen en overdrachten in cryptoactiva, maar, althans in deze eerste fase, ook betrekking moeten hebben op het totale bezit van activa in cryptovaluta’s, ter wille van de transparantie en de zekerheid, ook al blijft het duidelijk dat de belasting alleen moet gelden voor daadwerkelijke winsten.

4.5.

Er dienen doeltreffende en evenredige sancties te komen, waarbij het aan de lidstaten wordt overgelaten om de specifieke bedragen van de op te leggen sancties vast te stellen. Minimumdrempels lijken de doeltreffendheid van de nieuwe regels inzake de belasting van cryptovaluta te kunnen vergroten. Het EESC hoopt dat de sancties en nalevingsmaatregelen tot een evenwicht leiden tussen doeltreffendheid van de regels en adequate afschrikking enerzijds en evenredigheid anderzijds. Zo kan voor evenredigheid worden gezorgd door voldoende rekening te houden met het aantal transacties dat gemoeid is met de inbreuken van een bepaalde onderneming.

4.6.

Verder zou de Commissie na de tenuitvoerlegging van de richtlijn verslag moeten uitbrengen over de sanctiestructuren van de lidstaten en richtsnoeren moeten aanreiken voor de nodige wijzigingen in het systeem van sancties en nalevingsmaatregelen.

4.7.

De specifieke bepalingen en waarborgen inzake gegevensbescherming die in het richtlijnvoorstel zijn opgenomen en die stroken met de regels en beginselen van de AVG, moeten zorgvuldig toegepast en nageleefd worden volgens strikte normen, teneinde de grondrechten van degenen wier gegevens zullen worden verzameld, uitgewisseld en opgeslagen, volledig te beschermen.

4.8.

Het EESC roept de lidstaten nogmaals op om voldoende te investeren in hun belastingdiensten en andere betrokken diensten, zodat zij over de nodige capaciteit beschikken om tot de nagestreefde betere samenwerking op belastinggebied te komen.

4.9.

Ten slotte beveelt het EESC de Commissie aan om in haar ontwerpvoorstel de eis op te nemen dat de belastingautoriteiten die reeds onder de huidige tekst vallen, samenwerken met de autoriteiten die belast zijn met de bestrijding van het witwassen van geld en de financiering van illegale activiteiten en terrorisme, aangezien er in de afgelopen jaren verschillende gevallen aan het licht zijn gekomen waarbij er mogelijk sprake was van het gebruik van cryptoactiva voor illegale doeleinden en het witwassen van geld . In dit verband herhaalt het EESC dat overheden, in dit geval belastingautoriteiten, voldoende middelen nodig hebben in verband met gekwalificeerd personeel en hoogwaardige digitale technologie en normen.

---

(1)  Richtlijn 2011/16/EU van de Raad van 15 februari 2011 betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van de belastingen en tot intrekking van Richtlijn 77/799/EEG (PB L 64 van 11.3.2011, blz. 1).

(2)  COM(2022) 707 final.

(3)  COM(2020) 593 final

(4)  Crypto-Asset Reporting Framework and Amendments to the Common Reporting Standard, OESO, 8.10.2022.

(5)  Europese Rekenkamer (2021), Uitwisseling van fiscale inlichtingen in de EU: de basis is solide, de uitvoering suboptimaal. De uitwisseling van informatie is toegenomen, maar sommige informatie wordt nog steeds niet gerapporteerd.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad — Naar een richtlijn betreffende strafrechtelijke sancties bij schending van beperkende maatregelen van de Unie

(COM(2022) 249 — final)

over het voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de toevoeging van schending van beperkende maatregelen van de Unie aan de in artikel 83, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie genoemde vormen van criminaliteit

(COM(2022) 247 — final)

en over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen van de Unie

(COM(2022) 684 final)

(2023/C 184/11)

Rapporteur:

José Antonio MORENO DÍAZ

Raadpleging	Europese Commissie, 26.7.2022
Rechtsgrond	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Burgerschap
Goedkeuring door de afdeling	8.3.2023
Goedkeuring door de voltallige vergadering	22.3.2023
Zitting nr.	577
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	141/1/2

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met het besluit om schendingen van beperkende maatregelen op te nemen in de lijst van strafbare feiten uit hoofde van artikel 83, lid 1, VWEU, en met het voorstel voor een richtlijn tot harmonisatie van de definities en minimumsancties in de nationale wetgevingen voor de schending van beperkende maatregelen.

1.2.

Het EESC betreurt dat bovengenoemd besluit door de activering van de urgentieprocedure niet is onderworpen aan een volledige democratische beraadslaging in de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken van het Europees Parlement. Evenzo is het EESC bezorgd over het feit dat het door de Europese Commissie ingediende voorstel voor een richtlijn niet is voorafgegaan door een effectbeoordeling. Bovendien betreurt het EESC dat het in het voorstel van de Commissie voor een richtlijn betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen niet wordt genoemd als een van de geraadpleegde belanghebbenden.

1.3.

Het EESC moedigt de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie aan om bij de uitwerking van de richtlijn de humanitaire uitzonderingsbepaling uit te breiden, zodat humanitaire organisaties en hun personeel worden vrijgesteld van strafrechtelijke aansprakelijkheid en deze bepaling in overeenstemming wordt gebracht met de huidige internationale praktijk, en tegelijkertijd te zorgen voor passende mechanismen om misbruik voor criminele of politieke doeleinden te voorkomen.

1.4.

Het EESC pleit ervoor te voorzien in passende waarborgen en bescherming voor klokkenluiders en journalisten die pogingen om sancties te omzeilen in de openbaarheid brengen; dit moet onder bovengenoemde uitzonderingsbepaling vallen.

1.5.

Het EESC dringt er bij de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie op aan ervoor te zorgen dat de particuliere sector en maatschappelijke organisaties adequate informatie en proactieve steun krijgen bij de aanpassing aan de nieuwe wetgeving en de naleving van de nieuwe voorschriften.

1.6.

Het EESC dringt er bij de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie op aan ervoor te zorgen dat, naast het bevorderen van de harmonisatie van de wetgeving, de lidstaten over voldoende administratieve capaciteit en toereikende financiële middelen alsmede over opgeleid personeel beschikken om schendingen van beperkende maatregelen op te sporen, te vervolgen en te bestraffen, hetgeen kan worden ondersteund door samenwerking tussen de lidstaten via de uitwisseling van beste praktijken op het gebied van opsporing en vervolging.

1.7.

Het is een goede zaak dat in het voorstel voor een richtlijn de eerbiediging van het beginsel van niet-terugwerkende kracht wordt benadrukt, en het EESC onderstreept dat het recht op een eerlijke procesgang en andere waarborgen in verband met de mensenrechten van beklaagden moeten worden veiliggesteld.

1.8.

Het EESC blijft bezorgd over het feit dat bijzonder ernstige en veelvoorkomende misdrijven zoals gendergerelateerd geweld en haatmisdrijven buiten het toepassingsgebied van artikel 83, lid 1, VWEU blijven vallen (en dus niet als “Euromisdrijven” worden aangemerkt), en benadrukt dat geopolitieke overwegingen niet mogen prevaleren boven de bescherming en het welzijn van de burgers.

2.   Achtergrond

2.1.

Beperkende maatregelen in het kader van buitenlands beleid (ook wel “sancties” genoemd) worden door de Raad van de Europese Unie in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) vastgesteld en vormen bindende wetgeving met rechtstreekse werking in alle lidstaten van de EU.

2.2.

In tegenstelling tot die wetgeving inzake beperkende maatregelen, die centraal wordt vastgesteld en in de hele EU van toepassing is, gebeurt de uitvoering en handhaving ervan decentraal: instanties in de lidstaten zijn belast met het controleren van de naleving van verbodsbepalingen door bedrijven en burgers, het toekennen van afwijkingen, het vaststellen van sancties in het geval van schendingen en het onderzoeken en vervolgen daarvan. Dat geldt voor alle beperkende maatregelen, behalve voor inreisverboden: die worden rechtstreeks gehandhaafd door de nationale overheid.

2.3.

Deze decentrale uitvoering van beperkende maatregelen van de EU leidt tot versnippering (1): er zijn verschillen in de nationale wetgevingen wat betreft de definitie en reikwijdte van schendingen van beperkende maatregelen en de daaruit voortvloeiende sancties. Ook het vermogen van overheden om onderzoek te voeren, loopt uiteen. Daarnaast beschikken de nationale overheden over aanzienlijke interpretatieruimte om te bepalen of een uitzondering op humanitaire gronden al dan niet kan worden toegestaan.

2.4.

Uit onderzoek is gebleken dat de lidstaten beperkende maatregelen op zeer uiteenlopende manieren uitvoeren en handhaven (2). Uit een recente studie van het Europees netwerk voor het onderzoek naar en het vervolgen van genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven (het “Genocidenetwerk”) kwam naar voren dat er aanzienlijke verschillen tussen de lidstaten bestaan wat betreft sancties in het geval van de schending van beperkende maatregelen (3).

2.5.

De Commissie beschikt over een aantal toezichtsbevoegdheden op dit gebied: ze zorgt ervoor dat alle lidstaten hun verplichtingen uit hoofde van de EU-regelingen inzake beperkende maatregelen naleven, zoals de verplichting om over gepaste sancties te beschikken. Net als op andere gebieden van EU-governance heeft de Commissie het recht een inbreukprocedure in te leiden tegen lidstaten die deze verplichtingen niet nakomen, al heeft ze tot op vandaag nog nooit dergelijke stappen ondernomen. De Commissie ondersteunt ook de uitvoering van beperkende maatregelen door richtsnoeren te publiceren, bijvoorbeeld over het toestaan van afwijkingen.

2.6.

Hoewel het systeem inherent duidelijk naar versnippering neigt, heeft de Commissie pas recentelijk een aantal stappen (4) gezet om de uitvoering en handhaving van EU-sancties te verbeteren. De nieuwste activiteiten van de Commissie in dat verband dateren van vóór de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022. De golf van beperkende maatregelen die daarmee gepaard ging, verhoogde echter de druk om die maatregelen beter uit te voeren en te handhaven.

2.7.

In Besluit (EU) 2022/2332 van de Raad (5) wordt de schending van beperkende maatregelen van de EU aangemerkt als een vorm van criminaliteit die voldoet aan de criteria van artikel 83, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (ook bekend als “Euromisdrijven”), waardoor de Commissie wetgeving kan voorstellen om de definitie van strafbare feiten en sancties te harmoniseren in de lidstaten (6).

2.8.

Een dergelijk voorstel is gerechtvaardigd omdat schendingen van beperkende maatregelen bedreigingen voor vrede en veiligheid, de rechtsstaat, democratie en mensenrechten in derde landen mee in stand kunnen houden, en vaak een grensoverschrijdende dimensie hebben. Concreet wordt gesteld dat de schending van beperkende maatregelen “een vorm van bijzonder zware criminaliteit [is], aangezien hij bedreigingen voor de internationale vrede en veiligheid in stand kan houden, de consolidatie en ondersteuning van de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten kan ondermijnen en kan leiden tot aanzienlijke economische, sociale, maatschappelijke en milieuschade” (7). In de huidige situatie kunnen particulieren en bedrijven die overwegen een beperkende maatregel van de Unie te omzeilen, aan “forumshopping” doen, hetgeen een gelijk speelveld voor EU-marktdeelnemers verhindert.

2.9.

Op 30 juni 2022 heeft de Raad van de Europese Unie overeenstemming bereikt over de tekst en het Europees Parlement verzocht zijn goedkeuring te hechten aan het ontwerpbesluit van de Raad om schendingen van beperkende maatregelen van de Unie toe te voegen aan de in artikel 83, lid 1, VWEU genoemde vormen van criminaliteit (8). Het Europees Parlement gaf op 7 juli 2022 zijn fiat via de spoedprocedure (9). Het besluit werd aangenomen op 28 november 2022 (10).

2.10.

De Commissie heeft op 2 december 2022 een ontwerprichtlijn ingediend waarin wordt voorgesteld minimumvoorschriften vast te stellen voor de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen van de Unie (11).

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het aanmerken van de schending van beperkende maatregelen als een vorm van criminaliteit uit hoofde van artikel 83, lid 1, VWEU, is een positieve ontwikkeling die zal bijdragen tot de harmonisatie van de categorisering van schendingen van beperkende maatregelen en de bijbehorende sancties in de gehele EU en tot een betere uitvoering en handhaving van beperkende maatregelen.

3.2.

Het EESC moedigt de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie aan om bij het voorstellen en goedkeuren van de onderhavige richtlijn en van andere materiële secundaire wetgeving over de vaststelling van minimumvoorschriften betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen rekening te houden met de punten van zorg in het volgende onderdeel.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het Europees Parlement heeft via een urgentieprocedure zijn goedkeuring gehecht aan het ontwerpbesluit van de Raad. Dat wil zeggen dat het Europees Parlement zijn fiat heeft gegeven zonder voorafgaand overleg in zijn Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE). Hoewel die goedkeuring was ingegeven door sterke geopolitieke druk, mag niet worden vergeten dat wetgevingsvoorstellen eerst aan passende democratische controle dienen te worden onderworpen. De normen inzake democratische verantwoording moeten worden gehandhaafd. Het EESC hamert nogmaals op het belang van passende controle door het Europees Parlement van het onderhavige voorstel voor een richtlijn inzake de vaststelling van minimumvoorschriften betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen.

4.2.

In dit verband wijst het erop dat in het voorstel voor een richtlijn staat dat de Commissie heeft afgezien van het uitvoeren van een effectbeoordeling, waarbij wordt verwezen naar de “dringende noodzaak om natuurlijke personen en rechtspersonen die betrokken zijn bij de schending van beperkende maatregelen van de Unie, ter verantwoording te roepen” (12). Hoewel het legitiem is om vaart te zetten achter de vaststelling van de richtlijn inzake strafrechtelijke sancties voor de schending door de EU opgelegde beperkende maatregelen, vindt het EESC dat de relatieve urgentie van het harmoniseren van definities en sancties niet rechtvaardigt dat de effectbeoordeling waarmee het voorstel gepaard moet gaan, wordt overgeslagen. Dit is met name het geval omdat de natuurlijke personen en rechtspersonen die betrokken zijn bij de schending van beperkende maatregelen reeds ter verantwoording kunnen worden geroepen op grond van bestaande nationale wetgeving, waardoor uitstel in de goedkeuring van de richtlijn niet tot gevolg heeft dat schendingen onbestraft blijven. Het EESC is er dan ook voorstander van dat een reguliere effectbeoordeling wordt uitgevoerd en dat de richtlijn, eenmaal aangenomen, spoedig in werking treedt.

4.3.

Het EESC is ingenomen met de uitgebreide raadplegingen die de Commissie met een breed scala van belanghebbenden heeft gehouden, maar betreurt het dat in het voorstel van de Commissie voor een richtlijn betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen het Europees Economisch en Sociaal Comité niet onder hen wordt vermeld.

4.4.

Aandacht voor de opsporing, vervolging en bestraffing van schendingen van beperkende maatregelen moet gepaard gaan met vergelijkbare inspanningen om marktdeelnemers en actoren uit het maatschappelijk middenveld te begeleiden bij de uitvoering van beperkende maatregelen. Wanneer beperkende maatregelen onvoldoende worden gerespecteerd, heeft dat vaak te maken met een gebrek aan bewustzijn bij belanghebbenden in de particuliere sector, ondanks inspanningen van nationale agentschappen om hen voor te lichten (13). Er zij aan herinnerd dat het merendeel van de marktdeelnemers in de EU uit kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) bestaat, die vaak onvoldoende vertrouwd zijn met de verplichtingen in het kader van de wetgeving inzake beperkende maatregelen, aangezien beperkende maatregelen in het verleden zelden economische maatregelen omvatten (14). Het EESC is ingenomen met de huidige inspanningen van de Commissie om marktdeelnemers beter te ondersteunen en moedigt haar aan op dezelfde weg verder te gaan (15).

4.5.

Er moeten passende voorzieningen worden getroffen om humanitaire acties mogelijk te maken in rechtsgebieden waarvoor beperkende maatregelen gelden. De aansprakelijkheid voor mogelijke schendingen van beperkende maatregelen blijft een bron van zorg voor verleners van humanitaire hulp in rechtsgebieden waarvoor strenge beperkende maatregelen gelden (16). Die actoren wijzen er voortdurend op dat zij maar moeilijk kunnen garanderen dat zij tijdens hun activiteiten geen beperkende maatregelen schenden, en dat zij negatieve gevolgen ondervinden omdat de strijdende partijen hen associëren met de westerse sancties (17). De recente goedkeuring door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties van Resolutie 2664 in december 2022 (18), die een algemene uitzondering bevat voor de verstrekking van middelen en diensten aan humanitaire organisaties (19) en die snel door de autoriteiten van de VS is uitgevoerd (20), maakt het voortbestaan van enge humanitaire clausules in de EU-wetgeving tot een uitzondering, die daardoor in de schijnwerpers komt te staan. Om ervoor te zorgen dat het sanctiekader geen belemmering vormt voor humanitaire acties, moet de formulering van de voorgestelde richtlijn worden aangescherpt. Momenteel wordt alleen de “verstrekking van humanitaire hulp aan personen in nood” (21) uitgesloten van strafbaarstelling. Het EESC pleit voor het opnemen van een ruimere humanitaire vrijstelling, die strafrechtelijke aansprakelijkheid uit hoofde van EU-sanctieregelingen uitsluit voor het volledige personeel van onpartijdige humanitaire organisaties. Een dergelijke clausule zou ervoor zorgen dat de EU-sanctieregelingen wettelijk stroken met het internationaal humanitair recht (IHR). Tegelijkertijd moeten er bepalingen worden opgenomen om mogelijk misbruik voor criminele of politieke doeleinden te voorkomen. De bescherming van humanitaire actoren moet zich uitstrekken tot onderzoeksjournalisten.

4.6.

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan toe te zien op de tenuitvoerlegging van de richtlijn, en daarbij niet alleen aandacht te besteden aan de omzetting ervan, maar ook aan de beschikbaarheid van voldoende administratieve, financiële, technologische en personele middelen en passende opleiding om nationale administraties en gerechtelijke en rechtshandhavingsinstanties in staat te stellen de inhoud van de nieuwe wetgeving uit te voeren. Bij gebrek aan adequate materiële, personele en financiële middelen zal de loutere harmonisatie van de wetgeving waarschijnlijk tekortschieten in haar taak om schendingen van beperkende maatregelen op te sporen, te vervolgen en te bestraffen. Voorts dringt het EESC er bij de Commissie op aan de criteria vast te stellen die zij voor het toezicht zal hanteren, teneinde de belanghebbenden een zekere leidraad te bieden.

4.7.

Wanneer strafrechtelijke veroordelingen de confiscatie van tegoeden mogelijk maken, moet een aanzienlijk deel van de opbrengsten worden toegewezen voor de schadeloosstelling van slachtoffers en, in het geval van de beperkende maatregelen die momenteel van kracht zijn tegen Russische personen en entiteiten naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne, voor de naoorlogse wederopbouw in Oekraïne. Het EESC steunt deze aanpak, in overeenstemming met zijn advies (22) over het voorstel van de Commissie voor een richtlijn betreffende ontneming en confiscatie van vermogensbestanddelen. Het EESC moedigt de Commissie verder aan om met relevante maatschappelijke organisaties samen te werken bij het definiëren van slachtoffers en bij het opzetten van mechanismen om de opbrengsten van sanctieomzeiling naar de slachtoffers te kanaliseren, of naar sociale investeringen die hen rechtstreeks ten goede komen. In het belang van de verantwoordingsplicht pleit het EESC voor meer transparantie in de vorm van de vrijgave van cijfers over geconfisqueerde vermogensbestanddelen en hun latere bestemming.

4.8.

De voorgestelde richtlijn moet ook adequate bepalingen bevatten voor de bescherming van klokkenluiders en onderzoeksjournalisten die de omzeiling van beperkende maatregelen aan het licht brengen. In hun sleutelrol als mechanisme voor “vroegtijdige waarschuwing” verdienen zij bescherming. In dat verband steunt het EESC het voorstel van de Commissie om de bescherming uit hoofde van Richtlijn (EU) 2019/1937 (23) uit te breiden tot het melden van schendingen van beperkende maatregelen van de EU en tot personen die dergelijke schendingen melden.

4.9.

Zoals in de huidige formulering van de richtlijn is aangegeven, moet het beginsel van niet-terugwerkende kracht van strafrechtelijke sancties worden gehandhaafd, overeenkomstig het beginsel “nulla poena sine lege”. Het EESC benadrukt dat het recht op een eerlijke procesgang en andere waarborgen in verband met de mensenrechten van beklaagden moeten worden veiliggesteld.

4.10.

Het EESC vindt het ten slotte zorgelijk dat, terwijl de schending van beperkende maatregelen snel als “EU-misdrijf” is aangemerkt, ernstige en veelvoorkomende misdrijven zoals haatmisdrijven en gendergerelateerd geweld niet onder het toepassingsgebied van artikel 83, lid 1, VWEU vallen. Geopolitieke overwegingen mogen geen voorrang krijgen ten koste van aandacht voor andere misdrijven die van onmiddellijk belang zijn voor onze burgers.

4.11.

Tot slot mag niet uit het oog worden verloren dat de harmonisering van sancties tot doel heeft de geloofwaardigheid van de in het kader van het GBVB vastgestelde beperkende maatregelen te verbeteren. In dat verband moeten de lidstaten ernaar streven om visumverboden even zorgvuldig na te leven als van EU-burgers en -marktdeelnemers wordt verwacht (24).

---

(1)  Portela, C., “Implementation and Enforcement”, in Helwig, N. et al., Sharpening EU sanctions policy, FIIA-verslag 63, Fins Instituut voor Internationale Zaken (FIIA): Helsinki. Studie in opdracht van het kabinet van de Finse premier, 2020, blz. 107.

(2)  Druláková, R. en Přikryl, P., “The implementation of sanctions imposed by the European Union”, Central European Journal of International and Security Studies, vol. 10, nr. 1, 2016, blz. 134.

(3)  Genocidenetwerk, Prosecution of sanctions (restrictive measures) violations in national jurisdictions: a comparative analysis, 2021,

(4)  Mededeling van de Europese Commissie “Het Europees economisch-financieel bestel: openheid, kracht en veerkracht stimuleren” (COM(2021) 32 final).

(5)  Besluit (EU) 2022/2332 van de Raad van 28 november 2022 betreffende het aanmerken van de schending van beperkende maatregelen van de Unie als een vorm van criminaliteit die voldoet aan de in artikel 83, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie genoemde criteria (PB L 308 van 29.11.2022, blz. 18).

(6)  Mededeling van de Europese Commissie “Naar een richtlijn betreffende strafrechtelijke sancties bij schending van beperkende maatregelen van de Unie” (COM(2022) 249 final).

(7)  Deze formulering uit mededeling COM(2022) 249 final, blz. 4, van de Europese Commissie komt terug in overweging 10 van Besluit (EU) 2022/2332 van de Raad (PB L 308 van 29.11.2022, blz. 18).

(8)  Raad van de Europese Unie, perscommuniqué, 30 juni 2022.

(9)  Wetgevingsresolutie van het Europees Parlement, TA/2022/0295.

(10)  PB L 308 van 29.11.2022, blz. 18.

(11)  Europese Commissie, voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen van de Unie (COM(2022) 684 final).

(12)  COM(2022) 684 final.

(13)  Druláková, R. en Zemanová, S., “Why the implementation of multilateral sanctions does (not) work: lessons learnt from the Czech Republic”, European Security, vol. 29, nr. 4, 2020, blz. 524.

(14)  Portela, C., “Sanctions in EU foreign policy”, in Helwig, N. et al., Sharpening EU sanctions policy, FIIA-verslag 63, Fins Instituut voor Internationale Zaken (FIIA): Helsinki. Studie in opdracht van het kabinet van de Finse premier, 2020, blz. 23.

(15)  Besluit (GBVB) 2022/1506 van de Raad van 9 september 2022 betreffende een optreden van de Europese Unie ter ondersteuning van de ontwikkeling van informatietechnologie-instrumenten voor een betere verspreiding van informatie over beperkende maatregelen van de Unie (PB L 235 van 12.9.2022, blz. 30).

(16)  Portela, C., “What if the EU made sanctions compatible with humanitarian aid?”, in Gaub, F. (ed.), What if…? Fourteen Scenarios for 2021, IVSEU: Parijs, 2020.

(17)  Debarre, A., “Safeguarding humanitarian action in sanctions regimes”, New York: Internationaal Vredesinstituut, 2019.

(18)  Resolutie 2664 van de Verenigde Naties, S/RES/2664(2022).

(19)  In paragraaf 1 van S/RES/2664(2022) is bepaald dat de verstrekking van middelen of de levering van goederen en diensten die nodig zijn voor de tijdige verstrekking van humanitaire bijstand door de Verenigde Naties (…) of niet-gouvernementele organisaties of door anderen, zoals toegevoegd door afzonderlijke door deze Raad ingestelde comités, “is toegestaan en geen schending vormt van de door deze Raad of zijn sanctiecomités opgelegde bevriezing van tegoeden”.

(20)  Ministerie van Financiën van de Verenigde Staten, persbericht, “Treasury Implements Historic Humanitarian Sanctions Exceptions”, 20 december 2022.

(21)  COM(2022) 684 final.

(22)  PB C 100 van 16.3.2023, blz. 105.

(23)  Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2019 inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden (PB L 305 van 26.11.2019, blz. 17).

(24)  Mangas Martín, A., “Sobre la vinculatoriedad de la PESC y el espacio aéreo como territorio de un estado (Comentario al auto del TS español de 26 de noviembre de 2020, sala de lo penal)” (Over het bindende karakter van het GBVB en het luchtruim als grondgebied van een staat — Commentaar op de beschikking van het Spaanse hooggerechtshof van 26 november 2020, strafkamer), Revista General de Derecho Europeo, 53, 2021.