Resolutie van het Europees Comité van de Regio’s over steun van de EU-regio’s en -steden voor Oekraïne

(2022/C 301/01)

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR)

Concrete solidariteit met de lokale en regionale overheden

7.

wijst op de buitengewone solidariteit van de EU-burgers met mensen die de oorlog in Oekraïne ontvluchten; spreekt zijn bezorgdheid uit over Oekraïners die tegen hun wil worden gedeporteerd naar door Rusland gecontroleerde gebieden; prijst de autoriteiten van de Europese Unie voor de eensgezindheid waarmee zij de Russische oorlog tegen Oekraïne tegemoet treden, voor het opvoeren van de solidariteit via directe humanitaire hulp en noodhulp om de burgerbevolking te beschermen, en voor het activeren van het mechanisme voor onmiddellijke bescherming van mensen die de oorlog ontvluchten; benadrukt dat deze steun de komende maanden aanzienlijk zal moeten worden versterkt om een humanitaire crisis in de grensgebieden van de EU te voorkomen;

8.

verbindt zich ertoe steden en regio’s er verder toe aan te zetten hulp te verlenen aan vluchtelingen uit Oekraïne; wijst er met name op dat de grensregio’s behoefte hebben aan logistieke steun voor eerste opvang en doorreis van vluchtelingen;

9.

moedigt de Europese lokale en regionale overheden ertoe aan om steun te vragen of aan te bieden via de door het CvdR opgezette Info-supporthub Help Oekraïne (1);

10.

schaart zich achter de oproep van lokale en regionale overheden uit Oekraïne en de EU om met het oog op de wederopbouw partnerschappen en steden- en regiobanden aan te gaan of nieuw leven in te blazen;

Versterking van het Europese perspectief van Oekraïne

11.

beklemtoont dat de Oekraïense hervormingen op het gebied van decentralisatie en regionale ontwikkeling in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de consolidatie van de lokale democratie, tot een robuuster zelfbestuur hebben geleid en de lokale gemeenschappen in het land in het algemeen veerkrachtiger hebben gemaakt, wat een belangrijke factor is in het Oekraïense verzet tegen de Russische invallers. Deze hervormingen werden uitgevoerd met verregaande steun van de regio’s en steden van de Europese Unie, onder meer via het programma “U-LEAD with Europe”, en met gerichte steun van het CvdR, in het kader van zijn taskforce Oekraïne en via peer-to-peersamenwerking. Dankzij deze geslaagde decentralisatiehervormingen heeft Oekraïne weer een stap gezet in de richting van de Europese Unie en haar waarden van vrijheid, democratie en de rechtsstaat;

12.

roept de internationale gemeenschap op een bijstands- en herstelplan voor Oekraïne uit te werken om de Oekraïense economie, instellingen en overheidsdiensten te ondersteunen en de verwoeste infrastructuur weer op te bouwen; is in dit verband ingenomen met het besluit van de Europese Raad om een solidariteitstrustfonds voor Oekraïne op te richten en roept op tot de organisatie van een internationale conferentie om geld in te zamelen onder de partners; onderstreept dat Rusland, dat verantwoordelijk is voor de aangerichte verwoestingen, ook met oorlogsherstelbetalingen moet bijdragen aan de wederopbouw van Oekraïne;

13.

steunt Oekraïne in zijn streven om de status van kandidaat-lidstaat te verkrijgen, overeenkomstig artikel 49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie en volgens de herziene methode voor toetredingsonderhandelingen die ook wordt gevolgd voor de Westelijke Balkanlanden, waarbij meer nadruk wordt gelegd op de rechtsstaat en de democratische instellingen; beklemtoont dat ook de aanvragen van Georgië en Moldavië om kandidaat-lidstaat te worden positief moeten worden behandeld; ondertussen moet de integratie van Oekraïne in de interne markt van de EU overeenkomstig de Associatieovereenkomst onverwijld worden voortgezet;

Financiële steunmaatregelen

14.

is ingenomen met de pakketten CARE (cohesiebeleid ten behoeve van vluchtelingen in Europa) en CARE+ van de Europese Commissie, alsook met de flexibiliteit in het kader van React-EU, en onderstreept de voordelen van rechtstreekse betrokkenheid van de regionale en lokale overheden bij de planning, het beheer en de uitvoering van deze pakketten; benadrukt dat aanpassingen van de cohesiebeleidsprogramma’s moeten stroken met het beginsel “doe geen afbreuk aan de cohesie”, dat onlangs in het 8e cohesieverslag is geïntroduceerd;

15.

beklemtoont dat zowel tijdens de COVID-19-pandemie als bij het omgaan met de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, is bewezen dat het cohesiebeleid indien nodig op korte termijn resultaten kan opleveren; wijst er wel op dat het eigenlijke doel van het cohesiebeleid, namelijk het versterken van de economische, sociale en territoriale samenhang door de verschillen tussen de regio’s terug te dringen, hierbij niet in het gedrang mag komen;

16.

is ingenomen met de opschorting van grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma’s waarbij Russische en Belarussische partners betrokken zijn; dringt aan op versterking van de bestaande programma’s tussen EU-regio’s (Polen, Hongarije, Roemenië, Slowakije) en Oekraïne; onderstreept dat de financiële steun voor de lokale en regionale overheden van de buurlanden van Oekraïne en de niet aan Oekraïne grenzende landen die het grootste aantal vluchtelingen opvangen, absoluut ontoereikend is en aanzienlijk moet worden opgetrokken, aangezien deze overheden vluchtelingen niet alleen onderdak bieden maar ook integreren in hun onderwijs-, gezondheidszorg- en huisvestingssystemen;

17.

steunt de instelling van een permanente crisisreserve als buffer voor toekomstige noodsituaties, waarmee de bestaande nood- en flexibiliteitsinstrumenten worden aangevuld of versterkt; dringt aan op de instelling van een geïntegreerde lokale vluchtelingenfaciliteit EU-Oekraïne, waarin alle voor de lokale en regionale overheden voor de opvang van vluchtelingen beschikbare financiële middelen worden samengebracht, dit met het oog op een eenvoudiger, gestroomlijnder en vlotter gebruik van deze middelen;

18.

merkt op dat het nodig kan zijn de herstel- en veerkrachtplannen van de zwaarst getroffen lidstaten en regio’s na grondig overleg met de regionale autoriteiten te herzien, met name in het licht van de toenemende economische gevolgen van de oorlog voor de EU-lidstaten;

Opvang van vluchtelingen uit Oekraïne

19.

beklemtoont dat de lokale en regionale overheden, tijdens wat kan worden beschouwd als de grootste vluchtelingencrisis in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, het voortouw nemen bij de opvang van de miljoenen vluchtelingen in buurlanden en van de ontheemden in Oekraïne zelf (2); onderstreept dat alle vluchtelingen, ongeacht hun herkomst, politieke overtuiging of seksuele geaardheid, in alle regio’s en steden van de EU recht moeten hebben op een even positief onthaal als de vluchtelingen uit Oekraïne ten deel valt;

20.

is verheugd over de activering van de richtlijn tijdelijke bescherming, die nu volledig moet worden uitgevoerd op gecoördineerde, ruimhartige, inclusieve en flexibele wijze, zodat alle Oekraïense vluchtelingen toegang krijgen tot de arbeidsmarkt, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en sociale bijstand, met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen, met name vrouwen en kinderen, ongeacht hun herkomst, etnische afstamming, politieke overtuiging of seksuele geaardheid;

21.

wijst op de specifieke kenmerken van Richtlijn 2001/55/EG van de Raad (3) over tijdelijke bescherming, op grond waarvan vluchtelingen kunnen kiezen in welke EU-lidstaat zij zich tijdelijk willen vestigen (artikel 26), en onderstreept dat de erkenning van het recht van vrij verkeer en de autonomie van vluchtelingen de druk op de nationale asielstelsels en de opvangcapaciteit van de grensregio’s verlicht;

22.

dringt aan op de invoering van een Europees mechanisme voor vrijwillige herplaatsing, waarbij rekening wordt gehouden met de opvangcapaciteit van de regionale en lokale overheden; herhaalt in dit verband zijn oproep om steden en regio’s in de EU rechtstreeks toegang te verlenen tot EU-financiering voor migratie en integratie; verzoekt de Commissie met het oog op toekomstige vluchtelingencrises een werkbare regeling voor de verdeling van vluchtelingen voor te stellen; verzoekt de EU-lidstaten dergelijke vrijwillige toezeggingen te erkennen en er gevolg aan te geven;

23.

benadrukt dat veel Oekraïense vluchtelingen bijzonder kwetsbaar zijn en dat ongeveer de helft minderjarig is; wijst erop dat veel van de honderdduizenden kinderen op de vlucht niet begeleid zijn en speciale bescherming en zorg nodig hebben; is voorstander van een “kinderbeschermingspakket” voor Oekraïense vluchtelingenkinderen, waarbij er op de eerste plaats voor moet worden gezorgd dat zij naar school kunnen gaan;

24.

dringt aan op daadkrachtige maatregelen ter voorkoming van mensenhandel, aangezien de meerderheid van de vluchtelingen uit Oekraïne vrouwen en kinderen zijn, die volgens mensenrechtenverslagen steeds vaker in het vizier komen van criminele organisaties die zich met name bezighouden met seksuele en arbeidsuitbuiting;

25.

onderstreept dat moet worden gezorgd voor taallessen, onderwijs en opleiding; wijst in dit verband op het potentieel van het CvdR-netwerk van steden en regio’s voor de integratie van migranten;

Gevolgen voor het EU-beleid

26.

moedigt alle Europese regio’s aan onmiddellijk stappen te nemen om de EU minder afhankelijk te maken van derde landen, en met name van de invoer van Russische energie, en roept de Europese Commissie op om hun inspanningen daartoe te ondersteunen;

27.

steunt de oproep voor een volledig verbod op de invoer van Russisch gas, olie en steenkool in Europa en moedigt de lokale en regionale overheden aan te beginnen met de uitwerking van noodplannen om zich op de gevolgen van zulke sancties voor te bereiden;

28.

beschouwt het REPowerEU-plan (4) als een manier om de overgang naar schone energie te versnellen, de energiezekerheid van de EU te vergroten, de EU minder afhankelijk te maken van de invoer van fossiele brandstoffen en grondstoffen uit derde landen, met name de Russische Federatie, en aldus de daarmee samenhangende politieke, economische en veiligheidsrisico’s te verkleinen; pleit voor grootschalige investeringen en concrete maatregelen om het gebruik van hernieuwbare energie alsmede energie-efficiëntie en -besparing, circulariteit, elektrificatie en onderzoek naar alternatieve brandstoffen flink te stimuleren. Dit zijn de echt veilige en betaalbare oplossingen voor de lange termijn;

29.

beklemtoont dat de gevolgen van de oorlog geen afbreuk mogen doen aan de doelstellingen inzake klimaatactie en duurzaamheid, zoals vastgelegd in zowel de Overeenkomst van Parijs als de VN-agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling, en bevestigt zich te willen inzetten voor de Europese Green Deal, waarmee de EU ook haar strategische autonomie zal kunnen versterken;

30.

is van mening dat de inspanningen van de EU om haar energie-onafhankelijkheid te vergroten ook moeten inhouden dat de projecten Nord Stream en Nord Stream 2 volledig worden stopgezet;

31.

is zeer verheugd over de recente aansluiting van het Oekraïense en Moldavische elektriciteitsnet op het Europees continentaal net;

32.

sluit zich aan bij de oproep van de Oekraïense lokale en regionale overheden aan de internationale gemeenschap om hen te helpen bij de aanpak van de door de invasie veroorzaakte milieurampen, onder meer in de omgeving van kerncentrales en chemische fabrieken;

33.

verheugt zich over het besluit van de Europese Commissie om met Oekraïne te onderhandelen over toetreding tot het LIFE-programma, zodat het land financiële steun kan krijgen om de door de Russische invasie aangerichte milieuschade te herstellen, of het nu gaat om vervuiling, vernietiging van ecosystemen of andere langetermijngevolgen;

34.

benadrukt dat het conflict onvermijdelijk ernstige gevolgen zal hebben voor de agrovoedingssector van de EU, aangezien Oekraïne en Rusland belangrijke exporteurs zijn van diverse landbouwproducten (zoals graan en oliehoudende zaden) en van stikstofhoudende meststoffen; onderstreept dat de EU zich sterker moet inzetten voor duurzame voedselsystemen en er tegelijkertijd voor moet zorgen dat hoogwaardige levensmiddelen voor iedereen betaalbaar zijn, wat betekent dat zij minder afhankelijk moet worden van de invoer van cruciale landbouwproducten en productiemiddelen; geeft uiting aan zijn diepe bezorgdheid over het feit dat de verstoring van de uitvoer uit Oekraïne en Rusland de prijs van landbouwgrondstoffen wereldwijd al de hoogte heeft ingejaagd en dat de gevolgen daarvan vooral voelbaar zijn in de armste landen en regio’s van de wereld;

Verdere overwegingen

35.

steunt de rechten van de Russische en Belarussische bevolking die tegen de oorlog van Poetin protesteert en opkomt voor het recht op eerlijke verkiezingen en vrijheid van meningsuiting en vergadering, en eist de onmiddellijke vrijlating van ten onrechte opgesloten betogers;

36.

steunt verdere gecoördineerde strenge sancties tegen Rusland en Belarus om de Russische agressie daadwerkelijk te dwarsbomen; stelt voor dat de Commissie richtsnoeren inzake de handhaving en uitvoering van de sancties voorstelt, aangezien de instrumenten en procedures die worden gebruikt om de eigendomsstatus van bedrijven, activa en onroerend goed te verifiëren nog steeds van elkaar verschillen, ook op regionaal en lokaal niveau;

37.

onderstreept dat alle (potentiële) kandidaat-lidstaten moeten worden aangemoedigd de op EU-niveau overeengekomen sancties toe te passen, om zo duidelijk te maken dat zij achter de EU en haar waarden staan;

38.

veroordeelt de Russische propaganda en haatzaaiende uitlatingen die het conflict voeden en oorlogsmisdadigers steunen; dringt aan op doeltreffende maatregelen op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau om dergelijke propaganda te ontkrachten en uit de wereld te helpen; laakt de demonstraties in Europese steden ter ondersteuning van de Russische agressie;

39.

draagt zijn voorzitter op om deze resolutie te doen toekomen aan de Europese Commissie, het Europees Parlement, het Franse en het Tsjechische voorzitterschap van de Raad van de EU, de voorzitter van de Europese Raad, en de president, de regering en het parlement van Oekraïne.

---

(1)  De Info-supporthub Help Oekraïne is een platform om doorreisregio’s en overbelaste lokale en regionale overheden in contact te brengen met overheden in andere EU-lidstaten die over de nodige capaciteiten beschikken om te kunnen helpen.

(2)  Ukraine Refugee Situation (unhcr.org).

(3)  Richtlijn 2001/55/EG van de Raad van 20 juli 2001 betreffende minimumnormen voor het verlenen van tijdelijke bescherming in geval van massale toestroom van ontheemden en maatregelen ter bevordering van een evenwicht tussen de inspanning van de lidstaten voor de opvang en het dragen van de consequenties van de opvang van deze personen (PB L 212 van 7.8.2001, blz. 12).

(4)  Mededeling van de Commissie over REPowerEU: een gemeenschappelijk Europees optreden voor betaalbaardere, veiligere en duurzamere energie, 8 maart 2022.

Resolutie van het Europees Comité van de Regio’s over REPowerEU: steden en regio’s zetten vaart achter de energietransitie

(2022/C 301/02)

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR),

—	gezien de hoge en stijgende energieprijzen, die sinds de zomer van 2021 de koopkracht van huishoudens en ondernemingen uithollen, onder invloed van de wereldwijde vraag naar energie, met name gas, nu we herstellen van de COVID-19-pandemie;

—	gezien de mededeling van de Europese Commissie (hierna: de Commissie) van 13 oktober 2021 over het aanpakken van de stijgende energieprijzen en de daarin opgenomen toolbox;

—	gezien de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde invasie van Oekraïne op 24 februari 2022 door de Russische Federatie, met de steun van Belarus;

—	gezien de mededeling van de Commissie van 8 maart 2022, getiteld “REPowerEU: een gemeenschappelijk Europees optreden voor betaalbaardere, veiligere en duurzamere energie”;

—	gezien de Verklaring van Versailles die de staatshoofden en regeringsleiders van de EU tijdens de informele bijeenkomst op 10 en 11 maart 2022 hebben uitgebracht;

—	gezien de mededeling van de Commissie over voorzieningszekerheid en betaalbare energieprijzen, het voorstel voor een verordening betreffende de opslag van gas, en het tijdelijke crisiskader voor flexibiliteit in het kader van de staatssteunregeling, van 23 maart 2022;

—	gezien de gezamenlijke taskforce inzake energiezekerheid die onverwijld door de Commissie en de Verenigde Staten zal worden opgericht;

—	gezien de conclusies van het voorzitterschap van de Europese Raad van 24 en 25 maart 2022;

—	gezien de werkzaamheden die het CvdR recent via zijn adviezen en zijn werkgroep “Green Deal Going Local” heeft verricht ten aanzien van het “Fit for 55”-pakket;

Over de aanpak van meervoudige crises

1.

is ingenomen met de initiatieven die de Commissie overweegt om iets te doen aan de huidige hoge energieprijzen, die sinds de zomer van 2021 aan het stijgen zijn, wat nog verergerd wordt door de illegale, niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde oorlog van de Russische Federatie in Oekraïne; onderstreept dat het niet simpelweg volstaat om onze afhankelijkheid van de levering van fossiele brandstoffen uit alleen de Russische Federatie geleidelijk aan af te bouwen, maar beschouwt het REPowerEU-plan als een manier om de energietransitie te versnellen, de EU in het algemeen minder afhankelijk te maken van de invoer van energie en grondstoffen en aldus de politieke, economische en veiligheidsrisico’s die uit deze invoer voortvloeien te verkleinen; betreurt evenwel ten zeerste dat niet duidelijk wordt aangegeven dat steden en regio’s in dezen een rol spelen, zowel om de huidige energiecrisis het hoofd te bieden als om er duurzame oplossingen voor aan te dragen;

2.

is ook bezorgd dat de energiecrisis naar verwachting een asymmetrische impact op steden en regio’s zal hebben, omdat zij over ongelijke mogelijkheden beschikken om op de verstoring van de energievoorziening en de stijgende energieprijzen te reageren, en roept de Commissie en de lidstaten op om deze asymmetrieën terdege in aanmerking te nemen bij het formuleren en implementeren van de respectieve maatregelen;

3.

maakt zich grote zorgen over de bevindingen in het meest recente IPCC-rapport “Climate Change 2022 — Impacts, Adaptation and Vulnerability” (1), waarin wordt bevestigd dat veel van de gevolgen van de klimaatverandering nu al onomkeerbaar zijn; onderstreept dat beperkende en aanpassingsmaatregelen, waarbij lokale en regionale overheden een sleutelrol spelen, niet nog meer vertraging mogen oplopen;

4.

benadrukt dat het streven naar energiezekerheid uiteindelijk de nagestreefde klimaatneutraliteit en de energietransitie moet ondersteunen. Om de huidige crisis toekomstbestendig aan te pakken, is het absoluut zaak dat de weg naar continu geleverde, betaalbare en duurzame energie wordt ingeslagen; roept in dit verband de medewetgevers van de EU op om meer ambitie te tonen en vaart te zetten achter de goedkeuring van het “Fit for 55”-pakket, waarin specifiek rekening wordt gehouden met de CvdR-adviezen over de herzieningen van de richtlijn hernieuwbare energie (RED) en de richtlijn energie-efficiëntie (EED) en over de richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD);

5.

vindt het een goede zaak dat energie-efficiëntie als een eerste beginsel wordt erkend en wijst nogmaals op de cruciale rol van de regio’s en steden in de EU bij het stimuleren van energie-efficiëntiewinsten; verzoekt de Commissie om in haar strategie het begrip “toereikende energie” (2) op te nemen, waarbij het erom gaat tot een situatie te komen waarin alle mensen toegang hebben tot alle energiediensten die zij nodig hebben en tot een billijk aandeel van de energiediensten die zij willen hebben, terwijl tegelijkertijd de impact van het energiesysteem niet verder gaat dan wat het milieu aankan;

6.

wijst op de essentiële rol van de bestaande innovatieve governance-instrumenten voor samenwerking en capaciteitsopbouw, zoals het Burgemeestersconvenant, de advieshub energiearmoede, het Europees Klimaatpact, het initiatief “Schone energie voor eilanden van de EU” en soortgelijke EU-initiatieven ter bevordering van de hoognodige transitie naar betaalbare, duurzame en continu geleverde energie;

7.

zou graag zien dat de Commissie en de lidstaten in nauwe samenwerking met de Europese Investeringsbank steun verlenen voor de oprichting van “one-stop-shops” voor de uitvoering van het REPowerEU-plan op regionaal en lokaal niveau;

8.

verzoekt de Commissie te bevorderen dat huidige voorbeelden van beste praktijken stelselmatig worden nagevolgd, en wel door lokale en regionale overheden gerichte technische en financiële steun te verlenen om de aanloopkosten van energie-efficiëntiemaatregelen te verminderen, waarbij speciale aandacht moet uitgaan naar kwetsbare huishoudens, micro- en kleine ondernemingen en consumenten;

9.

wijst erop dat met de toolbox voor het aanpakken van de energieprijzen (3) voor het eerst is getracht instrumenten voor te stellen om de sociale gevolgen van de huidige energiecrisis te verzachten, maar dat de toolbox niet zo doeltreffend is gebleken als nodig was, en moet worden versterkt; is van mening dat de nadruk moet worden gelegd op langetermijnoplossingen voor een fossielvrij en energieonafhankelijk Europa, met diepgaande veranderingen in alle sectoren om energie- en mobiliteitsarmoede uit te bannen;

10.

verzoekt de Commissie rekening te houden met de problemen van regio’s die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en die niet op het continentale net kunnen worden aangesloten, zoals ultraperifere regio’s, als het gaat om langetermijnoplossingen voor het bereiken van energie-efficiëntie;

Over het gezamenlijk stimuleren van hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en energiebesparing via het REPowerEU-plan

11.

roept de Commissie en de lidstaten op ervoor te zorgen dat massale investeringen en concrete maatregelen om het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te versnellen en energie-efficiëntie, energiebesparing en onderzoek naar alternatieve duurzame brandstoffen te stimuleren, prioriteit krijgen en volledig aan elkaar gekoppeld worden;

12.

kijkt uit naar het voorstel van de EC betreffende een snellere vergunningsprocedure op het gebied van hernieuwbare energie, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, en dringt erop aan dat soortgelijke maatregelen worden genomen voor belangrijke projecten op het gebied van energie-efficiëntie; verzoekt de Commissie de bestaande instrumenten voor technische ondersteuning van lokale en regionale overheden te versterken; is dan ook te spreken over het voorstel voor een Europees initiatief voor zonnepanelen op daken in de voor juni geplande mededeling van de Commissie over een strategie voor zonne-energie; roept de lidstaten op om koopstimulerende maatregelen te nemen, zoals kortlopende subsidieprogramma’s voor consumenten;

13.

wijst erop dat maatschappelijk draagvlak voor infrastructuurprojecten cruciaal is voor het versnellen van plannings- en vergunningsprocedures en verzoekt de Commissie en de lidstaten te stimuleren dat goede praktijken op dit gebied, zoals die welke genoemd worden in het recente infrastructuurverslag van het CvdR-netwerk van regionale hubs, onder de aandacht worden gebracht;

14.

beschouwt het koolstofvrij maken van openbare en particuliere gebouwen als een centraal element van de Europese Green Deal en als een essentieel deel van de oplossing voor de huidige crisis om de vraag naar gas drastisch te verminderen; dringt er bij de Commissie op aan om vaart te zetten achter het gebruik van warmtepompen (4) als onderdeel van het REPowerEU-plan, en achter het onderzoek naar innovatieve oplossingen om ons gebouwenbestand zo slim en klimaatneutraal mogelijk te maken;

15.

verzoekt de Commissie daarnaast publiek-private consortia voor de renovatie van gebouwen, bestaande uit bedrijven en lokale en regionale overheden, te stimuleren om geïntegreerde renovatiepakketten voor de verbetering van de verwarming en koeling van gebouwen onder de aandacht te brengen, een programma voor industriële isolatie op te zetten om kosteneffectieve investeringen met een korte terugverdientijd vast te leggen, en de opleiding van renovatiepersoneel te ondersteunen;

16.

merkt op dat het energiebesparingspotentieel in de mededeling over REPowerEU onderbelicht blijft en verzoekt de Commissie en de lidstaten na te denken over maatregelen zoals campagnes om gedragsverandering aan te moedigen;

17.

betreurt dat de goedkeuring van de wet inzake natuurherstel vertraging heeft opgelopen en benadrukt dat de bescherming en het herstel van de biodiversiteit niet los van de aanpassing aan de klimaatverandering kunnen worden gezien en in het kader van de Europese Green Deal een hoofdpijler van de groene transitie moeten blijven; dringt er bij de Commissie op aan de regionale en lokale overheden overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel volwaardig te betrekken bij de aanwijzing van “go-to”-gebieden voor de uitvoering van projecten voor hernieuwbare energie, om ervoor te zorgen dat deze projecten volledig in overeenstemming zijn met het “niet-schaden”-beginsel;

18.

is van mening dat energiezekerheid en klimaatneutraliteit alleen kunnen worden bereikt als de Europese Unie berust op een robuuste en volledig geïnterconnecteerde interne elektriciteitsmarkt en een goed functionerende koolstofmarkt; benadrukt dat tijdelijke kortetermijnmaatregelen, zoals een betere opslag van fossiel gas en meer invoer van vloeibaar aardgas, geen extra “lock-in” mogen creëren en “groengasklaar” moeten zijn, ter voorbereiding op klimaatneutraliteit met hernieuwbare waterstof en andere hernieuwbare brandstoffen; dringt erop aan dat onze onderlinge verbindingen voor gas, waterstof en elektriciteit in de hele Europese Unie worden voltooid en verbeterd, met inbegrip van de volledige synchronisatie van de elektriciteitsnetten;

19.

benadrukt dat het belangrijk is om de bijdragen van “prosumenten” en lokale gemeenschappen voor hernieuwbare energie volledig te omvatten en te benutten en stelt een minder restrictieve definitie voor van slimme netwerken binnen het kader en de infrastructuur van de trans-Europese energienetwerken (TEN-E); onderstreept dat er behoefte is aan aansluiting van nieuwe kleinschalige producenten op de laag- en middenspanningsnetwerken; roept de Commissie ertoe op een kader te bieden om verschillende kleinere projecten bijeen te brengen, met flexibiliteit voor in het bijzonder grensregio’s, zodat het mogelijk wordt om samengevoegde projecten op te zetten en daar financiering voor te krijgen; benadrukt dat Europese groeperingen voor territoriale samenwerking (EGTS) bij deze projecten een belangrijke rol kunnen spelen; wijst erop dat landelijke gebieden een onmisbare rol vervullen bij de productie van hernieuwbare energie;

20.

beklemtoont dat de huidige energiecrisis een kans biedt om elektrificatie en de productie van hernieuwbare waterstof aanzienlijk op te voeren als schone oplossingen om onze economie koolstofvrij te maken; verzoekt de Commissie ambitieuze en concrete acties voor te stellen om de waterstofversneller te implementeren, met inbegrip van een vast tijdschema voor elke actie; verzoekt de Commissie in dit verband om bij wijze van cruciale maatregel een EU-initiatief voor waterstofvalleien te beginnen dat deze versterkt, hun Europese netwerkvorming en grensoverschrijdende samenwerking structureel ondersteunt en voorziet in financiering uit het EU-innovatiefonds alsook in meer financiële middelen een hogere financiering via de gemeenschappelijke onderneming Clean Hydrogen Partnership; juicht het voorstel voor een wereldwijde Europese waterstoffaciliteit toe en roept op tot structurele betrokkenheid van de EU-regio’s die op dit gebied al actief zijn; roept de Europese wetgevers op om bij de aanneming van het “Fit for 55”-pakket, met inbegrip van het wetgevingspakket om de gasmarkt koolstofvrij te maken, consequent steun te verlenen aan de versnelde marktinvoering van groene waterstof;

21.

pleit voor het actualiseren van de huidige staatssteunregels om deze optimaal vorm te geven voor de cofinanciering, exploitatie en verdere ontwikkeling van openbare infrastructuur voor elektrisch opladen, en is van mening dat de bijbehorende investeringskosten in aanmerking moeten komen voor overheidssteun, zoals is voorgesteld in het recente infrastructuurverslag van het netwerk van regionale hubs van het CvdR;

Naar een REPowerEU-plan in partnerschap met steden en regio’s

22.

benadrukt dat het komende REPowerEU-plan een plan moet bevatten voor het bekostigen en sturen van bestaande of nieuwe financiële middelen van de EU om lokale en regionale overheden bij de tenuitvoerlegging ervan te helpen; verzoekt de lidstaten ongebruikte middelen uit de herstel- en veerkrachtfaciliteit te herbestemmen om lokale plannen voor energiezekerheid en investeringen in hernieuwbare bronnen te ondersteunen;

23.

zou graag zien dat het als institutionele partner wordt opgenomen in de onlangs door de Commissie opgerichte Coördinatiegroep energiearmoede en kwetsbare consumenten, teneinde de informatie-uitwisseling en de coördinatie tussen de Commissie en de lidstaten te vergemakkelijken waar het gaat om vraagstukken in verband met de opzet en de uitvoering van het komende REPowerEU-plan, de wetgeving van de Unie, de programma’s en het beleid ten aanzien van kwetsbare huishoudens en consumenten die op alle niveaus door energie- en mobiliteitsarmoede worden getroffen. Het CvdR is bereid om via zijn werkgroep Green Deal Going Local bij te dragen aan deze interinstitutionele samenwerking door knelpunten, manieren en middelen in kaart te brengen om de “Fit for 55”-maatregelen op lokaal en regionaal niveau eerder te laten ingaan en op te voeren, onder meer door de uitwisseling van beste praktijken, ervaringen en expertise;

24.

merkt op dat volgens de verordening betreffende het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) in alle categorieën regio’s ten minste 30 % van de middelen moet worden bestemd om Europa en zijn regio’s groener, koolstofarm en veerkrachtig te maken; zou graag zien dat de lidstaten en de regio’s gebruikmaken van de mogelijkheden die de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF) bieden voor de financiering van projecten in verband met de energietransitie, met inbegrip van projecten op het gebied van energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en de ontwikkeling van slimme energiesystemen, -netwerken en -opslag buiten het TEN-E-kader;

25.

vindt het een goede zaak dat er in het kader van het instrument voor technische ondersteuning (TSI) een oproep is gelanceerd waarmee beoogd wordt de lidstaten te helpen om geleidelijk minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen uit Rusland, maar betreurt de korte deadline voor het indienen van verzoeken om deze specifieke steun; roept de Commissie op om het TSI gemakkelijker beschikbaar te stellen ter ondersteuning van lokale en regionale overheden, met name in minder ontwikkelde regio’s waar de capaciteitskloof het grootst is, want door deze kloof kunnen ze bij het doorvoeren van investeringen en hervormingen niet optimaal gebruikmaken van de steun uit de herstel- en veerkrachtfaciliteit; is bereid om de Commissie te helpen ervoor te zorgen dat steden en regio’s daadwerkelijk gebruikmaken van dit instrument;

26.

erkent dat het beprijzen van koolstof een cruciaal instrument is om de aangescherpte klimaatdoelen van de EU naderbij te brengen en is voorstander van een aanpak waarbij alle sectoren ertoe bijdragen om de desbetreffende ambities waar te maken; is ermee ingenomen dat de Commissie de risico’s op dit gebied erkent en juicht de voorstellen om ze aan te pakken toe, zoals de wijziging van de EU-richtsnoeren voor staatssteun in het kader van de regeling voor de handel in emissierechten; wijst erop dat sommige van de voorgestelde maatregelen, zoals een hogere belasting op onverwachte winsten, wellicht geen betrouwbare ondersteuning bieden; is zich ervan bewust dat het nieuwe emissiehandelssysteem in de sectoren wegvervoer en bouwnijverheid (ETS II), in combinatie met onvoldoende investeringen in deze sectoren en de stijging van de brandstofprijzen, het risico op energie- en mobiliteitsarmoede kan vergroten; verzoekt de Commissie en de medewetgevers dan ook de lidstaten ertoe te verplichten een minimumpercentage van ten minste 20 % van de inkomsten uit de veiling van ETS-rechten vast te stellen dat rechtstreeks door lokale en regionale overheden wordt beheerd;

27.

is verheugd over de goedkeuring van het tijdelijke crisiskader om de lidstaten in staat te stellen gebruik te maken van de flexibiliteit waarin de staatssteunregels voorzien om de economie te ondersteunen in de context van de oorlog van Rusland in Oekraïne; benadrukt dat de mogelijke negatieve gevolgen voor de mededinging en de verstoring van de eengemaakte markt zorgvuldig in de gaten moeten worden gehouden; constateert dat in het recente infrastructuurverslag van het RegHub-netwerk van het CvdR (5) staatssteun aan de orde komt en het standpunt wordt verwoord dat de huidige staatssteunregels niet optimaal zijn voor de medefinanciering, exploitatie en verdere ontwikkeling van openbare infrastructuur voor elektrisch opladen; bij een toekomstige herziening moet worden nagegaan of investeringskosten in aanmerking komen voor overheidssteun;

28.

stelt met bezorgdheid vast dat de huidige crisis grote gevolgen zal hebben voor de overheidsfinanciën, en verzoekt de Commissie derhalve de toepassing van de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact (SGP) te verlengen totdat een nieuw kader voor economische governance is overeengekomen, en ten minste tot eind 2023; overheidsinvesteringen in maatregelen ter ondersteuning van de milieutransitie, en met name in energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, mogen in het kader voor economische governance niet als structurele uitgaven worden meegerekend;

29.

is ingenomen met de in artikel 5 van de elektriciteitsrichtlijn vervatte maatregelen met betrekking tot de elektriciteitsmarkt, alsook met de richtsnoeren (6) betreffende de mogelijkheid voor de lidstaten om in te grijpen in de vaststelling van de prijzen voor de elektriciteitsvoorziening; is van oordeel dat het, gezien de huidige geopolitieke situatie en de gevolgen daarvan voor de energiemarkt, met de stijging en de volatiliteit van de elektriciteitsprijzen, van essentieel belang zal zijn dat de lidstaten ingrijpen, teneinde kwetsbare huishoudens en kleine en micro-ondernemingen te beschermen en het concurrentievermogen op te voeren, hetgeen op lange termijn de consumenten ten goede zal komen. Niettemin herhaalt het CvdR (7) dat deze maatregelen van beperkte duur moeten zijn, gekoppeld moeten zijn aan het noodaspect van de energiecrisis en nooit een structurele verandering mogen worden die de liberalisering van het beheer van de elektriciteitsmarkt zou kunnen ondermijnen; daar het opwekken van hernieuwbare energie steeds minder kost, stelt het voor dat het ontkoppelen van gas en elektriciteit wordt overwogen als mogelijke maatregel om te voorkomen dat hoge gasprijzen de elektriciteitsprijzen beïnvloeden;

30.

is ingenomen met het wetgevingsvoorstel om te zorgen voor een passend niveau van energievooraden in de EU voor de komende winter en daarna; onderstreept dat bij de vaststelling van dergelijke minimumniveaus rekening moet worden gehouden met regionale risicobeoordelingen;

31.

benadrukt dat er meer inzicht moet komen in de regionale behoeften en mogelijkheden op het gebied van omscholing en bijscholing; roept de Commissie op initiatieven als Erasmus+ en Horizon Europa te gebruiken om te zorgen voor nauwere samenwerking tussen het bedrijfsleven en de academische wereld, en het Pact voor vaardigheden te lanceren in belangrijke industriële ecosystemen zoals de waterstof-, zonne-, warmtepomp- en windenergiesector; roept de lidstaten op sneller gebruik te maken van het Europees Sociaal Fonds+, het Fonds voor een rechtvaardige transitie en de herstel- en veerkrachtfaciliteit om de herscholing en bijscholing van personeel te stimuleren, overeenkomstig de noodzaak om beroepspraktijken aan te passen aan het streven naar een circulaire economie, het gebruik van koolstofarme materialen en nieuwe technologieën.

---

(1)  https://report.ipcc.ch/ar6wg2/pdf/IPCC_AR6_WGII_FinalDraft_FullReport.pdf

(2)  https://www.energysufficiency.org

(3)  De stijgende energieprijzen aanpakken: een toolbox met initiatieven en steunmaatregelen, 13 oktober 2021 (COM(2021) 660 final).

(4)  Warmtepompen, die lijken op airconditioners en buiten gebouwen worden geplaatst, verwarmen woningen door warmte te verplaatsen in plaats van te produceren. Met behulp van elektriciteit zorgen ze ervoor dat warmte aan de buitenlucht, de grond of het water wordt onttrokken en wordt geconcentreerd, waarna ze die warmte het huis in “pompen”.

(5)  https://cor.europa.eu/nl/news/Pages/reghub-launches-consultation-on-21st-century-rules.aspx

(6)  Zie bijlage 1 van de Commissiemededeling over REPowerEU.

(7)  Zie het CvdR-advies over hernieuwbare energie en de interne elektriciteitsmarkt (PB C 342 van 12.10.2017, blz. 79) van D. Matoniene (LT/ECR), artikel 20.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over het versterken van de betrekkingen tussen de EU en het VK op subnationaal niveau en het verzachten van de territoriale impact van de terugtrekking van het VK uit de EU

(2022/C 301/03)

Rapporteur: Michael MURPHY (IE/EVP), Lid van de graafschapsraad van Tipperary, burgemeester van het gemeentelijk district Clonmel

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR),

Algemene opmerkingen

1.

is ingenomen met de handels- en samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Unie (EU) en het Verenigd Koninkrijk (VK), die op 1 mei 2021 volledig in werking is getreden en een stabiel rechtskader biedt voor de bilaterale betrekkingen. Het CvdR is voorstander van een gezamenlijke en verantwoordelijke aanpak van de uitvoering van de handels- en samenwerkingsovereenkomst, met inbegrip van het protocol voor Noord-Ierland, alsook van een gelijk speelveld, en erkent de inspanningen van de Europese Commissie om creatieve oplossingen te vinden, met name voor kwesties die zich voordoen tussen Noord-Ierland en de rest van het VK.

2.

De handels- en samenwerkingsovereenkomst (1) is een vrijhandelsovereenkomst (2) en omvat samenwerkingsbepalingen op economisch, sociaal, milieu- en visserijgebied, maar ook een “nauw partnerschap inzake de veiligheid van de burgers” en een overkoepelend bestuurskader. Het CvdR merkt op dat de handels- en samenwerkingsovereenkomst gebieden omvat die een nationale bevoegdheid zijn, maar die in sommige EU-lidstaten onder de bevoegdheid vallen van regio’s met wetgevende bevoegdheden.

3.

Het CvdR betreurt dan ook dat de handels- en samenwerkingsovereenkomst “territoriale diepgang” ontbeert en dat de rol van lokale en regionale overheden in de betrekkingen tussen de EU en het VK niet naar behoren wordt erkend; er wordt alleen naar lokale en regionale overheden verwezen wanneer het gaat om de aanpassing van bepaalde onderdelen van de overeenkomst aan specifieke regionale omstandigheden (3) of met betrekking tot zeer specifieke kwesties zoals fiscale bepalingen (4). Het CvdR benadrukt dat de handels- en samenwerkingsovereenkomst voorziet in een welomschreven rol voor het maatschappelijk middenveld, dat als een wezenlijk onderdeel van het “institutioneel kader” wordt beschouwd (5).

4.

Het CvdR is ingenomen met de samenwerking tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk in reactie op de Russische agressie in Oekraïne en benadrukt dat lokale overheden in heel Europa in de frontlinie staan bij het verlenen van praktische en humanitaire hulp.

Streven naar een grotere institutionele erkenning van de betrekkingen tussen de EU en het VK op subnationaal niveau

5.

Het CvdR benadrukt dat de in februari 2020 opgerichte contactgroep CvdR-VK het enige institutionele kanaal is dat een forum biedt voor een permanente dialoog en politiek partnerschap tussen de EU en de lokale en regionale overheden van het VK en voor de uitwisseling van knowhow, met name op het gebied van territoriale samenwerking en grensoverschrijdende kwesties. Het erkent dat de contactgroep mogelijkheden biedt voor wederzijds voordeel en gedeelde belangen om problemen of kansen te bespreken, met name als het gaat om grensoverschrijdende kwesties (zoals klimaatverandering, toerisme, de digitale en groene transitie en het gemeenschappelijk cultureel erfgoed) die voortvloeien uit de terugtrekking van het VK uit de EU. Ook biedt de contactgroep CvdR-vertegenwoordigers de middelen om dergelijke kwesties te bespreken met vertegenwoordigers van lokale en regionale overheden in het VK, zodat het CvdR vruchtbare betrekkingen op subnationaal niveau kan onderhouden en uitbouwen.

6.

Het CvdR erkent dat ook na de terugtrekking van het VK uit de EU — een situatie die nog nooit eerder is voorgekomen — de betrekkingen tussen de EU en de voormalige lidstaat de meest intensieve en multidimensionale betrekkingen met een derde land zullen blijven, en dat de betrekkingen op subnationaal niveau erkenning verdienen. Het dringt daarom aan op formele erkenning van de contactgroep CvdR-VK als officiële subnationale gesprekspartner van de lokale en regionale overheden van de EU en het VK in het kader van de handels- en samenwerkingsovereenkomst, zodat zij de subnationale dimensie van de belangrijkste beleids- en wetgevingskwesties die van invloed zullen zijn op de bilaterale betrekkingen tussen het VK en de EU kan beoordelen, net zoals de Parlementaire Vergadering, het Forum van het maatschappelijk middenveld en de gespecialiseerde commissies van het VK en de EU dat zullen doen voor de gebieden die voor hen van belang zijn. Ook roept het CvdR de lokale en regionale overheden in het VK op om bij de regering van het VK te blijven ijveren voor de formele erkenning van de contactgroep.

7.

Het CvdR dringt er bij de Europese Commissie op aan de structuren van de Gezamenlijke Partnerschapsraad, die toezicht houdt op de tenuitvoerlegging en toepassing van de handels- en samenwerkingsovereenkomst, opnieuw te bezien om het gebrek aan territoriale diepgang aan te pakken door lokale en regionale overheden te betrekken bij het toezicht op en het bestuur van de handels- en samenwerkingsovereenkomst. Het opzetten van lokale dialogen (technisch overleg) over kwesties die onder de bevoegdheid van de lokale overheden vallen (visserij, opleiding, mobiliteit, territoriale samenwerking enz.) zou bijdragen tot een verbetering van de betrekkingen tussen de EU en het VK op macroniveau.

8.

Het CvdR moedigt het Europees Parlement aan om op een voor beide partijen voordelige manier een formele interactie over punten van gemeenschappelijk belang tot stand te brengen tussen het CvdR en de delegatie van het Europees Parlement in de Parlementaire Partnerschapsvergadering EU-VK, om gebiedsgebonden gegevens te verzamelen over de tenuitvoerlegging van de handels- en samenwerkingsovereenkomst.

9.

Het CvdR is ingenomen met de lopende besprekingen op politiek en technisch niveau om de problemen in verband met de tenuitvoerlegging van het protocol inzake Noord-Ierland op te lossen. Het is zich ook bewust van de lopende werkzaamheden van de Europese Commissie om de laatste hand te leggen aan een verdrag over Gibraltar, maar benadrukt dat dergelijke nog uit te werken kwesties geen belemmering mogen vormen voor de bereidheid van de lokale en regionale overheden om manieren van samenwerking te ontwikkelen.

Verzachten van de territoriale impact van de brexit

10.

Sinds het begin van 2020 is het moeilijk om de gevolgen van de onderhandelingen over en de inwerkingtreding van de handels- en samenwerkingsovereenkomst te onderscheiden van die van de COVID-19-pandemie (6). De recente CvdR-studie over nieuwe handels- en economische betrekkingen tussen de EU en het VK en de impact op regio’s en steden komt als geroepen. Hierin wordt geconcludeerd dat de gevolgen van de brexit asymmetrisch zijn, afhankelijk van de sector en de EU-regio, zwaarder doorwegen op kleinere ondernemingen, de mobiliteit van menselijk kapitaal en de samenwerking tussen ondernemingen uit de EU en het VK kunnen beperken, en negatieve gevolgen kunnen hebben voor regio’s en gemeenschappen die betrokken zijn bij interregionale projecten met het VK. In de studie wordt terecht bevestigd dat een verhoging van het budget voor de brexit-aanpassingsreserve nodig zal zijn om deze asymmetrische gevolgen voor Europa aan te pakken.

11.

De territoriale impact van de brexit is voelbaar in regio’s in de hele EU. Het gaat daarbij onder meer om problemen op economisch, milieu-, sociaal, cultureel en onderwijsgebied: van de handel in grote havens die veel last zullen hebben van de brexit, zoals de havens van Antwerpen, Calais, Cork, Dover, Dublin, Rotterdam en Zeebrugge, tot de toekomst van studentenuitwisselingen, de samenwerking tussen universiteiten op het gebied van klimaatverandering, regionale handelsagentschappen die op zoek zijn naar alternatieve markten en problemen waar burgers tegenaan lopen, zoals mobiliteit en integratie.

12.

Het CvdR hamert op het belang van de reserve voor aanpassing aan de brexit (Brexit Adjustment Reserve, BAR) om de meest onmiddellijke kosten op te vangen, de gevolgen van de brexit op langere termijn te beoordelen, de regio’s en economische sectoren van de lidstaten te ondersteunen, onder meer door het scheppen en beschermen van banen, bijvoorbeeld via werktijdverkortingsregelingen, omscholing en opleiding en het verkennen van nieuwe markten.

13.

Het CvdR dringt er daarom op aan dat de bepalingen van de BAR-verordening inzake de betrokkenheid van regio’s en lokale gemeenschappen bij de uitvoering van de BAR en de verslaglegging op NUTS 2-niveau volledig worden nageleefd. Met betrekking tot de planning van de BAR-middelen herinnert het CvdR er tevens aan dat het al eerder heeft verzocht om bijzondere aandacht te besteden aan kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), maatregelen voor de re-integratie van EU-burgers en technische bijstand. Wat de verdeling van de middelen betreft, pleitte het CvdR voor een minimumdekking/drempel voor de nieuwe maritieme grensgebieden met het VK en een toewijzing van de middelen voor visserij zonder nationale indexering.

14.

Momenteel deelt het CvdR de bezorgdheid van de regionale partners in het VK dat de strategische planning van het regionaal beleid te lijden heeft onder het verlies van middelen uit het cohesiebeleid van de EU en het gebrek aan zekerheid door het wegvallen van de meerjarenprogrammering.

Nieuwe wegen voor samenwerking in kaart brengen die verder gaan dan de handels- en samenwerkingsovereenkomst

15.

Het CvdR benadrukt dat de verenigingen van lokale overheden in het hele VK — met name in de gedecentraliseerde naties — bereid zijn om ook na de brexit op subnationaal niveau permanente en zelfs versterkte betrekkingen met hun tegenhangers in de EU aan te gaan.

16.

De erkenning en bevordering van de subnationale betrekkingen zijn echt van belang, aangezien lokaal overleg kan bijdragen tot betere betrekkingen op macroniveau. Zo zou het herstel van het lokaal technisch overleg over de visserij in het gebied van de Kanaaleilanden kunnen bijdragen tot een verbetering van de betrekkingen tussen de EU en het VK op macroniveau.

17.

Het CvdR juicht het toe dat het VK, hoewel het niet langer deelneemt aan EU-financieringsprogramma’s, blijft deelnemen aan vier technische EU-programma’s, te weten Horizon Europa, het satellietbewakingsprogramma Copernicus, het Euratom-programma voor onderzoek en opleiding en ITER. Met name de eerste twee programma’s zijn relevant voor lokale en regionale overheden. Het CvdR wijst erop dat er tal van initiatieven zijn waaraan nog steeds wordt deelgenomen door regio’s van het VK, net zoals Schotland en Wales blijven deelnemen aan het door Horizon Europa gefinancierde Vanguard-initiatief (7) (dat de industriële transformatie begeleidt na een inclusief en interactief ondernemingsproces dat gebaseerd is op onderzoeks- en innovatiestrategieën voor slimme specialisatie (RIS3) van de regio’s), en dat de Kent County Council deelneemt aan het initiatief van het Comité van de Kanaalzone aan de Noordzee (Straits Committee) (8).

18.

Het CvdR herinnert eraan dat sommige Britse regio’s nog steeds betrokken zijn bij de huidige programmeringsperiode (tot eind 2023), waaronder Interreg Noordzee, Interreg Kanaal en Interreg Ierland Wales, en merkt op dat het VK een belangrijke bijdrage levert aan deze grensoverschrijdende programma’s, goed voor maximaal een derde van de begroting. De lokale en regionale overheden zullen het verlies aan Interreg-financiering hoogstwaarschijnlijk niet kunnen compenseren met behulp van regionale of lokale fondsen.

19.

Het CvdR wijst erop dat het beëindigen van programma’s, met name wanneer de beheersautoriteiten zijn gevestigd in het VK (zoals in het geval van Interreg France (Kanaal) Engeland, en Interreg Ierland Wales), onder de best mogelijke voorwaarden in het belang van de Britse en EU-begunstigden en in overeenstemming met de EU-vereisten moet geschieden.

20.

Het enige grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma dat na de brexit in 2023 zal worden voortgezet, is het Peace Plus-programma voor de periode 2021-2027, dat met ongeveer 1 miljard EUR door de EU wordt gefinancierd. Peace Plus zal de bestaande financieringscomponenten EU-Peace en Interreg combineren tot één samenhangend grensoverschrijdend programma voor Noord-Ierland en de aangrenzende graafschappen van Ierland. Het programma blijft van essentieel belang voor de uitvoering van het Goede Vrijdagakkoord.

21.

Het CvdR merkt op dat het VK kan blijven deelnemen aan Interreg-programma’s — waaraan reeds verschillende derde landen deelnemen, zoals het programma voor de noordelijke periferie en het Noordpoolgebied, het programma voor de Noordzeeregio en het programma voor Noordwest-Europa — mits de Britse regering ermee instemt de deelname te bekostigen.

22.

Het CvdR benadrukt dat de oprichting van een Europese groepering voor territoriale samenwerking (EGTS) met een partner uit slechts één EU-lidstaat, met inbegrip van diens ultraperifere gebieden, en één lokale of regionale autoriteit uit het VK, wellicht mogelijk blijft. Het stelt voor dat de EU-lidstaten dit instrument in overweging kunnen nemen bij het zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden met het VK, indien zulks in overeenstemming is met hun territoriale samenwerking.

23.

Helaas heeft de Europese Commissie in het 8e cohesieverslag geen rekening gehouden met de gevolgen van de brexit. De brexit heeft in verschillende EU-regio’s ontwrichtende gevolgen gehad voor de economie, de interregionale samenwerking, onderzoeksecosystemen, opleidingssystemen en de demografie. Het Europees Comité van de Regio’s zou graag zien dat bij de toekomstgerichte aanpak van de periode na 2027 beter rekening wordt gehouden met geopolitieke ontwikkelingen.

24.

Het is een goede zaak dat Britse steden en regio’s nog steeds actief betrokken zijn bij tal van EU-netwerken en -verenigingen, zoals het Congres van lokale en regionale overheden van de Raad van Europa, en dat zij waarschijnlijk aangesloten blijven bij bepaalde Europese samenwerkingskaders zoals de Conferentie van perifere maritieme regio’s (CPMR), Eurocities en de Raad van Europese gemeenten en regio’s (CEMR). Deze mechanismen maken een uitstekende uitwisseling van ervaringen tussen lokale en regionale overheden van het VK en de EU mogelijk.

25.

Het CvdR vertrouwt erop dat de samenwerking tussen lokale en regionale overheden in de EU en het VK zal worden voortgezet door middel van jumelages, aangezien ongeveer 100 steden in het VK (9) een samenwerkingsverband hebben met steden in de EU-lidstaten. Het dringt er bij de partnerschappen op aan te blijven zoeken naar mogelijke financieringsmethoden om dit werk te ondersteunen, aangezien deze partnerschappen de uitwisseling van beste praktijken, wederzijds begrip en gemeenschappelijke waarden bevorderen en essentieel zijn voor een Europese manier van leven.

26.

Het CvdR erkent het belang van onderwijsuitwisselingen voor de mobiliteit van studenten en gezamenlijk onderzoek en steunt de inspanningen van de decentrale overheden van het VK om nieuwe wegen te openen voor samenwerking buiten het kader van de handels- en samenwerkingsovereenkomst.

27.

Het CvdR spreekt met name zijn waardering uit voor het Welshe Taith-programma (10) en is ingenomen met de Welshe en Schotse internationale leeruitwisselingsprogramma’s, die de terugtrekking van het VK uit Erasmus+ ten minste gedeeltelijk kunnen compenseren en de lacunes kunnen opvullen die zijn ontstaan door het nationale Turing-programma van het VK (11).

28.

Het CvdR merkt op dat er een duidelijke trend is in de richting van bilaterale betrekkingen op subnationaal niveau, zoals blijkt uit de opening van vertegenwoordigingen van EU-regio’s in Londen en elders in het VK. De gedecentraliseerde naties van het VK houden er bovendien een agenda van “global nations” op na, waarin de bilaterale betrekkingen met Europese regio’s prioriteit krijgen. In Engeland hebben steden en grootstedelijke gebieden ook bilaterale samenwerkingsprojecten opgezet, zoals blijkt uit het partnerschap tussen Greater Manchester en Noordrijn-Westfalen. Hoewel het CvdR ingenomen is met de bilaterale betrekkingen, vindt het dat deze bilateralisatie niet ten koste mag gaan van lokale en regionale overheden in landen met zwakkere bevoegdheden op subnationaal niveau en dat deze steun niet mag worden gezien als strijdig met het streven van het CvdR om institutionele erkenning van de subnationale dimensie van de betrekkingen tussen de EU en het VK te verkrijgen.

29.

Het CvdR ziet onbenutte mogelijkheden voor samenwerking tussen lokale en regionale overheden uit de EU en het VK bij het gezamenlijk aanpakken van gemeenschappelijke uitdagingen, zoals het verlenen van humanitaire hulp, het duurzame beheer van de Noordzee, het Kanaal en de Ierse Zee, maar ook bij de wereldwijde strijd tegen klimaatverandering, de tenuitvoerlegging van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen op lokaal en regionaal niveau en de overgang naar duurzamer en gedigitaliseerd toerisme. Het steunt in dit verband het door het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk gelanceerde idee om minimumlonen te garanderen voor zeevarenden en werknemers die op intra-Europese lijnen, dus ook tussen het VK en de Europese Unie, werkzaam zijn.

30.

De betrekkingen tussen de regio’s van de EU en het VK zijn ook gebaseerd op een gemeenschappelijk cultureel erfgoed, taalkundige banden en de “Celtic connections”, gedeelde Europese waarden en het feit dat onze burgers een gedeelde geschiedenis hebben.

31.

Het is de taak van alle EU-instellingen om meer inzicht te krijgen in het potentieel van betrekkingen en partnerschappen op subnationaal niveau tussen de EU en het VK. Hierbij is het zaak dat de centrale rol van lokale en regionale overheden als het bestuursniveau dat het dichtst bij de burger staat, wordt erkend.

32.

De oprichting van uitgebreide adviesstructuren voor de voorbereiding op de brexit door regionale of lokale overheden is een goed instrument om de betrekkingen tussen het VK en de EU te verbeteren.

33.

In het licht van de toekomstige uitdagingen en de koers van de EU in de nasleep van de brexit moet meer inzicht worden verkregen in de uitdagingen en prioriteiten van de burgers in de EU. De Conferentie over de toekomst van Europa (COFE) biedt hiervoor een geschikt mechanisme.

---

(1)  Gebaseerd op artikel 217 VWEU.

(2)  Gebaseerd op artikel 207 VWEU.

(3)  Blz. 61.

(4)  Blz. 249.

(5)  Blz. 23.

(6)  Zie hoofdstuk VI van de jaarlijkse barometer 2021 van het CvdR: https://cor.europa.eu/en/our-work/Documents/barometer-fullreport%20web.pdf

(7)  http://www.s3vanguardinitiative.eu/members

(8)  Het Comité van de Kanaalzone aan de Noordzee (Straits Committee) is een multilateraal forum voor dialoog dat een flexibel kader biedt voor zijn leden om samen te werken en dat toelaat om deze samenwerking uit te breiden tot lokale stakeholders, zoals verenigingen, het onderwijs en de zakenwereld.

(9)  Office of National Statistics, UK, gegevens over 2018, gepubliceerd in september 2020: https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/datasets/twinnedtownsandsistercities

(10)  Vijfjarenprogramma (2022-2026) dat in februari 2022 van start is gegaan en waar de regering van Wales 65 miljoen EUR voor uittrekt.

(11)  Dat geen wederkerigheid biedt, een tijdsduur van één jaar heeft en gericht is op academisch personeel in plaats van studenten.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over een Nieuw Europees Bauhaus: mooi, duurzaam, samen

(2022/C 301/04)

Rapporteur: Kieran MCCARTHY (IE/EA), lid van een lokale vergadering: gemeenteraad van Cork Referentiedocument: Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Nieuw Europees Bauhaus: mooi, duurzaam, samen COM(2021) 573

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR)

Introductie van het Nieuw Europees Bauhaus

1.

is ingenomen met het interdisciplinaire initiatief van de Europese Commissie voor een “Nieuw Europees Bauhaus” (hierna: NEB), dat bijdraagt tot de uitvoering van de Green Deal van de EU door er een essentiële culturele dimensie aan toe te voegen en deze dichter bij de burgers te brengen. Het NEB doet dit door mooie, duurzame en inclusieve plekken, producten en manieren van leven te creëren, partnerschappen te bevorderen en de voordelen van de ecologische verandering en transitie te belichten aan de hand van concrete ervaringen op lokaal niveau.

2.

Het CvdR waardeert het enthousiasme en de gedrevenheid van de pleitbezorgers van het NEB — een breed scala van vrienden, actoren, maatschappelijke organisaties, netwerken, collectieven, regionale hubs en platforms en “levende laboratoria” — alsmede de aanhoudende belangstelling en inspanningen voor het stimuleren van creativiteit en participatie, netwerkvorming en vormgeving van de waarde en de beginselen van het toekomstige NEB.

3.

Het CvdR is verheugd dat de rol van de lokale en regionale overheden bij de tenuitvoerlegging van de NEB-beginselen wordt erkend, aangezien zij overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel de aangewezen entiteiten zijn om bij te dragen aan de beleidsontwikkeling en uitvoering van het NEB.

4.

Steden en regio’s spelen in de hele EU een voortrekkersrol bij op cultuur gebaseerde ontwikkelingen, en de lokale en regionale niveaus hebben belangrijke verantwoordelijkheden op het gebied van een duurzaam stedelijk, regionaal en cultureel beleid. Lokale en regionale afgevaardigden spelen dan ook een cruciale rol als het erom gaat het NEB toegankelijker te maken en de burgers te betrekken bij het transformatieproces, teneinde de uitvoering van het NEB te bevorderen.

5.

Het CvdR is een groot voorstander van het NEB en beschouwt het als een belangrijke kans om het creatieve potentieel van regio’s en gemeenten te benutten en zo gedeelde en duurzame oplossingen te creëren die van de Green Deal een succes zullen maken.

6.

Het CvdR erkent de multidisciplinaire aard van het NEB, dat verweven is met een reeks EU-programma’s en -financieringsonderdelen. Het wijst er echter op dat een blijvende inzet van huidige en toekomstige partners nodig zal zijn.

7.

Het CvdR bevestigt het eerste grondbeginsel van het NEB, namelijk een multilevel en plaatsgebonden aanpak. In dit verband wijst het erop dat veranderingen plaatsvinden op lokaal en regionaal niveau, waarbij ook een gevoel van saamhorigheid om de hoek komt kijken.

8.

Het CvdR is ingenomen met de visie van de Commissie dat ook plattelandsgebieden vertegenwoordigd moeten zijn in het NEB. Verschillende verklaringen (1) en het plattelandspact bieden een kader voor de toekomst van het plattelandsontwikkelingsbeleid in Europa en vormen een cruciaal instrument om plattelandsgebieden, die ook als “experimentele gebieden” kunnen worden gekwalificeerd, bij het NEB te betrekken via kleinschalige transformatieve projecten.

9.

Het NEB heeft het in zich om een belangrijk instrument te worden voor het herstel, door lokaal banen te scheppen en een mentaliteitsverandering te bevorderen in de richting van een duurzame en efficiënte ruimtelijke ordening, die ook van invloed zal zijn op het maatschappelijk gedrag en de mobiliteit.

Aandachtsgebieden

10.

Het CvdR is bezorgd over het feit dat de mededeling nog steeds vaag is over de wijze waarop de betrokkenheid van de lokale en regionale overheden zal worden gewaarborgd. Het pleit voor specifieke voorstellen over de wijze waarop lokale en regionale overheden en het CvdR bij de uitvoering van het initiatief zullen worden betrokken, waarbij rekening moet worden gehouden met het beginsel van geografisch evenwicht, zodat de lokale en regionale overheden uit de hele EU vertegenwoordigd zijn.

11.

Het CvdR zou, samen met de andere EU-instellingen, deel moeten uitmaken van het faciliterende netwerk van belangrijke NEB-partners dat beleids- en financieringsinstrumenten zal ontwikkelen en testen.

12.

Het CvdR en andere EU-instellingen zouden moeten worden betrokken bij de NEB-rondetafelconferentie op hoog niveau.

13.

Aan de hand van de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid zal worden bepaald op welk niveau de EU en de lidstaten gebruik zullen maken van de beleidsinstrumenten en wetgevingsmaatregelen die voor de uitvoering van het NEB worden voorgesteld.

14.

Het CvdR benadrukt dat COVID-19 op middellange en langere termijn een blijvende impact zal hebben en dat hiermee rekening moet worden gehouden bij de uitvoering van het NEB. Ook moet rekening worden gehouden met de negatieve gevolgen van de pandemie voor de armoede, sociale kwesties en de werkgelegenheid.

15.

De Commissie zou ervoor moeten zorgen dat lokale en regionale overheden centraal staan in de strategie, door hen technische bijstand, adequate financiering en flexibiliteit te bieden. Het succes van het NEB zal afhangen van de duurzaamheid en haalbaarheid, rekening houdend met de verschillen tussen plattelandsgebieden en steden.

Financiering van het Nieuw Europees Bauhaus

16.

Het CvdR dringt erop aan dat de lokale en regionale overheden voldoende middelen uit de nationale begrotingen en de cohesiebeleidsprogramma’s van de EU krijgen toegewezen. Wel moet een evenwicht worden gevonden tussen creatieve synergieën binnen de culturele beweging van het NEB en de parameters van door de EU gefinancierde programma’s.

17.

Daarnaast kunnen aanvullende middelen worden gebruikt voor externe bijstand om te helpen bij de uitwisseling van kennis en om de vaardigheden van het bestaande overheidspersoneel te verkennen in het kader van een wederzijdse en vlotte uitwisseling met particuliere, lokale en derde-sectoractoren.

18.

Eerdere ervaringen, onderscheidingen en middelen die gericht zijn op kwaliteit, esthetiek en gemeenschapskwesties in lijn met de beginselen van de circulaire economie, kunnen stimulansen bieden voor investeringen en crowdfunding.

19.

Het CvdR dringt aan op publiek-private partnerschappen en investeringen op het bredere gebied van cultuur en cultureel erfgoed, zoals gevraagd in de oproep tot actie die Europa Nostra in Venetië heeft gedaan (2).

20.

Het CvdR wijst erop dat de faciliteit voor herstel en veerkracht ook mogelijkheden biedt om het NEB op het niveau van de lidstaten en lokale overheden te ondersteunen.

21.

Het NEB moet worden afgestemd op het MFK 2021-2027 en het Stedelijk Europa-initiatief en het is zaak dat adequate financiële middelen beschikbaar worden gesteld om de operationele kosten te dekken van lokale en regionale overheden die bijdragen aan het NEB. Het CvdR dringt aan op de vaststelling van ambitieuze routekaarten voor de uitvoering van het NEB, waarbij rekening moet worden gehouden met de SDG’s.

22.

Het CvdR dringt erop aan dat bij het ontwerpen en uitvoeren van NEB-strategieën, -projecten en -acties maar ook bij financieringsmogelijkheden en de toewijzing van middelen rekening wordt gehouden met het geografisch evenwicht en met de klimatologische, economische, sociale en culturele diversiteit van de EU, terwijl de territoriale cohesie een van de belangrijkste doelstellingen moet blijven.

Indicatoren

23.

Het CvdR benadrukt dat lokale en regionale overheden, binnen de grenzen van hun bevoegdheden, moeten nagaan in hoeverre de nationale overheden het NEB gebruiken in de verschillende programma’s, instrumenten en procedures, en verwacht van de Europese Commissie dat zij duidelijke indicatoren voor dit toezicht voorstelt.

24.

Het CvdR is bezorgd over het ontbreken van indicatoren in de huidige financieringscyclus van de EU (2021-2027). Dit is een gemiste kans om succes te meten.

25.

Het CvdR is van mening dat de grondbeginselen van het NEB moeten worden ontwikkeld in samenwerking met lokale en regionale overheden en moeten worden opgenomen als kwaliteitscriteria voor alle EU-financieringsprogramma’s met een directe of indirecte impact op de bebouwde omgeving, stads- en plattelandsontwikkeling, cultureel erfgoed en culturele landschappen.

26.

Er zou een regionaal scorebord voor het NEB in het leven kunnen worden geroepen ten behoeve van een goede regionale monitoring, om ervoor te zorgen dat het NEB op alle niveaus ten uitvoer wordt gelegd en dat regionale investeringen in overeenstemming zijn met de NEB-beginselen.

27.

Lokale en regionale overheden zijn verantwoordelijk voor een enorm bestand aan lokale openbare gebouwen en stedelijke openbare ruimten, en spelen een belangrijke regelgevende en financieringsrol bij de renovatie van gebouwen en stedelijke gebieden. Daarom moeten lokale en regionale overheden zich richten op het in kaart brengen van knelpunten in de regelgeving, en bijdragen aan het vereenvoudigen van de regelgeving en het ontwerpen van nieuwe regelgevingsbenaderingen.

28.

Het CvdR is betrokken geweest bij de ontwikkeling en ondersteuning van klimaat-, energie- en milieustrategieën op lokaal en regionaal niveau. De werkgroep Green Deal Going Local zou kunnen worden ingeschakeld om de NEB-beginselen te promoten en het succes ervan te monitoren.

29.

De dialoog tussen lokale en regionale overheden over open innovatieve concepten en processen, interdisciplinaire benaderingen en competenties is van cruciaal belang. Het NEB zou ook een thema moeten zijn van het platform voor kennisuitwisseling van het CvdR (KEP), het programma Science Meets Regions en samenwerkingsprojecten die door andere EU-programma’s worden gefinancierd.

30.

Het CvdR hamert erop dat het NEB de gendergelijkheid moet bevorderen. Gendergelijkheid moet een horizontaal criterium zijn en een krachtige en noodzakelijke factor voor de duurzame en evenwichtige ontwikkeling van het cohesiebeleid.

NEB-festival, prijzen en labs

31.

Het CvdR is ingenomen met de eerste NEB-prijs en stelt voor om synergieën tot stand te brengen met bestaande onderscheidingen voor huisvesting, cultureel erfgoed, hedendaagse architectuur en landschappen. Het dringt er tevens op aan dat de goede praktijken uit het Europees Jaar van het cultureel erfgoed 2018 worden gedeeld.

32.

Het CvdR erkent dat de invoering van het Nieuw Europees Bauhaus-excellentiekeurmerk een eerste stap is in de richting van een NEB-label, maar is bezorgd dat mensen zouden kunnen gaan verwachten dat hieraan een financiering is verbonden. Het gebruik van een speciaal label, zoals het CvdR in 2021 had bepleit, kan worden beschouwd als een tastbare bijdrage van het CvdR aan de ontwikkeling van het NEB-initiatief.

33.

Het CvdR is ingenomen met het NEB-lab en de op cocreatie gebaseerde methodologie, maar vraagt om meer informatie over de werking ervan, en wenst zelf actief te worden betrokken bij het NEB-lab en het bestuur ervan.

34.

Het lab zou de voor de eerste NEB-prijs geselecteerde resultaten en acties moeten onderzoeken, en zou deze kunnen verspreiden en prototypes kunnen ontwikkelen.

35.

Het CvdR is bereid om via zijn netwerk van regionale hubs met de nationale regeringen samen te werken aan de ontwikkeling van testomgevingen voor regelgeving en het uittesten van nieuwe regelgevingsbenaderingen.

36.

Het CvdR wijst erop dat het NEB moet voortbouwen op bestaande goede praktijken in de steden en regio’s van de EU en een openbaar platform voor hulpmiddelen moet opzetten.

37.

Het CvdR beschouwt het NEB-festival als een tastbare en zichtbare manier om de betrokkenheid van lokale en regionale overheden en burgers te bevorderen en projecten op lokaal en regionaal niveau onder de aandacht te brengen.

38.

Het wijst op de succesvolle werkzaamheden van URBACT, de Europese territoriale samenwerking (ETS) en Horizon 2020 voor de ontwikkeling van doeltreffende interactieve instrumenten die in voorkomend geval moeten worden gebruikt.

39.

Het CvdR benadrukt dat het NEB moet aansluiten op de Horizon 2020-missies, met name “Aanpassing aan de klimaatverandering” en “Klimaatneutrale en slimme steden”.

40.

Het wijst nogmaals op het mogelijke nut van de Europese groepering voor territoriale samenwerking (EGTS), een instrument dat kan worden ingezet voor multilevel governance-projecten waarbij verschillende landen of een euroregio betrokken zijn.

41.

Het CvdR merkt op dat het NEB de drie pijlers van de stedelijke agenda voor de EU (betere regelgeving, betere financiering en betere kennis (3)) met elkaar verbindt en hieraan een bijdrage wil leveren.

42.

Het CvdR neemt kennis van de lopende stedelijke innovatieve acties (het Urban Lab of Europe) en het komende Stedelijk Europa-initiatief. Het dringt erop aan dat het NEB wordt gekoppeld aan de partnerschappen van de stedelijke agenda van de EU, in het kader waarvan immers al bijna vier jaar wordt gewerkt aan concepten met betrekking tot de Green Deal en het NEB.

43.

Het NEB zou een rol moeten spelen bij de tenuitvoerlegging van het Handvest van Leipzig en de Verklaring van Ljubljana (beide van 2021), waarin wordt opgeroepen tot geïntegreerde benaderingen, een plaatsgebonden aanpak, multilevel governance, participatie en cocreatie.

44.

Het CvdR is van oordeel dat de Culturele Hoofdsteden van Europa, de Europese Hoofdsteden van innovatie (iCapitals), de Jongerenhoofdsteden van Europa en de Groene Hoofdsteden van Europa een belangrijke rol kunnen spelen bij het promoten van het NEB.

45.

Het CvdR is ingenomen met de oprichting van nationale contactpunten voor het NEB en roept hen op nauw samen te werken met lokale en regionale overheden en andere belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld, om ervoor te zorgen dat het NEB van onderaf kan blijven groeien.

46.

Er zou een opleidingsprogramma voor 100 geïnteresseerde steden kunnen worden opgezet op basis van de NEB-beginselen. Daarbij zou gebruik kunnen worden gemaakt van de methoden van het programma voor “Digitale steden” of het programma voor “100 Intelligente steden” en het marktplaatsconcept daarvan.

Bebouwde omgeving, architectuur en renovatieconcepten

47.

De bebouwde omgeving is een weerspiegeling van een gemeenschap en de verantwoordelijkheid voor de algemene kwaliteit ervan berust bij overheidsinstanties en belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld, in nauwe samenwerking met het publiek.

48.

Het rijke en diverse culturele en architectonische erfgoed van Europa is een belangrijke benchmark voor de kwaliteit van onze bebouwde omgeving, als het gaat om de gebruikerservaring en fysieke troeven.

49.

In het NEB wordt terecht erkend dat stedelijke ruimtelijke ordening een cruciale rol speelt bij de verwezenlijking van duurzame stedelijke ontwikkeling.

50.

Ook wordt in het NEB terecht erkend dat er behoefte is aan een gemeenschappelijke cultuur van hoogwaardige architectuur. Dit vereist bewustmaking, verspreiding van informatie en bevordering van de rol van cultuur en cultureel erfgoed, hoogwaardige architectuur en de bebouwde omgeving.

51.

De Commissie zou de bouw- en gebouwensector moeten helpen om niet-duurzaam hulpbronnengebruik en afval aan te pakken en circulariteit te bevorderen, met de nadruk op hergebruik en recycling van materialen. Dit kan worden bereikt door lacunes op het gebied van kennis en vaardigheden te dichten en ontwerpprocessen te digitaliseren

52.

Het CvdR wijst erop dat met het NEB manieren kunnen worden gevonden om de bureaucratie te verminderen teneinde renovaties gemakkelijker en minder duur te maken. Om de problemen in verband met de aanpassing van zeer oude gebouwen en monumenten aan te pakken moet een beroep worden gedaan op de diensten van architecten en andere deskundigen, alsook op hooggekwalificeerde ambachtslieden (4).

53.

Het CvdR wijst er nadrukkelijk op dat de lokale en regionale overheden van cruciaal belang zijn voor de samenhang tussen de renovatie van gebouwen en de ruimtelijke en stedelijke planning, de strijd tegen de ontvolking en de naleving van criteria omtrent sociale gelijkheid en milieu. De door de lidstaten gehanteerde methodologieën voor de renovatiegolf mogen niet leiden tot een verzwakking van deze fundamentele coördinerende rol.

54.

Het CvdR dringt er nogmaals op aan dat in het Europees Semester beter rekening wordt gehouden met stedelijke kwesties: de coördinatie van het economisch en sociaal beleid in de EU moet betrekking hebben op betaalbare huisvesting, ongelijkheid en langetermijninvesteringen.

55.

Het CvdR is ingenomen met het idee achter het NEB dat er oplossingen moeten worden gezocht om betaalbare en fatsoenlijke huisvesting toegankelijker te maken, met name voor jongeren en andere kwetsbare sociale groepen.

56.

Het NEB dient aan te sluiten bij het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten (EPSR) en de verklaring van de sociale top van Porto van 2021, om bij te dragen aan de denkoefening op Europees niveau over sociale en betaalbare huisvesting na de COVID-19-pandemie.

57.

Het CvdR dringt aan op de bevordering van synergie tussen kunst, architectuur, landschaps- en interieurarchitectuur, ruimtelijke ordening, vormgeving en ambachten, alsook innovatieve opleidingsmodellen voor architecten en andere beroepsgroepen.

58.

Ook dringt het CvdR erop aan dat een koppeling tot stand wordt gebracht met de Europese vaardighedenagenda, om via het NEB bij te dragen aan de bevordering en een beter begrip van de regionale behoeften en kansen wat betreft de vaardigheden op het gebied van ruimtelijke ordening, bouw en een duurzaam gebruik van bouwmaterialen, en om de migratie van geschoolde arbeidskrachten tegen te gaan die zou kunnen leiden tot een achteruitgang van de lokale economie in termen van productie. De digitale agenda voor Europa speelt hierbij een belangrijke rol, aangezien digitale technologie de burgers kansen kan bieden om hun omgeving mede vorm te geven en een cruciaal instrument is in alle fasen van de ontwikkeling van NEB-initiatieven.

59.

Het NEB zou aansluiting moeten zoeken bij eerdere partnerschappen in het kader van de stedelijke agenda van de EU, met name wat betreft de capaciteit voor klimaatactie, het voorstel voor groenere steden en het gebruik van openbare ruimten; bijzonder relevant in dit verband zijn de partnerschappen inzake duurzaam gebruik van land en op de natuur gebaseerde oplossingen, de circulaire economie en cultuur en cultureel erfgoed.

60.

Het NEB is een krachtig instrument om initiatieven op het gebied van de sociale economie te ontplooien, aangezien het is gebaseerd op samenwerking en maatschappelijke betrokkenheid. Dergelijke initiatieven bevorderen de sociale, economische, territoriale en culturele samenhang en vergroten het vertrouwen op lokaal niveau in de hele EU.

Kwaliteitsbeginselen van het cultureel erfgoed

61.

Het CvdR steunt de Venice Call to Action, For a New European Renaissance van Europa Nostra en de verklaring die daarin is opgenomen over gezamenlijk erfgoed en gedeelde herinnering.

62.

Het CvdR dringt erop aan dat wordt gezorgd voor synergie tussen de kwaliteitsbeginselen van Davos Baukultur, het NEB en de Europese kwaliteitsbeginselen voor door de EU gefinancierde maatregelen met mogelijke gevolgen voor het cultureel erfgoed, en dat deze synergie in alle Europese beleids- en financieringsprogramma’s wordt geïntegreerd.

63.

Het cultureel erfgoed is een cruciaal aspect van het NEB. De renovatiegolf moet een “ziel” en identiteit hebben, en tegelijkertijd moet een holistische visie worden bevorderd over de wijze waarop we onze steden en regio’s willen ontwikkelen.

64.

Het CvdR hoopt samen met belanghebbenden te werken aan de organisatie van een NEB-prijs en een prijs voor de “Erfgoedburgemeester van het jaar”.

65.

Het is zaak dat het cultureel erfgoed en de Green Deal van de EU nauw met elkaar worden verbonden, zoals ook staat in het Groenboek over het cultureel erfgoed van de EU (5).

66.

Het CvdR is het ermee eens dat overheidsmiddelen voor op cultuur gebaseerde groene strategieën moeten worden gemobiliseerd via NEB-proefprojecten en initiatieven die de vitale culturele dimensies van de groene transitie aanpakken en voortbouwen op de verschillende capaciteiten van lokale gemeenschappen en regio’s.

Conclusies

67.

Het CvdR verzoekt de Europese Commissie betere koppelingen tot stand te brengen tussen het NEB en bestaande conceptuele, cultuurgerelateerde, esthetische en ontwerpgerichte kaders. Zo kunnen de beginselen in daden worden omgezet en kan het NEB het creatieve, culturele en erfgoedpotentieel van lokale en regionale overheden benutten om wijken in de hele EU te renoveren en nieuw leven in te blazen. Het CvdR stelt dan ook voor een NEB-lab voucherregeling op te zetten waarbij geïnteresseerde steden en regio’s een voucher kunnen ontvangen waarmee zij de nodige steun kunnen krijgen voor de oprichting van een NEB-lab op hun grondgebied. Voorwaarden voor het ontvangen van een dergelijke voucher zouden zijn dat 1) het NEB-lab zorgt voor “het cocreëren, het ontwikkelen van prototypen en het testen van de instrumenten, oplossingen en beleidsacties die de transformatie in concreto zullen vergemakkelijken”, en 2) de resultaten van het NEB-lab aan de regioraad of gemeenteraad worden voorgelegd.

68.

Het CvdR dringt erop aan synergieën tot stand te brengen tussen het NEB-initiatief en processen waarbij de Europese burgers worden betrokken (zoals de Conferentie over de toekomst van Europa) en strategieën en actieplannen ter bevordering van architectonische en esthetische kwaliteit (zoals de renovatiegolf van de stedelijke agenda van de EU).

69.

Het NEB moet volgens het CvdR een echte beweging worden waarbij lokale en regionale overheden betrokken zijn, en niet het zoveelste top-downproject. Het creëren van een Europese milieubewuste levenswijze is van cruciaal belang voor alle steden en mensen in de EU. Het NEB moet een project zijn voor iedereen, niet alleen voor de happy few. Het NEB moet allereerst de personen aan de basis aanspreken, en moet verder reiken dan grote stedelijke gebieden. Toegankelijkheid voor gewone mensen en maatschappelijke organisaties is een belangrijk pluspunt van het NEB-initiatief. Om succesvol te zijn, moet het NEB een sociaal, cultureel en territoriaal inclusief verhaal brengen.

---

(1)  Zoals de Verklaring van Cork 2.0 uit 2016, getiteld “Een betere levenskwaliteit in plattelandsgebieden”.

(2)  Venice Call to Action, For a New European Renaissance: het doel is nauwere en sterkere synergieën mogelijk te maken tussen het bedrijfsleven en het brede ecosysteem van cultuur, erfgoed en de creatieve industrie, onder meer door een sterkere strategische alliantie tussen de Europese erfgoedbeweging en de Europese Investeringsbank en haar instituut.

(3)  Zoals vastgesteld in het Pact van Amsterdam.

(4)  Zoals uiteengezet in het Groenboek van Europa Nostra over het Europees erfgoed.

(5)  “Putting Europe’s Shared Heritage at the Heart of the European Green Deal”, gepubliceerd door Europa Nostra.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over Europese missies

(2022/C 301/05)

Rapporteur: Markku MARKKULA (FI/EVP), voorzitter van de regioraad van Helsinki Referentiedocument: Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende Europese missies COM(2021) 609 final

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR),

1.

is ingenomen met de EU-missies, als gecoördineerde inspanning van de Commissie om de nodige middelen voor financieringsprogramma’s, beleid, regelgeving en andere activiteiten te bundelen om publieke en particuliere actoren te mobiliseren en te activeren, zodat zij samen een reëel en blijvend effect sorteren om nieuwe oplossingen en benaderingen ingang te doen vinden in de maatschappij. Het CvdR benadrukt de noodzaak van een inclusieve aanpak waarbij de EU-missies, samen met het cohesiebeleid voor de hele EU en alle andere financieringsinstrumenten van de EU moeten worden ingezet ter bevordering van territoriale cohesie en ter verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen.

2.

Het Europees Comité van de Regio’s (CvdR) benadrukt (1) dat, met het oog op de Conferentie over de toekomst van Europa, de Europese missies, als een nieuw en essentieel instrument voor het aanpakken van de grote maatschappelijke uitdagingen, een echte test zijn voor de impact en geloofwaardigheid van de EU. Zij moeten over een brede legitimiteit en groot draagvlak beschikken. Zoals de Europese Commissie heeft benadrukt, is de rol van steden en regio’s met al hun belanghebbenden en burgers van cruciaal belang voor het verwezenlijken van de ambitieuze doelstellingen van de EU-missies.

3.

Het CvdR herinnert aan zijn steun (2) voor de uitvoering van de EU-missies als moedige stap om maatschappelijke uitdagingen aan te gaan en onderstreept dat er een doeltreffend systeem van multilevel governance moet komen om een combinatie van de EU-missies met lokale en regionale ontwikkelingsstrategieën, strategieën voor slimme specialisatie, de COVID-19-herstelmaatregelen en de innovatiefinanciering via de structuurfondsen mogelijk te maken.

4.

Het CvdR dringt er bij de belangrijkste besluitvormers in de EU en de lidstaten op aan snel en doortastend te reageren op de situatie in Oekraïne, ook bij de lancering van de EU-missies, met name de missie die verband houdt met steden. De financieringscriteria in het kader van NextGenerationEU en andere publieke financieringsbronnen moeten er op flexibele wijze op gericht zijn dat een deel van de activiteiten van de stedengerelateerde EU-missie bijdraagt tot een versnelling van de Europese energietransitie. Zij moeten publiek-privaat onderzoek naar de ontwikkeling van nieuwe oplossingen voor energiesystemen ondersteunen. Met name kunnen steden en andere overheidsactoren, samen met bedrijven, innovatieve overheidsopdrachten benutten om de uitrol van hernieuwbare energiebronnen te versnellen en duurzame, innovatieve energieoplossingen te ontwikkelen ter vervanging van de fossiele brandstoffen die nu door de EU-landen van Rusland worden gekocht.

5.

Het is positief dat in de mededeling over Europese missies (3) terdege wordt erkend dat de lokale en regionale overheden een belangrijke rol spelen bij het opzetten en uitvoeren van Europese missies, alsook in de communicatiefase.

6.

In het licht van de cocreatie van kennis en knowhow moet de uitvoering van de EU-missies in de dagelijkse werkzaamheden van steden en regio’s worden verankerd, met een nadruk op de ontwikkeling en vernieuwing van processen. Dit zal leiden tot systematische synergieën met EU-cohesiebeleid, het gebruik van structuurfondsen en andere specifieke instrumenten. Ook zal hierdoor het potentieel van de regio’s en lokale gemeenschappen en de rol van gemeenten bij de verwezenlijking van de beoogde transities beter uit de verf komen.

De EU-missies als ambitieus nieuw instrument voor het aangaan van grote maatschappelijke uitdagingen

7.

Het CvdR wijst erop dat de EU-missies bedoeld zijn als “nieuw” en “essentieel” instrument, zoals de Europese Commissie heeft gesteld: de EU-missies zijn een nieuwe manier om concrete oplossingen aan te dragen voor een aantal van onze grootste uitdagingen; zij zullen tegen 2030 concrete resultaten en impact opleveren door middel van een nieuwe rol voor onderzoek en innovatie, in combinatie met nieuwe vormen van governance en samenwerking, en ook door burgerparticipatie (4).

8.

Het Comité wijst erop dat elke EU-missie over een duidelijk stappenplan moet beschikken en gepaard moet gaan met de ontwikkeling van een systemische nieuwe multigovernanceaanpak en methodologieën met betrekking tot experimenten, prototyping, toezicht en het opschalen van activiteiten op alle bestuursniveaus. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan de ontwikkeling van actiepakketten op zowel EU- als op regionaal/lokaal niveau en aan een doeltreffende verspreiding ervan in alle stadia van planning en uitvoering. Dit vereist de betrokkenheid en inzet van lokale en regionale overheden en partnerschappen voor het delen van ervaringen op het gebied van doeltreffende innovatieve governance.

9.

In het kader van de missies moet er financiering naar het lokale en regionale niveaus vloeien, zodat er gezamenlijk alternatieve doorbraken kunnen worden geforceerd in veel “vastgelopen situaties” die maar al te vaak vooruitgang bij het vinden van nieuwe oplossingen en het bewerkstelligen van resultaten in de weg staan. Dit vereist nieuwe Europese partnerschappen op basis van lokale en regionale belangen die in strategieën voor slimme specialisatie zijn omschreven. De EU-missies zouden gebruik moeten maken van de ervaringen die in het kader van het gezamenlijke proefproject “partnerschappen voor regionale innovatie” van het CvdR en het JRC zullen worden opgedaan.

10.

In de EU-missies zou de nadruk moeten liggen op vooruitgang in de richting van menselijkheid en op het centraal plaatsen van de mens, waarbij duurzaamheid in al haar dimensies — ecologisch, economisch, sociaal en cultureel — de drijvende kracht is achter de veranderingen die nodig zijn voor het verwezenlijken van de ambitieuze doelstellingen van de EU-missies. De levenskwaliteit kan alleen worden verbeterd door bewust samen te werken in complexe entiteiten. In dit verband moeten we een beter evenwicht vinden tussen materieel en immaterieel welzijn in Europa en wereldwijd. De natuur maakt het mogelijk om op deze planeet te leven. De menselijke afhankelijkheid van de natuur moet worden aanvaard.

11.

EU-missies moeten leiden tot de cocreatie van nieuwe werkwijzen. De ontwikkeling vereist dat alle actoren nieuwe vaardigheden verwerven, waarbij technologie en onderzoek worden gecombineerd met een mensgerichte aanpak, de groene en de digitale transitie worden aangegaan, en toegang tot de nodige middelen wordt gewaarborgd. Een en ander is van essentieel belang voor de totstandbrenging van goed functionerende regionale en lokale ecosystemen voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie (RDI) die nieuwe innovatieve kennisbruggen slaan tussen vooraanstaande Europese actoren die kennis genereren en regionale en lokale levende laboratoria en andere proefcentra, evenals demonstratieactiviteiten zoals gidsprojecten. Dit moet alle steden en regio’s in staat stellen benchlearningprocessen en peer networking op te zetten om de concepten en oplossingen van pioniers inzake slimme en duurzame praktijken zelf te kunnen toepassen.

12.

Regionale en lokale governance, prognose en toenemende RDI-investeringen zijn de hoekstenen van de portefeuilles van EU-missies, die bestaan uit deskundig geplande acties op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. Onderlinge afstemming van de EU-missies komt de samenwerking, motivatie en slagkracht ten goede, oftewel versterkt het concurrentievermogen door gezamenlijk te werken aan nieuwe portefeuilles en acties. Onderlinge afstemming wil zeggen dat er binnen verschillende systemen tal van parallelle stappen worden gezet en multigovernanceactiviteiten worden ondernomen. Hiervoor moeten zowel publieke als particuliere financiële instrumenten worden ingezet, en er moet met name steun worden verleend aan minder ontwikkelde regio’s, zodat alle regio’s worden aangemoedigd hun RDI-systemen te verbeteren en bij te dragen aan de uitvoering van de EU-missies.

13.

Het CvdR wijst erop dat het, dankzij zijn ervaring met zijn zes commissies en campagnes zoals Green Deal Going Local en het netwerk van Europese Ondernemende Regio’s, een belangrijke bijdrage te leveren heeft aan de uitvoering van EU-missies, en merkt op dat het van nature een platform biedt voor samenwerking met de publieke en de particuliere sector, het bedrijfsleven, de dienstensector en de burgers.

De rol van steden en regio’s in EU-missies

14.

Het CvdR benadrukt dat het — overeenkomstig het gezamenlijke actieplan dat commissaris Mariya Gabriel en het CvdR in 2020 hebben ondertekend — samen met de lidstaten en de Europese regio’s en steden bereid is om een actieve rol te spelen bij de cocreatie van een multilevelgovernancesysteem teneinde de doelstellingen van EU-missies te verwezenlijken. Maatregelen om de noodzakelijke ontwikkeling te waarborgen zullen gebaseerd zijn op regionale plaatsgebonden innovatie-ecosystemen en strategieën voor slimme specialisatie (S3/S4).

15.

Het CvdR kan invloed uitoefenen op de algemene processen van EU-missies, beleidsmakers informeren, regio’s en steden mobiliseren om op verschillende manieren een actieve bijdrage te leveren enz. De plannen van EU-missies hebben een krachtige regionale en lokale plaatsgebonden dimensie en de uitvoeringsmechanismen omvatten voorstellen die regio’s en steden — en hun RDI-ecosystemen — een centrale plaats geven. Het CvdR kan dus uitgebreid met alle partners samenwerken om ervoor te zorgen dat dit nieuwe bottom-upbeleidsinstrument het gewenste effect sorteert.

16.

Het CvdR is bereid om, met de inzet van alle CvdR-commissies die voor de verschillende thema’s bevoegd zijn, bij te dragen tot de mobilisatie van zo veel mogelijk steden en regio’s om ervoor te zorgen dat de EU-missies op regionaal en lokaal niveau worden gesteund door: a) voorlichtingscampagnes, rechtstreekse dialogen en andere gezamenlijke open en interactieve participatieprocessen uit te voeren die gericht zijn op verschillende doelgroepen, waaronder ook personen onder de 18 jaar; b) ervoor te zorgen dat pioniersgemeenschappen zich aanmelden om innovatieve oplossingen in hun concrete omstandigheden te testen; c) ervoor te zorgen dat de bij de demonstratie betrokken gemeenschappen bijdragen aan de grootschalige uitrol van innovatieve oplossingen en verspreiding van de beste oplossingen, zodat deze in heel Europa kunnen worden toegepast; d) ervoor te zorgen dat de Europese verscheidenheid van regio’s, met hun diverse gemeenschappen van belanghebbenden en burgers, een grote rol speelt bij de uitvoeringsactiviteiten van de missies.

17.

Het CvdR verzoekt de lidstaten de uitvoering van de EU-missies te ondersteunen door synergieën met nationale en regionale programma’s tot stand te brengen en de toegang tot EU- en nationale financiering te vergemakkelijken.

18.

Er moet voor worden gezorgd dat alle stedelijke en plattelandsgebieden en regio’s (toppresteerders, gemiddelde presteerders en achterblijvers) over voldoende capaciteit beschikken en de vaardigheden in huis hebben om te innoveren in hun gemeenschappen en dat zij worden ondersteund door relevante leerprocessen die hen ook in staat stellen te fungeren als platforms voor meerdere actoren omvattende dienstverleners die anderen ondersteunen, waaronder alle groepen actoren. Lokale/regionale waardecreatieprocessen moeten worden beheerd op het niveau van efficiënte, op samenwerking gebaseerde waardeketens en -stromen om de ecosystemen verder te ontwikkelen.

19.

Voor het bereiken van de ambitieuze doelstellingen geldt als absolute voorwaarde dat besluitvormers, ambtenaren en innovatieprofessionals de nodige vaardigheden opdoen om te kunnen fungeren als aanjagers van verandering met het oog op de verwerving van nieuwe kennis en vaardigheden. De drie cruciale processen zijn: a) de operationele leerprocessen van steden en regio’s, met de nadruk op het integreren van missiegerelateerde activiteiten in andere lokale activiteiten, als onderdeel van de reguliere strategische en operationele besluitvorming; b) het motiveren en ondersteunen van bedrijven en onderzoeksinstellingen, universiteiten, beroepsopleidingscentra en hun plaatsgebonden en thematische ecosystemen om bij te dragen aan het samen zoeken naar nieuwe innovatieve en grensverleggende oplossingen, en c) het gebruik van nieuwe inclusieve innovatiemethoden. De middelen die hiervoor worden ingezet, zijn onder andere breed opgezette partnerschappen, innovatieve overheidsopdrachten, snel ontwikkelde prototypes en het experimenteren met nieuwe oplossingen.

20.

Het CvdR wijst erop dat er beproefde processen bestaan, maar dat deze de inzet van individuele steden en regio’s en specifieke samenwerking via de teams van EU-missies vereisen. De toewijzing van middelen aan EU-brede partnerschappen zal de verwerving van deze kritieke factoren in een groot aantal Europese steden en regio’s stimuleren. Verschillende bestaande EU-instrumenten, zoals het JRC, Interreg, initiatieven voor gezamenlijke programmering (GPI’s) en de kennis- en innovatiegemeenschappen (KIC’s) van het Europees Instituut voor innovatie en technologie (EIT) kunnen in dit verband een cruciale rol spelen.

21.

Alle financiële instrumenten van de EU ter ondersteuning van missieactiviteiten, met name op lokaal en regionaal niveau, moeten tegen het licht worden gehouden. Regio’s en steden hebben niet gemakkelijk toegang tot de Horizon 2020-fondsen, die nog niet voldoende zijn afgestemd op de nieuwe strategische doelstellingen van de EU-missies. Veel regio’s ondervinden aanzienlijke moeilijkheden bij hun toegang tot de fondsen, als gevolg van meervoudige oproepen, zeer gespecialiseerde criteria en complexe systemen. Zo hebben veel regio’s problemen met de financiering van de bijscholing van hun arbeidskrachten om de groene transitie, die essentieel is in de EU-missies, te versnellen. Dit vergt een herziening om de toegang tot EU-middelen te vereenvoudigen.

Richtsnoeren voor een impactvollere uitvoering van EU-missies

22.

Het CvdR benadrukt dat er dynamische partnerschappen tussen de EU-missies en de bij de demonstratie betrokken steden en regio’s tot stand moeten worden gebracht, deels in de vorm van geformaliseerde onderlinge regelingen maar ook deels flexibel, om de impact van de essentiële taken en de werkzaamheden van de decentrale actoren in heel Europa te vergroten.

23.

Het CvdR is voorstander van flexibiliteit en legt de nadruk op de actieve conceptuele ontwikkeling van de overeenkomsten met steden en regio’s die in de uitvoeringsplannen van de EU-missies worden voorgesteld.

24.

Het stelt voor een EU-missielabel in te voeren voor steden en regio’s die als pioniers en ondersteuners van de groene en digitale transitie in Europa hun verantwoordelijkheid nemen bij het verwezenlijken van de doelstellingen van EU-missies en het verspreiden van de resultaten van hun innovatieve oplossingen, en dringt erop aan lering te trekken uit reeds bestaande praktijken, zoals het Burgemeestersconvenant.

25.

Het CvdR stelt verschillende manieren voor om het EU-missielabel te gebruiken om synergieën te creëren met andere relevante EU- en aanverwante initiatieven, met gebruik van financiële instrumenten zoals het InvestEU-fonds, de herstel- en veerkrachtfaciliteit, de interregionale innovatie-investeringen I3, Interreg Europa, de Connecting Europe Facility, Digitaal Europa, EU4Health, de EIB en het EIT. Het CvdR stelt voor een EU-wijd systeem in het leven te roepen waarbij zowel de EU als de lidstaten het EU-missielabel gebruiken om de aanvraagprocedures te vereenvoudigen. Het label moet de toegang tot EU- en nationale financiering vergemakkelijken ter ondersteuning van acties op lokaal en regionaal niveau om de ambitieuze doelstellingen van EU-missies te verwezenlijken, en tegelijkertijd de lokale en regionale procedures verbeteren.

26.

EOR-hubs kunnen op lokaal en regionaal niveau een van de meest doeltreffende instrumenten zijn om regionale O&I-strategieën, met inbegrip van strategieën voor slimme specialisatie (S3/S4), af te stemmen op nationale en Europese strategieën, de EOR, Horizon Europa en de EU-missies. De EOR-hubs kunnen op die manier bijdragen tot het ontstaan van structurerende projecten die in het bijzonder bijdragen tot de EU-missies, waarbij de verschillende financieringsbronnen waarover zij beschikken worden gemobiliseerd. Het zou daarom nuttig zijn om het EU-missielabel waar mogelijk te koppelen aan de EOR-hubs.

27.

Het CvdR herinnert aan de noodzaak dat er doeltreffende procedures voor kennisbeheer komen en worden gebruikt, zodat EU-missies kunnen worden uitgevoerd met de beste kennis die wereldwijd en op regionaal niveau beschikbaar is, met inachtneming van de ethische criteria van de nieuwe internationaliseringsstrategie voor onderzoek en innovatie van de Commissie. Om de resultaten te benutten en op grote schaal te verspreiden, moeten Horizon Europa en andere instrumenten dynamischer worden waar het aankomt op het testen en het ontwikkelen van prototypen in reële omgevingen.

28.

Missies moeten worden uitgevoerd op basis van een open en participatief proces waarbij alle relevante belanghebbenden op lokaal, regionaal, Europees en mondiaal niveau worden betrokken (5). Met name de participatie van de regio’s, gemeenten en burgers zal van cruciaal belang zijn voor een succesvolle uitvoering van EU-missies. In dit verband moet in het kader van elke missie worden gezorgd voor een rechtstreekse dialoog met de belanghebbenden. Het CvdR is bereid om de EU-missies krachtig te ondersteunen.

29.

De experimenten en demonstraties in het kader van EU-missies moeten gericht zijn op het organiseren van activiteiten die de grenzen van de wetenschap verleggen, het beheersen van geavanceerde technologieën en het combineren van digitale, fysieke, ecologische en biologische innovaties. Hierbij is het zaak de resultaten regelmatig te evalueren en op het hoogste niveau te delen. De strategieën voor slimme specialisatie moeten, als concepten voor regionale samenwerking met het bedrijfsleven en het onderzoeksveld, een prominente plaats krijgen in EU-missies.

Het cruciale belang van prognoses en maatschappelijke innovaties voor en door EU-missies

30.

Het CvdR benadrukt dat de uitdagingen complex zijn en dat slechts een deel van de noodzakelijke wetenschappelijke en technologische kennis voorhanden is. Om de doelstellingen te bereiken, is er onder meer behoefte aan uitgebreide prognoseactiviteiten, meer investeringen in O&O, prototyping in reële omstandigheden, experimenten en de verspreiding van resultaten.

31.

Het Comité erkent dat onderzoek aanzienlijke mogelijkheden biedt voor alle soorten innovaties en het aanpakken van grote maatschappelijke uitdagingen. Het dringt in dit verband aan op politieke besluitvorming die over het algemeen beter empirisch onderbouwd is, voldoende ondersteuning voor onderzoek biedt en gericht is op het creëren van gunstige voorwaarden voor maatschappelijke innovaties en de snelle vertaling daarvan in concrete methoden en processen.

32.

Het CvdR herinnert eraan dat de ambitieuze doelstellingen van de EU-missies alleen kunnen worden verwezenlijkt indien doeltreffende leerprocessen worden ondersteund voor beleidsmakers, managers, deskundigen en burgers in regio’s en organisaties. De van Europese steden en regio’s uitgaande concepten moeten worden toegesneden op de situatie in de regio, door middel van een systematische professionele ontwikkeling die is verankerd in lokaal leren in de praktijk voor allen.

33.

Het CvdR benadrukt dat de EU-missies zich moeten richten op het benutten van het potentieel van immateriële activa en intellectueel kapitaal. De integratie van deze kennis in de beleidsvorming, met name met het oog op de totstandbrenging van slimme steden waarin de mens centraal staat en de nadruk ligt op duurzaamheid, kan van nut zijn om investeringen in menselijk kapitaal, structureel kapitaal, relationeel kapitaal en RDI in het algemeen te mobiliseren.

34.

Het CvdR benadrukt dat het van belang is om actie te ondernemen op basis van de kernboodschappen van het Europese O&O- en technologiebeleid, in overeenstemming met het EU-verslag inzake strategische prognose 2021 (6) en met name de volgende bevindingen: a) de komende decennia zullen worden gekenmerkt door een toenemende herverdeling van wereldmacht, waarbij het geo-economische zwaartepunt naar het oosten zal verschuiven; b) de EU concurreert wereldwijd om het “pioniersvoordeel” bij de vaststelling van normen; c) de EU moet zich sterker positioneren wat betreft de ontwikkeling en productie van inclusieve technologieën van de volgende generatie; d) behalve door specifieke technologieën kan de transformatie ook door hyperconnectiviteit worden gestimuleerd; e) kritieke grondstoffen zijn van essentieel belang voor de twee transities van de EU; f) de digitale soevereiniteit van de EU zal afhangen van de capaciteit om gegevens op te slaan, te extraheren en te verwerken, en tegelijkertijd te voldoen aan de vereisten van vertrouwen, beveiliging en grondrechten; g) de strategische autonomie van Europa moet worden bevorderd; h) met behulp van een slimme mix van industrie-, onderzoeks- en handelsbeleid in combinatie met internationale partnerschappen kan voor een duurzame en gevarieerde toelevering worden gezorgd.

35.

Het CvdR wijst erop dat, bij het implementeren van concrete maatregelen, de technologische ontwikkeling beter moet worden afgestemd op de sociaal-economische ontwikkelingen en moet plaatsvinden in reële omstandigheden, zodat de resultaten snel kunnen worden benut en opgeschaald.

36.

Het CvdR stelt voor de interinstitutionele samenwerking van de EU op het gebied van prognose te versterken, met specifieke taken voor het JRC, de onderzoeksdiensten van het Europees Parlement en het CvdR. Het stelt voor om op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau na te denken over het opzetten van participatieve activiteiten op het gebied van burgerwetenschap (“Citizen Science”) voor het grote publiek en vooral voor jongeren, met name studenten in het hoger en middelbaar onderwijs, voor ondernemers en voor de beleidsvorming, door commissies voor de toekomst in het leven te roepen die zich richten op prognose en de evaluatie van technologie.

Nieuwe aanpak van het technologie- en O&O-beleid in het kader van EU-missies

37.

Het CvdR onderstreept dat maatschappelijke en gedragsveranderingen ter ondersteuning van de doelstellingen van EU-missies inclusief en positief moeten zijn, waarbij uitgebreide prototyping en experimenten als methodologische aanpak worden gebruikt.

38.

Het wijst erop dat onderzoek en innovatie centraal staan in de EU-missies. De complexe maatschappelijke uitdagingen kunnen alleen worden aangepakt door meer te investeren in RDI. Uit studies van de Europese Onderzoeksruimte (EOR) en van de industrie komt duidelijk naar voren (7) dat de EU een achterstand heeft op haar voornaamste mondiale concurrenten wat betreft de O&O-intensiteit van de bedrijven, met name in hightechsectoren, en wat betreft de schaalvergroting van innovatieve kmo’s, hetgeen negatieve gevolgen heeft voor de productiviteit, het scheppen van werkgelegenheid en het concurrentievermogen.

39.

Het CvdR is het eens met de EOR-doelstellingen (8) om het herstel van Europa te stimuleren en de groene, digitale en sociale transitie te ondersteunen door het op innovatie gebaseerde concurrentievermogen te versterken en de technologische onafhankelijkheid op belangrijke strategische gebieden te bevorderen (bv. artificiële intelligentie, robotica, cyberbeveiliging, data-ecologieën, micro-elektronica, kwantumcomputing, 5G, batterijen van de volgende generatie, hernieuwbare energie, waterstoftechnologieën, emissieloze omgevingen, slimme mobiliteit enz.) overeenkomstig het model van open strategische autonomie.

40.

Het CvdR dringt aan op een vraaggericht beleid inzake koolstofneutraliteit, waarbij de koolstofvoetafdruk en -handafdruk als criteria voor duurzame overheidsopdrachten worden gehanteerd. Naast de koolstofvoetafdruk wijst het Comité op het belang van de koolstofhandafdruk, een nieuwe manier om klimaateffecten te creëren en te berekenen door de positieve impact van klimaatvriendelijke producten en diensten aan te tonen (9).

41.

Het CvdR is voorstander van industriële RDI-maatregelen inzake de koolstofhandafdruk door middel van nieuwe, uitgebreide producten en systemen, alsmede andere innovatieve oplossingen die van essentieel belang zijn voor het verwezenlijken van klimaatdoelstellingen, en wijst erop dat zonder beduidend snellere innovatie op het gebied van schone energie de doelstelling van klimaatneutraliteit niet kan worden bereikt;

42.

ook is er behoefte aan nieuwe technologie. Het verslag van het Internationaal Energieagentschap (IEA) (10) bevat analytisch bewijs dat 25 % van de koolstofreductie die nodig is om het wereldklimaat op een duurzaam pad te brengen, afkomstig zal zijn van uitontwikkelde technologieën. Daarentegen zal 41 % van de benodigde technologie afkomstig zijn van nieuwe technologieën die zich in de vroege invoeringsfase bevindt, en 34 % van technologie die zich in de demonstratie- of prototypefase bevindt, of van technologie die nog niet is ontwikkeld.

43.

Het CvdR wijst op het belang en de complexiteit van het meten van broeikasgasemissies. Bij de huidige metingen van broeikasgassen worden in principe alleen de groepen 1 en 2 in aanmerking genomen. Door ook groep 3 mee te nemen kunnen de streefcijfers voor een netto-negatieve en netto-nul-uitstoot worden gehaald. Onder groep 3 vallen alle andere indirecte emissies die zich in de gehele waardeketen voordoen.

44.

EU-missies spelen een centrale rol in de prioriteiten van de Unie om de groene en de digitale transitie te verwezenlijken. De Europese Commissie heeft de proeffase van het EOR-hubsinitiatief gelanceerd, bedoeld om de regionale samenwerking en de uitwisseling van beste praktijken op het gebied van RDI te vergemakkelijken en zo de waarde van kennisproductie, -circulatie en -gebruik te optimaliseren. Het CvdR zou graag zien dat wordt nagegaan in hoeverre de EU-missies de EOR-hubs kunnen gebruiken als instrument om lokale en regionale ecosystemen voor onderzoek en innovatie met elkaar te verbinden en om in de proeffase van de EOR-hubs actief samen te werken met lokale en regionale besluitvormers om een concreet partnerschap tot stand te brengen.

45.

Het CvdR wijst erop dat het systeem van EOR-hubs ontbrekende elementen probeert toe te voegen aan het EOR-landschap en de Europese Onderwijsruimte om in heel Europa sterke Europese kennismaatschappijen te creëren met het oog op een snellere transitie van samenlevingen naar groene, duurzame en digitale groei. Het netwerk van EOR-hubs zorgt er idealiter voor dat lokale en regionale RDI-ecosystemen een integraal onderdeel worden van het pan-Europese RDI-ecosysteem.

46.

Het CvdR vindt het een goede zaak dat er ook lokaal een actieve bijdrage kan worden geleverd aan een geïntegreerde uitvoering van de EOR-hubs, aan andere experimenten met regionale ecosystemen en, in het kader van de EU-missies, aan experimenten, snelle prototyping, testen, demonstraties en opschaling van de doeltreffendheid van onderzoek en innovatie in steden en regio’s.

47.

Het CvdR erkent dat het combineren van verschillende regionale en lokale inzichten, ideeën en lessen van essentieel belang is om een pan-Europese aanpak van innovatieve acties tot stand te brengen. Het is van wezenlijk belang dat steden en regio’s, en ook de vijf EU-missies, van elkaar leren. Het CvdR beveelt aan om op korte termijn een netwerk voor co-learning op te zetten aan de hand waarvan essentiële inzichten over zowel het proces als de inhoud kunnen worden gedeeld met en toegepast door andere steden en regio’s, alsook door andere EU-missies en in heel Europa.

48.

Het CvdR dringt erop aan dat in de conclusies van de Raad over de Europese missies die tijdens het Franse voorzitterschap zullen worden gepubliceerd ook de gelegenheid wordt geboden om het concept van EOR-hubs, waarop de missies moeten steunen om met succes te worden verankerd op lokaal en regionaal niveau, te versterken. In deze conclusies moet ook worden gewezen op het belang van onderzoeksinfrastructuur, die door steden en regio’s sterk wordt ondersteund en cruciaal is voor de inzet van de EU-missies.

49.

Het CvdR is van mening dat implementatie van de reeds overeengekomen missies weliswaar prioriteit heeft, maar dat de mogelijkheid van eventuele nieuwe missies wanneer zich belangrijke nieuwe collectieve uitdagingen voordoen steeds in gedachten moet worden gehouden. Na de oprichting van de EU-autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA) dringt de vraag zich op of er niet een nieuwe missie moet worden gewijd aan de voorbereiding van Europese samenlevingen op het omgaan met gezondheidsbedreigingen en -crises, wat een hele uitdaging is gezien het systemische en transversale karakter ervan en de vele betrokken partijen.

De ervaring van het CvdR: synergieën tussen EU-missies en andere belangrijke beleidsinstrumenten

50.

Het CvdR benadrukt dat de EU-missies moeten voortbouwen op de ervaringen en kennis die met de bestaande EU-initiatieven en -programma’s zijn opgedaan, teneinde synergieën te creëren. Systemische verandering vergt de gezamenlijke totstandbrenging van transformerende ecosystemen die gebaseerd zijn op leren en RDI, alsook op interdisciplinaire wetenschappelijke en operationele synergie in heel Europa en tussen alle vijf EU-missies.

51.

Het CvdR wijst erop dat er meer bereidheid moet zijn om openlijk samen te werken en dat de lokale samenwerking en Europese partnerschappen moeten worden uitgebreid met het oog op het streven naar een nieuwe, duurzame toekomst voor Europa waarin de mens centraal staat. Er ligt een groot potentieel op lokaal en regionaal niveau in alle delen van Europa. Snelheid is essentieel. De grote maatschappelijke uitdagingen moeten in de komende jaren worden aangepakt. Kennis en leren zijn daarbij van cruciaal belang.

52.

Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de stappen in de uitvoering van de EU-missies door de steden en regio’s, met een ondersteunende rol voor het CvdR, waaronder multilevel governance, financiering en succesvolle verwezenlijking van de ambitieuze doelen door ze op doeltreffende wijze te integreren in het O&O-beleid van de EU, met name de slimme-specialisatiestrategieën (S3/S4), de EOR-hubs, het Nieuw Europees Bauhaus en andere relevante initiatieven, programma’s en instrumenten in het kader van het EU-beleid op meerdere niveaus.

53.

Het CvdR verbindt zich ertoe om in samenwerking met het JRC opleidingsactiviteiten te organiseren ter ondersteuning van de activiteiten van de EU-missies in het kader van de initiatieven “City Science” en “Science Meets Regions”, en in dit verband activiteiten met een brede impact te bevorderen en de resultaten van de EU-missies te verspreiden. Kortetermijnmaatregelen bieden geen adequaat antwoord op de werkelijke behoeften. Een voorbeeld van een nuttige activiteit is de ondersteuning van de oprichting van een netwerk van regionale “toekomstcentra” ter stimulering van de creativiteit en de ondernemingsgeest, en de koppeling hiervan aan het Nieuw Europees Bauhaus, de werkzaamheden van de VN inzake de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) en de Futures Literacy Labs van Unesco, om de duurzaamheid van de initiatieven op zowel korte als lange termijn te waarborgen.

54.

De samenwerking met Europese netwerken die zich inzetten voor de bevordering van RDI bij het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen, waaronder EUA, Earto en Errin, moet worden verdiept. Daarnaast moet elke EU-missie doeltreffend samenwerken met haar themaspecifieke netwerken, zoals CEMR, Eurocities en CPMR. Het CvdR werkt uitgebreid samen met al deze netwerken van belanghebbenden om ervoor te zorgen dat de EU-missies het gewenste effect sorteren als nieuw bottom-upbeleidsinstrument.

55.

Het CvdR benadrukt het belang van het verbeteren van de capaciteit van regio’s en steden om financiering voor EU-missies aan te vragen en gebruik te maken van de ervaring die is opgedaan met door de EU gefinancierde, grootschalige initiatieven zoals het European Network of Living Labs (ENoLL), het Vanguard-initiatief, Digitalising Cities, Open & Agile Smart Cities, City Science Initiative en Living-in.EU (de Europese weg naar digitale transformatie in steden en gemeenten). Dit zal de veerkracht, het reactievermogen en de actieve deelname van steden en regio’s aan Europese hervormingen ten goede komen en de participatie van burgers in de hele EU versterken. Dit zal op zijn beurt het effect van EU-initiatieven vergroten en zorgen voor een bredere en eerlijkere verdeling van de middelen, zodat de omstandigheden overal beter geschikt zijn om financiering uit EU- en niet-EU-bronnen aan te trekken en de voorhoede op het gebied van ontwikkeling te bereiken.

Missiespecifieke aanbevelingen

56.

Het CvdR benadrukt het belang van samenwerking tussen de verschillende missies op alle bestuursniveaus. De EU-missies hebben samen een duidelijk doel voor ogen, nl. het streven naar een duurzame slimme toekomst, die kan worden bereikt door cocreatie en op RDI gebaseerde oplossingen: — aanpassing aan de klimaatverandering: beheersing van overstromingen, bosbranden en andere rampen, op de natuur gebaseerde oplossingen, klimaatbestendigheid van kritieke infrastructuur, monitoring- en waarschuwingssystemen in verband met de gevolgen voor de volksgezondheid; — kanker: gezondheid in het algemeen, meer preventieve maatregelen, met name door gezonde leefgewoonten te promoten; — oceanen en water: bescherming en herstel van aquatische ecosystemen, vermindering van verontreiniging en klimaatneutraal maken van de blauwe economie; — klimaatneutrale steden: vooruitgang op het gebied van sectoroverschrijdende milieu-, infrastructuur- en industriële oplossingen die bijdragen aan de klimaatneutraliteit van steden; — bodem: voorkomen van verontreiniging door landgebruik en onder alle omstandigheden beschermen van gezond zoet grondwater.

57.

Het CvdR stelt de volgende missie-specifieke activiteiten voor om de impact van de EU-missie te vergroten:

a)   Aanpassing aan de klimaatverandering

Het CvdR benadrukt dat de missie inzake “Aanpassing aan de klimaatverandering” een essentiële algemene rol moet spelen, met name wat betreft prognoses en het motiveren van alle actoren in Europa om actief bij te dragen aan de Europese missies. Deze missie moet gericht zijn op sociale en maatschappelijke bewustwording en op het creëren van een breed draagvlak voor grootschalige systematische oplossingen. Zij moet met name de uitdagingen van de groene transformatie van industrie, huisvesting en mobiliteit aanpakken. De verliezen als gevolg van klimaatverandering bedragen nu al gemiddeld 12 miljard EUR per jaar. De EU moet macrobudgettaire klimaatanalyses maken en, parallel aan de mitigatiemaatregelen, overtuigen van snellere adaptatiemaatregelen. Bij de bescherming van de bevolking tegen klimaatverandering moet er ook oog zijn voor sociale en cohesieaspecten.

b)   Kanker

Het CvdR wijst op het belang van wereldwijd toponderzoek en moedigt onderzoekers en innovators aan om de Europese en sectoroverschrijdende samenwerking tussen belanghebbenden te intensiveren met het oog op het welslagen van deze missie. Het CvdR benadrukt het belang van de uitbreiding van HPV-vaccinatie en biobanking en van de toegang tot de meest innovatieve therapieën, alsook het belang van de verspreiding van goede praktijkvoorbeelden onder landen en regio’s. Een van de grootste uitdagingen is de ongelijke toegang tot kankerzorg tussen en binnen de EU-landen en -regio’s, en de ongelijke levenskwaliteit van de patiënten. Het verbeteren van de toegang tot vroegtijdige screening, nieuwe diagnostische instrumenten en innovatieve kankerbehandelingen in de Europese landen en regio’s is dan ook van vitaal belang en vereist investeringen in infrastructuur, apparatuur, digitalisering van de gezondheidszorg, zorgpersoneel en nieuwe zorgmodellen. Een andere uitdaging is de toegang tot betaalbare behandelingen en medische producten, evenals de kwaliteit van de individuele ondersteuning van patiënten en sociale innovatie ter ondersteuning van verzorgers.

c)   Onze oceanen en wateren tegen 2030 herstellen

Het CvdR wijst erop dat het gezond maken van oceanen en wateren en het veiligstellen van de zoetwatervoorziening wereldwijd van prioritair belang zijn, zowel op korte als op lange termijn. De verontreinigingsproblemen kunnen alleen worden opgelost in internationaal verband: door zich samen te ontfermen over wateren als de Middellandse Zee, de Atlantische Oceaan, de Oostzee, de Zwarte Zee en de Donau, en de samenwerking tussen regio’s te intensiveren. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan het arctische gebied. Het CvdR zou graag zien dat de zee en de wateren een nieuwe gemeenschappelijke ambitie worden die centraal staat bij een nieuw elan voor het Europese project. De specifieke focus op onderzoek en schone watertechnologieën en een efficiëntere watervoorziening is van vitaal belang voor de missie, alsook voor de blauwe-oceaaneconomie, met de nadruk op ondernemerschap, duurzaam toerisme, het koolstofvrij maken van het zeevervoer en mariene hernieuwbare energie. Hierdoor zullen nieuwe, uitgebreide mogelijkheden ontstaan voor grensoverschrijdende en “out-of-the-box”-samenwerking tussen bedrijven. Het CvdR benadrukt dat steden en regio’s moeten worden gemobiliseerd om Europese netwerken op te zetten die lokale maritieme innovatie-ecosystemen samenbrengen rond waardeketens en innovaties tot stand brengen in de maritieme industrie.

d)   Klimaatneutrale en slimme steden

Het CvdR wijst erop dat Europa actieve voortrekkerssteden nodig heeft om samen nieuwe urgente oplossingen te vinden en de resultaten van hun experimenten met anderen te delen. Alle steden en regio’s in heel Europa moeten hierbij worden betrokken en ondersteund. De voortrekkerssteden moeten worden gebruikt als innovatiehubs voor het samen uitwerken van gemakkelijk navolgbare en rechtstreeks toepasbare oplossingen die kunnen worden toegepast in alle andere Europese steden die hun best doen om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. Steden die een aanvraag hebben ingediend maar niet zijn geselecteerd, moeten door de Commissie worden bijeengebracht in een ruimere groep, zodat zij op veel manieren gebruik kunnen maken van de vooruitgang en de resultaten van voortrekkerssteden, onder meer door de rechtstreekse toepassing van reproduceerbare oplossingen. Reeds bestaande succesvolle programma’s en projecten of daarmee verband houdende “groene initiatieven” zijn opgenomen in het addendum bij het uitvoeringsplan van deze missie. De lessen die hieruit worden getrokken, moeten als uitgangspunt dienen voor het opstellen van stappenplannen op meerdere niveaus met het oog op de klimaatneutraliteit van steden. Er moet gebruik worden gemaakt van transformatiegemeenschappen met meerdere actoren en gezamenlijke instrumenten, zodat geen enkele gemeenschap op eigen houtje hoeft te opereren. Het CvdR benadrukt dat de voorbereiding van klimaatcontracten door deelnemende steden een vraaggestuurd proces is dat lokale oplossingen mogelijk moet maken, maar krachtige steun nodig heeft van het nationale en het regionale niveau.

e)   Een bodemdeal voor Europa

Het CvdR benadrukt dat er behoefte is aan systeemdenken en instrumenteel transformatiebeheer, met inbegrip van RDI en leren, om de doelstellingen van de bodemmissie, die betrekking heeft op alle soorten landgebruik, te verwezenlijken, en om nieuwe wegen te verkennen voor een ambitieuzere hervorming van het GLB van de EU. Uitbreiding van koolstoflandbouw en de koolstofvastlegging in bossen, herinrichting van landbouwproductiesystemen en het opzetten van transnationale clusters van “living labs” zijn van cruciaal belang voor het welslagen van de missie. Ondersteuning van de biodiversiteit en het overtuigen van burgers om voor biologische bosgebaseerde producten en duurzaam en lokaal geproduceerd voedsel te kiezen zijn noodzakelijke maatregelen op het platteland en in steden. Een ander cruciaal punt is hoe bosgerelateerde activiteiten aantrekkelijk en economisch duurzaam kunnen worden gemaakt (zonder lucrativiteitsverlies) ter ondersteuning van de doelstellingen van de bodemmissie.

De rol van het CvdR bij de ondersteuning van Europese en mondiale veranderingen

58.

Het CvdR benadrukt dat mensen in steden en regio’s wonen en werken en dat alle activiteiten in het kader van EU-missies op mensen gericht moeten zijn: van bedrijfs-, academische en overheidsactoren tot individuele burgers van alle leeftijden en achtergronden. Het CvdR, het JRC en andere relevante spelers zijn op de hoogte van een breed scala aan effectieve en beproefde technologieën voor burgerparticipatie, van “entrepreneurial discovery” tot maatschappelijke-innovatiekampen, die voor burgerparticipatie moeten zorgen.

59.

Het CvdR staat klaar om het lokale bewustzijn omtrent de EU-missies als zodanig te helpen vergroten en contact te helpen leggen met Europese burgers en bedrijven.

60.

Het onderstreept dat de EU-missies alleen succesvol zullen zijn als de kennis- en innovatiekloof in Europa en de innovatiekloof tussen Europa en de VS worden gedicht. De nadruk moet liggen op ambitieuze, concrete en inclusieve maatregelen in de praktijk, waarbij gebruik wordt gemaakt van de resultaten van RDI.

61.

Het CvdR benadrukt dat de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van RDI een vereiste zijn voor het welslagen van de Europese missies. Dit betekent dat nieuwe uitgebreide oplossingen moeten worden gevonden voor het waarborgen van complementariteit en het bevorderen van synergie met de kaderprogramma’s van de Unie voor onderzoek en innovatie en andere Europese en mondiale programma’s en fondsen. Een nieuwe stap is het testen van het systeem van EOR-hubs, dat ervoor moet zorgen dat in de regionale beleidsvorming gebruikgemaakt wordt van alle relevante RDI-initiatieven van de EU, die een essentieel onderdeel hiervan moeten worden.

62.

De uitvoering van de EU-missies zal het lokale en regionale leiderschap binnen de EU, maar ook wereldwijd, bevorderen. Door de rol van steden en regio’s binnen het Burgemeestersconvenant en andere mondiale netwerken te versterken, kan het CvdR synergieën creëren tussen de EU-missies en de SDG-activiteiten en de campagnes “Race to Zero” and “Race to Resilience” van de VN. Versterking van het mondiale leiderschap van EU-steden en -regio’s kan ook een steun in de rug betekenen voor de inspanningen van het CvdR om subnationale overheden formeel te erkennen in het kader van het UNFCCC en bij de voorbereiding van de COP27.

Samenvatting van de belangrijkste succesfactoren

63.

Het CvdR wijst erop dat Europa zijn mondiale concurrentievermogen op een toekomstgerichte manier moet versterken door voort te bouwen op kennis, pan-Europese partnerschappen, capaciteiten en talenten — een inclusieve aanpak waarbij iedereen wordt betrokken. Europa heeft de kans om wereldwijd een voortrekkersrol te spelen bij gezamenlijke acties om de SDG’s te verwezenlijken en klimaatverandering tegen te gaan.

64.

Het Comité onderstreept dat concrete actie cruciaal is voor de EU-missies. Onderzoek is essentieel voor het ontwikkelen van nieuwe oplossingen en het uitstippelen van de beste koers; juiste toepassingen zijn fundamenteel voor het bereiken van resultaten. Het succes van de EU-missies staat of valt met de aanwezigheid van een lokaal faciliterend ecosysteem. Het gaat niet alleen om technologie en onderzoek, maar, in de eerste plaats, om een mensgerichte aanpak waarbij vaardigheden worden opgedaan, lokale risico’s worden aangepakt en gebruikgemaakt wordt van de beste Europese middelen. Menselijke aspecten in innovatie zijn essentieel voor het cocreëren van duurzame oplossingen.

65.

Het CvdR stelt vast dat de EU-missies van wezenlijk belang zijn om de transformatie van Europa tot een groener, gezonder, inclusiever en veerkrachtig continent te ondersteunen. Om de ambitieuze doelstellingen te halen, moet elke EU-missie over een uitgebreid maatregelenpakket beschikken. Deze Europese pakketten moeten worden samengesteld op basis van uitgebreide regionale en lokale maatregelenpakketten, waaronder geïntegreerde onderzoeksprojecten, beleids- en wetgevingsmaatregelen en lokale uitvoeringsactiviteiten.

66.

Het CvdR benadrukt de noodzaak om de dagelijkse werkzaamheden van steden en regio’s bij het creëren van waarde en op het gebied van benchlearning te cofinancieren en te ondersteunen, zodat beste praktijken en maatregelen voor het dagelijks welzijn van de burgers op grote schaal kunnen worden toegepast. De rol van de demonstratiegemeenschappen bestaat erin op te treden als pioniers, ontwikkelaars en eerstelijntesters van systemische verandering ten gunste van alle anderen.

67.

Het CvdR is bereid om samen te werken met de EU-missies om de benchmarkings- en benchlearningsprocessen tussen demonstratiesteden/regio’s en andere steden/regio’s aantrekkelijk te maken. De financieringsinstrumenten moeten flexibel en innovatief zijn en de echte belangen van steden/regio’s behartigen.

68.

Belangrijk hierbij is in hoeverre steden en regio’s leren om de nodige maatregelen in gang te zetten en hoe hiervoor particuliere industriële en andere investeringen kunnen worden aangetrokken. Het netwerk van EOR-hubs zorgt er idealiter voor dat lokale en regionale RDI-ecosystemen een geïntegreerd onderdeel worden van het pan-Europese RDI-ecosysteem.

69.

Het Comité dringt aan op betere maatschappelijke en technologische voorspelbaarheid en meer samenwerking als cruciale succesfactoren voor het versneld aantrekken van industriële en andere investeringen om koolstofneutraliteit en andere doelstellingen van de EU-missies te bereiken. Missiegericht beleid kan de bottom-updimensie in het unieke multilevelgovernancesysteem van de EU op adequate wijze versterken: de geleerde lessen kunnen en moeten actief onder de lidstaten worden gedeeld. De doelstellingen van EU-missies moeten bij de opstelling van toekomstige wetgeving (bijvoorbeeld op het gebied van koolstofbeprijzing en in het kader van het “Fit for 55”-pakket) beter in acht genomen en geïntegreerd worden.

70.

De meest recente plannen en richtsnoeren van het industrie- en innovatiebeleid op EU-niveau, alsook de nodige nieuwe wetenschappelijke en technologische kennis en innovaties, moeten in de EU-missies worden geïntegreerd en door middel van doeltreffende, van onderop gestuurde initiatieven voor kennisbeheer en andere acties worden ontwikkeld en in concrete oplossingen en praktijken worden omgezet.

71.

Het CvdR erkent dat de EU-missies behoefte hebben aan digitale platforms: o.a. om de overdracht en het beheer van kennis te versnellen resp. verbeteren, virtuele samenwerking en partnerschapsmatching te ondersteunen en financieringsprocessen te vereenvoudigen. Deze moeten samen met de vertegenwoordigers van steden en regio’s worden opgezet.

72.

Het CvdR stelt dat nieuwe adequate en doeltreffende werkprocessen van essentieel belang zijn voor het welslagen van de EU-missies. Deze methoden moeten getuigen van de lessen die geleerd zijn met Open Innovation 2.0, diverse Quadruple Helix-initiatieven en vele andere bij de gezamenlijke totstandbrenging van aantrekkelijke participatieve governance van de volgende generatie. Alle burgers moeten hierbij worden betrokken, van jong tot oud. In de missiegerelateerde activiteiten moet rekening worden gehouden met de verschillende eigenschappen van verschillende generaties en moet op innovatieve en verantwoorde wijze het engagement worden gecreëerd dat nodig is voor de totstandbrenging van een duurzame toekomst voor Europa.

---

(1)  Zitting van het CvdR van 27 januari 2022, resolutie over de Conferentie over de toekomst van Europa (PB C 270 van 13.7.2022, blz. 1).

(2)  CvdR-zitting van 1-2 december 2021, resolutie over het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2022 (PB C 97 van 28.2.2022, blz. 1).

(3)  Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s betreffende Europese missies — COM(2021) 609 final.

(4)  Beleidsagenda voor de Europese Onderzoeksruimte — Overzicht van de acties voor de periode 2022-2024, Europese Commissie, 2021.

(5)  CvdR-advies over Horizon Europa: 9e kaderprogramma voor onderzoek en innovatie (COR-2018-03891) (PB C 461 van 21.12.2018, blz. 79).

(6)  EU-verslag inzake strategische prognose 2021, COM(2021) 750 final.

(7)  Een nieuwe EOR voor onderzoek en innovatie (COM(2020) 628 final).

(8)  Een nieuwe EOR voor onderzoek en innovatie (COM(2020) 628 final).

(9)  Advies van het CvdR getiteld “Een klimaatveerkrachtig Europa tot stand brengen — de nieuwe EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering”, goedgekeurd tijdens de zitting van 1 juli 2021 (PB C 440 van 29.10.2021, blz. 42).

(10)  IEA Energy Technology Perspectives 2020.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over de EU-autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied

(2022/C 301/06)

Rapporteur: Christophe CLERGEAU (PSE/FR), lid van de regioraad van Pays-de-la-Loire

BELEIDSAANBEVELINGEN

Algemene opmerkingen

1.

Het Europees Comité van de Regio’s (hierna “het Comité” genoemd) herinnert eraan dat zijn voorzitter in maart 2020 de Europese Commissie en de lidstaten heeft opgeroepen om een Europees gezondheidsmechanisme in te stellen (1), een idee dat het later in 2020 heeft uitgewerkt in zijn advies over een Europees mechanisme voor noodsituaties op gezondheidsgebied (2), en stelt vast dat de Commissie in haar mededeling COM(2021) 576 uit dit advies heeft geput.

Het Comité wijst erop dat het debat over de oprichting van de EU-autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA) moet worden gezien in het licht van de aanhoudende COVID-19-epidemie, die duidelijk maakt dat het meer dan ooit belangrijk is om gezondheid bovenaan de agenda van de Europese Unie te zetten. Met de oprichting van HERA wordt echter een breder doel beoogd. De autoriteit heeft betrekking op alle soorten grootschalige en/of grensoverschrijdende risico’s voor de menselijke gezondheid en houdt zich bezig met paraatheid en crisisbeheer, maar ook met preventie en de veerkracht van samenlevingen en regio’s en steden; dit alles dient te worden gezien in de bredere context van de oorlog in Oekraïne, die een enorme impact heeft op de gezondheidsdiensten, de infrastructuur en de grensoverschrijdende samenwerking, die tijdens de zwaarste fase van de COVID-19-pandemie al enorm onder druk stonden.

2.

Het Comité staat achter de oprichting van HERA als autoriteit die verantwoordelijk is voor de voorbereiding op en het beheer van gezondheidscrises, met dien verstande dat de lidstaten primair verantwoordelijk zijn voor preventie, volksgezondheid en gezondheidszorg, crisisparaatheid en crisisbeheer, en dat anderzijds ook de regio’s een belangrijke rol spelen, aangezien twee derde van de lidstaten hun gezondheidsstelsels — elk op hun eigen manier — hebben gedecentraliseerd. Wel beklemtoont het dat een overkoepelende visie op de bescherming van de bevolking noodzakelijk is, terwijl het optreden van de Commissie versnipperd blijft, aangezien er sprake is van meerdere besluitvormingscentra; ook is het belangrijk dat de Unie de lidstaten en regio’s ondersteunt.

3.

Gezondheidscrises, ongeacht hun oorsprong, vormen een gevaar voor de burgers — hoewel niet iedereen in dezelfde mate getroffen wordt — maar bedreigen ook de Europese integratie zelf, tenminste als de Unie er niet in slaagt op een snelle, efficiënte, samenhangende en solidaire manier te reageren. De COVID-19-crisis heeft de Europese solidariteit, de integriteit van de interne markt en de samenwerking binnen het Schengengebied op de proef gesteld. Voorts heeft de crisis ook aangetoond dat de doelstellingen van de EU inzake de bescherming van de gezondheid en van de burgers “niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden verwezenlijkt”, en dat meer EU-optreden op dit gebied derhalve in overeenstemming is met het subsidiariteitsbeginsel (3).

4.

Hoewel het beheer van de gezondheids- en zorgstelsels een nationale bevoegdheid is, speelt de Commissie een belangrijke rol bij de bescherming van de volksgezondheid en de instandhouding van de interne markt, overeenkomstig de Verdragen, waarin de bescherming van de volksgezondheid als essentiële eis is opgenomen, en op grond waarvan het acquis communautaire moet worden beschermd. Daarbij moet nauw worden samengewerkt met de lidstaten, en is ook de actieve betrokkenheid van het Europees Parlement gerechtvaardigd. Het Comité wil in dit debat zijn stem laten horen, ten eerste omdat in een context van crisis optreden op lokaal en wijkniveau van essentieel belang is voor de bescherming van de bevolking, ten tweede omdat veel regio’s verregaande bevoegdheden hebben op het gebied van gezondheid, en ten slotte omdat regionale steun voor innovatie en het bedrijfsleven cruciaal is om ervoor te zorgen dat de nodige tegenmaatregelen om crises het hoofd te bieden, beschikbaar zijn.

HERA: reikwijdte, bestuur en groeiende rol

5.

Het Comité staat achter het voorstel van de Commissie om HERA verregaande slagkracht te verlenen, met inachtneming van de bevoegdheden van de andere organen (4). De autoriteit moet immers het hoofd kunnen bieden aan uiteenlopende bedreigingen voor de menselijke gezondheid, of het nu gaat om pandemieën, biologische, milieu- of kernrampen of rampen van onbekende oorsprong, hetzij van natuurlijke aard hetzij per ongeluk of opzettelijk door de mens veroorzaakt, met inbegrip van terroristische daden.

6.

Niet alleen is het bereik van HERA zeer groot, de autoriteit houdt zich ook bezig met erg uiteenlopende activiteiten, gaande van het in kaart brengen en analyseren van risico’s in de aanloop naar crises tot het bevorderen van prognoses en het versterken van het vermogen van samenlevingen en regio’s en steden om crises het hoofd te bieden, het uitwerken van crisisbeheersingsscenario’s, met inbegrip van passende reacties, en het versterken van het ecosysteem voor de industrie en onderzoek en innovatie (O&I) zodat passende tegenmaatregelen kunnen worden ontwikkeld en geproduceerd; ten slotte is het de taak van HERA erop toe te zien dat deze tegenmaatregelen in alle steden en regio’s van de Unie en voor alle bevolkingsgroepen beschikbaar zijn.

7.

Het gaat hier om uitdagingen van ongekende omvang en het Comité vraagt zich dan ook af of HERA in staat is deze taken te vervullen.

8.

HERA is opgericht als interne dienst van de Commissie, wat als een pragmatische keuze moet worden gezien die snel handelen en coördinatie van de verschillende activiteiten van de Commissie mogelijk maakt. Deze oplossing dient echter slechts tijdelijk te zijn en moet te zijner tijd worden herzien. De status van interne dienst van de Commissie mag geen rem zijn op de aanwerving van het gespecialiseerd en hooggekwalificeerd personeel dat nodig is met het oog op de voorbereiding op en het beheer van gezondheidscrises. Autonome besluitvorming overeenkomstig de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid is essentieel om een onafhankelijke risicoanalyse te kunnen opmaken en snel de nodige maatregelen te kunnen nemen om mensenlevens te beschermen.

9.

Het op 10 februari gepubliceerde actieplan voor 2022 voorziet in een jaarlijkse begroting van 1,3 miljard EUR, wat een positief signaal is, maar niet strookt met de begrotingsraming van 6 miljard EUR voor zes jaar. Bij nadere beschouwing van deze jaarlijkse begroting blijkt dat het nemen van tegenmaatregelen en het aanleggen en beheren van Europese voorraden (675,5 miljoen EUR) daarin zwaar doorwegen — om maar te zwijgen van de gevolgen voor de financiering van andere maatregelen op het gebied van Europese civiele bescherming — en dat ook de steun voor nieuwe productiecapaciteit (160 miljoen EUR) en onderzoeksprogramma’s in het kader van Horizon Europa (350 miljoen EUR), waarvan het merendeel niet nieuw is, een flinke hap uit het budget nemen. Daardoor blijft er maar 100 miljoen EUR over voor acties om te anticiperen op risico’s en de gezondheidsstelsels aan te passen.

10.

Het bestuur van HERA is een derde zwak punt. Enkel de Commissie en de lidstaten hebben een vinger in de pap, terwijl het Europees Parlement niet meer dan een waarnemersrol krijgt en alle belanghebbenden, zowel steden en regio’s als maatschappelijke organisaties, worden uitgesloten van de vaste organen van HERA. Deze vorm van bestuur is adequaat noch doeltreffend, aangezien crisisparaatheid en crisisbeheer een grote verscheidenheid aan actoren en deskundigheid vereisen. Steden en regio’s, alle gezondheidswerkers ongeacht hun functie, patiëntenverenigingen, andere belangrijke actoren op het gebied van wetenschap en onderzoek en ngo’s die zich bezighouden met gezondheid en solidariteit, zijn onmisbaar willen we crises met succes het hoofd kunnen bieden en moeten dan ook ten volle bij een en ander worden betrokken. De verschillende belanghebbenden zouden op zijn minst permanent lid moeten zijn van het adviesforum, dat aanbevelingen moet kunnen doen aan de bestuursorganen van HERA en moet worden betrokken bij de verschillende werkzaamheden van de autoriteit.

11.

Het Comité erkent het primaat van de nationale bevoegdheden en het cruciale belang van de gezamenlijke werkzaamheden van de Commissie en de lidstaten, maar roept de Commissie en de Raad op om opnieuw gebruik te maken van een open en inclusieve methode van coördinatie met de betrokken partijen en om de vertegenwoordigers van de lokale en regionale overheden en het Europees Parlement hun rol te laten spelen, los van juridische overwegingen.

12.

HERA lijkt zich vooral te richten op de levering van medische tegenmaatregelen. Er komt echter veel meer kijken bij crisisbeheer, met name waar het gaat om preventie en civiele bescherming. Het Europees Comité van de Regio’s is van mening dat de term “tegenmaatregelen” betrekking moet hebben op alle geneesmiddelen en farmaceutische producten, inclusief hun werkzame bestanddelen, alsook op alle antibiotica, vaccins, testen en diagnosemiddelen, medische hulpmiddelen en benodigdheden, persoonlijke beschermingsmiddelen, ziekenhuis- en lokale apparatuur, maar ook informatiesystemen en surveillancesystemen voor infectieziekten en opkomende contaminanten. Al deze hulpmiddelen zijn immers noodzakelijk om crises het hoofd te bieden en mensen en de volksgezondheid te beschermen.

13.

Daarnaast moet evenzeer aandacht uitgaan naar de versterking van de maatschappelijke veerkracht en een gemeenschappelijke cultuur van crisis- en rampenbeheer. In dit verband moet meer steun worden verleend aan het Uniemechanisme voor civiele bescherming en moet erop worden toegezien dat de oprichting van HERA niet ten koste gaat van het budget van dit mechanisme. Het is belangrijk dat het gebruik van de term “noodsituaties” in de benaming van HERA geen verwarring veroorzaakt; ook moet worden gewaakt voor overlapping met de regelingen voor crisisbeheer in het kader van het Uniemechanisme voor civiele bescherming, waarvan het Coördinatiecentrum voor respons in noodsituaties (ERCC) van de Commissie de hoeksteen is. Er is behoefte aan zeer nauwe coördinatie en een duidelijke taakverdeling tussen deze twee instrumenten van de Commissie, die in de toekomst beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Ook moet een onderscheid worden gemaakt tussen de maatregelen van de herziene wetgevende handeling inzake grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen, waarover momenteel door de Raad en het Parlement wordt onderhandeld, en de taken van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en met name het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC).

14.

De ontwikkeling van het strategisch meerjarenplan van HERA is een topprioriteit; zowel het Europees Parlement als de steden en regio’s en andere belanghebbenden moeten hierbij worden betrokken. In dit plan moet worden aangegeven welke middelen HERA nodig zal hebben om haar talrijke taken doeltreffend uit te voeren, moet een stappenplan voor de ontwikkeling van de autoriteit worden uitgewerkt en moeten monitoringindicatoren worden vastgesteld. Voorts moeten in het strategisch plan de mechanismen voor samenwerking tussen HERA en de andere interventie-instrumenten van de EU worden vastgelegd, waaronder het EMA, het ECDC en het Uniemechanisme voor civiele bescherming; daarnaast moet worden aangegeven hoe ook deze instrumenten kunnen worden versterkt om hun rol in de samenwerking met HERA ten volle te vervullen.

Europa voorbereiden op crises en rampen en alle burgers in alle steden en regio’s van de EU doeltreffend beschermen

15.

De ervaring met COVID-19 leert dat doeltreffend optreden onmogelijk is zonder een gemeenschappelijke respons op Europees niveau, die moet worden afgestemd op de verschillende nationale, regionale en lokale behoeften en omstandigheden. Voorts moet HERA zich sterk maken voor meer Europese ambitie en convergentie bij de bescherming van de bevolking tegen crises. Daarvan is vandaag nog geen sprake: de COVID-19-crisis legt de regionale en sociale ongelijkheid bij de toegang tot zorg en vaccinatie bloot, een situatie die de respons op gezondheidscrises verzwakt en Europa als geheel in gevaar brengt.

16.

Het Comité zou graag zien dat HERA in kaart brengt in hoeverre de verschillende regio’s en bevolkingsgroepen al dan niet bestand zijn tegen gezondheidscrises. Bij het in kaart brengen van de zwakke plekken moet ook worden gekeken naar de Europese beschikbaarheid van voorraden en de operationele capaciteit om de hele bevolking te bereiken, in de eerste plaats de meest kwetsbare groepen, slachtoffers van sociale uitsluiting en kansarmen. Daarnaast moet worden nagegaan in hoeverre de gezondheidszorgstelsels, de ziekenhuizen en de andere gezondheidscentra in staat zijn hun capaciteit in crisissituaties te vergroten, zodat de geplande zorg niet in het gedrang komt en tegelijk de door de crisis veroorzaakte golf van bijkomende patiënten kan worden opgevangen.

17.

Het is dan ook van cruciaal belang dat HERA samen met de andere bevoegde EU-organen een “health safety vulnerability scoreboard” (scorebord voor kwetsbaarheid op gezondheidsgebied) opzet en samen met de lidstaten en de regio’s noodhulpprogramma’s en stresstests voor gezondheidsstelsels ontwikkelt. Aan de hand van de resultaten van deze tests kunnen de Commissie en de Raad dan aanbevelingen formuleren voor de lidstaten en de regio’s — waarvan de naleving moet worden gemonitord — zodat zij hun gezondheidsstelsels kunnen verbeteren, de responscapaciteit op gezondheidsgebied van de regio’s kunnen versterken en, waar nodig, ervoor kunnen zorgen dat alle bevolkingsgroepen dezelfde mate van bescherming genieten.

18.

Ook moet HERA bijdragen aan de ontwikkeling van onderzoeksprogramma’s in het kader van Horizon Europa die gericht zijn op de meest kwetsbare bevolkingsgroepen (mensen die te maken krijgen met armoede of uitsluiting, minderheden, vluchtelingen, vrouwen die het slachtoffer zijn van geweld, ouderen, personen met een handicap, mensen met onderliggende aandoeningen enz.); de ervaring met COVID-19 leert immers dat deze groepen vaak de eerste slachtoffers zijn. Deze onderzoeksprogramma’s moeten ook specifiek gericht zijn op de ongelijke toegang van ouderen tot zorg, de geestelijke gezondheid van kinderen en jongeren, complementariteit tussen ziekenhuizen en buurtgezondheidszorg, en innovaties, met name op digitaal gebied, in de organisatie van gezondheidszorgstelsels. Daarbij moet er steeds aandacht zijn voor gender, zodat de behoeften van vrouwen naar behoren in aanmerking worden genomen.

19.

Het is van cruciaal belang dat mensen worden voorbereid op toekomstige rampen en epidemieën; hier is voor HERA een rol weggelegd. Ook is het zaak dat de programma’s op het gebied van gezondheidspreventie, gezondheidsbevordering en bestrijding van de digitale kloof en desinformatie op Europees niveau worden versterkt en gecoördineerd. Gezondheidspreventie moet als een rode draad door alle beleidsmaatregelen lopen. Het optreden van HERA moet aansluiten bij een ambitieuzer Europees preventiebeleid in het kader van EU4Health, een programma dat moet worden versterkt en tevens beter rekening moet houden met de uitdagingen op het vlak van geestelijke gezondheid, handicaps en chronische ziekten.

20.

Ook moeten via onderzoek concrete lessen worden getrokken uit de covidcrisis en de oorlog in Oekraïne. Zo moeten maatregelen worden genomen om de gezondheidszorgstelsels in staat te stellen om sneller te reageren en om de uitrol van tegenmaatregelen op het terrein te versnellen (modulaire ziekenhuizen, mobiele en vereenvoudigde medische hulpmiddelen, mobiele medische eenheden, kleine vaccinatiecentra, voldoende inzetten van gekwalificeerd medisch personeel enz.).

21.

Bijzondere aandacht moet uitgaan naar de specifieke problemen van afgelegen plattelandsgebieden, berggebieden en ultraperifere regio’s. Het Comité betreurt dat dergelijke acties grotendeels ontbreken in het werkprogramma van HERA voor 2022 en dringt erop aan dat dit vanaf 2023 wordt rechtgezet.

22.

In de ogen van het Comité brengen dergelijke maatregelen de bevoegdheden van de lidstaten niet in gevaar, maar bieden zij elk land juist de kans om in samenwerking met de regio’s zijn bevolking doeltreffender te beschermen.

23.

Met het oog op het beheer van toekomstige crises zou het nuttig zijn dat de Commissie de uitgaven voor gezondheidszorg in het kader van de cohesiefondsen en de faciliteit voor herstel en veerkracht tijdens de pandemie gedetailleerd in kaart brengt. Ook zou bij de uitwerking van toekomstige maatregelen voor de preventie en het beheer van gezondheidscrises kunnen worden gekeken naar de nationale, regionale en lokale goede praktijken.

24.

Het Comité zou graag zien dat de uitgaven voor de versterking van de gezondheidsstelsels en de voorbereiding op crisissituaties, die ongetwijfeld zullen stijgen, in het kader van het Europees Semester op een specifieke manier worden benaderd, en in het kader van het corona-investeringsinitiatief permanent in aanmerking komen voor cohesiesteun. Het Comité vindt het verontrustend dat de uitgaven voor gezondheidszorg tot dusver slechts een zeer klein deel van het herstelplan uitmaken en het pleit voor meer steun voor de veerkracht en uitrusting van steden en regio’s op het gebied van gezondheid en civiele bescherming.

25.

Het Comité herinnert eraan dat steden en regio’s samen met de EU en de lidstaten moeten bijdragen aan de ontwikkeling van deze nieuwe kijk op de bescherming van de bevolking, zeker wanneer zij beschikken over specifieke bevoegdheden op het vlak van gezondheid en verantwoordelijk zijn voor de ziekenhuizen en de gezondheidszorg. Deze rol moet op nationaal en Europees niveau worden erkend, overeenkomstig het beginsel van actieve subsidiariteit.

De lessen die kunnen worden getrokken uit de oorlog in Oekraïne

26.

Het Comité is ingenomen met de betrokkenheid van HERA bij de vaccinatiecampagne voor Oekraïense vluchtelingen in de Unie en met zijn steun aan het EU-mechanisme voor civiele bescherming, dat met hulp van de farmaceutische industrie en de Ministeries van Volksgezondheid borg staat voor vaccins voor kinderen en andere essentiële medische benodigdheden.

27.

Het Comité is van mening dat de oorlog in Oekraïne ons er nadrukkelijk aan herinnert dat Europa op alle soorten crises voorbereid moet zijn: net zoals COVID-19 ons van de ene op de andere dag overviel, kwam ook het gewapende conflict in de directe omgeving van de EU uit de lucht vallen. Dit leidt tot toenemende druk op de gezondheidsstelsels, met name in Midden- en Oost-Europa, en de situatie moet nauwlettend worden gevolgd om te voorkomen dat er een kantelpunt wordt bereikt. De analytische en voorspellende capaciteit van HERA moet snel worden ontwikkeld om ervoor te zorgen dat de volgende ramp niet als een verrassing komt voor de Europese Unie.

28.

Het Comité wenst dus nogmaals te benadrukken dat er in alle lidstaten en alle regio’s van de EU prioriteit moet worden gegeven aan de opbouw en versterking van de capaciteit van de gezondheidsstelsels, zodat ze snel kunnen inspelen op onvoorziene omstandigheden. Met het oog hierop lijken het scorebord voor kwetsbaarheid op gezondheidsgebied en de stresstestprogramma’s voor gezondheidsstelsels dringender dan ooit.

29.

Het Comité vestigt de aandacht op het risico van blootstelling aan straling als gevolg van mogelijke schade aan civiele nucleaire infrastructuur en de onderbreking van de behandeling van chronische ziekten, waaronder kanker en hiv (Oekraïne heeft een van de hoogste hiv-prevalentiepercentages van Europa); deze risico’s zullen waarschijnlijk ook gevolgen hebben voor de gezondheidsstelsels van de gastlanden.

30.

De oorlog in Oekraïne, die heeft geleid tot de komst van miljoenen ongevaccineerden naar de EU, vraagt om meer internationale samenwerking inzake de toegang tot tegenmaatregelen, met name vaccins, waarbij voorrang moet worden gegeven aan onze buurlanden. Het Comité maakt zich dan ook zorgen over de ondergeschikte plaats die deze maatregelen innemen in het werkprogramma van HERA voor 2022.

Een beleid inzake industrie en overheidsopdrachten dat de volksgezondheid ten goede komt

31.

Het Comité is ingenomen met de initiatieven die sinds het begin van de crisis zijn genomen om de beschikbaarheid van tegenmaatregelen te versnellen; ook staat het achter de ontwerpverordening van de Raad betreffende maatregelen voor crisisbeheer. Het is echter van mening dat de huidige voorstellen niet toereikend zijn wil Europa gezondheidscrises doeltreffend kunnen aanpakken.

32.

Het Comité onderstreept de noodzaak van een industrie- en innovatiebeleid dat vooruitloopt op mogelijke crises en wijst erop dat zo snel mogelijk een nieuw regelgevings- en interventiekader moet worden uitgewerkt, zodat de soevereiniteit van de EU op het gebied van gezondheid verzekerd is en zij in staat is om producten die het resultaat zijn van O&I te industrialiseren.

33.

De Europese Unie moet de nodige middelen uittrekken om zelf “essentiële” tegenmaatregelen te kunnen produceren, dat wil zeggen de tegenmaatregelen die onmisbaar zijn voor de beheersing van verschillende soorten crises. Om de productie van deze fundamentele geneesmiddelen, inclusief de werkzame bestanddelen, medische hulpmiddelen, testen, diagnosemiddelen en apparatuur in Europa mogelijk te maken is een proactief beleid inzake overheidsaankopen noodzakelijk, waarbij eventuele hogere aankoopkosten geen beletsel mogen vormen. Momenteel is volstrekt onduidelijk hoe deze nochtans essentiële doelstelling met de Europese regels en actiebeginselen zou kunnen worden bereikt.

34.

Het Comité maakt zich grote zorgen over de vele bedrijven die aan het begin van de crisis op verzoek van de overheid hebben geïnvesteerd om tekorten te kunnen opvangen maar die nu aan hun lot worden overgelaten omdat meer wordt ingezet op aankopen buiten de EU. Het stelt vast dat de crisis ons niets heeft geleerd en wijst erop dat dit probleem dringend moet worden aangepakt. Het dringt er met name op aan dat waar mogelijk steeds nationale en Europese strategische voorraden worden aangelegd en aangevuld met producten van Europese bodem.

35.

Het Comité verzoekt de Commissie dan ook zich hierover te buigen en een passend wetgevingskader voor te stellen op grond waarvan kan worden afgeweken van de regels inzake staatssteun en overheidsopdrachten, met name op het vlak van “essentiële” tegenmaatregelen. Wat op dit moment wordt gedaan op het gebied van halfgeleiders (Europese wetgeving inzake halfgeleiders of de “Europese chipwet”) zou ook moeten kunnen worden overwogen op gezondheidsgebied.

36.

Dit nieuwe wetgevingskader zou de regels inzake (met name innovatieve) overheidsopdrachten moeten versoepelen, de controle op buitenlandse investeringen moeten versterken en het mogelijk moeten maken om voldoende rechtstreekse steun te verlenen om een efficiënte bijdrage te leveren aan de versnelling van de ontwikkeling en het op de markt brengen van medische innovaties zoals vaccins. Momenteel beschikt de Europese Unie juridisch gezien niet over dezelfde speelruimte als het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten, waardoor haar toegang tot vaccins in gevaar komt.

37.

Het Comité is verontrust over de tijd die verloren is gegaan, betreurt dat de publicatie van het werkprogramma van HERA voor 2022 niet gepaard is gegaan met de lancering van een passend initiatief en verzoekt de Commissie snel een voorstel voor te leggen aan het Parlement en de Raad.

38.

Er is de jongste tijd vooruitgang geboekt bij de structurering van onderzoek en innovatie waar het gaat om de voorbereiding op gezondheidscrises. Zo schaart het Franse voorzitterschap zich volmondig achter een “belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang” dat erop gericht is het industriebeleid en de strategische positie van de EU op gezondheidsvlak te versterken door in te zetten op innovatie in de verschillende segmenten van de gezondheidsindustrie. Overigens is de Commissie in april 2021 van start gegaan met raadplegingen om in het kader van het werkprogramma van Horizon Europa 2023-2024 een Europees partnerschap tussen overheidsdiensten inzake pandemieparaatheid op te zetten, om zo het door de lidstaten uitgevoerde onderzoek te coördineren. Er bestaat momenteel echter geen kader om de Horizon Europa-acties ter ondersteuning van HERA op elkaar af te stemmen; bovendien bedraagt het budget 1,7 miljard EUR, terwijl in het kader van de vorige twee kaderprogramma’s 4 miljard EUR werd uitgetrokken voor onderzoek naar pandemieën en vaccins. Het Europees Comité van de Regio’s pleit er daarom voor dat: — in het kader van HERA een pluralistische wetenschappelijke raad wordt opgericht, waarbij alle belanghebbenden worden betrokken, om wetenschappelijke prioriteiten vast te stellen en een routekaart voor onderzoek en innovatie uit te stippelen waarop Horizon Europa moet worden afgestemd; — in het kader van Horizon Europa meer middelen worden uitgetrokken om tegemoet te komen aan de behoeften van HERA op het vlak van onderzoek en innovatie; — een debat wordt opgestart over een toekomstige “missie” voor de voorbereiding op gezondheidscrises en het beheer daarvan, om zo een transversale aanpak binnen Horizon Europa, wetenschappelijke en operationele coördinatie en de betrokkenheid van alle belanghebbenden mogelijk te maken, waarbij bijzondere aandacht dient uit te gaan naar het bevorderen van publiek-private partnerschappen.

39.

Onderzoek naar antimicrobiële resistentie zou bovenaan de prioriteitenlijst van HERA moeten staan. Het buitensporig gebruik van antimicrobiële stoffen, zowel in de veehouderij als in de gezondheidszorg, is een echte tijdbom. Als hiervoor niet snel een oplossing wordt gevonden, is het heel wel denkbaar dat we binnen afzienbare tijd te maken krijgen met een scenario waarin we noch over adequate geneesmiddelen noch over adequate behandelingen beschikken. Bijna alle nieuwe antibiotica die de afgelopen decennia in de handel zijn gebracht, zijn varianten van de groepen antibiotica die in de jaren 1980 zijn ontdekt. Vooralsnog heeft de Commissie op dit gebied geen tastbare resultaten behaald, zoals blijkt uit het verslag van de Rekenkamer van 2019 (5). Vandaar dat de preventieve gezondheidsdiensten moeten worden versterkt om alle actoren die betrokken zijn bij het toezicht op het gebruik van antimicrobiële stoffen op lokaal niveau, in ziekenhuizen en bij de bevolking te coördineren, en dat ook moet worden geïnvesteerd in onderzoek naar nieuwe antibiotica en alternatieve preventiemethoden.

40.

Een nieuw wetgevingskader zou een strategisch partnerschap tussen de EU en de farmaceutische industrie mogelijk kunnen maken, zodat beter rekening kan worden gehouden met de doelstellingen op het gebied van volksgezondheid. Als tegenwicht voor rechtstreekse steun van de EU zou werk moeten worden gemaakt van industrialisatie in Europa, bevoorrechte toegang tot producten en het recht op inzage in de prijs van tegenmaatregelen en het licentiebeleid.

41.

Ook de voorgestelde acties op het gebied van O&I en de rol van HERA in dit verband moeten onder de loep worden genomen. De uitvoering van dit onderdeel van Horizon Europa moet snel worden verbeterd; zo moet zo snel mogelijk een O&I-routekaart voor HERA worden opgesteld zodat duidelijk wordt hoe de 1,8 miljard EUR waarover HERA uit hoofde van dit programma kan beschikken, zal worden besteed.

42.

Het netwerk van innovatieve kmo’s die zich bezighouden met medische tegenmaatregelen en alle andere soorten hulpmiddelen en uitrusting om de bevolking te beschermen en crises het hoofd te bieden, moet zo snel mogelijk meer slagkracht krijgen. Zo moet er op de eerste plaats steun komen voor startende ondernemingen en innovatie — iets waarvoor met name de steden en regio’s verantwoordelijk zijn — en moeten deze ondernemingen in een tweede fase ook worden geholpen om te groeien en de capaciteit op te bouwen om klinische proeven uit te voeren en in Europa te produceren.

43.

Een en ander vereist aanzienlijke investeringen en uitbreiding van het kapitaal van de betrokken ondernemingen. Daarom zou via de Europese Innovatieraad moeten worden getracht om een Europees innovatie-ecosysteem tot stand te brengen waarbij meer aandacht uitgaat naar de ontwikkeling van tegenmaatregelen en het beheer van gezondheidscrises, en om het instrumentarium op het gebied van risico- en ontwikkelingskapitaal te versterken om innovatieve bedrijven in staat te stellen te groeien zonder hun band met Europa te verliezen. Dergelijke maatregelen moeten het ook mogelijk maken het bedrijfsrisico in verband met de ontwikkeling en productie van tegenmaatregelen te delen.

44.

De doeltreffendheid van medische tegenmaatregelen gaat hand in hand met een flexibeler beheer van klinische proeven, waarbij echter wel wordt toegezien op de naleving van de ethische regels en de bescherming van persoonsgegevens. HERA moet een sterker kader voor samenwerking met het EMA voorstellen, dit met het oog op de coördinatie van middelgrote en grootschalige klinische proeven — iets waaraan op het hoogtepunt van de COVID-19-crisis een schrijnend gebrek was. Met de initiatieven “Vaccelerate” en “Hera incubator” is een eerste veelbelovende stap gezet om deze leemten op te vullen, maar er moeten sterkere operationele banden worden aangegaan met de nationale autoriteiten, zodat eventuele regelgevende of protocollaire belemmeringen sneller kunnen worden weggenomen. Dankzij de nieuwe Europese farmaceutische strategie zou aanzienlijke vooruitgang kunnen worden geboekt op bepaalde gebieden, waaronder het centraal beheer van vergunningen voor klinische proeven met geneesmiddelen waarvoor een Europese vergunning voor het in de handel brengen vereist is.

45.

Ook de onderzoeksinfrastructuur is een factor van cruciaal belang. Om ernstige grensoverschrijdende bedreigingen voor de gezondheid te kunnen aanpakken, zijn adequate analysefaciliteiten, krachtige megacomputers, dataopslagplaatsen, epidemiologische studies en volledige cohortstudies vereist, zodat nieuwe bedreigingen en modelscenario’s voor respons onder de loep kunnen worden genomen.

Internationaal optreden op basis van preventie en solidariteit

46.

Het is in het belang van de EU om actie te ondernemen wanneer zich nieuwe gezondheidsrisico’s aandienen, zodat zij minder is blootgesteld aan risico’s. HERA moet daarom over de nodige middelen kunnen beschikken om te kunnen samenwerken met diverse partners (met name, op internationaal niveau, de Verenigde Naties en de Raad van Europa) en samen met de betrokken landen ook buiten de EU te kunnen optreden zodra de risico’s in kaart zijn gebracht; hiervoor moeten aanzienlijke middelen worden vrijgemaakt. Deze samenwerking moet ook betrekking hebben op de voorbereidende fase en met name op maatregelen op het gebied van preventie, het wegwerken van zwakke plekken en crisisparaatheid. Daartoe moet HERA partnerschappen aangaan met actoren uit het maatschappelijk middenveld, lokale en internationale ngo’s en multilaterale organisaties die betrokken zijn bij risicopreventieprogramma’s.

47.

Het vrijgeven van de intellectuele-eigendomsrechten voor vaccins en andere medische producten zal niet volstaan zolang de minst ontwikkelde landen niet over eigen productiecapaciteit beschikken. Het Comité pleit voor prijsplafonds voor bepaalde geneesmiddelen waar nodig en zou graag zien dat de farmaceutische sector wordt verplicht productievergunningen te verlenen, zoals de WTO voorstelt. De Unie zou met haar beleid moeten bijdragen aan de ontwikkeling van producten die zijn aangepast aan de specifieke context van de minst ontwikkelde landen; daarnaast zou zij zich actief moeten inzetten voor technologieoverdracht en steun voor lokale productie, en de nodige rechtstreekse hulp moeten verlenen om er mee voor te zorgen dat mensen waar nodig steeds toegang krijgen tot zorg.

48.

Het moge duidelijk zijn dat de Europese burgers graag zouden zien dat de EU een grotere rol gaat spelen op gezondheidsgebied; het Comité deelt deze verwachting. De huidige, zeer restrictieve formulering van artikel 168 van de Verdragen vormt in dit verband evenwel een belemmering; het Comité is dan ook van oordeel dat de kwestie van de versterking van de Europese bevoegdheden op het gebied van de bescherming van de volksgezondheid na de Conferentie over de toekomst van Europa op de agenda moet worden gezet. Verdere actie op gezondheidsgebied zou op grond van de EU-bevoegdheden op het gebied van de interne markt nu al mogelijk moeten zijn; daarnaast zou het mogelijk moeten zijn het programma EU4Health te versterken en zouden de ministers van Volksgezondheid van de EU op zeer regelmatige basis bijeenkomsten moeten houden in het kader van een Raadsformatie ad hoc, in plaats van slechts tweemaal per jaar bijeen te komen in de marge van de Raad Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken (EPSCO).

---

(1)  https://cor.europa.eu/nl/news/Pages/COVID-19-CoR-President-calls-for-a-EU-Health-Emergency-Mechanism-to-support-regions-and-cities.aspx

(2)  PB C 440 van 18.12.2020, blz. 15.

(3)  https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:12008M005:NL:HTML

(4)  Met name het Coördinatiecentrum voor respons in noodsituaties (ERCC), het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC).

(5)  https://www.eca.europa.eu/nl/Pages/DocItem.aspx?did={8892C8C4-6776-4B27-BE36-C181456EED71}

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over de EU-economie na COVID-19: gevolgen voor de economische governance

(2022/C 301/07)

Rapporteur: Elio DI RUPO (BE/PSE), minister-president van Wallonië Referentiedocument: Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, de Europese Centrale Bank, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — De EU-economie na COVID-19: gevolgen voor de economische governance COM(2021) 662 final

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR),

1.

is ingenomen met de mededeling van de Europese Commissie over “de EU-economie na COVID-19: gevolgen voor de economische governance”, waaruit blijkt dat zij openstaat voor een hervorming van de economische en begrotingsregels en onder meer bereid is rekening te houden met de gevolgen van de COVID-19-crisis; ook de aankondiging van de Commissie dat zij medio 2022 een wetgevingsvoorstel zal indienen is een goede zaak.

2.

Bij de hervorming van de Europese economische governance dient ook rekening te worden gehouden met de voorstellen van de burgers die tijdens de Conferentie over de toekomst van Europa op tafel zijn gelegd.

3.

Het CvdR herinnert eraan dat het met name in zijn barometerverslagen 2020 en 2021 (1) tot de vaststelling is gekomen dat de uiteenlopende gevolgen van de COVID-19-crisis asymmetrisch zijn en een territoriale dimensie hebben, waardoor bepaalde reeds bestaande regionale verschillen binnen en tussen lidstaten nog worden versterkt. Daarbij mag niet worden vergeten dat het steeds weer de lokale en regionale overheden zijn die bij de strijd tegen de pandemie en de gevolgen ervan in de frontlinie staan en die belast zijn met de uitvoering van de steunmaatregelen voor burgers en bedrijven en met de voorbereidingen voor een geleidelijk en duurzaam herstel.

4.

Overal in de EU doen burgers een beroep op de nationale overheden, de regio’s en de lokale overheden om hen te helpen het hoofd te bieden aan de gevolgen van de COVID-19-pandemie, aan de groene en de digitale transitie waar de EU voor ijvert, en momenteel ook aan de gevolgen van de oorlog in Oekraïne.

5.

Reeds vóór de COVID-19-crisis was in sommige lidstaten sprake van een forse investeringsachterstand, bv. bij de vernieuwing van infrastructuur en de renovatie van gebouwen. Tijdens de pandemie was geld nodig om de crisis het hoofd te bieden en werden openbare investeringen uitgesteld. Feit is echter dat hoe langer deze investeringen worden uitgesteld, hoe duurder ze worden.

6.

Dit is voor de EU een scharniermoment: zij staat nu voor de taak om na te gaan hoe zij de Europese burgers samenhang en welvaart kan bieden en daarvoor de nodige middelen kan vinden.

Reactie op de crisis

7.

Het CvdR is ingenomen met het succes van het SURE-programma, dat wordt gefinancierd met door de Europese Commissie uitgegeven obligaties, en zou graag zien dat de Commissie hieraan een passend vervolg geeft met een witboek waarin de beleidsopties voor een permanent Europees systeem voor de herverzekering van werkloosheidsuitkeringen zouden worden gepresenteerd op basis van een beoordeling van het SURE-programma.

8.

Positief is daarnaast ook het succes van de voor NextGenerationEU uitgegeven groene obligaties — de grootste uitgifte van groene obligaties ter wereld — waarmee een bijdrage zal worden geleverd aan de financiering van klimaatinvesteringen via de herstel- en veerkrachtfaciliteit.

9.

Het CvdR spreekt opnieuw zijn steun uit voor de activering — voor het eerst in de geschiedenis van de eurozone — van de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact, die voor de lidstaten, de regio’s en de lokale overheden van groot belang is gebleken tijdens deze crisis. Dankzij de ontsnappingsclausule konden deze overheden hun begrotingen immers ten volle benutten om met name de sociale gevolgen van de COVID-19-pandemie te verzachten.

10.

Het CvdR onderstreept dat de oorlog in Oekraïne het belang van energieonafhankelijkheid voor de Europese Unie heeft aangetoond en benadrukt dat vaart moet worden gezet achter de energietransitie, maar vreest wel dat met de classificatie van gas en kernenergie als duurzame energie in de taxonomieverordening stimulansen worden geboden die haaks staan op de snelle expansie van hernieuwbare energie.

11.

Het CvdR betreurt dat de overheidsschuld als gevolg van genoemde maatregelen de hoogte in is gegaan en in 2020 met 13 procentpunten is gestegen tot 92 % van het bbp voor de EU als geheel (100 % voor de eurozone) (2).

12.

Deactivering van de ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact binnen het huidige kader voor economische governance en in de context van een energiecrisis, geopolitieke instabiliteit en het herstel na de COVID-19-pandemie zou overheden dwingen opnieuw hun toevlucht te nemen tot bezuinigingsmaatregelen om hun schuld af te bouwen, met alle economische, sociale en milieukosten van dien. Het CvdR pleit er dan ook voor dat de algemene ontsnappingsclausule van kracht blijft tot er zo snel mogelijk een herzien kader voor economische governance is ingevoerd.

13.

Het CvdR staat achter de analyse van het Europees Begrotingscomité, dat erop wijst dat een hervorming van het stabiliteits- en groeipact gericht moet zijn op de houdbaarheid van de overheidsschuld, met als belangrijkste operationele regel spreiding van de overheidsuitgaven, dit met het oog op een geleidelijke verlaging van de schuldquote tot een houdbaar niveau, waarbij het tempo wordt afgestemd op de nationale context (3).

Een herzien governancekader

14.

Het Europees kader voor economische governance heeft grote gevolgen voor alle overheidsniveaus, en in het bijzonder voor de lokale en regionale overheden die verantwoordelijk zijn voor bijna een derde van de overheidsuitgaven en meer dan de helft van de overheidsinvesteringen in de gehele Europese Unie, weliswaar met grote verschillen tussen de lidstaten (4).

15.

Het CvdR legt nogmaals de vinger op de vijf grote tekortkomingen van het stabiliteits- en groeipact en andere onderdelen van het huidige kader voor Europese economische governance: ongewenste procyclische effecten, de grote complexiteit, het gebrek aan efficiëntie en doeltreffendheid, onvoldoende aandacht voor indicatoren in verband met duurzame ontwikkeling en welzijn, en, ten slotte, het gebrek aan transparantie en democratische legitimiteit.

16.

Een herzien kader voor Europese economische governance moet de basis leggen voor een transparante besluitvorming, waarbij het Europees Parlement en de nationale parlementen betrokken worden, alsook, afhankelijk van de interne bevoegdheidsverdeling van de lidstaten, parlementaire vergaderingen met wetgevende bevoegdheden. Daarnaast moeten ook de lokale en regionale overheden, de sociale partners, het maatschappelijk middenveld en de academische wereld een stem in het kapittel krijgen.

17.

Voorts moet in het herziene kader rekening worden gehouden met de torenhoge overheidsschulden, die geleidelijk moeten worden verlaagd aangezien zij niet van vandaag op morgen kunnen worden afgebouwd: een en ander kan niet los worden gezien van de COVID-19-crisis, de kosten van natuurrampen en andere buitengewone omstandigheden, de grote verschillen tussen en binnen lidstaten, de nieuwe macro-economische situatie (zeer lage rente op obligaties, grenzen van het monetaire beleid en grote onzekerheid rond inflatie, rentetarieven en arbeidsmarkt), de noodzaak om bezuinigingsmaatregelen te vermijden, en de ecologische, technologische, sociale en energiebehoeften.

18.

Het CvdR herhaalt dat het voorstander is van afschaffing van de besluitvorming met eenparigheid van stemmen op belastinggebied, zodat de Europese Unie, net als op andere beleidsterreinen, de nodige besluiten kan nemen met gekwalificeerde meerderheid. Dit maakt het namelijk mogelijk om vooruitgang te boeken bij het bestrijden van belastingfraude en het uitwisselen van informatie tussen de lidstaten terwijl de nationale, regionale en lokale bevoegdheden inzake belastinginning en de vaststelling van belastingtarieven in acht genomen blijven worden.

19.

Het CvdR blijft erop hameren dat de regels helder moeten zijn voor de nationale, regionale en lokale overheden alsook voor de burgers en is in dit verband ingenomen met het pleidooi van de Commissie voor vereenvoudigde begrotingsregels waarbij gebruik wordt gemaakt van waarneembare indicatoren. Voorts is het van cruciaal belang dat een anticyclische en conjunctuurgezuiverde stabilisatie wordt ingebouwd.

20.

Een governancekader voor gezonde begrotingen moet niet alleen gebaseerd zijn op doordachte uitgaven, maar ook op gezonde en evenwichtige inkomsten. Het CvdR herinnert eraan dat belastingontwijking en -ontduiking de overheidsbegrotingen in de EU elk jaar honderden miljarden euro kosten, en dat de bestrijding van belastingontduiking een van de kernpunten is ten aanzien waarvan veel Europeanen willen dat de Unie meer actie onderneemt.

21.

De economische governance moet uitgaan van een evenwicht tussen de indicatoren inzake begrotingsdiscipline en de indicatoren inzake sociale cohesie en de beschikbaarstelling van infrastructuur en diensten van algemeen economisch belang aan alle burgers, zoals volksgezondheid en welzijn. Bij de herziening van de economische governance moet dan ook rekening worden gehouden met andere sociale en milieudoelstellingen, in navolging van de procedure voor macro-economische onevenwichtigheden (PMO), die een breder scala van indicatoren omvat, waaronder het werkloosheidspercentage. Het mag niet zo zijn dat deze punten van zorg minder gewicht in de schaal leggen dan de indicatoren inzake begrotingsdiscipline.

22.

Het CvdR stelt opnieuw voor dat de PMO uitgebreid wordt met aanvullende indicatoren die betrekking hebben op regionale ongelijkheden, en dat ook rekening zou worden gehouden met de vooruitgang die is geboekt met de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), die niet alleen de bescherming van het milieu maar ook sociale, economische en governancecriteria bestrijken, en door 193 staten wereldwijd worden onderschreven.

23.

Het CvdR herinnert eraan dat de corrigerende maatregelen in het kader van de procedures voor macro-economische onevenwichtigheden van de lidstaten niet in alle regio’s hetzelfde effect hebben en vooral negatiever uitpakken in de regio’s met een minder gediversifieerde economie, zoals het geval is in de ultraperifere gebieden, die te maken hebben met de in artikel 349 VWEU genoemde structurele en uitzonderlijke beperkingen. Deze gebieden zijn zeer gevoelig voor exogene schokken en afremmend economisch beleid heeft hier een grotere impact op de afname van investeringen en werkgelegenheid.

Rationele bevordering van overheidsinvesteringen

24.

Het CvdR blijft van mening dat het Europees kader voor economische governance deels verantwoordelijk is voor de sterke daling van de overheidsinvesteringen die zich na de crisis van de eurozone heeft voorgedaan, omdat in dit kader niet voldoende rekening wordt gehouden met het onderscheid tussen lopende uitgaven en langlopende investeringsuitgaven. Tussen 2009 en 2018 zijn de overheidsinvesteringen in de EU in totaal afgenomen met 20 % (als percentage van het bbp). De investeringen door lokale en regionale overheden zijn met bijna 25 % gedaald en met 40 % of meer in veel van de lidstaten die het hardst door de crisis zijn getroffen (5). Een herhaling van dit scenario na de COVID-19-crisis moet absoluut worden voorkomen. Investeringen op lokaal en regionaal niveau kunnen een beslissende bijdrage leveren aan de inspanningen om de economie weer op gang te brengen.

25.

Het Europees Begrotingscomité heeft vastgesteld dat de landen met een hoog percentage overheidsinvesteringen de neiging hadden dit percentage gedurende hun buitensporigtekortprocedure aanzienlijk te verlagen (6). De Commissie zelf heeft opgemerkt dat het begrotingskader geen daling van de overheidsinvesteringen kon voorkomen (7).

26.

Het CvdR heeft in zijn advies over de interpretatieve mededeling van 2015 over dit onderwerp (8) reeds te kennen gegeven dat de bestaande flexibiliteit inzake investeringen in het stabiliteits- en groeipact te restrictief en beperkt is. Overigens hebben slechts twee lidstaten een verzoek in die zin ingediend, en zelfs in die gevallen was de impact minimaal.

27.

Om de grote uitdagingen van dit moment te kunnen aangaan, moet de EU enorme sommen uittrekken: volgens de Commissie gaat het om 650 miljard EUR per jaar, alleen al voor de groene en de digitale transitie (9), terwijl ook bijna 200 miljard EUR per jaar moet worden vrijgemaakt voor sociale infrastructuur (10).

28.

In de huidige context van buitengewone investeringsbehoeften dreigt het ontmoedigen van tekortfinanciering ten behoeve van overheidsinvesteringen (zoals het huidige begrotingskader dat doet), ook op het niveau van de lokale en regionale overheden, aan te zetten tot onderinvesteringen, wat ten koste gaat van de toekomstige generaties en de doelstellingen van de EU, met name op klimaatgebied.

29.

Het is een goede zaak dat de Commissie eindelijk ondubbelzinnig erkent dat het governancekader stimulansen moet bieden voor investeringen, en met name voor groene, digitale en op veerkracht gerichte overheidsinvesteringen.

30.

Het CvdR pleit eens te meer voor een “gulden regel voor medefinanciering”: openbare uitgaven die door lidstaten en decentrale overheden in het kader van cofinanciering van de structuur- en investeringsfondsen overeenkomstig de desbetreffende EU-plafonds voor cofinanciering worden gedaan, zouden niet mogen worden aangemerkt als openbare of daarmee gelijkgestelde structurele uitgaven zoals bedoeld in het stabiliteits- en groeipact. Overheidsinvesteringen, onder meer voor de duurzame groene, digitale en sociale transitie en het behoud van het Europese concurrentievermogen, zijn belangrijk voor toekomstige generaties en moeten daarom op passende wijze worden behandeld.

31.

Het CvdR beklemtoont dat een dergelijke gulden regel voor medefinanciering, gezien het soort projecten dat door de structuur- en investeringsfondsen wordt gesteund, vanzelf een grote stap vooruit zou betekenen voor de inspanningen om de grote uitdagingen van dit moment aan te pakken en werk te maken van de Europese prioriteiten, te weten economische, sociale en territoriale cohesie, versterking van veerkracht, uitvoering van sociaal, milieu- en digitaal beleid enz. Door die uitgaven gunstig te behandelen binnen het begrotingskader zou de algehele samenhang van het Europese beleid worden versterkt.

32.

De Commissie wordt verzocht om, na het herformuleren van haar voorstellen om rekening te houden met de economische gevolgen en de schade aan de begroting als gevolg van COVID-19, een witboek te presenteren over een herziening van de economische governance op basis van de eventuele instelling van een gulden regel met inachtneming van de desbetreffende EU-plafonds voor cofinanciering. De Commissie moet in haar beoordeling ook andere instrumenten in overweging nemen, zoals een uitgavenregel, die op basis van de trendmatige economische groei en het schuldniveau een limiet stelt aan de jaarlijkse groei van de totale overheidsuitgaven en kan dienen om het vertrouwen van het publiek te waarborgen door de transparantie te vergroten, de administratieve lasten te verminderen en een evenwicht te vinden tussen begrotingsdiscipline en het behoud van voldoende capaciteit voor overheidsinvesteringen.

33.

Deze uitgaven zijn namelijk per definitie investeringen van algemeen Europees belang met een bewezen hefboomeffect in termen van duurzame groei en versterking van de territoriale cohesie.

34.

Daarnaast is het CvdR ook voorstander van een “gulden regel voor vergroening en sociale cohesie”, die inhoudt dat overheidsinvesteringen in projecten die bedoeld zijn om de overgang naar een in milieu-, economisch en sociaal opzicht duurzame samenleving te bevorderen, zoals gedefinieerd in de SDG’s en de Europese Green Deal, niet in de boekhouding hoeven te worden opgenomen, aangezien deze investeringen niet alleen cruciaal zijn in het kader van het herstel na de COVID-19-crisis, maar ook om de welvaart en de kwaliteit van het bestaan van de toekomstige generaties te waarborgen.

35.

Een andere oplossing kan zijn om de lokale en regionale overheden vrij te stellen van de verplichting om de regels van het stabiliteits- en groeipact toe te passen. De overheidsinvesteringen van deze sector waren in 2019 op het niveau van de Europese Unie goed voor 49,2 % van de totale overheidsinvesteringen (11), terwijl de bruto schuld van de lokale overheid in de Europese Unie maar 6,0 % van het bruto binnenlands product van de Europese Unie (12) bedraagt en dus niet de veroorzaker is van hoge overheidsschulden. Bovendien gaan de lokale overheden alleen schulden aan voor investeringen en niet voor macro-economische stabilisatie met lopende uitgaven, en staan zij intern onder begrotingstoezicht van de regionale of nationale overheid. Het CvdR roept de Commissie nadrukkelijk op te onderzoeken of lokale overheden kunnen worden vrijgesteld van de verplichting om de regels van het stabiliteits- en groeipact toe te passen.

36.

Algemeen gesproken dient rekening te worden gehouden met het beginsel “doe geen afbreuk aan de cohesie”, dat is opgenomen in de mededeling van de Commissie over het 8e cohesieverslag, dit met het oog op de complementariteit en synergieën tussen het cohesiebeleid en andere EU-beleidsterreinen, zodat niets het convergentieproces in de weg staat en de regionale verschillen niet toenemen.

37.

Het CvdR zou graag zien dat de Commissie vóór eind 2022 een wetgevingsvoorstel indient voor de herschikking van het kader voor economische governance, waarbij met name wordt uitgegaan van deze gulden regels in combinatie met de uitgavenregel, zodat een evenwicht kan worden gevonden tussen begrotingsdiscipline en het behoud van voldoende capaciteit voor overheidsinvesteringen.

38.

Om na te gaan of uitgaven die volgens de overheid onder een van de gulden regels vallen aan de desbetreffende voorwaarden voldoen, stelt het CvdR voor dat nauwlettend wordt toegezien op de toepassing van deze regels, niet alleen door de onafhankelijke nationale begrotingsraden maar ook door het Europees Begrotingscomité, dat jaarlijks een openbaar verslag zou voorleggen aan de Raad en het Europees Parlement.

Een grondig herzien Europees Semester

39.

De economische governance, die door middel van de coördinatiecyclus van het Europees Semester in de praktijk wordt gebracht, is niet efficiënt en doeltreffend genoeg waar het gaat om de uitvoering van hervormingen.

40.

Daarnaast is de reikwijdte van de hervormingen die in het kader van het Europees Semester in overweging worden genomen nooit in Europese wetteksten gedefinieerd, met name met betrekking tot de relevantie en de toegevoegde waarde ervan op Europees niveau. Het ontbreken van een definitie beperkt de mogelijke wisselwerkingen tussen de hervormingen op nationaal niveau en het EU-beleid (wetgeving en financieringsprogramma’s) en vormt een probleem met het oog op het subsidiariteitsbeginsel.

41.

Het Europees Semester moet, zonder afbreuk te doen aan zijn economische en budgettaire doelstellingen, fungeren als kader voor de naleving van de vereisten inzake milieu en sociale cohesie die zijn vastgelegd in de SDG’s, die de EU en haar lidstaten tegen 2030 moeten verwezenlijken.

42.

Het CvdR is ervan overtuigd dat zijn voorstel voor een gedragscode voor de inbreng van lokale en regionale overheden in het Europees Semester (13), dat het mogelijk zou maken beter rekening te houden met de lokale en regionale situatie, het gebrek aan efficiëntie en doeltreffendheid van het Semester zou kunnen verhelpen, en dat de uitvoering ervan nog steeds noodzakelijk is, te meer daar de nationale plannen in het kader van de faciliteit voor herstel en veerkracht gedeeltelijk gebaseerd zijn op de landspecifieke aanbevelingen van het Europees Semester.

43.

Een herziening van zowel de doelstellingen als de procedures van het Europees Semester zou zijn eigen democratische legitimiteit maar ook de nog steeds veel te zwakke democratische legitimiteit van het hele systeem van Europese economische governance kunnen versterken.

---

(1)  Europees Comité van de Regio’s, Jaarlijkse regionale en lokale barometer van de EU 2020, 12 oktober 2020, en Jaarlijkse regionale en lokale barometer van de EU 2021, 12 oktober 2021.

(2)  Europese Commissie, European Economic Forecast — Autumn 2021 (alleen in het Engels), Institutional Paper 160, november 2021.

(3)  Zie het jaarverslag 2021 van het Begrotingscomité: https://bit.ly/3HqqvIQ (alleen in het Engels).

(4)  Cijfers over 2018. Bron: Eurostat, gegevenscodes: TEC00023 en TEC00022.

(5)  Eurostat, gegevenscode: TEC00022.

(6)  Europees Begrotingscomité (2019) — Assessment of EU fiscal rules with a focus on the six and two-pack legislation, blz. 76.

(7)  Europese Commissie, Evaluatie van de economische governance (COM(2020) 55 final van 5 februari 2020).

(8)  Advies van het CvdR over het optimaal benutten van de flexibiliteit binnen de bestaande regels van het stabiliteits- en groeipact (COR-2015-01185) (PB C 313 van 22.9.2015, blz. 22), rapporteur: Olga Zrihen (BE/PSE), goedgekeurd op 9 juli 2015.

(9)  Europese Commissie, De EU-economie na COVID-19: gevolgen voor de economische governance (COM(2021) 662 final van 19 oktober 2020).

(10)  Europese Commissie, Werkdocument van de diensten van de Commissie: Identifying Europe’s recovery needs (De herstelbehoeften van Europa in kaart brengen; alleen in het Engels) (SWD(2020) 98 final van 27 mei 2020).

(11)  Bron: Nationale Rekeningen Eurostat.

(12)  Bron: Nationale Rekeningen Eurostat.

(13)  CvdR-advies over verbetering van de governance van het Europees Semester: een gedragscode voor de inbreng van de lokale en regionale overheden (COR-2016-05386) (PB C 306 van 15.9.2017, blz. 24), rapporteur: Rob Jonkman (NL/ECR), goedgekeurd op 11 mei 2017.

Advies van het Comité van de Regio’s over de waarborging van een mondiaal minimumniveau van belastingheffing voor multinationale groepen in de Unie

(2022/C 301/08)

Algemeen rapporteur: Federico BORGNA (IT/PSE) Referentiedocument: Voorstel voor een richtlijn van de Raad tot waarborging van een mondiaal minimumniveau van belastingheffing van multinationale groepen in de Unie COM(2021) 823 final

I.   AANBEVELINGEN VOOR WIJZIGINGEN

Wijzigingsvoorstel 1

Overweging 7

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst

Wijzigingsvoorstel van het CvdR

Er moet worden gegarandeerd dat belastingontwijkingspraktijken worden ontmoedigd , maar er moet evenzeer worden vermeden dat kleinere MNO’s op de interne markt negatieve gevolgen ondervinden. Daarom mag deze richtlijn slechts van toepassing zijn op in de Unie gelegen entiteiten die deel uitmaken van een MNO-groep of omvangrijke binnenlandse groep met een jaarlijkse geconsolideerde inkomensdrempel van ten minste 750 000 000  EUR. Deze drempel is in overeenstemming met de drempel van bestaande internationale belastingregels zoals de regels inzake verslaglegging per land. Entiteiten die onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen, worden groepsentiteiten genoemd. Bepaalde entiteiten moeten van het toepassingsgebied worden uitgesloten op grond van hun specifieke doel en status. Het betreft hier entiteiten die geen winstoogmerk hebben en activiteiten verrichten in het algemeen belang en die derhalve normaal niet onderworpen zijn aan belasting in de lidstaat waar zij zijn gelegen. Om die specifieke belangen te beschermen, is het noodzakelijk om overheidslichamen, internationale organisaties, non-profitorganisaties en pensioenfondsen uit te sluiten van het toepassingsgebied van deze richtlijn. Ook beleggingsfondsen en vastgoedbeleggingsvehikels moeten van het toepassingsgebied worden uitgesloten als zij bovenaan de eigendomsketen staan, omdat bij dergelijke zogenaamde doorstroomentiteiten de gegeneerde inkomsten worden belast bij de eigenaren.

Er moet worden gegarandeerd dat belastingontwijkingspraktijken worden ontmoedigd. Tegelijkertijd moet worden vermeden dat kleinere MNO’s op de interne markt negatieve gevolgen ondervinden. Daarom mag deze richtlijn slechts van toepassing zijn op in de Unie gelegen entiteiten die deel uitmaken van een MNO-groep of omvangrijke binnenlandse groep met een jaarlijkse geconsolideerde inkomensdrempel van ten minste 750 000 000  EUR. Deze drempel is in overeenstemming met de drempel van bestaande internationale belastingregels zoals de regels inzake verslaglegging per land. Entiteiten die onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen, worden groepsentiteiten genoemd. Bepaalde entiteiten moeten van het toepassingsgebied worden uitgesloten op grond van hun specifieke doel en status. Het betreft hier entiteiten die geen winstoogmerk hebben en activiteiten verrichten in het algemeen belang en die derhalve normaal niet onderworpen zijn aan belasting in de lidstaat waar zij zijn gelegen. Om die specifieke belangen te beschermen, is het noodzakelijk om overheidslichamen (met inbegrip van lokale en regionale overheden en hun verenigingen) , internationale organisaties, non-profitorganisaties en pensioenfondsen uit te sluiten van het toepassingsgebied van deze richtlijn.

Motivering

Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 2

Artikel 2, lid 3, punt a)

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
a) een overheidslichaam, een internationale organisatie, een non-profitorganisatie, een pensioenfonds , een beleggingsentiteit die een uiteindelijkemoederentiteit is, en een vastgoedbeleggingsvehikel dat een uiteindelijkemoederentiteit is ;	a) een overheidslichaam (met inbegrip van lokale en regionale overheden en hun verenigingen) , een internationale organisatie, een non-profitorganisatie, een pensioenfonds;

Motivering

Verduidelijking. Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 3

Artikel 3, lid 31, punt d)

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
d) aan een overheidslichaam, internationale organisatie, non-profitorganisatie, pensioenfonds , beleggingsentiteit die geen deel uitmaakt van de MNO-groep, of levensverzekeringsonderneming voor zover het dividend wordt ontvangen in verband met pensioenfondswerkzaamheden die op dezelfde wijze aan belasting onderworpen zijn als een pensioenfonds ;	d) aan een overheidslichaam (met inbegrip van lokale en regionale overheden en hun verenigingen) , internationale organisatie, non-profitorganisatie, pensioenfonds;

Motivering

Verduidelijking. Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 4

Artikel 11

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
Toepassing van een UTPR op de volledige MNO-groep	Toepassing van een UTPR op de volledige MNO-groep
Wanneer de uiteindelijkemoederentiteit van een MNO-groep in een derdelands jurisdictie is gelegen die geen gekwalificeerde regel inzake inkomeninclusie toepast, dragen de lidstaten er zorg voor dat haar in de Unie gelegen groepsentiteiten onderworpen zijn, in de lidstaat waar zij zijn gelegen, aan een bijheffing voor het verslagjaar (“UTPR-bijheffing”) ten belope van het overeenkomstig artikel 13 aan die lidstaat toegewezen bedrag. Groepsentiteiten die een beleggingsentiteit of pensioenfonds zijn, worden niet aan de UTPR-bijheffing onderworpen.	Wanneer de uiteindelijkemoederentiteit van een MNO-groep in een derdelands jurisdictie is gelegen die geen gekwalificeerde regel inzake inkomeninclusie toepast, dragen de lidstaten er zorg voor dat haar in de Unie gelegen groepsentiteiten onderworpen zijn, in de lidstaat waar zij zijn gelegen, aan een bijheffing voor het verslagjaar (“UTPR-bijheffing”) ten belope van het overeenkomstig artikel 13 aan die lidstaat toegewezen bedrag. Pensioenfondsen worden niet aan de UTPR-bijheffing onderworpen.

Motivering

Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 5

Artikel 12

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
Toepassing van een UTPR in de UPE-jurisdictie	Toepassing van een UTPR in de UPE-jurisdictie
Wanneer de uiteindelijkemoederentiteit van een MNO-groep in een laagbelastende jurisdictie is gelegen, dragen de lidstaten er zorg voor dat haar in een lidstaat gelegen groepsentiteiten worden onderworpen aan een UTPR-bijheffing voor het verslagjaar ten belope van het overeenkomstig artikel 13 aan die lidstaat toegerekende bedrag ter zake van de laagbelaste groepsentiteiten die in de jurisdictie van de uiteindelijkemoederentiteit zijn gelegen, ongeacht of die jurisdictie een gekwalificeerde regel inzake inkomeninclusie toepast. Groepsentiteiten die een beleggingsentiteit of pensioenfonds zijn, worden niet aan de UTPR-bijheffing onderworpen.	Wanneer de uiteindelijkemoederentiteit van een MNO-groep in een laagbelastende jurisdictie is gelegen, dragen de lidstaten er zorg voor dat haar in een lidstaat gelegen groepsentiteiten worden onderworpen aan een UTPR-bijheffing voor het verslagjaar ten belope van het overeenkomstig artikel 13 aan die lidstaat toegerekende bedrag ter zake van de laagbelaste groepsentiteiten die in de jurisdictie van de uiteindelijkemoederentiteit zijn gelegen, ongeacht of die jurisdictie een gekwalificeerde regel inzake inkomeninclusie toepast. Pensioenfondsen worden niet aan de UTPR-bijheffing onderworpen.

Motivering

Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 6

Artikel 36, lid 2, punt b)

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
b) een overheidslichaam, internationale organisatie, non-profitorganisatie of pensioenfonds niet zijnde een pensioendiensten verlenende entiteit is die fiscaal inwoner is van de jurisdictie waar de uiteindelijkemoederentiteit is gelegen en die eigendomsbelangen houdt die een recht op 5 % of minder van de winst en activa van de uiteindelijkemoederentiteit vertegenwoordigen .	b) een overheidslichaam (met inbegrip van lokale en regionale overheden en hun verenigingen) , internationale organisatie, non-profitorganisatie of pensioenfonds.

Motivering

Verduidelijking. Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 7

Artikel 37, lid 3, punt c)

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
c) een overheidslichaam, internationale organisatie, non-profitorganisatie of pensioenfonds niet zijnde een pensioendiensten verlenende entiteit is die fiscaal inwoner is van de jurisdictie waar de uiteindelijkemoederentiteit is gelegen en die eigendomsbelangen houdt die een recht op 5 % of minder van de winst en activa van de uiteindelijkemoederentiteit vertegenwoordigen .	c) een overheidslichaam (met inbegrip van lokale en regionale overheden en hun verenigingen) , internationale organisatie, non-profitorganisatie of pensioenfonds.

Motivering

Verduidelijking. Spreekt voor zich.

Wijzigingsvoorstel 8

Artikel 53 bis (nieuw)

Door de Europese Commissie voorgestelde tekst	Wijzigingsvoorstel van het CvdR
	Drie jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn evalueert de Europese Commissie de resultaten ervan en kan zij een wijziging van deze richtlijn voorstellen, met name waar het gaat om het aanpassen van de definities betreffende de omzetdrempel en het minimumbelastingtarief aan de ontwikkelingen op internationaal niveau.

Motivering

Bij het opstellen van deze richtlijn heeft de Europese Commissie een effectbeoordeling achterwege gelaten. Hierdoor is het nog belangrijker dat er een evaluatie plaatsvindt om de resultaten en de gevolgen van de uitvoering van de richtlijn te analyseren.

II.   BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR),

Algemene opmerkingen

1.

is ingenomen met het voorstel voor een richtlijn van de Raad tot waarborging van een mondiaal minimumniveau van belastingheffing van multinationale groepen in de Unie (1).

2.

Op grond van artikel 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) streeft de EU naar een duurzame ontwikkeling van Europa op basis van een evenwichtige economische groei, prijsstabiliteit en een sociale markteconomie met een groot concurrentievermogen die gericht is op volledige werkgelegenheid en sociale vooruitgang. Krachtens artikel 113 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) zet de Raad er zich op basis van eenparigheid van stemmen voor in om de instelling en de werking van de interne markt te waarborgen en concurrentieverstoringen te voorkomen.

3.

De werkzaamheden die de OESO tot dusverre heeft verricht wat betreft het ontwikkelen van maatregelen om grondslaguitholling en winstverschuiving naar landen buiten de EU te bestrijden, kunnen volgens het CvdR ook belangrijke gunstige gevolgen voor de lokale en regionale situatie hebben, niet alleen omdat ze tot hogere belastinginkomsten voor de lidstaten leiden, maar ook omdat ze kunnen zorgen voor meer billijkheid en concurrentievermogen voor kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), die op nationaal en lokaal niveau thans te maken hebben met ongunstigere fiscale voorwaarden. Een en ander kan een positieve impact op de werkgelegenheid en de werknemers hebben.

4.

De invoering van het voorgestelde minimumbelastingniveau is naar het stellige oordeel van het CvdR de eerste stap naar de totstandbrenging in de EU van één belastingregeling, die meer dan ooit noodzakelijk is om tot adequate mededinging voor bedrijven op de Europese interne markt te komen, Europa’s concurrentievermogen op te voeren en te vermijden dat productiecentra onverhoopt verplaatst of gesloten worden, wat ernstige gevolgen zou hebben voor de werknemers, die dan immers gedwongen worden een nieuwe baan te zoeken of zich over een grote afstand te verplaatsen om hun baan niet te verliezen.

5.

Absoluut moet worden voorkomen dat de regels de administratieve rompslomp voor ondernemingen vergroten en daardoor de ontwikkeling belemmeren, met name in de sectoren onderzoek en innovatie en klimaatneutraliteit, die cruciaal zijn om de noodzakelijke digitale en groene transitie te waarborgen.

Volledige harmonisatie van de regels binnen de EU

6.

Het CvdR zou graag zien dat de richtlijn in alle EU-lidstaten breed en coherent wordt toegepast, met volledige inachtneming van de OESO-overeenkomst, want als de minimumbelastingregels binnen de EU of tussen de EU en derde landen niet worden geharmoniseerd, kunnen er geschillen over dubbele belastingheffing ontstaan, met rechtstreekse negatieve gevolgen voor een groot aantal wereldwijd toonaangevende ondernemingen en mogelijke repercussies voor hun toeleveranciers (vaak kleine en middelgrote ondernemingen), in verband met de geïnde belastinginkomsten, de handel en de investeringen.

7.

Het is van essentieel belang dat de opmerkingen van de OESO en de verdere technische details in verband met de modelvoorschriften volledig in de EU-richtlijn worden verwerkt en niet overhaast worden omgezet, waarbij niet mag worden uitgesloten dat er in een later stadium maatregelen bij verordening worden genomen.

8.

Het is belangrijk dat er bij de definitieve formulering van de richtlijn en vervolgens de toepassing ervan een gemeenschappelijke en ondubbelzinnige terminologie wordt gehanteerd. Sommige van de nieuwe definities uit het richtlijnvoorstel stroken wellicht niet geheel met de definities die reeds in het internationale belastingrecht zijn vastgelegd. Om voor meer rechtszekerheid te zorgen zal het van essentieel belang zijn de vertalingen van de EU-richtlijn aan een kruiscontrole te onderwerpen, zodat de gehanteerde termen nauwgezet aansluiten bij de begrippen uit de belastingwetgeving van de afzonderlijke landen.

9.

Met betrekking tot grote binnenlandse groepen zou alles in het werk moeten worden gesteld om te waarborgen dat de nieuwe minimumbelasting in overeenstemming is met de EU-wetgeving, teneinde rechtsonzekerheid te voorkomen. Het CvdR raadt sterk aan om, waar mogelijk, vereenvoudigingsmaatregelen voor deze zuiver binnenlandse groepen te ontwikkelen. Het is momenteel niet duidelijk hoeveel grote zuiver binnenlandse groepen er in de EU zijn en wat de fiscale en administratieve kosten van een dergelijke maatregel zouden zijn.

Interactie en een gelijk speelveld met derde landen

10.

Het CvdR hoopt dat de EU bij de omzetting van de OESO-minimumbelasting in wetgeving voortdurend met haar mondiale partners zal overleggen en haar beleidsrichtsnoeren zal doen gelden, om te voorkomen dat Europese bedrijven met strengere regels worden geconfronteerd dan hun directe concurrenten, waardoor de EU in een minder open ondernemingsklimaat zou terechtkomen met minder economische groei, minder banen en beperkte capaciteit en middelen om te reageren op innovatie-uitdagingen. Het CvdR is met name van mening dat de niet-deelname van de VS aan de eerste pijler het doel en het evenwicht van de OESO-overeenkomst in haar geheel in gevaar kan brengen.

11.

De EU zou nauwlettend in de gaten moeten houden wat de invoering van het systeem van de tweede pijler voor impact heeft op het gedrag van beleggers en ondernemingen, teneinde te begrijpen hoe de nieuwe regels de investeringen, werkgelegenheid, groei en handel zullen beïnvloeden en wat het belastingeffect ervan zal zijn. Dergelijke monitoring is essentieel om negatieve gevolgen voor werknemers (in de vorm van lagere lonen), consumenten (hogere prijzen) of aandeelhouders (lagere dividenden) te voorkomen. Cruciaal is dat alle belangrijke handelspartners van de EU de minimumbelasting toepassen en het is dan ook absoluut zaak dat derde landen zich aan de internationale regels aanpassen. Zo moet worden vermeden dat bedrijven uit de EU aan een strengere regeling worden onderworpen dan andere en dat zij aan een ongecoördineerd mondiaal systeem worden overgeleverd.

12.

De Undertaxed Payments Rule (UTPR, regel inzake onderbelaste betalingen) kan het ongelijke speelveld tussen bedrijven tot op zekere hoogte beperken, maar dit biedt geen volledige oplossing voor de situatie, met name omdat de regel in de praktijk zeer lastig toepasbaar is en de EU minder aantrekkelijk kan maken voor bijvoorbeeld O&O-activiteiten of investeringen in de energie- en klimaattransitie.

13.

Het is van essentieel belang te voorkomen dat EU-ondernemingen dubbel worden belast, bijvoorbeeld door een gebrek aan coördinatie tussen enerzijds de Europese regels BEPS (grondslaguitholling en winstverschuiving) en IIR (regel inzake inkomeninclusie) en anderzijds de Amerikaanse regels BEAT (Base Erosion and Anti-Abuse Tax) en GILTI (Global Intangible Low-Taxed Income).

Harmonisatie met stimuleringsmaatregelen en andere belastingregels van de EU

14.

Het CvdR beveelt aan om in het licht van de aanzienlijke verlaging van de vennootschapswinstbelasting op EU-niveau (gehalveerd in de afgelopen 25 jaar) een evaluatie te maken van de vele maatregelen ter bestrijding van belastingontwijking die de afgelopen tien jaar zijn genomen, en de efficiëntie, doeltreffendheid, consistentie en EU-meerwaarde ervan in termen van belastinginkomsten te evalueren (met inbegrip van de wijze waarop de lidstaten deze wetgeving ten uitvoer hebben gelegd bij hun controlewerk).

15.

Het CvdR verzoekt de Commissie na te gaan of het EU-geschillenbeslechtingsmechanisme van 2017 kan worden gebruikt voor de tweede pijler, dan wel of er wijzigingen nodig zijn.

16.

Het CvdR vindt dat de Commissie en de belastingautoriteiten van de lidstaten hun belastingstelsels moeten actualiseren en anders moeten opzetten om ervoor te zorgen dat zij (groene) innovatie, groei en banen kunnen blijven stimuleren. In de afgelopen decennia hebben landen diverse nationale belastingen en stimuleringsmaatregelen bedacht en ingevoerd om de werkgelegenheid en innovatie in lokale economieën te stimuleren. De recentste en belangrijkste trend is de toename van belastingprikkels die specifiek bedoeld zijn om klimaatbescherming, energieleveringszekerheid en O&O aan te moedigen in het kader van de Green Deal van de EU: sommige belastingprikkels die momenteel in de lidstaten worden gebruikt, zullen na de invoering van de richtlijn niet langer mogelijk zijn of zullen vanuit investeringsoogpunt minder aantrekkelijk zijn. De Commissie zou er dan ook goed aan doen in een handleiding te verduidelijken hoe toekomstige fiscale stimuleringsmaatregelen moeten worden opgezet in overeenstemming met de vereisten van de tweede pijler (bijvoorbeeld stimuleringsmaatregelen die een verlaging van de loonbelasting of de socialezekerheidsbijdragen van onderzoekers inhouden, of regelingen voor versnelde afschrijving om investeringen aan te moedigen).

17.

Het is van wezenlijk belang dat de EU-landen fiscale prikkels blijven geven om buitenlandse investeringen aan te trekken, maar op voorwaarde dat zij de activiteit van de reële economie stimuleren door meer werknemers in dienst te nemen, werknemers meer te betalen of in materiële activa te investeren: multinationale ondernemingen zijn voor de input in hun waardeketens ook afhankelijk van lokale kmo’s en hun aanwezigheid kan verdere positieve gevolgen hebben voor het lokale ondernemingsklimaat.

18.

Het CvdR onderschrijft het verzoek uit het bedrijfsleven om een testfase in te voeren voor de toepassing van de geplande sancties, bijvoorbeeld tijdens het eerste jaar van uitvoering, zodat alle bedrijven de tijd krijgen om de nieuwe voorschriften te leren kennen en de sancties die worden opgelegd aan entiteiten die zich niet aan de regels houden, proportioneel zijn en niet van toepassing zijn op entiteiten waarvoor geldt dat de niet-naleving te wijten is aan een te late aanpassing van de procedures, en niet aan kwade opzet.

19.

Wat de aangifteverplichtingen betreft, stelt het CvdR voor dat informatie over vennootschappen alleen wordt meegedeeld via een officiële uitwisseling van informatie tussen belastingdiensten, waarbij strikte vertrouwelijkheid en passende gebruiksvoorwaarden gelden, teneinde te voorkomen dat gevoelige informatie ongecontroleerd uitlekt; een en ander mag er echter niet toe leiden dat de transparantieverplichtingen zoals uiteengezet in de aanbeveling van de Raad van de OESO inzake de algemene aanpak voor officieel ondersteunde exportkredieten en “due diligence” op milieu- en sociaal gebied, niet worden nagekomen.

20.

Het CvdR zou graag zien dat administratieve vereenvoudigingen worden ingevoerd om de kosten van de naleving van de nieuwe regels te beperken, zowel voor de ondernemingen als voor de belastingdiensten: alles moet in het werk worden gesteld om de administratieve lasten zo laag mogelijk te houden. Als wetgeving niet te omslachtig is, kunnen ondernemingen zich de nieuwe regels gemakkelijker eigen maken, wordt de noodzakelijke overgangsperiode korter en kunnen belastingdiensten vlotter nagaan of de nieuwe regels daadwerkelijk worden toegepast.

---

(1)  COM(2021) 823 final.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over een Europese strategie voor universiteiten

(2022/C 301/09)

Rapporteur: Emil BOC (RO/EVP), burgemeester van Cluj-Napoca Referentiedocument: Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s over een Europese strategie voor universiteiten COM(2022) 16

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR)

1.

is verheugd over de inzet en de steun van de EU voor de bevordering van uitmuntendheid in het onderwijs; benadrukt in dit verband de belangrijke rol van de Europese strategie voor universiteiten in het kader van het “hogeronderwijspakket”, dat het mogelijk zal maken om tegen 2025 de Europese onderwijsruimte tot stand te brengen.

2.

Een beschaving die de democratische waarden in Europa versterkt, kan alleen blijven bestaan als er in menselijk kapitaal wordt geïnvesteerd. Een uitstekend onderwijsstelsel, met sterke universiteiten als kern, vormt de basis voor een leven lang leren.

3.

Het is van belang de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek aan de Europese universiteiten te verbeteren en ervoor te zorgen dat op lokaal en regionaal niveau de nodige steun beschikbaar is om de specifieke doelstellingen van deze strategie te verwezenlijken.

4.

Het CvdR erkent dat universiteiten een cruciale rol in de samenleving spelen en dat ze bijdragen aan een duurzame, veerkrachtige en inclusieve ontwikkeling van de lidstaten, lokale gemeenschappen en regio’s, op basis van democratische waarden. De rol van universiteiten is nog belangrijker in geval van crises; zij kunnen helpen deze te boven te komen en het herstel naderhand te bevorderen (1).

5.

Bij de aanpak van mondiale uitdagingen vervullen universiteiten een cruciale rol. De EU wijst er al lang op dat onderzoek, onderwijs, leren en innovatie aan de universiteiten nauwer met elkaar moeten worden verbonden, en dat de universiteiten tegelijkertijd meer financiële middelen moeten krijgen om het vereiste kwaliteitsniveau te kunnen consolideren. Als bron van nieuwe onderzoekskennis en katalysatoren van innovatie zijn universiteiten van doorslaggevend belang bij de aanpak van de urgente maatschappelijke problemen die door de EU-missies zijn vastgesteld.

6.

Universiteiten moeten worden beschouwd als een essentieel onderdeel van de Europese cultuur. De diversiteit van de universitaire sector, met name bestaande uit onderwijs- en onderzoeksinstellingen en beroepsscholen, is een strategisch voordeel.

7.

Universiteiten leveren op lokaal en regionaal niveau meestal een aanzienlijk concurrentievoordeel op voor de gemeenschappen waarin zij gevestigd zijn (2). Investeerders zijn bijvoorbeeld geïnteresseerd in en worden aangetrokken door gemeenschappen met een hoogopgeleide beroepsbevolking en mogelijkheden tot samenwerking met de academische wereld en overdracht van technologie en knowhow van universiteiten naar het bedrijfsleven. De aanwezigheid van een universiteit zorgt ook voor flinke inkomsten in de betrokken gemeenschappen (3), aangezien studenten, docenten en overig personeel er aanzienlijke bedragen uitgeven (door universiteiten gegenereerde consumptie heeft een niet te onderschatten multiplicatoreffect). Naast deze economisch kwantificeerbare voordelen zorgt de aanwezigheid van universiteiten ter plaatse voor een kosmopolitisch klimaat, gekenmerkt door de aanwezigheid van internationale studenten en docenten, en door waarden als bijvoorbeeld tolerantie en culturele, religieuze en etnische diversiteit (4).

8.

Positief is de in de Europese strategie voor universiteiten voorgestelde meerlagige aanpak, die voorziet in een afstemming van beleidsdoelstellingen en investeringen op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. Een sterkere lokale en regionale dimensie zou echter de opzet en uitvoering van het ideale universitaire model in de toekomst ten goede komen.

9.

Het is van belang strategische partnerschappen tussen lokale en regionale overheden en universiteiten te ontwikkelen, ook bij de uitwerking van strategieën voor lokale en regionale ontwikkeling. Universiteiten spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van plaatsgebonden ecosystemen, waarvoor de regionale strategieën voor slimme specialisatie een goede basis hebben gelegd.

10.

Lokale en regionale overheden kunnen universiteiten ondersteunen door lokale en regionale voorwaarden te scheppen en te versterken (toegang tot een reeks infrastructuurvoorzieningen en diensten, kwaliteit van het bestaan, een inclusieve omgeving enz.), die het concurrentievermogen van universiteiten op een mondiale markt kunnen vergroten.

11.

In het kader van het programma ERASMUS+ bestaat er op Europees niveau reeds een uitstekende traditie van samenwerking tussen universiteiten in verschillende lidstaten.

12.

Deze traditie moet worden voortgezet. De rol van de universiteiten in de samenleving evolueert en zij krijgen nieuwe functies naast de traditionele (hoofdzakelijk onderwijs en onderzoek) (5). Universiteiten vinden zichzelf nu opnieuw uit, als belangrijke spelers, vooral op het gebied van technologische en sociale innovatie, ondernemerschap en technologieoverdracht naar de economie. Zij houden zich niet afzijdig van gemeenschappen en de samenleving, maar worden daarin actoren die in staat zijn een belangrijke bijdrage te leveren aan de oplossing van maatschappelijke problemen (6).

13.

Universiteiten spelen een sleutelrol bij het bevorderen van doelstellingen die voor de Unie van kardinaal belang zijn, zoals de ecologische en digitale transitie. Zij beschikken over een gedegen deskundigheid op deze gebieden en kunnen tegelijkertijd goede praktijken op deze gebieden toepassen en verspreiden onder de plaatselijke gemeenschappen waarin zij actief zijn.

14.

Universiteiten kunnen oplossingen aanreiken en instrumenten produceren om een aantal grote problemen aan te pakken waarmee de EU wordt geconfronteerd, zoals de braindrain (7) en de plattelandsvlucht. De negatieve gevolgen van braindrain en het essentiële belang van braincirculation hangen nauw samen met samenwerking en partnerschappen tussen universiteiten, lokale en regionale overheden, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld. Er moeten aanzienlijk meer inspanningen worden geleverd om de kennis- en innovatiekloof in Europa te verkleinen en de innovatiekloof tussen Europa en de VS te dichten.

15.

Het is van groot belang om goede praktijken op lokaal en regionaal niveau permanent en grootschalig in kaart te brengen en toe te passen in de samenwerking tussen lokale en regionale overheden en universiteiten. In dit verband is het voor de lokale en regionale overheden in de lidstaten van prioritair belang dat er transnationale netwerken voor de verspreiding van goede praktijken worden opgezet, waarbij een breed scala aan actoren uit het hoger onderwijs wordt betrokken. Een dergelijk netwerk zou in het kader van de Europese strategie voor universiteiten in aanmerking kunnen worden genomen.

16.

Deze transformatie en de nieuwe verantwoordelijkheden stellen de universiteiten voor aanzienlijke moeilijkheden en obstakels. In alle lidstaten doen financiële moeilijkheden zich het meest voor. In dit verband stelt het Comité voor een investeringsstrategie te ontwikkelen die rekening houdt met de financiering op regionaal, nationaal en Europees niveau, en dringt het erop aan samenwerkingsverbanden tussen de openbare, de particuliere en de non-profitsector in overweging te nemen om de capaciteit van de Europese universiteiten te versterken. Het CvdR stelt ook vast dat er problemen zijn in verband met de mate van academische autonomie en/of politieke inmenging in belangrijke besluiten over de financiering van universiteiten, de aanwerving en selectie van docenten, de vrijheid van meningsuiting en de keuze van onderzoeksonderwerpen en -richting, de mogelijkheden voor vrije, ongecensureerde bekendmaking van onderzoeksresultaten enz.

17.

Het is van belang dat de lokale en regionale overheden in de lidstaten actief aan de versterking van de diversiteit van de lokale en regionale ecosystemen meewerken en de samenwerking en het vertrouwen tussen de verschillende sectoren van de gemeenschappen bevorderen. Opgemerkt zij dat universiteiten op lokaal en regionaal niveau moeten worden gezien als onderdeel van bredere ecosystemen die een grote verscheidenheid aan belanghebbenden omvatten (8). Willen de universiteiten nieuwe vaardigheden kunnen aanreiken voor creatieve probleemoplossing, het gebruik van technologieën of doeltreffende gemeenschapscommunicatie, dan is samenwerking tussen universiteiten en relevante lokale actoren van essentieel belang.

18.

Verdieping van de transnationale samenwerking tussen universiteiten en de ontwikkeling van de Europese dimensie van het hoger onderwijs zijn kernprioriteiten van de Europese strategie voor universiteiten. In dit verband kunnen lokale en regionale overheden volgens het Comité maatregelen nemen om transnationale universitaire samenwerking waar nodig te ondersteunen (het initiatief “Europese Universiteiten” in het kader van Erasmus+ is op dit gebied een belangrijk instrument voor universitaire allianties die gericht zijn op excellentie). Lokale en regionale overheden kunnen zich aansluiten bij in de strategie voorgestelde praktijken, zoals het initiatief voor een Europese studentenkaart. Deze kaart zou niet alleen op universitair niveau kunnen worden erkend, maar ook in het kader van de betrekkingen tussen transnationale studenten, onderzoekers en docenten enerzijds, en plaatselijke overheden anderzijds (bv. voor verblijfsvergunningen, openbaarvervoerpassen en toegang tot musea).

19.

In het kader van de Europese strategie voor universiteiten zouden lokale en regionale overheden in de lidstaten moeten fungeren als facilitators, die in staat zijn om verschillende belanghebbenden uit de gemeenschap te verenigen rond initiatieven en projecten die van belang zijn voor universiteiten. Het CvdR wijst er tevens op dat lokale en regionale overheden in veel lidstaten niet rechtstreeks verantwoordelijk zijn voor de financiering van universiteiten. Wél kunnen zij de financiering van universiteiten en hun initiatieven uit verschillende fondsen vergemakkelijken, waardoor op lokaal en regionaal niveau synergieën ontstaan.

20.

Universiteiten moeten hun curricula aanpassen om zo doeltreffend mogelijk in te spelen op de snelle technologische vooruitgang, de groene en digitale transitie en de structurele veranderingen op de Europese arbeidsmarkten, die nieuwe vaardigheden vereisen (9). Het Comité benadrukt verder dat lokale en regionale overheden een belangrijke rol kunnen spelen bij de herziening van de curricula en de ontwikkeling van zulke nieuwe vaardigheden. Tegelijkertijd wordt benadrukt dat universiteiten weliswaar in hoge mate bijdragen tot de verbetering van de inzetbaarheid en het economisch concurrentievermogen in een gemondaliseerde economie, maar dat het autonome karakter van het tertiair onderwijs behouden moet blijven

21.

Lokale en regionale overheden spelen een belangrijke rol bij het creëren en versterken van lokale en regionale ecosystemen die actieve samenwerking en netwerkvorming tussen subnationale overheden, het bedrijfsleven en universiteiten bevorderen. Lokale en regionale overheden moeten in deze ecosystemen de rol van initiator en facilitator spelen, door mogelijkheden voor samenwerking in kaart te brengen, diverse (vooral financiële) middelen ter beschikking te stellen die nodig zijn voor netwerk- en samenwerkingsactiviteiten, en door de oprichting van structuren als onderwijshubs op lokaal en/of regionaal niveau te ondersteunen. Onderwijshubs zijn uitstekende instrumenten/vectoren om ruimte te scheppen voor overleg en samenwerking tussen de belangrijkste actoren in het formele onderwijs om jongeren bij hun beroepsopleiding te ondersteunen. Met behulp van onderwijshubs kunnen lokale en regionale overheden, in samenwerking met andere actoren in het ecosysteem, instrumenten inzetten zoals innovatiefondsen, minisubsidies voor startende ondernemingen in bepaalde sleutelsectoren enz.

22.

Vandaag de dag moeten studenten in sommige gevallen totaal andere leermethoden gebruiken dan in het verleden. Zij moeten de kans krijgen om theoretische concepten toe te passen op situaties in het echte leven en om problemen op te lossen die zij in hun lokale en regionale gemeenschap waarnemen. In samenwerking met universiteiten en andere actoren in het lokale en regionale ecosysteem kunnen lokale en regionale overheden zulke pedagogische ervaringen mogelijk maken, bijvoorbeeld door levende laboratoria te ondersteunen, door studenten te analyseren beleidsvraagstukken voor te leggen, door gezamenlijke strategische projecten te ontwikkelen ten bate van de gemeenschap, of door samenwerking met andere lokale en regionale belanghebbenden in de gemeenschap te vergemakkelijken.

23.

Lokale en regionale autoriteiten kunnen samen met universiteiten en andere actoren in het lokale of regionale ecosysteem jonge ondernemers, onder wie studenten en afgestudeerden, aanzienlijk steunen door hun toegang tot belangrijke innovatiemiddelen te vergemakkelijken. Tal van jongeren/studenten moeten kunnen rekenen op middelen zoals laboratoria, nieuwe technologieën, nieuwe connecties om bedrijfsprojecten en/of producten en diensten te ontwikkelen. Lokale en regionale overheden kunnen, in samenwerking met andere entiteiten die over dergelijke middelen beschikken, zorgen voor een vlottere toegang tot innovatiemiddelen (ruimten, opleiding, advies enz.) voor jonge ondernemers.

24.

Lokale en regionale overheden kunnen op het gebied van lokale en regionale gemeenschapsontwikkeling slimme betrekkingen met universiteiten ontwikkelen. Het is belangrijk dat universiteiten kennis en diensten produceren ten behoeve van de gemeenschappen waarin zij actief zijn. Lokale en regionale overheden kunnen deze betrekkingen versoepelen door programma’s op te zetten om universiteiten op duurzame wijze te betrekken bij het oplossen van problemen in de lokale en regionale gemeenschap door gebruik te maken van de advies- en expertisediensten van universiteiten en door de ontwikkelde goede praktijken te verspreiden, zodat meer gemeenschappen en overheden ze kunnen toepassen. De publieke erkenning en bevordering van de deelname van universiteiten speelt ook een bijzonder belangrijke rol bij de legitimering van diverse academische en/of beroepstrajecten, door universiteiten aan te moedigen de deelname van docenten, onderzoekers en studenten op lokaal niveau te bevorderen.

25.

Lokale en regionale gemeenschappen kunnen ongeacht hun omvang evenveel profijt trekken van de aanwezigheid van universiteiten. Lokale en regionale overheden kunnen in hoge mate helpen om universiteiten te ontwikkelen en aantrekkelijk te maken door de voorwaarden te scheppen voor een hoge levenskwaliteit en door attitudes en gedrag te stimuleren die tolerantie, inclusie, multiculturalisme en veiligheid in de openbare ruimte bevorderen. Universiteiten kunnen bepaalde activiteiten en entiteiten niet alleen in grote stedelijke centra vestigen, maar ook in middelgrote en kleine steden. Lokale en regionale overheden kunnen de vestiging van universitaire structuren en/of onderzoeksinstituten in deze kleinere gemeenschappen stimuleren aan de hand van diverse maatregelen, zoals betaalbare huisvesting voor studenten, de mogelijkheid om openbare gebouwen te gebruiken voor onderwijs-, onderzoeks- en kennisverspreidingsactiviteiten, de ontwikkeling van indicatoren voor een goede levenskwaliteit en door munt te slaan uit bepaalde voordelen die grote stedelijke centra niet bieden.

26.

De digitale transformatie op lokaal en regionaal niveau kan worden versneld door samen te werken met universiteiten en ten volle gebruik te maken van hun middelen op dit gebied. Dankzij hun betrekkingen met lokale en regionale overheden kunnen zij advies verstrekken of strategieën voor digitale transformatie op lokaal of regionaal niveau uitvoeren. Voor digitale vaardigheden kunnen universiteiten, in samenwerking met lokale overheden, korte cursussen of opleidingen voor de algemene bevolking aanbieden, met speciale aandacht voor bepaalde groepen die het risico lopen te worden uitgesloten (zoals ouderen of laaggeschoolden).

27.

Lokale en regionale overheden kunnen de ontwikkeling van hybride campussen ondersteunen om de digitale transformatie in gemeenschappen en universiteiten te stimuleren. Zij kunnen in dit verband gelijke kansen waarborgen, sociale integratie promoten, het concurrentievermogen van jongeren op de arbeidsmarkt verbeteren, en jeugdwerk, non-discriminatie en intercultureel begrip versterken. Hybride campussen moeten aandacht besteden aan communicatie om gelijke kansen te waarborgen en aan de verspreiding van informatie, zodat deze campussen daadwerkelijk toegankelijk zijn voor alle jongeren die daarvoor in aanmerking komen, met name jongeren die in perifere regio’s wonen. Lokale en regionale overheden kunnen financiële en andere steun verlenen voor de openstelling van deze hybride campussen voor verschillende belanghebbenden in de gemeenschap, waaronder risico- of achterstandsgroepen, kwetsbare risicojongeren, zoals NEET’s, werkloze jongeren, vrouwen, vluchtelingen, gepensioneerden enz. In het beleid van de EU en de lidstaten moet prioriteit worden gegeven aan de inclusie van jongeren die zich in de gevarenzone bevinden.

28.

Universiteiten beschikken over aanzienlijke kennis en deskundigheid op het gebied van de groene transitie. Zij kunnen ook een model van goede praktijken zijn met een educatieve en informatieve rol in deze transitie. Universiteiten kunnen in samenwerking met lokale en regionale overheden groene campussen ontwikkelen en actief deelnemen aan stadsvernieuwing door de gemeenschap zulke campussen of modelgebouwen op het gebied van energie-efficiëntie of ecodesign aan te bieden.

29.

Verheugend is de opname van een duidelijke routekaart, jaarlijkse indicatoren en criteria voor de uitvoering van de strategie, zoals reeds door het CvdR bepleit, teneinde na te kunnen gaan in hoeverre de doelstellingen van de Europese onderwijsruimte hun beslag hebben gekregen. Opgemerkt zij echter dat de oprichting van een Europese waarnemingspost voor de hogeronderwijssector gepaard moet gaan met een lokale en regionale dimensie, die het mogelijk zou maken het Europees scorebord ook op lokaal en regionaal niveau te gebruiken.

30.

Lokale en regionale overheden kunnen Europese universiteiten steunen bij hun inspanningen om internationaal hun vleugels uit te slaan en de rol van de Europese Unie op het internationale toneel te bevorderen. Dit zou onder meer moeten inhouden dat de deelname van Europese universiteiten aan ambitieuze transnationale allianties wordt ondersteund met het oog op de ontwikkeling van systemische samenwerking op lange termijn op het gebied van onderwijs, onderzoek en innovatie van topkwaliteit, en met het oog op het aanbieden van permanente academische mobiliteitsmogelijkheden aan studenten, docenten, onderzoekers en personeel.

---

(1)  Howard, G., Weinstein, R., Yang, Y. (2021), Do universities improve local economic resilience?, IZA DP no 4422, beschikbaar op: https://docs.iza.org/dp14422.pdf

(2)  Fonseca, L., Nieth, L. (2021), The role of universities in regional development strategies: A comparison across actors and policy stages, European Urban and Regional Studies, 22(3); Goddard, J, Puukka, J. (2008), The engagement of higher education institutions in regional development: an overview of the opportunities and challenges, Higher Education Management and Policy, 20(2): 11–41.

(3)  Chirca, A., Lazar, D.T. (2021), Cluj-Napoca without students: an estimation of the gap in the city’s economy, Transylvanian Review of Administrative Sciences, 66E: 44-59.

(4)  Goddard, J., Vallance, P. (2014), The university and the city, Higher Education, 68(2): 319–321.

(5)  Liddle J., Addidle G.D. (2022), The Changing Role of Universities in Society: Key Influences in The Role of Universities and HEIs in the Vulnerability Agenda. Rethinking University-Community Policy Connections. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-89086-5_3

(6)  Myklebust, J.P., Smidt, H. (2021), What is the role of universities in global upskilling?, University World News, beschikbaar op https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20210129110449887

(7)  Hammerbauer, M., Pavletić, P., Vespa, M. (2021) Brain drain in higher education in European context, eindverslag — ESC41, beschikbaar op https://www.esu-online.org/wp-content/uploads/2021/03/Brain-Drain-final-report-ESC41-Google-Docs.pdf

(8)  Reichert, S. (2019), The Role of Universities in Regional Innovation Ecosystems, studie van de Europese Vereniging van Universiteiten, beschikbaar op https://www.eua.eu/downloads/publications/eua%20innovation%20ecosystem%20report_final_digital.pdf

(9)  Jackson, N. J. (2011) Learning for a complex world: A lifewide concept of learning, education and personal development. Bloomington, IN: Author House; Williams, S., Dodd, L. J., Steele, C., & Randall, R. (2015), A systematic review of current understandings of employability, Journal of Education and Work, Vol. 29, nr. 8, blz. 877-901.

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over de toekomstige EU-regels inzake staatssteun voor de landbouw, de bosbouw en plattelandsgebieden

(2022/C 301/10)

Rapporteur: Guido MILANA (IT/PSE), lid van de gemeenteraad van Olevano Romano

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S

1.

is ingenomen met de onlangs door de Europese Commissie ingediende voorstellen voor het verlenen van staatssteun in de landbouw. De nieuwe regels moeten vanaf 1 januari 2023 worden toegepast.

2.

Op grond van artikel 107, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de EU is staatssteun aan ondernemingen onverenigbaar met de interne markt wanneer die steun de mededinging tussen de lidstaten kan verstoren; er bestaan echter wel een aantal uitzonderingen.

3.

Voor de landbouw, de bosbouw en plattelandsgebieden beoordeelt de Commissie of er van een dergelijke verstoring sprake is door een analyse te maken op basis van de richtsnoeren voor het verlenen van staatssteun in de landbouw-, de bosbouw- en de plattelandssector die betrekking hebben op de programmeringsperiode 2014-2022.

4.

In artikel 81 van Verordening (EU) nr. 1305/2013 van het Europees Parlement en de Raad (1) inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling is bepaald dat de financiering van maatregelen die niet onder bijlage I bij het VWEU vallen, moet worden uitgevoerd door middel van de staatssteunregels.

5.

Hierbij wordt ervan uitgegaan dat de looptijd van de staatssteunregels overeenstemt met de looptijd van de voorschriften inzake plattelandsontwikkeling.

6.

In dit verband heeft de Commissie in 2019 een raadpleging gehouden, waarvan de uitkomsten zijn opgenomen in werkdocument SWD(2021) 107 final (2).

7.

Het Europees Parlement en de Raad hebben intussen de verordeningen betreffende het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) goedgekeurd, met name Verordening (EU) 2021/2115 van het Europees Parlement en de Raad (3), die voorschriften bevat inzake steun voor strategische plannen, waarin het advies van het Comité van de Regio’s (CvdR) over het nieuwe GLB in aanmerking is genomen.

8.

Het CvdR benadrukt dat de nieuwe staatssteunvoorstellen rekening moeten houden met het nieuwe GLB en hiermee in overeenstemming moeten blijven.

9.

Op landbouwbedrijven zal een beroep worden gedaan om de Green Deal-strategieën uit te voeren, met name de biodiversiteitsstrategie en de “van boer tot bord”-strategie.

10.

Het is van cruciaal belang om land- en bosbouwbedrijven te begeleiden bij de groene transitie, met name kleinere, in strategische gebieden gelegen bedrijven die vooral een belangrijke rol spelen bij de bescherming en instandhouding van het platteland.

11.

Het CvdR dringt er bij de Commissie op aan om voor ingevoerde producten verplicht te stellen dat ze aan de Europese productienormen beantwoorden of dat er regels inzake wederkerigheid of spiegelclausules gelden ten opzichte van die waaraan EU-producenten moeten voldoen.

12.

Het CvdR verzoekt de Commissie het percentage aan de grens gecontroleerde producten op te voeren, en verplicht te stellen dat ingevoerde producten worden onderworpen aan procedures zoals koudebehandeling.

13.

Het CvdR heeft zich al uitgesproken over de twee bovengenoemde strategieën, nl. in zijn advies over biodiverse steden en regio’s na 2020 op de CBD COP 15 van de VN en in de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 (4), en in zijn advies “Van boer tot bord — De lokale en regionale dimensie” (5).

14.

Het CvdR benadrukt dat plaatselijke overheden een sleutelrol spelen bij de vaststelling en het beheer van sommige procedures in verband met het uitkeren van schadevergoedingen, met name waar het gaat om risicobeheer in de landbouw.

15.

Regio’s, provincies en gemeenten nemen niet alleen deel aan het opstellen van de nationale strategische plannen zoals bedoeld in Verordening (EU) 2021/2115, maar zijn ook begunstigden van plattelandsontwikkelingsmaatregelen en dragen bij tot de bottom-upbenadering van het Leader-initiatief.

16.

Het bedrag van de staatssteun in de landbouwsector op Europees niveau is tussen 2014 en 2019 afgenomen van 7,6 miljard naar 6 miljard EUR, hoewel het tijdens de periode van de COVID-19-pandemie is gestegen.

17.

Het CvdR beklemtoont dat landbouw-, bosbouw- en levensmiddelenbedrijven in die periode altijd zijn doorgegaan met produceren, waardoor de veiligstelling van de voorziening, zoals vereist bij artikel 39 VWEU, gewaarborgd is.

18.

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft tot een instabiele situatie op de grondstoffen- en levensmiddelenmarkten geleid.

19.

Het GLB heeft in dit verband een rol te spelen waar het gaat om zelfvoorziening en het garanderen van voedselzekerheid.

20.

Wat ook geholpen heeft om deze voorziening veilig te stellen, was de mogelijkheid om in aanmerking te komen voor door de Commissie ad hoc vastgestelde steun voor de economische crisis die door COVID-19 is veroorzaakt.

21.

Het leeuwendeel van de staatssteun, met uitzondering van de specifieke steun voor de covidcrisis, is toegekend in het kader van de plattelandsontwikkelingsplannen (POP’s) en met name voor maatregelen die buiten de doelstellingen van bijlage I van het Verdrag vallen (landbouwproducten).

22.

De procedure voor de opneming van staatssteun in de POP’s is ingewikkeld gebleken.

23.

Verordening (EU) nr. 1305/2013 inzake Elfpo-steun voor de verwezenlijking van doelstellingen op het gebied van plattelandsontwikkeling vertoont grote gelijkenissen met de richtsnoeren voor het verlenen van staatssteun in de landbouw-, de bosbouw- en de plattelandssector voor de periode 2014-2020, maar de plattelandsontwikkelingsmaatregelen vallen niet altijd perfect samen met wat in de staatssteunregels is bepaald.

24.

De door de Commissie gehouden raadpleging heeft aan het licht heeft gebracht dat een aantal aspecten van de huidige staatssteunregels achterhaald zijn.

25.

Het blijft een hoofddoelstelling dat een gelijk speelveld voor alle bedrijven in de Europese Unie wordt gewaarborgd.

26.

Sommige maatregelen moeten worden gehandhaafd en aangepast, met name wat risicobeheer betreft.

27.

De steun voor de bosbouwsector is hoofdzakelijk gebruikt voor maatregelen op het gebied van plattelandsontwikkeling. Gezien de belangrijke rol die de bossen spelen, zal ervoor moeten worden gezorgd dat de steunmaatregelen gemakkelijker kunnen worden toegepast.

28.

Mede in het licht van de hoge prijzen van voedsel en van productiemiddelen zoals energie en meststoffen, die nog zijn opgelopen door de oorlog in Oekraïne, acht het CvdR het noodzakelijk land- en bosbouwbedrijven die deze gevolgen niet alleen aankunnen, en dan met name micro-ondernemingen, kleine lokale boeren en korte voedselvoorzieningsketens, te steunen bij de groene transitie. In dit verband is het CvdR ingenomen met de mededeling van de Europese Commissie “De voedselzekerheid waarborgen en de veerkracht van voedselsystemen versterken”.

29.

De criteria voor informatie- en bekendmakingsverplichtingen moeten worden gelijkgetrokken, met name waar het gaat om de termijnen voor het aanmelden van steunregelingen die onder de groepsvrijstellingsverordeningen vallen.

30.

De onlangs goedgekeurde hervorming van het GLB is gebaseerd op het subsidiariteitsbeginsel. Het is derhalve belangrijk dat ook de staatssteunregels dit beginsel eerbiedigen, zonder tegelijkertijd de concurrentie tussen landbouwers in verschillende lidstaten te schaden.

31.

Aan dit subsidiariteitsbeginsel moet dan ook absoluut worden vastgehouden, met name waar het gaat om de rol van lokale overheden, die het dichtst bij plaatselijke instanties staan die onmisbaar zijn om maatregelen ter plekke in goede banen te leiden.

Tegen deze achtergrond doet het CvdR de volgende voorstellen:

Vereenvoudiging

32.

De lidstaten mogen niet worden verplicht jaarlijks kennisgevingen te versturen over gebeurtenissen die kunnen worden gelijkgesteld met natuurrampen, dier- of plantenziekten of plagen, want als die door de nationale autoriteiten als zodanig zijn erkend, zijn verdere kennisgevingen aan de Commissie niet nodig.

33.

De lidstaten mogen niet worden verplicht informatie bekend te maken over individuele begunstigden van steun van minder dan 75 000 EUR voor de landbouwproductie en van minder dan 500 000 EUR voor de verwerking en afzet van landbouwproducten.

34.

De procedures in verband met de gemeenschappelijke beoordeling van de aangemelde steun mogen niet omslachtiger worden gemaakt.

35.

Er dient te worden voorzien in de mogelijkheid om investeringssteun te verlenen via de groepsvrijstellingsverordening voor de landbouw (6), zelfs voor producten uit één enkele sector, met name wanneer die steun bedoeld is om de gevolgen te compenseren van gebeurtenissen die met een natuurramp kunnen worden gelijkgesteld, of om schade veroorzaakt door dier- of plantenziekten of schadelijke organismen te vergoeden.

36.

Er moet een “one window”-benadering komen voor de aanmelding van staatssteun in de nationale strategische plannen (NSP’s) uit hoofde van Verordening (EU) 2021/2115.

37.

Er zou een “lex specialis” moeten worden ontwikkeld voor de toepassing van de de-minimisverordening in de landbouw, gezien de grote verschillen tussen de landbouw en andere sectoren. In het bijzonder wordt verzocht het plafond van de de-minimissteun te verhogen tot 50 000 EUR over een periode van drie jaar en een bedrag te bepalen (bijvoorbeeld 1 000 EUR) waaronder de toepassing van de de-minimisverordening is uitgesloten (zeer kleine steunbedragen).

38.

De de-minimisverordening voor de landbouwsector zou zodanig moeten worden gewijzigd dat ze eenvoudiger wordt, met name door de controle op het vereiste van “één onderneming” te schrappen.

39.

De definitie van “onderneming in moeilijkheden” zou aan de lidstaten moeten worden overgelaten.

40.

De administratieve procedures voor steun aan lokale overheden, met name wanneer zij begunstigden zijn van staatssteunmaatregelen, zijn aan vereenvoudiging toe. Met name moet ervoor worden gezorgd dat zij niet als grote ondernemingen worden aangemerkt.

41.

Er moeten eenvoudigere procedures worden vastgesteld om ervoor te zorgen dat in de eerste plaats lokale en regionale overheden kunnen inspelen op territoriale behoeften en noodsituaties.

42.

De procedures inzake het verlenen van staatssteun voor reclame- en promotieactiviteiten moeten vereenvoudigd worden, met name om generieke institutionele promotieactiviteiten die geen betrekking hebben op specifieke merken en de consument er niet toe aanzetten een product te kopen, NIET als steun aan te merken.

43.

Waar het gaat om vereenvoudigde kosten, die thans alleen met de staatssteunregels verenigbaar zijn als zij onder steunmaatregelen vallen die medegefinancierd worden uit EU-bronnen, zou het CvdR graag zien dat het gebruik van vereenvoudigde kostenopties mogelijk wordt ongeacht de vraag of er sprake is van EU-medefinanciering. Er lijkt geen geldige reden te zijn om naargelang van de financieringsbron van de regeling verschillende methoden te blijven hanteren voor de berekening van de subsidiabele kosten.

Vergroening

44.

Land- en bosbouwbedrijven, en met name microbedrijven, moeten bij de groene transitie begeleid worden.

45.

In geval van een crisis, zoals veroorzaakt door de COVID-19-pandemie en de oorlog in Oekraïne, moeten de staatssteunregels voldoende flexibel toegepast kunnen worden. Hiertoe is het zaak om passende en coherente steunplafonds vast te stellen zodat de landbouwers levensmiddelen kunnen blijven produceren en de consumenten faire consumentenprijzen kunnen genieten, en om de procedures voor de implementatie en toekenning van steun te vereenvoudigen en tegelijk de administratieve lasten te verlichten, met name ten aanzien van de uiteindelijke begunstigden.

46.

Bepaalde procedures voor de toekenning van staatssteun voor investeringen in de productie van hernieuwbare energie moeten worden vereenvoudigd, met name wat de omvang van het stimulerende effect betreft.

47.

Er zouden hogere investeringspercentages moeten worden ingevoerd voor kleine en middelgrote landbouwbedrijven die investeren in de groene transitie.

48.

Er zou ad-hocsteun in het leven moeten worden geroepen voor maatregelen van boeren op het gebied van koolstoflandbouw, teneinde hen voor deze belangrijke taak te belonen.

49.

De versnippering van landbouwbedrijven maakt het zeer lastig om op de markt actief te blijven en om de groene transitie die de landbouw moet doorvoeren, op gang te brengen.

Territoriale samenhang

50.

Het is absoluut zaak om de term kleine en middelgrote agrarische onderneming te herdefiniëren en de definitie van micro-onderneming uit artikel 2, lid 3, van bijlage I bij Verordening (EU) nr. 702/2014 te herzien teneinde een specifieke micro-onderneming in de landbouwsector in het leven te roepen vanwege het specifieke karakter van deze sector. Het CvdR stelt dan ook voor om een nieuwe categorie agrarische micro-onderneming te definiëren.

51.

Kleine en middelgrote land- en bosbouwbedrijven in bergstreken, afgelegen gebieden en ultraperifere regio’s verdienen steun voor hun rol bij de bescherming en instandhouding van het platteland.

52.

Er zouden premies voor de instandhouding en bescherming van habitats moeten worden toegekend aan kleine en middelgrote landbouwbedrijven die aan de criteria uit paragraaf 50 voldoen en die gelegen zijn in bergstreken of afgelegen gebieden of in probleemgebieden, zoals gedefinieerd door de lidstaten in hun nationale strategische plannen.

53.

Voor bedrijven in hooggelegen berggebieden zou ook de mogelijkheid moeten worden geschapen om land aan te kopen voor een bedrag van meer dan de in artikel 73, lid 3, punt c), van Verordening (EU) 2021/2115 genoemde limiet van 10 % van de totale subsidiabele uitgaven voor de betrokken verrichting, teneinde de ruilverkaveling mogelijk te maken die nodig is om deze bedrijven economisch actief te houden zodat ze hun taken op het gebied van de bescherming en instandhouding van het platteland kunnen vervullen.

54.

De bosbouwsector zou ook buiten de maatregelen van de NSP’s om in aanmerking moeten komen voor de procedure inzake vrijstelling van kennisgeving.

55.

Voor de bosbouw zou het tevens mogelijk moeten zijn om infrastructuurmaatregelen NIET per definitie als steun aan te merken wanneer zij betrekking hebben op niet-productieve investeringen.

56.

De huidige regels voor risicobeheer moeten worden gewijzigd, met name door de drempel voor schade veroorzaakt door gebeurtenissen die kunnen worden gelijkgesteld met natuurrampen, te verlagen tot 20 %, zoals bepaald in Verordening (EU) 2021/2115.

57.

Er zou moeten worden voorzien in een verhoging van de schadevergoedingsdrempel in het kader van gesubsidieerde verzekeringen en andere risicobeheersinstrumenten, zoals bepaald in artikel 76 van Verordening (EU) 2021/2115. Deze drempel moet het mogelijk maken dat de huidige verzekeringskosten voor landbouwbedrijven op hetzelfde peil blijven.

58.

Steun voor de vergoeding van door beschermde dieren veroorzaakte schade zou moeten worden vrijgesteld van aanmelding.

59.

Wat dergelijke schade betreft, zou de mogelijkheid van een vergoeding voor gederfde inkomsten moeten worden geschapen, zoals reeds het geval is voor schade die tot een verlies van productiemiddelen leidt.

60.

Niet alleen schade door beschermde dieren moet kunnen worden vergoed, maar ook schade door andere dieren, waarbij de definitie van deze dieren aan de nationale, regionale en lokale autoriteiten moet worden overgelaten, aangezien het per land verschilt welke dieren er voorkomen.

61.

Institutionele promotieacties die niet naar specifieke merken verwijzen, zouden NIET als steun moeten worden aangemerkt.

62.

Er moet worden voorzien in adequate aanloopsteun voor niet-agrarische activiteiten in plattelandsgebieden. Hierbij dient het plafond van het beperkte steunbedrag in overeenstemming te worden gebracht met het vergelijkbare maximum voor startende landbouwbedrijven (100 000 EUR). Er is geen reden om een onderscheid te maken dat nadelig uitpakt voor differentiatie in niet-agrarische bedrijven, aangezien de bedragen waar het om gaat hoe dan ook zeer beperkt zijn.

63.

Om kmo’s te helpen die profiteren van projecten in het kader van door de gemeenschap geleide lokale ontwikkeling (CLLD) of projecten van operationele groepen, wordt aanbevolen om: — het toepassingsgebied uit te breiden tot lokale overheden, LAG’s, universiteiten en andere instanties, ongeacht hun grootte, gezien de grote heterogeniteit van deze projecten, waarin veel verschillende soorten entiteiten samenwerken; — het totaalbedrag van de beperkte steun die per project wordt toegekend te verhogen tot 300 000 EUR voor CLLD-projecten en tot 500 000 EUR voor projecten van operationele groepen in het kader van het EIP.

---

(1)  Verordening (EU) nr. 1305/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (ELFPO) en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1698/2005 van de Raad (PB L 347 van 20.12.2013, blz. 48).

(2)  Zie Commission Staff Working Document: Evaluation of the instruments applicable to State aid in the agricultural and forestry sectors and in rural areas.

(3)  Verordening (EU) 2021/2115 van het Europees Parlement en de Raad van 2 december 2021 tot vaststelling van voorschriften inzake steun voor de strategische plannen die de lidstaten in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid opstellen (strategische GLB-plannen) en die uit het Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF) en het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo) worden gefinancierd, en tot intrekking van Verordeningen (EU) nr. 1305/2013 en (EU) nr. 1307/2013 (PB L 435 van 6.12.2021, blz. 1).

(4)  PB C 440 van 18.12.2020, blz. 20.

(5)  PB C 37 van 2.2.2021, blz. 22.

(6)  Verordening (EU) nr. 702/2014 van de Commissie van 25 juni 2014 waarbij bepaalde categorieën steun in de landbouw- en de bosbouwsector en in plattelandsgebieden op grond van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie met de interne markt verenigbaar worden verklaard (PB L 193 van 1.7.2014, blz. 1).

Advies van het Europees Comité van de Regio’s over de EU-bosstrategie voor 2030

(2022/C 301/11)

Rapporteur: Joan CALABUIG RULL (ES/PSE), onderminister voor EU-aangelegenheden en Externe Betrekkingen van de regio Valencia

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S (CvdR)

Algemene opmerkingen

1.

constateert tot zijn tevredenheid dat met de EU-bosstrategie een beleidskader wordt vastgesteld voor het beheer en de bescherming van de Europese bossen, met als doel de ecosysteemdiensten ervan te verbeteren, voor bestaanszekerheid te zorgen, met name in plattelandsgebieden, en bij te dragen aan een bosgerelateerde bio-economie die stoelt op duurzaam bosbeheer als een multifunctioneel natuurlijk instrument, waarbij regelgevende en financiële maatregelen worden gecombineerd in een plan met als streefdatum 2030.

2.

Het CvdR is van mening dat de bosstrategie van de Europese Unie voor 2030 (hierna “de EU-bosstrategie”), die in de plaats komt van de bosstrategie die in 2013 is aangenomen (1) en in 2018 is geëvalueerd (2), een kader biedt voor Europese samenwerking op het gebied van bossen, waarbij de nadruk wordt gelegd op de fundamentele rol van duurzaam bosbeheer bij het waarborgen van het welzijn en de bestaansmiddelen van de burgers, het behoud van biodiversiteit en de instandhouding van klimaatbestendige ecosystemen.

3.

Het CvdR is ingenomen met de evaluatie en aanpassing van een aantal specifieke bosbouwpraktijken in bepaalde regio’s om de biodiversiteit alsook de bodem- en waterkwaliteit te beschermen en de weerbaarheid tegen calamiteiten als gevolg van klimaatverandering (waterstress, orkanen, hevige sneeuwval, plagen en bosbranden) te vergroten.

4.

Het CvdR is zich bewust van de centrale rol die het bosecosysteem speelt in de Europese Green Deal (3), het Europees klimaatpact (4), de Europese klimaatwet (5) en de biodiversiteitsstrategie 2030 (6), en benadrukt dat de verschillende bosgebaseerde sectoren — waaronder sectoren die gebruikmaken van bossen voor niet-extractieve doeleinden — kunnen en moeten bijdragen aan een duurzame, klimaatneutrale en sociaaleconomisch concurrerende circulaire bio-economie.

5.

Het CvdR stelt vast dat de bosbouwsector niet aan de orde komt in het eerste verslag van het deskundigenplatform dat zich bezighoudt met de milieucriteria van de Europese taxonomie vanwege het feit dat bossen een gevoelige sector zijn waarin moeilijk een evenwicht kan worden gevonden tussen de verschillende behoeften en belangen van stakeholders. Het CvdR stelt eveneens vast dat het advies van de deskundigen niet bindend is voor de Europese Commissie.

6.

Het CvdR verzoekt de Commissie om de klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen en de doelstellingen van de bosgerelateerde bio-economie op een evenwichtige en ecologisch, sociaal en economisch billijke wijze na te streven, wat een van de hoekstenen van de Europese Green Deal is.

7.

De lidstaten en de lokale en regionale overheden met bevoegdheden op het gebied van bossen hebben nationale en/of regionale strategieën, beleidsmaatregelen, programma’s en instrumenten voor duurzaam bosbeheer ontwikkeld en ten uitvoer gelegd en daarom is samenwerking en constructief overleg nodig tussen de lidstaten, de Commissie, belanghebbenden en het maatschappelijk middenveld.

8.

Bossen leveren dankzij een breed scala aan ecosysteemdiensten, waaronder niet-extractieve diensten, tal van voordelen op voor de samenleving als geheel. Dit betekent dat beslissingen die bossen aangaan belangrijk zijn voor een breed scala van burgers en bosbeheerders.

Noodzakelijke versterking van de dialoog met de bosbelanghebbenden, de lidstaten, de lokale en regionale overheden en de Commissie

9.

Het CvdR is van mening dat het vaststellen van een gemeenschappelijk kader en gemeenschappelijke doelstellingen op Europees niveau een zeer goede zaak is, maar dat gezien de diversiteit van de bossen in Europa eventuele afzwakking van de subsidiariteit en van de rol van de lidstaten op dit gebied dient te worden vermeden en dat er beter kan worden gekozen voor een meer op maat gesneden, regionale aanpak. Het CvdR deelt ook de mening dat, hoewel “bosbeleid” in de Verdragen niet uitdrukkelijk als een van de bevoegdheden van de EU wordt genoemd, de EU over een breed scala aan bevoegdheden op aanverwante gebieden beschikt, die tot uiting komen in wetteksten met betrekking tot bosbouwkwesties.

10.

Het CvdR wijst er ook op dat bosbeheer van grote invloed is, vooral in dunbevolkte en afgelegen gebieden, waar de boseconomie een essentiële bron van levensonderhoud vormt.

11.

Het CvdR pleit voor betere communicatie, meer overleg en een grotere betrokkenheid van de lidstaten, de lokale en regionale overheden en alle belanghebbenden (publieke en particuliere eigenaren, beroepsverenigingen, bedrijven in de bossector, natuurbeschermingsdeskundigen, onderzoekers waaronder klimaatwetenschappers enz.) bij de voorbereiding van beleidsstukken; het debat binnen de betrokken instanties is tot dusver echter beperkt gebleven en had beter georganiseerd kunnen worden, zoals bij de vorige strategieën het geval is geweest, om een zo groot mogelijke consensus te bereiken onder alle belanghebbenden die de vruchten willen plukken van onze bossen. In plaats daarvan is er meteen al een definitief document gepresenteerd, met als argument dat een groot deel van de inhoud al in de biodiversiteitsstrategie is opgenomen.

12.

Degenen voor wie de maatregelen in de EU-bosstrategie in de eerste plaats bedoeld zijn (regionale en lokale overheden, maatschappelijk middenveld en bedrijven), moeten bij de uitvoering ervan worden betrokken, en administratieve rompslomp voor met name boseigenaren en bedrijven, alsook voor lokale en regionale overheden, moet tot een minimum worden beperkt.

Behoefte aan consensus op Europees niveau

13.

Het CvdR betreurt het gebrek aan politieke consensus in de EU; in de afgelopen weken en maanden is er immers steeds meer kritiek gekomen op de EU-bosstrategie in haar huidige vorm, zoals blijkt uit de verklaringen van EU-organen als het Europees Economisch en Sociaal Comité (advies NAT/831 over de nieuwe EU-bosstrategie voor 2030 (7)), diverse nationale en regionale regeringen en de politieke partijen die hen steunen, EP-leden uit het gehele politieke spectrum en vertegenwoordigers van de bossector (verenigingen van publieke en particuliere boseigenaren, lokale en regionale bosbeheersinstanties, bedrijfsorganisaties en nationale en regionale sectorale platformen).

14.

Het CvdR betreurt dat er geen gevolg is gegeven aan de onder Duits voorzitterschap overeengekomen conclusies van de Raad met betrekking tot toekomstige nauwere samenwerking in de EU, waarbij een “top-downbenadering” wordt voorgesteld zonder voldoende rekening te houden met bestaande structuren (bijv. regionale/nationale bosinventarissen), wordt uitgegaan van specificaties en maatstaven die uitsluitend afkomstig zijn van de Commissie, die niet bevoegd is voor het bosbeleid, en het verantwoordelijke raadgevende comité onvoldoende betrokken is geweest.

15.

Het CvdR vindt het een goede zaak dat in de EU-bosstrategie wordt gestreefd naar het waarborgen van goede bosbeheerpraktijken in de lidstaten en bij de regionale en lokale overheden, maar maakt de Commissie erop attent dat er een evenwicht moet worden gevonden tussen de ecologische en de sociale en economische aspecten van bosbeheer, waartoe ook bescherming als beheersoptie behoort. Belangrijk is ook dat de diversiteit van de bossen wordt gerespecteerd en behouden en dat de lidstaten en de lokale en regionale overheden hun activiteiten op het gebied van duurzaam bosbeheer zorgvuldig plannen en dat rekening wordt gehouden met de verschillen in rotatieperiodes.

16.

Volgens de belangrijkste spelers in de bossector (particuliere en publieke eigenaren, professionals, bedrijven en een groot deel van de bosdeskundigen) strookt de aanpak van de EU-bosstrategie niet volledig met de realiteit ter plaatse; kennelijk gaat het met duurzaam bosbeheer niet de goede kant op en zijn er dus ingrijpende wijzigingen nodig.

17.

Uit gegevens blijkt dat de biodiversiteit in sommige gebieden afneemt en dat de Natura 2000-habitats onvoldoende in stand worden gehouden, ook als gevolg van het ontbreken van een adequaat stimuleringskader voor de beheerders ervan (prijzen, vergoeding van externe effecten, regionaal aangepast en doordacht regelgevingskader). Dit zijn essentiële aspecten die in de EU-bosstrategie aan bod zouden moeten komen door de toewijzing van extra middelen uit de EU- en de nationale begrotingen. Het CvdR dringt aan op nauwere samenwerking ter bevordering van het herstel van ecosystemen, met inbegrip van streefcijfers voor het herstel van beschadigde bosecosystemen.

18.

Multifunctionele bosbouw is in de overgrote meerderheid van de regio’s een heel gangbaar instrument voor duurzaam bosbeheer, vooral in de regio’s die het meest te lijden hebben onder de gevolgen van klimaatverandering. Eigenaren en professionele bosbeheerders zetten zich doorgaans in voor de bescherming van de biodiversiteit en andere ecosysteemdiensten van bossen, evenals voor het terugdringen van het gevaar en de frequentie van bosbranden, en streven ernaar deze veerkrachtiger te maken en in goede conditie te houden, zodat zij een actieve bijdrage leveren aan de lokale economie en de middelen van bestaan in plattelandsgebieden.

19.

Het CvdR pleit voor een veel systematischer aanpak, waarbij rekening wordt gehouden met de diversiteit en complexiteit van duurzaam bosbeheer aan de hand van indicatoren die verder gaan dan opbrengst- en aanwaspercentages, eigendomsrechten en de realiteit waarmee eigenaren, professionals, publieke en particuliere ondernemingen en lokale en regionale overheden te maken hebben, alsook met de verworvenheden van de Europese bosbouwsector op het gebied van duurzame ontwikkeling. Het CvdR erkent dat bosbescherming, in bepaalde gebieden niet los kan worden gezien van steun, waaronder ook economische steun, voor actief, duurzaam beheer dat erop gericht is de positieve externe effecten van ecosysteemdiensten te maximaliseren en degradatie, met inbegrip van aantasting van het milieu, als gevolg van het opgeven van bosgebieden te voorkomen.

20.

In verband met biodiversiteit moet erop worden gewezen dat zich in de EU, dankzij een aantal ultraperifere regio’s, ook oerbossen en Amazone- en subtropische bossen bevinden, die een uniek laboratorium voor wetenschappelijk onderzoek, specialisatie en innovatie zijn (bijvoorbeeld farmaceutisch onderzoek en toepassingen van plantenextracten). Deze regio’s zijn goed voor ongeveer 80 % van de Europese biodiversiteit en als zodanig essentieel voor het ecologisch evenwicht van de planeet. Lokale en regionale overheden zijn de hoeders van deze onschatbare erfenis en zouden voldoende steun moeten krijgen voor het beheer en de instandhouding ervan.

21.

De EU-bosstrategie hangt weliswaar nauw samen met de biodiversiteitsstrategie en kan in dit opzicht feitelijk voor coherentie zorgen, maar moet een andere, meer inclusieve en systematische aanpak volgen om ervoor te zorgen dat de acties doeltreffend en consequent worden afgestemd op de doelstellingen van het gemeenschappelijk beleid inzake groene transitie en klimaatverandering teneinde de milieu-, sociale en groeidoelstellingen van de EU, ook wat groene banen betreft, te kunnen realiseren. Het is van cruciaal belang dat de EU-bosstrategie aansluit bij de andere beleidsmaatregelen van de EU die betrekking hebben op duurzaam bosbeheer, zodat de sector zijn steentje kan bijdragen aan de verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Europese Green Deal.

Behoefte aan een meer horizontale aanpak door de diensten van de Commissie

22.

Het is een goede zaak dat de EU-bosstrategie het resultaat is van de gezamenlijke inspanningen van de DG’s AGRI, ENV en CLIMA, maar het zou raadzaam zijn om alle diensten van de Commissie die te maken hebben met de bosbouwsector (DG’s GROW, ENER, REGIO) hierbij te betrekken, zodat alle sociale, economische en milieuaspecten en -implicaties op systematische en inclusieve wijze worden belicht en een mogelijk onvolledige en eenzijdige benadering wordt voorkomen.

23.

De rol van het Permanent Comité voor de bosbouw als belangrijke speler in de EU-bosstrategie moet duidelijk worden omschreven, zodat de standpunten van de sector en van andere belangrijke belanghebbenden tot uiting kunnen worden gebracht en actief gebruik kan worden gemaakt van bossen in de verschillende regio’s van de EU.

24.

Ook zou rekening moeten worden gehouden met de geografische realiteit van gebieden; in dit verband is er behoefte aan innovatie en aan investeringen in infrastructuur, om de logistiek te vergemakkelijken en digitalisering mogelijk te maken en zodoende de boswaardeketens te moderniseren als hefboom tegen het opgeven van hulpbronnen en ontvolking, alsook aan een passende stimuleringsregeling.

De rol van het regionale en lokale niveau

25.

Er zou rekening moeten worden gehouden met de territoriale dimensie van bossen en hun groeiende aandeel in het gebruik van de grondoppervlakte (momenteel 43 %), vooral in dunbevolkte gebieden (in het achterland: bergachtige en koude streken, uiterwaarden, arme gronden); de nationale en de lokale en regionale beleidsmaatregelen voor ruimtelijke ordening en voor gebieden die met leegloop hebben te kampen, moeten op elkaar worden afgestemd.

26.

Het CvdR acht het noodzakelijk het subsidiariteitsbeginsel te erkennen, maar ook de gedeelde bevoegdheid op het gebied van bossen als gevolg van de verschillende milieu- en landschapsbeschermingswetten die van invloed zijn op het bosbeleid, rekening houdend met de verschillende richtsnoeren die relevant zijn voor bossen, met inbegrip van, maar niet beperkt tot, bosbouwpraktijken en de nationale verschillen in bosbezit in het kader van de biologische, sociale, economische en culturele diversiteit van de bossen in de verschillende regio’s van de EU.

27.

Voor de belangrijkste onderdelen van de EU-bosstrategie moeten op Europees niveau beginselen overeengekomen worden. De middelen die nodig zijn om de doelstellingen te verwezenlijken moeten echter wel op nationaal niveau kunnen worden vastgelegd, zodat ze aansluiten bij het beleid en de regelgeving van de regionale en lokale overheden die verantwoordelijk zijn voor bossen. Het CvdR benadrukt dat de bescherming van bossen staat of valt met duurzaam bosbeheer, een in het algemeen concurrerende en rendabele sector en passende beleidscoherentie.

Verenigbaarheid van de ecologische, sociale en economische functies van bossen is noodzakelijk om de belangrijkste uitdagingen van de EU het hoofd te bieden

28.

Het CvdR is van oordeel dat in de EU-bosstrategie voldoende rekening moet worden gehouden met het belang van het volledige scala aan bosproducten en -diensten, en dat de strategie voor de bio-economie en duurzaam bosbeheer het evenwicht tussen de functies van bossen, waaronder het leveren van ecosysteemdiensten, moeten waarborgen. Als slechts één aspect wordt bevoordeeld, wordt het evenwicht verstoord.

29.

De bosbouwsector (bosbeheer en houtkap, hout- en papierindustrie) bood in 2018 rechtstreeks werk aan 2,1 miljoen mensen in de EU en genereerde voor 109,855 miljard EUR aan bruto toegevoegde waarde; daarnaast waren 1,2 miljoen mensen werkzaam in de meubelindustrie en in de papierverwerking en drukkerijbranche, samen goed voor een bruto toegevoegde waarde van resp. 25 miljard en 31 miljard EUR. In 2018 waren er 397 000 ondernemingen actief in de bossector, wat neerkomt op 15 % van de verwerkende industrie. Nog eens 4 miljoen banen waren te vinden in de sectoren bio-energie, houtconstructie en andere bosproducten.

30.

Het behoud van de biodiversiteit, het herstel van ecosystemen en de uitbreiding van het aantal koolstofputten zijn cruciale elementen van de EU-bosstrategie, maar het daaruit voortvloeiende gebrek aan samenhang met de klimaatdoelstellingen en aan duurzame sociaal-economische groei is een van de meest problematische punten.

31.

Het CvdR wijst op de sociale dimensie van de bossen in de EU, aangezien 60 % van het bosareaal privébezit is van meer dan 16 miljoen eigenaren, merendeels kleine eigenaren die over alle regio’s verspreid zijn en gemiddeld 13 hectare bos bezitten.

32.

Duurzaam bosbeheer moet uitgaan van duurzaamheid in al haar aspecten, d.w.z. ecologische, economische en sociale duurzaamheid, en moet daarom worden gezien als de beste manier om beheer hand in hand te laten gaan met instandhouding, en andersom, en dus als het middel om de vermeende tweedeling tussen instandhouding en beheer, die meer geworteld is in het politieke debat dan in de feitelijke praktijk van het beheer in het veld, op te heffen.

33.

Ongeveer 14 % van het totale bosareaal (22 miljoen hectare) is in bezit van lokale en regionale overheden, die niet alleen eigenaar zijn van de bossen, maar ook het beleid en de begroting op het gebied van bossen beheren en uitvoeren, toezien op de naleving van de wet en ondersteuning bieden aan particuliere eigenaren op het gebied van duurzaam bosbeheer. Daarbij volgen zij steeds de richtsnoeren van het nationale bosbeleid, evenals de EU-initiatieven die voortvloeien uit de verschillende sectorale beleidsmaatregelen, en streven zij er voortdurend naar om de milieu-, sociale en economische functies van bossen met elkaar in overeenstemming te brengen.

34.

In de discussies hierover is een valse tweedeling ontstaan tussen de ecologische en de sociaal-economische functie van bossen, waardoor het debat vertekend is geraakt en de aandacht is afgeleid van het werkelijke doel, nl. duurzame ontwikkeling in de zin van: de bescherming van de gezondheid van onze bossen op lange termijn, het vermogen om de klimaatcrisis te bestrijden met veerkrachtige ecosystemen, duurzaam beheer van hulpbronnen en een verantwoorde en efficiënte verwerking van bosproducten, teneinde het welzijn en de leefwijze van miljoenen Europese burgers te waarborgen.

35.

Het CvdR pleit ervoor om de EU-bosstrategie inhoudelijk te versterken wat bepaalde milieudoelstellingen betreft (water, bodem, landschap) en meer nadruk te leggen op de belangrijke bijdrage die industrieel en duurzaam beheerde en verwerkte bosproducten leveren aan de bio-economie, een hoeksteen van de Europese Green Deal. Voor deze producten is het belangrijk technologisch innovatieve procedés te financieren om met name de bedrijven die zich bezighouden met de eerste verwerking te versterken, die de zwakke schakel vormen in de bosbouw- en houtindustrie maar het grootste potentieel hebben om de plaatselijke hulpbronnen optimaal te benutten.

36.

Er zou meer nadruk moeten worden gelegd op de definitie van duurzaam bosbeheer en de maatregelen ter verbetering van de watercycli en het bodembehoud, met name in mediterrane en gebergte-ecosystemen. Het CvdR wijst erop dat de indicatoren moeten worden aangescherpt om tot een beter duurzaam beheer van bossen te komen; dat is een voorwaarde voor de verlening van ecosysteemdiensten op de lange termijn.

37.

De doelstellingen zouden moeten worden geherdefinieerd om ervoor te zorgen dat er meer oog is voor een duurzaam evenwicht tussen en verenigbaarheid van de ecologische, sociale en economische functies van bossen op basis van duurzaam bosbeheer en multifunctionaliteit in de verschillende bosgebieden (boreale, continentale, mediterrane, berg- en stadsbossen), zonder de bescherming van de biodiversiteit en andere milieudiensten te veronachtzamen.

38.

In de EU-bosstrategie moet meer nadruk worden gelegd op het belang van de bevordering van inclusiviteit en gelijkheid in de bossector. Ook moet in deze strategie, overeenkomstig de nieuwe EU-strategie voor gendergelijkheid van maart 2020, worden gestreefd naar een meer gelijkwaardige arbeidsmarktparticipatie van mannen en vrouwen, zodat het potentieel van de bossector ten volle kan worden benut.

39.

Het is zaak te wijzen op de rol van bossen in de meest afgelegen, bergachtige of achtergestelde regio’s, waar bossen procentueel gezien een grotere oppervlakte in beslag nemen, er een groter ontvolkingsrisico bestaat, en boswaardeketens bovendien de belangrijkste bronnen van werkgelegenheid en economische activiteit in verband met de mobilisatie en de eerste verwerking van bosrijkdommen vormen.

40.

Het CvdR stelt vast dat de rol van bossen voor de ontwikkeling van een circulaire bio-economie meer als een risico dan als een kans wordt gepresenteerd en wijst op de belangrijke rol die biogebaseerde producten spelen bij het koolstofvrij maken van de economie door het verbruik van fossiele brandstoffen en materialen terug te dringen, wat een van de belangrijkste doelstellingen van de Commissie is. Bij het koolstofvrij maken van de economie moet echter rekening worden gehouden met de levenscyclusbeoordeling van bosproducten, teneinde de productie van duurzame goederen te bevorderen.

41.

Het CvdR pleit voor bevordering van de lokale verwerking van houtproducten en andere bosproducten om de impact op het milieu te verkleinen.

42.

Het CvdR is ingenomen met de aanbeveling van het burgerpanel van de Conferentie over de toekomst van Europa waarin erop wordt aangedrongen bijzondere aandacht te besteden aan de herbebossing van geëxploiteerde of vernietigde bossen en de bebossing van gebieden met aangetaste bodems, alsmede aan meer verantwoorde oplossingen voor een beter gebruik van hout (8).

43.

De doelstellingen van de EU-bosstrategie en de synergie met de strategie voor de bio-economie uit 2012, die in 2018 is herzien (9), zouden opnieuw moeten worden gedefinieerd. Daarbij moet vooral worden gekeken naar bosproducten, zowel hout (niet alleen constructiehout, maar ook biocomposiet, biobrandstoffen, hout voor bioraffinaderijen en hoogwaardige producten voor de chemische industrie, de voedingsmiddelenindustrie en de parfum- en cosmeticasector) als andere bosproducten (kurk, schimmels, bosvruchten, aromatische en geneeskrachtige planten, harsen), en moet rekening worden gehouden met hun bijdrage aan de beperking van klimaatverandering als koolstofreservoir gedurende hun hele levenscyclus en met hun rol als vervanger van andere materialen die tot netto-uitstoot van broeikasgassen leiden.

44.

Herdefinitie van de doelstellingen en de synergie met het nieuwe actieplan voor de circulaire economie van 2020 (10) — een van de pijlers van de Europese Green Deal — is eveneens raadzaam. Daarbij moet de terugwinning en recycling van bosproducten in al hun afvalverwerkings- en terugwinningsketens centraal staan.

45.

Het CvdR pleit voor het opzetten van een systeem om de goede praktijken van de meeste ondernemingen (optimaal, rationeel en verantwoord gebruik van hulpbronnen, certificering van de productketen, ecologisch ontwerp, energie-efficiëntie, terugwinning van materialen of energie uit afval) door te geven aan de gehele bossector.

46.

Het CvdR wijst erop dat in de EU-bosstrategie het belang van bossen niet alleen moet worden erkend als koolstofreservoir, maar ook op basis van hun rol voor koolstofopslag, die kan worden versterkt om een belangrijke bijdrage te leveren aan de EU-doelstelling om in 2050 klimaatneutraliteit te bereiken. Het dringt erop aan om bij de beoordeling van het substitutie-effect van bosproducten de volledige levenscyclus in kaart te brengen, teneinde het totale potentieel van de bosbouwsector op het gebied van de beperking van de klimaatverandering naar waarde te schatten. Bovendien neemt het effect van bossen als netto-koolstofputten ook af naarmate ze ouder worden.

47.

Er zouden duidelijke definities van bossen moeten komen, waarbij in ieder geval onderscheid wordt gemaakt tussen primaire bossen die nooit zijn beheerd (0,7 % van het totale bosareaal) en bossen die in het verleden wel zijn beheerd maar waar in de afgelopen decennia niets meer aan gedaan is, met als doel de oerbossen goed te beschermen, met name in bepaalde regio’s in Midden- en Oost-Europa, en ook om berggebieden die niet langer worden beheerd, en dus kans lopen op bosbranden, ziekten en plagen, te revitaliseren.

48.

Het CvdR is van mening dat bio-energie moet worden beschouwd als een kans om duurzame bosbeheersmaatregelen uit te voeren en als een hernieuwbare energiebron in verband met de verwerking van industriële bijproducten en recycling, zoals bedoeld in de richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen uit 2018 (11). Bio-energie is belangrijk voor de energiezekerheid van Europa en zijn onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen.

49.

Het CvdR beveelt aan de voorgestelde wijzigingen van de duurzaamheidscriteria voor bio-energie of bosaanlegmethodiek te herzien, aangezien sommige van de voorgestelde maatregelen de lasten voor regionale en lokale overheden die bos in eigendom hebben en in veel lidstaten verantwoordelijk zijn voor duurzaam bosbeheer, kunnen verzwaren; de beperkingen in verband met de strikte wettelijke bescherming van 10 % van de bossen zullen immers tot forse uitgaven leiden zonder dat er een duidelijke financiële toezegging van de Commissie tegenover staat. De duurzaamheidscriteria voor bio-energie in de richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen van 2018 moeten worden toegepast.

50.

Het CvdR stelt vast dat de sociaal-economische rol van de bosbouwsector van belang is voor de plattelandsontwikkeling en de lokale economie in veel regio’s, en betreurt dat een duidelijke en ondubbelzinnige verbetering van het gebruik van bosrijkdommen — zowel hout als andere bosproducten — evenals de industriële verwerking daarvan door Europese bedrijven (voor het overgrote deel kleine en middelgrote ondernemingen in plattelandsgebieden), op basis van duurzaam bosbeheer en in het kader van de groene bio-economie, niet is aangemerkt als een van de prioritaire doelstellingen van de EU-bosstrategie.

51.

Het CvdR acht het noodzakelijk dat in het kader van de EU-bosstrategie het onderwijs over duurzaam bosbeheer op alle gebieden wordt bevorderd en versterkt, met name in scholen en maatschappelijke organisaties, maar ook via voorlichtingscampagnes in de media, teneinde het gebrek aan kennis bij de Europese burgers over de praktijk van duurzaam bosbeheer en de drieledige ecologische, economische en sociale dimensie ervan te verhelpen.

52.

De EU-bosstrategie moet een internationale dimensie hebben, zodat de ontbossing en het verlies aan biodiversiteit wereldwijd een halt kan worden toegeroepen. Daarbij moet gebruik worden gemaakt van de ervaring, het delen van kennis en de goede praktijken op het gebied van duurzaam bosbeheer door de lidstaten en door de overgrote meerderheid van lokale en regionale overheden. Tegen deze achtergrond is het CvdR ingenomen met het voorstel van de Commissie voor een verordening betreffende het op de markt van de Unie aanbieden en de uitvoer uit de Unie van bepaalde grondstoffen en producten die met ontbossing en bosdegradatie verband houden, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 995/2010 (12), waarmee wordt beoogd de invoer van goederen die verband houden met wereldwijde ontbossing en bosdegradatie aan banden te leggen. Vermeldenswaardig is ook dat het voorstel vergezeld gaat van een “Subsidiarity Grid” (13), die een grondige analyse bevat van subsidiariteitskwesties.

Behoefte aan consensus op technisch en wetenschappelijk niveau

53.

Het CvdR zou graag zien dat in de bosstrategie van de EU aandacht wordt besteed aan de goede resultaten die in de afgelopen decennia zijn behaald met Europese bosbouwpraktijken (gestage toename van het bosareaal, toename van koolstofputten, uitbreiding van beschermde gebieden en ecosystemen, stijging van de bosbouwopbrengsten, ontwikkeling van verantwoordelijke bedrijven en sectoren, betere opleiding in duurzaam bosbeheer, betere opleiding van bosbouwexploitanten) en dat de werkzaamheden die de EU wereldwijd een voortrekkersrol hebben bezorgd op het gebied van goede bosbouwpraktijken en als voorbeeld dienen voor andere landen, hierin uitdrukkelijk worden erkend.

54.

Het CvdR dringt erop aan dat de definities van duurzaam bosbeheer en met name de richtsnoeren van Forest Europe, die voortvloeien uit de internationale afspraken waaraan de EU en haar lidstaten zich moeten houden, in acht worden genomen.

55.

Het CvdR raadt aan om verder onderzoek te doen naar de planning van een eventuele uitvoering, om overlappingen met bestaande systemen te voorkomen, en opheldering te verschaffen omtrent de synergieën, de meerwaarde en de kosten/batenverhouding die de voorgestelde certificeringsregeling voor bosbouw die “dichter bij de natuur staat” en een speciaal EU-label, evenals een “strategische bosplanning” kunnen opleveren tegen de achtergrond van de reeds bestaande, internationaal erkende en toegepaste boscertificeringsregelingen (PEFC, FSC) en de strategieën, plannen en programma’s voor duurzaam bosbeheer waarover de lidstaten en de regionale en lokale overheden reeds beschikken. Ook is niet duidelijk of de nieuwe regeling verplicht dan wel vrijwillig moet zijn en wat de rechtsgrondslag is op basis waarvan dergelijke maatregelen zouden worden genomen.

56.

Er zou duidelijk moeten worden verwezen naar het volledige scala van niet-extractieve voordelen van bossen.

57.

Voorts dringt het CvdR aan op een herziening en analyse van de evaluaties die door bosdeskundigen, waaronder bosecologen, in heel Europa zijn uitgevoerd en tot de verontrustende conclusie hebben geleid dat in de voorgestelde maatregelen wellicht onvoldoende rekening wordt gehouden met een mogelijke toename van de risico’s die zijn verbonden aan extreme gebeurtenissen (bosbranden, orkanen, zware sneeuwval, plagen); bijzondere aandacht moet uitgaan naar bossen die bijzonder kwetsbaar zijn in het licht van de klimaatcrisis.

58.

Het CvdR stelt voor een bredere consensus te bereiken over de uitgangspunten die ten grondslag liggen aan zowel de EU-bosstrategie als de biodiversiteitsstrategie, op basis van een technisch-wetenschappelijk nauwkeurige aanpak en met behulp van een representatief panel van wetenschappelijke deskundigen die nauwgezet te werk gaan en over aantoonbare ervaring beschikken met betrekking tot alle aspecten van de gehele waardeketen van bossen en de verschillende soorten bossen in Europa.

59.

Beschermde habitats in sommige Natura 2000-gebieden die worden bedreigd of in gevaar worden gebracht door verstoringen die verband houden met klimaatverandering, moeten onder bepaalde, door wetenschappelijke analyses gestaafde voorwaarden steun kunnen krijgen om veerkrachtiger ecosystemen te worden.

60.

Het CvdR is zeer te spreken over het voorstel voor betrouwbare gegevensverzameling en benadrukt het belang van de publicatie van een nieuw wetgevingsvoorstel voor monitoring, rapportage en gegevensverzameling met betrekking tot bossen in de EU.

De strategie moet op belangrijke punten worden verduidelijkt voordat ze wordt uitgevoerd

61.

Het CvdR is van mening dat de EU-bosstrategie niet met een samenhangend en alomvattend plan komt voor de Europese bosbouwsector voor 2030, maar wel tal van maatregelen en initiatieven bevat die in veel gevallen nog vaag zijn en slechts in een paar gevallen een indicatief tijdschema hebben.

62.

Als eerste stap op weg naar de uitvoering van de EU-bosstrategie moeten de uitgangspunten en maatregelen worden toegelicht en moet er een actieplan worden opgesteld waarin duidelijkheid wordt verschaft omtrent de doelstellingen, reikwijdte, tijdsplanning en verantwoordelijkheden. In dit actieplan moet rekening worden gehouden met de standpunten van de lidstaten, de lokale en regionale overheden en de sectorale partners ten aanzien van de bosstrategie en met hun overwegingen aangaande de voorgestelde koers. Ook de adviezen van het CvdR, het Europees Parlement en alle belanghebbenden in de bosbouwsector moeten in aanmerking worden genomen.

63.

Het CvdR zou graag zien dat er opheldering wordt gegeven over hoe de nieuwe indicatoren, drempelwaarden en bandbreedten voor duurzaam bosbeheer zich verhouden tot de overeenkomstige criteria en indicatoren van Forest Europe, waarbij de EU en haar lidstaten zich hebben aangesloten. Ook moet worden aangegeven wat de rechtsgrondslag hiervoor is en wat de stelling dat een en ander “op vrijwillige basis” moet gebeuren betekent voor mogelijke toekomstige stappen, alsook wat het verband is tussen duurzaam bosbeheer en het begrip “dicht bij de natuur”.

64.

De reikwijdte en de haalbaarheid van de ontwikkeling van betalingsregelingen voor ecosysteemdiensten moeten uitgebreid worden besproken met de lidstaten en de partners in de sector; vervolgens moet op basis van praktijkgegevens worden nagegaan of de beoogde doelstellingen kunnen worden bereikt met de financieringsmechanismen waarin de bosstrategie voorziet (GLB, koolstoflandbouw en koolstofcertificering).

65.

Het CvdR is ingenomen met de invoering van een EU-brede en gecoördineerde bosmonitoring, maar stelt vast dat er behoefte is aan een beoordeling van de toegevoegde waarde en de kosten-batenverhouding van het nieuwe voorstel voor monitoring, rapportage en gegevensverzameling met betrekking tot bossen in de EU, alsook van bestaande en ontbrekende gegevens en informatie; het op afstand verzamelen van gegevens, waaronder per satelliet en andere middelen, is een kosteneffectieve manier om de kennisbasis te verbeteren als aanvulling op de bestaande en lopende bosinventarisaties in de lidstaten. In dit verband moet aandacht worden besteed aan belangrijke aspecten als subsidiariteit, kosten en administratieve lasten; bosmonitoring in de hele EU zou toegevoegde waarde kunnen hebben, mits de lidstaten en de lokale en regionale overheden hierbij steun bieden en wordt uitgegaan van lokale gegevens die door middel van nationale en regionale bosinventarisaties en met behulp van Forest Focus zijn verzameld. Ook moeten de aard (vrijwillig of verplicht), de vorm en het precieze doel van de nationale strategische plannen duidelijk worden omschreven en moeten boseigenaren op kostenefficiënte wijze worden gestimuleerd om mee te werken aan het verzamelen van gegevens.

Meer Europese financiering voor duurzaam bosbeheer

66.

Het CvdR pleit voor duidelijke en realistische financiële afspraken; hoewel uit de bosstrategie van de EU kan worden afgeleid dat er aanzienlijk meer middelen zullen worden uitgetrokken voor duurzaam bosbeheer en behoud van de biodiversiteit, is het immers — gezien de noodzaak om een beroep te doen op fondsen die reeds voor andere doeleinden zijn gereserveerd (bijv. het GLB) en het gebrek aan een bijdrage uit andere EU-fondsen in een algemene context die wordt gekenmerkt door brexit, de economische crisis na COVID-19 en een stijgende inflatie — zeer de vraag of de huidige onderfinanciering van de EU voor bossen en biodiversiteit op korte of middellange termijn zal worden omgebogen.

67.

Het CvdR verzoekt de Commissie om er via een vereenvoudiging van de administratieve procedures voor te zorgen dat de lokale en regionale overheden de beschikbare Europese fondsen (Elfpo, EFRO, NextGenerationEU) beter kunnen inzetten voor duurzaam bosbeheer.

68.

Er zouden meer financiële middelen ter beschikking moeten worden gesteld voor opleiding, onderzoek en ontwikkeling en kennisoverdracht op Europees en internationaal niveau, teneinde de samenwerking te bevorderen en goede praktijken op het gebied van duurzaam bosbeheer en boswaardeketens in alle delen van Europa en in de wereld te delen en toe te passen.

69.

Tot slot moet de nieuwe EU-bosstrategie een impuls geven aan initiatieven tot de oprichting van platforms voor interregionale samenwerking en financiering op het gebied van bossen en de koolstofvrije economie.

---

(1)  COM(2013) 659 final.

(2)  COM(2018) 811 final.

(3)  Europese Green Deal (https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_nl).

(4)  COM(2020) 788 final.

(5)  Verordening (EU) 2021/1119 van het Europees Parlement en de Raad van 30 juni 2021 tot vaststelling van een kader voor de verwezenlijking van klimaatneutraliteit, en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 401/2009 en Verordening (EU) 2018/1999 (“Europese klimaatwet”) (PB L 243 van 9.7.2021, blz. 1).

(6)  COM(2020) 380 final.

(7)  PB C 152 van 6.4.2022, blz. 169.

(8)  Aanbeveling van het burgerpanel over klimaatverandering en milieu van de Conferentie over de toekomst van Europa.

(9)  COM(2018) 673 final en SWD(2018) 431 final.

(10)  COM(2020) 98 final.

(11)  Richtlijn (EU) 2018/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen (PB L 328 van 21.12.2018, blz. 82).

(12)  COM(2021) 706 final.

(13)  SWD(2021) 325 final.