Resolutie over de bijdrage van het Europees Economisch en Sociaal Comité aan het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2021 op basis van de werkzaamheden van de ad-hocgroep “EESC-bijdrage aan het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2021”

(2020/C 364/01)

Rapporteurs:

Petr ZAHRADNIK Stefano PALMIERI Jan DIRX

Tijdens zijn op 15 en 16 juli 2020 gehouden zitting (vergadering van 16 juni) heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité de volgende resolutie met 140 stemmen vóór en 15 stemmen tegen, bij 17 onthoudingen, goedgekeurd.

1.   Inleiding

1.1.

Zoals reeds eerder opgemerkt in zijn resolutie over de voorstellen van het EESC voor wederopbouw en herstel na de COVID-19-crisis (1), verwelkomt en steunt het EESC volledig de voorstellen van de Europese Commissie betreffende het herstelplan voor de Europese Unie, “Next Generation EU” genaamd, en betreffende de algemene EU-begroting voor 2021-2027. Gelet op de noodzaak van herstel en wederopbouw na de coronacrisis hoopt en verwacht het EESC dat de lijnen die de Commissie in deze plannen heeft uitgezet, volledig en concreet worden uitgewerkt in het werkprogramma van de Commissie voor 2021.

1.2.

Naar de mening van het EESC moet het werkprogramma gericht zijn op herstructurering en verbetering van onze economie en samenleving op basis van de volgende beginselen: bescherming van mensenrechten en sociale rechten, democratische waarden en de rechtsstaat, benutting van het volledige potentieel van de eengemaakte markt, verwezenlijking van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), het creëren van een circulaire economie en het bereiken van klimaatneutraliteit in de EU, uiterlijk in 2050, en het tot stand brengen van goed bestuur en democratische verantwoordingsplicht.

1.3.

Het EESC onderstreept dat de zes door de Commissie gekozen kernprioriteiten (een Europese Green Deal, een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk, een economie die werkt voor de mensen, een sterker Europa in de wereld, bevordering van onze Europese levenswijze en een nieuwe impuls voor de Europese democratie) voorzien in een krachtig kader voor de uitwerking van het werkprogramma voor 2021. Misschien moet explicieter de nadruk worden gelegd op investeringen en de noodzaak om deze te bespoedigen, mede dankzij de maatregelen die momenteel worden getroffen. Sommige details voor het toekomstige werkprogramma zijn te vinden in de mededeling van de Commissie over het Europees herstelplan (2), en nieuwe voorstellen zullen in september terugkomen in de Staat van de Unie van de voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, en in haar intentieverklaring aan het Europees Parlement en de Raad. Het EESC is ook ingenomen met het aangepaste werkprogramma voor 2020, dat een reactie is op de COVID-19-crisis en vooruitblikt op de ontwikkelingen in de nabije toekomst.

1.4.

Het EESC is ingenomen met het feit dat de Europese Commissie haar werkprogramma voor 2020 heeft aangepast als onderdeel van het herstel van Europa in reactie op de coronavirus-pandemie. Zij heeft haar werkzaamheden geheroriënteerd en heeft de acties die nodig zijn om het herstel en de veerkracht van Europa te bevorderen tot prioriteit gemaakt, terwijl zij nog steeds vastbesloten is haar vlaggenschipinitiatieven, de Europese Green Deal en de digitale strategie, uit te voeren, aangezien deze essentieel zijn om de Europese economie nieuw leven in te blazen en een veerkrachtiger, duurzamer, eerlijker en welvarender Europa tot stand te brengen. Het EESC neemt nota van het feit dat negen initiatieven tot 2021 zijn opgeschort.

1.5.

Nu we het belang van samenwerking tussen landen in deze tijden van crisis ervaren, hoopt het EESC dat de komende conferentie over de toekomst van Europa zal helpen om de institutionele structuur van de EU te versterken en te verdiepen en om het EU-project daadwerkelijk te vernieuwen, zodat aan de uitdagingen van de komende decennia het hoofd kan worden geboden. De Commissie kan hiervoor rekenen op de volledige steun van het EESC.

1.6.

Het EESC is ervan overtuigd dat het proces van herstel en wederopbouw van de economie en de samenleving alleen mogelijk zal zijn met de actieve deelname van maatschappelijke organisaties en sociale partners.

1.7.

In de volgende hoofdstukken en alinea’s formuleert het EESC zijn concrete voorstellen voor het werkprogramma voor 2021, aan de hand van de zes kernprioriteiten van de Commissie.

2.   Een Europese Green Deal

2.1.   De Green Deal

2.1.1.

De Green Deal van de EU kan ook worden gezien als een doeltreffend instrument om de economie weer duurzaam op gang te brengen door middel van grootschalige investeringen ter ondersteuning van de noodzakelijke structurele veranderingen waar Europa voor staat. Vanuit dat oogpunt kan de Green Deal worden beschouwd als een kans om het economisch herstel op langere termijn te ondersteunen. Er is een nieuwe consensus in Europa nodig om hiervoor voldoende publieke en private financiële bronnen aan te boren en een nieuwe governance in te voeren om deze met succes in praktijk te brengen.

2.1.2.

Het EESC is een groot voorstander van de transitie naar een circulaire economie. In het kader van zijn betrokkenheid bij het Europees stakeholdersplatform voor de circulaire economie heeft het voortdurend gepleit voor een ambitieus beleid op dit gebied. De reeds lang geleden aan de Commissie gerichte verzoeken in verband met een efficiënt hulpbronnengebruik omvatten een oproep tot herziening van de wetgeving inzake ecologisch ontwerp en relevante wetgeving inzake productbeleid, voor de geleidelijke opname van verplichte eisen betreffende een efficiënt hulpbronnengebruik voor productontwerp, alsook een oproep voor nieuwe procedures voor overheidsopdrachten ter bevordering van circulaire producten en nieuwe bedrijfsmodellen. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de economische omstandigheden na de coronacrisis, en met de reële haalbaarheid van de wijziging.

2.1.3.

Het EESC neemt nota van het feit dat de herziening van de richtlijn inzake de bekendmaking van niet-financiële informatie, met het oog op een betere kwaliteit van en een breder toepassingsgebied voor de bekendmaking van niet-financiële informatie, waaronder milieuaspecten zoals biodiversiteit, is opgeschort tot 2021. Het EESC is van mening dat het belastingbeleid in het algemeen moet worden herzien in overeenstemming met de klimaatambities, en dat belastingsystemen en prijsstellingmethoden rekening moeten houden met de milieukosten, met inbegrip van de kosten die worden veroorzaakt door het verlies aan biodiversiteit. Dit moet veranderingen in de nationale belastingstelsels aanmoedigen, zodat de fiscale lasten verschuiven van arbeid naar vervuiling, te laag geprijsde hulpbronnen en andere externe milieukosten. De beginselen “de gebruiker betaalt” en “de vervuiler betaalt” moeten worden toegepast om milieuschade te voorkomen en te herstellen.

2.1.4.

Het EESC is ingenomen met het feit dat biodiversiteit in alle beleidsterreinen wordt geïntegreerd, zoals vermeld in de mededeling over de biodiversiteitsstrategie voor 2030 (3). Het is tevens ingenomen met het feit dat de Commissie een nieuw Europees governancekader voor biodiversiteit gaat instellen. Dit zal helpen de verplichtingen en verbintenissen in kaart te brengen en een routekaart op te stellen om richting te geven aan de uitvoering. Dit zal ook ten goede komen aan zowel het GLB als het Europese voedselsysteem, en zou deze dus duurzamer kunnen maken. In het kader hiervan zal de Commissie een mechanisme voor toezicht en toetsing instellen met een duidelijke verzameling overeengekomen indicatoren, waarmee de voortgang regelmatig kan worden beoordeeld en indien nodig corrigerende maatregelen kunnen worden vastgesteld. Dit mechanisme moet worden gebruikt bij de evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid en zal bijdragen aan het Europees Semester.

2.1.5.

Het EESC verwelkomt de Europese klimaatwet, waarin een juridisch bindend, gemeenschappelijk doel voor de gehele EU van klimaatneutraliteit in 2050 is vastgelegd en waarin een kader voor de verwezenlijking van die doelstelling is vastgesteld. Het EESC ziet het voorstel voor een Europese klimaatwet dan ook als een van de instrumenten die kunnen bijdragen tot de gewenste en noodzakelijke wederopbouw van de Europese economie (4). De Commissie wil tegen september 2020 de klimaatcijfers voor 2030 beoordelen in het licht van de doelstelling inzake klimaatneutraliteit, en de mogelijkheden onderzoeken voor een nieuw emissiereductiedoel voor 2030 van 50-55 % ten opzichte van 1990. Ook wil zij halverwege 2021 voorzien in de bijbehorende wetgevingsvoorstellen. Het EESC dringt er bij de Commissie op aan te besluiten tot een minimumreductie van 55 % tegen 2030, met de bijbehorende wetgevingsvoorstellen, om tegemoet te komen aan de enorme wereldwijde behoefte aan vermindering van de uitstoot (5).

2.1.6.

De participatie van alle burgers, via maatschappelijke organisaties, verenigingen en netwerken, zal het mogelijk maken de economie en de samenleving echt te hervormen. De lidstaten en de EU moeten er daarom voor zorgen dat in dit complexe proces niemand achterblijft, met name de meest kwetsbaren niet.

2.1.7.

Klimaatmaatregelen en toezeggingen inzake duurzaamheid moeten prioriteit krijgen bij herstel- en wederopbouwplannen, om de EU niet verder te laten verzanden in een koolstofafhankelijke toekomst.

2.1.8.

Het meerjarig financieel kader moet meer financiële slagkracht krijgen en er moeten voldoende middelen worden toegewezen aan de investeringsbehoeften, om een echte en diepgaande groene transitie te realiseren. Het is tevens belangrijk om prioriteit te blijven geven aan andere milieuaangelegenheden, zoals de bescherming van bodem, land en zee, die na en ondanks de COVID-19-crisis niet mogen worden veronachtzaamd.

2.1.9.

Er is behoefte aan een verdere verbetering van de energiezekerheid op alle niveaus en van de veerkracht van de samenleving, bijvoorbeeld door het opzetten van programma’s voor de renovatie van gebouwen. Grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van energie en interconnectie in de EU blijven belangrijk, alsook de noodzaak om een grotere diversifiëring van leveringsbronnen te bevorderen, bijvoorbeeld door een ruimere keuze aan hernieuwbare energiebronnen en oplossingen voor energieopslag.

2.1.10.

Een gouden kans om sneller vooruitgang te boeken op weg naar de EU-doelstelling van klimaatneutraliteit bestaat erin het gebruik van hernieuwbare en koolstofarme elektriciteit te verhogen via de elektrificatie van sectoren die momenteel nog steeds afhankelijk zijn van fossiele energiebronnen. De nationale energie- en klimaatplannen vormen een belangrijke stap in de verwezenlijking van de energie-unie en de Europese Green Deal.

2.1.11.

In de context van de in de Europese klimaatwet vastgestelde doelstelling om de EU tegen 2050 klimaatneutraal te maken, moet speciale aandacht worden besteed aan de vervoerssector. De CO2-uitstoot van deze sector neemt namelijk nog steeds toe, terwijl de emissies in de vervoerssector in 2050 met 90 % moeten zijn afgenomen om de doelstelling inzake klimaatneutraliteit te halen.

2.1.12.

Het EESC heeft verzocht om een geactualiseerde EU-bosstrategie na 2020, als onderdeel van de Europese Green Deal. Met de nieuwe strategie kan vooruit worden gekeken naar 2050. Het belang van bossen, bosbouw en de houtsector voor het behalen van deze doelstellingen moet worden erkend in alle sectoren en moet leiden tot een optimale sectordoorsnijdende samenwerking.

2.1.13.

Het EESC is van mening dat aanpassingsmaatregelen in grote mate kunnen bijdragen tot een rechtvaardige uitvoering van de duurzame transitie en wederopbouw na COVID-19. Gemeenschappen en regio’s die meer dan gemiddeld worden getroffen door de negatieve gevolgen van de klimaatverandering, moeten worden geholpen bij de reactie op die gevolgen en geconstateerde risico’s. Dit geldt met name voor gemeenschappen en regio’s waarvan de huidige en historische broeikasgasemissies onder het gemiddelde liggen.

2.1.14.

Het EESC stelt het op prijs dat de Europese Green Deal in het aangepaste werkprogramma van de Commissie voor 2020 voldoende in aanmerking is genomen en tamelijk gelijkmatig wordt behandeld in de belangrijkste onderdelen ervan. Het benadrukt vooral de prioritaire aandacht die is besteed aan de financiering van de duurzame transitie, en met name aan het Europees investeringsplan voor een duurzaam Europa en het Fonds voor een rechtvaardige transitie. Ook de andere belangengebieden die in het aangepaste werkprogramma worden genoemd, zoals duurzame en slimme mobiliteit, duurzame productie en consumptie, de duurzaamheid van voedselsystemen of het koolstofvrij maken van energie, zijn van groot belang voor het verwezenlijken van deze doelstelling. Het EESC is dan ook van mening dat de prioriteiten van het werkprogramma van de Commissie voor 2021 op deze initiatieven moeten zijn gericht.

2.2.   De investeringsprioriteiten

2.2.1.

Overheidsgeld dat in herstelplannen wordt geïnvesteerd, moet niet alleen de Europese economie en samenleving helpen herstellen, maar ook de impact van verdere schokken drastisch verminderen door te investeren in een veerkrachtige, inclusieve en klimaatvriendelijke economie (de zogenaamde “welzijnseconomie”).

2.2.2.

De EU-taxonomie voor duurzame financiering moet als leidraad dienen voor publieke en private investeringen gedurende het herstel, om de verschuiving van vervuilende sectoren naar groene sectoren te bespoedigen.

2.2.3.

Er moet worden gewaarborgd dat het nieuwe meerjarig financieel kader voldoende middelen vrijmaakt voor de uitvoering van de SDG’s en de aanpak van de klimaatverandering, waarbij contraproductieve financiering (bv. van fossiele brandstoffen) geleidelijk wordt afgebouwd.

2.2.4.

De Europese economie heeft het grootste deel van het decennium na het einde van de crisis in 2009 een investeringskloof gekend. Om toereikende resultaten te behalen, moeten de investeringen absoluut weer aantrekken. Om die reden is het EESC ingenomen met het voorstel voor een herstelplan, dat voornamelijk tot uiting komt in het programma Next Generation EU en de bijbehorende pijlers, en in het aangepaste meerjarig financieel kader voor 2021-2027. Next Generation EU kan worden gezien als een buitengewone, maar tevens noodzakelijke en urgente stap naar een beter investeringsklimaat in de EU. Dit wordt verder uit de doeken gedaan in onder meer EESC-advies ECO/523 (6).

2.2.5.

Het EESC merkt op dat investeringen geen beleidsdoelstelling van de Commissie vormen voor haar ambtstermijn tot 2024 en ook dat investeringen, in de afzonderlijke initiatieven, onvoldoende in aanmerking worden genomen in het aangepaste werkprogramma voor 2020. Het beveelt de Commissie derhalve aan de op investeringen gebaseerde initiatieven op te nemen in haar werkprogramma voor 2021, met inbegrip van de inspanning om particuliere investeringen te mobiliseren ten behoeve van de toekomstige duurzame economische ontwikkeling van de EU.

3.   Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk

3.1.

De coronacrisis toont aan dat grootscheepse digitalisering een belangrijk instrument is om onze samenleving crisisbestendiger te maken. Het is van het grootste belang dat wordt geïnvesteerd in de digitalisering van essentiële diensten en dat regeringen, wetgevers en overheidsinstellingen beter in staat zijn om hun diensten te blijven leveren tijdens perioden van crisis. Tegelijkertijd moeten we beseffen dat digitale technologie niet het uiteindelijke doel is, maar slechts een middel. We moeten publieke verantwoordelijkheid nemen voor het kader rond digitale technologie en er hoge duurzaamheidseisen aan stellen. Het moet stevige waarborgen bevatten op democratisch en technologisch vlak en gepaard gaan met kostenondersteunende en kennisbevorderende maatregelen zodat niemand achterblijft. Daarom is het, in overeenstemming met de Europese toegankelijkheidswet, belangrijk ervoor te zorgen dat de digitale revolutie de toegankelijkheid voor de meer dan 100 miljoen burgers met een handicap in de EU waarborgt.

3.2.

Digitalisering is zowel een kans als een risico voor herstel. De EU kan een voortrekkersrol spelen op het gebied van innovatie, bijvoorbeeld wat blockchain betreft, waar de EU nu een leidende positie inneemt. Blockchain (niet de bitcoin) is als technologie gebaseerd op democratische waarden en zorgt voor grotere transparantie en betere governancestructuren. Wel moeten de risico’s die inherent zijn aan de digitalisering worden beheerst, zoals toenemende werkloosheid, digitale marginalisering en sociale uitsluiting. Er moeten manieren worden gevonden om de kansen te benutten en tegelijkertijd de risico’s af te wegen, en dit in een context waarin de EU wereldwijd concurrerend wil blijven.

3.3.

Het Europees model van rechten, normen en consumentenbeleid moet worden hooggehouden. Dit is wat de EU uniek maakt. Op het gebied van digitalisering leert de ethische code van de EU inzake kunstmatige intelligentie ons bijvoorbeeld dat de EU een andere kijk heeft op het begrip “human-in-command” kijkt dan andere spelers in de wereld. Deze aanpak, die gebaseerd is op fundamentele rechten en vrijheden, is onderdeel van het EU-model en moet in ere worden gehouden, ondanks het hardere concurrentieklimaat dat zich op dit moment aftekent.

3.4.

Het EESC onderstreept het belang van digitalisering van alle sectoren van de samenleving, meer bepaald door telewerk en digitale diensten, met inbegrip van e-handel en e-gezondheid.

3.5.

De pandemie heeft laten zien dat digitalisering in het onderwijs niet overal en voor iedereen even toegankelijk is, wat tot meer problemen in de onderwijsprestaties en mogelijkheden op onderwijsgebied zou kunnen leiden. Daarom is het noodzakelijk om maatregelen in te voeren die kansarme groepen ondersteunen en daarmee segregatie helpen voorkomen.

3.6.

Het rechtskader voor kunstmatige intelligentie en digitalisering moet voortdurend worden geactualiseerd om in overeenstemming te blijven met de technische vooruitgang, met name wat betreft de veiligheid van digitale communicatie, zowel qua netwerken als qua inhoud.

3.7.

Het EESC neemt nota van het feit dat de Commissie het wetgevingsvoorstel over de impact van kunstmatige intelligentie, onder meer op het gebied van veiligheid, betrouwbaarheid, fundamentele rechten en gegevens, opschort tot 2021. Het roept de Commissie op om: i) multidisciplinariteit in het onderzoek te bevorderen door andere disciplines zoals recht, ethiek, filosofie, psychologie, arbeidswetenschappen, geesteswetenschappen, economie enz. bij het onderzoek te betrekken; ii) relevante belanghebbenden (vakbonden, beroeps- en bedrijfsorganisaties, consumentenverenigingen, ngo’s) bij het debat over KI en bij door de EU gefinancierde onderzoeks- en andere projecten zoals het publiek-private partnerschap inzake KI, de sectorale dialogen en het programma Adopt AI in de publieke sector en het referentiecentrum als gelijkwaardige partners te betrekken; en iii) het bredere publiek te blijven voorlichten en informeren over de mogelijkheden en uitdagingen van KI. Het beveelt de Commissie tevens aan om dieper in te gaan op de gevolgen van KI voor het volledige spectrum van grondrechten en fundamentele vrijheden, met inbegrip van, maar niet beperkt tot, het recht op een eerlijk proces, op eerlijke en open verkiezingen, op vergadering en betoging, alsook het recht om niet te worden gediscrimineerd. Het EESC blijft zich verzetten tegen de invoering van elke vorm van rechtspersoonlijkheid voor KI. Dit zou de preventief corrigerende werking van het aansprakelijkheidsrecht uithollen, met een ernstig risico op “moral hazard” bij zowel de ontwikkeling als het gebruik van KI, en vandaar ook op mogelijk misbruik (7).

3.8.

Door het toenemende gebruik van smartphones en de uitrol van 5G-netwerken is de kwestie van interoperabiliteit tussen toepassingen en netwerken in de gehele Europese Unie, met name in noodsituaties, van groot belang.

3.9.

Gezien de verdere ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en de toenemende invloed daarvan op het privé-, sociale en arbeidsleven en op alle sectoren, is het van essentieel belang om aandacht te blijven schenken aan onderwijs in digitale vaardigheden en maatregelen die de kloof tussen de digitale wereld en de burgers kunnen dichten.

3.10.

Europa voorbereiden op het digitale tijdperk is terecht een van de hoofdprioriteiten, wat ook duidelijk wordt weerspiegeld in het aangepaste werkprogramma voor 2020. Het EESC waardeert de forse inspanningen van de Europese Commissie om maatregelen te treffen op gebieden als kunstmatige intelligentie, digitale diensten, cyberbeveiliging, digitale apparaten en oplossingen voor consumenten, maar ook digitale financiering. Het is met name ingenomen met de bijzondere aandacht voor digitalisering in de voorgestelde nieuwe industriestrategie voor Europa. Digitalisering komt ook terug in het pakket luchtvaartdiensten. Het EESC waardeert het bovendien dat digitalisering ook is opgenomen in de voorgestelde prioriteitsgebieden van de Europese Onderzoeksruimte.

4.   Een economie die werkt voor de mensen

4.1.

We moeten ons economische bestuur opnieuw opbouwen op basis van een veerkrachtig, duurzaam en inclusief Europees economisch systeem. Wij streven niet alleen naar een mechanisch economisch herstel, maar veeleer naar een kwalitatieve verandering in het beheer en de governance van het economisch beleid.

4.2.

De totale impact van de crisis valt nog te bezien, maar de wederopbouw en het herstel zullen aanzienlijke inspanningen vergen. Derhalve moeten de voorstellen van mei 2020 voor een herstelinstrument en voor een versterkt meerjarig financieel kader (MFK) snel worden uitgevoerd. Ook moeten we bereid zijn om verdere maatregelen te nemen en wijzigingen door te voeren van reeds goedgekeurde voorstellen, indien de veranderende situatie hierom vraagt.

4.3.

De Commissie wordt verzocht het Europees Semester te blijven gebruiken als aanjager van herstel op basis van de daarin vastgestelde investerings- en hervormingsprioriteiten. Het EESC is verheugd over de nadruk die de laatste tijd is gelegd op de noodzaak om meer rekening te houden met sociale aangelegenheden en de Europese Green Deal, en is ingenomen met de uitvoering van de faciliteit voor herstel en veerkracht via het Europees Semester. De Commissie moet gedurende het hele Europees Semester de lidstaten in de eurozone ondersteunen bij het nemen van de noodzakelijke maatregelen om meer convergentie en integratie op economisch gebied te waarborgen. Dit omvat een geaggregeerde positieve begrotingskoers voor de eurozone in haar geheel, om de huidige crisis te boven te kunnen komen.

4.4.

Voor alle prioriteiten en acties die in de andere bovengenoemde beleidsterreinen uiteen zijn gezet, moet een nieuw kader voor economische governance worden geformuleerd dat opgewassen is tegen de uitdagingen van de huidige macro-economische situatie en de Unie en haar lidstaten in staat stelt om strategische industriële, mededingings-, sociale, milieu- en handelsbeleidsmaatregelen uit te voeren. Begin 2020 startte de Commissie een grootschalige openbare raadpleging over dit onderwerp, maar deze is vanwege de crisis als gevolg van het coronavirus en de toepassing van de algemene ontsnappingsclausule van het stabiliteits- en groeipact stopgezet. Het is ondenkbaar dat we in 2021 kunnen terugkeren naar een automatische toepassing van het pact. Derhalve moet de Commissie met nieuwe initiatieven komen voor een hervorming van het stabiliteits- en groeipact met als doel om tegelijkertijd voor stabiliteit en groei te zorgen.

4.5.

In deze context dringt het EESC aan op een meer symmetrische macro-economische aanpassing, zowel voor lidstaten met tekorten als voor lidstaten met overschotten. Alle lidstaten moeten in staat zijn meer te investeren in openbare diensten, aangezien de crisis heeft aangetoond dat zij een cruciale rol spelen bij het redden van levens en het indammen van de pandemie. Bovendien moeten de Europese leiders de zogeheten “gouden regel” overwegen wanneer zij de begrotingsregels van de EU opnieuw gaan toepassen, zodat bepaalde overheidsinvesteringen niet worden meegenomen in de berekening van het tekort en rekening wordt gehouden met de houdbaarheid van de bestaande schuld.

4.6.

Ten slotte wordt reeds lange tijd verzocht om een permanent begrotingsstabilisatiemechanisme voor de eurozone, aangezien dit in geval van eventuele toekomstige schokken een geweldige ondersteuning van de anticyclische beleidsmaatregelen van de Unie zou zijn. Een dergelijk mechanisme zou bijdragen tot de langdurige stabiliteit en duurzaamheid van nationale overheidsfinanciën en een noodzakelijke stap zijn in de verdieping van de Europese economische en monetaire unie.

4.7.

Het herstel na COVID-19 zal in hoge mate afhangen van het vermogen van de Europese financiële markten om voldoende liquide middelen beschikbaar te stellen. Daarnaast zijn een correcte werking van de financiële markten en een groter vermogen om financiële risico’s te delen nodig om de veerkracht van de Europese economie te versterken. De verdere harmonisatie en integratie van de Europese financiële markten moet daarom onverwijld worden voortgezet. Bovendien moet de bankenunie worden voltooid en moet de kapitaalmarktenunie worden versterkt. Bij het herzien van de prudentiële regels voor banken om de resterende overeenkomsten van het kader van Bazel uit te voeren, moet rekening worden gehouden met de bijzonderheden van het bankenlandschap in de EU. Bovendien is het van cruciaal belang dat de financiële markten in staat zijn om de groene en digitale transformatie te ondersteunen. Het EESC vindt dat meer inspanningen moeten worden verricht om het streven naar duurzaamheid te mainstreamen in de financiële sector; derhalve is het Comité verheugd over het voornemen van de Commissie om haar strategie voor duurzame financiering te vernieuwen.

4.8.

In de context van de digitalisering van de economie is het EESC er stellig van overtuigd dat wijzigingen in de regels voor de verdeling van de rechten op winstbelastingheffing tussen landen op mondiaal niveau gecoördineerd moeten worden. Daarom is het EESC ingenomen met de nauwe samenwerking tussen de Commissie, de lidstaten en de OESO/G20 om de ontwikkeling van een internationale oplossing te ondersteunen. Als echter geen internationale oplossing overeengekomen kan worden, moet de EU overwegen om alleen verder te gaan. De strijd tegen belastingfraude, belastingontduiking en witwassen moet de hoogste prioriteit op de agenda blijven.

4.9.

Het cohesiebeleid zal een belangrijke rol spelen in de waarborging van een evenwichtig herstel, de bevordering van convergentie en de garantie dat niemand achterblijft. Financiële flexibiliteit is zeer belangrijk voor de cohesieprogramma’s en biedt de lidstaten de mogelijkheid om afhankelijk van hun behoeften fondsen over te dragen teneinde de crisis aan te pakken. Het EESC vindt dat er een realistisch tijdschema moet worden vastgesteld om de middelen zo spoedig mogelijk aan de lidstaten toe te wijzen. Het cohesiebeleid van de EU in 2021-2027 moet gericht blijven op vergroting van het economische concurrentievermogen via onderzoek en innovatie, de digitale transitie, alsook de agenda van de Europese Green Deal en duurzame ontwikkeling.

4.10.

De gezondheids- en economische crisis als gevolg van de COVID-19-uitbraak heeft de bestaande verschillen in inkomen en welvaart verergerd en duidelijk gemaakt dat er behoefte is aan een nieuw maatschappelijk model dat meer bijdraagt tot economische en sociale cohesie, productiviteit en een eerlijke verdeling van welvaart. De Commissie moet nu dringend gevolg geven aan eerdere voorstellen van het EESC die zouden helpen de trend van toenemende ongelijkheid, die een kloof tussen verschillende lidstaten en sociale groepen veroorzaakt en heeft bijgedragen tot de opkomst van extremistische bewegingen en partijen, te keren. Hiertoe is doortastend optreden van de EU nodig in aanvulling op de inspanningen van de lidstaten om een impuls te geven aan investeringen in sociale infrastructuur (onderwijs en een leven lang leren; gezondheid, langdurige zorg en maatschappelijk werk; betaalbare huisvesting), om overheidsactiva te ontwikkelen die de lacunes in het marktsysteem moeten opvullen, om geleidelijk van belastinginkomsten uit de belasting op arbeid over te gaan op meer op welvaart gerichte belastinginkomsten; om een transparant mechanisme voor de monitoring en consolidatie van gegevens over alle inkomsten en welvaart te ontwikkelen; om een register van vennootschapaandeelhouders op Europees niveau op te stellen enz.

4.11.

Tegen de achtergrond van de COVID-19-crisis moet de Commissie ook gevolg geven aan eerdere initiatieven om de rol van Europa als mondiale economische speler te versterken en te bevorderen. Zij moet de internationale rol van de euro verder analyseren en meer specifieke manieren en middelen voorstellen om deze te versterken, de bevoorradingsketens te diversifiëren en de Europese regels en normen in bepaalde strategische sectoren te bevorderen, te zorgen voor een veerkrachtiger Europees antwoord op extraterritoriale sancties van derde landen en geleidelijk te komen tot een eengemaakte Europese vertegenwoordiging in de internationale financiële fora.

4.12.

Economische welvaart moet worden losgekoppeld van aantasting van het milieu en sociale uitputting. Modellen zoals de circulaire economie, de coöperatieve economie en de deeleconomie bieden, wanneer deze naar behoren gereglementeerd zijn, nieuwe kansen voor werkgelegenheid, eigendom en innovatie, en transformeren de relaties tussen producenten, distributeurs en consumenten, waardoor alle actoren veerkrachtiger op crises kunnen reageren. Naast de goede uitvoering van het nieuwe actieplan voor de circulaire economie en de voortzetting van het Europees stakeholdersplatform voor de circulaire economie van het EESC en de Europese Commissie, zijn belangrijke prioriteiten onder meer de bevordering van een alomvattende strategie voor duurzame consumptie, de ontwikkeling van nieuwe indicatoren ter vervanging van het oneigenlijke gebruik van het bbp, en aanpassing van het stabiliteits- en groeipact van de EU om rekening te houden met duurzaamheid en welzijn.

4.13.

De samenleving moet opnieuw worden opgebouwd met sterkere diensten van algemeen belang zoals verankerd in artikel 14 VWEU, dat gaat over diensten van algemeen economisch belang, protocol 26 in de bijlage bij het VWEU betreffende diensten van algemeen belang, en in het bijzonder de Europese pijler van sociale rechten, alsook gezondheidszorg en sociale diensten, elektronische communicatie, openbaar vervoer, energie, water en afvalinzameling, en een begeleidend investeringsprogramma.

4.14.

Moderne concepten voor economische ontwikkeling zijn niet alleen gebaseerd op de criteria van welvaart, winstcapaciteit en doeltreffendheid, maar ook op naleving van sociale en milieu-eisen en het wegnemen van alle soorten negatieve externe effecten en marktfalen. Van de recente COVID-19-crisis hebben we geleerd dat de economie veerkrachtig en sterk genoeg moet zijn om eventuele toekomstige schokken op te vangen. In dit verband wordt met klem aanbevolen om structurele onevenwichtigheden weg te nemen.

4.15.

De moderne economie vereist tevens dat de markt in alle segmenten soepel functioneert, ook in de meest recent opgerichte segmenten (virtuele, deel-, circulaire en digitale economie). Om die reden is een beter functionerende financiële bemiddeling ook op zijn plaats; in de context van de EU houdt dit vooral in dat de kapitaalmarktenunie moet worden verdiept en dat de bankenunie moet worden voltooid. Om de overgang naar een duurzamere economie te ondersteunen moet ook het belastingstelsel worden aangepast.

4.16.   De eengemaakte markt

4.16.1.

De eengemaakte markt vormt de kern van de Europese Unie. Een goed werkende interne markt stimuleert de mededinging, verbetert de efficiëntie, verhoogt de kwaliteit en helpt de prijzen te verlagen. De Europese eengemaakte markt is zonder twijfel een van de belangrijkste verwezenlijkingen van de EU. Daarom is het van cruciaal belang na te gaan hoe de werking van de interne markt het economisch herstel na de gezondheidscrisis kan stimuleren of juist belemmeren.

4.16.2.

De samenhang en eenheid van de eengemaakte markt zijn tijdens de COVID-pandemie danig op de proef gesteld. De eengemaakte markt bleek op sommige punten ernstig geraakt en verlamd te zijn, met name wat betreft het vrije verkeer van personen. Ook de continuïteit van grensoverschrijdende leveringsketens werd nadelig beïnvloed. De omvang van de grensoverschrijdende handel in de EU verslechterde op jaarbasis met dubbele cijfers. Maar de kerngedachte bleef overeind en heeft het overleefd. De grootste uitdaging nu is om alle natuurlijke grensoverschrijdende stromen binnen de EU te herstellen en de bestaande belemmeringen voor de eengemaakte markt af te breken die onlangs steeds sneller vorm kregen dankzij enkele nationale strategieën en concepten die na de voorgaande crisis waren ingevoerd.

4.16.3.

Er is een kans om sociale innovatie te bevorderen als een model voor wederopbouw door middel van cocreatie, co-ontwerp en coproductie. In een complex sociaal landschap met enorme maatschappelijke uitdagingen is er geen andere optie dan alle assets in de samenleving aan te spreken om op een sectoroverschrijdende en multidisciplinaire manier naar oplossingen toe te werken. Het georganiseerde maatschappelijk middenveld fungeert als katalysator voor sociale innovatie. Deze dynamiek heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de sociale stelsels, wat heeft geleid tot nieuwe beleidsmaatregelen, structuren, producten, diensten en werkmethoden. De participatie van het maatschappelijk middenveld is nu belangrijker dan ooit, maar echte sociale innovatie vindt pas plaats wanneer de maatschappelijke organisaties erbij betrokken worden.

4.16.4.

De strategie voor de eengemaakte markt staat centraal in het Europese project, en maakt een vrijer verkeer van personen, diensten, goederen en kapitaal mogelijk én biedt kansen voor Europese bedrijven, consumenten en werknemers. Er moeten maatregelen worden genomen om het volledige potentieel volledig te ontsluiten door obstakels weg te nemen. Voorts moet de eengemaakte markt in de nasleep van de crisis en in de context van andere aspecten van een veranderende omgeving, zoals digitalisering, volledig worden aangepast aan nieuwe ideeën en bedrijfsmodellen. Het doel is dus om de eengemaakte markt te herstellen, nieuw leven in te blazen en opnieuw op te bouwen als instrument voor herstel. Op korte termijn is een onmiddellijke opening van de grenzen geboden. Daarnaast moeten we kortetermijnmaatregelen nemen met twee doelen voor ogen: het aanpakken van spanningen en het aanzwengelen van de economie en de productiviteit.

4.16.5.

Het ongelijke speelveld dat zich nu aftekent, is een ernstig punt van zorg. De stimuleringspakketten van de lidstaten zijn zeer uiteenlopend en hebben (ondanks de goede bedoeling om een deel van de vraagschok op te vangen) een ongelijk speelveld tussen de lidstaten teweeggebracht. Voorts moet de kwestie van staatssteun worden besproken en geanalyseerd vanuit een sectoraal perspectief, waarbij wordt gekeken hoe deze maatregelen op korte en lange termijn de concurrentie en een gelijk speelveld verstoren.

4.16.6.

Wij hebben productiviteit in de reële economie nodig (dat betekent banen, koopkracht en basisproducten en -diensten). Deze productiviteit kan een andere vorm aannemen en door diverse bedrijfsmodellen worden gegenereerd, maar er moet op dit gebied actie worden ondernomen om te voorkomen dat de bestaande ongelijkheid nog toeneemt. De economie en productiviteit moeten worden aangezwengeld met steunpakketten en een gunstig klimaat voor kmo’s en de industrie. Zoals bekend vormen kmo’s de ruggengraat van de Europese economie en hebben ze specifieke steun nodig, zij het zonder extra lasten of administratieve rompslomp. Kmo’s kunnen de crisis enkel te boven komen als er EU- en nationale financiële steun ter beschikking wordt gesteld. Hierbij zijn subsidies, leningen, waarborging van de liquiditeit, fiscale stimulansen, gunstige voorwaarden om personeel in dienst te houden en te nemen, een herziening van de faillissementswetgeving en andere vormen van steun van cruciaal belang. Op het gebied van faillissementsrecht moet de EU wetgevende maatregelen treffen om ervoor te zorgen dat kleine bedrijven die failliet zijn gegaan als gevolg van COVID-19, snel kunnen heropstarten. Deze maatregelen moeten in de tijd beperkt zijn.

4.17.   Industriestrategie

4.17.1.

Veel van de voorgaande punten zijn volledig van toepassing op de industriestrategie. De Europese industrie staat echter niet alleen voor de uitdaging om de interne markt te verbeteren, maar ook voor fundamentele structurele veranderingen, vooral als het gaat om de steenkoolsector en de zware koolstofintensieve sectoren.

4.17.2.

De nieuwe industriestrategie voor Europa bestaat erin ervoor te zorgen dat een moderne en sterke Europese industrie kan bestaan naast de uitdagingen die de klimaat- en milieu-eisen met zich meebrengen. Het EESC is ervan overtuigd dat deze doelstelling haalbaar is en, indien succesvol, Europa een mondiaal comparatief voordeel kan opleveren. Aan de andere kant is het EESC zich ten volle bewust van en erkent het de gigantische kosten die met deze transitie gepaard gaan en stemt het in met de verlichting en compensatie van deze kosten op een passende wijze en met inachtneming van de economische mogelijkheden.

4.18.   Gezondheidszorgstelsels

4.18.1.

Een van de belangrijkste lessen uit de coronacrisis is dat de gezondheidszorgstelsels in vrijwel alle Europese landen moeten worden versterkt, allereerst door in te zetten op preventie. Het effect van het coronavirus zet de gezondheidszorgstelsels in heel Europa onder enorme druk. Hoewel gezondheidszorg een bevoegdheid van de lidstaten is, is de verspreiding van het virus niet aan grenzen gebonden. Heel Europa is getroffen, zowel binnen als buiten onze grenzen, met gevolgen voor gezondheid, samenleving en economie die een gemeenschappelijke respons op Europees niveau vereisen.

4.18.2.

De coronacrisis heeft blootgelegd hoezeer de EU voor medische producten aangewezen is op invoer uit derde landen. Er is behoefte aan investeringen in gezondheidsbescherming, zorg (met name langdurige zorg), preventieve gezondheidszorg en maatregelen inzake gezondheid en veiligheid op het werk, vanuit een benadering die de hele levenscyclus omspant, en die investeringen moeten door de EU-instellingen worden ondersteund.

4.18.3.

De coronacrisis maakt duidelijk dat multinationale farmaceutische bedrijven veel macht hebben. Om de onafhankelijkheid ten aanzien van de farmaceutische industrie te vergroten, moet tevens een groot Europees onderzoekfonds voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en vaccins worden opgericht. De EU-instellingen moeten de nodige bevoegdheid hebben om de bevoorrading, de distributie en de prijsstelling van essentiële medische en beschermende uitrusting te coördineren op de eengemaakte markt.

4.18.4.

Het EESC dringt aan op om een duurzaamheidsstrategie inzake chemische stoffen waarmee de bescherming van de menselijke gezondheid en het milieu wordt gewaarborgd en tegelijkertijd de blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen tot een minimum wordt beperkt. De nieuwe strategie moet volledig in overeenstemming zijn met de Europese Green Deal.

4.18.5.

Het is noodzakelijk om het vertrouwen van passagiers in het vervoer te herstellen, met name met betrekking tot het openbaar vervoer. Dit houdt onder andere in dat er maatregelen moeten worden genomen om de gezondheid en veiligheid van passagiers te verhogen (bv. airconditioningsystemen, opsporing van zieke mensen, reinigings- en ontsmettingsmaatregelen enz.). In deze context moeten ook de rechten van passagiers worden heroverwogen en versterkt (bv. terugbetaling van geannuleerde reizen).

5.   Een sterker Europa in de wereld

5.1.

De EU moet haar mondiale positie versterken en ondersteunen door een belangrijkere en meer strategische rol in te nemen in de wereldeconomie en in de politiek. Haar positie is de afgelopen tien jaar verzwakt. De economie van de EU heeft het potentieel om haar comparatieve voordelen op de mondiale handels- en investeringsmarkt beter te benutten, met name op het gebied van geavanceerde productie en innovatieve diensten, waarbij zij de ambitie moet nastreven om een wereldleider te zijn. Deze inspanningen moeten gepaard gaan met een betere en efficiëntere vertegenwoordiging van de EU in de belangrijkste mondiale organisaties en door daar met één stem te spreken. Het EESC dringt er bij de Europese Commissie op aan een echte inspanning te leveren om de positie van de EU in de wereld te versterken, en dit ook tot uiting te laten komen in haar werkprogramma voor 2021.

5.2.

De EU moet de multilaterale benadering van de handel verder ondersteunen. Door sociale, arbeids- en duurzame-ontwikkelingsnormen (8) op te nemen in de regels van de WTO en andere VN-gerelateerde agentschappen, zou een aanzienlijke bijdrage kunnen worden geleverd aan de totstandbrenging van een nieuwe, eerlijke economische en handelsorde en een rechtvaardige en slimme globalisering. Tegelijkertijd zou de EU zich moeten verzetten tegen pogingen om nieuwe belemmeringen en beperkingen op te werpen in de wereldeconomie.

5.3.

Een van de concrete lessen van de COVID-19-crisis is dat de EU meer aandacht moet besteden aan de bescherming van haar strategische activa en investeringen, en de controle moet versterken op gebieden waar het risico bestaat dat een investering in een strategische sector politiek wordt misbruikt

5.4.

Na de brexit zou de EU zich niet alleen moeten richten op het versterken van haar samenhang en eenheid, maar zou zij ook het uitbreidingsproces niet mogen vergeten, dat recentelijk enige vertraging heeft opgelopen, met name bij de toetreding van een aantal kandidaat-lidstaten van de Westelijke Balkan. De uitbreiding zou sterk kunnen bijdragen aan het wegnemen van de politieke en economische onzekerheden en de stabiliteit in dit deel van Europa kunnen vergroten.

5.5.

De afgelopen tien jaar is de geopolitieke situatie verslechterd, wat ook betrekking heeft op de gebieden betreft die dichter bij de buitengrenzen van de EU liggen. Om de stabiliteit te bevorderen en de wederzijdse betrekkingen met de EU te verbeteren, wordt het initiatief voor een strategisch partnerschap en een inclusief nabuurschapsbeleid voortgezet. Het moet flexibel inspelen op de nieuwe omstandigheden en gebaseerd zijn op gemeenschappelijk respect en de voordelen die het voor beide partijen oplevert.

5.6.

De veranderende geopolitieke situatie, de gevolgen van de recente migratiecrisis en de verslechtering van de externe betrekkingen in de wereld, met veel nieuwe risicovolle verschijnselen, hebben ook het spectrum van de ontwikkelingshulp en de bijstand van de EU vertekend. Het volgende MFK rekent op een enorme toename van de financiële middelen voor dit doel en verwacht dat het Europees Ontwikkelingsfonds in het kader zal worden opgenomen. Het EESC steunt deze activiteit en onderstreept de noodzaak om bijzondere aandacht te besteden aan Afrika, om dat continent te helpen de moeilijke politieke, economische, sociale en milieusituatie te boven te komen.

5.7.

De geopolitieke strategische rol van de EU bij het bevorderen van vredesprocessen moet nieuw leven worden ingeblazen, teneinde economische ontwikkelingsmogelijkheden in het nabuurschap van de EU (Westelijke Balkan, Euromed- en oostelijke partners en andere gebieden die door conflicten worden geteisterd) te stimuleren.

6.   Bevordering van onze Europese levenswijze

6.1.   De sociale maatregelen

6.1.1.

Naast economische en milieuvraagstukken moet het werkprogramma van de EU voor 2021 in het teken staan van de sociale dimensie. Dit betekent dat haar inzet voor een sociaal en duurzaam Europa een prioriteit moet zijn. Daarbij spelen ook maatschappelijke organisaties een belangrijke rol. Er is een kans om sociale innovatie te bevorderen als een model voor wederopbouw door middel van cocreatie, co-ontwerp en coproductie. In een complex sociaal landschap met enorme maatschappelijke uitdagingen is er geen andere optie dan alle assets in de samenleving aan te spreken om op een sectoroverschrijdende en multidisciplinaire manier naar oplossingen toe te werken. Het maatschappelijk middenveld werkt als katalysator voor sociale innovatie.

6.1.2.

Er moet meer inzicht worden geboden in een “rechtvaardige transitie” (waarbij wordt afgestapt van steenkool) en de Europese pijler van sociale rechten moet volledig worden uitgevoerd, waarbij tegelijkertijd de herverdelingsstelsels, het evenwicht tussen werk en privéleven en gendergelijkheid worden hervormd.

6.1.3.

De uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten (EPSR) op Europees niveau en in alle lidstaten is een belangrijke stap in de richting van het proactief in gang zetten van een proces van sociale convergentie. In de politieke beleidslijnen van de Commissie werd een eerlijke transitie voor iedereen naar een groene sociale markteconomie beloofd. In dit verband heeft de Commissie een routekaart naar “een sterk, sociaal Europa voor rechtvaardige transities” gepresenteerd, die de aanzet heeft gegeven tot een discussie met EU-landen, -regio’s en -partners tot november 2020 over concrete toezeggingen om de pijler ten uitvoer te leggen teneinde op EU-, nationaal, regionaal en lokaal niveau vooruitgang te boeken (9). Begin 2021 zal de Commissie aan de hand van de ontvangen bijdragen een actieplan voor de uitvoering van de sociale pijler presenteren. De bijlage van de routekaart bevat aanvullende voorstellen voor 2021. Deze gaan onder andere over een kindergarantieregeling, een actieplan voor de sociale economie, een strategie inzake handicaps en een langetermijnvisie voor plattelandsgebieden (10).

6.1.4.

De Commissie gaf in de context van de routekaart de aanzet voor een eerste overlegronde en vervolgens een tweede overlegronde van de sociale partners over eerlijke minimumlonen (11). Het EESC ziet een mogelijk toekomstig wetgevingsinitiatief van de Commissie over fatsoenlijke en eerlijke minimumlonen tegemoet. Het doel moet zijn ervoor te zorgen dat minimumlonen in alle lidstaten van de EU alle werknemers een fatsoenlijke levensstandaard bieden. Het EESC is ingenomen met het feit dat de Commissie erkent dat er ruimte is voor EU-maatregelen ter bevordering van de rol van collectieve onderhandelingen ter ondersteuning van de adequaatheid en dekkingsgraad van het minimumloon en dat maatregelen ter ondersteuning van collectieve onderhandelingen, met name op sectoraal niveau, moeten worden opgenomen in de EU-maatregelen inzake minimumlonen (12).

6.1.5.

De sociale dimensie van de EU is dusdanig ingewikkeld dat voor de versterking ervan governancemechanismen nodig zijn waarmee verschillende actoren in verschillende sectoren gezamenlijk problemen kunnen oplossen. De sociale dialoog speelt hierin een cruciale rol. Een sterk sociaal herstel impliceert ook een betere toegang tot de vakbonden en een betere bescherming. Collectieve onderhandelingen en democratie op het werk moeten worden ondersteund. De EU en de lidstaten moeten de sociale partners helpen om het bereik van collectieve onderhandelingen aanzienlijk te vergroten. De representativiteit en autonomie moeten worden versterkt, en de banden tussen het Europese en nationale niveau van de sociale dialoog moeten worden aangehaald. Bovendien moeten het vermogen tot en de betrokkenheid van de sociale partners bij de beleidsvorming verder worden versterkt, en moet een stabiel en evenwichtig kader voor industriële betrekkingen worden gewaarborgd. Het EESC vindt dat de Europese Commissie het EU-kwaliteitskader voor anticipatie op veranderingen en herstructurering moet herzien en een rechtsgrondslag voor specifieke randvoorwaarden met betrekking tot werknemersparticipatie moet voorstellen, zonder zich met nationale bevoegdheden te bemoeien (13), om werknemers meer te betrekken bij het aanpakken van de uitdagingen in verband met de Green Deal en het proces van de digitale transformatie.

6.1.6.

Het EESC dringt er bij de Commissie op aan het economisch bestuur van de Europese Unie te hervormen. Het EESC is ervan overtuigd dat enkele veranderingen vereist zijn op het gebied van: a) governance, d.w.z. dat er speciale governancemechanismen nodig zijn om dringende problemen sneller aan te pakken en complexe kwesties op te lossen. De rol van dergelijke mechanismen zou bestaan in het verbinden van de niveaus van de EU en de lidstaten, niet in het vervangen van maatregelen op deze afzonderlijke niveaus; b) het integreren van de SDG’s in de EU-procedures op het gebied van sociaaleconomische monitoring en begrotingsbeleid. In dit opzicht zouden er in het Europees Semester nieuwe, verbeterde, meetbare en aanvullende sociale, economische en milieu-indicatoren kunnen worden opgenomen om alle aspecten en beginselen van de Europese pijler van sociale rechten te monitoren en te volgen, evenals de 17 SDG’s (14).

6.1.7.

Het EESC is verheugd over het aangekondigde voorstel om de arbeidsomstandigheden voor platformwerkers in 2021 te verbeteren. Het EESC betreurt het echter dat de veel bredere kwestie van een inclusieve en eerlijke transitie in de mededeling van de Commissie (15) niet rechtstreeks aan bod komt. Het benadrukt de behoefte aan een ambitieus actieplan om de lidstaten aan te moedigen hun beloften ten aanzien van de afkondiging van de Europese pijler van de sociale rechten na te komen (16).

6.1.8.

Het herdefiniëren van werk is van cruciaal belang in de herstelfase na de COVID-19-crisis. In zowel de particuliere als de openbare gezondheidszorg en de langdurige zorg heeft het streven naar productiviteitsgroei de kwaliteit van de dienstverlening in het gedrang gebracht en de werkomstandigheden nadelig beïnvloed. Dit heeft tijdens de gezondheidscrisis in de meeste EU-landen dramatische gevolgen gehad. De verschuiving naar dienstverlenende activiteiten zou tot een arbeidsintensievere economie leiden, die tegenwicht biedt tegen het onzekere karakter van banen in deze sectoren, meer werkgelegenheid mogelijk maakt en banen terugbrengt in de reële economie. Beleid ter ondersteuning van kwaliteitswerk in arbeidsintensieve sectoren die hoogwaardige diensten leveren, is daarom van cruciaal belang.

6.1.9.

Het EESC blijft bezorgd dat armoede in het algemeen en armoede onder werkenden in veel lidstaten nog steeds een groot probleem vormt. Naast het verbeteren van de loonniveaus is een alomvattende aanpak op het niveau van de EU en de lidstaten nodig, met inbegrip van maatregelen om te zorgen voor toereikende minimuminkomensregelingen, gemeenschappelijke minimumnormen op het gebied van de werkloosheidsverzekering en doeltreffende regelingen voor actieve inclusie, ondersteund door essentiële en faciliterende sociale diensten. Ook zijn goed functionerende arbeidsmarkten, openbare diensten voor arbeidsvoorziening en een actief arbeidsmarktbeleid vereist (17).

6.1.10.

Het EESC staat achter de Europese genderstrategie van de Commissie voor 2020-2025 en beveelt aan dat de Commissie strategieën voor gendermainstreaming opneemt in alle programma's en bestuursorganen, evenals een intersectorale benadering van gendergelijkheid. De uitvoering van de strategie moet gelijk oplopen met de aanpak van de gevolgen van COVID-19, met behulp van toegesneden en doelgerichte beleidsreacties. Het EESC neemt nota van het voornemen van de Commissie om een wetgevingsinitiatief over bindende maatregelen inzake loontransparantie voor te stellen. Bij het aanpakken van loon- en andere genderkloven moet meer sociale erkenning en economische waarde worden toegekend aan banen en sectoren waarin traditioneel veel vrouwen werkzaam zijn en die vaak onderbetaald en ondergewaardeerd zijn.

6.1.11.

Het is belangrijk om de sociaaleconomische gevolgen van de pandemie, die bijzonder groot zijn in belangrijke sectoren als vervoer, reizen en toerisme, te blijven aanpakken en verzachten.

6.2.   Migratie en het post-COVID-19-tijdperk

6.2.1.

Met de uitbraak van de COVID-19-pandemie, de dramatische gevolgen ervan voor de nationale gezondheidszorgstelsels en de ineenstorting van de economie in alle lidstaten leek het migratievraagstuk van de radar te verdwijnen en van ondergeschikt belang te worden, met een zekere onverschilligheid in de publieke opinie tot gevolg. De huidige crisis mag er niet toe leiden dat asielzoekers in de steek worden gelaten. De fundamentele rechten op bescherming vormen de kern van de Europese waarden en mogen niet zomaar overboord worden gegooid wanneer ze ons slecht uitkomen.

7.   Een nieuwe impuls voor Europese democratie

7.1.

De Europese Unie is gebaseerd op gemeenschappelijke Europese waarden waarover onder geen enkele voorwaarde kan worden onderhandeld: eerbiediging van de menselijke waardigheid en de mensenrechten, vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtsstaat. Deze waarden mogen niet terzijde worden geschoven wanneer de EU en haar lidstaten geconfronteerd worden met een noodsituatie en de gevolgen daarvan voor de economie en de samenleving. Hoewel de huidige crisis een snelle respons vereist en bepaalde uitzonderlijke en tijdelijke maatregelen rechtvaardigt, mogen deze niet indruisen tegen de rechtsstaat en mogen ze de democratie, de scheiding der machten en de grondrechten van de Europese burgers niet in gevaar brengen. Het EESC dringt erop aan dat alle beleidsmaatregelen in dit verband volledig in overeenstemming zijn met onze gemeenschappelijke waarden, zoals vastgelegd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU).

7.2.

In het kader van dit herstel- en wederopbouwproces hoopt het EESC dat de komende conferentie over de toekomst van Europa de gelegenheid zal bieden om de institutionele structuur van de EU te versterken en te verdiepen en om het EU-project daadwerkelijk te vernieuwen, zodat aan de uitdagingen van de komende decennia het hoofd kan worden geboden.

7.3.

De COVID-19-crisis heeft de institutionele grenzen en tekortkomingen van de huidige Europese Unie aan het licht gebracht en de dringende noodzaak van een efficiënte en effectieve Unie aangetoond. Er moet een nieuwe Europese Unie worden opgezet die verder gaat dan de eengemaakte markt van de EU en leidt naar een meer geïntegreerd Europa met een echte begrotingscapaciteit, en die als hoofddoel heeft om de levens- en arbeidsomstandigheden van zijn burgers te verbeteren. Om die redenen is het EESC van mening dat in het conferentieproces rekening moet worden gehouden met de bestaande herstelinstrumenten van de EU en de solidariteit die reeds is bereikt, waarbij tegelijkertijd de ecologische duurzaamheid, economische ontwikkeling, sociale vooruitgang, veiligheid en democratie worden gewaarborgd. Het EESC benadrukt dat de rechtstreekse betrokkenheid van maatschappelijke organisaties, sociale partners en verkozen vertegenwoordigers ondanks de pandemie een prioriteit van de conferentie moet blijven en kijkt ernaar uit dat de conferentie van start gaat om samen met alle EU-burgers aan een democratischere, doeltreffendere en veerkrachtigere Unie te bouwen. Het EESC is van mening dat de Commissie alle mogelijkheden open moet houden als het gaat om de resultaten van de conferentie, met inbegrip van wetgevingsvoorstellen, initiatieven voor verdragswijzigingen, of anderszins.

7.4.

Volgens het EESC vormt desinformatie niet alleen een directe bedreiging voor het vermogen van mensen om weloverwogen politieke besluiten te nemen, maar ook voor het Europese integratieproject en daarmee voor de eenheid, de welvaart en de wereldwijde invloed van de Europese Unie. Verzwakking van de democratische besluitvormingscapaciteit van de EU speelt een aantal buitenlandse mogendheden en extremistische groeperingen in de kaart die zich tegen Europese samenwerking en sterkere cohesie verzetten. Het EESC spreekt zijn krachtige steun uit voor de huidige inspanningen van de EU om desinformatie tegen te gaan — zowel extern als intern — en dringt er bij de Commissie op aan te zorgen voor een volledige naleving en follow-up van de regelgeving inzake de gedragscode voor desinformatie, de verdere ontwikkeling van het onlangs opgerichte “snelle waarschuwingssysteem” en de inlichtingeneenheden van StratCom, en de uitbreiding van het optreden van de Europese Dienst voor extern optreden tegen desinformatie, parallel aan een aanzienlijke uitbreiding van het optreden van de EU tegen desinformatie binnen de Unie (18).

7.5.

Het EESC is een groot voorstander van het voorstel van de Europese Commissie om een “Europees actieplan voor de democratie” te ontwikkelen, dat alomvattend en continu moet zijn, veranderingen teweeg kan brengen en kan rekenen op financiële steun en interinstitutionele coördinatie. Het Europees actieplan voor de democratie en de daarmee verband houdende toekomstige initiatieven moeten veel meer gericht zijn op de totstandbrenging van vrije en pluralistische media en onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek, een doeltreffende regulering van de sociale media, met name ter bestrijding van desinformatie en met inbegrip van de regulering van online politieke reclame en verantwoordelijkheid voor inhoud, een gemoderniseerd verkiezingsproces, de integratie van achtergestelde groepen, in de eerste plaats personen met een handicap, en een wijdverbreide burgereducatie over de Europese Unie en haar democratische proces in alle lidstaten. Het EESC herinnert aan zijn voorstel voor een ambitieuze EU-strategie voor communicatie, onderwijs en bewustmaking van het publiek inzake de grondrechten, de rechtsstaat en de democratie (19).

7.6.

Verdere actie is nodig om vrije en pluralistische media en onafhankelijke kwaliteitsjournalistiek tot stand te brengen, alsook een doeltreffende regulering van de sociale media, met name ter bestrijding van desinformatie en met inbegrip van de regulering van online politieke reclame en verantwoordelijkheid voor inhoud.

7.7.   Betere regelgeving en prognoses

7.7.1.

Het EESC blijft aandringen op een herziene agenda voor betere regelgeving die een “duurzaamheidscontrole” bevat om ervoor te zorgen dat alle wetgeving en beleidsmaatregelen van de EU bijdragen tot de uitvoering van de SDG’s.

7.7.2.

Het EESC verbindt zich ertoe een bijdrage te leveren aan het succes van het nieuwe Fit For Future Platform (F4F) dat in de plaats komt van het Refit-platform, en is ingenomen met de opwaardering van de rol van het EESC in het F4F op het vlak van zijn participatie, vertegenwoordiging en input. Dit nieuwe platform brengt de lidstaten en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld bijeen om samen te werken aan de vereenvoudiging en vermindering van onnodig belastende regelgeving, en om Europa voor te bereiden op nieuwe toekomstige uitdagingen, zoals de digitalisering. De COVID-19-crisis heeft laten zien hoe belangrijk het is om beleid zodanig te ontwikkelen en bekwaamheden zodanig te versterken dat hiermee de onzekerheden van de toekomst het hoofd kan worden geboden.

7.7.3.

Het EESC wijst er nogmaals op dat betere regelgeving niet in de plaats mag treden van politieke besluiten en in geen geval tot deregulering mag leiden, noch tot een aantasting van het niveau van sociale bescherming, de bescherming van het milieu en de consumenten, en de grondrechten. Het EESC verzoekt de Commissie om de richtsnoeren en criteria van de instrumenten voor betere regelgeving te herzien, zodat de doelstellingen van het programma voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) tegen 2030 in het evaluatieproces kunnen worden geïntegreerd. In de toolkit voor betere regelgeving moet uitdrukkelijk een “duurzaamheidscontrole” worden opgenomen. Het EESC herhaalt zijn oproep om het Europese systeem voor effectbeoordelingen en evaluaties verder uit te bouwen om de kwaliteit ervan te verbeteren en het maatschappelijk middenveld meer te betrekken bij het ontwerp en de uitvoering van de wetgeving (20).

7.7.4.

Het EESC stelt voor dat de Commissie openbare raadplegingen (vanwege de beperkingen ervan) combineert met ad-hocrondetafelgesprekken met relevante belanghebbenden, zoals sociale partners en maatschappelijke organisaties, om de participatiedemocratie te versterken.

7.7.5.

Maatschappelijke organisaties moeten meer worden betrokken bij effectbeoordelingen en strategische prognoses, zodat hun praktische kennis en ervaring worden meegenomen in de ontwikkeling van toekomstige wetgeving en beleidslijnen in de nieuwe context na COVID-19.

7.7.6.

Maatschappelijke organisaties behoren zelf tot de slachtoffers van ongelijkheden en zwakheden in het systeem. Hun huidige en toekomstige vermogen om in te spelen op de behoeften wordt bedreigd door de vaak schaarse en fluctuerende middelen. Dit moet worden aangepakt door te zorgen voor financieringsmechanismen voor maatschappelijke organisaties. Het werkprogramma van de Commissie voor 2021, dat volgt op de crisis, biedt een geweldige kans om de betrokkenheid van de EU ten aanzien van maatschappelijke organisaties te herzien door duurzamere en meer structurele financiële steun te verlenen in plaats van financiering op projectbasis.

---

(1)  Resolutie over de periode na de COVID-19-crisis (PB C 311 van 18.9.2020, blz. 1).

(2)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?qid=1590732521013&uri=COM:2020:456:FIN.

(3)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?qid=1590574123338&uri=CELEX%3A52020DC0380

(4)  NAT/784 — Europese klimaatwet (zie bladzijde 143 van dit Publicatieblad).

(5)  Zie voetnoot 4.

(6)  Zie bladzijde 124 van dit Publicatieblad.

(7)  INT/894 — Witboek over kunstmatige intelligentie (zie bladzijde 87 van dit Publicatieblad).

(8)  Zie bijvoorbeeld: https://www.ilo.org/global/standards/lang--en/index.htm

(9)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_20_20

(10)  Een sterk sociaal Europa voor rechtvaardige transities

(11)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=nl&catId=1226&furtherNews=yes&newsId=9696

(12)  Lopend advies SOC/632 — Fatsoenlijke minimumlonen in heel Europa.

(13)  CCMI/124 EU-Kwaliteitskader voor anticipatie op veranderingen en herstructurering (PB C 19 van 21.1.2015, blz. 50).

(14)  https://www.eesc.europa.eu/nl/documents/resolution/european-economic-and-social-committees-contribution-2020-commissions-work-programme-and-beyond

(15)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?qid=1600965538199&uri=CELEX:52020DC0102

(16)  INT/897 — Industriestrategie (zie bladzijde 108 van dit Publicatieblad).

(17)  Lopend EESC-advies SOC/632 over fatsoenlijke minimumlonen in heel Europa en EESC-advies SOC/583: https://www.eesc.europa.eu/nl/our-work/opinions-information-reports/opinions/common-minimum-standards-field-unemployment-insurance-eu-member-states-concrete-step-towards-effective-implementation (PB C 97 van 24.3.2020, blz. 32), en EESC-advies “Europese kaderrichtlijn inzake een minimuminkomen” (PB C 190 van 5.6.2019, blz. 1).

(18)  SOC/630 — De effecten van campagnes op de deelname aan de politieke besluitvorming (PB C 311 van 18.9.2020, blz. 26).

(19)  PB C 282 van 20.8.2019, blz. 39 en mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Europese Raad en de Raad over verdere versterking van de rechtsstaat in de Unie — Stand van zaken en mogelijke verdere stappen, 3 april 2019.

(20)  INT/886 — Betere regelgeving: inventarisatie en verdere inzet (PB C 14 van 15.1.2020, blz. 72).

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over een inclusievere en duurzamere bankenunie bevorderen dankzij een grotere bijdrage van gemeenschapsbanken aan de lokale ontwikkeling en aan de totstandbrenging van een maatschappelijk verantwoord internationaal en Europees financieel systeem

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/02)

Rapporteur:

Giuseppe GUERINI

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	24.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	205/6/6

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

In de regels die de afgelopen jaren op internationaal en Europees niveau zijn goedgekeurd, is niet altijd ten volle rekening gehouden met de verschillende modellen die bijdragen aan de diversiteit van de banken in Europa en die een aanzienlijke impact hebben op kleinere en territoriale banken, welke vaak de vorm van coöperaties aannemen, met name in lidstaten als Italië en Spanje.

1.2.

De verschillende modellen die het pluralisme en de diversiteit van het Europese banksysteem kenmerken, zijn niet op dezelfde manier beïnvloed door de regelgevingsmaatregelen in de nasleep van de voorbije financiële crisis. In sommige gevallen hebben de banken die het minst hebben bijgedragen aan het ontstaan van de crisis in 2008, het meest te lijden gekregen van de regels die als reactie op de crisis zijn vastgesteld.

1.3.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) erkent dat de Commissie vooruitgang heeft geboekt en in haar meest recente regelgevingsmaatregelen meer rekening houdt met kleinere en minder complexe bankinstellingen, maar vindt niettemin dat de bankregels nog meer moeten worden afgestemd op de kenmerken van de partijen waarvoor ze bestemd zijn, zonder de doeltreffendheid van het prudentiële kader in het gedrang te brengen. Tegelijkertijd mogen de algemene beginselen en doelstellingen die ten grondslag liggen aan de maatregelen die sinds de financiële crisis zijn genomen, niet in gevaar worden gebracht of worden ondermijnd, aangezien zij zowel noodzakelijk als doeltreffend zijn gebleken. De veiligheid, stabiliteit en veerkracht van het financiële stelsel zijn inderdaad van het grootste belang.

1.4.

Het EESC is ingenomen met het onlangs besloten uitstel van de tenuitvoerlegging van de Basel III-overeenkomst en pleit ervoor dat het nieuwe kader inzake kapitaalvereisten te zijner tijd wordt omgezet, waarbij terdege rekening wordt gehouden met de diversiteit van de bancaire bedrijfsmodellen in Europa en de bijdrage daarvan aan de diversificatie en veerkracht van de bankenunie.

1.5.

Het EESC zou met name graag zien dat territoriale en gemeenschapsbanken, die in sommige lidstaten zoals Italië en Spanje vaak in coöperatieve vorm zijn georganiseerd, een bijzondere rol spelen ten behoeve van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) en de huishoudens op lokaal niveau, die in sommige gevallen de belangrijkste, zo niet de enige, bron van toegang tot krediet zijn voor duizenden Europese burgers en bedrijven.

1.6.

Het EESC hoopt ook dat de bijdrage die grotere coöperatieve banken in landen als Duitsland, Oostenrijk, Nederland en Frankrijk leveren aan het Europese banksysteem, wordt opgewaardeerd. In gevallen waarin zij aan systeemrisico’s bijdragen, moet hiermee in de regelgeving en het toezicht naar behoren rekening worden gehouden.

1.7.

Ook mag niet worden vergeten dat deze banken een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van de economische democratie door participatie van hun stakeholders aan te moedigen, die niet slechts aandeelhouders of klanten zijn, maar vennoten die zich elk met één stem kunnen uitspreken over de governance-richtsnoeren, die meer op stakeholders value dan op shareholders value gericht zijn.

1.8.

Het EESC is van mening dat Europese banken, met inbegrip van territoriale en coöperatieve banken, een sleutelrol zullen spelen in het economisch herstel na de COVID-19-crisis, ter ondersteuning van de economie en de werkgelegenheid.

1.9.

Een gediversifieerd banksysteem met deelname van diverse belanghebbenden, dat geworteld is in lokale gebieden en gemeenschappen, is ook een belangrijke garantie voor het behoud van een gedeelde en participatieve sociale verantwoordelijkheid van burgers, kmo’s en individuele marktdeelnemers met een sterke betrokkenheid bij de reële economie.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

Dit initiatiefadvies is de bijdrage van het EESC aan een bankenunie waarmee duurzame ontwikkeling en sociale inclusie worden bevorderd, zaken die nodig zijn om de Europese Unie in de toekomst concurrerend te houden in een uitdagende wereld. In dit verband wil het EESC uiting geven aan het belang van het maatschappelijk middenveld bij de totstandbrenging van een inclusieve, gediversifieerde en duurzame bankenunie.

2.2.

Deze bijdrage volgt op een hele reeks andere adviezen van het EESC over de rol van lokale en coöperatieve banken (1) en is thans des te meer noodzakelijk nu we ingevolge de COVID-19-uitbraak geconfronteerd worden met een wereldwijde gezondheids-, humanitaire, economische, werkgelegenheids- en sociale crisis.

2.3.

Door de voortdurende toename van Europese bankregels en de geleidelijke aanscherping ervan door de jaren heen is het niet altijd gelukt om rekening te houden met de verschillende bankmodellen die bijdragen aan de diversiteit van de Europese bankensector, en om evenredige regels op te stellen die ook geschikt zijn voor kleinere en territoriale banken.

2.4.

De argumenten die hieronder zullen worden ontwikkeld, hebben vooral betrekking op gemeenschapsbanken, die vaak klein zijn en een eenvoudige beheersstructuur hebben. Ze verwijzen ook naar de verschillende modellen en groottes van coöperatieve banken die in Europa te vinden zijn. In sommige landen zoals Italië en Spanje zijn dergelijke banken de facto klein in omvang, groot in aantal en alleen lokaal relevant. In andere landen zoals Duitsland, Oostenrijk en Nederland zijn ze echter relevante spelers, maar voor zover ze als een coöperatie functioneren hebben ze hetzelfde onderscheidende kenmerk als andere coöperatieve banken gemeen: ze streven nl. naar stakeholders value in plaats van (voornamelijk) shareholders value. Wanneer zij in een beursgenoteerde bankgroep zijn georganiseerd, zijn coöperatieve banken verplicht om verschillende kenmerken met andere beursgenoteerde bedrijven te delen.

2.5.

Met betrekking tot de bancaire regelgeving moeten enerzijds de gebeurtenissen die geleidelijk aan bepalend zijn geweest voor het Europees regelgevingskader kritisch worden bekeken, en anderzijds moet een helder toekomstperspectief worden geschetst.

2.6.

Er zij aan herinnerd dat het huidige kader grotendeels een reactie is op de crisis van 2008. De Europese wetgever wilde destijds de regels hervormen om de door de crisis aan het licht gebrachte tekortkomingen te verhelpen en vooral om banken te verstevigen en beter voor te bereiden op toekomstige crises.

2.7.

Hoewel de doelstellingen van de doorgevoerde hervormingen steun verdienden en verdienen, staat het buiten kijf dat de hervormingen asymmetrische gevolgen en uitkomsten hebben gehad voor de verschillende onderdelen van het bankenstelsel als gevolg van de aanpak die de bankentoezichthouder tot dusver heeft gevolgd.

2.8.

De verschillende modellen die het pluralisme en de biodiversiteit van het Europese banksysteem kenmerken, zijn niet op dezelfde manier beïnvloed door de hervormingen die hebben plaatsgevonden. In sommige gevallen hebben de bedrijfsmodellen die het minst hebben bijgedragen aan het ontstaan van de crisis van 2008, zoals bijv. lokale banken, die vaak klein tot middelgroot van omvang en in sommige landen coöperatief van vorm zijn, meer te lijden gehad van de regels.

2.9.

Naarmate de regels vanuit verschillende opzichten steeds moeilijker houdbaar werden, werden lokale, kleine en middelgrote banken door de regelgeving geleidelijk onder druk gezet om op te gaan in grotere groepen of te fuseren, en om anders de markt te verlaten, waardoor het Europees bankenstelsel minder divers zou worden.

3.   Algemene opmerkingen over territoriale banken en bancaire regelgeving

3.1.

De kleine en middelgrote banken, en zeker coöperatieve en territoriale banken en banken met onderlinge-verzekeringsdoeleinden, zijn om drie redenen benadeeld door de regels die de afgelopen jaren zijn ingevoerd om uitvoering te geven aan de internationale verdragen en de Europese regels: a. de nalevingskosten als gevolg van een uitgebreide, ingewikkelde, hypergedetailleerde en steeds veranderende regelgeving; b. de beperkte erkenning van de verschillende mate waarin lokale banken qua risicogehalte relevant zijn voor het systeem; c. het voordeel dat grote systeembanken genieten wat betreft financieringskosten.

3.2.

Om deze redenen acht het EESC het nuttig dat de wetgever er snel voor zorgt dat de regels structureel evenrediger worden en beter aansluiten op de kenmerken van de partijen waarvoor ze bestemd zijn, met drie doelen voor ogen: a. de kunstmatige concurrentieverstoringen verminderen die voortkomen uit regels die onevenredig zijn en niet goed zijn toegesneden op de verschillende kenmerken van de betrokkenen, waaronder hun onderscheidende zakelijke doeleinden; b. een gediversifieerde Europese bankensector in stand houden die als zodanig beter bestand is tegen toekomstige financiële en economische crises; c. kredietsteun voor kleine en middelgrote ondernemingen — een economische sleutelsector in Europa — aanmoedigen (en niet verminderen).

3.3.

Het EESC is ingenomen met het onlangs besloten uitstel van de tenuitvoerlegging van de Basel III-plus-overeenkomst en pleit ervoor dat deze te zijner tijd wordt omgezet in EU-recht, waarbij terdege rekening wordt gehouden met de diversiteit van de bancaire bedrijfsmodellen in Europa.

3.4.

Met het oog op de omzetting van de nieuwe richtlijnen van de Bazel-akkoorden acht het EESC het nuttig om te wijzen op en steun uit te spreken voor de zeven beginselen die het Wetenschappelijk Comité van het Europees Comité voor systeemrisico’s (ESRB) in juni 2019 uit de doeken heeft gedaan, vóór de officiële start van de ESRB-raadpleging (2). a. Aanpasbaarheid: de financiële regelgeving moet gelijke tred kunnen houden met de ontwikkeling van het financiële stelsel en mag innovatie niet in de weg staan. Dit betekent ook dat er geen materiële belemmeringen mogen worden opgeworpen voor nieuwe banken die willen toetreden tot de sector en dat de opkomst van nieuwe handelsmodellen en de instandhouding van historisch gevestigde alternatieve bankmodellen, zoals coöperatieve banken, niet mogen worden ontmoedigd. b. Diversiteit: de diversiteit van de financiële instellingen en de handelspraktijken moet in stand worden gehouden, aangezien die diversiteit een efficiënte waarborg is tegen een instabiel systeem. We moeten voorkomen dat de aan de regels onderworpen bedrijven en activiteiten al te zeer worden gehomogeniseerd: het vermogen om “antilichamen” en verschillende vormen van reactie/veerkracht te ontwikkelen in het licht van negatieve economische cycli, vergroot bijvoorbeeld immers de algehele stabiliteit van de financiële sector en van de economie in het algemeen. c. Evenredigheid: de lasten van de regelgeving moeten in verhouding staan tot het belang om onvolkomenheden van de markt te corrigeren en tot het systemisch belang van de partijen waarop de regels van toepassing zijn. d. Mogelijkheid van afwikkeling: de regelgeving moet het voor instellingen die niet economisch duurzaam zijn, mogelijk maken om het systeem te verlaten zonder de stabiliteit van het systeem in gevaar te brengen. In het beleid moet evenwel rekening worden gehouden met de interne structuur en complexiteit van de betreffende instellingen. e. Systeemperspectief: de financiële regelgeving moet ervoor zorgen dat essentiële financiële diensten zonder onderbreking aan de samenleving kunnen worden geleverd. Een systeem waarin de regels bevorderen dat de activiteiten bij een beperkt aantal financiële instellingen worden geconcentreerd, kan zeer kwetsbaar zijn omdat het afhangt van de financiële houdbaarheid van een klein aantal instellingen. f. Beschikbaarheid van informatie: de informatiestromen van banken naar regelgevende instanties, waarin de sectorale regelgeving voorziet, moeten het mogelijk maken om “besmettingshaarden” en kwetsbaarheden snel te identificeren. g. Oplossingen buiten het regelgevingskader: de regelgeving mag er niet toe leiden dat oplossingen die hun deugdelijkheid buiten strikte regelgevingskaders hebben bewezen, worden verworpen.

4.   Enkele concrete voorstellen om de nieuwe regels om te zetten in het regelgevingskader van de bankenunie

4.1.

Redelijkerwijs mag worden verondersteld dat de Commissie in de zittingsperiode 2019-2024 haar wetgevingsplanning zal herzien naar aanleiding van de COVID-19-noodsituatie. In afwachting van de nieuwe planning vindt het EESC het belangrijk dat de regelgeving van het Europese bankenstelsel met name op de volgende punten wordt aangepast.

4.2.

De (in december 2017 gesloten) overeenkomst van Bazel moet worden omgezet, waarbij meer gebruik moet worden gemaakt van de interpretatie- en beslissingsmarge van de EU dan bij Bazel II en Bazel III het geval was. In het algemeen kan worden erkend dat de Europese Commissie enkele stappen in de goede richting heeft gezet om de regels voor kleinere, niet-complexe bankinstellingen te vereenvoudigen op verschillende gebieden, bijv. wat betreft rapportageverplichtingen, toezicht en kapitaalvereisten (ondersteuningsfactor voor kmo’s). Het is echter zaak op deze weg verder te gaan door de regels zo veel mogelijk op de verschillende bedrijfsmodellen af te stemmen, zonder dat dit de doeltreffendheid van het prudentiële kader in het gedrang brengt.

4.3.

Het EESC erkent met name dat territoriale en gemeenschapsbanken, die in sommige lidstaten zoals Italië en Spanje vaak in coöperatieve vorm zijn georganiseerd, een bijzondere rol spelen ten behoeve van kmo’s en huishoudens. Het EESC erkent ook de bijdrage die grotere coöperatieve banken in andere landen als Duitsland, Oostenrijk en Nederland leveren aan het Europese bankenstelsel. In gevallen waarin zij aan systeemrisico’s bijdragen, moet hiermee in de regelgeving en het toezicht naar behoren rekening worden gehouden.

4.4.

Het zou goed zijn voor het Europese economische en bancaire stelsel om af te stappen van de situatie (zoals bepaald in artikel 40 van Verordening (EU) nr. 468/2014 van de Europese Centrale Bank (3)) waarbij banken die deel uitmaken van een belangrijke groep zelf ook worden aangemerkt als belangrijk, ook al is hun omvang, rol en blootstelling aan zogeheten systeemrisico’s beperkt. Zo kan uitvoering worden gegeven aan de evenredigheid die in mei 2019 is geïntroduceerd bij de vijfde richtlijn kapitaalvereisten en de tweede verordening kapitaalvereisten (samen het “bankenpakket” genoemd). Bij artikel 84, lid 4, van de vijfde richtlijn kapitaalvereisten, en artikel 4, eerste alinea, punt 145, van de tweede verordening kapitaalvereisten, wordt het begrip “kleine, niet-complexe instelling” gedefinieerd, waarvoor versoepelde eisen gelden, vooral wat betreft de rapportageverplichtingen.

4.5.

Het EESC is van mening dat de definitie van “kleine, niet-complexe instelling” kan worden gebruikt om de evenredigheidskwestie systematisch aan te pakken. De vereenvoudiging van de plichten voor kleine, niet-complexe instellingen zou niet beperkt mogen blijven tot de rapportageverplichtingen. Het moet mogelijk zijn deze ook toe te passen op andere prudentiële en toezichtaspecten. Zo zou een kleine, niet-complexe instelling voor toezichtsdoeleinden niet mogen worden beschouwd als “belangrijk” als ze onderdeel is van een belangrijke groep overeenkomstig het nationaal recht. Een dergelijke situatie zou in werkelijkheid kunnen leiden tot een soort dubbel toezicht op kleine banken op verschillende niveaus, met aanzienlijke negatieve gevolgen voor zowel de nalevingskosten voor de banken als de regelgevingskosten voor de bankautoriteiten.

4.6.

Het EESC dringt ook aan op een herziening van de regels en mechanismen voor de afwikkeling en liquidatie van banken, de methoden voor de berekening van de MREL (4) en de alternatieve interventies die kunnen worden uitgevoerd door specifieke depositogarantiefondsen (5) waaraan verschillende territoriale of coöperatieve bankenstelsels deelnemen, overeenkomstig het “Tercas-arrest” van het Europees Hof van Justitie van 19 maart 2019 (6).

4.7.

De nieuwe primaire regelgeving en de toezichtsregels inzake duurzame financiering mogen niet leiden tot een verdere verzwaring van de nalevingslasten en tot bijkomende “onhoudbare” toezichtsmodellen voor kleine en coöperatieve banken.

4.8.

Het EESC steunt de voorstellen van de Commissie economische en monetaire zaken van het Europees Parlement van 2019 om eventueel een groene en sociale ondersteuningsfactor in te voeren. Een en ander moet helpen om de kapitaalabsorptie te verminderen bij leningen die banken verstrekken aan ondernemingen in de sociale economie en aan bedrijven die daadwerkelijk betrokken zijn bij programma’s voor duurzame en inclusieve ontwikkeling. Met de noodzaak van veerkracht en stabiliteit van de financiële sector in het achterhoofd moet de mogelijkheid om een groene en sociale ondersteuningsfactor te ontwikkelen dan ook naar behoren worden onderzocht en beoordeeld.

4.9.

Het EESC vindt het belangrijk dat de nieuwe regelgeving van de bankenunie voorziet in concrete instrumenten met als insteek dat investeringen van banken in activiteiten met een positieve sociale en ecologische impact ook moeten worden aangemoedigd door middel van een gunstige behandeling in het kader van de door de EBA vereiste prudentiële bepalingen.

4.10.

Dat hiermee rekening moet worden gehouden in de regelgeving blijkt ook uit de gegevens die aantonen dat het risico beperkt is van investeringen die worden verricht door bedrijven in de sociale economie, die slechts verantwoordelijk zijn voor een haast verwaarloosbaar aantal niet-renderende leningen binnen het Europese bancaire stelsel.

4.11.

In het voorjaar van 2019 bereikten de medewetgevers een compromis en werd de EBA (krachtens artikel 501 van Verordening (EU) nr. 575/2013 van het Europees Parlement en de Raad (7)) bevoegd om — na raadpleging van het Europees Comité voor systeemrisico’s (ESRB) — op basis van de beschikbare gegevens en de conclusies van de deskundigengroep op hoog niveau van de Commissie inzake duurzame financiering te evalueren of het gerechtvaardigd is om een specifieke prudentiële behandeling te introduceren voor blootstellingen in verband met activiteiten die hoofdzakelijk een ecologisch en/of sociaal doel dienen. Het EESC hoopt dat deze evaluatie zorgvuldig en positief zal verlopen.

5.   Groepen van banken en toezicht

5.1.

De Europese regelgeving heeft de aanzet gegeven tot de oprichting van coöperatieve groepen van banken waarin gemeenschaps- en territoriale banken samenwerken, met name in sommige landen als Italië en Spanje, om hun activiteiten meer kritische massa te geven. In dit verband moeten territoriale banken de mogelijkheid hebben om de kapitaalabsorptie als gevolg van de deelneming in het kapitaal van de moedermaatschappijen op passende wijze te beheren teneinde de activa die bestemd zijn voor kredietverstrekking niet buitensporig te verminderen.

5.2.

Het rechtskader dat voortvloeit uit de Europese wetgeving inzake groepen van banken stoelt momenteel op drie artikelen van de verordening kapitaalvereisten: a. artikel 10: groepen van banken die bestaan uit banken die blijvend zijn aangesloten bij een centraal orgaan, met kruislingse garanties en beheers- en coördinatiebevoegdheden (Italië, Nederland, Finland, Portugal, Luxemburg); b. artikel 113, lid 6: groepen met beheers- en coördinatiebevoegdheden van de moedermaatschappij of sterk geïntegreerde systemen (Frankrijk); c. artikel 113, lid 7: institutionele protectiestelsels: Duitsland, Oostenrijk, Spanje, provincie Bolzano/Bozen (Italië).

5.3.

Deze drie organisatievormen doen geen recht aan bepaalde onderscheidende kenmerken van de activiteiten van die coöperatieve banken, die na de oprichting van de bankenunie gedwongen werden om zich aan te sluiten bij coöperatieve bankengroepen of bij institutionele protectiestelsels.

5.4.

De plicht van coöperatieve banken om zich te houden aan wederkerigheidsvereisten en hun activiteiten te beperken tot het grondgebied waar ze gevestigd zijn, hun democratische bestuur, het ontbreken van een individueel winstoogmerk, de precieze grenzen waarbinnen de winstverdeling moet plaatsvinden en de ondeelbaarheid van de activa zijn niet verenigbaar met het huidige regelgevingskader.

5.5.

Hierdoor dreigt hun aloude positie als doeltreffende territoriale ontwikkelingsbanken met een bewezen anticyclisch effect te worden verzwakt.

6.   Post-COVID-19-kader

6.1.

De gevolgen van de COVID-19-pandemie zijn nu duidelijk merkbaar. We zullen moeten wennen aan een veel hogere overheidsschuld dan voorheen en om middelen tijdig op de juiste plek te krijgen, zal het hele financiële stelsel moeten worden ingezet in het kader van een gedeelde algemene inspanning van zowel overheid als particuliere actoren.

6.2.

Wat de nasleep van COVID-19 betreft, is afdoende vastgesteld dat Europese banken instrumenten voor publiek beleid zullen moeten worden om de economie en de werkgelegenheid na deze noodsituatie op gezondheidsgebied te ondersteunen. Aanvullende wet- en regelgeving mogen dan ook op geen enkele wijze verhinderen dat met het oog daarop de nodige mogelijkheden in de bankbalansen worden gecreëerd (8).

6.3.

Het is nog niet duidelijk wat de COVID-19-crisis zal betekenen voor de economie en wat de uiteindelijke gevolgen ervan zullen zijn voor de banken, maar in het licht van de huidige en toekomstige situatie zijn enkele beschouwingen aan de orde. a. Vanuit regelgevend oogpunt was het hoofddoel na de financiële crisis van 2008 het risico in de balansen van de banken te verminderen. Na de COVID-19-uitbraak en voor momenteel onbepaalde tijd zijn de bankbalansen echter flink bezwaard met de risico’s van de overheid en van de reële economie. b. Het gemeenschappelijk toezichtsmechanisme, de Europese Bankautoriteit en de Europese Autoriteit voor effecten en markten hebben in het kader van de flexibiliteit die het huidige regelgevingskader hun biedt een reeks maatregelen genomen om bepaalde verplichtingen op te schorten en enkele prudentiële vereisten te verlichten. c. Als de economische en financiële gevolgen van de crisis in de toekomst nog aanzienlijk op de bankbalansen blijven wegen, zal hiermee rekening moeten worden gehouden bij de tenuitvoerlegging van de Bazel-overeenkomst van december 2017 in de EU. d. Het uitstel van de tenuitvoerlegging van de overeenkomst van het Bazelse Comité van december 2017 is ongetwijfeld passend en noodzakelijk om de banken in staat te stellen het hoofd te bieden aan de gevolgen van de pandemie en rekening te houden met zowel de impact van de COVID-19-crisis op de financiële situatie van de banken als de bankendiversiteit in Europa.

---

(1)  Het EESC heeft reeds meermaals advies uitgebracht over de bankenunie (bijv. “De rol van spaarbanken en kredietcoöperaties in het licht van territoriale samenhang”) maar op zijn aanbevelingen is niet ingegaan. In 2014 heeft het EESC in het kader van het Voorstel voor een verordening betreffende structurele maatregelen ter verbetering van de weerbaarheid van EU-kredietinstellingen (COM(2014) 43 final — 2014/0020 (COD)) aanbevelingen gedaan met betrekking tot de ondersteuning van lokale economieën en de behoefte aan bancaire wetgeving die in overeenstemming is met het evenredigheidsbeginsel. In 2018 heeft het EESC een studie gepubliceerd, getiteld Europe’s cooperative banking models(ISBN: 978-92-830-4024-8, catalogusnummer: QE-01-18-233-EN-N), waarin de situatie en de vooruitzichten van het coöperatieve bankenstelsel in Europese context worden beschreven.

(2)  Rapport van het wetenschappelijk adviescomité — Regulatory Complexity and the Quest for Robust Regulation, nr. 8, juni 2019.

(3)  PB L 141 van 14.5.2014, blz. 1.

(4)  De minimumvereiste voor eigen vermogen en in aanmerking komende passiva (MREL) is ingevoerd bij de richtlijn herstel en afwikkeling van banken (BRRD), met als doel de goede werking van het instrument van bail-in te waarborgen door de capaciteit van banken voor het opvangen van verliezen te vergroten.

(5)  Een dergelijk fonds voor bescherming van deposito’s wordt beheerd door de Banche Cooperative Italiane consorziate (BCC-CR). Het is een goed voorbeeld van hoe een mechanisme voor deposantenbescherming moet worden opgezet. Het wordt volledig gefinancierd uit de eigen middelen van de banken en heeft een wederkerige en coöperatieve insteek. Het fonds komt in actie: in geval van gedwongen liquidatie van de aangesloten banken en, in het geval van bijkantoren van aangesloten coöperatieve kredietbanken die in Italië actief zijn, indien het staatsgarantiestelsel van de staat waartoe zij behoren, tussenbeide is gekomen; in geval van afwikkeling van aangesloten banken; in geval van transacties m.b.t. de overdracht van activa, passiva, bedrijven, bedrijfsonderdelen, wettelijk beschermde rechten en betrekkingen die en bloc identificeerbaar zijn; om het faillissement of het risico op faillissement van een aangesloten bank te voorkomen.

(6)  Een en ander houdt de nietigverklaring in van het besluit van de Commissie op basis waarvan een steuninterventie van een privaatrechtelijk consortium ten bate van een van diens leden wordt aangemerkt als staatssteun.

(7)  PB L 176 van 27.6.2013, blz. 1.

(8)  Zie bijvoorbeeld de argumenten van voormalig ECB-president Mario Draghi in de Financial Times van 26 maart 2020.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over belastingmechanismen om de CO2-uitstoot te verminderen

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/03)

Rapporteur:

Krister ANDERSSON

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, van het reglement van orde
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	24.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	209/1/6

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat er gegronde redenen zijn om uniforme regels vast te stellen binnen de EU om de opwarming van de aarde tegen te gaan en om op basis van die regels internationale gesprekken met andere handelsblokken aan te knopen.

1.2.

Tot dusver waren de gesprekken toegespitst op regelgeving en milieubelastingen, in het bijzonder belastingen om de uitstoot te verminderen. Het EESC stelt dat de opwarming van de aarde op een mondiale, omvattende en symmetrische manier moet worden aangepakt, waarbij rekening wordt gehouden met het CO2-niveau in de atmosfeer.

1.3.

De Commissie heeft in haar werkzaamheden om de CO2-uitstoot te verminderen de nadruk gelegd op het ETS. Het EESC is van oordeel dat het in de toekomst nuttig en noodzakelijk zou kunnen zijn om ook nieuwe belastingmaatregelen op te zetten die een aanvulling kunnen vormen op het huidige ETS en op de nationale koolstofheffingen, teneinde tot een effectief, symmetrisch beleidskader te komen om de toenemende hoeveelheid CO2-emissies aan te pakken.

1.4.

Het EESC prijst de aanpak van de Commissie, aangezien die een stap in de goede richting lijkt om in de gehele economie een doeltreffendere koolstofbeprijzing vast te stellen. Een dergelijk instrument moet worden afgestemd op andere aanvullende instrumenten, waaronder een nieuwe benadering van belastingen op de Europese interne markt binnen een samenhangend beleidskader, en op andere soortgelijke instrumenten die in andere rechtsgebieden wereldwijd worden gebruikt.

1.5.

Het EESC spoort de Europese Commissie ertoe aan concrete initiatieven op te zetten om vergelijkbare koolstofheffingen vast te stellen in de lidstaten teneinde de inspanningen met het oog op een effectieve vermindering van het CO2-niveau te harmoniseren. Idealiter zouden er voor de gehele interne markt van de EU uniforme voorwaarden worden geschapen met betrekking tot de uitstoot/verminderingen waarover belastingen moeten worden geheven, en met betrekking tot de specifieke methoden en belastingtarieven om dezelfde effecten te sorteren op het CO2-niveau in de atmosfeer.

1.6.

Het EESC is van mening dat de opwarming van de aarde zelfs met de nieuwe belastingen en aanvullende maatregelen waarschijnlijk zal aanhouden, tenzij reeds uitgestoten CO2 uit de atmosfeer kan worden gehaald.

1.7.

Het EESC pleit voor de ontwikkeling, via specifieke investeringen, van technologieën voor koolstofafvang en -opslag (CCS) en voor koolstofafvang en -gebruik (CCU), zowel op EU-niveau als op het nationale niveau, aangezien die technologieën bijdragen aan de doelstelling om de effecten van de CO2-uitstoot te beperken en, meer in het algemeen, aan zowel de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de VN als de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs inzake klimaatverandering.

1.8.

De lidstaten dienen meer in het bijzonder een omvattend, symmetrisch beleid inzake milieubelastingen op te zetten om het effect van CO2 op de opwarming van de aarde aan te pakken. Er moeten belastingen met zowel positieve als negatieve tarieven worden ingevoerd. De opbrengsten uit CO2-belastingen moeten worden gebruikt om stimulansen voor CO2-verminderingstechnieken op lokaal, regionaal en nationaal niveau te financieren.

1.9.

Het EESC vestigt de aandacht op andere beleidsinstrumenten voor koolstofvermindering. Die variëren van nieuwe technologieën tot praktijken op het gebied van grondbeheer, die zowel op EU-niveau als op nationaal niveau moeten worden aangemoedigd en ondersteund. Ten eerste verwijderen bossen koolstofdioxide op natuurlijke wijze uit de atmosfeer, en bomen zijn bijzonder goed in het opslaan van koolstof die zij uit de lucht hebben gehaald door fotosynthese. Door de bossen uit te breiden, te herstellen en correct te beheren, kan het vermogen van fotosynthese om CO2 aan te pakken, worden benut.

1.10.

Terwijl de verkoop van bosbouwproducten als inkomen wordt belast voor de eigenaar, moet worden erkend dat de aanplant van bomen en de groei van bossen de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer beperkt en dus, in een symmetrische fiscale aanpak van de opwarming van de aarde, moet worden aangemoedigd met een negatieve CO2-belasting. Dit zou een belangrijke maatregel zijn om de klimaatdoelstellingen te verwezenlijken.

1.11.

Het EESC wijst op de noodzaak van efficiënte maatregelen die op een sociaal aanvaardbare manier voor iedereen worden toegepast.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

De opwarming van de aarde is een zorg voor iedereen, en overheden zijn op zoek naar efficiënte methoden om de mondiale temperatuurstijging te beperken. Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan de opwarming van de aarde, maar de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) is van bijzonder belang.

2.2.

CO2 is het broeikasgas dat het meest geproduceerd wordt door menselijke activiteiten en het veroorzaakt 64 % van de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde (1). De concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer is in de loop van enkele decennia aanzienlijk gestegen en ligt nu 40 % hoger dan aan het begin van de industrialisering.

2.3.

De gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak is sinds het einde van de 19e eeuw met 0,9 graden Celsius gestegen (2). Die stijging wordt in de hand gewerkt door de toenemende uitstoot in de atmosfeer van koolstofdioxide en andere door de mens veroorzaakte emissies, die volgens veel wetenschappers verantwoordelijk zijn voor de globale stijging van de mondiale temperatuur.

2.4.

Menselijke activiteiten verstoren de koolstofcyclus door meer CO2 aan de atmosfeer toe te voegen — wat het vermogen aantast van natuurlijke koolstofputten, zoals bossen, om CO2 uit de atmosfeer te halen — en vanwege hun impact op het vermogen van de bodems om koolstof op te slaan. De menselijke activiteit die het meeste CO2 genereert, is de verbranding van fossiele brandstoffen — steenkool, aardgas en olie — voor energie en vervoer, gevolgd door bepaalde industriële processen en praktijken inzake landgebruik.

2.5.

Azië is momenteel de regio met de hoogste uitstoot ter wereld, goed voor 53 % van de mondiale emissies, waarbij China verantwoordelijk is voor 10 miljard ton (en daarmee een kwart van het mondiale totaal), terwijl Noord-Amerika de op een na grootste uitstoot veroorzaakt (18 % van de mondiale uitstoot), op de voet gevolgd door Europa met 17 % (3).

2.6.

Het effect van CO2-emissies op de temperatuur van de aarde en op de klimaatverandering wordt steeds relevanter voor de publieke opinie en het maatschappelijk middenveld, maar ook voor politieke partijen op zowel het Europese als het nationale niveau.

2.7.

De Europese Commissie had de ontwikkeling van concrete initiatieven tegen klimaatverandering, zoals de Green Deal, boven aan haar politieke agenda gezet (4), maar werd in de eerste maanden van 2020 gedwongen zich op de COVID-19-crisis te concentreren.

2.8.

De Green Deal (5) is een hoeksteen van de politieke agenda van de nieuwe Europese Commissie. Hij moet een effectief antwoord bieden op de huidige milieu-uitdagingen en vormt een groeistrategie die gericht is op het bereiken van klimaatneutraliteit in de EU tegen 2050.

2.9.

De Green Deal heeft betrekking op belangrijke sectoren van de Europese economie, waaronder vervoer, energie, landbouw, gebouwen en specifieke industrietakken zoals staal, cement, ICT, textiel en chemische stoffen. De Commissie werkt aan de eerste “Europese klimaatwet” en aan aanvullende, specifieke strategieën en investeringen om groene economische groei te bevorderen. Het Fonds voor een rechtvaardige transitie is belangrijk, maar vergt wellicht meer middelen (6).

3.   Mogelijke beleidsinstrumenten die kunnen worden gebruikt om de CO2-uitstoot te verminderen (7)

3.1.

Veel activiteiten kunnen vervuiling veroorzaken waarvan andere economische actoren de dupe worden. Bij besluiten om dergelijke activiteiten te ontplooien wordt wellicht niet naar deze effecten gekeken. Een activiteit wordt dan dus uitgevoerd zonder rekening te houden met de neveneffecten die zij veroorzaakt. Er wordt met andere woorden geen rekening gehouden met de werkelijke sociale kosten van de activiteit. Het is belangrijk om de sociale kosten van verontreiniging mee te nemen in de besluitvorming. Daartoe kan een belasting over de activiteit worden geheven. Zo worden de neveneffecten doorberekend in het besluit en wordt de verontreiniging verminderd in verhouding tot de kosten die zij met zich meebrengt.

3.2.

Activiteiten kunnen echter ook tot een afname van de totale verontreinigingsniveaus leiden, en dus positieve neveneffecten veroorzaken. Dergelijke activiteiten moeten worden gestimuleerd opdat zij op grotere schaal worden toegepast, in die mate dat de voordelen volledig worden vergoed. Daartoe kan een subsidie worden toegekend of een negatieve belasting over de activiteit worden geheven.

3.3.

Aangezien de effecten van CO2-emissies wereldwijd zijn, dient de prijs voor verontreiniging overal dezelfde te zijn voor dezelfde nadelige effecten. Alleen dan zal de belasting op een kostenefficiënte manier worden geheven. Er is derhalve behoefte aan een mondiale aanpak (8).

3.4.

Het is echter moeilijk om precies te beoordelen hoeveel CO2 elke activiteit veroorzaakt, en er bestaat geen wereldmarkt waar een uniforme belasting kan worden geheven over CO2-producerende activiteiten. Landen hebben daarom hun toevlucht moeten nemen tot versnipperde maatregelen. Het is belangrijk om de getroffen maatregelen uit te breiden naar ruimere regio’s en naar meer verontreinigende activiteiten.

3.5.

Het EESC is van mening dat er gegronde redenen zijn om uniforme regels vast te stellen binnen de EU en om op basis van die regels internationale gesprekken met andere handelsblokken aan te knopen.

3.6.

Het gebruik van de handel in emissierechten in de EU en elders is een manier om de noodzaak van een uniforme prijs per uitgestoten ton CO2 aan te pakken.

3.7.

Tot dusver waren de gesprekken echter toegespitst op regelgeving en milieubelastingen, in het bijzonder belastingen om de uitstoot te verminderen. Het EESC stelt dat de opwarming van de aarde op een omvattende en symmetrische manier moet worden aangepakt, waarbij rekening wordt gehouden met het huidige CO2-niveau in de atmosfeer.

3.8.

Aangezien het terugdringen van het CO2-niveau in de atmosfeer de opwarming van de aarde helpt tegengaan, is het even gunstig om de CO2-uitstoot met een bepaalde hoeveelheid te verminderen als om diezelfde hoeveelheid CO2 uit de atmosfeer te halen. Het toevoegen aan of wegnemen van het totale niveau moet dus op symmetrische wijze worden behandeld. Dat betekent dat aan het toevoegen van CO2 aan de atmosfeer (verontreiniging) extra kosten (belastingen) moeten worden verbonden, terwijl activiteiten die het CO2-niveau verminderen subsidies moeten krijgen (negatieve belasting).

3.9.

De nadruk lag tot nu toe echter bijna uitsluitend op het voorkomen van verdere emissies. Zelfs met de nieuwe belastingen en met aanvullende maatregelen zal de opwarming van de aarde waarschijnlijk aanhouden, tenzij reeds uitgestoten CO2 uit de atmosfeer kan worden gehaald. Het EESC is daarom van mening dat de lidstaten symmetrische maatregelen dienen in te voeren.

3.10.

Doel van een belasting op koolstofemissies en een negatieve belasting op de vermindering van CO2 in de atmosfeer is het gedrag te beïnvloeden en de neveneffecten van de opwarming van de aarde door te berekenen. De belasting/subsidie zal echter gevolgen hebben voor de productie- en arbeidskansen in alle sectoren van de economie. Het is op voorhand niet vanzelfsprekend dat het positieve en het negatieve belastingtarief van dezelfde orde van grootte moeten zijn (9).

3.11.

Het is van het allergrootste belang dat de verschillende prikkels om duurzame investeringen te stimuleren op elkaar worden afgestemd, mits daarvan aantoonbaar positieve neveneffecten zullen uitgaan. Een geharmoniseerde methode voor koolstofarme emissiewaarden moet als leidraad dienen voor de berekening van andere effecten.

3.12.

Om de overgang naar een koolstofvrije economie economisch deugdelijker en politiek geloofwaardiger te maken, moeten er zo snel mogelijk maatregelen worden genomen ter beperking van directe en indirecte subsidies voor de sector van de fossiele brandstoffen, die verantwoordelijk is voor hoge milieukosten.

3.13.

Aangezien de financiële behoeften van de Europese Green Deal bijzonder groot zijn en de gemeenschappelijke EU-begrotingsmiddelen vrij beperkt, speelt de particuliere sector een aanzienlijke rol. In een overeenkomst over het meerjarig financieel kader moet daar rekening mee worden gehouden. CO2-belastingen zijn er echter voornamelijk om het gedrag van huishoudens, bedrijven en overheidsinstanties te wijzigen, en niet om als inkomstenbron te dienen. Het EESC wijst op de noodzaak van efficiënte maatregelen die op een sociaal aanvaardbare manier voor iedereen worden toegepast.

4.   Regelingen voor de handel in emissierechten

4.1.

Een mogelijk beleidsinstrument om de CO2-uitstoot te verminderen, is de Europese regeling voor de handel in emissierechten (ETS) (10). Die is gebaseerd op het beginsel van “cap and trade”. Volgens dat beginsel wordt een plafond vastgesteld voor de totale hoeveelheid van bepaalde broeikasgassen die mag worden uitgestoten door installaties die onder de regeling vallen. Dat plafond wordt in de loop der tijd verlaagd, om zo de totale emissies terug te dringen. Binnen het plafond ontvangen of kopen ondernemingen die onder de regeling vallen emissierechten, die indien nodig kunnen worden verhandeld (11).

4.2.

Volgens de mededeling over De Europese Green Deal — COM(2019) 640 — zal de Commissie om de broeikasgasemissies terug te dringen tegen 2021 verschillende relevante klimaatgerelateerde beleidsinstrumenten evalueren (12). Daarbij gaat het onder meer om de regeling voor de handel in emissierechten, waarbij zal worden gekeken naar een mogelijke uitbreiding van de huidige regeling tot nieuwe sectoren, en om aanvullende ingrepen met betrekking tot: i) de streefcijfers van de lidstaten voor emissiereductie in sectoren die niet onder de ETS vallen; ii) de regelgeving inzake landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw.

4.3.

Het EESC prijst de aanpak van de Commissie, aangezien die een stap in de goede richting lijkt om in de gehele economie een doeltreffendere koolstofbeprijzing vast te stellen. Een dergelijk instrument moet worden afgestemd op andere aanvullende instrumenten, waaronder een nieuwe benadering van belastingen op de Europese interne markt binnen een samenhangend beleidskader, en op andere soortgelijke instrumenten die in andere rechtsgebieden wereldwijd worden gebruikt.

4.4.

Vanuit een internationaal perspectief is het aantal regelingen voor de handel in emissierechten wereldwijd toegenomen. Naast de Europese regeling voor de handel in emissierechten (EU-ETS), worden er reeds nationale of subnationale regelingen toegepast of ontwikkeld in Canada, China, Japan, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea, Zwitserland en de Verenigde Staten.

4.5.

Het EESC is ingenomen met regionale initiatieven om werk te maken van een aanzienlijke CO2-reductie, als noodzakelijke stap om de door CO2-emissies veroorzaakte klimaatverandering effectief aan te pakken. In dat verband moedigt het EESC de Europese Commissie ertoe aan om haar inspanningen om van Europa een toonaangevende regio op dit gebied te maken, voort te zetten en te intensiveren.

5.   Belastingen op koolstofemissies

5.1.

Een ander mogelijk beleidsinstrument zijn koolstofheffingen. Die verlagen de uitstoot hoofdzakelijk op twee manieren: i) door de kosten van op koolstof gebaseerde brandstoffen en elektriciteit te verhogen; ii) door bedrijven zo te motiveren om over te schakelen op schone energie, zoals waterkracht, zonne- of windenergie.

5.2.

Koolstofheffingen stroken, als zij correct worden opgezet, met het beginsel dat de vervuiler betaalt, dat inhoudt dat de vervuiler de kosten dient te dragen van maatregelen om de verontreiniging te verminderen in overeenstemming met de mate waarin schade wordt berokkend aan de samenleving, zoals aangegeven in de Verklaring van Rio van de VN (1992) (13) en in Richtlijn 2004/35/EG betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade (14).

5.3.

De Commissie heeft in haar werkzaamheden om de CO2-uitstoot te verminderen de nadruk gelegd op het ETS. Het EESC is van oordeel dat het in de toekomst nuttig en noodzakelijk zou kunnen zijn om ook nieuwe belastingmaatregelen op te zetten die een aanvulling kunnen vormen op het huidige ETS en op de nationale koolstofheffingen, teneinde tot een effectief, symmetrisch beleidskader te komen om de toenemende hoeveelheid CO2-emissies aan te pakken. Coördinatie van de inspanningen op mondiaal niveau is van het allergrootste belang, zoals het IMF naar behoren heeft toegelicht (15).

5.4.

In Europa hebben verschillende landen energieheffingen opgelegd, of energieheffingen die deels gebaseerd zijn op het koolstofgehalte. Het gaat onder meer om Zweden, Denemarken, Finland, Nederland, Noorwegen, Slovenië, Zwitserland en het VK (16).

5.5.

Zweden heft de hoogste koolstofbelasting, met 112,08 EUR per ton koolstofemissies, en heeft zijn uitstoot de afgelopen 25 jaar zo met 23 % verminderd. De Zweedse koolstofbelasting werd ingevoerd in 1991, tegen een tarief van 250 SEK(23 EUR) per ton uitgestoten fossiele koolstofdioxide, en werd geleidelijk aan opgevoerd tot 1 190 SEK(110 EUR) in 2020; de belasting vormt nog steeds een hoeksteen van het Zweedse klimaatbeleid (17).

5.6.

De Zweedse koolstofbelasting bood stimulansen om het energieverbruik te beperken, de energie-efficiëntie te verbeteren en het gebruik van hernieuwbare energie uit alternatieve bronnen te verhogen. Door het belastingniveau geleidelijk aan op te trekken kregen de betrokken partijen de gelegenheid om zich aan te passen, waardoor de politieke aanvaarding van de belasting in de loop der tijd is verbeterd.

5.7.

Over het algemeen leert de Zweedse ervaring ons dat het mogelijk is om de uitstoot te verminderen, ook als dit een substantiële transformatie van de economie vergt. In de periode 1990-2017 steeg het bbp met 78 %, terwijl de nationale broeikasgasemissies in diezelfde tijdspanne met 26 % afnamen, waarmee Zweden op de 8e plaats staat in de Global Competitiveness Index.

5.8.

Finland was in 1990 het eerste land ter wereld dat een koolstofbelasting invoerde. De belasting was aanvankelijk uitsluitend gebaseerd op het koolstofgehalte in verband met warmte- en elektriciteitsopwekking. Ze werd uitgebreid tot een belasting op zowel koolstof als energie, en omvat nu ook brandstoffen voor vervoer.

5.9.

Denemarken voerde in 1992 een koolstofbelasting in, op elk verbruik van fossiele brandstoffen (aardgas, ruwe olie en steenkool). In Noorwegen vallen tot 55 % van alle emissies onder de koolstofbelasting; de overige emissies vallen onder de nationale regeling voor emissiehandel (18).

5.10.

Het EESC spoort de Europese Commissie ertoe aan concrete initiatieven op te zetten om vergelijkbare koolstofheffingen vast te stellen in de lidstaten teneinde de inspanningen met het oog op een effectieve vermindering van het CO2-niveau te harmoniseren. Idealiter zouden er voor de gehele interne markt van de EU uniforme voorwaarden worden geschapen met betrekking tot de uitstoot/verminderingen waarover belastingen moeten worden geheven, en met betrekking tot de specifieke methoden en belastingtarieven om dezelfde effecten te sorteren op het CO2-niveau in de atmosfeer. Gezien van de behoeften van de verschillende landen is dit echter mogelijk een zaak van lange adem.

5.11.

De vaststelling van vergelijkbare CO2-heffingen in de lidstaten dient te worden aangewend om handelspartners ertoe aan te zetten soortgelijke stappen te ondernemen, om zo de inspanningen uit te breiden naar de rest van de wereld en het effect op het Europese concurrentievermogen te beperken. Een globale oplossing is geboden om gecompliceerde compensatieregelingen te voorkomen.

5.12.

Indien zij correct worden opgezet, kunnen belastingen bovendien bijdragen aan de economische groei, door onder meer voor productieve investeringen in nieuwe technologieën te zorgen. Dat geldt met name voor de ontwikkeling van technologie om de bestaande hoeveelheid CO2 in de atmosfeer te verlagen.

6.   Technologie voor CCS en CCU

6.1.

Nog een mogelijk beleidsinstrument is het gebruik van technieken om de bestaande CO2-niveaus in de atmosfeer te verlagen. Dergelijke technieken zullen waarschijnlijk nodig zijn als aanvulling op het ETS en op CO2-heffingen. Er is een symmetrische aanpak nodig. Activiteiten die de hoeveelheid CO2 verlagen die nu reeds in de atmosfeer aanwezig is, helpen om de opwarming van de aarde te beperken en om CO2-veroorzakende activiteiten te verminderen.

6.2.

De twee belangrijkste technologieën die zijn gericht op het verminderen van de CO2-niveaus, zijn technologie voor koolstofafvang en -opslag (CCS) en technologie voor koolstofafvang en -gebruik (CCU) (19). Beide technologieën halen CO2 uit de atmosfeer, drukken het CO2 samen en vervoeren het naar een opslaglocatie. De technologieën hebben een aanzienlijk potentieel om de gevolgen van de klimaatverandering te beperken (20). Er zijn ook nog andere technologieën en naar verwachting zullen er in de nabije toekomst nog veel meer worden ontwikkeld.

6.3.

Het verschil tussen CCS en CCU ligt in de eindbestemming van het afgevangen CO2. Bij CCS wordt afgevangen CO2 naar een geschikte locatie voor langdurige opslag overgebracht, terwijl het afgevangen CO2 bij CCU wordt omgevormd in handelsproducten.

6.4.

Met CCU wordt verwezen naar de afvang en het gebruik van CO2 als grondstof voor de productie van mineralen, chemische bouwstenen, synthetische brandstoffen en bouwmaterialen. Deze technologie kan worden gebruikt om de CO2-uitstoot te verminderen door CO2 te recyclen tot producten, CO2 permanent vast te zetten in bouwmaterialen zoals beton, of door CO2 te recirculeren via directe luchtafvang. Zij kan ook mogelijkheden bieden voor elektriciteitsopslag door de productie van synthetisch methaan.

6.5.

De EU heeft een regelgevingskader ontworpen om deze nieuwe technologie te commercialiseren en te subsidiëren, hoewel de kosten van afvang en opslag nog steeds een belangrijke negatieve factor zijn. De afvangcomponent is momenteel het duurste onderdeel van het proces.

6.6.

Vandaag bevinden de grootste CCS- en CCU-installaties zich in de Verenigde Staten.

6.7.

In Europa maakt Noorwegen sinds 1996 gebruik van CCS- en CCU-technieken (21). Elk jaar worden miljoenen tonnen CO2 uit de aardgasproductie in verschillende specifieke fabrieken afgevangen en op gepaste locaties opgeslagen, waarmee dit de meest geslaagde Europese ervaring met het gebruik van CCS tot nog toe is. De afgelopen jaren zijn in Zweden, Nederland, België, Frankrijk en Ierland bijkomende vormen van CCS- en CCU-technologie ontwikkeld (22).

6.8.

Het EESC pleit voor de ontwikkeling, via specifieke investeringen, van CCS- en CCU-technologie, zowel op EU-niveau als op het nationale niveau, aangezien die technologieën bijdragen aan de doelstelling om de effecten van de CO2-uitstoot te beperken en, meer in het algemeen, aan zowel de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de VN als de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs inzake klimaatverandering.

6.9.

Om de opwarming van de aarde op een efficiënte en kosteneffectieve manier te beperken, moeten CCS- en CCU-technologieën worden bevorderd (23). Met name de nationale begrotingen dienen een cruciale rol te spelen om het gebruik van dergelijke technologieën te stimuleren, door publieke investeringen en fiscale stimulansen te bevorderen. In dat verband overweegt de Europese Commissie om de desbetreffende regelingen inzake staatssteun te herzien, waaronder de regelingen voor milieu en energie, die uiterlijk in 2021 zullen worden gewijzigd om de lidstaten meer flexibiliteit te bieden.

6.10.

De lidstaten dienen meer in het bijzonder een omvattend, symmetrisch beleid inzake milieubelastingen op te zetten om het effect van CO2 op de opwarming van de aarde aan te pakken. Er moeten belastingen met zowel positieve als negatieve tarieven worden ingevoerd. De opbrengsten uit CO2-belastingen zouden bij voorkeur kunnen worden gebruikt om stimulansen voor CO2-verminderingstechnieken te financieren.

6.11.

Europese middelen voor onderzoek op het gebied van CCS en CCU zouden financieel kunnen worden versterkt en strategisch kunnen worden toegespitst om betere, concrete resultaten te bereiken met betrekking tot de capaciteit voor CO2-afvang en opslagalternatieven.

6.12.

De rol van de regels voor overheidsopdrachten mag niet worden onderschat (24). De groene doelstellingen en specifieke milieu-instrumenten uit Richtlijn 2014/24/EU (25), Richtlijn 2014/25/EU (26) en Richtlijn 2014/23/EU (27) over opdrachten en concessies dienen meer en beter te worden benut door nationale regeringen en plaatselijke overheidsdiensten. Zo zouden de nationale investeringen en overheidsuitgaven in synergie kunnen werken met de maatregelen die worden beoogd met de Europese Green Deal.

7.   Aanvullende instrumenten om de uitstoot te verminderen

7.1.

Tot slot vestigt het EESC de aandacht op andere beleidsinstrumenten voor koolstofvermindering. Die variëren van nieuwe technologieën tot praktijken op het gebied van grondbeheer, die zowel op EU-niveau als op nationaal niveau moeten worden aangemoedigd en ondersteund. Ten eerste verwijderen bossen koolstofdioxide op natuurlijke wijze uit de atmosfeer, en bomen zijn bijzonder goed in het opslaan van koolstof die zij uit de lucht hebben gehaald door fotosynthese. Door de bossen uit te breiden, te herstellen en correct te beheren, kan het vermogen van fotosynthese om CO2 aan te pakken, worden benut.

7.2.

Terwijl de verkoop van bosbouwproducten als inkomen wordt belast voor de eigenaar, moet worden erkend dat de aanplant van bomen en de groei van bossen de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer beperkt en dus, in een symmetrische fiscale aanpak van de opwarming van de aarde, moet worden aangemoedigd met een negatieve CO2-belasting. Dit zou een belangrijke maatregel zijn om de klimaatdoelstellingen te verwezenlijken.

7.3.

Bovendien slaat de bodem koolstof op natuurlijke wijze op. In het laatste GLB zijn een aantal vergroeningsmaatregelen ingevoerd om de bijdrage van de Europese landbouw aan groene groei in Europa te vergroten. Dergelijke maatregelen moeten worden aangemoedigd voor zover zij verenigbaar zijn met de stijgende behoefte aan levensmiddelenproductie en de verwezenlijking van de milieudoelstellingen. De circulaire economie kan ook meer mogelijkheden opleveren om de milieu- en klimaatdoelstellingen te bereiken.

---

(1)  Oorzaken van de klimaatverandering, Europese Commissie (Energie, klimaatverandering, milieu) — https://ec.europa.eu/clima/change/causes_nl

(2)  Global Climate Change, NASA — https://climate.nasa.gov/evidence/

(3)  Global Carbon Project, CO2-uitstoot — http://www.globalcarbonatlas.org/en/CO2-emissions

(4)  Zie de mededeling van de Commissie — Een Europese Green Deal — Het eerste klimaatneutrale continent worden

(5)  Zie EESC-advies over het investeringsplan voor de Europese Green Deal (in voorbereiding) en EESC-advies (PB C 282 van 20.8.2019, blz. 51).

(6)  Zie EESC-advies over het fonds voor een rechtvaardige transitie en wijzigingen op de verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen (PB L 311 van 18.9.2020, blz. 55).

(7)  Zie het Emissions Gap Report 2019 van UNEP met betrekking tot de mondiale inspanningen.

(8)  Als er geen echte mondiale oplossing wordt gevonden is het de vraag hoe producten uit derde landen behandeld moeten worden, of er een belastingaanpassingsmechanisme aan de grens ingevoerd moet worden en wat daar dan de gevolgen van zouden zijn.

(9)  Er zou kunnen worden gesteld dat de subsidie per ton CO2-vermindering hoger dient te zijn dan het belastingtarief voor CO2 -emissies aangezien het effect op de werkgelegenheid van een beperking van CO2-uitstotende activiteiten waarschijnlijk tot enige mate van aanhoudende werkloosheid zal leiden. Bovendien is het waarschijnlijk gemakkelijker om een draagvlak te creëren voor een structurele verandering in de economie die tot de ontwikkeling van nieuwe technologie leidt dan om te snoeien in bestaande productiemethoden.

(10)  Zie EESC-advies over de herziening van de EU-regeling voor de handel in emissierechten (ETS) (PB C 71 van 24.2.2016, blz. 57).

(11)  Over het ETS en de beprijzing van rechten is al veel gediscussieerd. Het aantal rechten en de economische conjunctuur zijn meestal van grote invloed op de prijs van rechten. De huidige economische situatie, in de nasleep van de COVID-19-crisis, zal waarschijnlijk ook leiden tot nieuwe discussies over het ETS.

(12)  Zie EESC-advies over het investeringsplan voor een duurzaam Europa (investeringsplan Europese Green Deal) (PB C 311 van 18.9.2020, blz. 63).

(13)  Verslag van de Conferentie van de Verenigde Naties over milieu en ontwikkeling.

(14)  PB L 143 van 30.4.2004, blz. 56.

(15)  IMF Fiscal Monitor, How to Mitigate Climate Change, 2019, blz. IX, waarin wordt gesteld dat verschillende beleidsinstrumenten voor- en nadelen hebben, maar dat de klimaatcrisis een hoogdringende en existentiële crisis is, die vereist dat de voornaamste belanghebbenden alle passende beleidsmaatregelen treffen. ministers van Financiën kunnen deze crisis aanpakken door koolstofheffingen of soortgelijk beleid in te voeren, het beperken van de effecten van de klimaatverandering meer aanvaardbaar te maken via aanvullende belasting- of uitgavenmaatregelen, te zorgen voor een passende begroting voor investeringen in schone technologie en door strategieën internationaal te coördineren.

(16)  Bij de invoering of verhoging van koolstofemissiebelastingen is moeten vaak lastige afwegingen worden gemaakt. De belastingen maken het noodzakelijk om productietechnieken en vervoersmiddelen te veranderen. Mogelijk worden mensen in sommige sectoren daardoor werkloos of moeten ze op zoek naar ander werk; zij betalen dan een hoge prijs. Verschillende landen beschikken over verschillende vormen van sociale bescherming — iets waarmee rekening moet worden gehouden om voldoende draagvlak voor maatregelen te creëren.

(17)  De Zweedse koolstofbelasting, Zweedse regering — https://www.government.se/government-policy/taxes-and-tariffs/swedens-carbon-tax/

(18)  Met een belasting een prijs plakken op koolstof, Wereldbankgroep — https://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/SDN/ background-note_carbon-tax.pdf

(19)  Het potentieel voor CCS en CCU in Europa, Europese Commissie, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/iogp_-_report_-_ccs_ccu.pdf

(20)  Zie EESC-advies (PB C 341 van 21.11.2013, blz. 82).

(21)  CCS, Norwegian Petroleum — https://www.norskpetroleum.no/en/environment-and-technology/carbon-capture-and-storage/

(22)  Hoe Europese infrastructuur voor CO2-vervoer en -opslag een innovatieve industriële transitie mogelijk kan maken, Europees Parlement — https://zeroemissionsplatform.eu/wp-content/uploads/ZEP-Conference-Presentations.pdf

(23)  Een Zweedse regeringscommissie kwam in 2020 tot de conclusie dat Zweden tegen 2045 koolstofneutraal kon worden als de opbrengsten uit CO2-heffingen zouden worden gebruikt om de verwijdering van CO2 uit de atmosfeer te subsidiëren. De positieve en negatieve belastingtarieven zouden van dezelfde orde van grootte zijn. Zie SOU 2020:4, openbare onderzoeken van de Zweedse regering.

(24)  Dit wordt benadrukt in de publicatie Public Procurement for a Circular Economy van de Europese Commissie, oktober 2017, https://ec.europa.eu/environment/gpp/circular_procurement_en.htm. Ook de Wereldbank heeft gewezen op de rol van de regels voor overheidsopdrachten bij haar eigen aanbestedingen: https://www.worldbank.org/en/about/corporate-procurement/vendors

(25)  PB L 94 van 28.3.2014, blz. 65.

(26)  PB L 94 van 28.3.2014, blz. 243.

(27)  PB L 94 van 28.3.2014, blz. 1.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de bevordering van duurzame economische groei in de hele EU

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/04)

Rapporteur:

Philip VON BROCKDORFF

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, rvo
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	24.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	194/11/12

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

De Europese Unie ondervindt, net als andere landen in de wereld, de gevolgen van de COVID-19-pandemie. De Europese Commissie heeft op deze crisis gereageerd met een breed pakket maatregelen om de klap van deze exogene schok op te vangen. Dit pakket omvatte een instrument voor crisisondersteuning bij een pandemie via het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM), tijdelijke leningen voor de financiering van nationale regelingen voor arbeidstijdverkorting en soortgelijke maatregelen om banen in de EU-lidstaten te beschermen in het kader van het SURE-initiatief. De Europese Investeringsbank (EIB) bood op haar beurt liquiditeitssteun aan bedrijven. Meer recentelijk heeft de Europese Commissie een nieuw instrument van 750 miljard EUR voorgesteld, “Next Generation EU” genaamd, bedoeld om de lidstaten te helpen zich te herstellen van de economische crisis.

1.2.

Desalniettemin is het EESC van mening dat de COVID-19-crisis de EU niet mag afleiden van haar middellange- en langetermijndoelstellingen die zijn uiteengezet in de Europese Green Deal, de strategie voor duurzame groei 2020 en de Europese pijler van sociale rechten. Met deze doelstellingen wordt in ieder geval erkend dat de Europese economie de komende jaren moet worden hervormd om te zorgen voor duurzame groei, op basis van de volgende pijlers: milieuduurzaamheid, productiviteitsverbetering, rechtvaardigheid en sociale vooruitgang, en macro-economische stabiliteit.

1.3.

Om de toeleveringsketens, die tijdens de crisis kwetsbaar zijn gebleken, veilig te stellen, moeten de marktdeelnemers in de EU opnieuw nadenken over de strategieën voor toeleveringsketens en over diversificatie, maar ook over de onderlinge afstemming van de toeleveringsketens in verschillende sectoren. Daarnaast moet de EU een prominentere rol gaan spelen in de wereldhandel, wat essentieel is voor bedrijven in de EU en hun zakelijke vooruitzichten. Het EESC is ook van mening dat op een groot aantal gebieden (zeker als het gaat om internationale arbeidsnormen, eerlijke concurrentie en naleving van de doelstellingen inzake klimaatverandering) gelijke concurrentievoorwaarden moeten gelden voor mondiale ondernemingen die op de wereldmarkt actief zijn. Het valt niet uit te sluiten dat bedrijven uit de EU hun fabrieken (in ieder geval voor essentiële producten) binnen de EU verplaatsen om problemen in de toeleveringsketen te voorkomen.

1.4.

De globalisering, met al haar neveneffecten, heeft geleid tot grensoverschrijdende investeringen, maar deze worden niet altijd zozeer gedaan om kapitaalinvesteringen op te bouwen als wel om landen met de laagste belastingen op te zoeken. De economische problemen en andere gevolgen van de COVID-19-crisis suggereren volgens het EESC dat een verandering in de modus operandi van bedrijven binnen de EU en in de rest van de wereld noodzakelijk is. De aanbevelingen van het EESC om het tempo van de bestrijding van belastingontwijking en -ontduiking op te voeren, hebben aan belang gewonnen, en hetzelfde geldt voor de discussie tussen de lidstaten over een geleidelijke verschuiving naar stemming met gekwalificeerde meerderheid en de gewone wetgevingsprocedure in belastingzaken.

1.5.

Het beleid en de steun van de overheid zijn tijdens de crisis belangrijker geworden. Vooral het begrotingsbeleid is van cruciaal belang, niet alleen voor de economische stabiliteit, maar ook om de overheid in staat te stellen het bedrijfsleven te ondersteunen door middel van stimuleringsmaatregelen, voor zover deze door de EU-wetgeving zijn toegestaan. Elke poging om duurzame groei tot stand te brengen en te bevorderen, vereist dan ook sturing en regulering door de overheid op alle gebieden van economische activiteit en milieubescherming, waarbij de nadruk moet worden gelegd op het integreren van milieubescherming in de economische activiteit. Uiteraard blijft een open dialoog met de sociale partners en het maatschappelijk middenveld van cruciaal belang om de economische koers uit te zetten.

1.6.

De enorme financieringsbehoefte voor het verstrekken van inkomenssteun en leninggaranties aan ondernemingen die door de tijdens de crisis opgelegde beperkingen zijn bevroren, zal ongetwijfeld de mogelijkheden van regeringen beperken om stimulansen te geven voor het aanzwengelen van de economische activiteit. Ook zullen minder middelen beschikbaar zijn om milieubeschermingsmaatregelen en productieve investeringen te ondersteunen. De regeringen zullen dan ook creatieve manieren moeten vinden om de uitgaven voor duurzame economische groei te ondersteunen en tegelijkertijd de houdbaarheid van de begroting op lange termijn te waarborgen.

1.7.

De overgang naar een duurzamere economie moet zowel de ontwikkeling van groene sectoren omvatten als de “vergroening” van bestaande bedrijfsmodellen en sectoren, die verder gaan dan de traditionele “groene” sectoren, voor zover dat mogelijk is. Daarom moet de steun aan ondernemingen, zowel op nationaal als op EU-niveau, afhankelijk worden gesteld van de verwezenlijking van de doelstellingen van de Europese Green Deal en de strategie voor duurzame groei 2020, en moet kunnen worden aangetoond dat er sociale vooruitgang is geboekt.

1.8.

Bij de vaststelling van strategieën voor economisch herstel, investeringen en duurzaamheid is de activering door de Commissie van de algemene ontsnappingsclausule in het stabiliteits- en groeipact, die de landen van de eurozone in staat stelt de aanpassingen die nodig zijn om de begrotingsdoelstellingen voor de middellange termijn te halen, tijdelijk op te schorten, een stap in de goede richting. Het EESC is echter van mening dat een herziening van de bestaande regels noodzakelijk kan worden geacht, nu we de fase van herstel na COVID-19 ingaan.

1.9.

Een van de hoekstenen van duurzame economische groei in de EU moet volgens het EESC de totstandbrenging en ontwikkeling van een echt circulaire economie zijn die de waarde van volledige waardeketens maximaliseert en in stand houdt en tegelijkertijd de verspilling minimaliseert en een efficiënt gebruik van hulpbronnen nastreeft. De bedrijfsmodellen van de circulaire economie bieden een aanzienlijk potentieel voor de bevordering van het Europese concurrentievermogen, terwijl zij niet het natuurlijke milieu helpen beschermen maar ook kansen bieden voor het scheppen van hoogwaardige banen en de ontwikkeling van aanverwante sectoren.

1.10.

De rol van innovatie en digitalisering en voortdurende investeringen in menselijk kapitaal om de transitie naar duurzame groei te vergemakkelijken, kan niet worden overschat. De huidige pandemie heeft echter ook opnieuw duidelijk gemaakt hoe belangrijk het is om de aandacht te richten op de gezondheid en het welzijn van het individu, en niet alleen op de productiviteit en de economische groei. De productiviteit speelt een sleutelrol bij het verwezenlijken van duurzame economische groei. Wil een economie in de toekomst duurzaam blijven groeien, dan moet zij haar groeicapaciteit vergroten, maar alleen tot het punt waarop deze groei waarde toevoegt aan de economie door te zorgen voor hogere lonen en overschotten, waardoor de vraag op de interne markt toeneemt, en zonder inbreuk te maken op verworven rechten zoals sociale bescherming en collectieve onderhandelingen.

2.   Weerbaarheid tegen economische schokken (de ervaringen met COVID-19)

2.1.

In de conclusies van zijn advies over de Europese stabilisatiefunctie voor investeringen (1) merkte het EESC op dat de Europese stabilisatiefunctie voor investeringen (EISF), die ervoor moet zorgen dat het nationale begrotingsbeleid beter bestand is tegen economische schokken, gezien de omvang van het fonds niet doeltreffend genoeg zou zijn in het geval van een economische crisis die meerdere lidstaten treft. Hoewel de EISF werd beschouwd als een stap op weg naar een nauwere integratie van de eurozone, was het EESC van mening dat een gedegen verzekeringsstelsel voor de hele Unie dat als automatische stabilisator fungeert en macro-economische schokken opvangt, doeltreffender zou zijn dan de voorgestelde EISF.

2.2.

De afgelopen maanden is de Europese Unie, net als andere landen in de wereld, getroffen door de uitbraak van COVID-19. Deze crisis heeft de inherente zwakheden van de EU aan het licht gebracht: haar leiders leken zeker aanvankelijk niet in staat om doeltreffend en gecoördineerd te reageren op de ernstige economische en sociale gevolgen van de COVID-19-crisis. Met name in Italië en Spanje hadden de gezondheidszorgstelsels grote moeite om het hoofd te bieden aan het aantal besmette mensen, en de algemene reactie had ironisch genoeg veel weg van het motto dat door extreemrechts en nationalisten hoog in het vaandel wordt gevoerd: “iedere natie voor zich”.

2.3.

Men zou kunnen stellen dat de recente crisis de grootste test is geweest voor het Europese project, de EU-instellingen en de architectuur die de euro overeind houdt. In 2008 was de banksector het middelpunt van de crisis. De Europese Centrale Bank (ECB) verstrekte liquiditeit aan de financiële markten en steunde de banken. Toen waren monetaire instrumenten van cruciaal belang, maar de recente crisis was een geheel andere uitdaging, waarbij de publieke gezondheidszorgstelsels met begrotingsmaatregelen overeind moesten worden gehouden en er tegelijkertijd inkomenssteun moest worden geboden aan kwetsbare ondernemingen en hun werknemers. De ECB heeft van haar kant indirecte steun verleend aan de mogelijkheden van regeringen om schuldbewijzen uit te geven en geld te lenen ter financiering van de uitgaven, met inbegrip van uitgaven die gericht zijn op sociale ontwikkeling en welzijnsprogramma’s.

2.4.

De economische terugval als gevolg van COVID-19 heeft alle leden van de muntunie getroffen. Er bestaat echter geen mechanisme dat de regeringen van de eurozone in staat stelt gezamenlijk op een dergelijke schok te reageren. Het resultaat hiervan is dat de beleidsreacties op de pandemie overwegend nationaal waren, waardoor de verschillen werden geaccentueerd in plaats van dat de Europese lidstaten in deze tijd van crisis dichter bij elkaar werden gebracht. Geconfronteerd met een symmetrische schok reageerde de eurozone dus asymmetrisch. De verschillen tussen de begrotingsomstandigheden van elke lidstaat leidden tot grote verschillen in de beleidsreacties. Het EESC heeft in verschillende adviezen gewezen op het belang van meer convergentie in zowel het economisch als het sociaal beleid en van een gecoördineerde aanpak van het begrotingsbeleid en op fiscaal gebied, maar de huidige crisis heeft eens te meer aangetoond dat de begrotingsmaatregelen sterk uiteenlopen als gevolg van de verschillen in de begrotingssituatie van elk land. De sterkere economieën van de eurozone hebben krachtig gereageerd op COVID-19 door meer leningen aan te gaan voor de financiering van reddingspakketten. De meer kwetsbare economieën hebben niet dezelfde financiële speelruimte en reageerden met een meer bescheiden reddingspakket. Hieruit blijkt hoe sterk de economieën in de eurozone uiteenlopen. Hoe langer de crisis duurde, hoe meer deze verschillen zichtbaar werden.

2.5.

In reactie op de crisis heeft de ECB een buitengewoon nieuw programma voor de aankoop van activa aangekondigd om de Europese markten te stabiliseren. De eerste reactie in de Europese hoofdsteden was voorspelbaar: zodra de markten tot rust kwamen en de obligatiespread tussen de landen kleiner werd, verdween de gevoelde behoefte aan gezamenlijke begrotingsmaatregelen. Elk land richtte zijn aandacht weer op de nationale reddingspakketten. De daaropvolgende werkzaamheden van de Commissie, de Eurogroep en de Europese Raad over het herstelplan hebben de lidstaten echter een broodnodige impuls gegeven. Er moet nog veel meer worden gedaan om doeltreffend op deze crisis te reageren, onder meer door een gemeenschappelijk schuldinstrument te ontwikkelen dat gericht is op het bundelen van de investeringen die nodig zijn om de economie nieuw leven in te blazen en om het verlies van miljoenen banen in de hele EU te voorkomen.

2.6.

Dit brengt ons bij het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) en de kredietverleningscapaciteit van 410 miljard EUR. De lidstaten zijn doorgaans vrij terughoudend geweest om een beroep te doen op het ESM, aangezien aan alle leningen voorwaarden zijn verbonden. Zelfs wanneer deze voorwaarden worden opgeheven of aangepast, zoals na de vergadering van de Eurogroep op 9 april 2020, kunnen de “synthetische” obligaties van het ESM het versnipperde karakter van de eurozone alleen maar bestendigen. De versnippering is niet aangepakt in het huidige kader voor economisch en begrotingstoezicht, met name de “six-pack” en “two-pack”-hervormingen, en vormt de belangrijkste reden voor een recente mededeling van de Europese Commissie (2). Het doel van deze evaluatie is in hoofdzaak te onderzoeken wat nodig is om tot economische groei te komen en tegelijkertijd houdbare overheidsfinanciën te handhaven en macro-economische onevenwichtigheden te vermijden door te zorgen voor nauwere coördinatie van het economisch beleid en convergentie van de economische prestaties van de lidstaten. Dit zou een belangrijke stap in de goede richting kunnen zijn, mits de onderliggende oorzaken van de onevenwichtigheden in kaart kunnen worden gebracht via hetzij de procedure voor macro-economische onevenwichtigheden, hetzij het Europees Semester, waarbij de nadruk ligt op doeltreffender beleid, met inbegrip van beleidsmaatregelen die gericht zijn op betere systemen voor sociale bescherming.

2.7.

Op 9 april 2020 heeft de Europese Commissie een breed pakket maatregelen voor een bedrag van 540 miljard EUR aangekondigd om de klap van de COVID-19-crisis op te vangen. Onderdeel hiervan is een nieuw instrument voor crisisondersteuning bij een pandemie via het ESM ter hoogte van maximaal 240 miljard EUR, dat bedoeld is om de lidstaten van de eurozone te ondersteunen bij de binnenlandse financiering van directe en indirecte kosten voor gezondheidszorg, genezing en preventie als gevolg van de COVID-19-crisis, met een maximum van 2 % van het bbp van elk land in 2019. Het pakket omvat ook 100 miljard EUR aan tijdelijke leningen voor de financiering van nationale regelingen voor arbeidstijdverkorting en soortgelijke maatregelen voor het behoud van banen in de EU-lidstaten in het kader van het SURE-initiatief, waarbij de garanties door de EU-landen worden verstrekt. Daarnaast zal de Europese Investeringsbank (EIB) tot 200 miljard EUR aan liquiditeitssteun verstrekken aan ondernemingen in heel Europa, met bijzondere aandacht voor kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s). De Europese Raad heeft op 27 april 2020 in beginsel ingestemd met de oprichting van een herstelfonds voor de EU, met een totale waarde van ten minste 1 biljoen EUR, en heeft de Commissie verzocht een voorstel uit te werken voor de wijze waarop een dergelijk fonds kan worden ontwikkeld en gebruikt.

2.8.

Een maand later, op 27 mei 2020, heeft de Europese Commissie een nieuw instrument van 750 miljard EUR voorgesteld, “Next Generation EU” genaamd, bedoeld om de lidstaten te helpen zich te herstellen van de door COVID-19 veroorzaakte economische crisis. Het nieuwe pakket, dat is opgenomen in de volgende langetermijnbegroting van de EU voor 2021-2027, omvat 500 miljard EUR aan subsidies en 250 miljard EUR aan leningen, en zal worden gefinancierd via leningen op de financiële markten, waardoor het plafond van de eigen middelen van de Commissie tijdelijk moet worden verhoogd tot 2 % van het bruto nationaal inkomen van de EU. Het herstelprogramma omvat 560 miljard EUR ter ondersteuning van investeringen en hervormingen door de lidstaten in verband met de groene economie, de digitalisering en de economische veerkracht (310 miljard EUR aan subsidies en 250 miljard EUR aan leningen), nog eens 55 miljard EUR ter bevordering van de bestaande programma’s voor het cohesiebeleid en een aanvulling van 40 miljard EUR van het Fonds voor een rechtvaardige transitie plus een extra investering van 15 miljard EUR in het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling. Het fonds is ook bedoeld om particuliere investeringen weer op gang te brengen, met een nieuw instrument voor solvabiliteitssteun voor Europese ondernemingen, begroot op 31 miljard EUR, samen met een upgrade van het investeringsprogramma InvestEU met 15,3 miljard EUR en een extra faciliteit voor strategische investeringen (onderdeel van InvestEU) van 15 miljard EUR, gericht op het genereren van investeringen in strategische sectoren binnen de EU, met name voor het opbouwen van veerkracht, de groene en digitale transformatie en belangrijke waardeketens.

2.9.

Met het oog op deze ontwikkelingen mag de recente crisis de EU niet afleiden van haar langetermijndoelstellingen zoals uiteengezet in de Europese Green Deal en de strategie voor duurzame groei voor 2020. Deze doelstellingen zijn ongewoon vooruitstrevend, omdat hiermee wordt erkend dat de Europese economie de komende jaren moet worden hervormd om te zorgen voor duurzame groei, op basis van de volgende pijlers: milieuduurzaamheid, productiviteitsverbetering, rechtvaardigheid en sociale vooruitgang, en macro-economische stabiliteit.

3.   Wereldwijde onderlinge afhankelijkheid, de internationale dimensie van de EU en de toekomst van de globalisering

3.1.

Hoewel de globalisering heeft geleid tot een toename van de buitenlandse directe investeringen (BDI), die sinds 1990 jaarlijks gemiddeld ongeveer 10 % hoger liggen (3), terwijl de wereldhandel gemiddeld met 5 % is gegroeid (4), moet rekening worden gehouden met de neveneffecten ervan, met name wat de arbeids- en sociale omstandigheden betreft. De globalisering heeft weliswaar een impuls gegeven aan de overdracht van technologie, de herstructurering van de industrie en de groei van mondiale ondernemingen, maar dit is vaak gebeurd ten koste van sociale rechten en collectieve onderhandelingen. En hoewel de globalisering grote ondernemingen in staat heeft gesteld om schaalvoordelen te realiseren die de kosten en prijzen doen dalen, is dit nadelig gebleken voor veel kleine ondernemingen in de EU die op de binnenlandse markt concurreren.

3.2.

Kijken we naar de handel tussen naties, dan heeft de toegenomen onderlinge afhankelijkheid een aantal positieve effecten gehad, niet in de laatste plaats het besef dat conflicten tussen naties het einde kunnen betekenen van de wereld zoals we die kennen, gezien de militaire slagkracht van landen als China, de Verenigde Staten en Rusland. Dit is echter niet het hele verhaal. De negatieve gevolgen van de globalisering, zoals overmatige vervuiling en oneerlijke arbeidsomstandigheden, worden vaak genegeerd. En wanneer een crisis de economieën van China en de Verenigde Staten treft, heeft dit ook gevolgen voor veel andere landen, waardoor zowel regionale als mondiale instabiliteit ontstaat. Er zijn nog een aantal andere valkuilen als gevolg van de globalisering, niet in de laatste plaats het feit dat multinationals of mondiale ondernemingen vanwege hun binnenlandse invloed vaak als een bedreiging voor de soevereiniteit van een land worden beschouwd.

3.3.

De relevante vraag die in dit stadium moet worden gesteld is in hoeverre COVID-19 de modus operandi zal veranderen van bedrijven die actief zijn in grensoverschrijdende handel of diensten in bepaalde sectoren — met name de reissector en toerisme/luchtvaart — die het zwaarst te lijden hebben onder de economische crisis. De financiële gevolgen van deze crisis zijn enorm, doordat bedrijven — met inbegrip van de bedrijven in de verwerkende sector — worden getroffen door problemen in de toeleveringsketen en exportbeperkingen maar ook door het wegvallen van klanten, wat kan worden omschreven als een omgekeerd multiplicatoreffect, of door de verspreiding van (negatieve) schokken binnen de productienetwerken. De crisis heeft ons herinnerd aan de wirwar van leveringsovereenkomsten die ten grondslag liggen aan de geglobaliseerde economie.

3.4.

De expansie van de wereldhandel in het laatste kwart van de 20e eeuw werd mogelijk gemaakt door twee factoren die niets met elkaar te maken hebben: de opkomst van het intermodale vrachtvervoer (d.w.z. de containerisering) en het op grote schaal afschaffen van de kapitaalcontroles in het begin van de jaren 80. Hoewel de kapitaalstromen nu meer gereguleerd zijn, blijven zij de levensader voor investeringen en handelsstromen over de hele wereld. Een derde reden voor de expansie van de wereldhandel was de liberalisering van de handel en de daarmee verband houdende handelsovereenkomsten, met name de toetreding van China tot de WTO. Handel is voor de EU van groot belang in het kader van alle inspanningen om duurzame economische groei te bevorderen, en er zitten duidelijk voordelen aan de toename van de handelsstromen tussen de EU en haar handelspartners, maar de COVID-19-crisis heeft de kwetsbaarheid van de mondiale toeleveringsketens aan het licht gebracht. Een verstoring van de handel kan gevolgen hebben voor de duurzame economische groei. Daarom moet de EU meer doen via haar internationale overeenkomsten om de toeleveringsketens veilig te stellen en verstoringen als gevolg van economische schokken tot een minimum te beperken. Dit zou betekenen dat opnieuw moet worden nagedacht over de strategieën voor de toeleveringsketens: niet alleen moeten deze worden gediversifieerd, maar ook moeten de toeleveringsketens van verschillende sectoren op elkaar worden afgestemd. Het zou ook betekenen dat er binnen de EU een vorm van sectorale de-globalisering zou ontstaan, waarbij Europese ondernemingen hun fabrieken (althans voor essentiële producten) binnen de EU zouden verplaatsen om problemen in de toeleveringsketen te voorkomen.

3.5.

Relevant in dit verband zijn de internationale dimensie van de EU en haar betrekkingen met mondiale spelers, in het bijzonder China, de Verenigde Staten en Rusland. Aangezien de internationale diplomatie van cruciaal belang is voor de toekomstige economische vooruitzichten van de EU en haar munt, moet de EU een veel meer toekomstgerichte en prominente rol spelen in internationale aangelegenheden, met inbegrip van handelsbesprekingen met concurrerende landen. Het EESC is en blijft voorstander van multilaterale handelsbesprekingen, maar het blijkt telkens weer dat China, de VS en Rusland geen boodschap hebben aan het standpunt van de EU over multilaterale handel. Wil de EU een grotere rol spelen in de wereldhandel, wat van vitaal belang is voor bedrijven in de EU en hun zakelijke vooruitzichten, dan moet zij veel meer doen om andere landen weer aan de multilaterale onderhandelingstafel te krijgen, omdat anders de bilaterale handel weer aan belang zal toenemen. Voor de globalisering na de crisis moeten er op een groot aantal gebieden (waaronder fiscale concurrentie, naleving van arbeidsnormen en het halen van de doelstellingen inzake klimaatverandering) gelijke concurrentievoorwaarden gelden voor mondiale ondernemingen die op de wereldmarkt actief zijn. Zo niet, dan dreigt de EU steeds kwetsbaarder te worden voor en afhankelijk van de handelsschermutselingen tussen de VS en China.

3.6.

Wat de grensoverschrijdende investeringen betreft, is het duidelijk dat deze investeringen niet altijd zozeer worden gedaan om kapitaalinvesteringen op te bouwen als wel om landen met de laagste belastingen op te zoeken (5). Een bepaalde vorm van globalisering kan na de crisis onvermijdelijk zijn, maar de economische problemen en andere gevolgen van de COVID-19-crisis suggereren dat een verandering in de modus operandi van bedrijven binnen de EU en in de rest van de wereld noodzakelijk is. De aanbevelingen van het EESC aan de lidstaten om het tempo van de bestrijding van belastingontwijking en -ontduiking op te voeren, hebben aan belang gewonnen, en hetzelfde geldt voor besluitvorming met gekwalificeerde meerderheid van stemmen (BGM). Vorig jaar schaarde het EESC zich al volledig achter de discussies over een geleidelijke verschuiving naar BGM en de gewone wetgevingsprocedure in belastingzaken, en erkende het dat alle lidstaten te allen tijde over voldoende mogelijkheden moeten beschikken om aan het besluitvormingsproces deel te nemen.

4.   De rol van de regeringen herzien

4.1.

Het lijdt geen twijfel dat de COVID-19-crisis de belangrijke rol van regeringen bij de aanpak van gezondheids- en economische crises aan het licht heeft gebracht. Ook dit is met name relevant voor het streven naar duurzame economische groei. Niemand in de EU plaatst nu nog vraagtekens bij de rol van regeringen bij het aanbieden van doeltreffende gezondheidszorgstelsels en -programma’s die de economische activiteit onrechtstreeks ondersteunen. Ook de rol van regeringen bij de handhaving van de bancaire en financiële regelgeving in de nasleep van de financiële crisis van 2008 wordt niet in twijfel getrokken. Het wordt echter steeds duidelijker dat regeringen nog steeds een belangrijke rol spelen bij het bepalen van de economische richting, zeker in een periode van crisis. Dit zou ook zo moeten zijn in het geval van multilevel governance, waarbij de betrokkenheid van lokale en regionale overheden bij het economisch beleid van de centrale overheid van cruciaal belang is. Zoals hierboven werd uiteengezet, is vooral het begrotingsbeleid van vitaal belang, niet alleen voor de economische stabiliteit, maar ook om de overheid in staat te stellen het bedrijfsleven te ondersteunen door middel van stimuleringsmaatregelen, voor zover deze door de EU-wetgeving zijn toegestaan. Elke poging om duurzame groei tot stand te brengen en te bevorderen vereist sturing en regulering door de overheid op alle gebieden van economische activiteit en milieubescherming, waarbij de nadruk wordt gelegd op het integreren van milieubescherming in de economische activiteit. Uiteraard blijft een open dialoog met de sociale partners en het maatschappelijk middenveld van cruciaal belang om de economische koers uit te zetten.

4.2.

In een post-crisisscenario zal het begrotingsbeleid meer gewicht in de schaal leggen, niet in de laatste plaats vanwege het enorme bedrag dat is geleend bovenop hetgeen vóór de crisis was geraamd. De enorme financieringsbehoefte voor het verstrekken van inkomenssteun en leninggaranties aan ondernemingen die door de COVID-19-beperkingen zijn bevroren, zal ongetwijfeld de mogelijkheden van overheden beperken om stimulansen te geven voor het aanzwengelen van de economische activiteit. Ook zullen minder middelen beschikbaar zijn om milieubeschermingsmaatregelen en productieve investeringen te ondersteunen. Regeringen zullen dan ook creatieve manieren moeten vinden om de uitgaven voor duurzame economische groei te ondersteunen en tegelijkertijd de houdbaarheid van de begroting op lange termijn te waarborgen. Het standpunt van de Commissie dat het herstel moet worden afgestemd op de Green Deal is een stap in de goede richting en toont aan dat de reactie op de crisis zelf ook duurzaam moet zijn.

4.3.

Een voorbeeld van een manier om buiten de begroting financiële middelen voor infrastructuur vrij te maken met behulp van internationale financiële instellingen en particuliere ondernemingen, zijn de zogenaamde publiek-private partnerschappen (PPP’s). Mits zij op transparante wijze worden beheerd en aan democratische controle worden onderworpen, kunnen de PPP’s als een optie worden beschouwd in een post-crisisscenario om de financiering van infrastructuur- en milieuprojecten te ondersteunen, omdat ze oplossingen bieden voor problemen met de financiering, de voltooiing van en investeringen in grote projecten, zonder dat de overheidsfinanciën voor belangrijke beleidsterreinen worden opgeofferd.

4.4.

De EU zou bovendien moeten streven naar een snellere inzet van de instrumenten en initiatieven die worden voorgesteld in de Europese Green Deal, waarin uitdrukkelijk wordt erkend dat de EU en de nationale regeringen, samen met de particuliere sector, een centrale rol moeten spelen bij deze omvorming tot een echt duurzaam Europa. Het gaat hierbij onder meer om de verschillende financieringsinstrumenten die zijn opgenomen in het mechanisme voor een rechtvaardige transitie, met bijzondere aandacht voor kmo’s en kwetsbare sectoren, zowel om hun economisch herstel te ondersteunen als om hun duurzaamheid en veerkracht ten aanzien van toekomstige schokken te vergroten, waarbij gezien de huidige omstandigheden per geval een zekere speelruimte wordt gelaten wat betreft de vereisten inzake onderpand en gezamenlijke financiering. In het licht van de huidige COVID-19-crisis krijgt deze gedachte een steeds grotere weerklank, en dit moet worden gezien als een kans om de sociale en economische ontwikkeling weer op gang te brengen met de beginselen van de Green Deal in het achterhoofd. In de huidige context is het concept van pan-Europese solidariteit nog nooit zo relevant geweest.

5.   Strategieën voor economisch herstel, investeringen en duurzaamheid

5.1.

Dit brengt ons op het punt van de strategieën die nodig zijn voor economisch herstel, investeringen en duurzaamheid. Nu de economieën krimpen door de COVID-19-beperkingen, is het maar de vraag of die economieën zich wel zullen herstellen tot de niveaus van vóór de crisis. Het zal verscheidene maanden duren vooraleer de economieën van de eurozone en de EU het niveau van vóór de crisis ook maar enigszins benaderen. Bovendien zullen regeringen, die uit verschillende bronnen geld lenen om de onverwachte en monumentale stijging van de overheidsuitgaven te dekken, waarschijnlijk gaan snoeien in hun uitgaven en mogelijk opnieuw moeten overgaan tot bezuinigingsmaatregelen, wat tot een daling van de consumptie en de productie zal leiden. Zo hebben de bezuinigingsmaatregelen in Griekenland het land op de knieën gedwongen, waarbij een kwart van het bruto binnenlands product (bbp) in acht jaar tijd is verdampt en de werkloosheid tot meer dan 27 % is gestegen (6). Een nieuwe ronde bezuinigingsmaatregelen zou contraproductief zijn. De activering door de Commissie van de algemene ontsnappingsclausule in het stabiliteits- en groeipact (SGP), die de landen van de eurozone in staat stelt de aanpassingen die nodig zijn om de begrotingsdoelstellingen voor de middellange termijn te halen, tijdelijk op te schorten, is een stap in de goede richting. Een herziening van de bestaande SGP-regels kan echter noodzakelijk zijn nu we de fase van herstel na COVID-19 ingaan.

5.2.

Hoewel de algemene doelstellingen zoals uiteengezet in de mededeling van de Europese Commissie in haar jaarlijkse strategie voor duurzame groei (7) als cruciaal worden beschouwd voor het verwezenlijken van duurzame economische groei, kan dit niet worden bereikt door bezuinigingsmaatregelen toe te passen die de meest kwetsbare sociaaleconomische groepen in onze gemeenschappen schade toebrengen.

5.3.

In plaats daarvan moeten de regeringen van de EU-landen economische herstelstrategieën ontwikkelen die productievere en duurzamere economische activiteiten ondersteunen. Het post-COVID-19-scenario biedt een gelegenheid om belangrijke economische sectoren die bijzonder kwetsbaar zijn gebleken opnieuw tegen het licht te houden. De economie zal nog steeds op grote schaal steunen op kleine en middelgrote ondernemingen, maar het kan wenselijk zijn om startende ondernemingen verder aan te moedigen en de rol van ondernemingen in de sociale economie als een belangrijk onderdeel van de sociale economie te herzien. Hoewel winst niet de voornaamste drijfveer van een sociale onderneming is, zijn inkomsten nog steeds van essentieel belang voor het voortbestaan van een dergelijke onderneming. Alle ondernemingen in de sociale economie kunnen nochtans zeer winstgevend zijn; een van hun prioriteiten is de herinvestering van de winst in hun onderneming in plaats van dividend uit te keren aan de aandeelhouders. Ondernemingen in de sociale economie slagen erin een evenwicht te vinden tussen het handhaven van de sociale missie van hun organisatie en het maximaliseren van de productiviteit om hun voortbestaan te waarborgen. Dergelijke structuren zijn dan ook uitermate geschikt voor een economie die gericht is op het bereiken en versterken van duurzame economische groei.

5.4.

Na de crisis zullen regeringen streven naar een snel herstel, en sommige sectoren die veerkrachtig zijn gebleken, zullen zich naar verwachting herstellen, maar de verleiding zal groot zijn om sectoren te stimuleren die vóór de crisis als niet-duurzaam werden beschouwd of die indruisen tegen de doelstellingen inzake klimaatverandering en milieu zoals uiteengezet in de Europese Green Deal. In plaats daarvan zouden regeringen moeten overwegen om meer te investeren in projecten die gericht zijn op een efficiënt gebruik van energie en alternatieve energie via de eerdergenoemde financieringsmodellen, waardoor zakelijke kansen worden gecreëerd voor grote ondernemingen, kmo’s en ondernemingen in de sociale economie. De groene transitie moet niet alleen de ontwikkeling van groene sectoren omvatten maar ook de “vergroening” van bestaande bedrijfsmodellen en sectoren, die verder gaan dan de traditionele “groene” sectoren, voor zover dat mogelijk is. Daarom moet de steun aan ondernemingen, zowel op nationaal als op EU-niveau, afhankelijk worden gesteld van de verwezenlijking van de doelstellingen van de Europese Green Deal en de strategie voor duurzame groei 2020.

5.5.

Een van de hoekstenen van duurzame economische groei in de EU moet de totstandbrenging en ontwikkeling van een echt circulaire economie zijn die de waarde van volledige waardeketens maximaliseert en in stand houdt en tegelijkertijd de verspilling minimaliseert en een efficiënt gebruik van hulpbronnen nastreeft. De bedrijfsmodellen van de circulaire economie bieden een aanzienlijk potentieel voor de bevordering van het Europese concurrentievermogen, terwijl zij niet het natuurlijke milieu helpen beschermen maar ook kansen bieden voor het scheppen van hoogwaardige banen en de ontwikkeling van aanverwante sectoren. De bedrijfsmodellen van de circulaire economie helpen bovendien bij het vergroten van de veerkracht ten aanzien van schokken in de toeleveringsketen als gevolg van de COVID-19-pandemie, terwijl ze de volatiliteit van de prijzen en beschikbaarheid van grondstoffen als gevolg van de ontwikkelingen op milieu- en geopolitiek gebied, met inbegrip van de effecten van klimaatverandering en handelsgeschillen, verminderen. De rol van innovatie en digitalisering en de voortdurende investeringen in menselijk kapitaal om deze transitie te vergemakkelijken kan niet worden overschat, en moet met hernieuwde daadkracht worden voortgezet door middel van steun voor onderzoek en ontwikkeling en met meer nadruk op commercialisering. Het effect van de digitalisering voor de arbeidsmarkt moet echter volledig worden geëvalueerd om het banenverlies tot een minimum te beperken en de betrokkenen te helpen bij hun omscholing en herplaatsing.

5.6.

De huidige pandemie heeft opnieuw duidelijk gemaakt hoe belangrijk het is om de aandacht te richten op de gezondheid en het welzijn van het individu, en niet alleen op de economische groei die, zoals vermeld in de strategie voor duurzame groei van 2020, geen doel op zich is. De verbetering van zowel de kwaliteit als de toegankelijkheid van de openbare gezondheidszorgstelsels in de verschillende landen zou een topprioriteit van de EU moeten zijn, terwijl de ongelijke toegang tot de gezondheidszorg moet worden aangepakt en er dringend iets moet worden gedaan aan de hoge eigen bijdragen waardoor deze ongelijkheden alleen maar worden bestendigd. Net als in andere sectoren moeten ook de investeringen in digitalisering en kunstmatige intelligentie in de openbare gezondheidszorg worden voortgezet. Het ontstaan van grootschalige economische schokken onderstreept bovendien de cruciale rol van goed bestuur bij het opbouwen van veerkracht en het formuleren van passende antwoorden op de gevolgen ervan. Het streven naar een duurzame en billijke economische groei is dus afhankelijk van de kwaliteit van de nationale en lokale instellingen in de lidstaten, en het is de taak van de EU om er actief voor te zorgen dat de landen de beginselen van democratie, verdraagzaamheid en eerbiediging van de rechtsstaat waarborgen en koesteren. Het is positief dat het Europees Semester de kwaliteit van het openbaar bestuur en de governance nu veel systematischer behandelt.

5.7.

Het laatste punt betreft de rol van de productiviteit bij het verwezenlijken van duurzame economische groei. Wil een economie in de toekomst duurzaam blijven groeien, dan moet zij haar groeicapaciteit vergroten, maar dan wel tot het punt waarop deze groei waarde toevoegt aan de economie en de bevolking. Dit omvat betere lonen en arbeidsvoorwaarden, met name via collectieve onderhandelingen, en mag zeker niet ten koste gaan van een billijkere inkomensverdeling. Daarom moeten strategieën die gericht zijn op een grotere economische duurzaamheid worden ontwikkeld op basis van de productiviteit, maar zij mogen niet ten koste gaan van de rechten van werknemers en de sociale ontwikkeling. Een hogere productiviteit is daarom geen doel op zich, maar een middel om de lonen te verbeteren, de totale vraag in de economieën van de EU te vergroten en aldus de levensstandaard te verbeteren. Een hogere productiviteit zal ook leiden tot de ontwikkeling van nieuwe en betere producten en diensten, waardoor bedrijven kunnen overstappen naar hogere waardeketens van goederen en diensten, en de EU een concurrentievoordeel kan behalen op de wereldmarkt. Ook hier geldt dat de hogere productiviteit strikt moet worden gekoppeld aan de doelstelling van duurzame economische groei en niet ten koste mag gaan van de arbeidsomstandigheden, de sociale ontwikkeling of het milieubeleid. Integendeel, de algemene doelstellingen van de Europese pijler van sociale rechten (EPSR), met name sociale bescherming en de versterking van het proces van collectieve onderhandelingen, moeten worden gehandhaafd. Hetzelfde geldt voor de doelstellingen die zijn uiteengezet in de Green Deal en de doelstellingen van de EU inzake klimaatverandering. Ook een echt Europees antwoord op de huidige COVID-19-crisis en de eensgezinde inspanningen om duurzame groei in de hele wereld te bevorderen, moeten de “race to the bottom”-mentaliteit van grensoverschrijdende belastingconcurrentie temperen, die er alleen maar toe leidt dat de samenwerking tussen de lidstaten wordt ontmoedigd en nationalistische tendensen worden aangewakkerd. De nadruk moet veeleer worden gelegd op het helpen van landen bij het ontwikkelen van hun menselijk kapitaal en het stimuleren van de productiviteit, waarbij de regionale verschillen op het gebied van groei en werkgelegenheid door middel van gerichte investeringen worden aangepakt, terwijl tegelijkertijd de belangrijkste structurele tekortkomingen worden aangepakt die het bedrijfsleven in de weg staan.

---

(1)  PB C 62 van 15.2.2019, blz. 126.

(2)  Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, de Europese Centrale Bank, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Evaluatie van de economische governance —Verslag over de toepassing van de Verordeningen (EU) nrs. 1173/2011, 1174/2011, 1175/2011, 1176/2011, 1177/2011, 472/2013 en 473/2013 en over de geschiktheid van Richtlijn 2011/85/EU van de Raad.

(3)  UNCTAD (2019). World Investment Report 2019.

(4)  Wereldbank, 2020. Uitvoer van goederen en diensten (jaarlijkse procentuele groei). Wereldontwikkelingsindicatoren.

(5)  Bénassy-Quéré, A., Fontagné, L., & Lahrèche-Révil, A. (2005). How does FDI react to corporate taxation? International Tax and Public Finance, 12(5), 583-603.

(6)  https://www.theguardian.com/world/2018/aug/20/greece-emerges-from-eurozone-bailout-after-years-of-austerity

(7)  Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, de Europese Centrale Bank, het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Comité van de Regio's en de Europese Investeringsbank — Jaarlijkse strategie voor duurzame groei 2020.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de bevordering van concurrentiekracht, innovatie, groei en banenschepping door wereldwijde samenwerking op het gebied van regelgeving te stimuleren, een vernieuwd multilateraal handelsstelsel te ondersteunen en marktverstorende subsidies te verminderen

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/05)

Rapporteur:	Georgi STOEV
Corapporteur:	Thomas STUDENT

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	CCMI
Goedkeuring door de afdeling	26.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	211/1/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Verstoringen als het coronavirus (COVID-19) dreigen de wereldeconomie en het sociale leven tot stilstand te brengen. De gevolgen hiervan omvatten recessies in de VS, de EU, Japan en andere regio’s in de wereld, een uiterst trage groei in China en enorme productieverliezen. Regeringen moeten via het monetaire en begrotingsbeleid de economische schade compenseren en het hoofd bieden aan de verwachte veranderingen in het economische paradigma. Het EESC benadrukt de behoefte aan efficiënte bedrijfsmodellen en handelsbeschermingsinstrumenten, in het bijzonder met betrekking tot Azië, en merkt op dat 36 miljoen banen in de EU afhankelijk zijn van het exportpotentieel van de EU, en dat het aandeel van de werkgelegenheid in de EU dat wordt ondersteund door de verkoop van goederen en diensten aan de rest van de wereld in verhouding tot de totale werkgelegenheid is toegenomen van 10,1 % in 2000 tot 15,3 % in 2017 (1). Op de crisis moet met budgettaire, economische en sociale maatregelen worden gereageerd om de negatieve gevolgen ervan voor deze en andere sectoren te voorkomen.

1.2.

De coronaviruscrisis dient de EU, als onderdeel van de algemene herformulering van het industriebeleid waartoe ecologische duurzaamheid en digitalisering nopen, ertoe aan te zetten de medischeapparatuur- en de farmaceutische sector te stimuleren, teneinde de gedeelde soevereiniteit en zelfvoorziening van de EU in deze sectoren te waarborgen. Met het opstellen van dit advies is begonnen vóór het uitbreken van een onvoorspelbare gezondheids- en economische crisis die de economie en de globalisering op korte, middellange en lange termijn zal veranderen. Deze crisis vormt niet de kern van het advies, maar heeft hoe dan ook een enorme impact op de sectoren en onderwerpen die hierin aan bod komen. Het is nu al duidelijk dat door deze crisis een aantal regio’s van de wereld weer de richting inslaan van protectionisme en economisch nationalisme, zowel mondiaal gezien als binnen de EU. Met al deze factoren wordt, voor zover mogelijk tot op heden, in dit advies op een horizontale manier rekening gehouden.

1.3.

Volgens het EESC kunnen internationale ondernemingen en handel bijdragen aan de mondiale groei die voortvloeit uit een hogere mate van specialisatie, schaalvoordelen, geavanceerde mondiale waardeketens en de verspreiding van onderzoek en technologieën. Ook moet worden gewezen op de verschuiving van waardeketens naar waardecreërende netwerken, van lineair naar circulair en van materieel naar immaterieel, wat flexibiliteit van de industrie vergt om zich aan te passen.

1.4.

Volgens het EESC moet het EU-beleid voorkomen dat deelnemers aan industriële ontwikkeling het slachtoffer worden van oneerlijke economische, sociale en milieudumping. Wat urgent te voeren beleid betreft, staat de EU in dit verband voor de volgende uitdagingen: de markt van de VS voor de uitvoer van de EU, mogelijke samenwerking tussen de EU en de VS, de toekomstige rol van China en de noodzaak om de WTO opnieuw vorm te geven. Het bedrijfsleven moet oplossingen bieden voor maatschappelijke en milieu-uitdagingen en zo nieuwe waarde voor de samenleving creëren.

1.5.

Het EESC beaamt dat globalisering zonder regulering uitmondt in meer ongelijkheid, neerwaartse druk op bedrijven, lonen en arbeidsomstandigheden en minder sociale zekerheid. Voor de Europese sociale modellen zou dit een reële bedreiging kunnen vormen. Ongereguleerde mondialisering heeft ook negatieve gevolgen voor de milieunormen. Het EESC vreest dat Europese bedrijven en banen onder druk komen te staan van oneerlijke, tegen de marktregels indruisende handelspraktijken die niet voldoen aan internationale sociale en milieuovereenkomsten. De industrie in de EU moet voortbouwen op haar unieke voordeel door Europese waarden, nieuwe technologieën en een toekomstgerichte aanpak te combineren. De eengemaakte markt is van cruciaal belang voor de Europese industrie en voor de verspreiding van innovatie, niet alleen ten aanzien van digitale technologieën, maar ook met betrekking tot andere sleuteltechnologieën, zoals biotechnologie. Ook kan worden gewezen op de rol van sociale en regionale cohesie en de sociale dialoog bij het waarborgen van maatschappelijk draagvlak voor industriële omschakelingsprocessen.

1.6.

De industriestrategie en het handelsbeleid van de EU mogen geen afbreuk doen aan haar inspanningen om derde landen ontwikkelingshulp te verlenen. Het EESC beveelt daarom aan om kwetsbare economieën evenwichtig aan te pakken en de nationale ontwikkelingshulp beter te coördineren en te combineren. Het EESC vreest dat de escalatie van de WTO-regels inzake niet-naleving en nieuwe discriminerende non-tarifaire regelingen ertoe kunnen leiden dat er te veel wederzijdse regelgevingslasten worden opgelegd op een wijze die de nieuwe norm in de wereldhandel aan het worden is. De bestaande steunprogramma’s en monitoring van de EU moeten conform de mededingingsregels van de EU opnieuw tegen het licht worden gehouden om de lidstaten, partners, ondernemingen en werknemers in de EU te ondersteunen die door de economische crisis en handelsoorlogen zijn getroffen en om hun lasten te verminderen.

1.7.

Om externe uitdagingen tegemoet te treden, moet, aldus het EESC, de eengemaakte markt van de EU “de beste plaats worden om in te investeren”. De nieuwe industriestrategie en alle andere hefbomen moeten worden beoordeeld in het licht van hun capaciteit om investeringen in industriële, energie-, vervoers- en digitale infrastructuur te bevorderen en te ondersteunen aan de hand van een uitgebreide connectiviteitsaanpak. Herziening van de regels voor fusies, overnames en staatssteun zou de EU op een meer gelijke voet met de mondiale concurrenten kunnen plaatsen. Alle bestuursniveaus moeten er samen voor zorgen dat de voordelen van de globalisering eerlijk worden verdeeld en dat negatieve gevolgen op mondiaal, regionaal en lokaal niveau worden beperkt.

Een gemeenschappelijk stelsel voor buitenlandse directe investeringen zou ertoe bijdragen om belangen te verwerven in strategische activa, zoals kritieke infrastructuur, kritieke technologieën en de gewaarborgde levering van kritieke grondstoffen. Gebruikmaken van de richtlijnen inzake overheidsopdrachten, doeltreffende handelsbeschermingsinstrumenten en een solide netwerk van vrijhandelsovereenkomsten (FTA’s) zijn meer dan ooit nodig om illegale praktijken tegen te gaan, convergentie van de regelgeving te versterken en duurzaamheidsnormen te bevorderen, teneinde marktverstoringen te verminderen.

1.8.

Het EESC maakt zich zorgen over de recente negativiteit in verband met de internationale handel en de globalisering, en over de opkomst van populistische bewegingen die oproepen tot meer nationalisme. Volgens het Comité kunnen protectionisme en nationalisme niet de juiste antwoorden bieden op economische en sociale problemen. Hervormingen en investeringsprioriteiten voor de middellange termijn zijn noodzakelijk om de economieën weer op het spoor te zetten naar duurzame en inclusieve groei, waarbij de groene en de digitale transformatie moeten worden geïntegreerd. De EU moet alle mogelijke maatregelen nemen om, ondanks de pandemische omstandigheden, de volledige democratie in stand te houden.

1.9.

Volgens het EESC moet de Green Deal de nieuwe industriestrategie en het handelsbeleid integreren, samen met het economisch, regelgevings- en mededingingsbeleid, in een allesomvattende inspanning om het milieu te helpen, zonder dat dit een bedreiging vormt voor de eengemaakte markt, de Europese ondernemingen en werkgelegenheid, en moet de Green Deal ambitieuze milieudoelstellingen voor de industrie in haar geheel formuleren.

1.10.

Het EESC onderschrijft dat een van de belangrijkste boodschappen inzake economische stabiliteit is dat de lidstaten de nodige aandacht moeten besteden aan de kwaliteit van de overheidsfinanciën, terwijl zij de nodige toekomstgerichte investeringen bevorderen.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

Nu het multilaterale systeem constant onder druk staat, krijgen Europese bedrijven die wereldwijd actief zijn steeds meer te maken met wrijving en onzekerheid ten gevolge van het toenemende protectionisme en de aanhoudende spanningen tussen de handelspartners van de EU. De mondiale waardeketens krimpen en wereldwijd is er sprake van een algemene neiging tot een terugkeer naar regionalisering. De EU staat samen met de VS en China in het middelpunt van deze dynamiek en een aantal belangrijke industriesectoren staat onder flinke druk. Er moeten fundamentele besluiten worden genomen om de kansen te vergroten dat het risico van marginalisering wordt vermeden en om de rol van de EU wereldwijd in stand te houden. Het is dringend zaak om opnieuw na te denken over investeringen op het EU-grondgebied en om aandacht te schenken aan de ondersteuning van bedrijven, met name kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), het waarborgen van liquiditeitsverstrekking en stabiliteit in de financiële sector, het behoud van de eengemaakte markt en het waarborgen van de stroom kritieke goederen. Zo’n doelstelling kan alleen worden bereikt door een mix van maatregelen, onder andere op het gebied van: regelgeving en beleid dat van ook toepassing is op bedrijven uit derde landen die in de EU actief zijn, infrastructuur, investeringen in openbare voorzieningen (o.a. volksgezondheid, onderwijs, digitale infrastructuur), wederkerigheid bij overheidsopdrachten, doeltreffend handelsbeleid, digitale onafhankelijkheid.

2.2.

Het mondiale concurrentievermogen van het EU-bedrijfsleven wordt belemmerd door de terugkeer naar unilateralisme en door het gebrek aan doeltreffende mondiale governance inzake economische en handelskwesties, alsook door de asymmetrie van de markt en ontwrichting door gesubsidieerde concurrenten, met name staatsbedrijven, en door de crisis. Via investeringen in onderzoek en innovatie proberen EU-ondernemingen om tegelijkertijd concurrerender en duurzamer te worden, maar deze investeringen en gedurfde risico’s kunnen tevergeefs blijken vanwege de beperkte toegang tot internationale markten en oneerlijke concurrentie. In dit kader zijn kmo’s kwetsbaarder dan ooit.

2.3.

Onder deze omstandigheden kunnen de allianties die de EU steunt, bijdragen tot het behartigen van haar belangen in multilaterale organisaties, zoals de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en de Verenigde Naties (VN). De onlangs goedgekeurde industriestrategie en het jaarverslag van de Commissie over de uitvoering van de vrijhandelsovereenkomsten zijn dan ook een stap op weg naar meer transparantie, en bieden tevens een doeltreffend instrument om objectieve achtergrondinformatie te verstrekken over door de EU gesloten handelsovereenkomsten. Ondanks enkele positieve elementen heeft het algemene pakket van de onlangs goedgekeurde industriestrategie nog niet iedereen ervan overtuigd dat het een merkbaar verschil zal maken voor bedrijven, werknemers en maatschappelijke organisaties, die ernaar streven het concurrentievermogen en de economische groei van Europa te vergroten.

2.4.

Het formuleren van een robuust Europees industriebeleid en het verdedigen van de handelsbelangen van de EU zijn goed te verenigen met het prioritaire doel van haar buitenlands beleid: de versterking van het multilateralisme rond de instellingen van het VN-systeem. De noodzakelijke hervormingen daarvan moeten een wereld mogelijk maken die gebaseerd is op eerlijke regels met democratische principes.

3.   Benutting van kansen voor het bedrijfsleven

3.1.

Volgens het EESC stelt de Commissie terecht dat Europese bedrijven alleen van de industriestrategie en de handelsovereenkomsten van de EU kunnen profiteren als zij relevante informatie hebben over de inhoud daarvan en begrijpen hoe zij in de praktijk werken.

3.2.

Het EESC vreest dat de complexiteit van de oorsprongsregels en van de formulieren die Europese bedrijven moeten invullen om aanspraak te kunnen maken op een preferentiële behandeling door de handelspartners van de EU, alsmede de inspanningen die nodig zijn om de preferentiële oorsprong aan te tonen, een onevenredig zware wissel zullen trekken op kmo’s in de EU, gezien de omvang van de door hen gesloten contracten.

3.3.

Het EESC stelt voor om in het geval van landen die er oneerlijke concurrentiepraktijken op nahouden op het vlak van arbeidsomstandigheden of duurzaamheidsnormen, ook na te gaan welke belangrijke kwesties er spelen rond de ontwikkeling van alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen en de toepassing van online-geschillenbeslechtingsmechanismen van de VN. Het EESC is ingenomen met de recente, door de Commissie aangekondigde tijdelijke regeling met verschillende partijen inzake arbitrage als noodoplossing om een onafhankelijke tweefasenregeling voor geschillenbeslechting in stand te houden.

3.4.

Het EESC herinnert eraan dat het merendeel van de bedrijfsactiviteiten van kmo’s voornamelijk binnen de eengemaakte markt (2) plaatsvindt; amper de helft van deze ondernemingen verkoopt zijn goederen buiten de EU-28 (3). Voorts is de exportactiviteit van kmo’s sterk geconcentreerd in enkele lidstaten en regio's, waarbij zes lidstaten (4) goed zijn voor meer dan twee derde van de totale handel van kmo’s in de EU.

3.5.

Het is een goede zaak dat de Commissie vorderingen maakt met haar werk aan het onlineportaal dat twee databanken zal integreren, de databank voor markttoegang en de handelshelpdesk, en dat ingaat op de complexiteit en het gebrek aan samenhang van de oorsprongsregels en de douaneprocedures en een gratis onlinecalculator voor oorsprongsregels aanbiedt om kmo’s in de EU extra steun te bieden.

3.6.

Volgens het EESC kunnen de Commissie en de Europese Dienst voor extern optreden, alsook de diplomatieke en consulaire vertegenwoordigingen van de lidstaten, een belangrijke rol spelen bij de bevordering van de strategie, de dienstverlening en de handel van de EU met derde landen om inkomende investeringen te faciliteren en exportmogelijkheden voor Europese bedrijven en arbeidskrachten te bevorderen.

3.7.

Het EESC is verder ingenomen met de initiatieven van de Europese Commissie om de inspanningen van Europese kmo’s bij hun internationalisering te ondersteunen, zodat zij wereldwijd concurrerend worden. Wel wijst het erop dat in dit verband een bottom-upbenadering noodzakelijk is. Samen met deze initiatieven kan het nieuwe paradigma meer kansen scheppen voor kmo’s en andere regionale actoren.

3.8.

Het EESC uit zijn zorg over hangende kwesties met handelspartners van de EU, zoals vermeld in het verslag van de Commissie, met name het feit dat EU-producten nog steeds niet onbelemmerd toegang krijgen tot markten in de partnerlanden. Hoge prioriteit moet uitgaan naar de niet-bureaucratische wederzijdse erkenning van technische normen.

3.9.

Een EPRS-studie (5) op basis van een analyse van de handelsstromen in sommige lidstaten laat zien dat er een sterke positieve correlatie is tussen de exportprestaties van de EU en het bbp, en dat de handel sterk geconcentreerd is in een handvol lidstaten. Het EESC benadrukt dit.

3.10.

Het EESC wijst erop dat de Commissie in haar discussienota’s over het in goede banen leiden van de mondialisering en de toekomst van de EU-financiën erkent dat de effecten van de mondialisering ongelijk verdeeld zijn over de verschillende regio’s, terwijl de voordelen van de mondialisering weliswaar wijdverspreid zijn, maar dat het vaak het lokale niveau is dat opdraait voor de kosten.

3.11.

Het EESC benadrukt met name dat het cohesiebeleid een rol speelt bij het verbeteren van het concurrentievermogen van de EU door middel van gerichte investeringen in belangrijke sectoren zoals netwerkinfrastructuur, onderzoek en innovatie, IT-diensten, milieu- en klimaatactie, hoogwaardige werkgelegenheid en sociale inclusie.

3.12.

Volgens het EESC kan het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering (EFG) een belangrijke rol spelen bij het helpen van mensen die hun baan kwijt zijn geraakt door structurele veranderingen ten gevolge van globalisering, digitalisering, migratie en klimaatverandering. Gezien de enorme omvang van de dreigende economische en werkgelegenheidscrisis moet het EFG financieel versterkt worden en moeten de EFG-regels flexibeler worden gemaakt om aan te sluiten op de aard en omvang van de crisis, en moet het fonds worden gekoppeld aan het Fonds voor een rechtvaardige transitie.

3.13.

Het EESC beaamt dat flexibele arbeidsregelingen en telewerken een belangrijke rol spelen bij het behoud van de werkgelegenheid en de productie, maar ondanks de inspanningen om de sociale gevolgen ervan te verzachten, zal de crisis naar verwachting tot een aanzienlijke toename van de werkloosheid en de inkomensverschillen leiden. Een herzien Green Deal-beleid van de EU kan een belangrijke rol spelen om ervoor te zorgen dat de globalisering positieve economische, sociale, territoriale en ecologische effecten voor bedrijven, werknemers en maatschappelijk middenveld oplevert en tot minder marktverstoringen leidt.

3.14.

Het EESC meent dat een mechanisme om de “koolstofvoetafdruk” in de productie aan te pakken en inspanningen om de industrie koolstofvrij te maken, zouden kunnen worden gebruikt om de concurrentievoorwaarden gelijk te trekken. Wel moeten milieu, handel en rechtvaardigheid daarbij evenveel gewicht in de schaal leggen ter voorkoming van marktverstoringen en vergeldingsmaatregelen tegen EU-landen, die de industrie en de werkgelegenheid in de industrie in de EU schaden.

3.15.

Het EESC onderschrijft dat het verkleinen van de productiviteitskloof tussen zeer productieve economieën, regio's en bedrijven en alle andere van cruciaal belang is en dat doeltreffende instellingen en efficiënte belastingstelsels de productiviteit ten goede kunnen komen.

3.16.

Een nieuw industriebeleid is geboden, gericht op het stimuleren van activiteiten met een hoger innovatiegehalte en een grotere meerwaarde, hetgeen onlosmakelijk verbonden is met de bevordering van kwaliteit en nieuwe banen. Een dergelijk beleid zou ertoe bijdragen, indien verstandig opgezet en correct uitgevoerd, de negatieve invloed van een verdere daling van het bbp, de versnippering van de eengemaakte markt en de verstoring van de waardeketens te verminderen.

4.   Beperking van de negatieve gevolgen van specifieke ontwikkelingen

4.1.

Het EESC doet een beroep op alle belangrijke institutionele actoren om opnieuw na te denken over de banden tussen de EU-27 en het VK, die grotendeels bepalend zullen zijn voor de impact van de terugtrekking van het VK op hun respectieve economieën. Voor sectoren die bijzonder hard getroffen dreigen te worden, moeten passende maatregelen worden genomen.

4.2.

Het EESC betreurt het dat het besluit van de VS om aanvullende tarieven voor Europese producten in te voeren, in reactie op de door de EU aan de fabrikant van Airbus verleende steun, voornamelijk gevolgen zal hebben voor landbouw- en agrovoedingsproducten die in EU-lidstaten worden geproduceerd. De doeltreffendheid van de vrijwaringsmaatregelen van de EU voor de staalsector, die van oudsher de aandacht van de CCMI hebben, moet opnieuw worden bezien in het licht van het onrustige economische klimaat voor de staalindustrie, om staalondernemingen in de EU voor verdere schade te behoeden en een gelijk speelveld voor bedrijven en werknemers in de EU te waarborgen. Het EESC benadrukt dat de Amerikaanse staalheffingen hebben geleid tot ingrijpende veranderingen in de handel in staalproducten uit derde landen, die nu veel meer op de Europese markt terechtkomen en die met name worden gebruikt in contracten voor de bouw van openbare infrastructuur.

4.3.

Geen enkel land kan zich voor de globalisering afsluiten zonder enorme kosten te maken. Niettemin is er een reëel gevaar dat het multilaterale handelssysteem ineenstort, en de EU moet hierover nadenken. Het EESC is in dit verband ingenomen met het werkprogramma van de Commissie voor 2020, dat een initiatief bevat voor de hervorming van de WTO tegen het einde van 2020, alsook met het voorgestelde herstelplan.

4.4.

Het EESC beaamt dat de EU doortastender moet optreden om daadwerkelijke wederkerigheid in de praktijk te waarborgen en derde landen die hun markten voor overheidsopdrachten afschermen, aan te pakken. De Chinese markt voor overheidsopdrachten en de bescherming van intellectuele-eigendomsrechten zijn opmerkelijk vanwege hun afwijking van de internationale normen. Ondanks de toetreding tot de WTO is China nog steeds een grotendeels beschermde markt. Bovendien is China nog niet toegetreden tot de WTO-overeenkomst inzake overheidsopdrachten (GPA), ondanks de belofte die het land heeft gedaan toen het tot de WTO werd toegelaten. Het debat over China is in de EU gevoeliger geworden. Ambitieuze programma’s zoals het “Belt and Road Initiative”, “Made in China 2025” en de “16 + 1 Richtsnoeren (Boedapest 2017, Sofia 2018, Dubrovnik 2019)” (6) hebben de aandacht getrokken van diverse particuliere en publieke actoren, waaronder de EU-instellingen. Door 5G is de digitale veiligheid op de voorgrond getreden, die een vruchtbare bodem vormt voor de bevordering van de digitale onafhankelijkheid van de EU. Het stimuleren van EU-programma’s voor investeringen in onderzoek en innovatie lijkt in dit verband de meest voor de hand liggende en lonende benadering te zijn.

4.5.

In beleidsaanbevelingen en concrete maatregelen moet rekening worden gehouden met twee strategische kenmerken. Het eerste is dat de G20, die een mondiaal politiek forum had kunnen worden, in aanvulling op het systeem van de Verenigde Naties, om ook mondiale onevenwichtigheden en ongelijkheden aan te pakken, veel van zijn invloed heeft verloren. Het tweede, hier nauw mee samenhangende, is dat de EU niet over een doeltreffend “buitenlands economisch beleid” beschikt. Het industriebeleid en andere beleidsmaatregelen van de EU die van invloed zijn op factoren die verband houden met productie, energie, de interne markt, onderzoek en innovatie, vervoer enz., worden losgekoppeld van of komen slechts ten dele tot uiting in de externe dimensie van de EU-handel en externe diensten, alsmede van de exportkredietinstellingen van de lidstaten, die hun krachten zouden moeten bundelen. Door deze afwezigheid is het moeilijker om het hoofd te bieden aan belangrijke internationale spelers en is de rol van de EU in multilaterale en internationale fora en bij het voorkomen van marktverstoringen tanende.

5.   Het effect van de door het coronavirus (COVID-19) veroorzaakte crisis

5.1.

De uitbraak van COVID-19 heeft een buitengewone macro-economische en budgettaire impact gehad, die nog steeds toeneemt. Het EESC onderschrijft dat er geen alternatief was voor het recent aangekondigde financiële en expansieve monetaire beleid in de EU en in de rest van de wereld. Tot de belangrijkste uitdagingen behoren een onvolledig en ongelijkmatig herstel en een toenemende werkloosheid. Er zijn beleidsmaatregelen nodig om de stijging van de werkloosheid te beperken, maar hierdoor zullen de overheidstekorten en de overheidsschuld toenemen.

5.2.

Het EESC benadrukt dat deze crisis voor de EU ernstige langetermijngevolgen heeft. Om politieke redenen is de gecoördineerde bestrijding van de pandemie door de EU maar traag op gang gekomen, waardoor het algemene vertrouwen in de politiek weleens een knauw zou kunnen hebben gekregen.

5.3.

Andere risico's zijn het langer dan verwacht aanhouden van de pandemie, financiële instabiliteit, zowel wereldwijd als in de EU, toenemend protectionisme, versnippering van de eengemaakte markt en diepgewortelde structurele verschillen.

5.4.

Volgens het EESC heeft Europa dringend behoefte aan een nieuw project voor interne integratie, een gemeenschappelijke economische, sociale (inclusief coördinatie van de volksgezondheid), budgettaire, energie- en milieustrategie en een coherent handelsbeleid. Het ontbreken van een doeltreffende Europese strategie is alarmerend en dient plaats te maken voor een nieuwe collectieve Europese aanpak.

5.5.

Er is een grootschalig herstel- en wederopbouwpakket voor investeringen nodig om de economie van de EU na de crisis te ondersteunen als onderdeel van het nieuwe meerjarig financieel kader, in aanvulling op wat het Europees stabiliteitsmechanisme, de Europese Investeringsbank en de Europese Centrale Bank al doen. Het noodzakelijke herstelplan voor investeringen zou verder worden gefinancierd uit bestaande EU-fondsen, financiële instrumenten en herstelobligaties, die helder moeten worden omschreven als zijnde bedoeld voor het aanpakken van de problemen die voortvloeien uit de coronaviruscrisis, en die door de EU-begroting moeten worden gegarandeerd. In dit verband ziet het EESC het onlangs door de Europese Commissie gepresenteerde herstelplan als een concrete eerste stap in die richting.

5.6.

Het EESC benadrukt dat op regels gebaseerde handel ook essentieel is in tijden van crisis en als onderdeel van de EU-strategie om de crisis te boven te komen. De lidstaten moeten de eengemaakte markt eerbiedigen en ervoor zorgen dat er geen interne EU-handelsbelemmeringen bestaan, door uitgebreidere onderhandelingen te starten over een plurilaterale overeenkomst die een gelijk speelveld zou opleveren, met inbegrip van een mogelijke permanente liberalisering van de tarieven voor medische apparatuur en die ervoor zorgt dat de mondiale toeleveringsketens in deze kritieke sector ongehinderd kunnen functioneren. Samen met deze maatregelen zouden liberalisering van de tarieven en exportfinanciering, die goed gecoördineerd moet worden tussen de respectieve organen van de EU en de lidstaten, de druk op ondernemingen kunnen verlichten en marktverstoringen kunnen voorkomen.

---

(1)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2018/november/tradoc_157516.pdf

(2)  EPRS, CETA implementation: SMEs and regions in focus, studie uitgevoerd op verzoek van het CvdR, 18 november 2019, te lezen op: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/nl/document.html?reference=EPRS_IDA(2019)644179

(3)  Flash Eurobarometer 42, Internationalisation of Small and Medium-sized Enterprises, oktober 2015.

(4)  België, Duitsland, Spanje, Italië, Nederland en het VK.

(5)  EPRS, Interactions between trade, investment and trends in EU industry: EU regions and international trade, studie uitgevoerd op verzoek van het CvdR, 27 oktober 2017, beschikbaar op: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/nl/document.html?reference=EPRS_STU(2017)608695

(6)  2017: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1514534.shtml

2018: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1577455.shtml

2019: https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/2649_665393/t1655224.shtml

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de industriële dimensie van de veiligheidsunie

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/06)

Rapporteur:	José CUSTÓDIO LEIRIÃO
Corapporteur:	Jan PIE

Besluit van de voltallige vergadering	20 februari 2020
Rechtsgrondslag	Art. 29, lid 2, van het reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegd orgaan	Adviescommissie Industriële Reconversie (CCMI)
Goedkeuring door de CCMI	26.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	209/3/4

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Comité is ermee ingenomen dat de nieuwe Europese Commissie vast van plan lijkt om de technologische soevereiniteit van de Unie te versterken, en onderstreept in dit verband het belang van de veiligheidssector. Zonder technologie geen veiligheid; Europa moet er dan ook voor zorgen dat het de cruciale veiligheidstechnologieën beheerst.

1.2.

Wij roepen de Europese Commissie daarom op een strategie te lanceren om de industriële en technologische capaciteit van Europa op het gebied van veiligheid te versterken. Dit is met name hard nodig in gevoelige sectoren waar de afhankelijkheid van niet-Europese leveranciers op zich kan uitgroeien tot een veiligheidsrisico. De strategie moet de doelstellingen van de nieuwe interneveiligheidsstrategie ondersteunen en daaraan een industriële dimensie toevoegen. Zij moet helpen om aan de huidige en toekomstige capaciteitsbehoeften van de Europese eindgebruikers te voldoen en de belangrijkste uitdagingen aan te pakken waarmee de sector in Europa wordt geconfronteerd: versnippering van de markt, gebrek aan capaciteits- en technologieplanning op de lange termijn, en gebrek aan samenhang tussen EU-beleidsmaatregelen en -financieringsinstrumenten.

1.3.

Bij de uitwerking van een industriële veiligheidsstrategie moet worden uitgegaan van de volgende beginselen: a) het bestaan van een innovatieve veiligheidssector is cruciaal voor de technologische soevereiniteit en de strategische autonomie van Europa; b) veiligheid is een soevereiniteitskwestie, die niet alleen aan de marktwerking kan worden overgelaten. Voor het behoud van de capaciteit om complexe geavanceerde veiligheidsoplossingen te ontwikkelen, zijn politieke wil en maatregelen nodig; c) in het licht van de COVID-19-pandemie moet weerbaarheid tegen grootschalige natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen worden uitgeroepen tot politieke topprioriteit voor de Unie; de steun van de Europese veiligheidssector is hierbij onmisbaar. De strategie moet worden ontwikkeld in het kader van de Veiligheidsunie en is bedoeld om de EU-beleidsmaatregelen op veiligheidsgebied doeltreffender te maken. Zij moet breed worden opgezet en de volgende doelstellingen omvatten:

—	nagaan in hoeverre Europa kwetsbaar is en in hoeverre zijn afhankelijkheid op het gebied van niet-militaire veiligheid een kritiek punt is;

—	screenen van opkomende technologieën op mogelijke gevolgen voor de veiligheid;

—	vastleggen van kritieke “must-have”-technologieën waarvoor Europa om veiligheidsredenen — niet afhankelijk mag zijn van leveranciers uit derde landen;

—	in kaart brengen van strategische waardeketens in de veiligheidssector;

—	inzetten van EU-agentschappen als drijvende kracht achter capaciteitsplanning en harmonisatie van de nationale vereisten;

—	gebruiken van veiligheidsgerelateerde EU-instrumenten (ISF, IBMF, Digitaal Europa, Horizon Europa, RescEU) voor gerichte investeringen in kritieke beveiligingstechnologieën en -toepassingen;

—	gebruiken van andere EU-instrumenten (structuurfondsen, InvestEU, enz.) voor investeringen die van belang zijn voor de veiligheid (infrastructuur), idealiter via de oprichting van een “financieringsfaciliteit voor de veiligheid in Europa” (naar analogie van de CEF);

—	gebruiken van Europese aanbestedingen en coördineren van nationale aanbestedingen ter ondersteuning van de relevante industriële basis;

—	gebruiken van capaciteitsgerichte financieringsinstrumenten (zoals het ISF en het IBMF) zodat het EU-veiligheidsonderzoek dat naast Horizon Europa wordt verricht, snel ingang kan vinden op de markt;

—	in kaart brengen van mogelijke nieuwe wetgevingsinitiatieven, zoals een herziening van de CIP-richtlijn of de invoering van een instrument voor stedelijke veiligheid;

—	coördineren van relevante EU-programma's (defensie, veiligheid, ruimtevaart, cyberbeveiliging).

Inleiding

1.4.

De Europese veiligheidssituatie is zeer complex. De veiligheidsdreigingen van vandaag de dag zijn vaak veelzijdig, transnationaal en onvoorspelbaar, en veranderen snel. Er is een breed scala aan doelwitten overal in de Unie (bijv. massa-evenementen, vervoer, kritieke infrastructuur, instellingen), en de dreiging kan uitgaan van een al even breed scala aan actoren (bijv. individuele daders, criminele organisaties, terroristische groeperingen, natiestaten) met uiteenlopende motieven (geopolitieke belangen, religieus of politiek extremisme, economische of financiële belangen, of psychische stoornissen). Om hun kwade plannen uit te voeren maken zij gebruik van allerhande middelen (zoals vuurwapens, geïmproviseerde explosieven, CBRN-wapens, cyberaanvallen of desinformatie).

1.5.

Naast door de mens veroorzaakte veiligheidsdreigingen zijn er ook natuurrampen zoals overstromingen, droogtes, stormen en pandemieën, die ten gevolge van klimaatverandering, milieuvervuiling en overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen een steeds ernstiger risico vormen. Natuurrampen zijn doorgaans nog verwoestender dan door de mens veroorzaakte rampen en vormen een directe en indirecte bedreiging voor de veiligheid.

1.6.

Veiligheidsdreigingen verschillen, en dat geldt ook voor de veiligheidsdiensten en hun capaciteitsbehoeften. Wel is het zo dat veiligheidsdiensten vaak samenwerken, bijvoorbeeld als eerstehulpverleners tijdens een ramp, en interoperabele apparatuur nodig hebben waarmee de dreiging in kwestie kan worden aangepakt.

1.7.

Hoe uiteenlopend ook, moderne veiligheidsdreigingen hebben één ding gemeen: zonder technologische ondersteuning is er geen kruid tegen gewassen. Technologie op zich biedt geen veiligheid, maar is in onze complexe en verbonden samenlevingen in alle opzichten en in alle fasen van de veiligheidscyclus (preventie, voorbereiding, reactie en herstel) onmisbaar. De snelle opkomst en verspreiding van nieuwe digitale technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, kwantumcomputing en blockchain, zal de rol van technologie op veiligheidsgebied nog versterken; nieuwe technologieën zorgen voor nieuwe kansen, maar vergroten ook het aantal zwakke plekken en maken het gemakkelijker om schade aan te richten.

1.8.

Zonder de expertise van een gespecialiseerde veiligheidssector is het onmogelijk om de ultramoderne technologieën te ontwikkelen die nodig zijn om de huidige en toekomstige veiligheidsdreigingen het hoofd te bieden. De veiligheidssector is een cruciale partner, met name waar het gaat om complexe beveiligingssystemen en bescherming tegen dreigingsactoren die over geavanceerde middelen beschikken.

1.9.

De industriële en technologische basis voor veiligheid in Europa is al even divers als de veiligheidsbehoeften van de moderne samenlevingen en economieën. Die basis omvat bedrijven van klein tot groot uit de hele Unie, die actief zijn op uiteenlopende gebieden en verschillende specialisaties hebben. Veel van die bedrijven houden zich ook bezig met defensie, lucht- en ruimtevaart of commerciële IT-activiteiten, of zijn dochterondernemingen van grotere groepen uit deze sectoren. Stuk voor stuk ontwikkelen en produceren zij hightechsystemen en leveren zij de diensten die nodig zijn om onze samenlevingen, bedrijven, instellingen en burgers te beschermen tegen allerlei veiligheidsdreigingen en rampen. In de meest recente breed opgezette studie wordt geschat dat de veiligheidssector in de EU een omzet van bijna 200 miljard EUR behaalt en 4,7 miljoen mensen werk verschaft (1).

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

De Unie heeft niet alleen economisch maar ook strategisch belang bij een bloeiende Europese industriële basis voor veiligheid. Hoe kritischer een bepaald veiligheidsgebied is, hoe meer de afhankelijkheid van leveranciers uit derde landen zelf een risico voor de veiligheid kan betekenen. Met name wanneer kritieke infrastructuur en overheidsinstellingen moeten worden beschermd tegen bedreigingen door staten of door staten gesteunde actoren, is het van cruciaal belang dat gebruik wordt gemaakt van technologie, diensten en apparatuur die zijn ontwikkeld door betrouwbare bronnen.

2.2.

Het verloop van de COVID-19-pandemie en de directe en indirecte gevolgen ervan hebben ook aangetoond dat er behoefte is aan een sterke Europese veiligheidssector. Zo heeft het massale gebruik van digitale instrumenten geleid tot een dramatische toename van het aantal cyberaanvallen van zowel staten als andere actoren tegen bedrijven en aanbieders van essentiële diensten. Bedrijven en instellingen waar digitaal wordt gewerkt moeten inzetten op betere cyberweerbaarheid en cyberbeveiliging: dat is een van de belangrijkste lessen die we uit deze pandemie moeten trekken. Sinds de uitbraak van het virus zijn we opnieuw getuige geweest van desinformatiecampagnes, die vaak worden gesponsord door buitenlandse regeringen en niet effectief kunnen worden bestreden zonder geavanceerde technologische instrumenten. COVID-19 heeft ook grote tekortkomingen in de crisisbeheersingscapaciteit van de EU aan het licht gebracht, zoals het ontbreken van een gemeenschappelijke pool van CBRN-uitrusting. Er zijn kortom nog tal van maatregelen nodig om Europa beter bestand te maken tegen grootschalige rampen. Aangezien het in de meeste gevallen om gevoelige maatregelen gaat, is het van cruciaal belang dat de daarbij betrokken leveranciers betrouwbaar zijn en dat de voorzieningszekerheid in tijden van crisis verzekerd is.

2.3.

De Unie heeft er daarom strategisch belang bij dat Europa beschikt over de industriële capaciteit die nodig is om een passend niveau van autonomie en technologische soevereiniteit op vanuit veiligheidsoogpunt kritieke gebieden te verzekeren. Tegelijk maken de huidige marktomstandigheden het helaas moeilijk om rekening te houden met dit strategische belang. De specifieke kenmerken van de Europese veiligheidsmarkt maken het voor bedrijven vaak juist lastig om haalbare businesscases voor de betrokken technologieën op te zetten.

2.4.

Wat de commerciële kant aangaat, is de vraag naar kostenintensieve, ultramoderne beveiligingsproducten beperkt. Aangezien particuliere marktdeelnemers voortdurend streven naar kostenverlaging, beperken zij hun investeringen in beveiliging doorgaans tot het strikt noodzakelijke en geven zij de voorkeur aan het goedkoopste kant-en-klare product (vaak van leveranciers uit derde landen).

2.5.

Wat de vraag op de veiligheidsmarkt vanuit de publieke sector aangaat, is er een grote verscheidenheid aan kopers en eindgebruikers, die zich doorgaans tevreden moeten stellen met een beperkt aankoopbudget en kleine bestellingen, en die wettelijk verplicht zijn tegen de laagste prijs in te kopen. Bovendien doet de overgrote meerderheid van de klanten uit de publieke sector niet aan planning van de capaciteitsontwikkeling. Ze kopen kant-en-klare producten om aan hun onmiddellijke behoeften te voldoen, maar denken niet na over de manier waarop bedreigingen en technologieën op de langere termijn kunnen evolueren, laat staan dat ze investeringen doen om zich daarop voor te bereiden.

2.6.

De specifieke kenmerken van beide zijden van de vraag naar veiligheidsproducten maken dat de markt voor kritische technologieën en toepassingen klein blijft. Complexe veiligheidsoplossingen worden vaak op maat ontwikkeld voor één of een handvol klanten, waardoor de omvang van de productie en de schaalvoordelen tot een minimum beperkt blijven. In het gunstigste geval kunnen de technologieën in kwestie worden ingezet voor andere, minder gevoelige toepassingen voor een bredere commerciële markt. In de huidige marktomstandigheden is het met andere woorden niet haalbaar om in de EU een technologische en industriële basis tot stand te brengen voor de ontwikkeling van de veiligheidscapaciteit die Europa nodig heeft om zijn buitengrenzen, grondgebied en burgers te beschermen. Dit ondermijnt de geloofwaardigheid van de veiligheidsunie en maakt duidelijk dat de EU krachtdadiger moet optreden.

Het EU-veiligheidsbeleid: stand van zaken

2.7.

Sinds de lancering van de Europese veiligheidsagenda in april 2015 streeft de EU naar een echte veiligheidsunie die de nodige instrumenten en infrastructuur biedt en een klimaat creëert waarin de nationale en de EU-autoriteiten doeltreffend kunnen samenwerken, zodat zij de gemeenschappelijke uitdagingen kunnen aanpakken en tegelijk de rechten en vrijheden van de burgers kunnen beschermen (2). Alleen al het aantal initiatieven in dit verband toont aan dat veiligheid zonder meer tot een van de belangrijkste beleidsprioriteiten van de Unie is uitgegroeid: — Richtlijn inzake terrorismebestrijding (3) — Herziene regels betreffende de bestrijding van witwassen (4) — Oprichting van het Schengeninformatiesysteem (SIS) (5) — Interoperabiliteit van de EU-informatiesystemen op het gebied van veiligheid en grens- en migratiebeheer (6) — Oprichting van het Agentschap van de Europese Unie voor het operationeel beheer van grootschalige IT-systemen op het gebied van vrijheid, veiligheid en recht (eu-LISA) (7) — Cyberbeveiligingsverordening (8) — Versterkte Europese grens- en kustwacht (“Frontex”) (9) — Europees reisinformatie- en -autorisatiesysteem (Etias)) (10). Deze initiatieven komen bovenop de reeds bestaande programma’s en financieringsinstrumenten, zoals het Fonds voor interne veiligheid.

2.8.

Het voorstel van de Commissie voor het volgende meerjarig financieel kader omvatte een aanzienlijke verhoging van de belangrijkste relevante begrotingslijnen (bijvoorbeeld 35,3 miljard EUR voor migratie en grensbeheer, 4 miljard EUR voor interne veiligheid, 15,6 miljard EUR voor weerbaarheid en crisisrespons) ten opzichte van het vorige MFK (11). De Unie zal ook een ander programma voor veiligheidsonderzoek in het kader van Horizon Europa financieren, waarmee al een belangrijke bijdrage is geleverd aan het ontwerp en de ontwikkeling van de toekomstige capaciteit op het gebied van veiligheid in het kader van Horizon 2020.

2.9.

Waar het gaat om digitale technologieën stelt de Europese Commissie ook voor om de budgetten aanzienlijk op te trekken (bijvoorbeeld voor Horizon Europa of het programma Digitaal Europa), om zo de technologische soevereiniteit van Europa op gebieden van strategisch belang te versterken. Daarnaast is de Commissie in dit verband voornemens de synergieën tussen de sectoren ruimtevaart, defensie en veiligheid te versterken.

2.10.

Technologische soevereiniteit is ook een sleutelbegrip in de “Nieuwe industriële strategie voor Europa” van de Commissie, die beklemtoont dat “de digitale transformatie, de veiligheid en de toekomstige technologische soevereiniteit van Europa (…) afhankelijk (zijn) van onze strategische digitale infrastructuur”, en verklaart dat zij “de ontwikkeling van sleuteltechnologieën die van strategisch belang zijn voor de Europese industriële toekomst” zal ondersteunen (12).

Specifieke opmerkingen

2.11.

De EU heeft nog steeds weinig armslag op veiligheidsgebied, en haar rol blijft meestal beperkt tot het coördineren van de maatregelen van de nationale autoriteiten. Het veiligheidsbeleid is dan ook versnipperd en weinig doeltreffend. Dit geldt ook voor andere sectoren die van belang zijn voor de veiligheid, zoals volksgezondheid.

2.12.

Veiligheid in de EU is een politieke prioriteit, maar de industriële dimensie ontbreekt. Er bestaat al een indrukwekkend aantal veiligheidsgerelateerde beleidsmaatregelen en financieringsinstrumenten, waarvoor ook aanzienlijke middelen zijn uitgetrokken. Er is echter geen sprake van coördinatie van de capaciteitsbehoeften, noch van een samenhangend beleid ter ondersteuning van de relevante industriële en technologische basis. Begrippen als industrieel concurrentievermogen, strategische autonomie, capaciteitsplanning en kritieke technologieën komen in het debat over de veiligheidsunie niet ter sprake en behoren niet tot de doelstellingen van de financieringsprogramma's voor veiligheid.

2.13.

Het Actieplan voor een innovatieve en concurrerende veiligheidsindustrie van de Commissie uit 2012 was weinig ambitieus en al te beperkt in opzet, en heeft dan ook nauwelijks vruchten afgeworpen.

2.14.

Het EU-programma voor veiligheidsonderzoek beschikt over een ruim budget, maar heeft ernstige tekortkomingen. De onderzoeksresultaten ingang doen vinden op de markt blijft een grote uitdaging, aangezien het ontbreekt aan gemeenschappelijke capaciteitsplanning op veiligheidsgebied waarmee aan de vraag van de eindgebruikers uit de publieke sector zou kunnen worden voldaan, en er niet systematisch gebruik wordt gemaakt van de op capaciteit gerichte EU-financieringsinstrumenten om de uitrol van beveiligingsoplossingen te ondersteunen.

2.15.

Met de nieuwe interneveiligheidsstrategie, die ten grondslag ligt aan het veiligheidsbeleid van de EU, moet daarom worden getracht deze lacunes op te vullen. Bedoeling is dat de strategie inspeelt op de snelle technologische ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de veiligheid; daarnaast moet worden aangestuurd op de uitwerking van een gemeenschappelijke definitie van de capaciteitsbehoeften op veiligheidsgebied en moet worden aangezet tot Europese samenwerking om aan deze behoeften te voldoen. Een en ander zou de veiligheidsunie versterken, een aanzienlijke bijdrage leveren aan de totstandbrenging van een echte interne markt voor veiligheid en helpen een concurrerende veiligheidsindustrie in Europa in stand te houden.

2.16.

De industriesector is onmisbaar om technologieën om te zetten in oplossingen. Een ambitieus industriebeleid voor de belangrijkste gebieden vanuit het oogpunt van soevereiniteit moet daarom een politieke prioriteit voor de Unie zijn. De snelle ontwikkeling van een dergelijk beleid is met name belangrijk voor de veiligheidssector, die op dit moment te kampen heeft met ernstig marktfalen waardoor het zeer moeilijk is om een kritisch niveau van industriële en technologische capaciteit in stand te houden.

2.17.

Wij verzoeken de Europese Commissie dan ook om een specifieke industriële veiligheidsstrategie te ontwikkelen om de nieuwe strategie voor interne veiligheid te ondersteunen en de veiligheidsunie doeltreffender te maken. Deze industriële strategie moet ambitieus en alomvattend zijn; bedoeling is dat alle relevante beleidsmaatregelen en instrumenten bijdragen aan de technologische soevereiniteit van de Unie op gebieden die vanuit veiligheidsoogpunt essentieel zijn. Daarnaast is het belangrijk dat alle veiligheidsgerelateerde EU-instrumenten (ISF, IBMF, RescEU) een industriële dimensie omvatten, en dat in alle programma’s die verband houden met technologie (Digitaal Europa, Horizon Europa) een veiligheidsdimensie wordt opgenomen. Op die manier kan beter worden voldaan aan de veiligheidsbehoeften van de klanten uit de publieke sector, krijgt de Europese industrie nieuwe kansen en kunnen sneller oplossingen worden gevonden voor de veiligheidsimplicaties van opkomende technologieën.

2.18.

Daartoe moet het begrip technologische soevereiniteit nader worden omschreven en in praktijk worden gebracht. Het is een goede zaak dat de Commissie nu de nadruk legt op digitale technologieën, maar zij moet ook verder kijken. Er moet prioriteit worden gegeven aan alle kritieke technologieën op de gebieden die vanuit het oogpunt van soevereiniteit het belangrijkst zijn, te weten veiligheid, defensie en ruimtevaart. Ook moet het concept opnieuw worden bekeken in het licht van de COVID-19-pandemie, en moet veerkracht worden opgenomen als strategisch doel.

2.19.

De “Nieuwe industriële strategie voor Europa” van de Commissie bevat elementen die van belang zijn voor het bevorderen van de technologische soevereiniteit op gebieden die vanuit veiligheidsoogpunt essentieel zijn. Met name het concept van strategische waardeketens moet het kader vormen voor een brede aanpak die de hele industriële cyclus omvat, van de levering van kritieke materialen tot industrialisatie en onderhoud, en die ook ten grondslag ligt aan de coördinatie van het gebruik van alle geschikte beleidsinstrumenten, met inbegrip van het toezicht op directe buitenlandse investeringen.

2.20.

Het volgende meerjarig financieel kader zal moeten worden aangepast aan de behoeften van het (post-)COVID-19-tijdperk; dit geldt ook voor het beleid dat door het MFK wordt ondersteund en de programma's die het financiert. Eerder vastgestelde prioriteiten en instrumenten moeten worden herzien en er moet rekening worden gehouden met de lessen die worden getrokken uit de moeilijkheden die Europa ondervindt bij de aanpak van de pandemie. Een en ander geldt ook voor de veiligheidsunie en de nieuwe interne veiligheidsstrategie; in deze context moet sterker de klemtoon worden gelegd op de noodzaak van meer technologische soevereiniteit en veerkracht.

2.21.

Om de door de pandemie veroorzaakte recessie te boven te komen, moet de EU in de volgende begrotingscyclus met name investeren in hightechsectoren, aangezien deze voor de grootste toegevoegde waarde zorgen en een multiplicatoreffect hebben op de economie als geheel (13). Een industriële EU-strategie op het gebied van veiligheid die Europa autonomer en veerkrachtiger maakt, zou naadloos aansluiten bij deze aanpak; de uitvoering ervan moet dan ook prioriteit krijgen in het kader van het COVID-19-herstelplan van de Unie.

---

(1)  De veiligheidssector is bijzonder divers; er bestaat momenteel dan ook geen duidelijke definitie en er zijn slechts ruwe schattingen betreffende de omvang van de markt. Een methodologische classificatie van de sector is lastig omdat: 1) de veiligheidssector als zodanig is niet opgenomen in de belangrijkste statistieknomenclaturen (NACE, Prodcom enz.); 2) de productie van veiligheidsgerelateerde artikels schuilgaat achter een groot aantal rubrieken, en in de desbetreffende statistieken geen onderscheid wordt gemaakt tussen veiligheidsgerelateerde activiteiten en andere; 3) de sector zelf geen statistische gegevens levert op Europees niveau. Zie de studie over de ontwikkeling van statistische gegevens over de Europese industriële en technologische basis voor veiligheid, Ecorys Final Rapport voor de Europese Commissie, DG Migratie en Binnenlandse Zaken, juni 2015.

(2)  Mededeling van de Commissie over de Uitvoering van de Europese veiligheidsagenda ter bestrijding van terrorisme en ter voorbereiding van een echte en doeltreffende veiligheidsunie, Brussel, 20.4.2016 COM(2016) 230 final https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52016DC0230&from=NL

(3)  Richtlijn inzake terrorismebestrijding (PB L 88 van 31.3.2017, blz. 6).

(4)  Richtlijn inzake de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld of terrorismefinanciering (PB L 141 van 5.6.2015, blz. 73).

(5)  Verordening betreffende de instelling, de werking en het gebruik van het Schengeninformatiesysteem (SIS) op het gebied van grenscontroles (PB L 312 van 7.12.2018, blz. 14) en Verordening betreffende de instelling, de werking en het gebruik van het Schengeninformatiesysteem (SIS) op het gebied van politiële samenwerking en justitiële samenwerking in strafzaken (PB L 312 van 7.12.2018, blz. 56).

(6)  Interoperabiliteitsverordening (grenzen en visa) (PB L 135 van 22.5.2019, blz. 27) en Interoperabiliteitsverordening (politiële en justitiële samenwerking, asiel en migratie) (PB L 135 van 22.5.2019, blz. 85).

(7)  Verordening betreffende het Agentschap van de Europese Unie voor het operationeel beheer van grootschalige IT-systemen op het gebied van vrijheid, veiligheid en recht (eu-LISA) (PB L 295 van 21.11.2018, blz. 99).

(8)  Verordening inzake Enisa (het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging), en inzake de certificering van de cyberbeveiliging van informatie- en communicatietechnologie (PB L 151 van 7.6.2019, blz. 15).

(9)  Verordening betreffende de Europese grens- en kustwacht (PB L 295 van 14.11.2019, blz. 1).

(10)  Verordening tot oprichting van een Europees reisinformatie en -autorisatiesysteem (Etias) (PB L 236 van 19.9.2018, blz. 1).

(11)  In lopende prijzen. Zie de mededeling van de Commissie over De EU-begroting als drijvende kracht achter het herstelplan voor Europa, Brussel, 27.5.2020 COM (2020) 442, final: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020DC0442&from=NL

(12)  Mededeling van de Commissie over Een nieuwe industriestrategie voor Europa, Brussel, 10.3.2020, COM (2020) 102 final https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0102&from=ES

(13)  Zie bijvoorbeeld “Il ruolo dell'innovazione et dell'alta technologia in Italia nel confronto con il contesta internazionale”, Centro economia digitale, Rome, oktober 2019.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de invoering van vrijwaringsmaatregelen voor landbouwproducten in handelsovereenkomsten

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/07)

Rapporteur:

Arnold PUECH D’ALISSAC

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, van het reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	Landbouw, Plattelandsontwikkeling en Milieu
Goedkeuring door de afdeling	29.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	204/2/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Een versterkte internationale samenwerking is een onontbeerlijke voorwaarde voor doeltreffende vrijwaringsclausules.

1.1.1.

Het EESC beklemtoont dat de voedselvoorziening voor de mens nog steeds een belangrijke uitdaging is, en dat tot 2050 ook zeker zal blijven. Om negen tot tien miljard mensen te voeden, zullen we alle vormen van landbouw wereldwijd nodig hebben. De FAO raamt dat de wereldproductie tussen 2007 en 2050 met 70 % zal moeten toenemen. Bijgevolg moeten de productiecapaciteiten van alle landen worden beschermd, door een aangepast landbouw- en handelsbeleid te bevorderen. Daarbij moet een internationale handel worden verzekerd die georganiseerd is om het hoofd te bieden aan zowel onzekerheden op het gebied van productie als aan de aanhoudende tekorten van bepaalde geografische gebieden.

1.1.2.

Het EESC acht het onontbeerlijk dat productienormen worden geharmoniseerd om concurrentievervalsing te vermijden en om het voor elk land mogelijk te maken basisvoedsel te produceren.

1.2.

Er moet worden gestreefd naar een betere transparantie van de markten.

1.2.1.

Het AMIS-initiatief (Agricultural Market Information System — informatiesysteem inzake landbouwmarkten), dat in 2011 werd opgezet door de vergadering van ministers van Landbouw van de G20 en dat de belangrijkste producenten en importeurs van granen en oliehoudende zaden ter wereld verenigt, maakt het mogelijk de reële situatie op de markten te kennen en vormt eveneens een instantie voor dialoog en coördinatie tussen regeringsvertegenwoordigers in tijden van grote volatiliteit op de landbouwmarkten. Dit initiatief heeft zijn nut bewezen, maar moet nog worden ontwikkeld op het gebied van het aantal deelnemende landen en de reikwijdte, om ook de andere producten die op de wereldmarkt worden verhandeld af te dekken.

1.3.

De landbouwvrijwaringsclausules van de WTO, zowel de algemene als die van bilaterale akkoorden, moeten worden verbeterd aan de hand van de verschillende criteria die het EESC in dit advies opsomt. Een eerlijke mededinging en de duurzaamheid van de Europese sectoren moeten worden verzekerd om zo voedselsoevereiniteit te garanderen, wat alle burgers, zowel producenten als consumenten, ten goede komt. De behoefte aan voedselsoevereiniteit heeft veel nadruk gekregen tijdens de COVID-19-uitbraak.

1.3.1.   Een snelle reactie

De huidige clausules zijn inefficiënt omdat de uitvoering ervan te lang duurt. Toch kunnen de gegevens dankzij de digitalisering van de economie binnen enkele uren beschikbaar zijn. Het opvolgen van de handelsvolumes en de prijzen verloopt tegenwoordig efficiënt en maakt een snelle reactie mogelijk.

1.3.2.   Een automatische reactie

Met een gedetailleerde kennis van het handelsverkeer kunnen de handelsstromen gemakkelijk worden geregeld. De gezamenlijke uitvoering door exporteurs en importeurs zou automatisch kunnen plaatsvinden zodra voor een bepaalde tijdsperiode, bijvoorbeeld één jaar, een toename van 10 % van het handelsvolume wordt vastgesteld. Als de toename gerechtvaardigd is vanwege een risico dat heeft geleid tot een lagere productie, zou de clausule niet worden toegepast. Maar als de toename niet gerechtvaardigd is, zou er een aanvullend douanerecht worden toegepast om de toename te beperken.

1.3.3.   Een proportionele reactie

Gelet op de aard en de oorsprong van de toename van het handelsverkeer dient de reactie proportioneel te zijn om deze toename te verminderen of de daadwerkelijke opschorting te garanderen van de handelsstromen die een destabiliserend effect hebben op de betrokken sectoren.

1.3.4.   Een alomvattende reactie

Er moet rekening worden gehouden met alle invoerstromen, ongeacht hun status en zonder voorafgaande kennisgeving. Juist voor de zogenaamde gevoelige producten worden in vrijhandelsovereenkomsten contingenten tegen verlaagd tarief toegekend en dit zijn de sectoren die het snelst worden gedestabiliseerd. Bijgevolg moeten zij ook onder de vrijwaringsclausules vallen.

1.3.5.   Zogenaamde spiegelmaatregelen

Het invoeren van spiegelmaatregelen in de Europese regelgeving inzake invoer moet enerzijds hetzelfde niveau van consumentenbescherming garanderen, ongeacht de herkomst van producten, en anderzijds economische verstoringen voor Europese marktdeelnemers beperken.

1.3.6.   Rekening houden met het kader voor de toepassing van de Overeenkomst van Parijs

De verbintenissen op het gebied van het verminderen van broeikasgasemissies vormen een belangrijke internationale uitdaging. Als bepaalde landen deze verbintenissen niet nakomen, mogen zij daar geen voordeel uit halen op het gebied van handel. Er moet een mechanisme voor koolstofcorrectie aan de grens worden ingevoerd voor de landbouw- en levensmiddelensector. Gezien de complexiteit van dit mechanisme, en in afwachting van de goedkeuring ervan, moeten er bij de WTO specifieke vrijwaringsclausules voor de Overeenkomst van Parijs worden verkregen. Deze moeten worden opgenomen in alle vrijhandelsovereenkomsten waarover door de Europese Commissie wordt onderhandeld.

1.3.7.   Rekening houden met de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling

Net zoals voor de Overeenkomst van Parijs moeten er bij de WTO vrijwaringsclausules worden verkregen die moeten worden opgenomen in alle overeenkomsten die de Europese Unie ondertekent.

2.   De definitie en geschiedenis van vrijwaringsclausules

2.1.

De WTO voorziet in specifieke clausules voor de landbouwsector, maar beperkt het gebruik ervan.

2.1.1.

Vrijwaringsmaatregelen worden gedefinieerd als “noodmaatregelen” met betrekking tot de toename van invoer van specifieke producten, als deze invoer ernstige schade toebrengt of dreigt toe te brengen aan de binnenlandse bedrijfstak van het land van invoer. Deze maatregelen nemen in het algemeen de vorm aan van een opschorting van concessies of verplichtingen en kunnen bestaan uit een toepassing van kwantitatieve invoerbeperkingen of een verhoging van de douanerechten bij invoer.

2.1.2.

Voor de landbouwsector kan de toepassing van hogere vrijwaringstarieven automatisch worden gestart wanneer de ingevoerde hoeveelheden een bepaalde drempel overschrijden of wanneer de prijzen onder een bepaald niveau zakken, zonder dat moet worden aangetoond dat de binnenlandse bedrijfstak ernstige schade ondervindt.

2.1.3.

De speciale vrijwaringsclausule voor de landbouw kan echter alleen worden ingeroepen voor producten waarvoor een heffingsregeling is opgezet en op voorwaarde dat de regering zich in de lijst verbintenissen in verband met de landbouw hiertoe het recht heeft voorbehouden. Bovendien kan de speciale vrijwaringsclausule niet worden ingeroepen voor invoer in het kader van tariefcontingenten.

2.2.

Met bilaterale vrijhandelsovereenkomsten kan men verder gaan.

2.2.1.

De vrijhandelsovereenkomsten moeten het grootste deel van het handelsverkeer omvatten en moeten de liberalisering van de handel tussen de landen die de overeenkomst hebben ondertekend bevorderen zonder belemmeringen op te werpen voor de handel met de rest van de wereld. De laatste jaren is er, gezien de moeilijkheden in verband met het multilaterale onderhandelingsproces bij de WTO, onderhandeld over talrijke vrijhandelsovereenkomsten.

2.2.2.

De Europese Unie heeft een voorkeur voor deze optie om de liberalisering van de handel te stimuleren en vooruitgang te boeken met betrekking tot punten waarover onenigheid bestaat, zoals de hoofdstukken over duurzame ontwikkeling. De meest recente overeenkomsten hebben echter de limieten van dit systeem aangetoond en laten zien hoe moeilijk het is een gemeenschappelijke aanpak te hanteren of volledig rekening te houden met andere internationale overeenkomsten, zoals de Overeenkomst van Parijs.

2.3.

De internationale handel in landbouwproducten en levensmiddelen blijft onontbeerlijk.

2.3.1.

Onderzoek naar zelfvoorziening op voedselgebied stuit op meerdere obstakels, te beginnen met de groei van de bevolking, waardoor gebruikmaken van invoer vaak onvermijdelijk wordt. Handel levert dus een cruciale bijdrage aan de voedselzekerheid op onze planeet. De uitdaging voor de lidstaten bestaat erin het juiste evenwicht te vinden tussen de ontwikkeling van hun eigen landbouwproductie en openheid voor handel. Het is echter ook een uitdaging om ervoor te zorgen dat hun landbouwsector, indien die hiertoe in staat is en in omstandigheden die de mededinging niet onevenredig verstoren, kan tegemoetkomen aan de internationale vraag en levensmiddelen kan uitvoeren naar landen die zelf niet voldoende kunnen produceren om aan de binnenlandse vraag te voldoen.

2.3.2.

In een verkennende studie van het Franse instituut voor onderzoek naar landbouw, voeding en milieu (INRAE) wordt aangetoond dat de concentratie van de wereldwijde uitvoer van landbouwproducten tegen 2050 nog zou kunnen toenemen. De uitvoer zou dan voornamelijk ten goede komen aan een klein aantal landen of gebieden waar de klimaatverandering een positief effect heeft gehad op de landbouw en waar zodoende de teeltarealen kunnen worden vergroot en de opbrengst van de oogst kan worden verhoogd.

2.4.

De handel in landbouwproducten wordt in de diplomatie misbruikt. De landbouwsector is het slachtoffer van politieke onderhandelingen die niets te maken hebben met de sector: of het nu gaat om het conflict tussen China en Amerika, het conflict tussen Boeing en Airbus of het laatste stadium van handelsonderhandelingen, de landbouwsector wordt vaak gebruikt voor tegenmaatregelen en als tegenprestatie in onderhandelingen.

3.   Tekortkomingen van de huidige vrijwaringsclausules

3.1.

De vrijwaringsprocedures zijn te lang en omslachtig.

3.1.1.

De uitvoering van vrijwaringsclausules is in het verleden lang en omslachtig geweest, wat ze inefficiënt maakt. De Europese Unie is een van de leden van de WTO die zich het recht hebben voorbehouden om deze clausule voor talrijke producten in te roepen, maar past de clausule in de praktijk vrijwel nooit toe. Zo heeft bij het “misbruik” van de bevroren en gezouten kip (als de kip gezouten is, is invriezen niet nodig) door Brazilië het lagere douanerecht dat werd toegepast tussen 1996 en 2001 een aanzienlijke toename mogelijk gemaakt van de invoer van pluimveevlees, zonder dat daarbij vrijwaringsclausules werden toegepast.

3.2.

De huidige procedures garanderen geen billijke mededinging.

3.2.1.

Producenten van derde landen die niet verplicht zijn de Europese normen strikt na te leven, genieten een aanzienlijk concurrentievoordeel. Zo beschikken de Canadese producenten volgens de meest recente overeenkomst met Canada over de mogelijkheid om een veertigtal in de Unie verboden gewasbeschermingsmiddelen, zoals atrazine, te gebruiken, wat hun productiekosten aanzienlijk vermindert. Met name voor plantaardige eiwitten zoals soja gebruiken Amerikaanse landen genetisch gemodificeerde zaden die in de Unie in de handel mogen worden gebracht maar niet mogen worden geproduceerd.

3.2.2.

Deze tekortkomingen leiden tot een toename van de invoer van landbouwproducten, met name onbewerkte landbouwproducten. Dit kan de Europese voedselsoevereiniteit in het gedrang brengen. Volgens een recent Agri-food trade statistical factsheet (1) van de Europese Commissie bedroeg het tekort op de handelsbalans van de EU voor onbewerkte landbouwproducten in 2019 meer dan 20 miljard EUR.

3.3.

Deze tekortkomingen treffen ook de consument. Het ontbreken van regelgeving leidt tot een buitensporige prijsvolatiliteit, die de afgelopen jaren is toegenomen. Deze volatiliteit wordt nog versterkt door de op de landbouwmarkten veroorzaakte speculatie, hetgeen de toegang tot voeding voor veel consumenten met een laag inkomen bemoeilijkt. Bovendien leidt de destabilisering van de sectoren tot een verminderde productiecapaciteit, wat de onzekerheid van de bevoorrading voor de consument vergroot.

3.4.

De COVID-19-crisis heeft, op tragische wijze, zowel de behoefte aan handel in landbouwproducten als het belang van voedselsoevereiniteit aan het licht gebracht. Op het gebied van internationale handel moet de Europese Unie er dus voor zorgen dat ze over instrumenten beschikt om de weerbaarheid van de EU tegen economische schokken te vergroten, om het vertrouwen, de stabiliteit alsook een gedeelde welvaart voor alle Europeanen te herstellen.

---

(1)  Europese Commissie: Agri-food trade statistical factsheet

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité — Van urgent belang na COVID-19: een nieuwe multilaterale matrix ontwerpen

(initiatiefadvies)

(2020/C 364/08)

Rapporteur:

Emmanuelle BUTAUD-STUBBS

Besluit van de voltallige vergadering	20.2.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 32, lid 2, reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	Externe Betrekkingen
Goedkeuring door de afdeling	16.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	213/3/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

COVID-19 en multilateralisme

1.1.

De ingrijpende en ongekende economische, sociale en financiële gevolgen van de COVID-19-gezondheidscrisis vereisen een kordate en langdurige reactie die haar weerga in de geschiedenis niet kent. De EU moet de economie en de wereldhandel ondersteunen, enerzijds om te voorkomen dat deze, net als in 1929, een grote achterstand moet inlopen, en anderzijds om het herstel te financieren. Tegelijkertijd moet zij bedrijven, allerlei soorten werknemers (ook gehandicapten), kwetsbare groepen en burgers beschermen, in een geest van solidariteit en verantwoordelijkheid, waarbij niemand aan zijn of haar lot wordt overgelaten. Alle bedrijven, ook ondernemingen van de sociale economie, zijn essentiële onderdelen van de oplossing en moeten daarom onvoorwaardelijk kunnen profiteren van herstelmaatregelen.

1.2.

Herstel na de “Grote Lockdown” moet in het teken staan van duurzaamheid en inclusieve groene groei. Green Deal-maatregelen zijn daarom relevanter dan ooit (industriële strategie, koolstofcorrectie aan de grens en koolstofneutraliteit in 2050).

1.3.

De COVID-19-crisis heeft een zware slag toegebracht aan een multilateralisme dat toch al leed onder structurele zwakheden, zoals overlappende organisaties, een verouderde werking en een unanieme besluitvorming in combinatie met een groot aantal leden. Een en ander bleek uit het verscheiden van het beroeporgaan voor geschilbeslechting van de WTO en uit het feit dat de Verenigde Staten eerst zijn financiële bijdrage bevroor en zich daarna terugtrok uit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Daar komt bij dat nationale exportbeperkingen voor essentiële medische benodigdheden en persoonlijke beschermingsmiddelen, ook door EU-lidstaten, nationaal egoïsme en een gebrek aan solidariteit en internationale samenwerking consequenties hebben voor de meest kwetsbare landen en het herstel van de wereldeconomie afremmen.

Een meer holistische aanpak is nodig

1.4.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) wil ruchtbaarheid geven aan zijn ideeën over een “multilaterale matrix”, die voortbouwen op een lange reeks eerdere voorstellen (bijvoorbeeld over de hervorming van de WTO en de rol van de Internationale Arbeidsorganisatie), en met nieuwe oplossingen komen voor het tijdperk na COVID-19 (1).

1.5.

Het EESC hoopt dat deze overdenkingen, die het tijdens de crisis op schrift heeft gesteld, een stimulans vormen voor nieuwe samenwerking en meer samenhang tussen de besluiten van internationale, supranationale en intergouvernementele organisaties op het gebied van handel en investeringen, fatsoenlijk werk, sociale en mensenrechten en klimaatverandering. Het zou graag zien dat landen loyaal samenwerken binnen deze organisaties en een impuls geven aan synergieën in plaats van te profiteren van mazen in de gemaakte afspraken.

1.6.

Na elke wereldoorlog hebben mensen voor het behoud van vrede en welvaart hun toevlucht gezocht tot internationale organisaties. De wereldwijde sanitaire crisis is een uitgelezen gelegenheid om de manier waarop de mondiale governance geregeld is kritisch tegen het licht te houden en om daarin tot op zekere hoogte plaats in te ruimen voor de geest van innovatie die in buitengewone situaties aan de dag treedt.

Een serie concrete voorstellen

1.7.

Verschillende belanghebbenden met een uiteenlopende achtergrond (zie bijlage 1) hebben de rapporteur geholpen met het formuleren van suggesties, waarbij rekening is gehouden met beperkingen van juridische, politieke en organisatorische aard.

1.8.

Deze voorstellen zijn gericht op een betere afstemming tussen: — mondiale sociale normen en verplichtingen inzake klimaatverandering en milieubescherming; — handelsgerelateerde regels en verdragen inzake klimaatverandering en milieubescherming, en — handelsgerelateerde regels en wereldwijde sociale normen.

1.9.

Het gaat onder meer om een betere toegang tot de status van waarnemer, financiering van studies, oprichting van nieuwe werkgroepen, betere coördinatie tussen de verschillende secretariaten, gemeenschappelijk beleid op het gebied van onderzoek en de interpretatie van een aantal wettelijke bepalingen en politieke toezeggingen.

1.10.

Het EESC is zich ervan bewust dat de veranderingen op politiek niveau moeten worden geïnitieerd en is er vast van overtuigd dat de EU, als een van de weinige mondiale actoren met een constitutionele plicht tot en mandaat voor goed mondiaal bestuur, een cruciale rol toekomt bij het van binnenuit vormgeven van een efficiëntere multilaterale matrix.

2.   De karige resultaten van ons jarenlange aandringen op samenhang tussen multilaterale regels

2.1.    Een pleidooi van prominente maatschappelijke actoren

2.1.1.

Veel belanghebbenden hebben herhaaldelijk aangedrongen op meer samenhang in de beleidsvorming van internationale, supranationale en intergouvernementele organisaties.

2.1.2.

Wat het bedrijfsleven betreft heeft de Internationale Kamer van Koophandel (ICC) er met name op gewezen dat “het huidige debat over de globalisering onder meer onder spanning staat door de ogenschijnlijke dissonantie tussen handels-, arbeids- en milieunormen” (2).

2.1.3.

In de verklaring van de G-7-L7-top in 2019 werd ook benadrukt dat “de mondiale governance meer oog moet hebben voor wat er op sociaal gebied nodig is, zoals nieuwe vaardigheden, om te kunnen zorgen voor fatsoenlijk werk conform internationale normen en voor omstandigheden waarin het bedrijfsleven garant kan staan voor productiviteit en hogere lonen en goede banen kan creëren” (paragraaf 3).

2.2.    Eerdere stappen in vogelvlucht

2.2.1.   Inzicht in de complexiteit van globalisering

2.2.1.1.

De Verenigde Naties (VN) speelt een belangrijke rol als overkoepelende internationale organisatie die regels en normen met de breedst mogelijke geografische dekking kan opstellen. Daarom steunt het EESC de hervorming van de VN, die moet leiden van een op procedures gebaseerde aanpak naar een resultaatgerichte aanpak. In september 2015 heeft de VN 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) vastgesteld die de meest universele uitdagingen voor de mensheid weerspiegelen. Hoewel de SDG’s niet wettelijk bindend zijn, wordt van regeringen, en ook van EU-instellingen, verwacht dat zij zich verantwoordelijk opstellen en voor de verwezenlijking ervan een nationaal raamwerk vaststellen.

2.2.1.2.

In 2017 schreef de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dat we “de globalisering in goede banen moeten leiden, maar dat we niet goed weten hoe we dat moeten doen” (3). Het betreffende beleidsdocument bevatte een overzicht van flankerend beleid (sociale en arbeidsmarkt, onderwijs en vaardigheden, sociale en milieuverantwoordelijkheid van bedrijven) en repte van “de dringende behoefte aan meer openbare raadplegingen en aan een grotere rol voor het maatschappelijk middenveld” als het op normalisatieactiviteiten van internationale organisaties aankomt.

2.2.2.   Mondiale sociale normen en multilaterale handelsregels: hoe een kans werd misgelopen

2.2.2.1.

Meteen na de mislukte poging om een sociale bepaling in haar regelgeving op te nemen verklaarde de WTO in 1996 (4) dat de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) nog steeds “voor deze [arbeids]normen en de formulering daarvan verantwoordelijk [is]”. Sindsdien heeft de IAO een aantal instrumenten van belang goedgekeurd. In hoofdstuk 5 van haar verklaring uit 1998 onderkent zij “dat arbeidsnormen niet mogen worden gebruikt voor protectionistische handelsdoeleinden en dat niets in deze Verklaring en de follow-up daarvan mag worden ingeroepen of anderszins worden gebruikt voor dergelijke doeleinden; bovendien mag het comparatieve voordeel van een land op geen enkele wijze in het gedrang komen door deze Verklaring en de follow-up daarvan”.

2.2.2.2.

In 2019 nam de IAO in haar verklaring ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan het voortouw. Zij verbond zich ertoe om “nauwer te gaan samenwerken met andere organisaties en met hen institutionele regelingen te ontwikkelen voor meer samenhang in het beleid, om zo met inachtneming van de sterke, complexe en cruciale banden tussen het sociale, handels-, financiële, economische en milieubeleid werk te maken van haar op de mens gerichte aanpak van de toekomst van werk” (hoofdstuk IV, paragraaf F).

2.2.2.3.

Hoewel zij onafhankelijk van elkaar opereren, werken de IAO en de WTO wel samen op een aantal gebieden en produceren zij onder meer interessante gezamenlijke publicaties over handel en werkgelegenheid, handel en informele werkgelegenheid, het sociaal duurzaam maken van de globalisering en het belang van beleid ter ontwikkeling van vaardigheden waarmee werknemers en bedrijven de voordelen van de handel beter kunnen benutten.

2.2.2.4.

In hun samenwerking hebben zij nooit de grens overschreden die in de ministeriële verklaring van de WTO (Singapore, 1996) als volgt is verwoord: “Wij verwerpen het gebruik van arbeidsnormen voor protectionistische doeleinden en zijn het erover eens dat het comparatieve voordeel van landen, met name lagelonenlanden, op geen enkele wijze ter discussie mag worden gesteld. In dit verband merken wij op dat de secretariaten van de WTO en de IAO zullen blijven samenwerken.”

2.2.3.   De geleidelijke inbedding van klimaat- en milieuverplichtingen in het multilaterale landschap

2.2.3.1.

Sinds 1994, toen het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) in werking trad, zijn regeringen regelmatig bijeengekomen om de voortgang te volgen via een degelijk systeem voor transparantie en verantwoording. Maar pas eind 2015 werd het Akkoord van Parijs aangenomen, de eerste universele en juridisch bindende klimaatveranderingsovereenkomst, waarmee een systeem van nationaal bepaalde bijdragen wordt opgelegd die gemonitord moeten worden.

2.2.3.2.

Als waarnemer in het UNFCCC, en met haar mandaat om vooruitgang te boeken op het gebied van fatsoenlijk werk en een rechtvaardige transitie, heeft de IAO een grote bijdrage geleverd aan de werkzaamheden van het Improved Forum on the impact of the implementation of response measures (2015-2018). Dit forum heeft met name onderzoek gedaan naar “het effect van beleid, programma’s en maatregelen (binnen of buiten rechtsgebieden ofwel grensoverschrijdende effecten) ter beperking van de klimaatverandering die partijen ten uitvoer leggen in het kader van het Verdrag, het Protocol van Kyoto en het Verdrag van Parijs inzake klimaatverandering”.

2.2.3.3.

Na een memorandum van overeenstemming in 2016 heeft de IAO nauw samengewerkt met personeel en deskundigen van het UNFCCC om het wederzijds begrip te vergroten: cursus over de rol van de sociale actoren, capaciteitsopbouw om het effect van de maatregelen inzake klimaatverandering te meten, regionale workshops over een rechtvaardige transitie en een tweejaarlijks wereldwijd forum.

2.2.3.4.

Activiteiten van de IAO op milieugebied verlopen voornamelijk via een consortium met UNEP, UNDP, UNIDO en Unitar, genaamd Partnership for Action on Green Economy (PAGE).

2.2.3.5.

Bovendien zijn er nog een aantal multilaterale milieuovereenkomsten (MEA’s) gesloten. Deze worden voornamelijk gebruikt door de VN en bestrijken een breed scala aan milieuthema’s, zoals biodiversiteit, land, zeeën, chemische stoffen, gevaarlijk afval en de atmosfeer. De EU is partij bij ongeveer 30 van deze overeenkomsten.

2.2.3.6.

Naast het VN-netwerk is het WTO-comité voor handel en klimaat een forum voor informatie-uitwisseling, evenementen en discussies over handel en duurzaamheid (d.w.z. circulaire economie, vrijwillige initiatieven op het gebied van normen, hervorming van subsidies voor fossiele brandstoffen, plastic enz.)

2.2.3.7.

Volgens de WTO-jurisprudentie mogen de leden maatregelen nemen met het oog op de gezondheid van de burgers, de bescherming van het milieu of het behoud van de biodiversiteit, mits deze voldoen aan een aantal vaste criteria die naleving van de WTO-regels en -praktijken moeten waarborgen. Deze uitzonderingen, die gebaseerd zijn op artikel XX van de GATT, worden als compatibel beschouwd indien zij proportioneel en niet-discriminerend zijn. Zulke maatregelen mogen in geen geval een “middel tot willekeurige of ongerechtvaardigde discriminatie of een verkapte beperking van de handel in het algemeen vormen.”

2.2.3.8.

Tijdens een conferentie in Bonn (9 december 1997) was Renato Ruggiero, directeur-generaal van de WTO, heel duidelijk over hoe ver een regering mag gaan: “Voor de bescherming van het milieu of de instandhouding van hulpbronnen binnen hun rechtsgebied mogen regeringen wat voor handelsbeperkingen dan ook opleggen, ook in- en uitvoerquota en -verboden, of belastingen en dergelijke heffen aan de grens, op voorwaarde dat zij voldoen aan de basisvereisten inzake non-discriminatie en zo gering mogelijke beperking van de handel. […] Op grond van de WTO-regels mogen zij echter niet proberen om door middel van handelsbeperkingen de productie- en verwerkingsmethoden — of ander beleid — van hun handelspartners te veranderen. Waarom? In principe omdat productie- en verwerkingsmethoden onder de soevereine rechtsbevoegdheid van elk land vallen”.

2.2.3.9.

Deze limiet, die interferentie met proces- en productiemethoden voorkomt, vormt een duidelijke belemmering voor stimulansen voor de productie van en de handel in duurzame goederen.

2.2.4.   Bilaterale oplossingen voor een grotere samenhang tussen economische, sociale en milieuregels

2.2.5.   Voor- en nadelen van de hoofdstukken handel en duurzame ontwikkeling (TSD)

2.2.5.1.

De EU heeft in de vrijhandelsovereenkomsten (FTA’s) TSD-hoofdstukken opgenomen om ervoor te zorgen dat de liberalisering van handel en investeringen niet tot slechtere milieu- en arbeidsvoorwaarden leidt.

2.2.5.2.

In 2017 onderkende het Europees Hof van Justitie (EHJ) de “essentiële plaats” van bepalingen inzake duurzame ontwikkeling in een overeenkomst (5).

2.2.5.3.

In 2018 (6) pleitte het EESC voor ambitieuzere en beter afdwingbare TSD-hoofdstukken, die evenveel gewicht in de schaal zouden moeten leggen als de hoofdstukken over commerciële, technische of tariefkwesties.

2.2.5.4.

In 2016 meldde de IAO (7) dat 63 % van de overeenkomsten met arbeidsbepalingen na 2008 zijn goedgekeurd, wat wijst op een versnelde ontwikkeling, en dat de EU, de VS of Canada betrokken waren bij 46,8 % van de vrijhandelsovereenkomsten met arbeidsbepalingen. De referentieteksten zijn in afnemende volgorde de Verklaring inzake beginselen en grondrechten van 1998, Verdrag nr. 182 (kinderarbeid), de Agenda voor fatsoenlijk werk en de Verklaring inzake sociale rechtvaardigheid.

3.   Nieuwe ideeën om een nieuwe multilaterale matrix te ontwerpen

3.1.    Algemene voorwaarden

3.1.1.

Voorstellen voor meer samenhang zouden altijd recht moeten doen aan vier beginselen: — specialisatie: “Internationale organisaties hebben alleen maar bevoegdheden omdat die hun door hun lidstaten zijn toegekend” (8); — besluitvormingscapaciteit: organisaties hebben duidelijke interne regels en processen die bestuursorganen (technische comités of algemene vergaderingen) in staat stellen te handelen; — transparantie: functionele wijzigingen, zoals de invoering van gemeenschappelijke groepen, nieuwe statuten of gemeenschappelijke verklaringen, moeten altijd zowel intern als extern op transparante wijze worden gecommuniceerd; — evaluatie: de totstandbrenging van een cultuur waarin het interne functioneren wordt geëvalueerd verdient aanmoediging.

3.1.2.

Het EESC is er qualitate qua voorstander van dat op een meer open wijze met het maatschappelijk middenveld wordt gecommuniceerd en overlegd over het beleid van internationale organisaties, en dringt aan op geleidelijke invoering van een permanente dialoog. Gezien zijn ervaring zou het EESC bij het opzetten van dergelijke procedures graag een faciliterende rol willen spelen. Net als het UNFCCC en de OESO, die waardevol overleg voeren met een breed scala aan partners, heeft de WTO, dat al een jaarlijks openbaar forum houdt, onlangs haar banden met het maatschappelijk middenveld aangehaald. Deze contacten kunnen het multilaterale handelssysteem een stuk efficiënter en democratischer helpen maken. Het EESC is dankbaar dat de Commissie het maatschappelijk middenveld een krachtiger stem helpt geven op multilateraal niveau en is ingenomen met actie 6 van het recente, zes punten tellende actieplan van de Ottawa Group (9).

3.1.3.

De onderhandelingscapaciteit van de sociale partners zou ook beter onderkend moeten worden. De tripartiete verklaring van de sociale partners op internationaal niveau en de reeks multinationale kaderovereenkomsten bevatten nuttige praktische regels en instrumenten (sociale normen, betrekkingen met leveranciers, sociale dialoog, bestrijding van kinder- en dwangarbeid).

3.2.    De multilaterale gereedschapskist

Integratie van de WTO in het VN-systeem vanuit functioneel oogpunt

3.2.1.

Met haar netwerk van gespecialiseerde agentschappen, zoals de IAO, Unesco, de WHO, het IMF, de Wereldbank en regionale ontwikkelingsbanken, is de VN de pijler van de internationale orde. Hoewel handelsregels moeten bijdragen aan de verwezenlijking van de SDG’s, is de WTO opgezet als een zelfstandige organisatie en maakt zij geen deel uit van het VN-systeem. De directeur-generaal van de WTO neemt echter wel deel aan de VN-raad van de hoogste uitvoerende functionarissen (CEB), samen met alle directeuren-generaal van de gespecialiseerde agentschappen en andere prominente VN-organen. De WTO zou de CEB blijvend moeten informeren over ontwikkelingen in het systeem van handelsregels die kunnen bijdragen aan de verwezenlijking van de SDG’s

3.2.2.

Het expliciet noemen van “duurzame ontwikkeling” in de preambule van de WTO-overeenkomst van 1994 impliceert dat ook de SDG’s daaronder vallen, de nieuwe algemeen aanvaarde belichaming van duurzaamheid in het internationale recht. In overeenstemming hiermee noemt de WTO zichzelf op haar website al “essentieel voor het verwezenlijken van de SDG’s”.

Meer dwarsverbanden tussen verschillende regelingen

3.2.3.   Strakkere sociale en milieuregels

3.2.3.1.

In 2018 publiceerde de IAO verschillende studies over de algehele potentiële impact van het Akkoord van Parijs, over ecologische transitie en vaardigheden (10) en over vaardigheden voor een groenere toekomst en de impact van de opwarming van de aarde op de werkomstandigheden (11).

3.2.3.2.

Het EESC dringt aan op een bredere verspreiding van deze studies en zou graag zien dat er in ontwikkelingslanden door de Europese Commissie gefinancierde regionale workshops worden gehouden, en dan met name in de minst ontwikkelde landen en in insulaire en kwetsbare economieën, die het meest te lijden hebben onder de barre gevolgen van de opwarming van de aarde.

3.2.3.3.

In 2015 publiceerde de IAO richtsnoeren voor een rechtvaardige transitie naar een duurzame economie en samenleving voor iedereen. Bij hun normalisatieactiviteiten zouden diensten van de Commissie meer gebruik moeten maken van deze richtsnoeren. Bovendien zou de actualisering van deze richtsnoeren op de agenda van de Raad van Beheer van de IAO moeten staan.

3.2.4.   Meer afstemming tussen handelsregels en sociale normen

3.2.4.1.

In de geest van wederkerigheid zou de WTO aan de IAO formeel de status van waarnemer moeten toekennen in vergaderingen van haar belangrijkste organen en commissies. Op die manier zou de IAO de ministeriële conferenties van de WTO kunnen bijwonen, en bovendien zou het tot een grotere rol van de IAO in interne WTO-organen leiden en ertoe kunnen bijdragen dat eerbiediging van de internationale arbeidsnormen onderdeel wordt van de WTO-regeling inzake toetsing van het handelsbeleid (TPRM). Het EESC stelt voor om een speciale tijdelijke werkgroep met leden van het WTO- en het IAO-secretariaat op te richten, die dan in juni 2021 met uitgewerkte richtsnoeren zou moeten komen.

3.2.4.2.

Gezien het effect van COVID-19 op de mondiale waardeketens zou de Wereldcommissie van de IAO inzake de sociale dimensie van de globalisering bovendien nieuw leven moeten worden ingeblazen. In het verlengde van zijn advies over een bindend VN-verdrag (12) pleit het EESC tijdens het Duitse voorzitterschap van de EU voor een doeltreffend regelgevingskader dat borg staat voor de eerbiediging van de mensenrechten en fatsoenlijk werk in de mondiale waardeketens. Dit kader zou een Europees actieplan met wetgevingsinstrumenten en tastbare resultaten alsook ambitieuze en doeltreffende normatieve maatregelen op mondiaal niveau moeten omvatten. Zowel de IAO als de WTO zouden daaraan vanuit hun respectieve rol een bijdrage moeten leveren.

3.2.4.3.

Bij het onderzoek naar regionale en bilaterale handelsregelingen, waarvan het aantal en de geografische reikwijdte voortdurend toenemen, moet de WTO een nieuwe rol gaan spelen op het gebied van arbeidsbepalingen. Omdat de meeste nieuwe vrijhandelsovereenkomsten arbeidsbepalingen bevatten, zou het WTO-secretariaat dit nieuwe corpus moeten verzamelen, vergelijken en controleren. Dat zou zij samen met de IAO kunnen doen, in het kader van het IAO-actieplan inzake fatsoenlijk werk in mondiale toeleveringsketens, met als mogelijk gevolg verdere samenwerking tussen de IAO en de WTO.

3.2.5.   Meer afstemming tussen regels en beleid voor klimaat en handel

3.2.5.1.

In een uitzonderingsregeling van de WTO voor klimaatbescherming, waarover al in de academische wereld en het bedrijfsleven is gesproken, zouden “klimaatmaatregelen” kunnen worden omschreven: kenmerken, doelstellingen van algemeen belang en criteria voor verenigbaarheid met de WTO-regels. Met een dergelijke regeling zouden WTO-leden in eigen land of aan hun grenzen klimaatmaatregelen kunnen invoeren (emissiehandelssysteem), met dien verstande dat deze maatregelen zich niet mogen ontpoppen als een verkapte vorm van protectionisme.

3.2.5.2.

Voor de twaalfde ministerconferentie in 2021 zou een informele WTO-werkgroep een ministeriële verklaring van de WTO over handel en milieu moeten opstellen waarin wordt onderkend dat de handel, het handelsbeleid en het multilaterale handelsstelsel de internationale gemeenschap helpen om de SDG’s en andere gemeenschappelijke internationale milieuverbintenissen, zoals de Overeenkomst van Parijs, te verwezenlijken. Het EESC dringt er bij de Commissie op aan haar inspanningen op dit gebied voort te zetten.

3.2.5.3.

Het EESC verzoekt de Europese Commissie haar standpunt over de geleidelijke afschaffing van de subsidies voor fossiele brandstoffen in de EU te verduidelijken en alle nieuwe multilaterale initiatieven binnen de WTO ten volle te steunen.

3.2.5.4.

De multilaterale WTO-onderhandelingen over een overeenkomst inzake milieugoederen zouden snel moeten worden hervat. Deze overeenkomst zou nauwer moeten worden gekoppeld aan de Overeenkomst van Parijs, waarbij te denken valt aan het voorstel van Chinees Taipei uit 2019 voor afspraken inzake milieugoederen en -diensten in het kader van deze Overeenkomst, die gericht zijn op de afschaffing van de tarieven voor goederen en diensten die de vermindering van de koolstofuitstoot ten goede komen. “Het opstarten van gloednieuwe onderhandelingen als de PAEGSA, gericht op actuele kwesties als klimaatverandering en internationale handelsliberalisering, zal een belangrijke prestatie zijn van het multilaterale handelsstelsel” (13).

3.2.5.5.

Omwille van een grotere samenhang zouden MEA-secretariaten de status van waarnemer moeten krijgen in een groot aantal WTO-commissies, dus niet alleen in de commissie handel en milieu (maar ook bijvoorbeeld in de commissies die zich bezighouden met technische belemmeringen en sanitaire en fytosanitaire maatregelen).

3.2.5.6.

Het EESC pleit voor de oprichting van een gezamenlijke werkgroep voor het VN-milieuprogramma, het UNFCCC en de WTO, die zich zou moeten bezighouden met de uitstoot van broeikasgassen en internationale handelsvraagstukken, en meetmethoden of compensatiesystemen in vrijhandelszones (bijv. door herbebossing) zou moeten uitwerken. In de in het kader van de Overeenkomst van Parijs vastgestelde nationale bijdragen zou rekening moeten worden gehouden met zulke met derde landen afgesproken compensatieregelingen.

4.   Bijdrage van de EU aan een nieuw model van duurzaam multilateralisme

4.1.

Om koolstoflekkage tegen te gaan is het EESC voorstander van een met de WTO verenigbaar mechanisme voor koolstofcorrectie aan de EU-grenzen, dat een gelijk speelveld voor CO2-intensieve sectoren zou opleveren (14). Het EESC verzoekt de Europese Commissie zich te houden aan haar oorspronkelijke tijdschema, met een wetgevingsvoorstel in het voorjaar van 2021. Voor de onlangs gestarte effectbeoordeling (de routekaart) is steun gebleken, met name in sectoren als staal, cement, chemie en elektriciteit.

4.2.

Het EESC benadrukt dat het belangrijk is om in het volgende stelsel van algemene preferenties (SAP) (Verordening (EU) nr. 978/2012 (15)) uitgebreide sociale en milieuvoorwaarden voor de begunstigde landen op te nemen.

4.3.    Zwaarder accent op duurzame ontwikkeling in vrijhandelsovereenkomsten

4.3.1.

Van de hoofdstukken over handel en duurzame ontwikkeling (TSD) in de handels- en investeringsovereenkomsten van de EU moet een sterkere dwang uitgaan: — Zoals het Europees Parlement aanbeveelt, moeten de TSD-hoofdstukken beide partners ertoe verplichten de belangrijkste internationale instrumenten op het gebied van de mensenrechten d.w.z. het Internationaal Statuut van de Rechten van de Mens), de kernverdragen van de IAO, waaronder het Verdrag betreffende arbeidsveiligheid, gezondheid en het arbeidsmilieu, en de Overeenkomst van Parijs en andere internationale milieuovereenkomsten te ratificeren en ten uitvoer te leggen. — Volgens het follow-upcomité Internationale Handel van het EESC moet in duurzaamheidseffectbeoordelingen het “gebruikte berekenbaar algemeen evenwichtsmodel […] opnieuw worden afgezet tegen alternatieve modellen en […] een bredere reeks indicatoren bevatten om de effecten op de mensen- en arbeidsrechten, klimaatverandering, biodiversiteit, consumenten en DBI’s te meten. Er moet een breder scala aan indicatoren worden ingevoerd, waarbij ook onbevooroordeeld dient te worden gekeken naar alternatieve modellen […].” — Het EESC dringt erop aan om de panelmechanismen zo te veranderen dat bedrijfsjuristen, maar ook arbeids-, klimaat- en mensenrechtendeskundigen, klachten met betrekking tot de TSD-hoofdstukken kunnen onderzoeken. Indien dergelijke panels schendingen constateren, zou er een mechanisme voor geschillenbeslechting tussen staten in werking moeten treden, met eventuele geldelijke straffen of sancties, en financiële compensatie voor de benadeelde partij.

4.3.2.

Toekomstige vrijhandelsovereenkomsten van de EU moeten naar de Overeenkomst van Parijs verwijzen en stimulansen bevatten, zoals een nulrecht voor milieugoederen of -diensten. CETA-artikel 22, lid 3, waarin de partijen zich ertoe verbinden economische en handelsstromen te bevorderen die fatsoenlijk werk en de bescherming van het milieu ten goede komen, zou ook moeten worden opgenomen in verdragen met andere handelspartners (Nieuw-Zeeland, Australië). Verder zou in toekomstige vrijhandelsovereenkomsten van de EU de toezichthoudende rol van de binnenlandse adviesgroepen meer dan milieu, werkgelegenheid en sociale aangelegenheden moeten bestrijken.

4.3.3.

Investeringsverdragen waarover de EU onderhandelt, met name met China, moeten altijd uitgebreide bepalingen bevatten over: — duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen; — het voorzorgsbeginsel met betrekking tot de volksgezondheid, natuurlijke hulpbronnen en ecosystemen; — het beginsel van inspraak van het publiek en toegang tot informatie en justitie, en — het beginsel van integratie en wisselwerking, met name wat mensenrechten en sociale, economische en milieudoelstellingen betreft.

4.3.4.

De aanstaande benoeming van een EU-hoofd handhaving voor de handel zal ertoe bijdragen dat handelsovereenkomsten — met inbegrip van arbeidsrechten, milieuverbintenissen en de rol van het maatschappelijk middenveld — doeltreffend worden uitgevoerd.

4.4.    Een leidende rol voor de EU bij het ontwikkelen van een nieuwe multilaterale matrix

4.4.1.

De Unie is een van de weinige mondiale actoren met een constitutionele plicht tot en mandaat voor “het bevorderen van een internationaal bestel dat gebaseerd is op intensievere multilaterale samenwerking, en van goed mondiaal bestuur” (artikel 21, lid 2, onder h), van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)).

4.4.2.

Als een op regionale integratie gerichte organisatie kan de EU echter niet ten volle deelnemen aan de werkzaamheden van vele VN-organen en -organisaties, omdat zij voor de verdediging van haar standpunten en belangen op lidstaten is aangewezen. Meer dan tien jaar na de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon, waarin de EU zich ertoe verplicht “multilaterale oplossingen voor gemeenschappelijke problemen, met name in het kader van de Verenigde Naties” te bevorderen (artikel 21, lid 1, VEU), is het de hoogste tijd dat de Unie samen met haar lidstaten een geïntegreerde strategie ontwikkelt om een betere positie binnen het VN-stelsel te verwerven.

---

(1)  EESC-adviezen: REX/509 — Hervorming van de WTO met het oog op aanpassing aan de veranderende wereldhandel (PB C 159 van 10.5.2019), REX/486 — De rol van het handels- en investeringsbeleid van de EU bij het verbeteren van haar economisch presteren (PB C 47 van 11.2.2020), REX/500 — De hoofdstukken over handel en duurzame ontwikkeling in vrijhandelsovereenkomsten van de EU (PB C 227 van 28.6.2018), NAT/760 — Discussienota “Naar een duurzaam Europa in 2030” (PB C 14 van 15.1.2020).

(2)  ICC WTO reform, oktober 2019.

(3)  http://www.oecd.org/about/sge/fixing-globalisation-time-to-make-it-work-for-all-9789264275096-en.htm, blz. 9.

(4)  WTO Singapore Ministerial Declaration 1996, paragraaf 4.

(5)  Advies 2/15 van 16 mei 2017, EU:C:2017:376.

(6)  EESC-advies REX 500 — De hoofdstukken over handel en duurzame ontwikkeling in vrijhandelsovereenkomsten van de EU (PB C 227 van 28.6.2018) paragraaf 2.4.

(7)  IAO, Labour-related provisions in trade agreements: Recent trends and relevance to the ILO, GB.328/POL/3, paragraaf 9.

(8)  Jan Wouters, Cedric Ryngaert, Tom Ruys en Geert De Baere, International Law: A European Perspective (Oxford, Hart Publishing, 2018), blz. 259.

(9)  Canada geeft leiding aan een groep WTO-leden die bekend staat als de Ottawa Group en is opgericht om specifieke problemen voor het multilaterale handelssysteem aan te pakken. June 2020 Statement of the Ottawa Group: Focusing Action on Covid-19, June 2020.

(10)  World employment social outlook 2018 — Greening with jobs, Genève, IAO, 2018.

(11)  Working on a warmer planet: The impact of heat stress on labour productivity and decent work, Genève, IAO, 2019.

(12)  EESC-advies REX 518 — Een bindend VN-verdrag inzake ondernemingen en mensenrechten (PB C 97, 24.3.2020, blz. 9).

(13)  Non Paper JOB/TE/19, 19 januari 2018.

(14)  EESC-advies CCMI/167 — Hoe kijken de industriële sectoren aan tegen het verzoenen van klimaat- en energiebeleid (PB C 353 van 18.10.2019, blz. 59).

(15)  PB L 303 van 31.10.2012, blz. 1.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over belastingheffing in de deeleconomie — Rapportageverplichtingen

(vervolgadvies)

(2020/C 364/09)

Rapporteur:

Ester VITALE

Besluit van het bureau	18.6.2019
Rechtsgrondslag	Artikel 29 Uitvoeringsbepalingen (2010)
	Vervolgadvies
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de afdeling	24.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	210/1/6

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Belastingheffing en fiscale beleidsmaatregelen moeten worden afgestemd op de voortdurende ontwikkeling van de deeleconomie. Er moeten in dit verband geen nieuwe of speciale belastingregelingen worden ontwikkeld. Volgens het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is het daarentegen veeleer zaak om de bestaande regels en fiscale modellen aan te passen aan de nieuwe economische context en een gelijk speelveld tussen de verschillende betrokken actoren te waarborgen.

1.2.

Het EESC zou graag zien dat in de nationale belastingstelsels rekening wordt gehouden met het fenomeen van de deeleconomie en de digitale platformen. Daarbij moeten de beginselen in acht worden genomen die kenmerkend zijn voor een stelsel van eerlijke belastingheffing, d.w.z. samenhang, voorspelbaarheid en neutraliteit, waardoor tegelijk ook het algemeen belang van de naleving van de fiscale verplichtingen door alle belanghebbenden wordt gewaarborgd.

1.3.

Het EESC is ervan overtuigd dat de belastingmaatregelen voor de digitalisering van de economie op internationaal niveau moeten worden gecoördineerd, samen met de ontwikkeling van instrumenten en operationele oplossingen. Het is dan ook ingenomen met de nauwe samenwerking tussen de Commissie, de lidstaten en de OESO/G20 en erkent dat de lopende vormen van samenwerking al tot een aantal tastbare resultaten hebben geleid en in de toekomst kunnen leiden tot nog belangrijkere resultaten.

1.4.

Het is van belang dat internationale, Europese en nationale instellingen doeltreffend en snel reageren op de uitdagingen van de digitale en de deeleconomie, via een proactieve en niet alleen reactieve aanpak van nieuwe specifieke problemen.

1.5.

Een kwestie die van cruciaal belang is voor de op de deeleconomie toepasselijke belastingsystemen betreft de (rapportage)verplichtingen die gelden voor digitale platforms wanneer zij informatie over uitgevoerde transacties verzamelen, aan de belastingautoriteiten communiceren en opslaan. Dergelijke verplichtingen mogen geen buitensporige administratieve lasten voor de platforms met zich meebrengen.

1.6.

Een adequate uitwisseling van informatie binnen een functioneel en evenredig systeem voor gegevensverzameling en -uitwisseling zou immers enerzijds het werk van de belastingautoriteiten kunnen vergemakkelijken en anderzijds kunnen zorgen voor een veilig en voorspelbaar systeem voor ondernemingen, wat de deeleconomie in haar geheel ten goede zou komen.

1.7.

Het EESC pleit voor de ontwikkeling van een Europese standaard voor het verzamelen van gegevens en informatie over gebruikers die platforms aan de belastingautoriteiten moeten meedelen en in de loop van de tijd moeten bewaren. De rapportageverplichtingen moeten duidelijk en in alle lidstaten geharmoniseerd zijn. Een Europese norm zou een rem zetten op unilaterale acties van lidstaten die kunnen leiden tot contraproductieve inconsistenties in de regelgeving en handhavingsonzekerheid op de interne markt.

1.8.

Met betrekking tot de algemene beginselen die als leidraad moeten dienen voor het regelgevend optreden op rapportagegebied moet volgens het EESC een aanpak worden gehanteerd in overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel zoals ontwikkeld in de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU, teneinde het beoogde regelgevingsdoel te verwezenlijken, nl. het verzamelen van duidelijke en nuttige informatie voor het werk van de belastingautoriteiten, zonder al te zeer te raken aan de particuliere belangen van platforms en eindgebruikers.

1.9.

De belastingregels voor de deeleconomie, met inbegrip van de regels inzake rapportageverplichtingen, moeten telkens worden aangepast aan de diverse sectoren en activiteiten van de deeleconomie, die vaak van elkaar verschillen.

1.10.

Het EESC acht het van belang na te gaan of de komende tenuitvoerlegging van de richtlijn betreffende bepaalde voorschriften voor betalingsdienstaanbieders met betrekking tot informatieverzoeken voor het opsporen van btw-fraude ook kan worden gebruikt in de context van de rappotageverplichting, voor directe-belastingdoeleinden.

1.11.

Bij de uitwisseling van informatie tussen particulieren en overheidsinstanties moet de Europese wetgeving inzake de bescherming van de privacy en de verwerking van persoonsgegevens uiteraard in acht worden genomen en moet worden voldaan aan vereisten van noodzaak, evenredigheid en strikte interpretatie van mogelijke uitzonderingen op de algemene privacybeginselen ter wille van de handhaving van de belastingregels.

2.   Inleiding en algemene beginselen

2.1.

Het ontwikkelen van een doeltreffend belastingbeleid ten aanzien van de deeleconomie is een uitdaging voor zowel de Europese en nationale instellingen als de actoren in deze sector. In dit verband is het van cruciaal belang dat er gelijke concurrentievoorwaarden worden gecreëerd tussen de verschillende actoren van de deeleconomie en tussen deze actoren en de traditionele actoren die in dezelfde sectoren actief zijn.

2.2.

Volgens het EESC is de deeleconomie de afgelopen jaren gestaag en aanzienlijk gegroeid en biedt ze ook voor de toekomst kansen voor de verdere ontwikkeling van de lidstaten, omdat zij het mogelijk maakt om ongebruikte middelen te mobiliseren en het initiatief van individuele burgers aan te wakkeren. Tegelijkertijd erkent het EESC de noodzaak van regelgeving om de bescherming van de consument, de bescherming van de rechten van werknemers, fiscale verplichtingen en eerlijke concurrentie te waarborgen.

2.3.

De in dit advies gehanteerde definitie van “deeleconomie” verwijst naar bedrijfsmodellen waarin activiteiten worden gefaciliteerd door deelplatforms waarmee het tijdelijke gebruik mogelijk wordt van goederen of diensten, die vaak door particulieren worden aangeboden. In dit verband is het, ook vanuit methodologisch oogpunt, zaak een minimale consensus te bereiken tussen de Europese Unie en de lidstaten over het begrip “deeleconomie”, teneinde aanzienlijke verschillen te voorkomen tussen de diverse definities die op de eengemaakte markt worden gehanteerd.

2.4.

De deeleconomie is een complex economisch verschijnsel en moet voor regelgevingsdoeleinden in haar geheel worden bekeken omdat ze verschillende sectoren in de samenleving bestrijkt en tal van juridische voorzieningen betreft die van oudsher betrekking hebben op verschillende en afzonderlijke gebieden. Zo heeft de voortdurende ontwikkeling van de deeleconomie gevolgen voor de regels van het consumentenrecht, het arbeidsrecht, de sociale zekerheid, het overeenkomstenrecht, het recht op privacy en het recht op openbare diensten.

2.5.

Het EESC beklemtoont dat in de nationale belastingstelsels, die doeltreffend moeten worden gecoördineerd op Europees niveau, naar behoren rekening moet worden gehouden met de nieuwe modellen die verband houden met de deeleconomie. Inachtneming van de beginselen van een eerlijk belastingstelsel (d.w.z. samenhang, voorspelbaarheid en neutraliteit) met betrekking tot deze nieuwe modellen is noodzakelijk voor alle belanghebbenden: overheden, bedrijven en consumenten.

2.6.

De traditionele belastingregels zijn echter moeilijk aan te passen aan de voortdurende ontwikkeling van de technologie en zorgen vaak voor een mismatch omdat ze maar moeilijk aansluiten op het snelle tempo van de digitale economie. Het is dan ook zaak de traditionele regels en beginselen nauwgezet en adequaat af te stemmen op de lopende veranderingen, en de acties van de Europese wetgever en van de verschillende nationale wetgevers te coördineren.

2.7.

Het is met name van belang dat internationale, Europese en nationale instellingen snel, doeltreffend en gecoördineerd reageren op de nieuwe uitdagingen van de digitale en de deeleconomie en daarbij een proactieve en niet alleen reactieve aanpak van de specifieke problemen hanteren.

2.8.

Het EESC is ervan overtuigd dat de belastingmaatregelen en de uitwerking van instrumenten en concrete oplossingen in de context van de digitalisering van de economie op internationaal niveau, zo niet wereldwijd moeten worden gecoördineerd. Het EESC is dan ook ingenomen met de nauwe samenwerking tussen de Commissie, de lidstaten en de OESO/G20 en erkent dat deze samenwerking al tot een aantal tastbare resultaten heeft geleid en in de toekomst tot nog belangrijkere resultaten kan leiden.

3.   Rapportageverplichtingen

3.1.

Een kwestie die van cruciaal belang is voor de belastingheffing op de deeleconomie betreft de (rapportage)verplichtingen die gelden voor digitale platforms wanneer zij informatie over uitgevoerde transacties verzamelen, aan de belastingautoriteiten communiceren en opslaan. Een adequate uitwisseling van informatie binnen een functioneel en evenredig systeem voor gegevensverzameling en -uitwisseling zou immers enerzijds het werk kunnen vergemakkelijken van de belastingautoriteiten die de gegevens snel en gemakkelijk zouden moeten kunnen verwerven, en anderzijds kunnen zorgen voor een voorspelbaar systeem voor de platforms en hun gebruikers. De rapportageverplichtingen mogen geen buitensporige administratieve last vormen voor platforms en actoren in de sector.

3.2.

Er kunnen al verschillende voorbeelden van doeltreffende samenwerking tussen platforms en belastingautoriteiten in de vervoerssector worden vermeld. Zo zij bijv. gedacht aan de wijze waarop de belastingaangifte van chauffeurs die in Estland aan carpoolplatforms deelnemen, wordt vergemakkelijkt. Een ander voorbeeld van een innovatieve oplossing is, eveneens in Estland, de vaststelling van een minimale en evenredige hoeveelheid gegevens die aan de autoriteiten moeten worden meegedeeld en de mogelijkheid voor platformexploitanten om een specifieke bankrekening te gebruiken voor belastingformaliteiten. Deze bankrekening vergemakkelijkt een rechtstreekse en snelle relatie tussen actoren, hun banken en de belastingautoriteiten. In sommige regio’s is er echter bij onlineplatforms weinig bereidheid om samen te werken met belastingautoriteiten.

3.3.

In dit verband pleit het EESC voor de ontwikkeling van een Europese standaard voor het verzamelen van gegevens en informatie die platforms aan de belastingautoriteiten moeten meedelen en in de loop van de tijd moeten bewaren. Een veelvoud aan unilaterale acties van de lidstaten en het naast elkaar bestaan in de interne markt van heterogene regelingen — wat nu deels al het geval is — zullen ongetwijfeld leiden tot operationele problemen en inefficiëntie voor de deeleconomie in haar geheel.

3.4.

De ontwikkeling van een geharmoniseerd Europees rapportagemodel moet voortbouwen op eerdere ervaringen en operationele feedback vanuit de praktijk. Vandaag de dag zijn er in de lidstaten rapportagesystemen van kracht die verschillen zowel in organisatorisch opzicht als qua hoeveelheid en soort gegevens die worden verzameld en doorgegeven. In sommige lidstaten zijn de rapportagesystemen zeer omslachtig en vergen zij van de platforms aanzienlijke inspanningen, terwijl systemen in andere lidstaten flexibeler zijn en de lopende activiteiten minder beïnvloeden. Uit de ervaringen van sommige lidstaten blijkt ook dat optionele en vrijwillige rapportagesystemen, los van specifieke wettelijke verplichtingen, niet doeltreffend functioneren.

3.5.

Het EESC is van mening dat de huidige versnippering op de lange termijn niet houdbaar is omdat ze niet alleen buitensporige nalevingskosten veroorzaakt maar ook dreigt te leiden tot ondoelmatigheden ten gevolge van het gebrek aan homogeniteit van de regelgeving op verschillende gebieden van de eengemaakte markt. Voor de rapportage moet dan ook een weloverwogen en evenredige benadering worden gehanteerd, op basis van een vereenvoudigd en functioneel systeem. De vereenvoudiging van de rapportageverplichtingen zou digitale platforms in feite concreet ertoe kunnen aanzetten de regels na te leven.

3.6.

Wat de algemene beginselen betreft die ten grondslag moeten liggen aan de regelgeving inzake belastingheffing op de deeleconomie in het algemeen en de rapportageverplichtingen in het bijzonder, is het EESC van mening dat moet worden gekozen voor een aanpak die in overeenstemming is met het evenredigheidsbeginsel, zoals dat in de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU is ontwikkeld. Er moet daarom voor worden gezorgd dat de regelgeving haar beoogde doel kan bereiken, namelijk dat duidelijke en nuttige informatie voor de werkzaamheden van de belastingdiensten kan worden verzameld in het algemeen belang, zonder dat de particuliere belangen van de platforms en de eindgebruikers al te zeer worden opgeofferd.

3.7.

Een dergelijke aanpak moet duidelijke en voorspelbare regels voor de actoren in de sector garanderen, zodat enerzijds geen buitensporige nalevingskosten worden gegenereerd (bijv. door onnodig en onevenredig veel gegevens te vragen) en anderzijds ervoor wordt gezorgd dat de belastingautoriteiten doeltreffend informatie kunnen verzamelen.

3.8.

Binnen een evenredig en redelijk rapportagesysteem moet bovendien vanuit kwalitatief oogpunt worden aangegeven welke gegevens strikt noodzakelijk zijn en moeten worden verzameld met het oog op de handhaving van de belastingregels, zonder platforms en hun professionele of eindgebruikers buitensporige verplichtingen op te leggen. In het kader van een evenredige aanpak moet ook onderscheid worden gemaakt tussen professionele en niet-professionele actoren in de deeleconomie, en moeten de rapportagevereisten voor deze twee verschillende categorieën adequaat worden gediversifieerd.

3.9.

Andere aspecten die op Europees niveau op geharmoniseerde wijze moeten worden geregeld, zijn: i) de algemene voorwaarden voor de rechtmatigheid van de verwerking door de voor de verwerking verantwoordelijke instanties; ii) de bij de verwerking betrokken personen; iii) de instanties en doeleinden waarvoor persoonsgegevens mogen worden verspreid; iv) de vaststelling van de verwerkingsmethoden; v) de beperking van de doeleinden van de verwerking; vi) de bewaringstermijnen.

3.10.

Bij de uitwisseling van informatie tussen particulieren en overheidsinstanties moet de Europese wetgeving inzake de bescherming van de privacy en de verwerking van persoonsgegevens uiteraard in acht worden genomen en moet worden voldaan aan vereisten van noodzaak, evenredigheid en strikte interpretatie van mogelijke uitzonderingen op de algemene privacybeginselen ter wille van de handhaving van de belastingregels.

3.11.

In dit verband kan het nuttig zijn ook de uitwisseling van informatie tussen verschillende nationale belastingautoriteiten te verbeteren en aan te moedigen, om doeltreffende samenwerkingsvormen op te bouwen en belastingontwijking en -fraude te voorkomen, alsook om de operationele praktijken van de verschillende autoriteiten te harmoniseren.

3.12.

Belastingregels in de deeleconomie, met inbegrip van rapportagesystemen, moeten in ieder geval afgestemd zijn op de verschillende sectoren van de deeleconomie, omdat de verschillende activiteiten in deze sector vaak diverse en onderscheidende kenmerken hebben die specifieke en gerichte regels vereisen.

3.13.

Het EESC beveelt in ieder geval aan om een uit fiscaal oogpunt gelijk speelveld te garanderen voor in de deeleconomie verrichte en vergelijkbare traditionele activiteiten, in overeenstemming met het beginsel van fiscale neutraliteit, om verstoringen te voorkomen in de werking van de markten waar traditionele en collaboratieve economische activiteiten naast elkaar bestaan.

3.14.

Tot slot zou het nuttig kunnen zijn om de groei van de deeleconomie te bevorderen door minimumdrempels vast te stellen waaronder bepaalde activiteiten als niet professioneel of niet economisch significant kunnen worden beschouwd, zodat ze vervolgens voor specifieke belastingvrijstellingen in aanmerking kunnen komen. Het is echter belangrijk dat deze drempels redelijkerwijs na een grondige analyse van de regelgevingsimpact worden vastgesteld.

4.   Btw en deeleconomie

4.1.

Voor de toepassing van de btw is het van essentieel belang dat het begrip “belastingplichtige” nauwkeurig wordt gedefinieerd en dat de bepaling duidelijk maakt of deze persoon een economische activiteit uitoefent. Bovendien is het nog moeilijk om vast te stellen welke fiscale behandeling geboden is voor transacties die in de deeleconomie worden ontwikkeld en waarvoor niet met geld wordt betaald maar waarbij toch sprake is van een overeenkomstige tegenprestatie of tegenwaarde, bijv. via het gebruik van persoonsgegevens van gebruikers en de winning van waarde (extraction of value) uit deze gegevens.

4.2.

Voor btw-doeleinden moet er met name onderscheid worden gemaakt tussen drie verschillende soorten situaties wat betreft betaling van verleende diensten: i) situaties waarin diensten verleend worden tegen betaling van een geldbedrag; ii) situaties waarin de dienst niet in geld wordt vergoed, maar in de vorm van een andere dienst of niet-geldelijke beloning, en iii) situaties waarin de dienst gratis wordt verleend, zonder tegenprestatie (1).

4.3.

Wat de concrete omstandigheden betreft die mogelijk onder punt ii) hierboven vallen, zou volgens het EESC nauwkeurig moeten worden nagegaan of al dan niet btw moet worden betaald op activiteiten van deelplatforms.

4.4.

In dit verband is het EESC van mening dat de eerste studie van de btw-deskundigengroep van de Europese Commissie over de btw-behandeling van de deeleconomie nuttig is en kijkt het uit naar verder onderzoek op dit gebied.

4.5.

Het zou tevens een goede zaak zijn als de Europese Commissie en de nationale belastingdiensten specifieke samenwerkings- en coördinatieacties met het oog op de toepassing van de btw-regels op de deeleconomie zouden bevorderen, zowel om geharmoniseerde operationele praktijken te ontwikkelen, als om informatie uit te wisselen die nuttig is voor handhavingsdoeleinden en om fraude en mogelijke belastingontwijking te voorkomen.

4.6.

Het EESC acht het van belang na te gaan of de komende tenuitvoerlegging van de richtlijn betreffende bepaalde voorschriften voor betalingsdienstaanbieders met het oog op de opsporing van btw-fraude ook in de context van de rappotageverplichting kan worden gebruikt voor directe-belastingdoeleinden, in geval van zowel betalingen met een creditcard op het internet als van betalingen via rechtstreekse bankoverschrijvingen en andere snelle betalingsmethoden.

---

(1)  Btw-deskundigengroep, vergadering van 1 april 2019 — taxud.c.1(2019)2026442 — EN, VAT Treatment of the sharing economy, VEG 081

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het Europees klimaatpact

(verkennend advies)

(2020/C 364/10)

Rapporteur:	Dimitris DIMITRIADIS
Corapporteur:	Peter SCHMIDT

Raadpleging	Europese Commissie, 11.3.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Afdeling Landbouw, Plattelandsontwikkeling en Milieu
Goedkeuring door de afdeling	29.6.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	16.7.2020
Zitting nr.	553
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	206/4/2

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

We bevinden ons in een noodsituatie op klimaatgebied. In het licht van de wereldwijde gezondheidscrisis en de dreigende economische crisis ten gevolge van de COVID-19-pandemie moet de EU opnieuw bevestigen dat zij zich inzet voor de overgang naar een duurzame, veerkrachtige, klimaatneutrale en hulpbronnenefficiënte welzijnseconomie. Wat we nu nodig hebben, zijn ingrijpende veranderingen in de cultuur, de infrastructuur, het gedrag, de participatie en de levenswijze die de burgers op meerdere manieren zullen beïnvloeden, maar ook mogelijkheden zullen bieden.

1.2.

De klimaatverandering bedreigt ons allemaal, en net als bij de pandemie heeft zij de schadelijkste gevolgen voor de meest kwetsbare en gemarginaliseerde bevolkingsgroepen. Het is cruciaal dat niemand wordt uitgesloten bij deze transitie.

1.3.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) onderstreept dat de actieve deelname van alle geledingen van de samenleving — ondernemingen, werknemers, onderzoekers, consumenten, gemeenschappen en burgers en hun organisaties — van cruciaal belang is om de transitie naar klimaatneutraliteit op gang te brengen.

1.4.

Het EESC steunt dan ook de oproep aan de Europese Unie om ernaar te streven in 2050 koolstofneutraal te zijn en de reductiedoelstelling voor broeikasgassen voor 2030 dienovereenkomstig aan te passen. Het rapport over de emissiekloof voor 2019 van het Milieuprogramma van de VN geeft aan dat de wereldwijde uitstoot vanaf nu met 7,6 % per jaar moet worden teruggedrongen om de opwarming van de aarde tot 1,5 oC te beperken. Dit komt neer op een reductiedoelstelling van ten minste 68 % voor 2030.

1.5.

Op alle schaalniveaus is een omslag naar een participatiemodel nodig. De Commissie heeft met de uitvoering van het klimaatpact een belangrijke kans en plicht in handen om een innovatieve modelaanpak te hanteren die de actie weerspiegelt die al gaande is in het maatschappelijk middenveld, de gemeenschappen, steden en regio’s, en die deze ondersteunt en stimuleert.

1.6.

Participatiemodellen die een te nauwe focus hebben of zo zijn afgebakend dat de schaal van de te verkennen veranderingen wordt ingeperkt of die genegeerd kunnen worden door de instelling die ze heeft opgezet, komen alleen neer op tijdverspilling en ontgoocheling voor degenen die ermee aan de slag gaan.

1.7.

Europa moet systemische verandering voor klimaatactie door middel van (technologische en sociale) innovatie bespoedigen, namelijk door een brug te slaan tussen het innovatieaanbod en de actoren aan de vraagkant, degenen die een oplossing zoeken voor hun problemen en degenen die een ambitieuze drang naar verandering hebben. De digitale transformatie moet op de SDG’s worden gebaseerd om risico’s te vermijden, waaronder risico’s met betrekking tot de rechten van werknemers (1). De uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten, in combinatie met de Europese Green Deal (EGD), biedt de mogelijkheid om een rechtvaardige transitie te waarborgen, gericht op de doelstelling van kwaliteitsbanen voor iedereen.

1.8.

De algehele uitdagingen waar actoren uit het maatschappelijk middenveld zich vooral voor gesteld zien wanneer ze in actie willen komen voor het klimaat, zijn: te weinig toegang tot financiering, te weinig expertise, te weinig mensen, te weinig erkenning en een inconsistente boodschap van de EU en de nationale regeringen.

1.9.

Het behalen van de EU- en internationale klimaatdoelstellingen vergt aanzienlijke financiële middelen. De begroting van de EGD (openbare en particuliere middelen), de 750 miljard EUR van het herstelfonds, met inbegrip van de toewijzing van middelen voor het Europees Semester, moeten gericht zijn op duurzaam herstel, met inbegrip van klimaatmaatregelen.

1.10.

Duurzame praktijken als financieringsvoorwaarde voor alle sectoren moet de norm zijn Bij het opstellen van plannen voor het herstel na de COVID-19-pandemie moet de financiering op alle gebieden standaard worden gekoppeld aan duurzaamheidsvereisten, om te zorgen voor afstemming op de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling van de VN en de Overeenkomst van Parijs. Na COVID-19 moeten we niet streven naar een terugkeer naar de oude status quo, maar juist vooruitkijken naar een nieuwe, betere toekomst.

1.11.

Capaciteitsopbouw en technische ondersteuning zijn noodzakelijk voor alle belanghebbenden om de transitie naar een veerkrachtigere en duurzamere toekomst gestalte te geven. De oprichting van een EU-forum voor klimaatfinanciering zou de toegang tot financiering stimuleren en belemmeringen wegnemen.

1.12.

Het EESC stelt voor een Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact op te zetten, gestoeld op de beginselen van inclusiviteit, transparantie en concrete participatie door klimaatactoren op alle niveaus.

1.13.

De nadruk van het klimaatpact moet liggen op het bieden van mogelijkheden aan mensen om systemen te veranderen door verkenning, experimenten en demonstratie. Meervoudige perspectieven, vooruit en achteruit kijken en het vertellen van een overtuigend verhaal zijn allemaal van cruciaal belang. Een grote verscheidenheid aan klimaatinitiatieven moet worden gestimuleerd en vergemakkelijkt.

2.   Inleiding

2.1.

Het aanpakken van klimaat- en milieu-uitdagingen wordt almaar dringender, en vereist een drastische herziening van de huidige niet-duurzame sociaal-economische modellen. De wereldwijde COVID-19-pandemie heeft aangetoond dat een paar eenvoudige aanpassingen van onze levensstijl en systemen niet voldoende zijn. Fundamentele veranderingen in de productiemethoden, die van invloed zijn op ondernemingen, werknemers en de arbeidsorganisatie, zijn reeds vóór de pandemie doorgevoerd en kunnen daardoor worden versneld. De Europese Commissie heeft de Europese Green Deal (EGD) gepresenteerd als nieuwe strategie voor sociaaleconomische en financiële modellen in de EU die duurzaam, schoner, veiliger en gezonder zijn.

2.2.

In de nasleep van de COVID-19-crisis moeten klimaatmaatregelen en toezeggingen inzake duurzaamheid prioriteit krijgen bij herstel- en wederopbouwplannen, en bij de bijbehorende begrotingen om de EU niet verder te laten verzanden in een koolstofafhankelijke toekomst. De maatregelen die na de crisis worden genomen, moeten gericht zijn op een veerkrachtig bestel dat voorziet in de bescherming en het herstel van de biodiversiteit en dat prioriteit geeft aan de volksgezondheid. Op deze weg naar een welzijnsgerichte economie mag bovendien niemand worden uitgesloten. In deze context mag de EGD niet worden losgelaten of op een lager pitje worden gezet, maar zou deze juist moeten worden aangescherpt.

2.3.

Het welslagen van de EGD zal in hoge mate afhankelijk zijn van het vermogen van de EU om in dialoog te treden met haar burgers. Vanuit deze gedachte werkt de Commissie aan een Europees klimaatpact waarin diverse actoren worden samengebracht, waaronder regio’s, lokale overheden, lokale gemeenschappen, het maatschappelijk middenveld, scholen, bedrijven en particulieren.

3.   Participatie door het maatschappelijk middenveld en burgers aan de klimaatdiscussie

3.1.

We worden geconfronteerd met een wereldwijde noodsituatie op klimaatgebied. regeringen hebben tot nu toe onvoldoende op de klimaatcrisis gereageerd en de wereld ligt niet op schema om de doelstelling van de Overeenkomst van Parijs en de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) te halen. Jeugdige klimaatstakers en anderen uit het maatschappelijk middenveld dringen krachtig aan op veel ambitieuzere en urgente klimaatmaatregelen. De besluitvormers die zich hebben aangesloten bij de Agenda 2030 en de Overeenkomst van Parijs hebben de verantwoordelijkheid om met spoed aan deze eisen te voldoen, beslissende en ambitieuze beleidsbeslissingen te nemen en toe te werken naar een nieuw model van inclusieve klimaatactie, waarbij alle belanghebbenden actief betrokken zijn.

3.2.

Het EESC steunt dan ook de oproep aan de Europese Unie om ernaar te streven in 2050 koolstofneutraal te zijn en de reductiedoelstelling voor broeikasgassen voor 2030 dienovereenkomstig aan te passen (2). Het EESC verwacht dat de nieuwe emissiedoelstelling voor 2030 gebaseerd zal zijn op een brede herziening en een solide effectbeoordeling. Volgens het EESC zijn er ook doorslaggevende argumenten om te streven naar een reductie van ten minste 55 % tegen 2030, zodat de EU van haar kant kan inspelen op de enorme wereldwijde behoefte aan een vermindering van de uitstoot. Zo geeft het rapport over de emissiekloof voor 2019 (3) van het Milieuprogramma van de VN aan dat er wereldwijd een nog ambitieuzere emissiereductiedoelstelling voor 2030 nodig is om de 1,5 oC-doelstelling van de Overeenkomst van Parijs te halen (4).

3.3.

Uit de Eurobarometer van 2019 is gebleken dat 93 % van alle EU-burgers klimaatverandering als een ernstig probleem beschouwt en 79 % als een zeer ernstig probleem. Het leeuwendeel van de respondenten vindt het belangrijk dat hun nationale overheid ambitieuze doelstellingen vaststelt om het aandeel hernieuwbare energie te verhogen (92 %) en de energie-efficiëntie te verbeteren (89 %).

3.4.

In het klimaatpact moeten de krachten van de Europeanen worden gebundeld om samen de visie van de EGD voor 2050 te verwezenlijken, te weten een welvarende, inclusieve, klimaatveerkrachtige samenleving met een circulaire economie die broeikasgasneutraal is. In het IPCC-rapport wordt expliciet aangegeven dat “met betrekking tot alle aspecten van de samenleving snelle drastische en nieuwe aanpassingen moeten worden doorgevoerd”. Incrementele aanpassingen zullen niet volstaan. Een te grote focus op het terugdringen van de CO2-uitstoot werkt in de basis contraproductief, want dit perkt de betrokkenheid en het denken in, en in nog grotere mate de veranderingen die worden bedacht en doorgevoerd. Wat we nu nodig hebben, is een fundamentele omslag van economische, maatschappelijke en financiële stelsels die een exponentiële verandering in de decarbonisatiegraad teweegbrengt en de klimaatveerkracht versterkt. Hiervoor zijn inspirerende, brede en diverse verhalen nodig die duidelijk maken waarom de wereld moet veranderen.

3.5.

De huidige wereldwijde crisis als gevolg van de COVID-19-pandemie heeft laten zien dat regeringen in staat zijn om drastische maatregelen te nemen om een existentiële dreiging af te wenden, en dat burgers in staat zijn, althans op korte termijn, om zich aan te passen aan een nieuwe levensstijl met de restricties die uit deze maatregelen voortvloeien. Voor gemeenschappen, bedrijven, sociale partners en andere niet-overheidsactoren is een cruciale rol weggelegd bij de respons op de pandemie. In vergelijking met een top-downaansturing kunnen zij namelijk sneller, effectiever en creatiever behoeften signaleren en gerichte oplossingen bedenken en implementeren.

3.6.

Nu de volgende fase in onze respons op COVID-19 aanbreekt, dient zich een enorme kans én een enorm risico aan. De economische maatregelen en fiscale pakketten die worden opgetuigd om de Europese economie overeind te houden en weer op gang te brengen moeten zich conformeren aan de EU-taxonomie voor duurzame investeringen en directe financiering voor degenen die al duurzaam zijn of duurzaam willen worden en de toezegging doen (en daarop worden gecontroleerd) om de nodige veranderingen zo snel mogelijk in kaart te brengen en door te voeren.

3.7.

Uit de tragische ontwrichting die door COVID-19 is veroorzaakt en die in de opschorting van de begrotingsregels resulteerde, is gebleken dat een andere visie wel degelijk mogelijk is wanneer mensenlevens, de economie en het voortbestaan van het leven op aarde op het spel staan. Een visie op sociale vooruitgang die alleen berust op het streven naar groei van het bruto binnenlands product (bbp) gaat voorbij aan fundamentele aspecten van individueel en maatschappelijk welbevinden en houdt onvoldoende rekening met sociale en milieuoverwegingen. Het is dan ook hoog tijd om de omslag van een bbp-gerichte naar een welzijnsgerichte economie te maken (5) (6).

3.8.

Een van de manieren om onze klimaatambities op te schroeven, is een klimaat te scheppen dat niet-overheidsactoren meer mogelijkheden biedt om zelf in actie te komen. Denk aan verschillende soorten bedrijven (zoals micro-, kleine en middelgrote ondernemingen), investeerders, sociale partners, coöperaties, steden en regio’s, vakbonden, lokale gemeenschappen en burgergroeperingen, landbouwers, scholen, op geloof gebaseerde organisaties, jongerenverenigingen en andere ngo’s.

3.9.

Een dergelijk klimaat vereist een omslag van raadpleging en top-downbetrokkenheid naar samen denken, samen maken en empowerment. Standaardmodellen voor raadpleging reiken zelden verder dan zeer beperkte, bevoorrechte maatschappelijke geledingen. Particulieren, organisaties en bedrijven die het meeste profijt hebben van en het meeste kunnen bijdragen aan drastische veranderingen, moeten concrete kansen krijgen om mee te beslissen. Alleen dan zullen ze bereid zijn om hier tijd en energie in te steken.

3.10.

In 2018 pleitte het EESC voor een “Europese dialoog over klimaatmaatregelen van niet-overheidsactoren” (7). Deze dialoog moet niet alleen maatregelen opleveren en uitlichten, maar ook inspelen op de behoeften van niet-overheidsactoren door de aanzet voor nieuwe partnerschappen tussen hen en verschillende overheidsniveaus te geven, door trainingen en de onderlinge uitwisseling van kennis en adviezen te vergemakkelijken en door financiering bereikbaar te maken.

3.11.

Het EESC stelde voor (8) om een permanente dialoog met de burgers in te voeren als verplicht onderdeel van de voorbereiding van alle belangrijke politieke besluiten en alle relevante initiatieven op alle niveaus.

3.12.

Tot nu toe heeft de Europese Commissie geen gehoor gegeven aan deze aanbevelingen (9). Het Klimaatpact biedt de instellingen een kans om in nauwe samenwerking een kader uit te werken dat ruim baan geeft aan de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld en burgers, een kader dat niet simpelweg voortborduurt op bestaande raadplegingsprocessen maar een stuk verder gaat.

4.   Lessen uit bestaande participatiepraktijken voor het maatschappelijk middenveld en burgers

4.1.

Op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau bestaan genoeg voorbeelden van burgerpanels, dialogen met burgers en soortgelijke overlegvormen (10) die aantonen dat er genoeg enthousiaste burgers zijn die hun verantwoordelijkheid willen nemen en willen meedenken over oplossingen voor de klimaatcrisis. Indien zorgvuldig afgebakend, blijken breder opgezette participatievormen vaak meer resultaten op het gebied van duurzaamheid op te leveren dan wanneer ze alleen over de klimaatcrisis zouden gaan. Ze vormen het bewijs dat er niet alleen veel behoefte is aan participatiedemocratie, maar dat overheden ook in staat zijn om die ruimte te bieden en hun voorstellen politiek op te volgen.

4.1.1.

Sinds oktober 2019 buigen 150 willekeurig geselecteerde Franse burgers zich over de vraag “Hoe kunnen we er, in een geest van sociale rechtvaardigheid, voor zorgen dat de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met minimaal 40 % is verlaagd?” De bijeeenkomsten van deze burgerconventie vinden plaats bij de Franse Sociaal-Economische Raad. De Franse regering is voornemens de voorstellen in het openbaar te behandelen en een voorlopige planning voor de uitvoering te publiceren (11).

4.1.2.

Het Ierse burgerpanel dat in 2016 in het leven was geroepen, bestond uit 100 burgers die willekeurig geselecteerd waren en een afspiegeling van het Ierse electoraat vormden. Zij moesten zich buigen over onderwerpen, uiteenlopend van het grondwettelijke verbod op abortus tot Ierland als potentiële voorloper in het bestrijden van de klimaatverandering. De parlementaire commissie die aan de slag ging met de aanbevelingen over klimaatverandering van dit panel, heeft een grote hand gehad in het historische Ierse klimaatactieplan dat in juni 2019 werd gepresenteerd.

4.1.3.

In de twee grootste steden van Spanje zijn burgerdialogen en lokale forums ingesteld om de burgers en organisaties uit het maatschappelijk middenveld meer te betrekken bij de besluitvorming over delen van de lokale begroting en hen te laten meedenken over de toekomst van de stad.

4.1.4.

De jeugdraad voor het klimaat van het Deense Ministerie van Energie en Klimaat is ingesteld om het klimaatbeleid vanuit nieuwe invalshoeken te bezien en de minister input over toekomstige klimaatoplossingen te geven.

4.1.5.

De Poolse stad Gdańsk heeft drie burgerpanels georganiseerd over de onderwerpen aanpassing aan extreme weersverschijnselen, terugdringing van de luchtvervuiling en verbetering van de burgerparticipatie.

4.1.6.

In Finland hebben ongeveer 500 Finnen in het eerste burgerpanel gepraat over duurzame ontwikkeling. De resultaten worden door de Finse regering en het Finse parlement meegenomen bij hun werkzaamheden met betrekking tot deze materie.

4.1.7.

In Italië hebben na COP 25 een aantal vertegenwoordigers uit het maatschappelijk middenveld een wetgevingsvoorstel ingediend voor het instellen van een burgerpanel naar het Franse model. In het Verenigd Koninkrijk is een soortgelijk proces in gang gezet onder de naam Climate Assembly UK: the path to net zero.

4.1.8.

Het gemeentebestuur van de Italiaanse stad Bologna heeft een “dienst voor burgerlijke verbeelding” (Ufficio Immaginazione Civica) in het leven geroepen in het kader van haar inspanningen om de stadsbewoners opnieuw bij een en ander te betrekken. Deze dienst heeft zes “laboratoria” opgezet en organiseert regelmatig visiebepalingsbijeenkomsten met behulp van Open Space en andere tools. Bij goede projectideeën zegt de gemeente in een pact met de burgers toe om deze te verwezenlijken. De afgelopen vijf jaar zijn ruim 500 pacten gesloten, variërend van nieuw straatmeubilair tot grotere en ambitieuzere projecten. Dit is inmiddels ook het kanaal voor het invullen van de participatiebegroting.

4.2.

Uit de gemeenschap komen vele andere initiatieven voort om lokaal in actie te komen voor een duurzame toekomst, met opmerkelijk en inspirerend succes. Enkele voorbeelden zijn de participatieve duurzame wijken in Brussel, het Schotse Communities Climate Action Network met zo’n 120 lokale groepen, de Portugese coöperatie voor hernieuwbare energie Coopérnico (RESCoop) en de Transitie-beweging met burgerinitiatieven in meer dan 50 landen om meer veerkracht op te bouwen. Stuk voor stuk proberen ze mensen ertoe te brengen om anders te denken, anders te handelen en anders in de wereld te staan. Het actieprogramma “Communities for Future”, dat deze zomer wordt gepresenteerd, kan een institutioneel kader voor burgerparticipatie vormen.

4.3.

Op Europees niveau moet het maatschappelijk middenveld op structurele wijze worden betrokken en er moet een duidelijk mandaat worden geboden voor de deelname van het maatschappelijk middenveld aan de ontwikkeling en de uitvoering van en het toezicht op beleidsinstrumenten en strategieën voor klimaatneutraliteit.

4.3.1.

Het multistakeholderplatform inzake de SDG’s heeft een belangrijke rol gespeeld, maar liet op een aantal punten te wensen over, bijvoorbeeld de middelentoewijzing, de frequentie van de bijeenkomsten, het bepalen van de agenda, kansen voor bredere discussies en participatie en openbare raadplegingen die vaker, transparanter en toegankelijker hadden gekund.

4.3.2.

Het Europees stakeholdersplatform voor de circulaire economie, dat het EESC en de Europese Commissie samen leiden, is een centrale plaats waar allerlei belanghebbenden goede praktijken en ideeën kunnen uitwisselen en waardevolle netwerken kunnen vormen. Het belangrijkste verschil met het multistakeholderplatform inzake de SDG’s is dat dit platform in handen is van de belanghebbenden zelf, een goed voorbeeld dat navolging verdient.

4.4.

De doelstellingen van Parijs zullen niet worden gehaald zonder een ruime inbreng van de sociale partners op alle niveaus en met name in industrieën en sectoren die zwaar getroffen worden door decarbonisatie en digitalisering. De uitvoering van de Europese pijler van sociale rechten, in combinatie met de EGD, biedt de mogelijkheid om een rechtvaardige transitie te waarborgen, gericht op de doelstelling van kwaliteitsbanen voor iedereen. De sociale dialoog onder leiding van vakbonden en werkgevers is een van de beste middelen om het bewustzijn van de klimaatcrisis te vergroten. Willen we de sociaal rechtvaardige, productieve en commerciële transformatie tot stand brengen die de EGD nastreeft, dan zijn zij de hoofdrolspelers. Deze scenario’s variëren van Europese topconferenties over de sociale dialoog tot grensoverschrijdende dialogen die de Europese sociale integratie de nodige handen en voeten geven, en collectieve arbeidsovereenkomsten binnen sectoren en ondernemingen. De betrokkenheid van de werknemers maakt integraal deel uit van de democratie op de werkplaats en geeft hun de kans om actief deel te nemen aan de besluitvorming over de werkplaats, wat een positieve bijdrage kan leveren aan de klimaatmaatregelen.

4.5.

De Klimaat-KIG van het Europees Instituut voor innovatie en technologie (EIT) houdt zich bezig met het bedenken, uitvoeren en verbinden van experimenten binnen ondernemingen. Door middel van zogeheten Deep Demonstrations wordt het effect op aanjagers van systemische veranderingen aangetoond. De Klimaat-KIG van het EIT heeft een portefeuille met experimenten die nieuwe manieren van denken moeten genereren, de exponentiële effecten van nieuwe technologieën, netwerken en gemeenschapsbewegingen moeten benutten en ons sneller van kennis moeten voorzien zodat we veranderingen voor kunnen zijn (12).

5.   Lessen uit de respons van bedrijven

5.1.

Innovatie heeft te maken met het toevoegen van extra stappen bij de ontwikkeling van al dan niet commerciële nieuwe diensten en producten die inhaken op behoeften of problemen waarvoor nog geen oplossing bestond. Bij technologische innovatie draait het om de technologische aspecten van een product of dienst. Sociale innovatie heeft betrekking op nieuwe sociale praktijken die beter inspelen op sociale behoeften dan bestaande oplossingen. Denk bijvoorbeeld aan werkomstandigheden, onderwijs, gemeenschapsontwikkeling of gezondheid. Digitale technologie speelt een belangrijke rol bij sociale innovatie, zoals de toepassing van ICT voor onlinenetwerken en andere digitale tools.

5.2.

Het systemische-innovatieproces moet op een betaalbare manier beschikbaar zijn voor alle belanghebbenden die meedenken over oplossingen die de overgang naar een duurzame wereld mogelijk maken. Financiële haalbaarheid is een randvoorwaarde voor sociale samenhang en voor de gedachte dat we niemand mogen uitsluiten bij de uitvoering van de Europese Green Deal. Om die reden moeten aspecten van systemische verandering met goede publieke kenmerken ook uit publieke middelen worden gefinancierd of gesubsidieerd. Vandaaruit kan ook een beroep worden gedaan op private fondsen voor klimaatveranderinggerelateerde investeringen.

5.3.

Gemeenschappen die een geslaagde systeeminnovatie willen doorvoeren, moeten het probleem goed doorgronden, oplossingen verzamelen en die oplossingen toespitsen op de specifieke behoeften en middelen van elke plaats en context. We moeten de gemeenschappen in Europa deze vaardigheden aanreiken en een passend klimaat scheppen waarin niet-overheidsactoren nog meer zelf actie kunnen ondernemen.

5.4.

Er is dringend behoefte aan innovatieve financieringsmechanismen die het potentieel en de uitdagingen van door de gemeenschap geleide systeeminnovatie erkennen en daarop inspelen, wat flexibele, fundamentele steun vereist om te worden opgericht en in stand te worden gehouden, en risicodragend startkapitaal voor grotere projecten, alsmede professionele begeleiding en ondersteuning. Het klimaatpact kan een zeer vruchtbaar traject vormen voor sociale innovatoren om hun feedback te geven over beleids- en economische obstakels waarmee ze te kampen hebben en die broodnodige transformatieprojecten vaak onhaalbaar maken.

5.5.

De respons van bedrijven is een zeer belangrijke indicator, zoals deze voorbeelden laten zien: — Kledingmultinationals die een verkoopkanaal voor tweedehandskleding promoten als recyclingstrategie; — Mentoring van grote olieproducenten en verzekeringsmaatschappijen om hun bedrijf een andere koers te laten varen.

5.6.

Enkele voorbeelden van de respons uit de financiële wereld: — Het besluit van beleggingsfondsen om niet meer te beleggen in projecten die geen rekening houden met het klimaat; — Het Netwerk voor de vergroening van het financiële systeem, opgericht door acht centrale banken en toezichthouders, voor groene financiering.

6.   Informatie uitwisselen en publiek draagvlak voor klimaatactie

6.1.

Door een directe dialoog aan te gaan met burgers kunnen we hen doordringen van het belang van de overgang naar een duurzamere samenleving en gezondere lokale gemeenschappen. Dergelijke dialogen hebben de meeste toegevoegde waarde wanneer ze op lokaal, regionaal of nationaal niveau worden georganiseerd. Dat neemt echter niet weg dat richtsnoeren, coördinatie en steun van de EU belangrijk blijven.

6.2.

Het is in de eerste plaats aan de afzonderlijke landen om een systeem van milieuregelgeving te ontwikkelen dat is gebaseerd op hun lokale omgeving en de behoeften daarvan, en dat is afgestemd op de duurzame ontwikkeling van dat land. Erkenning van de rechten van de natuur is een belangrijk element hiervan (13).

6.3.

Elke interventie op EU-niveau moet met inbreng van de gebruikers zijn samengesteld. Zo leren we van elkaar, kunnen we goede voorbeelden navolgen en een inspiratiebron zijn voor een participatieve aanpak op niveaus van een andere schaal. Er moet een beroep worden gedaan op expertise en middelen ter ondersteuning van het ontwerp en het faciliteren van innovatieve samenwerkingsruimten, overtuigende argumenten en het gebruik van innovatieve technologie. Het welslagen van het klimaatpact hangt er sterk vanaf in hoeverre de betrokken gemeenschappen hun boodschap effectief uit weten te dragen, in hoeverre zij de andere toekomst die hun voor ogen staat gestalte kunnen geven, de bestaande behoeften en wensen verkennen en daarop aansluiten en mensen in staat stellen om te handelen..

6.4.

Een netwerkomgeving waar klimaatactie wordt aangemoedigd en gesteund vereist een onlineplatform voor het uitwisselen van praktijken en van de lering die uit projecten en benaderingen is getrokken. Op een dergelijk participatieplatform kunnen de actoren van elkaar leren en elkaar advies geven over bijvoorbeeld het nemen van horden betreffende de wet- en regelgeving. Daar kunnen ook onlinecursussen, webinars en workshops worden gegeven die de informatievoorziening en innovatie in de hand werken.

6.5.

Erkenning en een geloofwaardige communicatie van bestaande acties kunnen sterke prikkels zijn om in actie te komen voor het klimaat. Financiering en andere middelen, specialistische ondersteuning en de macht om mee te beslissen over zaken die hun werk raken, stimuleren een bredere toepassing van beproefde benaderingen.

6.6.

Ambassadeurs voor klimaatactie kunnen de opdracht krijgen om de samenwerking tussen de verschillende actoren te faciliteren, strategische/thematische prioriteiten te stellen, evenementen te organiseren en nieuwe klimaatacties te stimuleren.

6.7.

Deze klimaatpactambassadeurs kunnen als aanspreekpunt voor diverse economische sectoren fungeren. Verder moeten speciale ambassadeurs voor jongeren, lokale gemeenschappen, steden en regio’s worden benoemd. EU-ambassadeurs hebben een andere rol dan nationale/regionale/lokale ambassadeurs. Ook moeten de verschillende niveaus met elkaar worden gecoördineerd.

6.8.

Door leden van het EESC en het CvdR te benoemen tot ambassadeurs van de EU voor de kiesdistricten die zij vertegenwoordigen, wordt voortgebouwd op hun uitgebreide netwerken onder maatschappelijke organisaties, lokale en regionale overheden, en zou de samenwerking tussen de adviesorganen en de Commissie worden versterkt.

6.9.

Vakbonden en werkgeversorganisaties bijvoorbeeld zitten dicht bij de bron en zijn de democratische vertegenwoordiging van werknemers in diverse sectoren. Zij spelen een cruciale rol bij het uitwerken van maatregelen, het inspelen op de behoeften van werknemers en werkgevers en het signaleren van de uitdagingen. Klimaatambassadeurs op diverse niveaus van vakbonden en bedrijven kunnen voortborduren op de sterke punten van de sociale dialoog, het delen van informatie stimuleren en aanzetten tot klimaatmaatregelen. Deze taken vereisen een institutionele omgeving die rekening houdt met de rechten op de werkplek.

6.10.

De digitale omslag heeft gevolgen voor de structuur en productie van bedrijven en veel kleine en middelgrote ondernemingen worstelen met zeer grote tekortkomingen in de digitalisering. Veel werknemers maken zich zorgen over de gevolgen van digitalisering voor hun baan, want dit kan tot meer werkloosheid en een grote ongelijkheid leiden.

6.11.

Om in de Europese Green Deal financiering en groene investeringen te stimuleren en een rechtvaardige overgang te waarborgen heeft de Commissie een taxonomie ontwikkeld voor het stimuleren van investeringen in acht grote economische groepen en 70 activiteitssectoren die de productie en de kwantiteit en kwaliteit van de banen ingrijpend zullen veranderen. In dit document, de hoeksteen van het investeringsplan voor de Europese Green Deal, staat maar één verwijzing naar de rechten van werknemers conform de fundamentele IAO-normen.

7.   Echte en virtuele ruimten voor het uitwisselen van klimaatinformatie

7.1.

De nadruk van het klimaatpact moet liggen op het bieden van mogelijkheden aan mensen om systemen te veranderen door verkenning, experimenten en demonstratie. We hebben voorlichtings- en trainingsprogramma’s nodig die het hele spectrum van het maatschappelijk middenveld en andere niet-overheidsactoren bestrijken. Het is van cruciaal belang om de kennis over en het inzicht in de klimaatuitdaging te verbeteren door deze dieper en breder te bekijken en door de kwaliteit van de discussies en gesprekken over dit probleem onder belanghebbenden te verhogen.

7.2.

Daarvoor zijn kant-en-klare tools nodig om de uitdagingen te structureren en te beheren en innovatiekansen op het gebied van duurzaamheid te benutten. In het kader van het Horizon 2020-programma zijn veel van dat soort tools gemaakt en getest. In een multidisciplinaire setting bestaat de aanbevolen aanpak uit “al doende leren” door de tools in gebruikersscenario’s uit te proberen.

7.3.

Het aansturen van de belanghebbenden, een meervoudig perspectief, vooruit en achteruit kijken en nichebeheer zijn van cruciaal belang voor de mobilisering via het klimaatpact. Deze structuur is bedoeld om het probleemoplossingsproces te faciliteren door een koers uit te stippelen voor systeeminnovatie in het verlengde van klimaatverandering en de uitvoering van de Europese Green Deal.

7.4.

Het welslagen van het klimaatpact wordt deels bepaald door de mate waarin ondernemerschap en bedrijven subsidies en financiering weten aan te trekken uit publieke, filantropische en private bronnen. Die financiering moet worden aangetrokken vanuit de ambitie om tekortkomingen in de markt aan te pakken die de klimaatverandering hebben veroorzaakt en vanuit de drang naar disruptieve verandering, en kan een aanzienlijk volume aannemen. Voor het aanboren van miljarden aan innovatieve klimaatacties kunnen het multilaterale financieringskader van de EU alsook missiegerichte Europese en internationale publieke en private fondsen worden aangewend die systemische veranderingen op het gebied van inperking van en aanpassing aan klimaatverandering voorstaan. Het overkoepelende doel is het genereren van middelen, ervaringen en capaciteiten omtrent gerichte uitkomsten voor het terugdringen van emissies en het verhogen van de klimaatveerkracht die kunnen worden verveelvoudigd om verandering te bespoedigen en hoop te bieden. Het klimaatpact moet de betrokkenheid van de nationale en internationale financiële sector verwelkomen, inclusief relevante multilaterale en private fondsen. Bovendien moet het belastingstelsel het beginsel van de maximalisering en instandhouding van de welzijnseconomie weerspiegelen.

7.5.

Wat ook in overweging moet worden genomen, is het integreren van fysieke en virtuele ruimten voor het uitwisselen van klimaatinformatie in bestaande verenigingen uit het maatschappelijk middenveld, waarbij de interactie via het stakeholdersplatform voor het klimaatpact kan lopen.

7.5.1.

Wat het werk betreft zou het raadzaam zijn waarnemingscentra in te stellen voor het prognosticeren, analyseren en interpreteren van arbeidsgebonden, organisatorische en technologische veranderingen binnen de acht taxonomiegroepen, met deelname van vakbonden, werkgevers en bestuur op EU- en lidstaatniveau en met de nodige steun van de Commissie.

8.   Capaciteitsopbouw om lokale initiatieven te faciliteren

8.1.

Het algemene kader moet duidelijk worden afgebakend om inconsistenties met de Europese Green Deal te voorkomen.

8.2.

De algehele uitdagingen waar actoren uit het maatschappelijk middenveld zich vooral voor gesteld zien wanneer ze in actie willen komen voor het klimaat, zijn: te weinig toegang tot financiering, te weinig expertise, te weinig personeel, te weinig erkenning (14) en een inconsistente boodschap van de EU en de nationale regeringen.

8.3.

Meerdere belanghebbenden hebben de complexe regelgevende en bestuurlijke omgevingen genoemd als obstakel voor klimaatactie. Organisaties uit het maatschappelijk middenveld en de gemeenschap kunnen baat hebben bij mogelijkheden voor capaciteitsopbouw zodat ze de weg kunnen vinden in die regelgevende en bestuurlijke omgeving.

8.4.

Het bieden van zowel materiële (technische hulp, capaciteitsopbouw, financiering enz.) als immateriële (erkenning, meer zichtbaarheid enz.) ondersteuning alsook het faciliteren van netwerkmogelijkheden binnen specifieke beleidsterreinen en -processen moeten essentiële elementen zijn van een Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact dat lokale klimaatactie beoogt te stimuleren.

8.5.

Niet-overheidsactoren kunnen zich voor diverse uitdagingen gesteld zien wanneer zij op zoek gaan naar financiering voor hun klimaatinitiatief, zoals: onwerkbare eisen voor de projectomvang, private investeerders die huiverig zijn om deze projecten te financieren en ingewikkelde procedures en eisen voor het aanvragen van financiering (15). Andere obstakels zijn onwetendheid over financieringsopties voor klimaatacties, onvoldoende administratieve capaciteit en technische kennis voor het aantrekken van financiers, budgettaire en wettelijke beperkingen, ervoor zorgen dat potentiële investeringen aan de eisen van banken voldoen, politieke beperkingen en moeite om te voldoen aan de al te strenge criteria om in aanmerking te komen voor EU- en internationale fondsen (16).

8.6.

Het EESC heeft de oprichting van een forum voor klimaatfinanciering voorgesteld. Daar kunnen alle belangrijke belanghebbenden zich over de belangrijkste problemen buigen, obstakels signaleren, oplossingen bedenken en de efficiëntste mechanismen voor een betere verdeling van de financiering bepalen, in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel. Er wordt een studie (17) uitgevoerd teneinde een actieplan voor te stellen en uiteindelijk niet-overheidsactoren die klimaatactie willen ondernemen een betere toegang tot financiering te geven.

9.   Op weg naar een Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact

9.1.

Gezien de positieve ervaringen met het Europees stakeholdersplatform voor de circulaire economie stelt het EESC voor een soortgelijk Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact op te zetten.

9.2.

Inclusiviteit, transparantie en concrete participatie door lokale klimaatactoren moeten de leidende beginselen voor dit platform zijn.

9.3.

Het EESC heeft gepleit voor de overgang naar een duurzame, koolstofneutrale en hulpbronnenefficiënte economie die rechtvaardig is en waarbij geen enkel(e) huishouden, gemeenschap, regio, sector of minderheid mag worden uitgesloten (18). Het Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact moet voorzien in een waarnemingscentrum voor de overgang naar klimaatneutraliteit om op de nationale en regionale uitvoering van het EU-klimaatbeleid toe te zien en gegevens te verzamelen om de beleidsvorming op alle niveaus te onderbouwen.

9.4.

Het EESC steunt de organisatie van burgerpanels in lidstaten om te informeren, te inspireren en inzicht te bieden, en om alle governanceniveaus te adviseren over klimaatbeleid. Het Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact kan bestaande geslaagde ervaringen onder de aandacht brengen en richtsnoeren en goede praktijken doorgeven aan landen, regio’s en steden die ook dergelijke panels willen opzetten.

9.5.

Het Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact kan de opdracht krijgen om een EU-burgerpanel te organiseren onder auspiciën van het EESC, het CvdR en het EP en met steun van de Commissie.

9.6.

Een essentieel element van het platform zou bestaan uit een hub voor capaciteitsopbouw en financiering met richtsnoeren, informatie en voorlichting over klimaatbeleid en -strategieën, alsook het faciliteren van de toegang tot financiering voor kleinschalige projecten. Deze EU-hub en nationale hubs kunnen samen met lokale en regionale overheden worden opgezet.

9.7.

Op het onlineplatform van het Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact kan worden voorzien in ruimten om informatie en kennis te delen teneinde het netwerken en het aangaan van verbintenissen te vergemakkelijken.

9.8.

Ten behoeve van het Europees stakeholdersplatform voor het klimaatpact moet een coördinatiegroep met vertegenwoordigers van alle actoren worden opgezet. De leden van deze coördinatiegroep moeten aan de hand van transparante, heldere criteria worden geselecteerd teneinde inclusiviteit en een brede vertegenwoordiging te verzekeren zonder dat dit ten koste gaat van een efficiënte aansturing van dit orgaan. De volgende belanghebbenden moeten vertegenwoordigd zijn: EU-instellingen, het maatschappelijk middenveld, waaronder ook het bedrijfsleven, vakbonden, lokale en regionale overheden, de wetenschap, de financiële wereld en jongeren. Belanghebbenden van instellingen en sectoren met minder middelen moeten de nodige middelen ter beschikking krijgen om mee te doen en mee te beslissen.

---

(1)  UN SDSN Six Transformations to achieve the Sustainable Development Goals.

(2)  De rapporteur van het Europees Parlement voor de Europese klimaatwet (COM(2020) 0080), Jytte Guteland, stelt voor “dat de klimaatdoelstelling van de Unie voor 2030 wordt verhoogd tot een emissiereductie van 65 % ten opzichte van de niveaus van 1990. Dit betekent dat de Commissie uiterlijk 30 juni 2021 moet onderzoeken in hoeverre de EU-wetgeving moet worden aangepast om dat hogere doel te halen.”

(3)  Emissions Gap Report 2019.

(4)  Het rapport over de emissiekloof voor 2019 van het Milieuprogramma van de VN geeft aan dat de wereldwijde uitstoot vanaf nu met 7,6 % per jaar moet worden teruggedrongen om de opwarming van de aarde tot 1,5 oC te beperken. Voor de EU komt dit neer op een reductiedoelstelling van ten minste 68 % voor 2030.

(5)  EESC-advies over de duurzame economie die we nodig hebben (PB C 106 van 31.3.2020, blz. 1).

(6)  Welzijnseconomie: tak van de economie die het economisch beleid probeert te evalueren op basis van de effecten ervan op het welzijn van de gemeenschap. In de loop van de 20e eeuw groeide zij uit tot een duidelijk omschreven tak van de economische theorie.

(7)  EESC-advies over de bevordering van klimaatmaatregelen van niet-overheidsactoren (PB C 227 van 28.6.2018, blz. 35).

(8)  EESC-advies over een langetermijnstrategie van de EU voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen (PB C 282 van 20.8.2019, blz. 51).

(9)  Reeds voorgesteld in het EESC-advies over de vorming van een coalitie van het maatschappelijk middenveld en subnationale overheden om de toezeggingen in de Overeenkomst van Parijs na te komen (PB C 389 van 21.10.2016, blz. 20).

(10)  https://www.thersa.org/discover/publications-and-articles/rsa-blogs/2018/07/our-call-for-action-on-deliberative-democracy

(11)  https://www.conventioncitoyennepourleclimat.fr/en/

(12)  De “Deep Demonstrations” van de Klimaat-KIG van het EIT vertegenwoordigen een potentiële economische groeicurve die ambitieuze Europese organisaties inzicht kan geven in hun uitdagingen. Zogenaamde designers brengen het systeem in kaart en maken een portefeuille met interventiemogelijkheden.

(13)  EESC-advies over de discussienota “Naar een duurzaam Europa in 2030 (PB C 14 van 15.1.2020, blz. 95); EESC-advies over klimaatrechtvaardigheid” (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 22).

(14)  Studie van het EESC.

(15)  EESC-advies over een vlottere toegang tot klimaatfinanciering voor niet-overheidsactoren (PB C 110 van 22.3.2019, blz. 14).

(16)  Rossi, L., Gancheva, M. and O'Brien, S., 2017.

(17)  Forum voor klimaatfinanciering — Modaliteiten en eerste taken, een studie van Milieu Consulting SPRL in opdracht van het EESC.

(18)  EESC-advies over “Niemand uitsluiten bij de uitvoering van de agenda voor duurzame ontwikkeling 2030” (PB C 47 van 11.2.2020, blz. 30).