Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de kosten van non-immigratie en non-integratie

(initiatiefadvies)

(2019/C 110/01)

Rapporteur:	Pavel TRANTINA
Corapporteur:	José Antonio MORENO DÍAZ

Besluit van de voltallige vergadering	15.2.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 29, lid 2, reglement van orde
	Initiatiefadvies
Bevoegde afdeling	Afdeling Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Burgerschap
Goedkeuring door de afdeling	7.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	149/09/13

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) meent dat immigratie een positief effect heeft op de groei van de bevolking en de beroepsbevolking. Als de natuurlijke bevolkingsgroei negatief wordt, kan immigratie de totale bevolking en de beroepsbevolking op peil helpen houden. Immigratie is weliswaar geen panacee voor de gevolgen van de vergrijzing in Europa, maar kan wel uitkomst bieden bij tekorten aan arbeidskrachten en vaardigheden die niet gerelateerd zijn aan demografische processen.

1.2.

Een Europa zonder immigratie zou betekenen dat: — de economieën van de lidstaten een zware klap zouden krijgen: arbeidsmarkten zouden onder een mogelijk onoverkomelijke druk komen te staan, hele bedrijfstakken zouden failliet gaan, de landbouwproductie zou inzakken en de bouw zou de vraag niet aankunnen; — de demografische uitdagingen verergerd zouden worden: pensioenstelsels worden wellicht onhoudbaar, de gezondheids- en zorgsector zou kunnen instorten, bepaalde gebieden zouden snel ontvolkt raken; de sociale cohesie zou in feite ondermijnd worden; — er met een volledig verbod op legale migratie per definitie meer pogingen tot irreguliere migratie gedaan zouden worden; dit zou op zijn beurt leiden tot een overmaat aan beveiliging, repressie en bewaking, met enorme kosten tot gevolg; zwarte arbeidsmarkten, uitbuiting en moderne slavernij, en wanhopige pogingen tot gezinshereniging zouden in de hand worden gewerkt; — racisme en vreemdelingenhaat een nog betere voedingsbodem zouden krijgen dan nu al het geval is: reeds gevestigde mensen met een migratieachtergrond, ook van de tweede of derde generatie, zouden het doelwit worden van wantrouwen en verontwaardiging onder de bevolking.

1.3.

Daarentegen kan migratie de volgende voordelen voor gastlanden opleveren: vacatures en tekorten aan vaardigheden kunnen worden opgevuld, de economie kan blijven groeien en diensten ten behoeve van een vergrijzende bevolking kunnen in stand worden gehouden wanneer er plaatselijk onvoldoende jongeren zijn. De pensioenkloof kan worden gedicht met de bijdragen van nieuwe jonge arbeidsmigranten. Immigranten leveren energie en innovatie op. Culturele en etnische diversiteit verrijkt de gastlanden. Leeglopende gebieden kan nieuw leven worden ingeblazen; zo kunnen scholen worden getransformeerd. Landen van herkomst profiteren van geldovermakingen (geld dat migranten naar huis sturen), waarmee een groter bedrag is gemoeid dan met buitenlandse hulp. Terugkerende migranten brengen spaargeld, vaardigheden en internationale contacten met zich mee.

1.4.

Wil het potentieel van migratie ten volle benut kunnen worden, dan moet er een benadering komen waarbij onder meer de vaardigheden van de migranten beter benut worden. Het EESC is ervan overtuigd dat dit moet worden ondersteund door middel van adequate maatregelen en -mechanismen om vaardigheden te valideren en roept de EU en de lidstaten op om een snelle ontwikkeling hiervan te ondersteunen. Bovendien zouden goed functionerende partnerschappen op het gebied van vaardigheden met landen buiten de EU zowel de EU als de landen van herkomst ten goede komen.

1.5.

De EU moet beleid en maatregelen vaststellen die een veilige, ordelijke en reguliere migratie bevorderen en tevens de integratie en sociale samenhang versterken.

1.6.

Non-integratie houdt economische, sociaal-culturele en politieke en risico’s en kosten in. Investeren in de integratie van migranten is dan ook de beste verzekering tegen mogelijke toekomstige kosten, problemen en spanningen. Het overheidsbeleid moet de angsten, zorgen en bezwaren van de verschillende bevolkingsgroepen in de Europese samenlevingen wegnemen om xenofobe en anti-EU-discours te vermijden. Daartoe moet het desbetreffende beleid een duidelijke, consistente en gemotiveerde reeks verplichtingen voor de migranten zelf omvatten, terwijl retoriek en gedragingen die tegen migranten zijn gericht, consequent dienen te worden veroordeeld.

1.7.

Het EESC wijst erop dat bevordering van integratie van essentieel belang is voor het versterken van de fundamentele waarden en beginselen van de EU, waarvan diversiteit, gelijkheid en non-discriminatie hoekstenen uitmaken. Integratie heeft betrekking op de gehele samenleving, met inbegrip van migranten die zich in een gastland vestigen, ongeacht hun status of herkomst. Dit neemt niet weg dat er speciale beleidsmaatregelen nodig zijn voor mensen die in een bijzonder kwetsbare positie verkeren (zoals vluchtelingen), en een op de gemeenschap gebaseerde en op maat gesneden gerichte ondersteuning in plaats van een standaardaanpak levert wellicht de beste resultaten op. Het is daarom absoluut noodzakelijk dat de lidstaten van de EU van elkaar leren en oprecht proberen een klimaat te scheppen waarin integratie van migranten haalbaar is en de risico’s worden voorkomen.

2.   Achtergrond en doelstellingen van het advies

2.1.

Nu Europa wordt geconfronteerd met de grootste migratiestromen sinds de Tweede Wereldoorlog neemt de bezorgdheid onder burgers over verdere ongecontroleerde migratiestromen toe en is het des te belangrijker dat irreguliere migratie gezamenlijk wordt bestreden en de EU in staat wordt gesteld om actie te ondernemen. De lidstaten van de EU moeten het hoofd bieden aan uitdagingen op het vlak van beheer, financiering en communicatie en aan de angst van de burgers voor migratie. Sommige politici hebben misbruik gemaakt van de situatie, en het EESC acht het dringend noodzakelijk om het narratief over migratie te veranderen en weer een rationeel debat op basis van feiten te voeren. Vluchtelingen en migranten moeten niet worden gezien als een bedreiging, maar als een kans voor het economische en sociale model van Europa.

2.2.

Het huidige beleid om beheersing van de migratie bovenaan de agenda op het gebied van buitenlandse zaken te plaatsen ondermijnt de positie van de EU in haar buitenlandse betrekkingen, maakt haar vatbaar voor chantage en dreigt haar geloofwaardigheid op het gebied van mensenrechtenkwesties aan te tasten. Het EESC is ervan overtuigd dat de EU en de lidstaten zich niet mogen blijven beperken tot het huidige model en moeten zorgen voor meer reguliere manieren om de EU binnen te komen die een ordelijke migratie en succesvolle integratie vergemakkelijken. Veilige en legale routes kunnen de druk op het asielstelsel van de EU verlichten.

2.3.

Tegelijkertijd is het een feit dat zolang de EU-markten de vraag naar arbeidskrachten aanwakkeren, er zal sprake zijn van migratie: regulier of anderszins. In ieder geval zal in bepaalde beroepen de vraag toenemen (op het gebied van zorg, huishoudelijk werk, sociale dienstverlening, bouw enz.) (1).

2.4.

Federica Mogherini, de hoge vertegenwoordiger van de Europese Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, heeft in juni tijdens de Civil Society Days 2017 een toespraak over de rol van Europa bij de vrede en stabiliteit in de wereld gehouden (2). Daarin zei ze dat Europa migratie nodig heeft om economische en culturele redenen. Ze stelde het EESC voor een studie of een rapport over de kosten van non-migratie op te stellen, aangezien ze de indruk had dat bepaalde economische sectoren in Europa zouden instorten als alle migranten er plots niet meer zouden zijn. In het rapport zouden de sociaaleconomische actoren aangeven hoe Europa er volgens hen uit zou zien zonder migranten. Met dit initiatiefadvies wordt gehoor gegeven aan het voorstel van mevrouw Mogherini.

2.5.

Migratie heeft vele gezichten: ze kan van reguliere aard zijn, van irreguliere aard en ook van humanitaire aard, zoals de afgelopen drie jaar als gevolg van de oorlog in Syrië en andere delen van de wereld. Migratiestromen bestaan ook uit verschillende vormen van migratie en bij arbeidsmigratie kan het om seizoensarbeiders of manuele of hoogopgeleide migranten gaan. In dit document wordt vooral aandacht besteed aan veilige, ordelijke en door de EU gesteunde arbeidsmigratie (en de daarmee samenhangende gezinshereniging), al wordt ook aandacht geschonken aan andere vormen van immigratie naar de EU, aan de potentiële bijdrage van migranten die op humanitaire gronden (tijdelijk) komen (asielzoekers) en aan irreguliere immigratie.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.   Demografische ontwikkelingen — een vergrijzende en krimpende bevolking in de EU

3.1.1.

Europa wordt nu, begin 21e eeuw, geconfronteerd met een vergrijzende bevolking, een stagnerende of zelfs krimpende autochtone bevolking, hoge werkloosheid en — in sommige van zijn belangrijkste lidstaten — ook met een trage economische groei. Tegelijkertijd blijft Europa een van de belangrijkste bestemmingen wat migratie betreft (3).

3.1.2.

Een van de belangrijkste uitdagingen voor de EU is dat de omvang van de beroepsbevolking verandert. Hoewel het aanbod van arbeid (de omvang van de beroepsbevolking) zich niet onafhankelijk van de vraag naar arbeid ontwikkelt, kan het toekomstige arbeidsaanbod worden ingeschat door verschillende arbeidsparticipatiescenario’s te combineren met bevolkingsprognoses, zoals is gedaan in het European Demographic Data Sheet 2018 (4). De huidige beroepsbevolking in de EU telt ongeveer 245 miljoen werkenden. Om het toekomstige arbeidsaanbod tot 2060 in te schatten hebben de auteurs drie scenario’s voor de arbeidsparticipatie uitgewerkt, met resp. 214, 227 en 245 miljoen werkenden.

3.1.3.

Andere prognoses, zoals die in het informatieblad van de Commissie voor de Sociale Top in Göteborg in 2017, geven aan dat er in 2060 twee mensen in de werkende leeftijd op iedere oudere zullen zijn, terwijl dat er nu vier zijn. Het Europees sociaal model zoals we dat vandaag de dag kennen, komt hierdoor op losse schroeven te staan.

3.1.4.

Immigratie heeft juist een positief effect op de groei van de bevolking en de beroepsbevolking. Als de natuurlijke bevolkingsgroei negatief wordt, kan immigratie de totale bevolking en de beroepsbevolking op peil helpen houden. Ook kan immigratie een oplossing bieden voor tekorten aan arbeidskrachten en vaardigheden die niet gerelateerd zijn aan demografische processen. Zoals het Hamburg Institute of International Economics (HWWI) in zijn rapport „The Costs and Benefits of European Immigration” (5) echter stelt, is immigratie geen panacee voor de gevolgen van de vergrijzing in Europa (aangezien migranten ook ouder worden).

3.2.   Het potentieel van arbeidsmigratie uit derde landen

De volgende effecten kunnen worden onderscheiden (6):

3.2.1.

Voor de gastlanden: — Vacatures en tekorten aan vaardigheden kunnen opgevuld worden. — De economie kan blijven groeien. — Diensten ten behoeve van een vergrijzende bevolking kunnen in stand worden gehouden wanneer er plaatselijk onvoldoende jongeren zijn. — De pensioenkloof kan worden gedicht met de bijdragen van nieuwe jonge arbeidsmigranten, die ook belasting betalen. — Immigranten leveren energie en innovatie op. — Culturele en etnische diversiteit verrijkt de gastlanden. — Leeglopende gebieden kan nieuw leven worden ingeblazen; zo kan de trend van dalende leerlingenaantallen op scholen worden tegengegaan.

3.2.2.

Voor de landen van herkomst: — Ontwikkelingslanden profiteren niet alleen van geldovermakingen (geld dat migranten naar huis sturen), waarmee vaak al een groter bedrag is gemoeid dan met buitenlandse hulp (7), maar ook van culturele uitwisselingen. — De werkloosheid daalt en jonge migranten verbeteren hun toekomstperspectieven. — Terugkerende migranten brengen spaargeld, vaardigheden en internationale contacten met zich mee.

4.   Kosten van non-immigratie

4.1.   Behoud van de economische groei en voorzien in de behoeften van de arbeidsmarkt

4.1.1.

Immigratie van buiten de EU heeft een direct en een indirect effect op de economische groei: er lijkt sprake te zijn van een duidelijke wisselwerking tussen de groei van de beroepsbevolking door immigratie en de groei van het totale bbp. Zo heeft Zweden de afgelopen jaren duizenden werkvergunningen verleend aan IT-ontwikkelaars, bessenplukkers en koks. Arbeidsimmigratie levert een grote bijdrage aan de Zweedse economie: bedrijven die arbeidsmigranten in dienst nemen, groeien sneller dan andere vergelijkbare bedrijven. Jaarlijks dragen arbeidsmigranten uit landen buiten de EER meer dan 1 000 miljoen EUR bij aan het Zweedse bbp en meer dan 400 miljoen EUR aan belastinginkomsten (8).

4.1.2.

Migranten zorgden tussen 2004 en 2014 voor een toename van de beroepsbevolking in Europa van 70 % (9). Het is moeilijk exact aan te geven wat de gevolgen van een tekort aan arbeidskrachten van deze omvang voor de Europese economie en de afzonderlijke lidstaten zouden zijn geweest. Bovendien integreren mensen die in het buitenland geboren zijn meestal in nichemarkten (segmentalisering) die snel groeien of juist snel krimpen, waardoor er meer flexibiliteit ontstaat om op de vraag op de arbeidsmarkt in de EU in te spelen.

4.1.3.

Zo ook wordt de werkgelegenheidssituatie in elk land mede door migranten bepaald: zij dragen bij tot de consumptie en tot het creëren van banen. Ondernemers met een migrantenachtergrond dragen bij tot economische groei en werkgelegenheid, doordat ze vaak zorgen voor een heropleving van ambachten en neringen die in de vergetelheid zijn geraakt. Ook hebben ze een groeiend aandeel in de levering van goederen en diensten met toegevoegde waarde (10). Om „de creativiteit en het innovatievermogen” van ondernemers met een migrantenachtergrond te versterken beveelt het EESC dan ook aan om gerichte maatregelen op Europees, nationaal en lokaal niveau te nemen. Deze zijn nodig om een einde te maken aan discriminatie en om voor iedereen gelijke voorwaarden te creëren, zodat eenieder kan bijdragen tot inclusieve groei en hoogwaardige banen (11).

4.1.4.

Daar ondernemingen van de sociale economie vooral in de zorgsector en in het kader van activiteiten van de deel- en de kringloopeconomie actief zijn, kunnen zij niet alleen nieuwe banen maar ook ondernemerschap van migranten buiten de EU, alsook hun toegang tot economische activiteiten faciliteren en ondersteunen (12).

4.1.5.

Het begrotingseffect van immigratie is niet eenvoudig te meten. Volgens de OESO (13) is het begrotingseffect van migranten de afgelopen vijftig jaar per saldo neutraal geweest, d.w.z. dat de eventuele kosten die zij opleverden, zijn gedekt door de opbrengsten in de vorm van geïnde belastingen en heffingen.

4.1.6.

Uit onderzoek van Oxford Economics (14) blijkt dat arbeidsmigranten ertoe hebben bijgedragen dat er voldoende aanbod van arbeid was om de hoogconjunctuur tussen 2004 en 2008 mogelijk te maken. Het lijkt erop dat sommige bedrijven alleen dankzij de beschikbaarheid van arbeidsmigranten hebben kunnen overleven of hun productie niet naar het buitenland hebben hoeven te verplaatsen (de onderzoekers verwijzen naar een enquête onder 600 bedrijven, waarvan 31 % — en in de sociale en gezondheidszorg en de landbouw zelfs 50 % — stelde dat migranten belangrijk zijn voor het voortbestaan van hun organisatie).

4.1.7.

Het is duidelijk dat immigratie zowel de landen van herkomst als de gastlanden economische baten kan opleveren. Wel is het met de huidige economische en handelsstructuren zo dat het vooral de rijke en machtige landen zijn die er het meest van profiteren. Migratie kan er ook voor zorgen dat verschillende culturen met elkaar in aanraking komen en elkaar beter leren begrijpen, maar als er geen pogingen worden ondernomen om de misverstanden, vooroordelen of mythes die onder zowel de plaatselijke bevolking als migranten leven te ontkrachten, ontstaat er wrijving.

4.2.   Overbrugging van de vaardigheidskloof

4.2.1.

Volgens een studie die in opdracht van het EESC door het Instituut voor Markteconomie (15) is uitgevoerd en op 24 juli 2018 is gepubliceerd, lijdt de Europese economie over het geheel genomen jaarlijks een productiviteitsverlies van meer dan 5 % doordat werknemers niet beschikken over de vaardigheden die nodig zijn op de arbeidsmarkt. Dit komt neer op een verlies van 80 eurocent per gewerkt uur, aldus de onderzoekers. Het grootste personeelsgebrek is te vinden onder artsen, in de IT- en de communicatiesector en meer in het algemeen in de wetenschap, technologie en techniek. Ook aan leraren, verpleegkundigen en verloskundigen is een tekort. Volgens de onderzoekers is de situatie door de krimpende bevolking en de technologische ontwikkelingen verder aan het verslechteren. Deze tekorten zouden deels opgevuld kunnen worden door arbeidsmigranten.

4.2.2.

Wil het potentieel van migratie op dit gebied ten volle benut kunnen worden, dan moet er echter een benadering komen waarbij onder meer de vaardigheden en kwalificaties van de migranten beter benut worden. Immigranten zijn doorgaans overgekwalificeerd voor de banen die zij aangeboden krijgen (16).

4.2.3.

De vaardigheidskloof kan alleen verkleind worden als migranten hun vaardigheden en kwalificaties kunnen laten valideren. De betrokken mechanismen van de EU zijn echter nog in ontwikkeling en hangen af van de lidstaten. lidstaten en actoren in het veld maken onvoldoende gebruik van het EU-instrument voor het opstellen van een vaardigheidsprofiel. Wel zijn er niet-gouvernementele initiatieven, zoals de competentiekaarten en de online-beroepsvaardighedentest van de Bertelsmann-stichting (17).

4.2.4.

Goed functionerende partnerschappen op het gebied van vaardigheden met landen buiten de EU zouden zowel de EU als de landen van herkomst ten goede komen.

4.3.   De zorgsector overeind houden

4.3.1.

Het tekort aan arbeidskrachten in de gezondheidszorg is een „tikkende tijdbom”. In de huidige crisis (18) zal het tekort aan arbeidskrachten oplopen tenzij passende beleidsmaatregelen worden getroffen. Reeds in 1994 werd de zorg door de Commissie aangemerkt als een strategische sector. In 2010 waarschuwde de Commissie ervoor dat er tegen 2020 een tekort van twee miljoen gezondheidswerkers zou ontstaan als er niet dringend iets zou worden gedaan aan het tekortschietende aanbod, dat opliep tot één miljoen werknemers in de langdurige zorg (19).

4.3.2.

De zorgsector heeft in veel lidstaten met een tekort aan arbeidskrachten te kampen. Door zorgverleners, zowel reguliere als zonder papieren, in te zetten worden de tekorten in de zorg verminderd. Met name zorgstelsels in Zuid-Europa leunen sterk op inwonende zorgverleners. Zo is in Italië ongeveer drie kwart van de inwonende zorgverleners migrant (20).

4.3.3.

Landen in Midden- en Oost-Europa worden ook getroffen door het tekort aan arbeidskrachten in de zorg, alsook door de stijgende vraag naar zorg in West-Europa. Zo levert Polen veel zorgverleners aan andere landen, hoewel het land er zelf niet genoeg heeft. Deze tekorten worden opgevangen met de komst naar Polen van werknemers uit de Oekraïne en andere landen buiten de EU (21).

4.3.4.

Er zij ook gewezen op de aanzienlijke economische bijdrage die vrouwelijke migranten via betaald werk aan gezinnen en gemeenschappen leveren, en op de noodzaak om de ongelijkheden tussen vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt aan te pakken (22). Uit onderzoek blijkt dat de meeste vrouwelijke arbeidsmigranten werkzaam zijn in de dienstverlening (bijv. catering, huishoudelijk werk en gezondheidszorg). Illegaal werk, onderbezetting en tijdelijke arbeidscontracten kunnen leiden tot de nadelige positie waarin migrantenvrouwen op de arbeidsmarkten van de EU verkeren. Er moeten nadere maatregelen komen om gelijke behandeling te garanderen en kwetsbare personen te beschermen.

4.4.   Ontvolking van afgelegen en plattelandsgebieden

4.4.1.

Berg-, eiland- en plattelandsgebieden raken steeds dunner bevolkt, wat een neerwaartse economische en sociale spiraal veroorzaakt die sterker wordt naarmate meer mensen naar de stad trekken. Door de bevolkingsafname raakt er binnen de gemeenschap minder geld in omloop, hetgeen gevolgen heeft voor het voortbestaan van plaatselijke bedrijven, winkels en vervoersverbindingen en de beschikbaarheid van essentiële voorzieningen en diensten.

4.4.2.

In sommige delen van de EU, zoals Ierland en Brandenburg, wordt de leegloop opgelost door de vestiging van migranten. Zo is in Noord-Ierland de bijdrage van arbeidsmigranten van cruciaal belang geweest voor het voortbestaan van de landbouw, waar gebrek aan arbeidskrachten en vergrijzing van de beroepsbevolking ernstige problemen opleveren. Migranten zijn bereid om te werken tegen salarissen en voorwaarden die autochtonen afwijzen, en om te wonen in dorpen die dreigen leeg te lopen, ondanks het risico dat zij terechtkomen in een sector die nauwelijks gereguleerd is en waarin het gevaar bestaat dat zij uitgebuit worden (23).

4.4.3.

In het kader van het plattelandsontwikkelingsbeleid van de EU zijn er mogelijkheden om lokale plattelandsgemeenschappen te helpen bij de komst van migranten. Een aantal organisaties voor plattelandsontwikkeling heeft gewezen op de potentiële bijstand die plattelandsgebieden kunnen verlenen aan migranten; hun komst zou een rol kunnen spelen bij het revitaliseren van gebieden die met onderbevolking en/of economische achteruitgang te kampen hebben. Het Europees Parlement heeft in zijn studie van 2017 (24) benadrukt dat steunverlening van groot belang is voor de sociale inclusie van migranten en hun integratie op de arbeidsmarkt.

4.5.   Culturele verscheidenheid

4.5.1.

Zonder migranten zou de bevolking van de EU-lidstaten diversiteit ontberen. Dit zou leiden tot een xenofoob en zelfgenoegzaam discours, wat in strijd is met de leidende beginselen van de EU. Bovendien zou het ten koste gaan van de versterking van waarden als gelijke behandeling en non-discriminatie, waar mede door de zichtbaarheid van mensen met een migrantenachtergrond de afgelopen jaren vooruitgang is geboekt.

4.6.

Om al deze redenen moet non-immigratie worden afgedaan als een onrealistisch, onuitvoerbaar en enorm schadelijk scenario voor de EU.

5.   Kosten van non-integratie (en hoe deze vermeden kunnen worden)

5.1.

Wil het volledige potentieel van immigratie in Europa, zoals hierboven aangegeven, benut kunnen worden en tegelijkertijd de daaraan verbonden langdurige risico’s en vermijdbare sociaaleconomische kosten zo veel mogelijk worden beperkt, dan is het van het grootste belang dat de nodige voorwaarden worden geschapen voor een succesvolle integratie van migranten.

5.2.

Leidend voor de interpretatie die de EU volgt, zijn de gemeenschappelijke basisbeginselen voor het beleid inzake de integratie van immigranten in de EU, die in 2004 door de Raad zijn goedgekeurd (25). Daarin wordt integratie opgevat als „een dynamisch tweerichtingsproces van wederzijdse aanpassing door alle immigranten en ingezetenen van de lidstaten”. Dit staak haaks op de wijdverbreide misvatting dat integratie hetzelfde is als assimilatie, d.w.z. een eenrichtingsproces waarbij individuele migranten hun nationale en culturele kenmerken opgeven voor die van hun nieuwe land van verblijf (26). Maar zoals in het EU-actieplan van 2016 inzake de integratie van onderdanen van derde landen wordt herhaald (27), maakt het begrijpen en onderschrijven van de fundamentele waarden van de EU een essentieel onderdeel uit van het leven en participeren in de EU.

5.3.

Er zij op gewezen dat integratie betrekking heeft op alle migranten die zich in een gastland vestigen, ongeacht hun status of herkomst. Dit neemt niet weg dat er speciale beleidsmaatregelen nodig zijn voor mensen die in een bijzonder kwetsbare positie verkeren (zoals vluchtelingen), en een op de gemeenschap gebaseerde benadering in plaats van een standaardaanpak levert wellicht de beste resultaten op.

5.4.

Werk is een essentieel onderdeel van het integratieproces. Voor de lidstaten en de economische en sociale partners is de integratie van migranten op de arbeidsmarkt dan ook een prioriteit. De vraag naar arbeidsmigranten is immers nog altijd een van de belangrijkste drijvende krachten achter immigratie.

5.5.

Andere essentiële variabelen in het gastland die bepalend zijn voor de integratie van migranten zijn: de zekerheid en voorspelbaarheid van de migratiestatus, de mogelijkheden en belemmeringen m.b.t. het verkrijgen van het staatsburgerschap, de mogelijkheden voor gezinshereniging, de beschikbaarheid van taalcursussen, de eisen inzake de kennis van taal en cultuur, de politieke rechten, en de algemene openheid van de samenleving en haar bereidheid om de nieuwkomers op te nemen, hen bij te staan en met hen om te gaan — vice versa geldt dit ook.

5.6.

Bovendien hangt de integratie van migranten nauw samen met allerlei beleidsmaatregelen op gebieden als bescherming op de werkplek, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs, vrouwenrechten, gelijkheid en non-discriminatie.

5.7.

In een poging om het bestaande beleid te kwantificeren is de Migrant Integration Policy Index (MIPEX) opgezet, die vergelijkbare gegevens over EU-lidstaten en verschillende andere landen bevat (28). Daaruit blijkt dat er nog altijd verschillen bestaan tussen de lidstaten, zoals de aanhoudende kloof tussen Oost- en West-Europa.

5.8.

In het „non-integratie”-scenario doen zich de volgende risico’s en/of kosten voor:

5.8.1.   Economische risico’s/kosten:

—	migranten hebben geen toegang tot formele arbeid (en zwartwerk neemt toe);

—	er ontstaan sociale problemen die geld kosten (het voorkomen ervan was goedkoper geweest);

—	migranten kunnen zich niet volledig ontplooien (vaak geldt dit ook voor hun nakomelingen).

5.8.2.   Sociaal-culturele risico’s/kosten:

—	migranten identificeren zich niet met de waarden en normen van het gastland en aanvaarden deze niet;

—	de sociaal-culturele verschillen tussen de migranten- en de gastgemeenschap nemen toe;

—	migranten worden structureel gediscrimineerd en hebben bijvoorbeeld geen goede toegang tot diensten;

—	vreemdelingenhaat en wederzijds wantrouwen nemen toe;

—	taalbarrières blijven voortbestaan;

—	ruimtelijke segregatie leidt tot gettovorming;

—	de algemene sociale samenhang verdwijnt.

5.8.3.   Veiligheidskosten/-risico’s:

—	toename van haatdragende taal en haatmisdrijven;

—	afname van de rechtshandhaving en mogelijke stijging van de criminaliteit, met name in sociaal uitgesloten gebieden;

—	radicalisering en steun voor extreme ideologieën nemen toe (zowel onder migranten als onder autochtonen).

5.9.

Gezien bovenstaande risico’s is investeren in de integratie van migranten de beste verzekering tegen mogelijke toekomstige kosten, problemen en spanningen.

5.10.

Het desbetreffende beleid moet een duidelijke, consistente en gemotiveerde reeks verplichtingen voor de migranten zelf omvatten, terwijl retoriek en gedragingen die tegen migranten zijn gericht, consequent dienen te worden veroordeeld.

5.11.

Het is daarom absoluut noodzakelijk dat de lidstaten van de EU van elkaar leren en oprecht proberen een klimaat te scheppen waarin integratie van migranten haalbaar is en de hierboven beschreven risico’s worden voorkomen.

5.12.

In alle openheid moet worden gesteld dat door de overheid geïnitieerde inspanningen om migranten te criminaliseren of anderszins te marginaliseren, alsook het aanwakkeren van etnisch nationalisme en het bezuinigen op de financiering van integratiemaatregelen (met inbegrip van het niet verdelen van door de EU beschikbaar gestelde middelen) — zoals nu in bepaalde lidstaten blijkt te zijn gebeurd — haaks staan op deze doelstellingen en op lange termijn onherstelbare schade kunnen aanrichten.

5.13.

Tot slot, maar daarom niet minder belangrijk, wijst het EESC erop dat bevordering van integratie van essentieel belang is voor het versterken van de fundamentele waarden en beginselen van de EU, waarvan diversiteit, gelijkheid en non-discriminatie hoekstenen uitmaken.

---

(1)  Zo bestonden de 4,3 miljoen immigranten in de EU in 2016 naar schatting uit 2,0 miljoen burgers uit niet-EU-landen, 1,3 miljoen mensen met het staatsburgerschap van een andere EU-lidstaat dan die waarnaar zij migreerden, ongeveer 929 000 mensen die migreerden naar een EU-lidstaat waarvan zij het staatsburgerschap hadden (bijvoorbeeld terugkerende onderdanen of in het buitenland geboren onderdanen), en ca. 16 000 staatloze mensen.

(2)  Toespraak van Federica Mogherini tijdens de Civil Society Days 2017.

(3)  Migration data portal.

(4)  European Demographic Data Sheet 2018.

(5)  The costs and benefits of European immigration, Econstor.

(6)  Geïnspireerd door en op basis van de conclusies van „The pros and cons of Migration”, Embrace.

(7)  Perspectives on Global Development 2017, OESO.

(8)  DAMVAD Analytics (2016): Labour immigration contributes to Swedish economic development.

(9)  OESO (2014): „Is migration good for the economy?” Migration Policy Debates.

(10)  Rath, J., Eurofound (2011), „Promoting ethnic entrepreneurship in European cities”, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg.

(11)  PB C 351 van 15.11.2012, blz. 16.

(12)  PB C 283 van 10.8.2018, blz. 1.

(13)  International Migration Outlook 2013, OESO.

(14)  Department for Employment and Learning, UK: The Economic, Labour Market and Skills Impacts of Migrant Workers in Northern Ireland.

(15)  EESC (2018): Skills Mismatches — An Impediment to the Competitiveness of EU Businesses (ISBN: 978-92-830-4159-7).

(16)  LABOUR-INT: „Integration of migrants and refugees in the labour market through a multi-stakeholder approach”.

(17)  Meine Berufserfahrung zählt.

(18)  UNI Europa UNICARE (2016).

(19)  Europese Commissie (2013).

(20)  Onderzoeksdienst van het Europees Parlement (2016).

(21)  PB C 487 van 28.12.2016, blz. 7.

(22)  Verslag „Migrant women in the EU labour force. Summary of findings”, Europese Commissie.

(23)  Nori, M. (2017). „The shades of green: migrants’ contribution to EU agriculture: context, trends, opportunities, challenges”.

(24)  „EU rural development policy and the integration of migrants”, EP.

(25)  Common Basic Principles for Immigrant Integration Policy in the EU.

(26)  Voor meer informatie over het verschil tussen deze concepten, zie bijvoorbeeld Assimilation vs integration, Centre for the Study of Islam in the UK, RE teachers Resource Area.

(27)  Actieplan voor de integratie van onderdanen van derde landen.

(28)  Migrant Integration Policy Index 2015: How countries are promoting integration of immigrants.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over duurzame en inclusieve bio-economie — Nieuwe kansen voor de Europese economie

(initiatiefadvies)

(2019/C 110/02)

Rapporteur:

Mindaugas MACIULEVIČIUS

Corapporteur:

Estelle BRENTNALL

Besluit van de voltallige vergadering	15.2.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 29, lid 2, rvo Initiatiefadvies
Bevoegd orgaan	Adviescommissie Industriële Reconversie (CCMI)
Goedkeuring door de CCMI	25.9.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	205/3/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Een samenhangend en transparant beleids- en stimuleringskader voor de lange termijn creëren om de bio-economie te bevorderen. Om de vele transversale maatschappelijke uitdagingen aan te pakken is er een sterk politiek engagement nodig en het EU-beleidsklimaat zou innovatieve biogebaseerde producten en duurzaam in de EU geproduceerde grondstoffen meer kunnen bevorderen. Financiële of belastingprikkels zouden de noodzakelijke investeringen kunnen stimuleren, rekening houdend met het feit dat veeleer de lidstaten en de regio’s op deze gebieden bevoegd zijn dan de EU. Clusterorganisaties die kmo’s groeperen, alsook primaire producenten van duurzame biomassa spelen een essentiële rol in de ontwikkeling van betrekkingen tussen actoren in de toeleveringsketen. Bestaande biogebaseerde clusters zouden voortdurend met de nodige updates (1) in kaart kunnen worden gebracht, waarbij ook moet worden gekeken naar de effecten van de bio-economie, en waar er lacunes zijn moeten maatregelen worden genomen om de ontwikkeling van nieuwe clusters te vergemakkelijken.

1.2.

De rol van landbouwers, boseigenaren en hun coöperaties is van cruciaal belang voor een efficiënt gebruik van natuurlijke hulpbronnen en voor een circulaire bio-economie. Er is behoefte aan een sterk meerjarig financieel kader, een gemeenschappelijk landbouwbeleid en een Europese bosbouwstrategie ter ondersteuning van adviesdiensten, opleiding en kennisuitwisseling, om beter in te spelen op de behoeften van landbouwers en landbouwcoöperaties. Concrete voorbeelden om het bewustzijn te vergroten en de voordelen van de bio-economie voor de hele waardeketen aan te tonen, moeten worden bevorderd. Dat zal jonge boeren en nieuwkomers aantrekken om nieuwe bedrijven in deze sector te starten. Producentenorganisaties en coöperaties moeten ook worden gepromoot als belangrijke instrumenten om het gebruik en de toegevoegde waarde van bestaande biomassa in de EU te vergroten. Steun aan de land- en bosbouwsector in de EU is dan ook van cruciaal belang om verder te investeren en te innoveren in de duurzame productie van biomassa.

1.3.

Marktcreatie ondersteunen en consumenten en burgers helpen weloverwogen keuzes te maken m.b.t. producten en industrieën die zij via hun dagelijkse aankopen ondersteunen. Om de consument meer bewust te maken en een coherente en correcte boodschap over biogebaseerde producten uit te dragen moet de Europese Unie een communicatiestrategie ontwikkelen waarbij alle partners in de waardeketen en alle andere belanghebbenden worden betrokken. Een belangrijke eerste stap was de vaststelling van duidelijke EU-wijde normen voor biogebaseerde producten, die de weg kunnen effenen voor de invoering van marktcreatiemaatregelen om het gebruik van in de EU geproduceerde biogebaseerde producten door consumenten en openbare aanbesteders verder te stimuleren.

1.4.

Er moet worden gezorgd voor een duurzaam financieel rendement op investeringen via een centraal fonds. Slimme regelgeving en consistente tenuitvoerlegging op verschillende niveaus in de hele EU moeten prioriteit krijgen teneinde belemmeringen weg te nemen en administratieve lasten te verminderen, en tegelijkertijd duurzaamheid te waarborgen. Een webgebaseerd instrument zou bijvoorbeeld kunnen helpen om beschikbare financiering op te sporen en na te gaan of de aanvrager voldoet aan de criteria om voor dat mechanisme in aanmerking te komen. Het systeem zou ook voorzien in de nodige links en middelen om rechtstreeks op het financieringsmechanisme een beroep te kunnen doen. Het zou als een marktplaats kunnen fungeren, informatie over financiering beschikbaar kunnen stellen en fondsenzoekers in contact kunnen brengen met potentiële financiers (bijv. zoals een crowdfunding-site). Voorts is de voortzetting van de gemeenschappelijke onderneming voor biogebaseerde industrieën (GO BBI 2.0) buiten het huidige meerjarig financieel kader essentieel om nieuwe en bestaande waardeketens van biogebaseerde producten te bevorderen, het concurrentievermogen van de bestaande productiefaciliteiten te versterken en bij te dragen aan plattelandsontwikkeling, nieuwe banen en bevordering van het bedrijfsleven.

1.5.

Het regionaal ontwikkelingsbeleid van de EU na 2020 moet voldoende middelen beschikbaar stellen voor de verdere ontwikkeling van plattelandsgebieden. De nadruk moet vooral liggen op de ondersteuning van investeringen in infrastructuur en diensten die nodig zijn voor efficiënte en duurzame bio-economiebedrijven op het platteland.

1.6.

Wetenschappelijke kansen moeten worden aangegrepen en de toepassing van innovaties moet worden ondersteund via een flexibel, evenredig en solide wettelijk kader. Onderzoek is van cruciaal belang om innovatie in de bio-economie mogelijk te maken, tot stand te brengen en te evalueren. Commerciële exploitatie hangt niet alleen af van uitstekend onderzoek, maar ook van het passende strategische, juridische en maatschappelijke kader om snelle kennisoverdracht naar de industrie te verzekeren. Koplopers moeten de ruimte en steun krijgen die nodig zijn om binnen de grenzen van de regelgeving te innoveren en te versnellen. Er moeten afspraken worden gemaakt over innovatiedeals en groene deals met belanghebbenden in situaties waarin regelgeving de ontwikkeling van de algemene bio-economie beter zou kunnen ondersteunen en waar creatieve oplossingen nodig zijn. Bovendien speelt innovatie ook een cruciale rol in de bevordering van de duurzaamheid van de biomassaproductie in de EU.

1.7.

Verbeteren van opleidings-, trainings- en vaardigheidsprogramma’s voor nieuw talent en bestaande werknemers. Benutting van het potentieel van de bio-economie kan leiden tot het scheppen van nieuwe banen. De invoering van nieuwe technologieën brengt echter belangrijke uitdagingen met zich mee wat betreft de organisatie van het werk en de vaardigheden die werknemers nodig hebben. Daarom is het van het allergrootste belang dat mensen hun vaardigheden gedurende hun hele leven blijven ontwikkelen en aanpassen. De inzet van alle relevante belanghebbenden — biomassaproducenten, onderwijsaanbieders, bedrijven, vakbonden, openbare arbeidsbemiddelingsdiensten en regeringen — om de kwaliteit en het reactievermogen van aangeboden onderwijs en beroepsopleidingen te verbeteren, is van het grootste belang om de kloof tussen het aanbod van en de vraag naar vaardigheden te verkleinen door de banden tussen onderwijsstelsels en arbeidsmarkten aan te halen. De ontwikkeling van algemene vaardigheden en het op elkaar afstemmen van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt moeten echter een integrerend onderdeel vormen van een breder pakket maatregelen op o.a. werkgelegenheids-, industrie-, investerings-, innovatie- en milieugebied.

1.8.

Biomassagebruik verkennen Een efficiënter gebruik van het bestaande aanbod van biomassa moet een prioriteit zijn om aan de groeiende vraag naar grondstoffen te voldoen. Voorts moeten de kwaliteit en kwantiteit van productieve grond ook worden verbeterd voor de landbouw, en moet het gebruik van braakliggende, marginale of onderbenutte grond worden aangemoedigd. Producenten van grondstoffen, met name landbouwers en boseigenaren, spelen een cruciale rol bij de ontwikkeling van de bio-economie. Er moet werk worden gemaakt van bewustmaking van de potentiële kansen (door gebruikmaking van verschillende gewassen) en de ontwikkeling van infrastructuur voor de inzameling, opslag en het vervoer van biomassa. Ook is het van belang de regelingen voor duurzaamheidsverslaglegging minder complex te maken en te zorgen voor meer polyvalente productie- en verwerkingscapaciteit voor biomassa. Als alternatieve biomassabronnen bieden afval en residuen alsook duurzaam beheer van Europese bossen kansen voor de bio-economie en bio-energie. Er moet een evaluatie komen van duurzame afvalstromen en er moet verder worden geïnvesteerd in het gebruik van hout en residuen. Daarnaast moeten technologieën worden ontwikkeld om de inherente variabiliteit van dergelijke producten aan te pakken. In sommige gevallen moet het nationale beleid wellicht worden aangepast om het gebruik van afvalstoffen in producten op biobasis mogelijk te maken.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

De bio-economie omvat de productie van hernieuwbare biologische hulpbronnen en hun omzetting in levensmiddelen, diervoeders, biogebaseerde producten en bio-energie. Hieronder vallen ook landbouw, bosbouw, visserij, voedsel-, pulp- en papierproductie, alsmede delen van de chemische, biotechnologische en energie-industrie. In het kader van dit advies wordt niet specifiek ingegaan op onderzoek naar genomen, celprocessen en bio-informatica. De strategie van 2012 voor een bio-economie van de EU moest „de weg vrijmaken voor een meer innoverende, hulpbronefficiënte en concurrerende maatschappij, die voedselzekerheid verzoent met het duurzaam gebruik van biotische hernieuwbare hulpbronnen voor industriële doeleinden en de bescherming van het milieu”. In 2017 heeft de Commissie een evaluatie verricht van de EU-strategie van 2012 voor de bio-economie, waarin zij tot de conclusie komt dat de strategie de relevantie van haar doelstellingen aantoont en dat het belang van de door de bio-economie geboden kansen in Europa en daarbuiten steeds meer wordt erkend.

2.2.

Hoewel de doelstellingen van de EU-strategie van 2012 voor de bio-economie relevant blijven om de uitdagingen op het gebied van voedsel- en voedingszekerheid het hoofd te bieden, en hoewel het begeleidende actieplan vruchten heeft afgeworpen wat betreft de voorgestelde doelstellingen, worden een heroriëntering van de acties en een beoordeling van het toepassingsgebied van de strategie noodzakelijk geacht in het licht van de recente beleidsontwikkelingen, waaronder de doelstellingen van de Verenigde Naties inzake duurzame ontwikkeling (SDG’s) en de verbintenissen van het Verdrag inzake klimaatverandering (COP21). De wereldbevolking zal naar verwachting tegen 2050 zijn gegroeid tot bijna 10 miljard mensen en biologische hulpbronnen moeten efficiënter worden gebruikt, zodat er veilig, voedzaam, hoogwaardig en betaalbaar voedsel beschikbaar is voor meer mensen, met minder milieu- en klimaatimpact per geproduceerde eenheid, en zodat er ook voldoende hernieuwbaar biologisch materiaal is om een aanzienlijk deel te produceren van wat we momenteel uit fossiele ruwe olie halen, in combinatie met wind-, zonne- en andere hernieuwbare energie.

2.3.

Tegen deze achtergrond is duurzame bio-economie sectoroverschrijdend en vormt ze wereldwijd de kern van duurzame economische strategieën. De bio-economie kan een sleutelrol spelen in het Europese concurrentievermogen en het is nu dan ook belangrijk om de mogelijkheden ervan in kaart te brengen en te benutten, op zowel Europees als nationaal/regionaal niveau. Andere derde landen, zoals de VS, hebben bijv. via top-down leiderschap een bio-economie ontwikkeld die bijna 400 miljard USD genereert en meer dan vier miljoen banen ondersteunt via directe en indirecte bijdragen en toeleveranciers (2).

2.4.

De bio-economie biedt kansen die kunnen bijdragen tot een vermindering van zowel de CO2-uitstoot als de afhankelijkheid van ingevoerde fossiele hulpbronnen. De bossen in de EU nemen bijv. een hoeveelheid koolstof op die overeenkomt met 10 % van de jaarlijkse emissies van de EU en zorgen voor een duurzame en constante voorziening van biomassa voor hernieuwbare energie. Voorts blijkt uit ramingen dat 100 000 chemische stoffen die momenteel worden geproduceerd, in theorie uit hernieuwbare grondstoffen kunnen worden gewonnen. Dit betekent niet dat ze allemaal noodzakelijkerwijs zo moeten worden geproduceerd, maar in theorie is dat mogelijk. Een en ander zal niet alleen de mogelijkheid bieden om onze dagelijkse huishoudelijke artikelen lokaal en op duurzame wijze te produceren, het zal ook bijdragen aan het creëren van banen en groei in Europa, waar de technologische voorsprong nog steeds groot is.

2.5.

Er blijven echter grote belemmeringen bestaan voor meer innovatie in de bio-economie van de EU. Een belangrijk obstakel betreft het kostenconcurrentievermogen van producten, ten opzichte van zowel fossiele alternatieven als gelijkwaardige producten uit andere delen van de wereld. Het kostenconcurrentievermogen wordt beïnvloed door tal van factoren, waaronder technologische paraatheid, arbeidskosten, subsidies voor fossiele brandstoffen en amortisatie, alsook het lage niveau van marktondersteuning voor biogebaseerde producten. Dit concurrentieprobleem wordt nog verscherpt door de moeilijke toegang tot financiering voor innovatieve projecten en productiefaciliteiten, en vaak ook door het nog steeds geringe bewustzijn van eindgebruikers t.a.v. biogebaseerde producten, alsook door een gebrek aan vaardigheden en operationele relaties om de sector vooruit te helpen. Bovendien worden de vergunningsprocedures voor nieuwe biogebaseerde projecten steeds langer en omslachtig, wat leidt tot aanzienlijke rechtsonzekerheid en financiële risico’s voor de economische actoren.

3.   Bijzondere opmerkingen

3.1.

Geschat wordt dat de bio-economiesectoren in de EU een jaarlijkse omzet van ongeveer 2 biljoen euro halen en werk bieden aan ongeveer 19,5 miljoen mensen (3), waarvan de meesten in plattelands- en kustgebieden zijn gevestigd, wat neerkomt op ongeveer 8,5 % van de beroepsbevolking van de EU28. Verwacht wordt dat de zich ontwikkelende biogebaseerde sector in de hele EU de land- en bosbouwsector en de plattelandsgemeenschappen ten goede zal komen in de vorm van werkgelegenheid en het genereren van inkomen. Het verwerken van biomassa en het produceren van biogebaseerde producten bieden nieuwe zakelijke kansen in de vorm van het telen en vermarkten van diverse gewassen. Samen met conventionele gewassen zoals granen, oliehoudende zaden, aardappelen en suikerbieten worden nieuwe gewassen zoals gras, bosbouwgewassen, zeewier en microalgen beschouwd als potentiële toekomstige inkomstenbronnen in plattelands- en kustgebieden.

3.2.

Bestaande bioraffinaderijen bieden gezinnen en gemeenschappen op het platteland nu reeds middelen van bestaan en economische emancipatie. Bioraffinaderijen — fabrieken die hernieuwbare grondstoffen (d.w.z. biomassa, bijproducten en nevenproducten, maar ook afval) gebruiken in plaats van fossiele bronnen — vormen de kern van de bio-economie: ze zijn gevestigd in plattelands- en kustgebieden, dicht bij de hernieuwbare grondstoffen die ze verwerken, in het hart van de voedsel-, diervoeder-, industriële, hout- en energieproductie.

3.3.

Bioraffinaderijen maken maximaal gebruik van elk onderdeel van de plant die ze verwerken en produceren een minimumhoeveelheid afval. Met behulp van efficiënte en/of innovatieve technologieën vervaardigen in de EU gevestigde bioraffinaderijen een breed gamma aan producten, zoals levensmiddelen, diervoeders, chemische stoffen, vezels en brandstoffen, die een aantal kenmerken combineren en met name hernieuwbaar, herbruikbaar, recycleerbaar, composteerbaar of biologisch afbreekbaar zijn. Biogebaseerde producten en ingrediënten zijn zo polyvalent dat ze kunnen worden gebruikt in tal van uiteenlopende toepassingen, zoals aquafeed, bouw, cosmetica, karton, detergenten, brandstoffen, smeermiddelen, verf, papier, farmaceutische producten, kunststoffen en andere industriële producten, waarbij fossiele ingrediënten zijn vervangen door hernieuwbare.

3.4.

Het bouwen van nieuwe bioraffinaderijen, en de ontwikkeling of uitbreiding van bestaande bioraffinaderijen betekent investeren in baanbrekende industrie. Bioraffinaderijen zijn kapitaalintensief, hebben een lange terugverdientijd en zijn blootgesteld aan technologie- en marktrisico’s. Een duidelijk, stabiel en ondersteunend regelgevend en financieel kader is dan ook belangrijk om deze investeringen in Europa te stimuleren. Vandaag kunnen verschillende instrumenten worden gebruikt, waaronder Horizon 2020 (de nieuw voorgestelde wetgeving voor Horizon Europa is een positief beoordeeld, ambitieus innovatie- en onderzoeksprogramma) en de gemeenschappelijke onderneming voor biogebaseerde industrieën, de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF), het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (Elfpo), InnovFin, het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) en, niet in de laatste plaats, de Europese Investeringsbank (EIB) voor leningen en garanties. Het kan evenwel moeilijk zijn om er toegang toe te krijgen. Een éénloketsysteem voor bedrijven om toegang te krijgen tot uitgebreide, op hun behoeften toegesneden informatie zou deze knelpunten kunnen verhelpen.

3.5.

In dit verband is het van cruciaal belang dat het maatschappelijk middenveld, landbouwers, boseigenaren en de industrie worden betrokken bij het debat over de totstandbrenging van een meer concurrerende bio-economie voor Europa, die iedereen ten goede komt. Om deze paradigmaverschuiving in de richting van een koolstofarmere, op hernieuwbare energie gebaseerde economie te realiseren moet over de voordelen van de bio-economie worden gecommuniceerd. Betrouwbare certificerings- en keurmerksystemen kunnen in dit verband belangrijke instrumenten zijn om een duurzame en betrouwbare bio-economische industrie tot stand te brengen en vertrouwen te geven aan industriële afnemers, openbare aanbesteders en consumenten.

3.6.

De EU, de lidstaten en de regionale autoriteiten kunnen een cruciale bijdrage leveren om de groei van de bio-economie te bevorderen door de marktvraag naar hernieuwbare, slimme en hulpbronnenefficiënte producten en diensten te stimuleren. De lidstaten moeten in de toekomstige strategische plannen voor het GLB concrete maatregelen opnemen om investeringen te ontwikkelen en/of verder te ondersteunen en duurzame oplossingen voor landbouwers, boseigenaren en hun coöperaties in de EU te bevorderen om hun concurrentievermogen en doeltreffendheid te vergroten. Ingeval biogebaseerde producten op duurzame wijze fossiele koolstofproducten kunnen vervangen, kan dit worden gefaciliteerd door de ontwikkeling van nieuwe wetgeving, zoals het pakket circulaire economie, en door de mogelijke herziening van andere relevante bestaande wetgeving om de vervanging van traditionele fossiele koolstofproducten door lokaal geproduceerde biogebaseerde alternatieven aan te moedigen. Voorts kan gebruik worden gemaakt van bestaande normalisatieactiviteiten zoals TC411 en bestaande certificeringsregelingen en/of nieuwe vrijwillige etiketteringsregelingen zoals „biobased%”.

3.7.

Overheidsafnemers op nationaal en regionaal niveau zouden meer moeten verwijzen naar dergelijke betrouwbare certificeringen en keurmerken voor biogebaseerde inhoud. Het Nederlandse Normalisatie-Instituut NEN lanceerde in 2016 bijv. een nieuw biogebaseerd certificatiesysteem, nl. Biobased% (http://www.biobasedcontent.eu/). Dit systeem stelt vast hoeveel biomassa een product bevat en helpt bedrijven om transparante en geloofwaardige informatie te verstrekken over de biogebaseerde inhoud van een product, bij de communicatie zowel tussen bedrijven onderling als tussen bedrijven en consumenten. Er wordt uitgegaan van de Europese norm EN 16785-1:2015 (die een methode biedt voor het bepalen van het biogebaseerde gehalte van vaste, vloeibare en gasvormige producten met behulp van koolstofanalyse en elementaire analyses). Conformiteitsbeoordelingen worden uitgevoerd door certificatie-instellingen die een overeenkomst hebben gesloten met het NEN. Nu deze certificering is ingevoerd, is het belangrijk er meer bekendheid aan te geven en het gebruik van hernieuwbare grondstoffen in de huidige en toekomstige EU-wetgeving te stimuleren.

3.8.

In de bosbouw spelen certificeringsregelingen een belangrijke rol bij het garanderen van duurzaam gebruik van biomassa. Zo is 60 % van de bossen in de EU gecertificeerd in het kader van het programma voor de erkenning van boscertificering (PEFC) en/of de regeling van de Raad voor verantwoord bosbeheer (FSC). Bovendien voldoet de bosbouw in de EU aan de strengste milieunormen ter wereld, die voortvloeien uit wetgeving zoals de EU-houtverordening, regels inzake landgebruik, veranderingen in landgebruik en bosbouw (LULUCF), de vogel- en habitatrichtlijnen en het pakket circulaire economie.

3.9.

Verbetering van de B2B- en B2C-communicatie is daarom van essentieel belang. Publieke bewustwording op basis van nauwkeurige, relevante en toegankelijke informatie is van cruciaal belang om de ontwikkeling van een slimme, duurzame en inclusieve bio-economie te garanderen, een markt voor duurzame biogebaseerde producten tot stand te brengen en duurzamere consumptie en productie te bevorderen. Met name op regionaal en lokaal niveau zijn bewustmakingsacties nodig, met inbegrip van prijzen, onderscheidingen en tentoonstellingen over de rol van technologie en wetenschap in de bio-economie.

3.10.

Het is dus van groot belang om te zorgen voor duidelijke en precieze boodschappen voor het publiek. Aangezien de bio-economie verschillende mogelijkheden biedt om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, is een uitgebreide economische evaluatie nodig. Dit zal informatie opleveren over de omvang van de bio-economie in alle sectoren, alsook over de bijdrage ervan aan de economische groei en de daarmee samenhangende effecten op de arbeidsmarkt. In dit verband is er voor de wetenschappelijke gemeenschap een centrale rol weggelegd. Daarom is het ook essentieel om investeringen in interdisciplinair en fundamenteel onderzoek te ondersteunen, zodat de EU haar potentieel kan benutten om bij te dragen aan mondiaal onderzoek en innovatie op het gebied van voedsel- en voedingszekerheid, concurrentievermogen en de kennisgebaseerde bio-economie. Het is van vitaal belang dat het wetgevingsstandpunt van de EU volledig onderbouwd wordt door voortschrijdend wetenschappelijk inzicht en ervaring wereldwijd en dat de besluitvormingsprocessen voor regelgevingstoezicht transparant zijn.

3.11.

Onderwijs aan schoolkinderen en middelbare scholieren is van cruciaal belang om een generatie op te voeden die de uitdagingen begrijpt en de door de bio-economie geboden kansen wil aangrijpen. Het onderwijzen van de principes van circulariteit, van mondiaal en lokaal optreden tegelijk (glocaal), alsook het wekken van interesse voor onderzoek, zullen bijdragen aan de voorbereiding van de nieuwe generatie die haar eigen weg moet vinden. Aan universiteiten zijn al nieuwe curricula ontwikkeld, waarin bijvoorbeeld biowetenschappen, engineering en marketing worden gecombineerd. Dergelijke kruisbestuivingen tussen disciplines en een faciliterende omgeving voor startende ondernemingen kunnen studenten helpen bio-economisch ondernemer te worden. De beroepsopleiding moet zich ontwikkelen om in te spelen op de vereiste vaardigheden in de primaire productie, de maakindustrie, het vervoer en andere relevante sectoren. Ook op latere leeftijd moeten werknemers hun vaardigheden en competenties op peil houden. Programma’s voor levenslang leren die onderwijsaanbieders in contact brengen met producenten, werkgevers en werknemers, onderzoekers en innovatoren kunnen dit ondersteunen.

---

(1)  https://biconsortium.eu/news/mapping-european-biorefineries

(2)  Zie het USDA-informatieblad: An Economic Impact Analysis of the U.S. Biobased Products Industry: 2016 Update, beschikbaar op: https://www.biopreferred.gov/BPResources/files/BiobasedProductsEconomicAnalysis2016FS.pdf

(3)  Alle aangehaalde cijfers zijn afkomstig van het „JRC science for policy report: 2016 Bioeconomy Report”, beschikbaar op http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC103138/kjna28468enn.pdf

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over een vlottere toegang tot klimaatfinanciering voor niet-overheidsactoren

(initiatiefadvies)

(2019/C 110/03)

Rapporteur:

Cillian LOHAN (IE-III)

Rechtsgrondslag	Artikel 29, lid 2, reglement van orde
	Initiatiefadvies
Besluit van de voltallige vergadering	15.2.2018
Bevoegde afdeling	Landbouw, Plattelandsontwikkeling en Milieu
Goedkeuring door de afdeling	27.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	114/6/7

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Hoewel in pacten voor klimaatfinanciering veel middelen zijn toegezegd, wijst het EESC erop dat het voor kleine niet-overheidsactoren op klimaatgebied lastig is om toegang tot financiering te krijgen en dus potentieel transformatieve initiatieven te ondersteunen en werkelijkheid te laten worden.

1.2.

De voor klimaatbeleid bestemde financieringsstromen in de EU moeten dringend gemonitord en in kaart gebracht worden. Dat zal het gemakkelijker maken om de impact ervan voor niet-overheidsactoren op klimaatgebied te meten, en zal ervoor zorgen dat de vooruitgang met de koolstofarme transformatie van de economie in het algemeen kan worden gevolgd.

1.3.

De financieringsbronnen en de bottom-upinitiatieven die financiering nodig hebben zijn heel divers. Er bestaan geen mechanismen om ze dichter bij elkaar te brengen. Dit zou met de oprichting van een inclusief forum voor klimaatfinanciering op EU-niveau moeten worden verholpen.

1.4.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) komt met een voorstel voor een forum voor klimaatfinanciering om de voornaamste problemen aan te pakken, dat stakeholders gezamenlijk belemmeringen in kaart zou moeten laten brengen, oplossingen zou moeten uitwerken en een overzicht zou moeten maken van de doeltreffendste instrumenten voor een betere distributie van de financiering, waaronder een soort bemiddelingsdienst die klimaatprojecten en bijpassende financieringsbronnen met elkaar in contact brengt.

1.5.

Er moet een mechanisme worden gecreëerd (en vervolgens moet daar duidelijk over worden gecommuniceerd) om initiatieven te bereiken die kleinere bedragen nodig hebben. Zo’n mechanisme zou onder andere het volgende moeten omvatten: — vereenvoudigde aanvraagprocedure; — vereenvoudigde rapportageverplichtingen; — matchingfinanciering; — steun voor projecten in de ontwerpfase, vooraanvragen voor financiering; — steun voor capaciteitsopbouw, netwerkvorming, uitwisseling en platformontwikkeling op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau.

1.6.

De aandacht voor klimaatfinanciering mag niet leiden tot minder of geen verantwoorde financiering op andere terreinen. Alle financiering moet aan een klimaattoets worden onderworpen om te garanderen dat andere dan specifiek voor het klimaat bestemde middelen geen averechts effect hebben op de klimaatafspraken en -doelen. Deze verplichting vloeit voort uit artikel 2.1c van de Overeenkomst van Parijs, op grond waarvan geldstromen in overeenstemming moeten worden gebracht met een traject naar broeikasgasarme en klimaatbestendige ontwikkeling.

1.7.

Er moet een toolkit en een heldere communicatiestrategie worden ontwikkeld, die niet-overheidsactoren op alle niveaus in staat stellen inzicht in en toegang tot klimaatfinanciering te krijgen. De toolkit moet het voor projectontwikkelaars eenvoudiger maken om projecten uit te werken die bijdragen aan een koolstofarme en klimaatbestendige economie.

2.   Inleiding

2.1.

Dit advies bouwt voort op de eerdere EESC-adviezen over een coalitie om de toezeggingen in de Overeenkomst van Parijs na te komen (1) en de bevordering van klimaatmaatregelen van niet-overheidsactoren (2), alsook op een recente EESC-studie (3) waarin werd gewezen op belemmeringen die een grotere betrokkenheid van niet-overheidsactoren bij klimaatbeleid in de weg staan.

2.2.

Het EESC pleitte in 2018 voor een „Europese dialoog over klimaatmaatregelen van niet-overheidsactoren” (ED-NSCA) om klimaatmaatregelen van in Europa gevestigde niet-overheidsactoren te versterken en de reikwijdte en de schaal ervan te vergroten. Het stelde dat deze dialoog niet alleen bedoeld zou moeten zijn om maatregelen onder de aandacht te brengen, maar ook tegemoet zou moeten komen aan de behoeften van niet-overheidsactoren door inspiratie te bieden voor nieuwe partnerschappen tussen overheids- en niet-overheidsactoren, door het intercollegiale leren en het delen van opleiding en advies tussen niet-overheidsactoren te faciliteren, door meer financiering beschikbaar te stellen en door de toegang daartoe te vereenvoudigen.

2.2.1.

De term „niet-overheidsactoren” verwijst naar actoren die geen partij zijn bij het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC). Deze brede interpretatie omvat verschillende soorten bedrijven, met inbegrip van kleine en middelgrote ondernemingen, evenals micro-ondernemingen, investeerders, coöperaties, steden en regio’s, vakbonden, gemeenschappen en burgerverenigingen, geloofsverenigingen, jeugdorganisaties en andere niet-gouvernementele organisaties.

2.2.2.

Het voorgestelde ED-NSCA-proces zou de toegang tot financiering voor niet-overheidsactoren moeten ondersteunen. Dit zou onder andere het volgende moeten inhouden: — in kaart brengen van financieringskansen; — geven van advies over financierbare plannen; — nagaan hoe de bestaande financiële waardeketen (zowel die van de overheid als het bedrijfsleven) voorziet in financiering voor klimaatinvesteringen die niet-overheidsactoren willen doen; — analyseren van de mogelijkheden voor een adequate distributie van de financiering aan kleinschalige, potentieel transformatieve projecten; — analyseren van de huidige dialoog- en overlegprocedures met niet-overheidsactoren, teneinde nieuwe technieken en best practices te ontwikkelen om het gebruik van bestaande Europese en internationale financiering te bevorderen; — ervoor pleiten dat het komende meerjarig financieel kader van de EU ten dienste staat van de hogere klimaatambities van niet-overheidsactoren en maatregelen van deze actoren stimuleert; — verkennen van innovatieve financiering (peer-to-peerfinanciering, crowdfunding, microfinanciering, groene obligaties enz.).

2.3.

Klimaatfinanciering kan op verschillende manieren worden omschreven, maar de vaste commissie voor Financiën van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) hanteert de volgende definitie: financiering die is gericht op beperking van emissies, afname van de broeikasgasuitstoot en vermindering van de kwetsbaarheid van mensen en ecosystemen voor de negatieve gevolgen van de klimaatverandering en vergroting van hun weerbaarheid daartegen.

2.4.

Dit advies gaat over klimaatfinanciering in relatie tot de EU-lidstaten en de actoren die geen partij zijn bij het UNFCCC uit deze landen, waarmee maatschappelijke organisaties, gemeenten en lokale overheden toegang kunnen krijgen tot de nodige financiële instrumenten om bij te dragen aan de uitwerking en uitvoering van projecten, initiatieven en activiteiten voor de beperking van emissies en het klimaatbestendig maken van gemeenschappen.

2.5.

Dit advies mag niet los worden gezien van dat over klimaatrechtvaardigheid (4), want er dient voor te worden gezorgd dat de armsten en meest kwetsbaren in de samenleving niet onevenredig worden belast met de kosten van klimaatmaatregelen.

2.6.

De financiering van de eerste stappen van de transitie naar een koolstofarme economie en van aanpassings- en mitigatiebeleid is essentieel voor een eerlijke overgang en om de uitvoering van maatregelen in de praktijk te versnellen.

2.7.

Het kan lastig zijn om voor micro- en kleine projecten bedragen van 2 000 tot 250 000 EUR te krijgen. Er zijn efficiënte mechanismen nodig om te waarborgen dat ook kleinschalige, vanuit de gemeenschap geleide acties met behulp van klimaatfinanciering hun transformatieve potentieel kunnen verwezenlijken.

2.8.

De EU heeft de afgelopen tien jaar met succes een reeks financieringsmechanismen ontwikkeld om aan zulke behoeften tegemoet te komen — het EIDHR-programma voor democratie en mensenrechten, het GCCA (Wereldwijd bondgenootschap tegen klimaatverandering), de financiële instrumenten voor medefinanciering en decentrale samenwerking door ngo’s — waarop geschikte klimaatinstrumenten zouden kunnen worden gebaseerd.

3.   Vastgestelde problemen

Achtergrond

3.1.

Het EESC onderschrijft nadrukkelijk de Agenda 2030 van de Verenigde Naties voor duurzame ontwikkeling en de Overeenkomst van Parijs. Toch leidt ons huidige traject er in het beste geval toe dat de temperatuurstijging tot 3 oC beperkt blijft, wat veel hoger is dan hetgeen in de Overeenkomst van Parijs is vastgelegd. De omslag naar duurzaamheid vergt grote inspanningen en belangrijke investeringen. De totale jaarlijkse gemiddelde energiegerelateerde investeringen in trajecten om de opwarming van de aarde tot 1,5 oC te beperken en de gevolgen van de klimaatverandering te verzachten, worden voor de periode 2015-2050 geraamd op 900 miljard USD (speciaal verslag van de IPCC over de effecten van de opwarming van de aarde met 1,5 oC ten opzichte van de pre-industriële niveaus).

3.2.

Hoewel de vereiste investeringen om de klimaatverandering een halt toe te roepen, hoog zijn, bedragen ze niet zoveel als de investeringen die de laatste jaren noodzakelijk waren om de instortende financiële sector te redden. Daartoe werd 2,5 biljoen EUR gemobiliseerd. De mogelijke ineenstorting van de ecosystemen die het fundament vormen van ons bestaan, rechtvaardigt op zijn minst een gelijkwaardig antwoord.

3.3.

Te vaak is de discussie over klimaatfinanciering gericht op het creëren van nieuwe expliciete financieringslijnen, terwijl op grond van de Overeenkomst van Parijs alle geldstromen in overeenstemming moeten worden gebracht met een traject naar broeikasgasarme en klimaatbestendige ontwikkeling.

3.4.

Het partnerschap van Marrakesh en het mondiale klimaatactieplan bieden mogelijkheden om niet-overheidsactoren bij het formele UNFCCC-proces te betrekken. Bij de vormgeving van financieringspakketten is het geen aandachtspunt om acties in de EU in kaart te brengen en deze te financieren teneinde de mogelijke impact ervan te maximaliseren.

3.5.

De vooruitgang die op het gebied van de financiering van de strijd tegen de opwarming van de aarde en de gevolgen ervan is geboekt, is ontoereikend. De Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering maakt in haar laatste verslag (5) duidelijk dat het vijf voor twaalf is en er het komende decennium drastische maatregelen nodig zijn om de gevolgen beheersbaar te houden. Duurzame financiën en een duurzame economie moeten bovenaan op de politieke agenda staan, met name middels een duidelijke, stabiele en stimulerende wetgeving.

3.6.

Het is niet voldoende om een bepaald percentage van de begroting te bestemmen voor klimaatfinanciering als een ander deel van het geld naar milieuvervuilende activiteiten gaat. Er dient te worden gelet op de klimaatimpact van alle uitgaven gezamenlijk. In een werkdocument raamt het Internationaal Monetair Fonds de directe en indirecte subsidies die wereldwijd naar fossiele energie gaan op 5,3 biljoen USD per jaar, wat neerkomt op ruim 15 miljard USD per dag. Zelfs met het geplande Groene Klimaatfonds, ten belope van 100 miljard USD per jaar, kunnen de negatieve gevolgen van deze subsidies niet worden gecompenseerd.

3.7.

De energietransitie zal zich niet op tijd en conform de verbintenissen van de EU in het kader van de Overeenkomst van Parijs kunnen voltrekken, als de politiek geen aandacht schenkt aan het vraagstuk energiearmoede. De financiële en sociale kosten en baten van de overschakeling van Europa op duurzame energie dienen eerlijk over alle bestuursniveaus en marktpartijen, waaronder de burgers, te worden verdeeld. Uit de wetenschappelijke studie Heat Roadmap Europe (6) blijkt dat Europa in staat is om tussen nu en 2050 met behulp van bestaande technologieën zijn broeikasgasuitstoot op een betaalbare en kostenefficiënte manier met 86 % te verminderen ten opzichte van 1990.

3.8.

Uit het ter voorbereiding van dit advies gedane onderzoek bleek dat er weinig gegevens voorhanden zijn over de speciaal voor klimaatbeleid bestemde financieringsstromen in de lidstaten. Het is moeilijk na te gaan of fondsen worden opgedeeld in kleinere, toegankelijkere geldpotjes en wat het transformatieve effect van de financiering is. Het gebrek aan monitoring en rapportage vergroot de ambiguïteit van de problematiek en staat de ontwikkeling van doeltreffende oplossingen in de weg.

Toegang voor bedrijven, waaronder kleine en middelgrote ondernemingen

3.9.

Toegang tot financiering blijft een van de grootste uitdagingen voor alle soorten niet-overheidsactoren, waaronder grotere bedrijven en kleine en middelgrote ondernemingen, die daarbij op allerlei problemen stuiten. Het gaat daarbij niet alleen over de beschikbaarheid van meer en aanvullende financiering, maar ook over de duidelijkheid van bestaande financieringsmechanismen.

3.10.

Bovendien is het lastig om te bepalen wat „groene investeringen” zijn. Investeerders hechten vooral belang aan risico’s en rendement en vinden het moeilijk om de potentiële klimaatgevolgen van een voorgesteld project en de slaagkansen ervan te beoordelen. Particuliere kredietverleners zullen terughoudend staan tegenover de financiering van een project als voor hen niet duidelijk is welke investeringsrisico’s en mechanismen om die risico’s te verminderen er zijn, met andere woorden als garanties ontbreken.

Toegang voor lokale en regionale overheden

3.11.

Factoren die de toegang tot financiering voor subnationale overheden beperken zijn onder meer: lage kredietratings, beperkte mogelijkheden om aan particuliere middelen te komen vanwege de te kleine omvang van de markt voor investeringen in koolstofarme infrastructuur en onaantrekkelijke risico-rendementprofielen, en door de nationale overheid opgelegde beperkingen ten aanzien van de mogelijkheid om op de particuliere markt te lenen en de bedragen die kunnen worden geleend.

Toegang voor gemeenschapsinitiatieven

3.12.

In Europa bestaan op dit moment vele duizenden plaatselijke initiatieven op het gebied van klimaatverandering en duurzaamheid. Deze kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren aan de klimaat-, energie- en duurzaamheidsdoelstellingen van de EU, maar ze zijn meestal afhankelijk van vrijwilligers, en een groot obstakel voor de ontwikkeling en opschaling ervan is het gebrek aan financiering en professionele ondersteuning. Vaak zijn maar heel bescheiden bedragen nodig, maar zonder die middelen hebben de initiatieven het lastig om vooruitgang te boeken en projecten te lanceren. Het transformatieve potentieel van deze initiatieven wordt niet aangeboord.

3.13.

In veel gevallen is het voor lokale initiatieven lastig om conventionele financieringsbronnen te gebruiken. Vaak is het minimale aan te vragen bedrag aan financiering te hoog en overstijgt dat in ruime mate de behoeften en beheerscapaciteit van de kleinschalige, plaatselijke initiatieven. Vereisten inzake medefinanciering creëren nog meer belemmeringen.

3.14.

Kleinere actoren noemen onder meer het voldoen aan de financieringsvereisten, administratieve rompslomp en ingewikkelde procedures als problemen om toegang te krijgen tot financiering. Ook al zijn hun individuele projecten en initiatieven klein, het cumulatieve effect ervan kan aanzienlijk zijn. Bovendien zal sprake zijn van veel plaatselijke, bijkomende baten en voordelen als kleine, gemeenschapsgerichte programma’s adequaat worden gefinancierd.

3.15.

De meeste, zo niet alle financiering is projectgericht en komt niet tegemoet aan de behoeften aan middelen voor procesondersteuning op de verschillende niveaus, van gemeenschapsorganisatie en capaciteitsopbouw op lokaal niveau tot netwerkvorming, uitwisseling en platformontwikkeling op regionaal, nationaal en Europees niveau. Financiële steun daarvoor zou de mate van betrokkenheid van burgers en gemeenschappen bij klimaatactie aanzienlijk kunnen vergroten en zou ervoor helpen zorgen dat er voldoende organisatorische capaciteit en samenwerking is om opschaling mogelijk te maken en bij te dragen aan beleidsontwikkeling.

Toegang tot financiering voor innovatie

3.16.

Ook beginnende ondernemers stuiten op allerlei obstakels: moeilijke toegang tot financiering, gebrek aan kennis en ervaring, lastig toegankelijke markten en problemen om op te schalen na de start-upfase. De financiering van innovatie is cruciaal om de klimaatcrisis het hoofd te bieden, maar evenzeer nodig zijn innovatieve financieringsmechanismen en dito tenuitvoerlegging daarvan. Initiatieven zoals EIT Klimaat-KIG zijn erop gericht om deze problemen aan te pakken door de klimaatproblematiek op de financiële markten te mainstreamen, informatie over klimaatrisico’s te democratiseren en investeringen in innovatieve start-ups te ondersteunen.

4.   Voorgestelde oplossingen

4.1.

Het EESC stelt voor om op EU-niveau een soort forum voor klimaatfinanciering op te richten met een decentraal netwerk. Daarin zouden alle betrokken partijen moeten zijn vertegenwoordigd. Zij zouden gezamenlijk een antwoord moeten formuleren op de in dit advies beschreven problemen. Het forum zou ook moeten fungeren als aanjager voor de ontwikkeling van de benodigde, in dit advies genoemde mechanismen.

4.2.

Het forum voor klimaatfinanciering zou tevens de functie moeten hebben van dialoogplatform om heel veelbelovende en doeltreffende oplossingen van niet-overheidsactoren onder de aandacht te brengen van particuliere en institutionele investeerders. Verder zou het in de lidstaten en elders sterk moeten focussen op opschaling en replicatiepotentieel met het oog op een maximale impact. Het EESC, met zijn netwerk van Europese maatschappelijke organisaties, is bij uitstek geschikt om deel uit te maken van een forum voor klimaatfinanciering: het kan de problemen van lokale actoren met toegang tot financiering verwoorden.

4.3.

Doeltreffende communicatie is onmisbaar voor het welslagen van iedere strategie om de problemen rond klimaatfinanciering aan te pakken. Communicatie moet in alle richtingen plaatsvinden, waarbij de doelgroep duidelijk moet worden afgebakend en financieringsmogelijkheden en de toegankelijkheid van financiering in adequate, nauwkeurige en passende bewoordingen moeten worden beschreven.

4.4.

De Europese Commissie en andere EU-instellingen zouden richtsnoeren moeten opstellen voor niet-overheidsactoren over het gebruik van bestaande financieringsmechanismen. Er moet een systeem komen dat de diverse voor klimaatacties van niet-overheidsactoren beschikbare financieringsbronnen inventariseert, analyseert, samenvat en voorlichting daarover geeft. Dat kan worden gebaseerd op de werkzaamheden die het Europees Comité van de Regio’s momenteel verricht met het oog op de ontwikkeling van een toolkit met begrijpelijke informatie voor lokale en regionale overheden over de voor klimaatactie beschikbare middelen en financiering.

4.5.

Verder is een monitoringmechanisme nodig dat de voor klimaatbeleid bestemde financieringsstromen duidelijk in kaart brengt, obstakels definieert en praktische oplossingen aanreikt om die uit de weg te ruimen. Dit is een heel noodzakelijke eerste stap. Het in kaart brengen van financieringsstromen is ook cruciaal om inzicht te krijgen in de belemmeringen die de toegang tot financiering voor kleine niet-overheidsactoren in de weg staan, en om na te gaan in welke mate positieve klimaatacties niet worden benut die wel deel zouden moeten uitmaken van het mondiale klimaatactieplan.

4.6.

Het EESC roept de EU op om een voortrekkersrol te vervullen door een model te verschaffen voor het benutten van de bijdrage van niet-overheidsactoren aan de klimaatdoelen. Met name de kleinere Europese niet-overheidsactoren op klimaatgebied rekenen op de hulp van de EU-instellingen om van speciale klimaatfondsen te kunnen profiteren en via vereenvoudigde procedures en rapportage betere toegang tot financiering te kunnen krijgen. Dat laatste zou het gemakkelijker maken om veel acties te ondersteunen die in de strijd tegen de klimaatverandering tot nu toe geen erkenning krijgen. Zo zou voor projecten van geringe waarde (bijv. < 50 000 EUR) een vereenvoudigd aanvraag- en rapportageformulier (beide van max. 1 blz.) kunnen worden ingevoerd.

4.7.

Er bestaat behoefte aan extra financiering in de vorm van kleinschalige subsidies, zonder belemmerende medefinancieringspercentages, met eenvoudige aanvraag- en rapportageprocedures, speciaal bestemd voor plaatselijke klimaat- en duurzaamheidsinitiatieven. Ook zouden mechanismen kunnen worden uitgewerkt om projecten te clusteren, teneinde de toegang tot financiering te vergemakkelijken en de impact daarvan te vergroten. Dergelijke instrumenten moeten dringend worden ontworpen.

4.8.

Er zou een steunmechanisme moeten worden ontwikkeld waarmee de indieners van projecten bij het zoeken naar financiering gebruik kunnen maken van expertise, zodat ze projecten adequaat ontwerpen en onder de aandacht brengen.

4.9.

Op EU-niveau moet een algemene discussie van de grond komen over innovatieve financieringsmechanismen. Daarbij moeten niet-overheidsactoren van begin af aan bij worden betrokken teneinde de toekenningscriteria eenvoudig en duidelijk te houden.

4.10.

In het algemeen moet er een nauwere samenwerking komen tussen gevestigde klimaat- en duurzaamheidsfondsen, financieringsprogramma’s en niet-overheidsactoren: een kwestie van kennisdeling, communicatie en dialoog. Een forum voor klimaatfinanciering kan dit faciliteren.

4.11.

Financiële maatregelen kunnen ook een stimulans vormen voor acties en klimaatvriendelijk gedrag van niet-overheidsactoren. Belastingvoordelen op nationaal niveau kunnen bijvoorbeeld koolstofarme productie in de hand werken en de deelname van niet-overheidsactoren aan klimaatbeleid bevorderen.

4.12.

De uitwerking van het nieuwe meerjarig financieel kader van de EU biedt wellicht kansen voor bottom-upklimaatacties van niet overheidsactoren, die eraan kunnen bijdragen om de klimaatbeloften van de EU uit de Overeenkomst van Parijs na te komen. In dit verband dringt het EESC erop aan om de EU-uitgaven voor de klimaatdoelen met ten minste 40 % te verhogen (7). Ook pleit het voor een snelle uitfasering van de subsidies voor fossiele brandstoffen en is het tegen directe of indirecte (mede)financiering van fossiele energie via Europese fondsen.

4.13.

Er dient een klimaattoets te worden ontwikkeld om te waarborgen dat met overheidsuitgaven geen activiteiten worden gesteund die de klimaatcrisis verergeren. Ook particuliere financieringsprogramma’s zouden aan zo’n toets moeten worden onderworpen. De toewijzing van specifieke middelen voor klimaatfinanciering mag niet betekenen dat de andere delen van de begroting of financiering worden besteed aan activiteiten die een averechts effect hebben op de klimaatdoelen. De in artikel 2.1c van de Overeenkomst van Parijs geformuleerde doelstelling moet worden verwezenlijkt.

4.14.

Het belangrijkste financiële instrument van de EU ter ondersteuning van lokale ontwikkeling vanaf de basis is vanuit de gemeenschap geleide lokale ontwikkeling (CLLD). Dat is bij uitstek geschikt voor de financiering van bottom-upinitiatieven omdat het de mogelijkheid biedt ondersteuning en subsidies te geven die zijn afgestemd op de lokale omstandigheden. Het EESC heeft in december 20017 een advies uitgebracht over de voordelen van CLLD voor geïntegreerde lokale en plattelandsontwikkeling (8), waarin het bij de Europese Commissie aandrong op onderzoek en grondige analyse van de mogelijkheden om op EU-niveau een reservefonds voor CLLD in het leven te roepen. Los daarvan raadde het de Europese Commissie aan ervoor te zorgen dat alle lidstaten beschikken over een nationaal CLLD-fonds met bijdragen uit alle vier de ESI-fondsen (Elfpo, EFRO, ESF en EFMZV). Deze CLLD-structuur zou een van de manieren kunnen zijn om de in paragraaf 2.7 genoemde micro- en kleine projecten te ondersteunen.

4.15.

Om de hele financiële waardeketen duurzamer te maken, steunt het EESC het in maart 2018 goedgekeurde actieplan van de Commissie voor het financieren van duurzame groei (9). Het heeft in een aantal adviezen concrete aanbevelingen voor dit actieplan uitgewerkt (10).

---

(1)  Advies van het EESC over de vorming van een coalitie van het maatschappelijk middenveld en subnationale overheden om de toezeggingen in de Overeenkomst van Parijs na te komen (PB C 389 van 21.10.2016, blz. 20).

(2)  Advies van het EESC over de bevordering van klimaatmaatregelen van niet-overheidsactoren (PB C 227 van 28.6.2018, blz. 35).

(3)  Studie van het EESC over een „Toolbox voor multistakeholder-klimaatpartnerschappen — een beleidskader om klimaatmaatregelen van onderaf te stimuleren”.

(4)  Advies van het EESC over klimaatrechtvaardigheid (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 22).

(5)  Speciaal verslag van de IPCC over de effecten van de opwarming van de aarde met 1,5 oC ten opzichte van de pre-industriële niveaus (oktober 2018).

(6)  Programma voor onderzoek en innovatie Horizon 2020 onder subsidieovereenkomst nr. 695989 — Heat Roadmap Europe.

(7)  Advies van het EESC over het Europees Pact voor financiën en klimaat (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 8).

(8)  Advies van het EESC over de voordelen van vanuit de gemeenschap geleide lokale ontwikkeling (CLLD) voor geïntegreerde lokale en plattelandsontwikkeling (PB C 129 van 11.4.2018, blz. 36).

(9)  Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Europese Raad, de Raad, de Europese Centrale Bank, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Actieplan: duurzame groei financieren.

(10)  Adviezen van het EESC over het actieplan: duurzame groei financieren (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 73), duurzame financiering: taxonomie en benchmarks (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 103) en duurzaamheidsverplichtingen van institutionele beleggers en vermogensbeheerders (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 97).

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de situatie van Romavrouwen

(verkennend advies op verzoek van het Europees Parlement)

(2019/C 110/04)

Rapporteur:

Ákos TOPOLÁNSZKY

Raadpleging	Europees Parlement, 30.5.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 304, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Burgerschap
Goedkeuring door de afdeling	7.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	196/2/5

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Veel Romavrouwen (en -meisjes) zijn blootgesteld aan meervoudige en intersectionele discriminatie, waardoor ze in een situatie blijven steken waarin ze hun rechten slechts in beperkte mate kunnen uitoefenen. Romavrouwen vormen de meest kwetsbare minderheidsgroep van de EU. De Europese democratieën hebben de uiterst belangrijke taak en plicht om een einde te maken aan deze situatie.

1.2.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) dankt de talloze Romavrouwen voor hun huidige of vroegere vastberadenheid om op moedige wijze de strijd aan te binden met discriminerende structuren en institutioneel geweld, om in alle vrijheid en zonder discriminatie te kunnen samenleven in Europa.

1.3.

Gesegregeerd onderwijs, waarvan het lage niveau precies verband houdt met de discriminatie waardoor het wordt gekenmerkt, moet onmiddellijk worden afgeschaft. Hierbij moet ervoor worden gezorgd dat jonge Romameisjes ook volledig toegang hebben tot een kwaliteitsvol openbaar onderwijs. De bepalingen met betrekking tot speciale scholen en sturingsprocedures moeten zo snel mogelijk grondig worden herzien.

1.4.

Het EESC verwacht van de lidstaten dat zij prioriteit geven aan het uitbannen van gezondheidspraktijken die in strijd zijn met redelijke ethische normen en de daarmee verband houdende wetgeving, en dat zij illegale praktijken zoals gedwongen sterilisatie, weigering van gezondheidszorg op grond van etniciteit of het verlenen van diensten van mindere kwaliteit strafbaar stellen.

1.5.

De lidstaten moeten discriminerende vormen en bepalingen met betrekking tot werkgelegenheid onmiddellijk schrappen en tegelijkertijd uitgewerkte beleidslijnen invoeren die Romavrouwen meer kansen bieden om werk te vinden.

1.6.

Het is belangrijk om een aanvaardbare minimale norm voor huisvesting en openbare diensten vast te stellen, goed te keuren en te laten naleven als grondrecht, eventueel door deze in de grondwet van de lidstaten op te nemen.

1.7.

Er moet streng en zonder discriminatie worden opgetreden tegen alle vormen van mensenhandel en haatmisdrijven waarvan de Roma en met name de vrouwen van deze gemeenschap het slachtoffer zijn.

1.8.

Romavrouwen hebben slechts erg beperkte mogelijkheden om beleidsmaatregelen die hun eigen lot kunnen beïnvloeden uit te werken en te beoordelen. Hun deelname aan dergelijke programma’s moet in voldoende mate worden gewaarborgd.

1.9.

In tegenstelling tot wat momenteel in de meeste lidstaten gebeurt, moet in de Europese en nationale inhaalstrategieën voor de periode na 2020 bijzondere aandacht worden besteed aan de zorgen en belangen van Romavrouwen.

2.   De situatie van Romavrouwen in de Europese Unie

2.1.

Veel Romavrouwen (en -meisjes) zijn blootgesteld aan meervoudige en intersectionele discriminatie, waardoor ze in een situatie blijven steken waarin ze hun rechten slechts in beperkte mate kunnen uitoefenen. Romavrouwen vormen de meest kwetsbare minderheidsgroep van de EU. Deze situatie moet worden beschouwd als een systematische aanval op de democratie, de rechtsstaat en de grondrechten waardoor de Europese gedachte, die gebaseerd is op de waarden die zijn vastgelegd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (1) en in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (2), aanzienlijk wordt verzwakt. Er is de jongste jaren weinig vooruitgang geboekt op dit gebied.

2.2.

Hoewel de meeste lidstaten niet beschikken over gegevens die zijn opgesplitst naar etnische groepen en geslacht, geeft het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA) een nauwkeurig beeld van de ongunstige situatie waarin Romavrouwen zich bevinden (hoofdzakelijk in het kader van het EU-MIDIS II-onderzoek (3)). Hieruit blijkt dat Romavrouwen in alle sectoren van de samenleving worden benadeeld, niet alleen ten opzichte van de algemene bevolking, maar ook ten opzichte van de mannen binnen hun eigen gemeenschap.

2.3.

Het EESC is ervan overtuigd dat de kracht van de eerder aangehaalde Europese gedachte evenredig is aan de mate waarin de zwakste EU-burgers ervan kunnen profiteren. Het vaststellen van de nodige maatregelen om de situatie van Romavrouwen en -meisjes te verbeteren en hun empowerment te bevorderen is daarom niet alleen een verplichting voor de instellingen en de lidstaten van de EU, het vormt meteen ook een test voor de kwaliteit van hun democratische organisatie en de maturiteit van hun rechtsstaat.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

In artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie worden onder meer gelijkheid en eerbiediging van de mensenrechten, met inbegrip van de rechten van personen die tot minderheden behoren, genoemd als de belangrijkste waarden die aan de Europese gedachte ten grondslag liggen. Er is pas sprake van doeltreffende toepassing van deze rechten als er ook ten gunste van de meest gemarginaliseerde en gediscrimineerde groepen concrete veranderingen worden gegarandeerd, waarbij discriminatie, segregatie en zigeunerhaat een manifeste ontkenning van deze waarden vormen.

3.2.

De economische empowerment van Romavrouwen en de toepassing van de mensenrechten en fundamentele vrijheden waar zij op politiek, economisch, sociaal, cultureel en burgerlijk gebied recht op hebben en die grondwettelijk moeten worden gewaarborgd, vereisen gelijke rechten voor Romamannen en -vrouwen.

3.3.

In deze context keurt het EESC, in de lijn van zijn eerdere adviezen (4), de doelstellingen van de kaderstrategie van de EU goed. Dit keer ligt de nadruk evenwel meer specifiek op de behoefte aan een coherente uitvoering en op de vooruitgang die te wensen overlaat.

3.4.

Het EESC stelt ook vast dat zigeunerhaat op bijna alle activiteitenniveaus van de lidstaten, zowel bij overheden als bij instellingen, kan worden waargenomen, waardoor Roma geen eerlijke toegang hebben tot overheidsdiensten. Het komt er dus op neer dat zij niet in staat worden gesteld hun gelijke rechten en de verplichting tot gelijke behandeling jegens hen te doen gelden, dat zij geen politieke beslissingen kunnen nemen over kwesties die hen aangaan in verhouding tot hun aandeel in de totale bevolking, en dat zij zich niet kunnen beschermen tegen de gevolgen van discriminatie. Dit alles geldt des te meer voor Romavrouwen.

3.5.

Om de systematische schendingen van de rechten van Roma-vrouwen in kaart te brengen, dringt het Comité aan op de opstelling van „witboeken”, met de hulp van onafhankelijke en geloofwaardige organisaties van de Roma-gemeenschap, door hen te raadplegen en officieel te erkennen, zodat de basis kan worden gelegd voor een historische verzoening.

3.6.

Het EESC dankt de talloze Romavrouwen voor hun huidige of vroegere vastberadenheid om op moedige wijze de strijd aan te binden met discriminerende structuren en institutioneel geweld, om in alle vrijheid en zonder discriminatie te kunnen samenleven in Europa.

4.   Specifieke gebieden van overheidsbeleid (5)

4.1.   Onderwijs

4.1.1.

Gesegregeerd onderwijs is altijd onwettig en leidt noodzakelijkerwijs tot een ongunstig resultaat. De negatieve gevolgen van de segregatie in het onderwijs treffen vooral jonge Romameisjes, waardoor hun kansen op sociale mobiliteit worden geblokkeerd. Alle mogelijke wettelijke middelen en doelgerichte hulp voor openbaar beleid moeten dan ook worden ingezet, en men moet de nodige bijkomende uitgaven waarborgen om, overeenkomstig de verwachtingen van de EU, iets te doen aan het lage niveau van het gesegregeerde onderwijs, dat te wijten is aan discriminatie. Tegelijk moet erop worden toegezien dat jonge Romameisjes volledig toegang hebben tot een kwaliteitsvol openbaar onderwijs. De regeringen moeten zorgen voor gepaste personele middelen, opleidingen en pedagogische programma’s.

4.1.2.

De ongefundeerde diagnose van mentale achterstand en de segregatie in het onderwijs waarvan Romakinderen het slachtoffer kunnen zijn, moeten worden beschouwd als zeer ernstige schendingen van hun rechten, die een zware hypotheek leggen op hun toekomst. Dergelijke beoordelingen moeten regelmatig worden geverifieerd door gespecialiseerde, onafhankelijke instellingen. De verificatieprocedure moet ongehinderd kunnen worden opgestart op verzoek van elke betrokken partij, in de eerste plaats een ouder of een voogd, of de school.

4.1.3.

Bij een vermoeden van herhaaldelijke en met name systematische beoordelingsfouten die segregatie tot doel of als resultaat hebben, moeten de lidstaten worden verplicht zo snel mogelijk een grondig onderzoek te voeren naar de oorzaken, de besluiten ervan te publiceren, deze te evalueren in het kader van de nationale mechanismen ter bestrijding van segregatie en passende wetgevings- en handhavingsmaatregelen te nemen.

4.1.4.

In afwachting hiervan moet ervoor worden gezorgd dat het pedagogisch niveau van de speciale klassen dichter bij dat van het algemeen onderwijs wordt gebracht, zodat ze niet louter pedagogische „vergeetputten” zijn.

4.1.5.

Het EESC is voorstander van een beperking, bevriezing of, in het geval van systematische problemen, een volledige intrekking van Europese financieringen voor landen waar de segregatie op school niet afneemt of zelfs toeneemt. Het Comité hoopt dat de mechanismen voor juridische bescherming van de Europese Unie (artikel 7 en reddingsmechanisme van de rechtsstaat) in dergelijke situaties snel en efficiënt in werking treden.

4.1.6.

Om hun onderwijskansen te vergroten en het risico van voortijdig schoolverlaten te verminderen moet er voor Romavrouwen een reeks onderwijsprogramma’s en tweedekansonderwijs worden opgezet, zodat zij toegang krijgen tot andere dan door de overheid gesubsidieerde, minderwaardige, gedeeltelijk aangegeven of atypische banen, die hun kansen op sociale mobiliteit blokkeren.

4.2.   Gezondheid

4.2.1.

Romavrouwen, die vaak in getto’s of moeilijk toegankelijke gebieden leven, krijgen vaak te maken met verstoting, vernedering of zelfs fysiek en psychologisch geweld in het kader van de gezondheidszorg. Wat hun reproductieve gezondheid betreft, hebben ze meestal een zeer beperkte toegang tot hun rechten. Het EESC vraagt de lidstaten onmiddellijk mobiele eenheden in het leven te roepen en in te zetten die zijn uitgerust met geschikte apparatuur en capaciteiten voor bevolkingsgroepen die in segregatie leven. Het vraagt ook de werking van de diensten met betrekking tot moederschap en zwangerschap te herzien en de nodige verbeteringen aan te brengen.

4.2.2.

Het EESC verwacht van de lidstaten dat zij prioriteit geven aan het uitbannen van gezondheidspraktijken die in strijd zijn met redelijke ethische normen en de daarmee verband houdende wetgeving, en dat zij indien nodig systematisch vervolgingen uitvoeren. Er moet worden gezorgd voor gratis en gemakkelijk toegankelijke rechtsmiddelen om de naleving van de gezondheidsrechten af te dwingen, alsook voor speciale diensten die de werkelijke behoeften van de betrokkenen weerspiegelen, zoals de oprichting van informatiepunten over gezondheid, de opleiding en inzet van gezondheidsbemiddelaars of de uitvoering van initiatieven op het gebied van de volksgezondheid die betrekking hebben op gettobevolkingen.

4.2.3.

Het is dringend noodzakelijk dat de regeringen zich publiekelijk en duidelijk uitspreken voor het beginsel van gelijke toegang tot de gezondheidszorg en de praktische toepassing daarvan, alsmede voor de bestrijding van praktijken die daartegen indruisen, en dat voor alle betrokkenen bewustmakingsprogramma’s worden opgezet. Het is belangrijk om de nodige wetgevingsmiddelen in te zetten die ervoor zorgen dat Romavrouwen en -kinderen die niet over een basisgezondheidszorgverzekering beschikken, toch zijn gedekt.

4.3.   Gedwongen sterilisatie

4.3.1.

In talloze landen waar de reproductieve rechten van vrouwen in het verleden systematisch werden geschonden, en waar gedwongen en verplichte sterilisatie massaal werd toegepast en gebruikt als instrument van het overheidsbeleid, heeft het politieke niveau zelfs geen excuses aangeboden of verantwoordelijkheid op zich genomen. Waar dit wel is gebeurd, is er niet voorzien in juridisch of financieel herstel. Het Comité stelt voor dat de Europese wetgever alles in het werk stelt opdat de lidstaten in het kader van de harmonisering van de Europese strafwet de verjaringstermijn voor dit soort strafbare feiten — waarvan de inhoud kan worden gelijkgesteld met misdaden tegen de menselijkheid — aanzienlijk verlengen of zelfs volledig schrappen en een specifieke wetgeving vaststellen zodat de slachtoffers een daadwerkelijk herstel en een financiële compensatie kunnen krijgen.

4.3.2.

Deze situatie moet in alle eerlijkheid worden belicht en er moet volledige transparantie zijn om tot verzoening te komen en elke inbreuk door de overheid in de toekomst onmogelijk te maken. Het EESC raadt dan ook aan dat onafhankelijke comités van historici, in samenwerking met de slachtoffers en hun vertegenwoordigers, zich in de betreffende lidstaten buigen over de inbreuken die in het verleden zijn gepleegd en de resultaten ervan publiceren in het kader van een sociaal verzoeningsproces, naar het voorbeeld van wat Zweden heeft gedaan met het desbetreffende „witboek”.

4.4.   Werkgelegenheid

4.4.1.

Op de arbeidsmarkt hebben Romavrouwen het nog lastiger dan de mannen uit hun gemeenschap; alle indicatoren met betrekking tot hun werkgelegenheid zijn van een dramatisch laag niveau.

4.4.2.

Het EESC roept de lidstaten op de nodige doelgerichte en algemene maatregelen te nemen om de economische empowerment van Romavrouwen te bevorderen en ze hiertoe de juiste vaardigheden aan te leren. De bevordering van bedrijven in de sociale economie, de invoering van microkredietprogramma’s en vrije en niet-discriminerende toegang tot arbeidsmarktgerelateerde uitkeringen spelen een bijzonder belangrijke rol in de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting.

4.4.3.

Ondernemers zijn belangrijker geworden als scheppers van banen en belangrijke actoren voor het welzijn van lokale en regionale gemeenschappen. Dit is met name relevant voor Roma-gemeenschappen. In het kader van het beleid dat gericht is op de behoeften van ondernemende Romavrouwen en kleine en middelgrote ondernemingen moeten specifieke maatregelen worden genomen, niet alleen om de positie van Romavrouwen te versterken, maar ook om hun initiatieven op het gebied van gemeenschapsprojecten en ondernemerschap te ondersteunen. Aangezien een dergelijk beleid, dat specifiek gericht is op de ondersteuning van Romavrouwen, momenteel in de meeste lidstaten volledig ontbreekt, dringt het EESC erop aan dat de mogelijkheden die zo’n beleid kan bieden, worden benut.

4.4.4.

Het Comité vraagt de overheden op alle niveaus van de samenleving om opleidingen op de arbeidsmarkt te organiseren, werkgelegenheid te creëren en voldoende vormen van gesubsidieerd werk in het leven te roepen. Het is belangrijk dat zij reiskostenvergoedingen en steun voor verdere opleiding en bij- en nascholing verstrekken en via gerichte beleidsinstrumenten Romavrouwen in kwetsbare situaties helpen om werk en gezinsleven te combineren.

4.4.5.

De lidstaten moeten alles in het werk stellen om Romavrouwen uit hun kwetsbare positie op de arbeidsmarkt te halen en de vormen van (bijna-)dwangarbeid, grijze of illegale arbeid waarvan zij slachtoffer zijn te elimineren.

4.4.6.

Om die reden, en gezien het belang van de integratie van deze vrouwen op de arbeidsmarkt, is het belangrijk dat er tweedekansprogramma’s inzake werkgelegenheid worden opgezet en dat zij bijstand van bemiddelaars krijgen, evenals reiskostenvergoedingen en opleidingssteun. Bovendien moet alles in het werk worden gesteld om discriminatie op de werkplek uit te roeien en bedrijfsleiders te sensibiliseren.

4.5.   Huisvesting, openbare diensten

4.5.1.

Vrouwen en kinderen hebben het meest te lijden onder de desastreuze gevolgen van de segregatie op het dagelijks leven. Het EESC benadrukt dan ook dat ook op deze gebieden een aanvaardbare minimumnorm moet worden opgelegd voor huisvesting, openbare diensten en infrastructuur, die moet worden toegepast als basisrecht, en bij voorkeur verankerd wordt in de grondwetten van de lidstaten.

4.5.2.

Het EESC stelt voor dat het voldoen aan deze behoeften (dankzij bijvoorbeeld de verstrekking van drinkwater, elektriciteit, zuivering of behandeling van afvalwater, asfaltering van wegen, afvalverwijdering, toegankelijkheid van openbare diensten enz.) een absolute voorwaarde zou moeten zijn om verder te kunnen investeren in stadsontwikkeling en om subsidies te krijgen en te gebruiken.

4.5.3.

Er moet een einde worden gemaakt aan de ongerechtvaardigde en illegale uitwijzingen en er moet op worden toegezien dat Romavrouwen die hiervan het slachtoffer zijn een specifieke juridische bescherming kunnen genieten die beschikbaar en toegankelijk is. Vrouwen die door deze gedwongen uitwijzingen getraumatiseerd zijn, moeten een schadevergoeding kunnen krijgen.

4.6.   Gewelddadige structuren doen verdwijnen

4.6.1.

Romavrouwen en -meisjes zijn bijzonder kwetsbaar in situaties van discriminatie en segregatie en worden gemakkelijk slachtoffer van criminaliteit en geweld. Ze worden onevenredig zwaar getroffen door alle gekende vormen van uitbuiting en mensenhandel.

4.6.2.

Het Comité is het ermee eens dat alle vormen van mensenhandel en geweld tegenover Romavrouwen flagrante inbreuken vormen op de grondrechten van de mens, die uitdrukkelijk verboden zijn door het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, en dat de lidstaten hier iets aan moeten doen (6). Het gaat om ernstige strafbare feiten die beantwoorden aan een vraag en die, onder zeer verschillende vormen, uitzonderlijk rendabel zijn voor de georganiseerde transnationale criminaliteit, en waaraan Romavrouwen en -kinderen op onevenredige wijze zijn blootgesteld.

4.6.3.

Het EESC hoopt dat de lidstaten deze nieuwe, voortdurend evoluerende vormen van criminaliteit onverwijld strafbaar zullen stellen in hun nationale strafwet, en dat zij hiertegen gecoördineerde en doelgerichte gerechtelijke maatregelen zullen nemen en in de mate van het mogelijke de kanalen voor winst die op criminele wijze is verkregen zullen onderbreken of zelfs in de mate van het mogelijke zullen doen verdwijnen. We moeten ons buigen over de ruimere sociaaleconomische context waarin deze criminele feiten worden begaan, situaties van armoede, discriminatie en kwetsbaarheid in kaart brengen, en op coherente wijze de nodige (strategische, wetgevende, financiële, educatieve, onderzoeks- en andere) instrumenten van sociaal beleid invoeren om deze inbreuken aan te pakken.

4.6.4.

Het geweld dat Romavrouwen ondergaan, kan zowel afkomstig zijn van de maatschappij in het algemeen als van hun eigen gemeenschap. Het is in elk geval belangrijk om vastberaden op te treden tegen alle vormen van punctueel en georganiseerd geweld in het kader van een op het slachtoffer gerichte, genderbewuste aanpak waarbij rekening wordt gehouden met de bijzondere kwetsbaarheid van vrouwen en kinderen en met de speciale bescherming die zij moeten krijgen, en die toegespitst is op de mensenrechten.

4.6.5.

Het Comité is verheugd dat de EU, dankzij de ondertekening door de Europese Commissie, partij is geworden bij het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, algemeen gekend als het Verdrag van Istanbul. Het vraagt alle lidstaten van de EU het verdrag onmiddellijk te ratificeren en zonder voorbehoud en met vastberadenheid te beginnen met de tenuitvoerlegging ervan, rekening houdend met de bijzondere blootstelling van Romavrouwen op dit gebied.

4.6.6.

Romavrouwen en -meisjes zijn ook onevenredig vaak doelwit en slachtoffer van haatmisdrijven en met name van haatzaaiende uitspraken. Er moeten maatregelen worden vastgesteld om de toegang tot de rechter voor de betrokkenen te vergemakkelijken en, met behulp van maatschappelijke organisaties, de instrumenten in te voeren waarmee mensen bewust worden gemaakt van de opsporing van dergelijke strafbare feiten.

4.6.7.

Het EESC ondersteunt de geografische uitbreiding en de invoering van JUSTROM, het gezamenlijke programma van de Raad van Europa en de Europese Commissie om de toegang van Romavrouwen tot de rechter te waarborgen.

4.6.8.

Het Comité wijst erop dat alle institutionele vormen van zigeunerhaat en segregatie ook als een vorm van gewelddadige inbreuk kunnen worden beschouwd. Het benadrukt dat het van belang is om te voorzien in een bescherming tegen dit soort inbreuken in de institutionele diensten die door de staat worden gefinancierd (instellingen voor kinderbescherming, sociale diensten en gezondheidszorgdiensten) alsook in staatsstructuren voor ordehandhaving en dergelijke (politiediensten, strafrecht en gevangenissen), allemaal contexten waarin de kwetsbaarheid van Romavrouwen bijzonder groot is. Het Comité wijst erop dat het belangrijk is om in deze gevallen een gemakkelijke en vrije toegang tot rechtsbescherming te waarborgen.

4.6.9.

Het nationaal en internationaal recht moet gedwongen huwelijken gelijkstellen met een vorm van mensenhandel en hiernaar handelen. Alle instrumenten en programma’s voor preventie en bescherming waarin is voorzien in het kader van de strijd tegen mensenhandel moeten ter beschikking worden gesteld van de slachtoffers van gedwongen kinderhuwelijken.

4.7.   Inclusie en participatie

4.7.1.

Romavrouwen hebben slechts erg beperkte mogelijkheden om beleidsmaatregelen die hun eigen lot kunnen beïnvloeden uit te werken en te beoordelen. Het EESC benadrukt dan ook dat het, vanuit het beginsel „niets over ons zonder ons”, absoluut noodzakelijk is om Romavrouwen op gepaste schaal te betrekken bij het ontwerp, de planning, de tenuitvoerlegging en de beoordeling van alle programma’s die hen of hun gemeenschappen aangaan. Het EESC stelt voor dat de actieve deelname van Romavrouwen ten minste gelijk moet zijn aan een meerderheid voor programma’s gericht op Romavrouwen, en ten minste 30 % voor programma’s gericht op Roma-gemeenschappen. Er moet een systeem van permanente evaluatie worden ingevoerd om deze deelname op betrouwbare wijze te meten.

4.7.2.

Het EESC stelt voor deze deelnamepercentages op verifieerbare wijze in te voeren bij de instanties die verantwoordelijk zijn voor nationale en regionale beleidsmaatregelen voor inclusie (nationale, regionale en departementale coördinatieraden, commissies voor de strijd tegen segregatie enz.).

4.7.3.

Het vraagt de regeringen en overheden een echt grondige beleidsdialoog aan te gaan met de vertegenwoordigers van Romavrouwen op alle niveaus van het maatschappelijk leven, en institutionele structuren voor een dergelijke dialoog in het leven te roepen. Daartoe beveelt het Comité aan specifieke juridische instanties op te richten, zoals comités voor vrouwen in het kader van de nationale platforms voor Roma, waar Romavrouwen op gerichte wijze hun eigen vertegenwoordiging kunnen waarborgen, of een onafhankelijke Europese Ombudsman voor Romavrouwen.

4.7.4.

Het Comité merkt op dat het standpunt van Romavrouwen vaak ontbreekt of nauwelijks is vertegenwoordigd, zowel in de huidige Europese kaderstrategie als in de nationale strategieën voor integratie van Roma. Er moet veel meer worden geluisterd naar de mening van de vertegenwoordigers van Romavrouwen, niet alleen in het kader van de processen voor de periode na 2020, maar ook bij de opstelling van de toekomstige strategieën voor sociale inclusie.

---

(1)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A12012M%2FTXT

(2)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:12012P/TXT&from=nl

(3)  http://fra.europa.eu/en/project/2015/eu-midis-ii-european-union-minorities-and-discrimination-survey/publications

(4)  PB C 248 van 25.8.2011, blz. 16, PB C 67 van 6.3.2014, blz. 110, PB C 11 van 15.1.2013, blz. 21.

(5)  Van de vele voorstellen die tot nu toe zijn gedaan door de Romagemeenschap, maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor de rechten van de Roma, de wetenschappelijke wereld, internationale organisaties en het EESC, worden in dit advies alleen die voorstellen genoemd die van bijzonder belang zijn voor de tenuitvoerlegging van de rechten van Romavrouwen.

(6)  Artikel 5, lid 3, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over gendergelijkheid op de Europese arbeidsmarkten

(verkennend advies op verzoek van het Europees Parlement)

(2019/C 110/05)

Rapporteur:

Helena DE FELIPE LEHTONEN

Raadpleging	Europees Parlement, 3.5.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 29, lid 1, van het reglement van orde
Besluit van de voltallige vergadering	DD/MM/YYYY
Bevoegde afdeling	Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Burgerschap
Goedkeuring door de afdeling	7.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	151/2/4

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Om de gendergelijkheid op de arbeidsmarkten te verbeteren, acht het Europees Economisch en Sociaal Comité het noodzakelijk een geïntegreerde en ambitieuze Europese strategie uit te stippelen om systematische en structurele belemmeringen aan te pakken en te komen tot adequate beleidsmaatregelen en EU-financieringsprogramma’s, waarmee „een grotere economische onafhankelijkheid van vrouwen en mannen” wordt bevorderd. Dit zou ook bijdragen aan de tenuitvoerlegging van de Europese pijler van de sociale rechten.

1.2.

In dit advies wordt nogmaals gewezen op de noodzaak om een aantal welomschreven uitdagingen verder aan te pakken, zoals de loonkloof tussen mannen en vrouwen en het evenwicht tussen werk en privéleven, waarover het EESC al eerder adviezen heeft uitgebracht (1).

1.3.

Het EESC is van mening dat verdere inspanningen nodig zijn om iets te doen aan de hardnekkige loonkloof tussen mannen en vrouwen. Het staat volledig achter de doelstellingen van de Equal Pay International Coalition om de loonkloof tussen mannen en vrouwen tegen 2030 te dichten. Het betreurt de lage uitvoeringsgraad van de aanbeveling van de Europese Commissie van 2014 inzake loontransparantie en dringt er bij de lidstaten en de EU op aan de nodige maatregelen te nemen om de tenuitvoerlegging te intensiveren.

1.4.

Het EESC wijst er nogmaals op dat loontransparantie in belangrijke mate kan helpen om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te bestrijden (2). Het beveelt genderneutrale beloningssystemen aan als middel om een onpartijdige benadering van beloning en aanwerving te bevorderen.

1.5.

Het EESC is het ermee eens dat er meer maatregelen moeten worden genomen om de horizontale gendersegregatie in onderwijs, opleiding en op de arbeidsmarkt terug te dringen. Er moeten bewustmakingscampagnes en andere maatregelen worden uitgevoerd om genderstereotypen en segregatie in onderwijs, opleiding en loopbaankeuzes aan te pakken. Hierbij moet volop gebruik worden gemaakt van nieuwe technologieën. Betere loon- en arbeidsomstandigheden in door vrouwen gedomineerde sectoren zouden een stimulans kunnen zijn voor meer mannen om deze beroepen te gaan uitoefenen.

1.6.

Er moeten meer inspanningen worden geleverd voor de integratie op de arbeidsmarkt en het versterken van de positie van vrouwen uit kwetsbare groepen, rekening houdend met een intersectorale aanpak (3).

1.7.

Het EESC waardeert de inspanningen van de Commissie om, in het kader van het Europees semester, de kinderopvang en langdurige zorg beter te monitoren. Dit moet een prioriteit blijven op de middellange en langere termijn. Het EESC is voorstander van een nieuwe bezinning met de lidstaten over de Barcelonadoelstellingen voor kinderopvang van 2002, teneinde deze doelstellingen ambitieuzer te maken en de aanpak uit te breiden tot de zorg voor andere afhankelijke personen.

1.8.

Het EESC roept het Parlement en de Raad ook op om in de toekomstige Europese structuurfondsen nieuwe en adequate indicatoren op te nemen om de financiële bijdrage van de EU aan de verschillende zorgdiensten en de gendergelijkheid beter te monitoren.

1.9.

Het EESC is ingenomen met het ESF+-voorstel binnen het meerjarig financieel kader voor 2021-2027, dat gericht is op de ondersteuning van de gelijkheid van mannen en vrouwen en op de bevordering van de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt door middel van maatregelen om het evenwicht tussen werk en privéleven en de toegang tot kinderopvang en andere zorgvoorzieningen te verbeteren. Wel is het van mening dat de EU-financiering op een meer genderbewuste manier moet worden toegewezen en dat gendergelijkheid een op zichzelf staande doelstelling moet zijn, in plaats van gendergelijkheid, non-discriminatie en racismebestrijding tot één doelstelling samen te voegen.

1.10.

Ook is het EESC ingenomen met het InvestEU-programma voor 2021-2027, dat investeringen in sociale infrastructuur ondersteunt. Het EESC roept het Parlement en de Raad op om deze nieuwe mogelijkheid krachtig te steunen en zo de nodige investeringen in kinderopvang (en naschoolse opvang) te stimuleren.

1.11.

Het vrouwelijk ondernemerschap blijft achter en moet worden gestimuleerd om het enorme potentieel van de digitale economie en technologische innovatie te benutten. De toegang tot financiering moet worden verbeterd en de overgang tussen arbeidsstatussen moet worden vergemakkelijkt.

2.   Achtergrond en uitdagingen

2.1.

Met dit advies geeft het EESC gehoor aan het verzoek van het Europees Parlement om een verkennend advies op te stellen over „Gendergelijkheid op de Europese arbeidsmarkten”. Op verzoek van het Parlement wordt in dit advies ingegaan op de gevolgen van de maatregelen die zijn uiteengezet in de aanbeveling van de Commissie Het beginsel van gelijke beloning voor mannen en vrouwen versterken door transparantie en de noodzaak van verdere maatregelen om de loonkloof tussen mannen en vrouwen aan te pakken.

2.2.

Zowel in de artikelen 2 en 3, lid 3, van het VEU als in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie wordt erkend dat het recht op gelijkheid van vrouwen en mannen een van de fundamentele waarden van de Unie is en als zodanig een belangrijke taak vormt. In de Europese pijler van de sociale rechten is gendergelijkheid en het recht op gelijke beloning voor gelijkwaardige arbeid verankerd als een van de 20 beginselen die essentieel zijn voor eerlijke en goed functionerende arbeidsmarkten en socialezekerheidsstelsels.

2.3.

De Europese Unie en de lidstaten hebben de gelijkheid van mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt bevorderd via een mix van wetgevende en niet-wetgevende instrumenten, aanbevelingen, beleidsrichtsnoeren en financiële steun. In haar strategisch engagement voor gendergelijkheid 2016-2019 heeft de Europese Commissie de prioriteiten bevestigd die moeten worden aangepakt: gelijke economische onafhankelijkheid voor vrouwen en mannen, gelijke beloning voor werk van gelijke waarde en gelijkheid in de besluitvorming, waardigheid, integriteit, beëindiging van gendergerelateerd geweld en bevordering van gendergelijkheid buiten de EU.

2.4.

In 2017 is de arbeidsparticipatie van vrouwen in een langzaam maar gestaag tempo blijven stijgen, net als die van mannen, en bereikte ze een recordhoogte van 66,5 %, tegenover 78,1 % voor mannen. Het verschil in arbeidsparticipatie tussen mannen en vrouwen (11,5 procentpunten) is echter ongewijzigd gebleven sinds 2013. Ook is het onwaarschijnlijk dat de EU2020-doelstelling van 75 % werkende vrouwen en mannen zal worden gehaald. De score op de gendergelijkheidsindex is gestegen van 62 punten in 2005 tot 65 punten in 2012 maar slechts 66,2 punten in 2015, deels als gevolg van de crisis. In een aantal lidstaten werd bij de maatregelen ter bestrijding van de crisis onvoldoende rekening gehouden met de negatieve gevolgen voor de gendergelijkheid.

2.5.

Ondanks de algemene vooruitgang op het gebied van gendergelijkheid op de Europese arbeidsmarkten blijven er ongelijkheden tussen vrouwen en mannen bestaan. Horizontale en verticale segregatie zijn belangrijke factoren die bijdragen tot de niet-aangepaste genderkloof in het bruto-uurloon, die momenteel ongeveer 16 % bedraagt. De kloof wordt nog groter door de predominantie van vrouwen in deeltijdbanen en in lager betaalde sectoren, en het feit dat vrouwen meer gebruikmaken van ouderschapsverlofregelingen, wat leidt tot loopbaanonderbrekingen, minder carrièremogelijkheden en een lagere opbouw van pensioenrechten.

2.6.

De huidige arbeidsparticipatiekloof tussen mannen en vrouwen betekent een belangrijk economisch en sociaal verlies voor de EU, geschat op 370 miljard euro per jaar. Gezien de demografische uitdaging en de inkrimping van de beroepsbevolking moet Europa het arbeidsmarktpotentieel van alle vrouwen ten volle benutten, rekening houdend met de raakvlakken die bestaan tussen ras, etnische afkomst, sociale klasse, leeftijd, seksuele gerichtheid, nationaliteit, godsdienst, geslacht, handicap, vluchtelingen- of migrantenstatus, die een bijzondere belemmering kunnen vormen voor hun deelname aan de arbeidsmarkt.

2.7.

Terwijl vrouwen overwegend werkzaam zijn in laagbetaalde en laaggeschoolde banen en in sectoren zoals gezondheidszorg, sociale diensten, onderwijs, openbaar bestuur en detailhandel, zijn mannen meer vertegenwoordigd in de sectoren techniek, bouw en vervoer. Het gebrek aan mannen in EHW-sectoren (onderwijs, gezondheidszorg en sociale dienstverlening) neemt toe en wordt versterkt door het gebrek aan rolmodellen en de vaak minder aantrekkelijke arbeidsomstandigheden en lonen. Hetzelfde geldt voor vrouwen, die zijn ondervertegenwoordigd in STEM-beroepen (wetenschappen, technologie, techniek en wiskunde). In 2016 was slechts 17 % van de ICT-specialisten in de EU vrouw.

2.8.

Hoewel nieuwe EU-wetgeving wordt besproken in de Raad van de EU (richtlijn inzake het evenwicht tussen werk en privéleven) hebben vrouwen in veel lidstaten nog steeds te lijden onder de „moederschapssanctie” op het werk, ook tijdens de zwangerschap en na de bevalling. De arbeidsparticipatiekloof is vooral groot voor moeders en vrouwen met zorgtaken. In 2016 was meer dan 19 % van de inactieve vrouwen inactief omdat zij voor kinderen of volwassenen moesten zorgen. Gemiddeld is de arbeidsparticipatie van vrouwen met een kind jonger dan 6 jaar 9 % lager dan die van vrouwen zonder kinderen, een verschil dat in sommige landen zelfs 30 % bedraagt.

2.9.

Het EESC maakt zich ernstig zorgen over de omvang van seksuele intimidatie van vrouwen op het werk, en over het feit dat vrouwen steeds vaker het slachtoffer worden van cyberpesten. Richtlijn 2006/54/EG van het Europees Parlement en de Raad (4), die intimidatie en discriminatie op de werkplek verbiedt, moet beter worden gehandhaafd (5).

2.10.

Het EESC dringt ook aan op mainstream- en specifieke maatregelen voor vrouwen uit kwetsbare groepen, aangezien zij vaak meer moeilijkheden ondervinden bij het betreden van de arbeidsmarkt. Het onderstreept het belang van een intersectorale aanpak, om de kansen op de arbeidsmarkt te vergroten van vrouwen die met meerdere vormen van discriminatie te maken hebben.

2.11.

Het vrouwelijk ondernemerschap is nog steeds onderontwikkeld. Vrouwen maken 52 % van de totale Europese bevolking uit, maar slechts 34,4 % van de zelfstandigen in de EU en 30 % van de startende ondernemers. Zelfstandig werkzame vrouwen zijn minder welgesteld dan zelfstandig werkzame mannen. 76,3 % van de zelfstandig werkzame vrouwen in de EU28 zijn zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers), tegenover 69 % van de mannen. Mannen zijn dus vaker bedrijfseigenaren met personeel, terwijl vrouwen vaker zelfstandigen zijn zonder personeel, met een hoger risico op een laag inkomen. De creativiteit en het ondernemerspotentieel van vrouwen zijn een onderbenutte bron van economische groei en banen die verder moet worden ontwikkeld om succesvolle bedrijven te creëren.

2.12.

Deeltijdwerk kan een waardevol instrument zijn om het evenwicht tussen werk en privéleven van mannen en vrouwen te verbeteren. Vrouwen werken echter vaker in deeltijd dan mannen (meer dan 70 % van de deeltijdwerkers zijn vrouwen) en er is een toename van het aantal vrouwen in lager betaalde banen (detailhandel, schoonmaak en hulp). De mate van onvrijwillig deeltijdwerk voor zowel vrouwen als mannen blijft zorgwekkend. De EU2020-werkgelegenheidsdoelstelling van 75 % kan alleen worden bereikt door middel van een geïntegreerde strategie die bestaat uit een coherente beleidsmix en maatregelen ter bevordering van de arbeidsmarktparticipatie, hoogwaardige werkgelegenheid, gelijke behandeling op de arbeidsmarkt en een evenwichtiger verdeling van de zorgtaken tussen ouders en verzorgers van andere afhankelijke familieleden.

3.   Gebieden voor verdere actie om gendergelijkheid op de Europese arbeidsmarkten tot stand te brengen

3.1.   De loontransparantie aanpakken om de loonkloof tussen mannen en vrouwen te dichten

3.1.1.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen is een van de meest hardnekkige belemmeringen voor gendergelijkheid op de arbeidsmarkten en in de samenleving en voor economische groei. Het EESC staat volledig achter de Equal Pay International Coalition (EPIC), een wereldwijd initiatief van de IAO, UN Women, de OESO en regeringen, werkgevers, vakbonden en het maatschappelijk middenveld, met als doel de loonkloof tussen mannen en vrouwen tegen 2030 te dichten. Het EESC dringt er bij de EU op aan haar maatregelen op te voeren om ervoor te zorgen dat de loonkloof tussen mannen en vrouwen in de EU tegen 2030 is gedicht.

3.1.2.

Het EESC herhaalt zijn aanbevelingen met betrekking tot het Europees actieplan voor het aanpakken van de loonkloof tussen vrouwen en mannen (6). Het erkent bovendien dat de herschikkingsrichtlijn 2006/54/EG betreffende gendergelijkheid en de aanbeveling van de Commissie aan de lidstaten over het versterken van het beginsel van gelijke beloning voor mannen en vrouwen 2014/124/EU een belangrijke rol hebben gespeeld bij de aanpak van de loonkloof tussen vrouwen en mannen en dat deze nog steeds geldig zijn. Wel wijst het erop dat nog meer inspanningen nodig zijn voor de tenuitvoerlegging ervan. In het verslag van de Commissie van 2013 betreffende de toepassing van Richtlijn 2006/54/EG werd geconcludeerd dat de praktische toepassing van de bepalingen inzake gelijke beloning in de lidstaten een van de grootste problemen van de richtlijn is.

3.1.3.

De EPIC heeft verklaard dat het gebrek aan loontransparantie een belangrijke rol speelt bij de loonverschillen tussen mannen en vrouwen en dat een grotere loontransparantie kan bijdragen tot het verkleinen van de loonverschillen tussen mannen en vrouwen. Loontransparantie speelt een belangrijke rol bij de bestrijding van mogelijke loondiscriminatie. Het EESC maakt zich zorgen over de lage uitvoeringsgraad van de aanbeveling van de Commissie van 2014 inzake loontransparantie. Hoewel de meeste lidstaten enkele maatregelen hebben genomen om de loontransparantie te vergroten, ontbreekt het in een derde van de lidstaten volledig aan dergelijke maatregelen. Het EESC roept de lidstaten op om de tenuitvoerlegging van de aanbeveling te intensiveren, bijvoorbeeld door te voorzien in de mogelijkheid voor individuele personen om informatie te vragen over de loonniveaus of de mogelijkheid voor werkgevers in ondernemingen van een bepaalde omvang om verslag uit te brengen over de lonen of om loonaudits uit te voeren, omdat dit een eerlijke benadering van werving en beloning zou bevorderen. Ook moet rekening worden gehouden met de noodzaak om de (gegevens)privacy van werknemers en de algemene arbeidsverhoudingen volledig in acht te nemen.

3.1.4.

Om het beginsel van gelijke beloning toe te passen en de loonkloof tussen mannen en vrouwen aan te pakken, zijn betere synergieën tussen de verschillende beschikbare maatregelen nodig. Wat deze maatregelen betreft verdienen genderneutrale beloningssystemen zeker aanbeveling, omdat zij een onpartijdige benadering van aanwerving en beloning bevorderen.

3.1.5.

De sociale partners zijn het best geplaatst om de waarde van vaardigheden en beroepen opnieuw te beoordelen. De sociale dialoog en collectieve onderhandelingen zijn van groot belang om deze doelstelling te bereiken en de loonkloof tussen mannen en vrouwen aan te pakken.

3.1.6.

Op Europees niveau wordt de loonkloof hoofdzakelijk aangepakt via het Europees Semester. In 2017 werd de loonkloof tussen mannen en vrouwen aan de orde gesteld in de landenverslagen van negen lidstaten. Er werden landenspecifieke aanbevelingen gericht aan 12 lidstaten. Deze hadden betrekking op investeringen in kinderopvangfaciliteiten en negatieve fiscale prikkels, maar ook op andere maatregelen in verband met de loonkloof tussen vrouwen en mannen.

3.1.7.

Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de bewustmaking van onbewuste vooroordelen of de versterking van de loonkloof bij aanwervingen of promoties. Ook de steun van bedrijfsorganisaties en de samenwerking tussen de sociale partners, autoriteiten en instanties voor gelijke kansen bij het vinden van adequate oplossingen, helpen om de loonkloof tussen vrouwen en mannen te verkleinen.

3.2.   Onderwijs, segregatie en stereotypen

3.2.1.

De aanhoudende horizontale segregatie in onderwijs, opleiding en de arbeidsmarkt als gevolg van stereotypen en belemmeringen op de arbeidsmarkt, moet vanaf de vroege kinderjaren voortdurend aandacht krijgen. Er bestaat een nauw verband tussen deze segregatie en de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Er moet meer nadruk worden gelegd op de tendens tot onderwaardering van bepaalde beroepen, zelfs in leidinggevende posities. Betere loon- en arbeidsomstandigheden in door vrouwen gedomineerde sectoren zouden een stimulans kunnen zijn voor meer mannen om deze beroepen te gaan uitoefenen, waardoor ook het probleem van de gendersegregatie op de arbeidsmarkt kan worden aangepakt.

3.2.2.

Ondanks de hogere prestaties van vrouwen in het onderwijs stuiten vrouwen op talrijke belemmeringen bij het nastreven van carrières in bepaalde door mannen gedomineerde sectoren, zoals ICT. Hoewel sommige meisjes voor een opleiding in een STEM-richting kiezen, is uiteindelijk slechts 10 % van de vrouwen uiteindelijk werkzaam in deze sectoren. Daarom moet meer nadruk worden gelegd op het aanpakken van segregatie en stereotypen in het onderwijs, en moet de belangstelling van vrouwen worden gewekt voor de STEM-sector.

3.2.3.

Het gebrek aan mannen in EHW-sectoren (onderwijs, gezondheidszorg en sociale dienstverlening) neemt zorgwekkende proporties aan. Het EESC dringt aan op bewustmakingscampagnes en de bevordering van rolmodellen op EU- en nationaal niveau om meer vrouwen te laten kiezen voor ICT- en STEM-beroepen en meer mannen voor EHW-beroepen.

3.3.   Kinderopvangfaciliteiten voor een beter evenwicht tussen werk en privéleven

3.3.1.

Het combineren van werk, gezin en privéleven is een van de grootste uitdagingen voor ouders en andere mensen met zorgtaken. Vrouwen worden onevenredig hard getroffen omdat zij in de regel de verantwoordelijkheid dragen voor de zorg voor hulpbehoevende familieleden. Met name voor alleenstaande ouders en mensen uit kwetsbare groepen is het een hele uitdaging om een beter evenwicht te vinden tussen werk en privéleven. Het EESC is ingenomen met het initiatief van de Commissie om de arbeidsmarktparticipatie van ouders met kinderen te vergroten en hen te helpen een beter evenwicht tussen werk en privéleven te vinden.

3.3.2.

Het delen van ouderlijke verantwoordelijkheden en andere zorgtaken is een belangrijk doel om gelijke deelname aan de arbeidsmarkt te bewerkstelligen (7). De animo van vaders voor vader- en ouderschapsverlof is in het algemeen gering en ze nemen dat verlof meestal alleen maar op als ze ervoor betaald krijgen. Het is van essentieel belang om maatregelen te nemen die mannen stimuleren om meer aan het gezinsleven deel te nemen en tegelijkertijd de mogelijke kosten en inspanningen op organisatorisch vlak voor bedrijven, met name kleine en middelgrote ondernemingen, aan te pakken.

3.3.3.

Aangezien de zorg voor de kinderen een van de belangrijkste redenen is voor de lage arbeidsmarktparticipatie van vrouwen, zijn de doelstellingen van Barcelona van cruciaal belang, maar die zijn nog in onvoldoende mate bereikt. Er blijkt een positief verband te bestaan tussen kinderopvangfaciliteiten en de werkgelegenheidsgraad onder vrouwen. Het EESC betreurt dat meer dan 15 jaar na de vaststelling van die maatregelen, nog maar weinig landen de doelstellingen van Barcelona hebben bereikt. Het pleit daarom voor een mogelijke herziening daarvan en ambitieuzere doelstellingen om de gendergelijkheid te bevorderen.

De betaalbaarheid en toegankelijkheid van kinderopvang en andere zorgvoorzieningen blijft een probleem, vooral voor gezinnen met lagere inkomens. Een goede mix van kwalitatief goede openbare en particuliere zorgvoorzieningen is daarom belangrijk. Daarnaast blijven de openingstijden van de kinderopvang een echte belemmering voor werkende ouders.

3.3.4.

Ook moeten er buitenschoolse-opvangfaciliteiten voor kinderen van werkende ouders komen. Deze zouden beschikbaar moeten zijn in landen waar de schooldag vroeg eindigt en ouders daarom geneigd zijn voor deeltijdwerk te kiezen. Er zouden meer gegevens moeten komen over de omvang van dit structurele probleem en de gevolgen ervan voor de gendergelijkheid op de arbeidsmarkt.

3.3.5.

De groei van de kinderopvangsector, die grote nog onbenutte werkgelegenheidskansen biedt, vraagt vanwege de aanhoudende gendersegregatie en, in veel gevallen, de slechte arbeidsomstandigheden en lage lonen om speciale aandacht. Zoals het EESC reeds heeft gevraagd, moeten er adequate gegevens worden verzameld over de verschillende aspecten van betaalde zorg en voorkeuren in Europa. Deze zouden ook betrekking moeten hebben op de snel groeiende thuiszorgdiensten en het specifieke geval van inwonende zorgverleners (8), van wie velen uit een andere EU-lidstaat of uit derde landen afkomstig zijn en te maken krijgen met slechte arbeidsomstandigheden en lonen. Het EESC dringt bij de Commissie aan op een geïntegreerde strategie voor de zorgsector.

3.3.6.

Het EESC waardeert de inspanningen van de Commissie om, in het kader van het Europees Semester en de voor de lidstaten bestemde landenspecifieke aanbevelingen, de kinderopvang en langdurige zorg beter te monitoren.

3.4.   Financiering van gendergelijkheid: het meerjarig financieel kader

3.4.1.

Het EESC is ingenomen met het ESF+-voorstel binnen het meerjarig financieel kader voor 2021-2027, dat gericht is op de ondersteuning van de gelijkheid van mannen en vrouwen, gelijke kansen en non-discriminatie, alsook op de bevordering van de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt door middel van maatregelen om het evenwicht tussen werk en privéleven en de toegang tot kinderopvang te verbeteren. Het EESC moedigt de EU-instellingen en de lidstaten aan om de aanbeveling inzake de ESF-steun voor gendergelijkheid ten uitvoer te leggen (9).

3.4.2.

Het EESC is van mening dat de EU-middelen op een meer genderbewuste manier moeten worden toegewezen. Het vreest dat de samenvoeging van de doelstellingen inzake gendergelijkheid, non-discriminatie en racismebestrijding tot één enkele doelstelling de zichtbaarheid ervan en de transparantie over de bedragen die aan elk van deze doelstellingen worden toegewezen, ondermijnt. Er moet worden nagedacht over de beste manier om dit aan te pakken.

3.4.3.

Het EESC wijst op de noodzaak van investeringen in hoogwaardige, betaalbare en toegankelijke zorgvoorzieningen voor iedereen. Het Commissievoorstel inzake het ESF+ is een stap in de goede richting, dankzij meer investeringen in kinderopvang. Deze financiering moet meer worden gepromoot, op basis van door de Commissie op te stellen goede praktijkvoorbeelden.

3.4.4.

Het EESC is ook ingenomen met het InvestEU-programma als onderdeel van het meerjarig financieel kader 2021-2027 en de prioriteit die daarin uitgaat naar het stimuleren van investeringen in sociale infrastructuur, die een positief effect kunnen hebben op de gendergelijkheid.

3.4.5.

Het EESC maakt zich zorgen over het feit dat er momenteel geen beoordeling plaatsvindt van de wijze waarop de lidstaten EU-middelen hebben gebruikt om de verlening van zorgdiensten te ondersteunen. Dit moet in de volgende financieringsprogramma’s worden aangepakt, door in de toekomstige structuurfondsen, waaronder ook het ESF+ valt, adequate indicatoren voor de lidstaten in te voeren om de financiële bijdrage van de EU aan de verschillende zorgdiensten en de gendergelijkheid beter te monitoren.

3.5.   Belasting- en uitkeringsstelsels

3.5.1.

Uit de beschikbare gegevens blijkt dat vrouwen vaak te maken krijgen met sterke negatieve economische prikkels als ze op de arbeidsmarkt actief worden of meer willen gaan werken: de manier waarop belasting- en uitkeringsstelsels zijn opgezet, kan een afschrikkend effect hebben op „tweede verdieners” (meestal vrouwen). Een direct gevolg hiervan is dat er minder of geen pensioenpremie wordt betaald, met later een lager pensioen of zelfs armoede tot gevolg.

3.5.2.

In het kader van het Europees Semester is er al op gewezen dat belasting- en uitkeringsstelsels moeten worden aangepast om te voorkomen dat tweede verdieners die (meer) willen gaan werken, te maken krijgen met sterke negatieve prikkels. In dit verband dienen de ontwikkelingen in de lidstaten nauwgezet te worden gevolgd.

3.6.   Vrouwelijk ondernemerschap

3.6.1.

Ondernemerschap kan vrouwen een kans bieden om economisch onafhankelijk te zijn: het creëert hoogwaardige banen, leidt tot succesvolle carrières, bevrijdt vrouwen uit armoede en sociale uitsluiting en draagt bij aan meer gendergelijkheid in de besluitvorming. Vrouwelijk ondernemerschap moet worden gesteund door de toegang tot en de kwaliteit van de maatregelen op het gebied van sociale bescherming te verbeteren (10) en door ondernemersvaardigheden in onderwijs en opleiding te integreren.

3.6.2.

Als het gaat over mensen met een eigen bedrijf, zijn vrouwen vaker zelfstandigen zonder personeel en lopen zij een groter risico op armoede ondanks het feit dat zij werk hebben, terwijl mannen vaker eigenaar zijn van een onderneming met werknemers. Vrouwen worden ook geconfronteerd met een groter aantal structurele belemmeringen die samenhangen met toegang tot financiering, stereotypen en gebrek aan vertrouwen. Deze obstakels moeten uit de weg worden geruimd. Begeleiding, „business angels” en nieuwe vormen van financiering kunnen nuttig zijn om obstakels te overwinnen. Bestaande netwerken van bedrijfsorganisaties moeten actiever worden gepromoot en uitgerold.

3.7.   Digitale economie

3.7.1.

Veranderingen op de arbeidsmarkt ten gevolge van de mondialisering, technologische ontwikkelingen en demografische trends creëren nieuwe kansen voor zowel werknemers als ondernemers. Opkomende en groeiende sectoren (zoals ICT, groene economie, industrie 4.0 en e-handel) kunnen vrouwen veel mogelijkheden voor goedbetaalde banen bieden. Het EESC heeft eerder al gewezen op het probleem van de digitale genderkloof, die een aantal uitdagingen met zich meebrengt die moeten worden aangepakt. Ook heeft het aanbevelingen gedaan om de onevenwichtigheden met betrekking tot de onderwijsstelsels en de arbeidsmarkt recht te trekken (11).

3.7.2.

Om ervoor te zorgen dat vrouwen en mannen met een gerust hart in de digitale economie werkzaam kunnen zijn, moet er op nationaal niveau meer duidelijkheid komen over hun rechten, socialezekerheidsrechten en plichten, zowel in arbeids- als b2b-overeenkomsten. Onderwijs en opleiding moeten centraal staan in strategieën ter bevordering van ICT, STEM en groene loopbanen voor vrouwen, en het genderperspectief moet in de strategie voor de digitale interne markt worden geïntegreerd.

3.8.   Meer samenwerking tussen alle betrokkenen

3.8.1.

De rol van de sociale partners bij de onderhandelingen over collectieve overeenkomsten is een belangrijk middel om de vele dimensies van gendergelijkheid en gelijke beloning op de Europese arbeidsmarkten aan te pakken. Op EU-niveau keurden de sociale partners in 2005 een actiekader voor gendergelijkheid goed, dat werd gevolgd door gezamenlijke acties op nationaal niveau om rolpatronen te doorbreken, de deelname van vrouwen aan de besluitvorming te stimuleren, het evenwicht tussen werk en privéleven te bevorderen en de loonkloof tussen vrouwen en mannen te verkleinen. In 2008 wijzigden de sociale partners hun overeenkomst inzake ouderschapsverlof uit 1996 (Richtlijn 2010/18/EU van de Raad (12)) en in 2012 ontwikkelden ze een toolkit ter bevordering van gendergelijkheid in de praktijk.

3.8.2.

Maatschappelijke organisaties kunnen ook een nuttige bijdrage leveren aan de bevordering van gendergelijkheid op de arbeidsmarkt, met name voor kwetsbare groepen.

3.8.3.

Het EESC dringt aan op een nieuwe en ambitieuze EU-strategie voor gendergelijkheid op de Europese arbeidsmarkten, die op coherente wijze moet worden ingepast in de toekomstige Europese werkgelegenheidsstrategie, de Europese pijler van sociale rechten en de Europese dimensie van de Agenda 2030 van de VN voor duurzame ontwikkeling.

---

(1)  PB C 129 van 11.4.2018, blz. 44, PB C 262 van 25.7.2018, blz. 101.

(2)  PB C 129 van 11.4.2018, blz. 44.

(3)  PB C 367 van 10.10.2018, blz. 20.

(4)  PB L 204 van 26.7.2006, blz. 23.

(5)  PB C 351 van 15.11.2012, blz. 12, PB C 242 van 23.7.2015, blz. 9, PB C 367 van 10.10.2018, blz. 20.

(6)  PB C 262 van 25.7.2018, blz. 101.

(7)  PB C 129 van 11.4.2018, blz. 44.

(8)  PB C 487 van 28.12.2016, blz. 7.

(9)  Zie het advies van het EESC over het „Europees Sociaal Fonds+” (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 165).

(10)  PB C 173 van 31.5.2017, blz. 45.

(11)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 37.

(12)  PB L 68 van 18.3.2010, blz. 13.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen

(verkennend advies)

(2019/C 110/06)

Rapporteur:

Arnaud SCHWARTZ

Raadpleging	Europees Parlement, 3.5.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
	Verkennend advies
Besluit van het bureau	17.4.2018 (in afwachting van de raadpleging)
Bevoegde afdeling	Landbouw, Plattelandsontwikkeling en Milieu
Goedkeuring door de afdeling	27.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	117/2/6

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de doelstelling van de EIR (Environmental Implementation Review, evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid) om een duidelijk overzicht te geven van de toestand in elke lidstaat en daarbij te wijzen op de grootste tekortkomingen in de tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving, corrigerende maatregelen aan te bevelen en ondersteuning te bieden aan lidstaten die een achterstand hebben opgelopen bij de toepassing van die wetgeving, met name door middel van een nieuw instrument voor onderlinge technische bijstand.

1.2.

In zijn advies (1) ter zake stelt het EESC dat uit de EIR blijkt dat de slechte, versnipperde en ongelijke tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving in veel EU-lidstaten een ernstig probleem vormt. De onderliggende oorzaken van de gebrekkige tenuitvoerlegging die in de EIR worden genoemd, zijn al een hele tijd een gebrek aan politieke wil bij de regeringen van veel lidstaten om een beduidend betere tenuitvoerlegging tot politieke prioriteit te verheffen en hiertoe voldoende middelen ter beschikking te stellen (bijv. via het meerjarig financieel kader — MFK). Het EESC herinnert er dan ook aan dat een correcte tenuitvoerlegging van het milieuacquis van de EU in het belang van de Europese burgers is en reële economische en maatschappelijke voordelen biedt.

1.3.

Zoals opgemerkt in bovengenoemd advies (2), bevestigt het EESC nogmaals dat een doeltreffende uitvoering van milieubeschermingsmaatregelen gedeeltelijk afhangt van een actieve rol voor het maatschappelijk middenveld — werkgevers, werknemers en andere vertegenwoordigers van de samenleving. Het EESC herhaalt zijn verzoek om een grotere en gestructureerde betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld, wat het EIR-project zou kunnen versterken. Volgens het EESC moeten de organisaties van het maatschappelijk middenveld op nationaal niveau in de gelegenheid worden gesteld om met hun deskundigheid en inzichten bij te dragen aan de landenverslagen, de gestructureerde dialogen met de landen en de follow-up daarvan. Daarom blijft het EESC bereid om de dialoog met het maatschappelijk middenveld op EU-niveau te faciliteren in het kader van een werkelijk duurzame en circulaire economie.

1.4.

Om de naleving van de milieuwetgeving en milieugovernance te verbeteren, wijst het EESC, voortbouwend op zijn advies over het EU-actieplan om de naleving van de milieuwetgeving en milieugovernance te verbeteren (3), er nogmaals op dat de huidige tekortkomingen het vertrouwen van de burgers in de doeltreffendheid van de EU-wetgeving ondermijnen, en verzoekt het de lidstaten en de Commissie dus nogmaals om aanzienlijke financiële middelen vrij te maken voor extra personeel dat toezicht houdt op de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving en milieugovernance.

1.5.

In sommige gevallen zijn ook milieu-investeringen, bewustmaking van het publiek of een sterke handhavingsketen nodig. Hoewel er nu al milieu-inspecteurs bestaan hebben Europa en de lidstaten ook gespecialiseerde rechters en openbare aanklagers nodig.

1.6.

Zoals uiteengezet in een eerder advies (4) herinnert het EESC eraan dat er, naast voorlichtings- en bewustmakingsacties in de lidstaten en bij de betrokkenen over de na te leven regels, maatregelen moeten worden genomen die betrekking hebben op toezicht of handhaving op EU-niveau door de Europese Commissie in haar hoedanigheid van „hoedster van het Verdrag”. In het actieplan (5) wordt niet nagegaan welke redenen, zoals opportunisme en gebrek aan politieke wil, ten grondslag liggen aan de niet-naleving. Hoewel ondersteuning van de lidstaten noodzakelijk is, wijst het EESC er nogmaals op dat de zachte maatregelen van dit actieplan niet de enige strategie zijn om de naleving van de milieuwetgeving te verbeteren.

1.7.

Zowel de EIR als voornoemd actieplan heeft een looptijd van twee jaar. Het EESC benadrukt dat het een actieve rol zou willen spelen bij de monitoring en ontwikkeling van de inhoud ervan, om de stem van het maatschappelijk middenveld te laten horen in dit proces van voortdurende verbetering van het EU-milieubeleid.

1.8.

Zoals uit de diverse werkzaamheden van de Europese Commissie blijkt, is een groot aantal tekortkomingen te wijten aan een gebrek aan samenwerking tussen de verschillende (nationale, regionale en lokale) bestuursniveaus die met de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving zijn belast. Daarom roept het EESC de EU op om het maatschappelijk middenveld bij de follow-up en de permanente evaluatie van die tenuitvoerlegging te betrekken.

1.9.

Voor de burgers van de Europese Unie is milieubescherming van het allergrootste belang. De meeste Europeanen vinden echter dat de Unie en de nationale regeringen te weinig doen om het milieu te beschermen. Daarom moeten de Raad, het Parlement en de Commissie meer gaan samenwerken, met de steun van het EESC, om de verwachtingen van de burgers in te lossen. Deze ambitie kan met name concreet worden ingevuld door aan het EESC een verkennend advies te vragen over de wijze waarop het maatschappelijk middenveld meer kan bijdragen aan de vastlegging en uitvoering van de EU-milieuwetgeving.

1.10.

Op heel korte termijn vraagt het EESC aan de Commissie om de EIR-lijst van alle tekortkomingen die per lidstaat zijn vastgesteld bij de tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen, bekend te maken. Deze lijst dient te worden gebaseerd op de meldingen die de Commissie heeft ontvangen, en op een raadpleging van de organisaties van het maatschappelijk middenveld. Ook dringt het EESC erop aan dat de Commissie maatregelen vaststelt en vervolgens toepast om die tekortkomingen te verhelpen. Het EESC is bereid om, voor zover het daartoe over voldoende middelen en expertise beschikt, bij te dragen aan die vaststelling en mee te werken aan de evaluatie van de toekomstige uitvoering van dergelijke maatregelen.

1.11.

Het EESC is van mening dat de Commissie niet alleen wetgeving moet voorstellen, maar ook de toepassing ervan moet bevorderen en ondersteunen, de onderlinge samenhang tussen de bestaande teksten moet verbeteren en deze ook meer in overeenstemming moet brengen met de wetenschappelijke vooruitgang en de internationale verbintenissen ter bescherming van de volksgezondheid en het herstel van de goede werking van de ecosystemen. Gebeurt dit niet, dan is er geen economische ontwikkeling noch sociale rechtvaardigheid mogelijk. Met name de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving is van essentieel belang voor de verwezenlijking van de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (Sustainable Development Goals — SDG’s) en voor de tenuitvoerlegging van de klimaatovereenkomsten. Het EESC vestigt dan ook de aandacht van de bevoegde instanties op diverse voorbeelden in dit advies van manieren waarop de milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen kan worden verbeterd.

1.12.

Bij de ontwerprichtlijn inzake kunststofproducten voor eenmalig gebruik bijvoorbeeld lijkt het vast te staan dat de hoge acceptatiegraad van de voorgestelde maatregelen het gevolg is van de voorlichtingsacties en mediacampagnes over plasticvervuiling in de oceanen, waardoor de burgers zich meer bewust zijn geworden van dit probleem. Het EESC is van mening dat dit ook opgaat voor veel andere maatregelen die de inwoners van de Unie een gezonde leefomgeving kunnen bieden, hen kunnen helpen om zich aan te passen aan de verstoring van het klimaat en een einde kunnen maken aan de achteruitgang van de biodiversiteit. Het EESC wijst er in dit verband nogmaals op dat gedreven participatie van het maatschappelijk middenveld noodzakelijk is om burgers te onderrichten en dat de Europese, nationale en lokale overheden hun inspanningen naar verwachting zullen moeten verdubbelen om burgers, maar ook beleidsmakers en ondernemers (met name kleine en middelgrote ondernemingen en industrieën) extra bewust te maken van deze grote uitdagingen van de 21e eeuw.

2.   Algemene opmerkingen

2.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is verheugd over de samenwerkingsbereidheid waarvan het Europees Parlement (EP) blijk geeft door dit verkennend advies over de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving van de Europese Unie op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen aan te vragen.

2.2.

De tenuitvoerlegging van de Europese milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen heeft met name betrekking op de bescherming van de ecosystemen; zij effent ook het pad voor nieuwe economische kansen en evoluties die bevorderlijk zijn voor de gezondheid van alle Europeanen. Die tenuitvoerlegging beperkt zich niet tot de omzetting van richtlijnen in nationaal recht — dat is slechts een eerste fase ervan — maar vereist ook de oprichting van de nodige overheidsinstanties of de toewijzing van bestaande personele middelen, vaardigheden en verantwoordelijkheden, kennis en financiële middelen. In veel gevallen zijn (publieke en/of private) milieu-investeringen nodig (bijvoorbeeld voor waterbehandeling en afvalverwerking) en in andere gevallen moeten activiteiten met een negatieve impact op het milieu worden gereglementeerd (om bijvoorbeeld de luchtkwaliteit te beschermen).

2.3.

Een verbetering van de tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving moet in alle lidstaten als prioritair worden aangemerkt en de hiervoor bevoegde overheidsinstanties moeten worden versterkt. Het EESC heeft in het verleden al in tal van adviezen aanbevelingen geformuleerd over dit onderwerp en, meer in het algemeen, over de tenuitvoerlegging van de bestaande EU-milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit, water en afvalstoffen. Deze adviezen hadden betrekking op respectievelijk de luchtkwaliteit (6), water (7) en afvalstoffen (8).

2.4.

Er moet eveneens worden benadrukt dat het EESC naast die thematische adviezen ook andere adviezen met een algemenere strekking heeft uitgebracht die ook aanbevelingen bevatten die een antwoord kunnen geven op dit verzoek, bijvoorbeeld adviezen over de toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden (9) of over de huidige tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving en milieugovernance (10) en de bescherming van de collectieve belangen van consumenten (11), strategische adviezen (12), of nog adviezen met een ruimer geografisch doelgebied dan louter de Europese Unie, die met name handelen over de duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) (13), de vrijhandelsovereenkomsten (14) of het klimaat (15).

2.5.

Naast de tenuitvoerlegging van het bestaande recht dat de totstandkoming van een eengemaakte markt bevordert met vrije en onvervalste mededinging die het vertrouwen van de burgers, zowel producenten als consumenten, waard is — een recht dat hoogwaardige kwaliteits- en veiligheidsnormen kan doen gelden voor de bescherming van de bevolking en hun leefomgeving — lijkt het ook absoluut noodzakelijk de tekortkomingen in de huidige wetgeving weg te werken en er daarbij voor te zorgen dat de Unie, bij bilaterale of multilaterale handelsonderhandelingen, systematisch verwezenlijkt dat op ingevoerde producten gelijkwaardige sociale en milieuwetten van toepassing zijn.

2.6.

In deze context moet dus rekening worden gehouden met alle opmerkingen, aanbevelingen en conclusies die in dit verkennend advies worden geformuleerd, niet als een risico, maar wel als een kans om onze activiteiten zodanig in te vullen dat zij concurrentie- of samenwerkingsvoordelen opleveren en zinvol en toekomstgericht zijn op economisch, sociaal en milieugebied.

2.7.

Ten slotte herinneren wij eraan dat — of het nu gaat om lucht, water of afvalstoffen — altijd moet worden vermeden dat er tussen de lidstaten onderling verschillen bestaan in de manier waarop het Europees recht wordt toegepast, gezien de risico’s van concurrentieverstoring, ongelijkheid op sociaal en milieugebied of het ontstaan van kunstmatige grenzen die het beheer van hulpbronnen belemmeren die gemeenschappelijk en per definitie grensoverschrijdend van aard zijn. Om alle huidige en toekomstige maatregelen te versterken, moeten ook de nodige middelen worden uitgetrokken voor een harmonisatie van de belastingen op verontreiniging en hulpbronnen en moet er worden ingespeeld op de behoefte om de bestaande instrumenten beter af te stemmen op de te dekken externe kosten. Het milieubeleid mag niet meer dienen als sluitpost, maar moet een belangrijke hefboom worden voor een strategische heroriëntering van de menselijke, ambachtelijke, industriële en landbouwactiviteiten in de Unie en, als een soort positieve besmetting, ook in de andere regio’s die haar politieke en handelspartners zijn.

3.   Specifieke opmerkingen

3.1.   Tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving op het gebied van luchtkwaliteit

Samen met water, natuur en afval behoort luchtkwaliteit tot de sectoren met het grootste aantal inbreukgevallen. In mei 2018 heeft de Commissie strengere handhavingsmaatregelen genomen tegen zes lidstaten die inbreuk maakten op de EU-regels betreffende de luchtkwaliteit en heeft ze deze lidstaten voor het Hof van Justitie gedaagd (16). Het EESC is zich ervan bewust dat de Commissie momenteel een geschiktheidscontrole uitvoert van de richtlijn luchtkwaliteit, waarbij zij onder meer kijkt naar de prestaties van de luchtkwaliteitsrichtlijnen in de periode 2008-2018. Met name de inspanningen om de tenuitvoerlegging van de wetgeving inzake de kwaliteit van de buitenlucht te verbeteren, zouden bijdragen tot SDG 11 inzake duurzame steden.

In verband met de luchtkwaliteit wordt erop gewezen dat luchtverontreiniging een drieledig effect heeft:

1)

op de gezondheid, in die mate dat de verontreiniging van de binnen- en buitenlucht een groot risico blijft vormen in de Europese Unie (17) en daarbuiten. Wereldwijd vormt zij zelfs het allergrootste gezondheids- en milieurisico (18) met 6,5 miljoen vroegtijdige sterfgevallen per jaar en hoge kosten voor de samenleving, de gezondheidszorgstelsels, de economie en iedereen van wie de gezondheid erdoor wordt aangetast. Volgens een recent verslag van de Europese Rekenkamer over luchtverontreiniging sterven in Europa naar schatting jaarlijks ongeveer 400 000 mensen vroegtijdig. In het verslag wordt opgemerkt dat de gezondheid van de Europese burgers nog altijd onvoldoende wordt beschermd en dat het optreden van de EU niet het beoogde resultaat heeft bereikt;

2)	op de biodiversiteit (gevolgen voor gewassen, bossen enz.);

3.	op huidige gebouwen en, uiteraard, op historische gebouwen, die op hun beurt verband houden met toeristische activiteiten.

3.1.1.   Binnenlucht

a)

Om de kwaliteit van de binnenlucht te verbeteren, moet de consument door middel van etikettering bewust worden gemaakt van de emissies van de producten die hij koopt, ongeacht of het nu gaat om bouwmaterialen, decoratieve producten, meubilair of huishoudelijke producten. Hiertoe moet de Unie, na een vergelijking van de wetgevingen van haar lidstaten, een samenhangend kader tot stand brengen dat op de huidige beste praktijken is gebaseerd.

b)	Na de bouw en oplevering van een gebouw moet de verplichting worden ingevoerd om de ventilatie te onderhouden en de kwaliteit ervan geregeld te controleren. Deze langdurige follow-up van gebouwen zou uiteraard positieve gevolgen hebben voor de gezondheid, maar ook voor het energieverbruik.

c)

Om kwetsbare bevolkingsgroepen te beschermen, met inbegrip van mensen van wie het ademhalingsstelsel is aangetast of nog in ontwikkeling is en die behoefte hebben aan een betere luchtkwaliteit, moeten daartoe actieplannen worden uitgevoerd in gebouwen die door het grote publiek en met name door jonge kinderen worden bezocht.

d)

Ten slotte zou het ook nuttig zijn de praktijken inzake luchtzuivering te harmoniseren. De Unie moet criteria vastleggen om de doeltreffendheid en veiligheid ervan te meten, bijvoorbeeld om alle uitwassen op commercieel of zelfs gezondheidsgebied ten gevolge van de huidige relatieve afwezigheid van regels te vermijden.

3.1.2.   Buitenlucht

a)

Voor een betere luchtkwaliteit en een groter vertrouwen tussen de burgers en de Europese instellingen, moet de huidige regelgeving niet alleen strikter ten uitvoer worden gelegd en de niet-naleving ervan strenger worden bestraft, maar moet in de Europese richtlijnen eindelijk rekening worden gehouden met de ontbrekende aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wanneer deze laatste een betere bescherming van de menselijke gezondheid bieden.

b)

Momenteel worden alleen de fijne deeltjes PM10 en PM2,5 gemeten (micrometerschaal). Vanuit gezondheidsoogpunt hebben sommige ultrafijne deeltjes (UFP) echter een veel grotere impact (nanometerschaal), omdat zij veel dieper in het menselijk lichaam binnendringen en zich in vitale organen kunnen ophopen. In de Europese wetgeving moet dus met deze realiteit rekening worden gehouden en er moet voor worden gezorgd dat deze deeltjes worden gemeten zodat ook hun aanwezigheid in de lucht geleidelijk kan worden verminderd.

c)

Er moet op dezelfde manier te werk worden gegaan voor polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en diverse andere verontreinigende stoffen die nog niet worden gemonitord, met name die welke zijn verbonden aan verbrandingsinstallaties, vervoer per schip, voertuigen voor vervoer over land, bouwmachines enz., te meer omdat een betere bescherming van de gezondheid en de ecosystemen nu dankzij de permanente evolutie van de wetenschappelijke kennis en de technische vaardigheden mogelijk is geworden.

d)

In dit kader is de richtlijn inzake nationale emissieplafonds (NEC) (19) van cruciaal belang opdat de lidstaten hun emissies van luchtverontreinigende stoffen terugdringen. Overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel biedt deze richtlijn echter slechts een leidraad om de lidstaten in staat te stellen te voldoen aan hun verplichtingen inzake emissiereductie. Door de flexibiliteit die voor de tenuitvoerlegging wordt geboden is de richtlijn veel te zwak.

e)	Een ander punt dat voor verbetering vatbaar is, is het feit dat er in die richtlijn geen enkele streefwaarde wordt voorgesteld voor de reductie van methaanemissies, een belangrijke bron van luchtverontreiniging aangezien methaan een ozonprecursor en dus een zeer krachtig broeikasgas is.

f)

Om ervoor te zorgen dat de verschillende Europese regelgevingen worden geharmoniseerd, moet het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) streefwaarden invoeren voor de door de landbouw veroorzaakte luchtverontreiniging. Deze sector is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor meer dan 95 % van de ammoniakemissies, een verontreinigende stof die onder de NEC-richtlijn valt. Opdat de lidstaten hun reductiedoelstellingen voor die stoffen halen, moeten er aangepaste instrumenten worden geboden in het kader van het GLB.

g)

Wij willen er ten slotte nog op wijzen dat verontreinigende stoffen momenteel op basis van hun gewicht (in μg/m3) worden gekwantificeerd, hoewel toxicologen al jarenlang op wetenschappelijke bijeenkomsten voor kwantificering op basis van het aantal deeltjes pleiten. Een dergelijke aanpak heeft des te meer zin wanneer er aandacht wordt besteed aan de ultrafijne deeltjes die worden ingeademd (20).

3.2.   Tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving op het gebied van water

Voor wat betreft water dient te worden beklemtoond dat de desbetreffende kaderrichtlijn globaal genomen toereikend is, maar dat de tenuitvoerlegging ervan nog altijd te wensen overlaat en dat de meeste lidstaten er niet in zijn geslaagd in 2015 de verwachte goede milieutoestand tot stand te brengen. Hetzelfde kan worden gezegd van Natura 2000, als gevolg van de algemene mislukking van het contractuele instrument. Er kunnen diverse verbeteringen en nieuwigheden, met name verbonden aan de wetenschappelijke vooruitgang op dit terrein, worden geïntroduceerd, enerzijds inzake de functionaliteit van de bodem en anderzijds inzake de verspreiding en wisselwerking van bepaalde verontreinigende stoffen. Wij komen hier verderop nog op terug. Een betere tenuitvoerlegging van de EU-wetgeving inzake water zou bijdragen tot de verwezenlijking van SDG 6 inzake schoon water en sanitaire voorzieningen.

Een van de meest kritieke punten als het gaat om water is de tenuitvoerlegging van de richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater, waar er tussen de lidstaten grote verschillen in naleving bestaan als gevolg van een combinatie van bestuurlijke problemen en financiering. Hoewel de Commissie onder het huidige mandaat grote inspanningen heeft geleverd, bestaan er nog steeds aanzienlijke financieringsbehoeften op dit gebied en moeten ook problemen die verband houden met governance nog worden opgelost. Aan de hand van de ervaringen met het beheer van vaste afvalstoffen moeten nieuwe manieren worden ontwikkeld om producenten verantwoordelijk te maken voor de financiering van aanvullende afvalwaterzuivering met het oog op het opvangen van opkomende verontreinigende stoffen — zoals farmaceutische producten en microplastics.

3.2.1.   Oppervlaktewateren

a)

Om de toestand van de oppervlaktewateren te verbeteren en ook om te verhinderen dat de milieuwetgeving en -governance er opnieuw op achteruitgaan, zou het beter zijn om bepaalde begrippen te definiëren, zoals „ecologische continuïteit”, „waterloop” en „wetland”. Zo is het bijvoorbeeld absoluut noodzakelijk dat de regels voor het definiëren van wetlands op Europees niveau worden vastgesteld, aangezien een aanpak die uitsluitend gebaseerd is op het doel van bescherming, te ingewikkeld is om goed in nationaal recht te worden omgezet, op zijn minst toch in bepaalde lidstaten.

b)	Daarnaast zou het ook nuttig zijn één enkel kader te hebben waardoor het mogelijk wordt om evaluaties op een duidelijke manier uit te voeren die wordt gedeeld door alle actoren die bij de tenuitvoerlegging van het desbetreffende recht zijn betrokken.

c)

Zowel voor nanodeeltjes afkomstig uit bijvoorbeeld de textielsector en de agrovoedingssector, als voor hormoonontregelende stoffen, afkomstig uit bijvoorbeeld de farmaceutische industrie en de landbouw, moet de introductie ervan in het milieu bij de bron worden aangepakt en moeten er grenswaarden worden vastgesteld die niet mogen worden overschreden in het grond- en oppervlaktewater gezien hun impact op de ecosystemen en met name op de voedselketen, en op de mens. Hiertoe moeten eindelijk de nodige middelen worden vrijgemaakt om ook op langere termijn grenswaarden vast te stellen voor de wisselwerking tussen die stoffen, de verschillende reeds gemonitorde stoffen en hun afbraakproducten.

3.2.2.   Grondwater

a)

Op het gebied van de waterwetgeving zijn de bepalingen over de terugwinning van de kosten van de verschillende categorieën van gebruikers, de internalisering van de externe kosten en een prijsbeleid in overeenstemming met de kosten — zoals neergelegd in de richtlijn tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid (21) — niet bindend noch gedetailleerd genoeg om een toereikend resultaat te kunnen opleveren.

b)

Door de klimaatverandering kan de aanvulling van het grondwater des te problematischer worden omdat op bepaalde plaatsen stedenbouwkundige of landbouwpraktijken een ongewenste onderbreking van de watercyclus veroorzaken, door ondoordringbaar gemaakte gronden of gronden met te weinig biologische activiteit die leiden tot afspoeling, erosie en modderstromen in plaats van infiltratie, zuivering en natuurlijke opslag. Om ervoor te zorgen dat deze fenomenen niet erger worden, moet de Unie eindelijk regelgeving vaststellen ter bevordering van een levende bodem, die het voordeel zou bieden ook in te spelen op het probleem van de kwantiteit en kwaliteit van het water dat beschikbaar is voor de ecosystemen, menselijke consumptie, landbouw en bedrijven.

c)

Gezien hun rol bij het veroorzaken van regen door evapotranspiratie en bij het filteren, zuiveren en opslaan van water in de bodem en de waterlagen, moeten bossen en hagen en ook, maar in mindere mate, blijvende graslanden en landbouwgronden zonder grondbewerking meer aandacht krijgen en zo veel mogelijk behouden blijven en worden aangelegd op het hele Europese grondgebied, zeker omdat zij ook een niet te verwaarlozen hulp vormen voor andere levende wezens, met inbegrip van de vele teelthulpmiddelen, in tijden van hittegolven en andere extreme klimaatverschijnselen die zich almaar vaker voordoen.

3.2.3.   Richtlijn tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid

Met het oog op een betere tenuitvoerlegging van de kaderrichtlijn water moet de tekst van de richtlijn in bepaalde opzichten, waarvan enkele reeds hierboven zijn aangehaald, op de volgende plaatsen worden gewijzigd:

a)	In de overwegingen moeten de woorden „Water is geen gewone handelswaar” worden vervangen door „Water is geen handelswaar”.

b)	Gezien de toestand van de wateren in Europa is het voor de toepassing van de beginselen van preventie en voorzorg noodzakelijk dat alle afwijkingen zoals die in artikel 4, lid 5, of in artikel 7, lid 4, worden geschrapt.

c)	Gezien de toestand van de wateren moet een milieubeoordeling worden geëist voor alle projecten die een impact kunnen hebben op het water en het aquatisch milieu. De „vereenvoudigde risicobeoordelingsprocedure” (artikel 16) moet dus worden geschrapt.

d)

Het beginsel dat de vervuiler betaalt, moet worden herzien, met name voor wat betreft de wijze van toepassing ervan, door middel van: — een herformulering van artikel 9: in plaats van „De lidstaten houden rekening met het beginsel van terugwinning van de kosten van waterdiensten, inclusief milieukosten en kosten van de hulpbronnen, met inachtneming van de economische analyse volgens bijlage III en overeenkomstig met name het beginsel dat de vervuiler betaalt” moet worden geschreven: „De lidstaten passen de terugwinning van de directe en indirecte kosten van de impact van menselijke activiteiten op het water toe overeenkomstig het beginsel dat de vervuiler betaalt”; — intrekking van de uitzonderingen bedoeld in artikel 9, lid 4; — toevoeging van alle sectoren, onder vermelding van de drie domeinen (huishoudens, bedrijven en landbouw) waarvoor de lidstaten regels vaststellen om de externalisering van de kosten op te heffen. De wijze waarop deze procedure ten uitvoer moet worden gelegd, wordt per sector in een jaarlijks verslag gepreciseerd.

e)	Alle formuleringen van het type „zorgen ervoor dat” moeten door echte verplichtingen worden vervangen (bijvoorbeeld in artikel 11, lid 5, of in artikel 14, alinea 1).

f)

Het lijkt eveneens noodzakelijk om de grenswaarden voor verontreinigende stoffen naar beneden te herzien, ook in combinatie met andere richtlijnen (zoals de richtlijnen over nitraten, chemische stoffen enz.), en de prioritaire stoffen te actualiseren (door bijvoorbeeld perfluorverbindingen, nanotechnologieën enz. erin op te nemen).

g)	De participatie van het publiek (artikel 14) moet worden verbeterd, vooral met betrekking tot de planning. Deze moet worden uitgebreid tot de basismaatregelen en aanvullende maatregelen, en tot alle voorafgaande administratieve controles.

h)	Met betrekking tot geschillen (artikel 23), moet worden toegevoegd dat de lidstaten, overeenkomstig het Verdrag van Aarhus, regels en procedures inzake toegang van het publiek tot de rechter in het geval van geschillen over water moeten vaststellen.

3.3.   Tenuitvoerlegging van de EU-milieuwetgeving op het gebied van afvalstoffen

In de effectbeoordeling die ten grondslag ligt aan de recent aangenomen afvalwetgeving werden meerdere problemen geïdentificeerd die verband houden met de tenuitvoerlegging op juridisch/regelgevend vlak, evenals problemen op het gebied van bestuur en bewustmaking. Tekortkomingen in de tenuitvoerlegging van de kaderrichtlijn afval zijn vaak het gevolg van een gebrek aan economische instrumenten, zoals instrumenten om recycling aantrekkelijker te maken dan storten. De invoering van dergelijke economische instrumenten kan echter een probleem vormen voor gemeenten. Lokale autoriteiten hebben vaak niet de capaciteit om EU-maatregelen en -instrumenten op lokaal niveau om te zetten, wat duidt op een bestuurlijk probleem. Ook de handhaving verloopt in veel lidstaten zeer problematisch. Het EESC erkent dat de Commissie de afgelopen jaren met de lidstaten heeft samengewerkt om dergelijke tekortkomingen in de tenuitvoerlegging aan te pakken, bijvoorbeeld door technische bijstand te verlenen en specifieke richtsnoeren te verstrekken over wat er moet veranderen door middel van twee activiteiten ter bevordering van de naleving die zijn uitgevoerd in 2012 en 2015.

De recentelijk aangenomen wetsvoorstellen inzake afval moeten enkele van de problemen met de tenuitvoerlegging oplossen en helpen om SDG 12 inzake duurzame consumptie en productie te verwezenlijken, maar problemen die verband houden met bestuur en handhaving moeten nog steeds op nationaal niveau worden aangepakt. Samen met de Commissie heeft het EESC een Europees Stakeholdersplatform voor de circulaire economie opgericht, dat al belangrijke resultaten heeft geboekt en dat de verzameling, uitwisseling en verspreiding van expertise en goede praktijken tussen de verschillende belanghebbenden heeft vergemakkelijkt. Dit platform is een belangrijk instrument dat op grotere schaal moet worden gebruikt om de tenuitvoerlegging van de EU-wetgeving op dit gebied aan te moedigen.

3.3.1.   Afvalpreventie

a)

De recente herziening van het afvalbeleid (22) is de gelegenheid bij uitstek om maatregelen te steunen die onze behoeften aan de bron kunnen doen verminderen (met inbegrip van onze behoeften aan grondstoffen en secundaire grondstoffen), alsook het ontstaan van toekomstige afvalstoffen, met name die welke gevaarlijk zijn voor de ecosystemen en de menselijke gezondheid. Dit houdt in dat wij onze behoeften en producten, en de manier waarop ze worden ontworpen en hun levensduur kan worden verlengd, in vraag moeten stellen en dat wij ze daarna met zo min mogelijk materiaalverlies moeten transformeren, aangezien dit een algemene impact heeft op het milieu, de energiesoevereiniteit en de economische duurzaamheid.

b)	Om te kunnen praten over „duurzame materialen” in plaats van „afvalstoffen” en een economie te hebben die zo circulair mogelijk is, moeten vanaf het ontwerp van onze producten alle onderdelen die toxisch of gevaarlijk zijn en de latere recycling ervan kunnen bemoeilijken, worden vermeden.

c)	Op het gebied van verpakkingsmateriaal moet soberheid primeren en moet verdere vooruitgang zo groot mogelijk, geleidelijk en verplicht zijn om concurrentievervalsing ten opzichte van de verschillende bestaande en nog te ontwikkelen terugname- en hergebruiksystemen te voorkomen.

d)	Afvalpreventie hangt ook af van het vermogen van onze samenlevingen om producten te hergebruiken en te herstellen. Hiervoor is een ambitieuze Europese wetgeving nodig met doelstellingen die verplicht moeten worden bereikt in plaats van maatregelen op louter vrijwillige basis.

e)	Om de economische ontwikkeling los te koppelen van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en de milieugevolgen ervan, moet de EU ambitieuzere doelstellingen vaststellen om de hulpbronnenefficiëntie in onze productiesystemen te verbeteren.

3.3.2.   Afvalbeheer

a)

Om het vertrouwen van de bevolking — zowel de producenten als de consumenten — te winnen en te behouden, moet de circulaire economie — rekening houdend met de meest recente wetenschappelijke kennis — alle nodige maatregelen nemen om toekomstige schandalen, vooral op het gebied van gezondheid, te voorkomen die te maken kunnen hebben met de concentratie of verspreiding van verontreinigende stoffen in gerecycleerde materialen (bijvoorbeeld broom of hormoonontregelende stoffen) of in het milieu (nanomaterialen of microplastics).

b)	Een dergelijke aanpak zal des te geloofwaardiger en efficiënter zijn als, om het recyclingpercentage van alle soorten materialen te verhogen, hun onderdelen vanaf de productiefase traceerbaar zijn en een zo grote mogelijke transparantie wordt gewaarborgd tot ze bij de consument terechtkomen.

c)

In de Europese Unie moet hetzelfde niveau van bescherming van de menselijke gezondheid en het milieu gelden voor gerecycleerde of nieuw geproduceerde materialen. Recycleerbare materialen mogen het gebruik van gevaarlijke chemische stoffen in hogere concentraties niet laten voortduren. Daarom moet het Europees Agentschap voor chemische stoffen bij de beperking en bepaling van de grenswaarden voor chemische stoffen in het kader van de REACH-verordening (23) dezelfde grenswaarden opleggen voor gerecycleerde materialen. Materialen die voornoemde grenswaarden overschrijden, moeten zo worden verwerkt dat de betrokken stof eruit wordt verwijderd of ongeschikt wordt verklaard voor hergebruik of recycling.

d)	Naast ecologisch ontwerp dat voor smartphones en andere elektrische en elektronische apparaten verplicht zou moeten zijn, moet de Unie voor haar grondgebied een afvalbeheerbeleid uitwerken en handhaven dat die naam waardig is, in plaats van de afvalstoffen naar het buitenland te verschepen.

e)

Wanneer rekening wordt gehouden met de levenscyclusanalyse (LCA), staan alle recyclingopties in de hiërarchie boven verbranding (met name door de grijze energie, in kunststoffen bijvoorbeeld), met uitzondering van hout in sommige bijzondere gevallen, en ook van sommige gevaarlijke afvalstoffen producten/materialen. Deze laatste optie moet, net als storten, geleidelijk verdwijnen en er moeten in dit opzicht ambitieuze doelstellingen worden vastgesteld.

---

(1)  Advies over de EU-evaluatie van de tenuitvoerlegging van het milieubeleid (PB C 345 van 13.10.2017, blz. 114).

(2)  Zie voetnoot nr. 1.

(3)  Advies over EU-maatregelen om de naleving van de milieuwetgeving en milieugovernance te verbeteren (PB C 283 van 10.8.2018, blz. 83).

(4)  Zie voetnoot 3.

(5)  COM(2018) 10 final.

(6)  Advies over het programma „Schone lucht voor Europa” (PB C 451 van 16.12.2014, blz. 134) en over een asbestvrije Europese Unie (PB C 251 van 31.7.2015, blz. 13).

(7)  Advies over een actieplan voor de natuur, de mensen en de economie (PB C 129 van 11.4.2018, blz. 90); over internationale oceaangovernance: een agenda voor de toekomst van onze oceanen (PB C 209 van 30.6.2017, blz. 60) en over de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (PB C 367, 10.10.2018, blz. 107)

(8)  Advies over de beperking van het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen (BGGS) (PB C 345 van 13.10.2017, blz. 110); over opties om te werken aan het snijvlak van chemicaliën-, product- en afvalwetgeving (PB C 283 van 10.08.2018, blz. 56); over een Europese strategie voor kunststoffen in een circulaire economie (met inbegrip van de verwerking van scheepsafval) (PB C 283 van 10.08.2018, blz. 61); over de rol van energiewinning uit afval in de circulaire economie (PB C 345 van 13.10.2017, blz. 102) en over het pakket „Circulaire economie” (PB C 264 van 20.7.2016, blz. 98).

(9)  Advies over toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden (PB C 129 van 11.4.2018, blz. 65).

(10)  Zie voetnoot 1 en voetnoot 3.

(11)  Advies over een „new deal” voor consumenten (PB C 440, 6.12.2018, blz. 66).

(12)  Advies over de transitie naar een duurzamere Europese toekomst — Een strategie voor 2050 (PB C 81, 2.3.2018, blz. 44) en over de nieuwe duurzame economische modellen (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 57).

(13)  Advies over de Agenda 2030 — Een Europese Unie die zich inzet voor wereldwijde duurzame ontwikkeling, goedgekeurd op 20 oktober 2016 (PB C 34 van 2.2.2017, blz. 58) en over de sleutelrol van handel en investeringen bij het nastreven en verwezenlijken van de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling (PB C 129 van 11.4.2018, blz. 27).

(14)  Advies over hoofdstukken over handel en duurzame ontwikkeling in vrijhandelsovereenkomsten van de EU (PB C 227 van 28.6.2018, blz. 27).

(15)  Advies over het Protocol van Parijs — Een blauwdruk om de wereldwijde klimaatverandering na 2020 tegen te gaan (PB C 383 van 17.11.2015, blz. 74) en over klimaatrechtvaardigheid (PB C 81 van 2.3.2018, blz. 22).

(16)  http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-3450_nl.htm

(17)  Volgens het Europees Milieuagentschap.

(18)  Volgens de WHO.

(19)  De NEC-richtlijn.

(20)  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969711005730?via%3Dihub

(21)  Kaderrichtlijn water.

(22)  http://ec.europa.eu/environment/waste/target_review.htm

(23)  Reach-verordening.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over de mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Een Europese detailhandel die past bij de 21e eeuw

[COM(2018) 219 final]

(2019/C 110/07)

Rapporteur:	Ronny LANNOO
Corapporteur:	Gerardo LARGHI

Raadpleging	Europese Commissie, 18.6.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	21.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	171/3/2

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de mededeling van de Europese Commissie over de modernisering van de detailhandel. Het benadrukt nogmaals het economische en sociale belang van de detailhandel voor alle belanghebbenden en voor de samenleving als geheel (1). Het EESC wijst erop dat het in eerdere adviezen reeds heeft aanbevolen een open economische omgeving te creëren die erop gericht is eerlijke mededinging te waarborgen, de omstandigheden te scheppen voor de positieve co-existentie van en samenwerking tussen grote, middelgrote, kleine en micro-detailhandelaren.

1.2.

De bescherming en bevordering van diversiteit in de detailhandel is cruciaal om aan de behoeften van de consumenten te voldoen en om het Europese productiestelsel te beschermen en te bevorderen. Het EESC meent dat er een evenwicht moet worden gevonden tussen in de mededeling zeer duidelijk aangegeven maatregelen in het voordeel van grote detailhandelaren en overeenkomstige maatregelen die aan de behoeften van kleine en micro-ondernemingen voldoen.

1.3.

Het EESC merkt op dat de Commissie in haar voorstel te veel nadruk legt op de prijs als belangrijkste element voor consumenten, ten koste van andere relevante aspecten zoals informatie, productkwaliteit en -personalisering, nabijheid, mobiliteit, kringloopeconomie en duurzaamheid, de prijs-kwaliteitverhouding en de dienstverlening voor of na de aankoop. In het belang van alle partijen moet de Commissie de diversificatie van producten behoorlijk beschermen.

1.4.

Het EESC gelooft dat het recht van vestiging moet worden behandeld in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel en dat overleg op nationaal, regionaal en lokaal niveau de beste manier is om in te spelen op de behoeften van alle belanghebbenden.

1.5.

Het EESC is met name van mening dat sommige belemmeringen voor de vrijheid van vestiging en sommige operationele beperkingen, zoals die in sommige lidstaten bestaan, de vestiging van nieuwe ondernemingen in de weg staan, maar dat volledige liberalisering het noodzakelijke evenwicht tussen grote, kleine en familiebedrijven niet waarborgt.

1.6.

Volgens het EESC zijn nationale regelgevingen inzake openingstijden van winkels en arbeidstijden cruciaal om bedrijven van verschillende omvang een gelijk speelveld te bieden en vooral om voor zowel werknemers als zelfstandigen adequate sociale bescherming te waarborgen, daarbij ook rekening houdend met veranderingen in de gewoonten van de consument.

1.7.

Het EESC herhaalt dat overleg op nationaal en subnationaal niveau de beste manier is om openingstijden en -dagen te bepalen en om de behoeften van consumenten die tot bepaalde producten en diensten toegang willen hebben te verzoenen met de wens van sommige bedrijven om ook op zon- en feestdagen of ’s avonds hun deuren te openen. Aldus kan tegelijk ook het evenwicht tussen werk en gezinsleven van ondernemers en werknemers worden gewaarborgd en ervoor worden gezorgd dat er tijd wordt vrijgemaakt voor opleiding.

1.8.

Voorts wijst het EESC, in overeenstemming met de sociale pijler, op de noodzaak om te voorzien in een billijke vergoeding en arbeidskwaliteit voor alle werknemers in de sector, zowel online als offline. Het vraagt in het bijzonder aandacht voor het geval van arbeidscontracten van duizenden mensen die voor onlinebedrijven werken die nog steeds geen deel uitmaken van collectieve onderhandelingen, en voor de contracten bij grote detailhandelaren die enkel bedoeld zijn om de grotere klantendrukte tijdens het weekend op te vangen (met een stijging van het aantal tijdelijke contracten tot gevolg) of waarin weekend-, avond- en nachtwerk niet meetelt als overwerk. Ten slotte is het EESC van oordeel dat de instelling van een doeltreffend mechanisme voor sociaal overleg waarbij ook kleine en micro-ondernemingen worden betrokken, bedrijven betere ontwikkelingskansen zou bieden en werknemers een betere beschermingsregeling.

1.9.

Het EESC is het met de Commissie eens dat het noodzakelijk is om innovatie in de detailhandel, een leven lang leren voor werkgevers en werknemers en productpromotie op lange termijn aan te moedigen en te ondersteunen. Niettemin moet er, naast het voorstel van de Commissie, een stappenplan komen om dit proces te begeleiden in het kader van de digitale omschakeling, met een passende financiering en bijzondere aandacht voor kleine en micro-ondernemingen, in samenwerking met belangenorganisaties van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s).

1.10.

Het EESC verzoekt de autoriteiten op alle niveaus om een nauwe samenwerking aan te gaan met alle belanghebbenden met als doel een specifiek actieplan op te stellen inzake de toekomst van de Europese detailhandel in de 21e eeuw (d.w.z. informatie, opleiding, financiering, goede praktijken enz.).

2.   Samenvatting van het Commissiedocument

2.1.

De mededeling beoogt het potentieel van de detailhandel voor de EU-economie te helpen ontsluiten door goede praktijken vast te stellen. Dat vergt inspanningen van de EU-instellingen en -lidstaten om het concurrentievermogen van de sector te ondersteunen op een moment waarop die een transformatie ondergaat door de snelle groei van e-handel en de veranderende gewoonten van de consument.

2.2.

Wil de eengemaakte markt renderen, dan moeten op alle niveaus passende maatregelen worden genomen. Qua productiviteit loopt de detailhandel in de EU achter op andere sectoren. Dat komt door de accumulatie van belastingwetgeving op alle niveaus en een vertraging in de transitie naar de digitale markt.

2.3.

Detailhandelaren worden geconfronteerd met tal van beperkingen wanneer ze starten met winkels en activiteiten. Veel van die beperkingen worden gerechtvaardigd door legitieme doelstellingen van algemeen belang. Die kunnen ook barrières vormen voor start-ups en productiviteit.

2.4.

De opening van nieuwe commerciële vestigingen is een cruciaal element voor de levensvatbaarheid van de sector. Het is belangrijk strategieën te kunnen uitwerken op het vlak van markttoegang waarbij online- en offlineaanwezigheid worden gecombineerd. Eenvoudige, transparante en doeltreffende vestigingsprocedures bieden de detailhandel mogelijkheden om de productiviteit op te voeren.

2.5.

De Commissie beveelt aan dat lidstaten hun regelgevingskader beoordelen en indien nodig moderniseren door zich eventueel te laten inspireren door goede praktijkvoorbeelden die reeds werden ontwikkeld in andere lidstaten.

2.6.

Operationele beperkingen hebben doorgaans vooral gevolgen voor detailhandelaren met een fysiek verkooppunt. De overheid zou het evenwicht, de evenredigheid en doeltreffendheid van dergelijke beperkingen moeten beoordelen om te zorgen voor mededingingsvoorwaarden die overeenstemmen met die voor elektronische handel.

2.7.

De nalevingskosten bedragen tussen 0,4 % en 6 % van de jaaromzet van detailhandelaren. Voor micro-ondernemingen is dat een bijzonder zware belasting. De ontwikkeling van de detailhandel stimuleren ten behoeve van de consumenten, vergt een brede aanpak: regelgeving vereenvoudigen, ervoor zorgen dat die geschikt is voor een multichannel omgeving en de overdreven omslachtige en dure maatregelen en procedures die detailhandelaren worden opgelegd om aan de regels te voldoen, beperken.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC is ingenomen met de inspanningen van de Commissie om de detailhandel te moderniseren teneinde de nieuwe uitdagingen die digitalisering en e-commerce met zich meebrengen, het hoofd te bieden.

3.2.

In zijn eerdere adviezen, in het bijzonder INT/682 over Een Europees actieplan inzake detailhandel (2), heeft het Comité reeds aanbevolen om een open economische omgeving te creëren die gericht is op eerlijke concurrentie tussen ondernemingen met eenzelfde omvang. De EU zou de voorwaarden moeten creëren voor diversiteit, positieve co-existentie en samenwerking van online en offline grote, middelgrote, kleine en microdetailhandelaren. De bevordering van diversiteit in de Europese detailhandel is een goede manier om in te spelen op de diverse behoeften van consumenten, maar ook om het Europese productiestelsel te beschermen en te bevorderen.

3.3.

De Commissie is te veel gefocust op de prijs als belangrijkste element voor consumenten, terwijl het hoofddoel zou moeten zijn de consumenten nauwkeurige informatie te verstrekken (consumentenbewustzijn). Consumenten zouden vrij moeten kunnen beslissen om andere elementen in overweging te nemen wanneer ze een product kopen, zoals de kwaliteit van het product, de personalisatie, de duurzaamheid, de eigen mobiliteit, de nabijheid, de prijs-kwaliteitverhouding en de dienstverlening voor of na de aankoop, de impact op de kringloopeconomie en milieucriteria. Productdiversificatie heeft een feitelijke meerwaarde voor de productiesector en de detailhandel en moet behoorlijk worden beschermd door de Commissie (3).

3.4.

Het EESC vindt de aanpak van de Commissie ongelijk in het voordeel van grote detailhandelaren en meent dat het belangrijk is dat er een evenwicht is met de behoeften van kleine en micro-ondernemingen. Het is met name van oordeel dat co-existentie van grote bedrijven en micro-ondernemingen en familiebedrijven moet worden gewaarborgd.

3.5.

Het EESC beaamt dat sommige beperkingen op het vlak van de vrijheid van vestiging alsook de operationele beperkingen in sommige lidstaten de vestiging van nieuwe ondernemingen en de opschaling van ondernemingen in de weg kunnen staan. Het ziet de volledige liberalisering van de vrijheid van vestiging weliswaar niet als een wondermiddel. Bovendien zou in dit opzicht het subsidiariteitsbeginsel in acht moeten worden genomen en zouden er op nationaal, regionaal en lokaal niveau akkoorden moeten worden bereikt om passende antwoorden te vinden op de lokale behoeften en de behoeften van alle belanghebbenden.

3.6.

Het EESC volgt de Commissie niet in haar negatieve lezing van het arrest-Visser. Volgens het EESC bevestigt deze zaak wat de wetgever met de dienstenrichtlijn beoogt: ze codificeert de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie inzake de vrijheid van vestiging en verbiedt slechts bepaalde vereisten zoals onderzoek naar de economische noodzaak, terwijl wordt erkend dat „[het] doel van bescherming van het stedelijk milieu […] een dwingende reden van algemeen belang [kan] vormen die een territoriale beperking rechtvaardigt.” Het is belangrijk om een dergelijke noodzaak af te wegen tegen de beginselen van evenredigheid en subsidiariteit.

3.7.

In dit verband kan, bij de totstandbrenging van een eengemaakte Europese markt, veel worden gedaan om de openingstijden van bedrijven en de procedures om een bedrijf op te starten te vereenvoudigen en om die procedures transparant en uniform te maken met inachtneming van de geldende legitieme beperkingen op territoriale schaal, wat ook aansluit bij het subsidiariteitsbeginsel.

3.8.

Voor het EESC is het van het grootste belang om bepaalde specifieke economische omgevingen te behouden en te beschermen, met name wanneer die verband houden met de instandhouding van nationaal historisch en artistiek erfgoed en met sociale en culturele beleidsdoelstellingen. Een andere aanpak zou een verstorend effect kunnen hebben op lokale gemeenschappen en consumenten (4).

3.9.

Over het geheel genomen moeten grensoverschrijdende expansie, schaalvergroting en elektronische handel ernstig overwogen worden, en moeten de ondernemingen in overleg met hun organisaties bij dat proces worden ondersteund. Dit kan evenwel niet worden beschouwd als een verplichting of als de enige manier waarop ondernemingen kunnen groeien, in overeenstemming met het primaire belang van de consumenten (multichannel distributie en dienstverlening). Daarom is het van essentieel belang om innovatieprocessen, opleiding en productpromotie op lange termijn aan te moedigen en te ondersteunen, onder meer door voldoende steunmiddelen uit te trekken voor kleine en micro-ondernemingen en hun belangenorganisaties.

3.10.

Een doeltreffend beleid inzake detailhandel moet streven naar een evenwicht tussen rentabiliteit en doeltreffendheid wat de locatie betreft. Met overwegingen op (middel)lange termijn moet vooral rekening worden gehouden als het gaat over fysieke verkooppunten en hun verhouding tot bestaande en mogelijke toekomstige ontwikkelingen (wooncentra, beschikbare diensten enz. en bijgevolg tot bestaande stadscentra en wijken). Het EESC vindt dat de Commissie haar voorstel verder moet afronden in samenwerking met de relevante nationale en regionale organisaties, door structurele maatregelen in te voeren waarbij factoren inzake territoriale ontwikkeling voor lokale gemeenschappen en stadscentra (toeristische gebieden, lokale ruimtelijke ordening, bouwvoorschriften, omstandigheden enz.) worden meegenomen.

3.11.

Nationale regelgevingen inzake openingstijden van winkels en arbeidstijden, in overeenstemming met de nieuwe technologische oplossingen, spelen een cruciale rol aangezien die een gelijk speelveld bieden voor bedrijven van verschillende omvang en adequate sociale bescherming waarborgen voor zowel werknemers als zelfstandigen; voorts zijn ze vooral een cruciaal instrument voor de sociale bescherming van zelfstandigen en werknemers.

3.12.

Het EESC herhaalt dat overleg met de betrokken organisaties op nationaal of subnationaal niveau de beste manier is om openingstijden en -dagen te bepalen. Het is immers van cruciaal belang om de behoeften van consumenten die toegang willen hebben tot bepaalde producten en diensten te verzoenen met de wens van sommige bedrijven om ook op zon- en feestdagen of ’s avonds de deuren te openen, en om tegelijk ook het evenwicht tussen werk en gezinsleven van ondernemers en werknemers te waarborgen en ervoor te zorgen dat er tijd wordt vrijgemaakt voor opleiding.

3.13.

Voorts wijst het EESC, in overeenstemming met de sociale pijler, op de noodzaak om te voorzien in een billijke vergoeding en arbeidskwaliteit voor alle werknemers in de sector, zowel online als offline. Het vraagt in het bijzonder aandacht voor het geval van arbeidscontracten van duizenden mensen die voor onlinebedrijven werken die nog steeds geen deel uitmaken van collectieve onderhandelingen, en voor de contracten bij grote detailhandelaren die enkel bedoeld zijn om de grotere klantendrukte tijdens het weekend op te vangen (met een stijging van het aantal tijdelijke contracten tot gevolg) of waarin weekend-, avond- en nachtwerk niet meetelt als overwerk. Ten slotte is het EESC van oordeel dat de instelling van een doeltreffend mechanisme voor sociaal overleg waarbij ook kleine en micro-ondernemingen worden betrokken, bedrijven betere ontwikkelingskansen zou bieden en werknemers een betere beschermingsregeling.

3.14.

Het EESC is ingenomen met de aanbeveling dat overheidsinstanties de invoering van digitale technologieën door kleine ondernemingen moeten vergemakkelijken. E-handel mag echter niet de enige mogelijkheid zijn. Traditionele winkels blijven een cruciaal element, niet alleen voor de groei binnen de EU maar ook op het vlak van sociale samenhang, in het bijzonder in lokale gemeenschappen en voor consumenten die niet tot de digitale generatie behoren. Daarom moeten online- en offlinehandel naast elkaar bestaan. In dat verband is het EESC van mening dat de Commissie de moeilijkheden onderschat waarmee kleine en micro-ondernemingen te maken hebben wanneer het gaat om deel te nemen aan en te profiteren van elektronische handel.

3.15.

Het EESC is het met de Commissie eens dat werkgevers die met elektronische handel willen beginnen, een gedegen opleiding nodig hebben. Niettemin acht het Comité de situatie ingewikkelder dan dat, daar kmo’s, met name kleine en micro-ondernemingen, het hoofd moeten bieden aan diverse uitdagingen, zoals: a) de verandering en aanpassing van hun interne organisatie; b) kennis van vreemde talen; c) het verkrijgen en begrijpen van juridische en administratieve informatie; d) het opzetten van een doeltreffend en concurrerend verzendingssysteem; e) het ondervangen van fiscale en sociale dumping op EU-niveau (btw-fraude, namaak enz.). Daarom dringt het EESC er bij de Commissie en de lidstaten op aan ondersteuning te bieden aan kmo’s en hun organisaties tijdens hun overgang naar elektronische handel, en daarbij een brede benadering te hanteren waarbij rekening wordt gehouden met alle voorwaarden die nodig zijn voor de oprichting van succesvolle onlineondernemingen.

3.16.

Het EESC meent dat elektronische handel voor veel kmo’s een betekenisvolle oplossing kan zijn. Bovendien wijst het erop dat de Commissie onlangs het eerste voorstel heeft gepubliceerd ter regulering van betrekkingen tussen platforms en bedrijven in de digitale markt. Deze maatregel plaatst transparantie op de voorgrond, maar raakt niet aan bepaalde veelvoorkomende wanpraktijken die eerlijke concurrentie in de weg staan (bijv. prijspariteitsclausules, fiscale dumping, verschillen in belastingheffing enz.) tussen commerciële gebruikers en grote onlineplatforms (5). Daarom beveelt het Comité aan dat de Commissie een gelijk speelveld tot stand brengt met het oog op eerlijke concurrentie in de digitale markt.

3.17.

Volgens het EESC moeten er verschillende maatregelen worden genomen om de detailhandel, en dan vooral de kmo’s en micro-ondernemingen, als grootste netto-werkgelegenheidsverschaffers, passende voorwaarden te bieden en zo de kloof tussen de vraag naar en het aanbod van vaardigheden te overbruggen: de behoefte aan vaardigheden beter in kaart brengen en er sneller op anticiperen, ook wat begeleiding betreft; een betere afstemming van de resultaten van onderwijs en opleidingen op de behoeften van de arbeidsmarkt, inclusief de bevordering van beroepsonderwijs en -opleiding; betere randvoorwaarden om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen; een betere ondersteuning voor de opleidingsbehoeften van kmo’s en micro-ondernemingen.

3.18.

Het EESC is verheugd over de aandacht van de Commissie voor de nalevingskosten, in het bijzonder voor kleine ondernemingen, en over het feit dat ze de nadruk legt op het gebrek aan bewustzijn van de specifieke kenmerken van de sector.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het EESC vraagt de Commissie het toenemende probleem van de ontvolking van stadscentra en de sociale en milieugevolgen daarvan onder ogen te zien. Hoe leefbaar grote en kleine steden zijn, hangt niet in de laatste plaats af van het voortbestaan van kleine en micro-ondernemingen (lokale winkels) die voldoen aan de behoeften van een groot aantal consumenten maar door de in aantal toenemende grote detailhandelsgroepen verdrongen dreigen te worden.

4.2.

Helaas wordt er geenszins verwezen naar een duurzame detailhandel en de rol die kleine en microdetailhandelaren daarbij kunnen spelen. Hoe dan ook is er een gunstiger kader nodig om hen bewust te maken van het verband tussen duurzame keuzes en concurrentievermogen, en om hun informatie en technische ondersteuning op maat te bieden, evenals de kredietregelingen die nodig zijn om verbeteringen door te voeren. Gezien hun zwakke positie bij de beïnvloeding van consumenten en producenten, zouden aan kleine en micro-ondernemingen geen keuzes mogen worden opgelegd.

4.3.

In de mededeling wordt geen aandacht besteed aan de wrijvingen die zich voordoen in het kader van contractuele betrekkingen tussen ondernemingen, bijv. onevenwichtige franchiseovereenkomsten, vertragingen bij betalingen en oneerlijke handelspraktijken. Met name de groeiende concentratie van macht bij grote detailhandelaren in Europa doet ernstige problemen rijzen (6). Deze twee kwesties hadden in de mededeling aan bod moeten komen, teneinde concurrentievervalsing tegen te gaan en het concurrentievermogen te waarborgen.

4.4.

Het EESC beveelt de Commissie aan om, zoals het reeds in zijn advies over een „new deal” voor consumenten heeft opgemerkt, een doeltreffend systeem voor geschillenbeslechting uit te werken en in te voeren om het hoofd te bieden aan situaties die het gevolg zijn van misbruik van economische macht en concurrentieverstorende praktijken.

---

(1)  Omzet in 2016: 9 864 468,4 miljoen euro; aantal bedrijven (in 2015): 6 205 080; productiewaarde (in 2015): 2 687 115 miljoen euro. In 2016 waren er 33 399 447 mensen in deze sector werkzaam, van wie 27 892 082 als werknemer.

(2)  PB C 327 van 12.11.2013, blz. 20.

(3)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 165.

(4)  Zie voetnoot 2.

(5)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 177.

(6)  Zie voetnoot 3.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het verslag van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s — Verslag over het mededingingsbeleid 2017

[COM(2018) 482 final]

(2019/C 110/08)

Rapporteur:

Baiba MILTOVIČA

Raadpleging	Europese Commissie, 5.9.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	21.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	188/1/9

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ingenomen met de beknopte en nauwkeurige stijl van het verslag over 2017, dat vergezeld gaat van een uitgebreid werkdocument van de Commissiediensten. Een mededingingsbeleid dat doeltreffend is en wordt gehandhaafd, vormt de basis van een duurzame markteconomie. Met een dergelijk beleid kan een gelijk speelveld worden gewaarborgd voor de producenten van goederen en diensten, kunnen consumenten worden gerustgesteld, kan mededinging worden gestimuleerd en kunnen fundamentele sociale doelstellingen, zoals keuzevrijheid van consumenten, evenals politieke doelstellingen, zoals het welzijn van de Europese burgers en het bevorderen van integratie van de Europese markt, worden behaald. Wat derde landen betreft speelt het ook een belangrijke rol bij de ondersteuning van een positieve bedrijfs-, milieu- en sociale dynamiek in de internationale handel.

1.2.

In het verslag over 2017 wordt sterk de nadruk gelegd op naleving en handhaving en worden voorbeelden gegeven van krachtig optreden door de Commissie. Consumenten en het midden- en kleinbedrijf ondervinden vaak nadeel van grote bedrijven die mogelijk hun dominante marktpositie misbruiken. Maatregelen waarmee mededingingsverstorende praktijken worden aangepakt, zijn dan ook bijzonder welkom.

1.3.

De toename van mededingingsverstorende activiteiten op de EU-markten heeft ervoor gezorgd dat nationale mededingingsautoriteiten (NMA’s) steeds meer belangrijke handhavers van het mededingingsrecht zijn geworden. De ECN+-richtlijn, waarmee de NMA’s in staat worden gesteld doeltreffender te zijn, versterkt de nationale capaciteit op dit gebied.

1.4.

De versterking van de autonomie van de NMA’s en het voorzien in passende middelen is van essentieel belang. Daadwerkelijke onafhankelijkheid, deskundigheid en opleiding zijn allemaal nodig voor doeltreffende werkzaamheden en er moet nauwlettend toezicht worden gehouden op de ECN+-richtlijn om te zien of dit is bereikt. Preventief handelen zou moeten worden aangemoedigd om mededingingsverstorend gedrag te verhinderen. Daarnaast moeten sancties worden verhoogd zodat zij een effectief afschrikmiddel vormen.

1.5.

Het EESC steunt de Commissie op het gebied van de particuliere rechtshandhaving van de mededingingsregels en is van mening dat de rechtsstelsels in alle lidstaten groepsacties zouden moeten vergemakkelijken. De Commissie zou de doeltreffendheid van mechanismen voor collectief verhaal voor inbreuken op het mededingingsrecht in de verschillende lidstaten in de gaten moeten blijven houden en indien nodig verdere actie ondernemen. Het Commissievoorstel inzake representatieve vorderingen, dat is opgenomen in het voorstel voor een „New Deal voor consumenten”, is in dit verband teleurstellend.

1.6.

Er moeten verdere voorstellen met betrekking tot franchising worden overwogen die in de groepsvrijstellingsverordening (1) moeten worden opgenomen om het commerciële en contractuele evenwicht tussen franchisenemers en franchisegevers te herstellen.

1.7.

Verregaande paracommerciële activiteiten die door lokale overheden worden ontplooid en die wellicht voordeel hebben van overheidssubsidie, waardoor oneerlijke mededinging mogelijk wordt gemaakt, moeten worden onderzocht om na te gaan of een aanpassing van de regels met betrekking tot staatssteun of van andere instrumenten noodzakelijk is.

1.8.

Met betrekking tot de omzetting en toepassing van de klokkenluidersrichtlijn wordt aanbevolen dat nationale wetgeving ervoor zorgt dat klokkenluiders te allen tijde toegang tot vakbondsvertegenwoordigers hebben en dat klokkenluiders onder alle omstandigheden volledige bescherming wordt geboden.

1.9.

Voor zover van toepassing op de handhaving van het mededingingsrecht zou de Commissie samen met de Raad van Europese energieregulators (CEER) en het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) een gedetailleerde analyse van de praktijken van regelgevende instanties op energiegebied in alle lidstaten moeten opstellen. Aan de hand daarvan kunnen dan handelswijzen worden vastgesteld om een einde te maken aan beperkingen die nog steeds nadelig zijn voor de consument.

1.10.

Door middel van een nieuwe beoordeling van de werking van de voedseldistributieketen in toekomstige verslagen over het mededingingsbeleid zouden er oplossingen kunnen worden aangedragen voor de mogelijk ongepaste voortdurende uitoefening van marktmacht door dominante detailhandelaars.

1.11.

In de digitale economie duiken voortdurend tal van nieuwe concurrentieverstorende praktijken op. Het Comité vreest dat er onvoldoende middelen worden ingezet om deze zich snel ontwikkelende en financieel vitale sector te controleren en dringt erop aan dat hiertoe specifieke bepalingen worden opgenomen in het meerjarig financieel kader.

1.12.

Er zijn een aantal factoren die buiten het onmiddellijke toepassingsgebied van het mededingingsbeleid vallen, maar toch voor marktverstoringen doen vrezen: grote verschillen in het beleid inzake vennootschapsbelasting tussen de lidstaten, werkgelegenheidspraktijken die algemeen bekend staan als sociale dumping, praktijken in de gig economie en kwesties in verband met de circulaire economie en de mondiale economische duurzaamheid. Het Comité dringt er bij de Commissie op aan om haar bevoegdheden en capaciteit ten volle te benutten om ervoor te zorgen dat concurrentieverstorend gedrag in bepaalde grijze gebieden waar mogelijk wordt gecontroleerd en gecorrigeerd en dat een en ander wordt verduidelijkt.

1.13.

Het mededingingsrecht is een van de oudste onderdelen van het acquis, maar staat niet altijd in verhouding tot de uitdagingen van deze eeuw. Met name de kunstmatige scheiding van de marktsector en de sociaal-ecologische sector zou gebaat zijn bij een algemene en systematische herziening van het EU-mededingingsrecht, waarbij rekening wordt gehouden met economische, milieu- en sociale doelstellingen.

2.   Inhoud van het verslag over het mededingingsbeleid 2017

2.1.

Het mededingingsbeleid vormt de basis van de eengemaakte markt. Het bestaat sinds het Verdrag van Rome en vormt het fundament van de Europese Unie van vandaag. Het is opgezet binnen een kader dat is verankerd in bepalingen zoals de artikelen 101 en 102 van het VWEU, waarin de inhoud en het toepassingsgebied ervan worden verduidelijkt.

2.2.

In 2017 waren er specifieke acties ten gunste van de consument en de Europese industrie op belangrijke gebieden: de digitale economie, energie, de farmaceutische en agrochemische sector, netwerkindustrieën en de financiële markten. In deze samenvatting worden de belangrijkste punten van het verslag uitgelicht, dat zelf ook een samenvatting vormt van de vele werkzaamheden die in tal van sectoren zijn verricht.

2.3.

Beleid moet worden vertaald naar regels en regels moeten worden gehandhaafd. De Europese Commissie is een van de grondleggers van het International Competition Network en is ook actief in alle internationale fora die aan mededinging gewijd zijn, met inbegrip van de OESO, de Unctad, de WTO en de Wereldbank. De Commissie werkt met name nauw samen met nationale mededingingsautoriteiten en heeft nieuwe regels voorgesteld in de vorm van een richtlijn (2) om de mededingingsautoriteiten van de lidstaten in staat te stellen de antitrustregels van de EU doeltreffender te handhaven.

2.4.

Het is belangrijk dat personen die kennis hebben van het bestaan of de werking van een kartel of van andere soorten schendingen van mededinging beschikken over de middelen om dergelijke praktijken aan het licht te brengen. Er is een nieuw, anoniem instrument voor klokkenluiders ingevoerd, dat dit vergemakkelijkt en actief wordt gebruikt.

2.5.

De vereisten met betrekking tot de kennisgeving van kleinere en minder problematische staatssteunmaatregelen zijn versimpeld en er zijn vrijstellingen geïntroduceerd. Tevens werken 24 lidstaten met de Transparency Award Module, waarmee zij informatie verstrekken over staatssteun.

2.6.

De mededingingsregels op geconcentreerde markten zijn op rigoureuze wijze gehandhaafd. De Commissie opende voor het eerst een onderzoek naar de farmaceutische sector over de bezwaren over buitensporige prijsstelling in de farmaceutische industrie. Meerdere fusies in de agrochemische sector werden onder de loep genomen en werd er een verbod gelegd op een fusie in de cementindustrie die de mededinging zou verminderen.

2.7.

In de energiesector gingen handhavingsmaatregelen met betrekking tot staatssteun en capaciteitsmechanismen van start en werd het onderzoek naar de bedrijfspraktijken van Gazprom in Centraal- en Oost-Europa voortgezet, waarbij uit een voorlopige beoordeling naar voren kwam dat de EU-antitrustregels zijn geschonden.

2.8.

Op het gebied van vervoer werden overnames in de luchtvaart onderzocht en werden er concurrentievervalsende handelingen vastgesteld in Litouwen, hetgeen heeft geleid tot geldboetes en herstelmaatregelen. Daarnaast werd de verstrekking van staatssteun aan de sector in Griekenland en Bulgarije ondersteund. Er werden antikartelmaatregelen tegen Scania genomen met betrekking tot goederenvervoer over de weg en meerdere bedrijven in de sector van auto-onderdelen kregen zware geldboetes opgelegd.

2.9.

De uitbreiding van de algemene groepsvrijstellingsverordening naar havens en luchthavens vergemakkelijkte het voorzien in gepaste staatssteun.

2.10.

Uit het onderzoek van de Commissie naar de voorgenomen fusie van Deutsche Börse en de London Stock Exchange Group kwam naar voren dat deze monopolistisch van aard zou zijn. Als gevolg daarvan werd deze verboden.

2.11.

Er zij op gewezen dat er door middel van het mededingingsbeleid van de EU op een constructieve en creatieve manier moet worden gereageerd op de uitdaging die de terugtrekking van het VK uit de EU vormt. Zoals uiteengezet door de Europese Raad moet elk toekomstig handelsakkoord een gelijk speelveld garanderen, met name op het gebied van mededinging en staatssteun.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC is ingenomen met het verslag over 2017, dat talrijke voorbeelden bevat van de nadruk die Commissie legt op de bevordering van het welzijn van de consument en het voorkomen van schade voor de consument. Een consequent gevolg van deze benadering is niet alleen de versterking van de integratie van de eengemaakte markt, maar ook van economische ontwikkeling en de daarmee verband houdende doelstellingen inzake sociaal beleid.

3.2.

In het afgelopen jaar is het belang van een doeltreffend en toegepast mededingingsbeleid vaak vastgesteld in de adviezen van het EESC. Consumentenwelzijn en benchmarks op het gebied van welzijn voorzien naast de handhaving van een doeltreffende mededingingsstructuur in de motivatie om exploitatie, uitsluitingspraktijken en beperkende overeenkomsten aan te pakken. Door middel van een krachtig mededingingsbeleid wordt versterking van het Europese bedrijfsleven op de concurrerende wereldmarkt en bevordering van de onderliggende sociale doelstellingen aangemoedigd. Dit kan worden gedaan door beste economische praktijken te bevorderen.

3.3.   Emissies van motorvoertuigen

3.3.1.

In het EESC-advies over EU-maatregelen om de naleving van de milieuwetgeving en milieugovernance te verbeteren (3) wordt opgemerkt dat gebrekkige naleving van de maatregelen die de tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving en milieugovernance garanderen helaas tot oneerlijke concurrentie en economische schade leidt. Het Comité merkt op dat naleving en eerbiediging van de rechtstaat fundamenteel is voor een sterk mededingingsbeleid.

3.3.2.

In deze context is het Comité ermee ingenomen dat het inleidend onderzoek van de Commissie naar een mogelijk kartel waarbij BMW, Daimler, Volkswagen, Audi en Porsche betrokken zijn, het team inzake mededingingsverstoring ertoe heeft gebracht een formeel onderzoek in te stellen. Het inleidend onderzoek had betrekking op de vraag of de bedrijven de ontwikkeling van systemen van selectieve katalytische reductie en deeltjesfilters hebben tegengehouden, waardoor mogelijk de uitrol van milieuvriendelijkere technologieën is beperkt.

3.4.   Mechanismen voor collectieve vorderingen

3.4.1.

Het Comité neemt kennis van de uiteindelijk omzetting van de richtlijn inzake schade (4) waarin de kwestie van het voorzien in een wettelijk mechanisme voor collectief verhaal gedeeltelijk aan bod komt. Het feit dat het door DG COMP in 2009 voorbereide richtlijnvoorstel werd ingetrokken, alsook het recente voorstel uit het pakket inzake een „New Deal voor consumenten”, wijzen erop dat het ontbreekt aan de politieke wil om echt werk te maken van een efficiënt kader voor representatieve vorderingen op Europees niveau. Het EESC dringt er dan ook bij de Commissie op aan om de doeltreffendheid van mechanismen voor collectief verhaal voor inbreuken op het mededingingsrecht in de verschillende lidstaten in de gaten te houden en om indien nodig verdere actie te ondernemen.

3.5.   Franchising in de detailhandel

3.5.1.

Het EESC merkt op dat er een groeiend probleem bestaat dat betrekking heeft op franchisecontracten in de detailhandel, dat serieuze gevolgen voor de mededinging kan hebben. Een groot conflict in Nederland tussen de franchisegever HEMA en een aantal franchisenemers inzake bestaande overeenkomsten en het deel van de gegenereerde inkomsten uit verkoop op internet heeft geleid tot de beëindiging van franchiseovereenkomsten. Het Comité roept de Commissie op deze situatie te analyseren en aanvullende voorstellen te doen met betrekking tot franchising die zouden kunnen worden opgenomen in de groepsvrijstellingsverordening, om het commerciële en contractuele evenwicht tussen franchisenemers en de franchisegever te herstellen.

3.6.   Subsidies op het niveau van de lokale overheden

3.6.1.

In veel lidstaten richten lokale overheden zich op de ontwikkeling van commerciële activiteiten, waarbij zij gebruikmaken van staatsmiddelen of -faciliteiten. Dit kan leiden tot oneerlijke mededinging als er sprake is van een subsidie-element. Het mkb in de horeca- en toerismesector wordt bijvoorbeeld geconfronteerd met gesubsidieerde activiteiten in de kantines van sportclubs, recreatiecentra enz. Lokale overheden bezitten of bieden staatsmiddelen aan deze clubs en verenigingen aan, die vaak zijn vrijgesteld van het betalen van btw en profiteren van sociale premies, zoals vrijwilligerswerk. Deze paracommerciële activiteiten worden vaak georganiseerd als een normale commerciële onderneming (als het gaat om de omzet en winst). Het Comité roept de Commissie op dit fenomeen van nabij te volgen en na te gaan of er een aanpassing van de regels met betrekking tot staatssteun of andere instrumenten op EU-niveau zouden kunnen worden ontwikkeld om deze lokale activiteiten te reguleren. In sommige gevallen worden deze zelfs met EU-middelen gesubsidieerd!

3.7.   Informatie over staatssteun

3.7.1.

De beschikbaarheid en het gebruik van de Transparency Award Module wordt in het bijzonder verwelkomd, aangezien deze geïnteresseerde belanghebbenden (de Commissie, concurrenten en het bredere publiek) in staat stelt om te verifiëren of staatssteun aan de regels voldoet. Tot op heden zijn er ongeveer 30 000 steunverleningen bekendgemaakt.

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.   De ECN+-richtlijn

4.1.1.

Het EESC staat positief tegenover de nadruk op handhaving in het verslag en heeft van deze gelegenheid gebruikgemaakt om zijn opvattingen (5) te herhalen over de ECN+-richtlijn (6), waardoor de NMA’s effectiever kunnen zijn.

4.1.2.

Het Comité heeft er eerder al op gewezen dat een verordening in dit verband efficiënter zou kunnen zijn als wetgevingsinstrument, maar erkent de noodzaak van evenredigheid. Daarnaast zou het mededingingsbeleid gelijke kansen moeten garanderen, waarbij de NMA’s moeten beschikken over de wettelijke maatregelen en instrumenten die nodig zijn om geheime kartels aan te kunnen pakken.

4.1.3.

Hoewel de ECN+-richtlijn onafhankelijkheid, middelen en een doeltreffend instrumentarium moet waarborgen, kunnen er nog altijd vraagtekens worden geplaatst bij de autonomie en de capaciteiten van de NMA’s. Daadwerkelijke onafhankelijkheid, deskundigheid en opleiding zijn allemaal nodig voor doeltreffende werkzaamheden. Preventief handelen moet worden aangemoedigd om mededingingsverstorend gedrag te verhinderen. Daarnaast moeten sancties worden verhoogd zodat zij een effectief afschrikmiddel vormen. De NMA’s moeten de bevoegdheid krijgen om in rechte op te treden.

4.2.   Bescherming van klokkenluiders

4.2.1.

Er moet meer werk worden verricht met betrekking tot het voorlichten van het publiek over mededingingsregels. Hiermee wordt de doeltreffendheid van nieuwe instrumenten die beschikbaar zijn voor het melden van inbreuken vergroot, zoals het instrument voor klokkenluiders. Hoewel het EESC ingenomen is met het feit dat dit instrument regelmatig wordt gebruikt, heeft het een aantal bedenkingen over de voorgestelde richtlijn, waarmee wordt beoogd de bescherming van klokkenluiders te vergroten (7).

4.2.2.

Het EESC verwijst de Commissie naar zijn advies over deze richtlijn (8), waarin het aanbeveelt dat het toepassingsgebied van de richtlijn niet moet worden beperkt tot de naleving van EU-wetgeving, maar dat het juist moet worden uitgebreid zodat het de naleving van nationale wetgeving omvat.

4.2.3.

Ook is het belangrijk dat er wordt verwezen naar de opname van de rechten van werknemers en dat vakbondsvertegenwoordigers en ngo’s worden genoemd als voorbeelden van rechtspersonen. Klokkenluiders moeten in elke fase van het proces beschikken over toegang tot vakbondsvertegenwoordigers.

4.3.   De digitale economie

4.3.1.

Het EESC merkt op dat de nieuwe verordening betreffende samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming (9) eind 2017 is aangenomen. Hiermee moet worden gezorgd voor betere coördinatie tussen consumentennetwerken om maatregelen tegen grensoverschrijdende concurrentiebeperkende praktijken te handhaven. In de verordening worden bijvoorbeeld geoblockingpraktijken in de e-commercesector vastgesteld, die, gezien de aard ervan, een grensoverschrijdende kwestie vormen. Europese consumentencentra hebben jaren aan deze kwestie gewerkt, waarbij zij grensoverschrijdende voorbeelden en praktijken vergaarden. Samen met het Europees Mededingingsnetwerk en het netwerk voor samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming worden nu beter gecoördineerde handhavingsmaatregelen verwacht.

4.3.2.

In de snel groeiende digitale economie duiken er voortdurend andere vormen van concurrentieverstorende praktijken op. Zo kan het gebruik van geavanceerde algoritmen de prijzen aanpassen op basis van iemands gegevens uit verschillende onlinebronnen, en kunnen bedrijven hiertoe worden aangezet tot collusie via internet. De Commissie moet over voldoende financiële middelen kunnen beschikken om deze praktijken te controleren en tegen te gaan.

4.4.

Het EESC is van mening dat betere samenwerking tussen de NMA’s en consumentenorganisaties gunstig zou zijn voor beide partijen, vooral omdat nationale consumentenorganisaties bijzonder goed in staat zijn om de NMA’s in te lichten over vermoedelijke inbreuken. Zij kunnen overheden in feite van waardevolle gegevens voorzien vanuit de manier waarop zij zelf klachten behandelen.

4.5.

Met de energie-unie kan het voortgaande proces om in de energiesector van de EU tot eerlijke mededinging te komen, worden bevorderd. Op dit gebied bestaan er nog steeds grote verschillen met betrekking tot consumenten- en industrieprijzen en kan de marktkeuze beperkt zijn. Het EESC vindt dat een gedetailleerde analyse van regelgevingspraktijken — die tussen de lidstaten aanzienlijk van elkaar verschillen — de basis vormt voor een constructieve dialoog om discrepanties op te heffen. Deze dialoog moet gezamenlijk door de NMA’s, nationale regelgevende instanties op energiegebied en de Commissie worden gevoerd. Dit zou licht kunnen werpen op het gebrek aan keuze en beperkende praktijken op het gebied van bijvoorbeeld stadsverwarmingsregelingen.

4.6.

De ongepaste uitoefening van marktmacht in de levensmiddelendetailhandel is nog steeds een probleem. De Commissie vraagt zich af of grote detailhandelsketens een te sterke onderhandelingspositie (bij de bilaterale onderhandelingen met hun leveranciers) en koopkracht (op de markt in zijn geheel) hebben verkregen, dankzij hun dubbelrol als consument en concurrent (door middel van eigen merken) van hun leveranciers (10). Het Comité dringt aan op actie in overeenstemming met zijn recente advies over dit onderwerp (11) en herhaalt zijn aanbeveling dat de Commissie in toekomstige verslagen over het mededingingsbeleid toezicht op de werking van de voedseldistributieketen opneemt.

4.7.   Het mededingingsrecht en het algemeen belang

4.7.1.

Marktverstoringen kunnen worden veroorzaakt door een aantal factoren die buiten het strikte toepassingsgebied van het mededingingsbeleid vallen. Het gaat dan onder meer om grote verschillen in het beleid inzake vennootschapsbelasting tussen de lidstaten, werkgelegenheidspraktijken die algemeen bekend staan als sociale dumping, praktijken in de gig economie en kwesties in verband met de circulaire economie en de mondiale economische duurzaamheid.

4.7.2.

Het mededingingsrecht, geworteld in de economische vooruitzichten van het midden van de 20e eeuw, moet nu in staat zijn de uitdagingen van de 21e eeuw aan te gaan. Om de kunstmatige scheiding van de marktsector en de sociaal-ecologische sector te doorbreken is een algemene en systematische herziening van het EU-mededingingsrecht nodig, waarbij rekening wordt gehouden met economische, milieu- en sociale doelstellingen.

4.7.3.

Het EESC is van mening dat de verbintenissen die de EU is aangegaan in het kader van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) en de Overeenkomst van Parijs inzake klimaatverandering, naast de verbintenissen in het kader van de verdragen, in aanmerking moeten worden genomen als doelstellingen van algemeen belang bij de toepassing van het mededingingsrecht, samen met de doelstellingen op het vlak van consumentenbelangen.

4.7.4.

De gevolgen van marktconcentraties voor toekomstige generaties consumenten en producenten moeten worden erkend. Er moeten verschillende modellen voor de berekening van de schadelijke langetermijneffecten worden bekeken, zoals ook is gebeurd bij overheidsopdrachten via levenscycluskosten.

4.8.

Het EESC heeft er in meerdere recente adviezen (12) toe opgeroepen maatregelen die de Commissie met betrekking tot eerlijke belastingheffing heeft getroffen (met betrekking tot multinationals en personen) te versterken, aangezien veel openstaande kwesties nog niet zijn opgelost. Deze omvatten de strijd tegen belastingfraude, belastingparadijzen, agressieve fiscale planning en oneerlijke belastingconcurrentie tussen de lidstaten.

4.9.

Er is met name sprake van voortschrijdende en aanzienlijke verstoringen van de markt die worden veroorzaakt door de tussen de lidstaten wijd uiteenlopende nationale belastingregelingen voor bedrijven, waarbij de vennootschapsbelasting varieert van 9 tot 35 %. In sommige landen zijn nog lagere tarieven beschikbaar in categorieën zoals intellectuele-eigendomsrechten. Aangezien het belastingbeleid onder de bevoegdheden van de lidstaten valt, zal het altijd moeilijk blijven om met het EU-mededingingsbeleid de veroorzaakte verstoringen te verminderen.

4.10.

In de richtlijn bestrijding belastingontwijking, die uiterlijk op 1 januari 2019 door middel van de wetten van de lidstaten moet worden toegepast, worden regels vastgesteld ter bestrijding van belastingontwijkingspraktijken welke rechtstreeks van invloed zijn op de werking van de interne markt. Deze richtlijn bevat tevens elementen die moeten bijdragen aan het vermijden van bepaalde afwijkende nationale benaderingen. Dit moet worden toegejuicht.

---

(1)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX:32010R0330

(2)  http://ec.europa.eu/competition/antitrust/proposed_directive_nl.pdf

(3)  PB C 283 van 10.8.2018, blz. 69

(4)  Richtlijn 2014/104/EU van het Europees Parlement en de Raad inzake antitrustschadevorderingen (PB L 349 van 5.12.2014, blz. 1).

(5)  PB C 345 van 13.10.2017, blz. 70.

(6)  Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot toekenning van bevoegdheden aan de mededingingsautoriteiten van de lidstaten voor een doeltreffendere handhaving en ter waarborging van de goede werking van de interne markt [COM/2017/0142 final].

(7)  Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden [COM(2018) 218 final].

(8)  EESC-advies over Versterking van de bescherming van klokkenluiders op EU-niveau. Rapporteur: Franca Salis-Madinier (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 155).

(9)  Verordening (EU) 2017/2394 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 345 van 27.12.2017, blz. 1).

(10)  Werkdocument van de Commissie, SWD(2018) 349 final.

(11)  PB C 283 van 10.8.2018, blz. 69.

(12)  PB C 262 van 25.7.2018, blz. 1; PB C 197 van 8.6.2018, blz. 29; PB C 81 van 2.3.2018, blz. 29.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een verordening van de Raad tot wijziging van Verordening (EU) 2015/1588 van de Raad van 13 juli 2015 betreffende de toepassing van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie op bepaalde soorten van horizontale steunmaatregelen

(COM(2018) 398 final — 2018/0222 (NLE))

(2019/C 110/09)

Rapporteur:

Jorge PEGADO LIZ

Raadpleging	Europese Commissie, 12.7.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 304 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Afdeling Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	21.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	205/3/4

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het EESC neemt kennis van het voorstel voor een verordening tot wijziging van Verordening (EU) 2015/1588 van 13 juli 2015 betreffende de toepassing van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie op bepaalde soorten van horizontale steunmaatregelen (COM(2018) 398 final), waarmee wordt beoogd twee nieuwe categorieën toe te voegen aan de machtigingsverordening op grond waarvan de Commissie groepsvrijstellingen kan vaststellen (Verordening (EU) 2015/1588 van de Raad (1) van 13 juli 2015).

1.2.

In de context van een hele reeks nieuwe voorstellen die met name betrekking hebben op het volgende meerjarig financieel kader, acht het EESC dit voorstel noodzakelijk en opportuun, aangezien het een essentieel instrument is voor de doeltreffende werking van verschillende van de maatregelen waarin deze nieuwe initiatieven voorzien. Het voorstel draagt er op doorslaggevende wijze toe bij dat de Commissie een vooraanstaande rol gaat spelen bij het selecteren van projecten die financiële steun ontvangen in het gemeenschappelijk belang van de Unie, en dat de overheidssteun op transparante wijze particuliere investeringen gaat aanvullen.

1.3.

Het EESC hecht dan ook zijn goedkeuring en verleent zijn steun aan dit nieuwe voorstel van de Commissie. Het Comité acht het ook passend de betrokken partijen aan te moedigen de richtsnoeren van de gedragscode te volgen.

2.   Het voorstel van de Commissie

2.1.

Op 6 juni 2018 heeft de Commissie het voorstel voor een verordening tot wijziging van Verordening (EU) 2015/1588 van 13 juli 2015 betreffende de toepassing van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie op bepaalde soorten van horizontale steunmaatregelen (2) ingediend als onderdeel van een reeks nieuwe voorstellen die met name betrekking hebben op het volgende meerjarig financieel kader (MFK) (3).

2.2.

Doel van dit voorstel is de interactie tussen bepaalde EU-financieringsprogramma’s te verbeteren, met name in het kader van de programma’s COSME en Horizon Europa of het programma voor een digitaal Europa, het nieuwe InvestEU-fonds en de bevordering van de Europese territoriale samenwerking en de staatssteunregels. Het moet gerichte wijzigingen van de bestaande staatssteunregels mogelijk maken, zodat overheidsfinanciering door de lidstaten — met inbegrip van Europese structuur- en investeringsfondsen die op nationaal niveau worden beheerd — en EU-fondsen die op centraal niveau door de Commissie worden beheerd, zo soepel mogelijk kunnen worden gecombineerd, zonder dat de concurrentie op de EU-markt wordt verstoord.

2.3.

Samengevat wordt met het voorstel beoogd twee nieuwe soorten steunmaatregelen toe te voegen aan de machtigingsverordening die de Commissie in staat stelt om groepsvrijstellingen goed te keuren (Verordening (EU) 2015/1588 van 13 juli 2015), op basis van de definitie van precieze verenigbaarheidscriteria, zodat de gevolgen voor de concurrentie en het handelsverkeer tussen de lidstaten beperkt blijven. Door dergelijke groepsvrijstellingen goed te keuren is het mogelijk om de administratieve procedures voor de lidstaten en de Commissie aanzienlijk te vereenvoudigen op basis van vooraf duidelijk omschreven voorwaarden voor verenigbaarheid.

2.4.

Kortom, de Commissie stelt dus voor de volgende twee punten toe te voegen aan artikel 1, lid 1, onder a), van Verordening (EU) 2015/1588: „xv) financiering via of met steun van centraal beheerde financieringsinstrumenten of begrotingsgaranties van de EU, waarbij de steunmaatregelen bestaan in aanvullende financiering die met staatsmiddelen wordt bekostigd; xvi) projecten die worden ondersteund door EU-programma’s voor Europese territoriale samenwerking.”

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

In zeer recente adviezen heeft het EESC zijn steun verleend aan de nieuwe programma-initiatieven van de Commissie; hierbij zij met name gedacht aan de adviezen over: a) InvestEU (4); b) Programma Horizon Europa (5); c) Kunstmatige intelligentie voor Europa (6); d) O & O: een nieuwe Europese agenda (7); e) Het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling en het Cohesiefonds (8); f) Verordening betreffende de Europese territoriale samenwerking 2021-2027 (9); g) Connecting Europe Facility (10); h) Tenuitvoerlegging van de TEN-V-projecten (11); i) Geconnecteerde en geautomatiseerde mobiliteit (12); j) Programma Digitaal Europa (13).

3.2.

Dit voorstel van de Commissie is noodzakelijk voor de doeltreffende werking van verscheidene van de maatregelen waarin deze nieuwe initiatieven voorzien en waarvan de lijst louter ter informatie wordt verstrekt aangezien de besprekingen tussen de medewetgevers nog steeds aan de gang zijn. Het draagt er op beslissende wijze toe bij dat de Commissie een vooraanstaande rol speelt bij de selectie van projecten en regelingen die in het gemeenschappelijk belang van de Unie worden gesteund en dat de overheidssteun op transparante wijze een aanvulling vormt op particuliere investeringen.

3.3.

De artikelen 107, 108 en 109 in het hoofdstuk over de „Gemeenschappelijke regels betreffende de mededinging” zijn immers matrixbepalingen in de basiswet van de EU (het VWEU) betreffende staatssteun.

3.4.

Met het oog op de toepassing ervan voorzag Verordening (EU) 2015/1588 van 13 juli 2015 in de toepassing van de artikelen 107 en 108 VWEU op bepaalde categorieën horizontale steunmaatregelen, ongeacht of het gaat om investeringen of om staatsgaranties.

3.5.

Deze verordening moet worden aangepast om de doelstellingen van het Commissievoorstel, waar het EESC volledig achter staat, te kunnen verwezenlijken.

3.6.

Het EESC stemt dan ook in met de door de Commissie voorgestelde wijzigingen in Verordening (EU) 2015/1588, omdat het deze wijzigingen als essentieel beschouwt voor het nastreven van de genoemde doelstellingen.

3.7.

Overigens is het EESC ook verheugd dat de Commissie enkele dagen na de publicatie van het onderhavige voorstel tevens een „Gedragscode voor een goed verloop van de staatssteunprocedures” (14) heeft gepubliceerd, waarin de in 2009 gepubliceerde code wordt ingetrokken en de mededeling over een vereenvoudigde procedure (15) is opgenomen.

3.8.

Het EESC is ingenomen met dit initiatief om optimaal gebruik te maken van de gemoderniseerde staatssteunregels, zoals deze in dit voorstel, om de lidstaten, de begunstigden van de steun en de belanghebbenden richtsnoeren te geven voor de praktische werking van de staatssteunprocedures en om deze procedures zo transparant, eenvoudig, duidelijk, voorspelbaar en tijdig mogelijk te maken.

3.9.

Deze code van goede praktijken uit 2018 is niet bedoeld om volledig te zijn en schept geen nieuwe rechten. Hij beschrijft de procedure en geeft desbetreffende richtsnoeren. Volgens de tekst moet deze code worden gezien in samenhang met alle andere betreffende teksten die al eerder zijn aangenomen.

3.10.

Doel is vooral de samenwerking tussen belanghebbenden en de Commissie tijdens de controles te bevorderen en de procedure voor bedrijven en staten begrijpelijker te maken.

3.11.

De gedragscode zorgt ook voor verbetering van de procedure voor klachten inzake staatssteun, door van klagers te verlangen dat zij meteen bij de indiening van het klachtenformulier de geschonden belangen aantonen, en door indicatieve termijnen voor de behandeling van klachten vast te stellen.

---

(1)  PB L 248 van 24.9.2015, blz. 1.

(2)  COM(2018) 398 final.

(3)  COM(2018) 321 final van 2 april 2018.

(4)  ECO/474 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 131).

(5)  INT/858 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 33).

(6)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 51.

(7)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 73.

(8)  ECO/462 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 90).

(9)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 116.

(10)  PB C 440 van 6.12.2018, blz. 191.

(11)  TEN/669 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 269).

(12)  TEN/673 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 274).

(13)  TEN/677 (PB C 62 van 15.2.2019, blz. 292).

(14)  Mededeling van de Commissie C(2018) 4412 final van 16.7.2018.

(15)  PB C 136 van 16.6.2009, blz. 13.

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake de actie van de Unie ingevolge haar toetreding tot de Akte van Genève bij de Overeenkomst van Lissabon betreffende oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen

[COM(2018) 365 final — 2018/0189 (COD)]

(2019/C 110/10)

Rapporteur:

Arnold PEUCH d’ALISSAC

Raadpleging	Europees Parlement, 10.9.2018 Raad, 17.10.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	21.11.2018
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	208/1/3

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Aangezien de wereldmarkt steeds liberaler en concurrerender wordt vormen geografische aanduidingen (GA) een uniek en waardevol hulpmiddel voor de producenten uit de Europese Unie.

1.2.

De Europese Commissie moet bij al haar acties eerst denken aan de bescherming van de productiemodellen en kwaliteitssystemen, waarvan de duurzaamheid die zowel consumenten als producenten ten goede komt wereldwijd wordt erkend.

1.3.

Het bijzondere aan geografische aanduidingen is dat zij de lokale dimensie van een product in de verf zetten en zo bijdragen tot de opwaardering van de lokale cultuur en vakkennis, het gebied en zijn agro-ecologische bijzonderheden. Die kenmerken moeten behouden blijven.

1.4.

Wereldwijd kan een aanzienlijke toename van officiële kwaliteits- en oorsprongsaanduidingen worden vastgesteld.

1.5.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) onderstreept dit positieve aspect en is ingenomen met het voorstel van de Europese Commissie, dat ten doel heeft ingeschreven oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen internationaal te beschermen in het kader van de Akte van Genève en overeenkomstig haar rechtspraktijk. Ook wijst het erop dat moet worden gestreefd naar een geharmoniseerd kader voor de bescherming van kwaliteitsaanduidingen op internationaal niveau. Het blijft echter van essentieel belang dat een mondiale aanpak wordt ontwikkeld die erop gericht is het systeem van kwaliteitsaanduidingen in zijn geheel te beschermen en te bevorderen.

1.6.

Er moet een regeling worden voorgesteld die ervoor zorgt dat alle Europese producenten die ook internationale erkenning willen voor hun geografische aanduiding, op gelijke voet worden behandeld.

1.7.

De rechten die deze ingeschreven en op Europees niveau beschermde geografische aanduidingen al hebben verworven, moeten behouden blijven om nadelige gevolgen en ongelijke behandeling te voorkomen.

2.   Het voorstel voor een verordening

2.1.

Doel van dit voorstel van de Commissie is te zorgen voor een rechtskader voor een effectieve participatie van de Europese Unie in de Unie van Lissabon betreffende oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom (WIPO) als zij eenmaal een overeenkomstsluitende partij is geworden bij de Akte van Genève.

2.2.

De Akte van Genève bevat een door elke overeenkomstsluitende partij na te leven verbintenis om ingeschreven oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen binnen haar eigen rechtsstelsel en -praktijk op haar grondgebied te beschermen. Op die manier wordt een ingeschreven oorsprongsbenaming of geografische aanduiding door elke overeenkomstsluitende partij beschermd, onverminderd een eventuele weigering.

2.3.

Wanneer de Europese Unie overeenkomstsluitende partij bij de Akte van Genève is geworden, zal de Commissie voorstellen dat zij een lijst van geografische aanduidingen indient (overeen te komen met de lidstaten) die in het kader van het systeem van Lissabon moeten worden beschermd. Na de toetreding van de EU tot de Unie van Lissabon moeten aanvragen voor internationale inschrijving van extra geografische aanduidingen die in de Unie beschermd en ingeschreven zijn, mogelijk zijn op initiatief van de Commissie of op verzoek van een lidstaat of een belanghebbende producentengroepering.

2.4.

Er dienen passende procedures te worden ingevoerd voor de beoordeling door de Commissie van in het internationaal register ingeschreven oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen van derde landen die overeenkomstsluitende partij zijn. De Unie dient in het internationaal register ingeschreven oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen van derde landen die overeenkomstsluitende partij zijn, te handhaven in overeenstemming met hoofdstuk III van de Akte van Genève.

2.5.

Krachtens die akte moet elke overeenkomstsluitende partij met name doeltreffende rechtsmiddelen voor de bescherming van ingeschreven oorsprongsbenamingen en ingeschreven geografische aanduidingen beschikbaar stellen (zie artikel 14 van de Akte van Genève bij de Overeenkomst van Lissabon) (1).

2.6.

Zeven EU-lidstaten zijn lid van de Unie van Lissabon en hebben als zodanig de bescherming van benamingen van derde landen aanvaard. Om hun de middelen te bieden om te voldoen aan de internationale verplichtingen die zij vóór de toetreding van de Europese Unie tot de Unie van Lissabon zijn aangegaan, dient een overgangsregeling te worden ingevoerd die uitsluitend op nationaal niveau gevolgen heeft en die geen gevolgen heeft voor het intra-uniale en het internationale handelsverkeer.

2.7.

De in het kader van de Akte van Genève en van de gemeenschappelijke regels te betalen vergoedingen voor de indiening van een aanvraag tot internationale inschrijving van een oorsprongsbenaming of geografische aanduiding, zijn ten laste van de lidstaat van de oorsprongsbenaming of de geografische aanduiding (zie artikel 11 van de Akte van Genève bij de Overeenkomst van Lissabon) (2).

2.8.

De Unie heeft voor landbouwproducten uniforme en exhaustieve beschermingssystemen voor geografische aanduidingen ingevoerd. Dankzij deze systemen genieten beschermde benamingen van de desbetreffende producten in de hele EU een hoge mate van bescherming via een enkele aanvraagprocedure. Het voorstel is in overeenstemming met het algemene beleid van de EU om de bescherming van geografische aanduidingen te bevorderen en te versterken door middel van bilaterale, regionale en multilaterale overeenkomsten.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC is ingenomen met het voorstel van de Europese Commissie, dat ten doel heeft ingeschreven oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen internationaal te beschermen in het kader van de Akte van Genève en overeenkomstig haar rechtspraktijk. In deze steeds sterker gemondialiseerde wereld, vooral wat betreft de handel in agrovoedingsmiddelen, moet worden geprobeerd om een geharmoniseerd kader voor de bescherming van kwaliteitsaanduidingen op internationaal niveau tot stand te brengen.

3.2.

De Europese Commissie moet zich steeds richten op de bescherming van de productiemodellen en regelingen voor kwaliteitscontrole, waarvan de gunstige impact op de gezondheid van de consument en de economische en milieuduurzaamheid wereldwijd wordt erkend.

3.3.

Gezien de steeds sterkere liberalisering van de wereldmarkt vormen geografische aanduidingen een uniek en waardevol hulpmiddel voor de producenten uit de Europese Unie (5,7 % van de verkoop in de voedingsmiddelensector of meer dan 54 miljard euro in 2010) (3). Alle inspanningen om op het gebied van kwaliteit te concurreren zijn echter tevergeefs als het voornaamste middel dat onze kwaliteitsproducten daartoe gebruiken, namelijk de geografische aanduidingen, onvoldoende wordt beschermd tegen de internationale markten.

3.4.

Het EESC beklemtoont dat dankzij geografische aanduidingen een onderscheid kan worden gemaakt tussen concurrerende producten en de consument kan worden ingelicht over de herkomst van een product. In tegenstelling tot handelsmerken hebben geografische aanduidingen tot doel het verband tussen een product en zijn gebied van herkomst te benadrukken. Het bijzondere aan geografische aanduidingen is dus dat zij de lokale dimensie van een product in de verf zetten en zo bijdragen tot de opwaardering van de lokale cultuur en vakkennis, het gebied en zijn agro-ecologische bijzonderheden. Die kenmerken moeten behouden blijven.

3.5.

Het EESC heeft al in 2008 in zijn advies over „Geografische aanduidingen en benamingen” (4) beklemtoond dat in Europa al een tijd lang merkbaar is dat consumenten steeds meer letten op de kenmerken van levensmiddelen, hetgeen tot uiting komt in een vraag naar kwaliteitsproducten. Deze uitspraak gaat des te meer op nu de Europese consument almaar meer op zoek gaat naar kwaliteitsproducten uit een bepaalde streek of regio of uit een bepaald land, en waarvan onder meer de kwaliteit en de reputatie onlosmakelijk verbonden zijn met die geografische herkomst (5).

3.6.

Volgens een recent advies van de Franse Economische, sociale en milieuraad over officiële kwaliteits- en oorsprongsaanduidingen op levensmiddelen kan er wereldwijd een aanzienlijke toename van officiële kwaliteits- en oorsprongsaanduidingen worden vastgesteld. Het aantal geografische aanduidingen stijgt omdat zij inspelen op een groeiende vraag bij de consument en tegelijkertijd bijdragen tot de opwaardering van de geschiedenis, het erfgoed en de jarenlange vakkennis die aan een bepaald gebied zijn verbonden.

3.7.

Het EESC wil erop wijzen dat geografische aanduidingen volgens de FAO (6) een uitermate positief effect hebben op de prijzen, ongeacht het type product, het gebied van herkomst of de inschrijvingsduur.

3.8.

In alle bilaterale overeenkomsten die reeds zijn afgesloten of waarover nog wordt onderhandeld, nemen aspecten in verband met de bescherming van geografische aanduidingen een steeds grotere plaats in. Dit pluspunt moet naar waarde worden geschat. Het blijft echter van essentieel belang dat een mondiale aanpak wordt ontwikkeld die erop gericht is het systeem van kwaliteitsaanduidingen in zijn geheel te beschermen en te bevorderen.

3.9.

Hiertoe moet volgens het EESC het voorstel tot invoering van een positieve EU-lijst, dat niet voldoet aan de eis van wereldwijde bescherming van het systeem van geografische aanduidingen, worden heroverwogen, Zo moet een regeling worden voorgesteld die ervoor zorgt dat alle Europese producenten die ook internationale erkenning willen voor hun geografische aanduiding, op gelijke voet worden behandeld. Dit geldt des te meer omdat de gekozen criteria geen rekening houden met andere sociaaleconomische criteria die van cruciaal belang zijn voor de economische ontwikkeling van bepaalde gebieden binnen de Europese Unie. Rond de geografische aanduidingen ontwikkelt zich vaak een hele lokaal verankerde economie die banen schept, een enorme positieve impact heeft op andere economische sectoren zoals toerisme, en gunstig is voor de ruimtelijke ordening en het gebruik van de grond.

3.10.

Het EESC verzoekt de Commissie rekening te houden met de gevolgen van de toekomstige nieuwe betrekkingen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk, alsook met de invloed die de opstelling van een positieve lijst kan hebben op de lopende onderhandelingen, waarbij de bescherming van het EU-kwaliteitssysteem in zijn geheel als uitgangspunt moet worden gehanteerd. Na zijn vertrek moet het Verenigd Koninkrijk de regeling inzake de bescherming van geografische aanduidingen waarvan het tot nu toe heeft geprofiteerd, blijven naleven.

3.11.

Het EESC benadrukt dat de namaak van producten een grote bedreiging vormt voor de Europese agrovoedingssector. In een verslag (7) dat de Europese Commissie onlangs heeft gepubliceerd, wordt bevestigd dat agrovoedingsmiddelen van alle producten het vaakst worden nagemaakt.

3.12.

Het EESC herinnert eraan dat zeven EU-lidstaten momenteel al lid zijn van de Overeenkomst van Lissabon (Bulgarije, Frankrijk, Hongarije, Italië, Portugal, Slowakije en de Tsjechische Republiek) en dat die overeenkomst op heden 1 000 ingeschreven geografische aanduidingen telt, waarvoor slechts één inschrijvingsprocedure volstaat om de internationale bescherming van de beschermde oorsprongsbenamingen (BOB’s) en beschermde geografische aanduidingen (BGA’s) te waarborgen.

3.13.

De rechten die deze ingeschreven en op Europees niveau beschermde geografische aanduidingen al hebben verworven, moeten behouden blijven om nadelige gevolgen en ongelijke behandeling te voorkomen.

3.14.

Ten slotte vestigt het EESC nog de aandacht op een studie uit 2012 over de handelswaarde van geografische aanduidingen in de EU (8). Dit is tot nog toe de enige beschikbare studie ter zake, maar de meerprijs („value premium rate”) voor geografische aanduidingen lijkt sindsdien niet fundamenteel veranderd.

---

(1)  http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/fr/wipo_pub_239.pdf

(2)  Ibid.

(3)  Zie Aanbesteding nr AGRI-2011-EVAL-04.

(4)  PB C 204 van 9.8.2008, blz. 57.

(5)  Verordening (EU) nr. 1151/2012 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 343 van 14.12.2012, blz. 1) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?qid=1540542863415&uri=CELEX:32012R1151

(6)  De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties.

(7)  https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/report_on_eu_customs_enforcement_of_ipr_2017_en.pdf (voorlopig enkel beschikbaar in het Engels).

(8)  https://ec.europa.eu/agriculture/external-studies/value-gi_en (voorlopig enkel beschikbaar in het Engels).

Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het gewijzigd voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1093/2010 tot oprichting van een Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Bankautoriteit); Verordening (EU) nr. 1094/2010 tot oprichting van een Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor verzekeringen en bedrijfspensioenen); Verordening (EU) nr. 1095/2010 tot oprichting van een Europese toezichthoudende autoriteit (Europese Autoriteit voor effecten en markten); Verordening (EU) nr. 345/2013 betreffende Europese durfkapitaalfondsen; Verordening (EU) nr. 346/2013 betreffende Europese sociaalondernemerschapsfondsen; Verordening (EU) nr. 600/2014 betreffende markten in financiële instrumenten; Verordening (EU) 2015/760 betreffende Europese langetermijnbeleggingsinstellingen; Verordening (EU) 2016/1011 betreffende indices die worden gebruikt als benchmarks voor financiële instrumenten en financiële overeenkomsten of om de prestatie van beleggingsfondsen te meten; Verordening (EU) 2017/1129 betreffende het prospectus dat moet worden gepubliceerd wanneer effecten aan het publiek worden aangeboden of tot de handel op een gereglementeerde markt worden toegelaten, en Richtlijn (EU) 2015/849 van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2015 inzake de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld of terrorismefinanciering

(COM(2018) 646 final — 2017/0230 (COD))

(2019/C 110/11)

Algemeen rapporteur:

Petr ZAHRADNÍK

Raadpleging	Europees Parlement, 4.10.2018 Raad van de Europese Unie: 12.11.2018
Rechtsgrondslag	Artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Bevoegde afdeling	Economische en Monetaire Unie, Economische en Sociale Samenhang
Goedkeuring door de voltallige vergadering	12.12.2018
Zitting nr.	539
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	121/0/4

1.   Conclusies en aanbevelingen

1.1.

Het EESC waardeert de flexibiliteit waarmee de Europese Commissie reageert op problemen die zich in het bankwezen en bij financiële instellingen hebben voorgedaan, en aanvullende maatregelen goedkeurt om witwassen en terrorismefinanciering tegen te gaan.

1.2.

Tegelijkertijd is het van mening dat niet alleen de coördinatie tussen de toezichthoudende autoriteiten moet worden versterkt en de doeltreffendheid van hun onderlinge procedures moet worden verbeterd, maar dat ook de activiteiten met de andere betrokken partijen moeten worden gecoördineerd, om dit zeer gevaarlijke probleem doeltreffend aan te pakken.

1.3.

Het EESC waarschuwt dat technologische en communicatiemogelijkheden niet alleen de ontwikkeling mogelijk maken van innovatieve financiële producten die ten goede komen aan deposanten en beleggers, maar ook een grote verleiding vormen voor criminelen om over te gaan tot witwassen en terrorismefinanciering. Het dringt er dan ook op aan dat de gekozen oplossingen erop gericht zijn om toekomstige risico’s zo veel mogelijk uit te sluiten.

1.4.

Het EESC onderstreept het toenemende belang van dit probleem in de betrekkingen met derde landen in een context van toenemende geopolitieke, politieke en veiligheidsrisico’s, en benadrukt dat de EU zo goed mogelijk voorbereid moet zijn om een einde te maken aan witwaspraktijken en terrorismefinanciering en aan het misbruik van de financiële markt en de financiële instellingen in de EU.

1.5.

Het EESC is zich ervan bewust en erkent dat de in het wetgevingsvoorstel opgenomen maatregelen belangrijke, maar slechts gedeeltelijke stappen zijn op het gebied van coördinatie, organisatie en bevoegdheden, die moeten worden aangevuld met andere maatregelen om het probleem met succes aan te pakken. Het valt de Europese Commissie bij dat het, met het oog op de haalbaarheid en duurzaamheid van de gekozen aanpak, beter is om geleidelijk te werk te gaan, om een aanzienlijke verstoring van de stabiliteit en de werking van het huidige systeem te voorkomen.

1.6.

Het EESC is ervan overtuigd dat het in het kader van het nieuwe evenwicht tussen de bevoegdheden van toezichthouders wenselijk is om een evenwichtige relatie tot stand te brengen tussen de Europese Bankautoriteit (EBA) met nieuwe, versterkte bevoegdheden en de nationale toezichthoudende autoriteiten, zodat alle belanghebbenden hun capaciteiten optimaal kunnen benutten om het probleem op de gewenste wijze op te lossen.

1.7.

Interne en externe communicatie over witwassen en terrorismefinanciering zijn van groot belang om het doel van de voorgestelde maatregelen te bereiken. Bij interne communicatie gaat het met name over het optimaliseren en beschermen van de informatiestromen tussen de bevoegde toezichthoudende autoriteiten; in het geval van externe communicatie gaat het om de informatieverstrekking aan en de bewustwording van het relevante publiek, als vorm van preventie en paraatheid voor de mogelijkheid dat dergelijke strafbare feiten zich kunnen voordoen.

1.8.

Het EESC vraagt zich af op basis van welke veronderstellingen de banksector wordt genoemd als de sector die het meest kwetsbaar is om te worden misbruikt voor witwassen en terrorismefinanciering, wat heeft geresulteerd in een versterking van de positie en bevoegdheden van de EBA ten koste van de twee andere toezichthoudende autoriteiten van de EU.

1.9.

Het EESC zou graag meer duidelijkheid krijgen over de nieuwe betrekkingen tussen de EBA en de andere Europese toezichthoudende autoriteiten, de nationale toezichthoudende autoriteiten en met name de toezichthoudende autoriteiten van derde landen op het gebied van coördinatie en synergie in de bestrijding van zwart geld en terrorismefinanciering.

2.   Algemene context van het voorstel en belangrijkste feiten

2.1.

Sinds 2011 beschikt de EU over een nieuw systeem voor toezicht op de financiële markten, dat aanzienlijk heeft bijgedragen tot de stabiliteit ervan en de beperking van de risico’s, de harmonisatie van de regels voor de financiële markten in de EU en de convergentie van het toezicht daarop. De toename van de technologische en financiële innovaties heeft er sindsdien echter toe geleid dat het scala aan strafbare feiten waarbij de financiële sector wordt misbruikt om crimineel gedrag te ondersteunen en de opbrengsten ervan te legaliseren, verder is uitgebreid. Beide soorten activiteiten zijn uiteraard niet alleen vanuit maatschappelijk oogpunt ongewenst en afkeurenswaardig, maar verstoren tegelijkertijd ook de werking en doeltreffendheid van de financiële markten, omdat hun primaire doelstelling niet is om zo veel mogelijk profijt te trekken uit objectieve mogelijkheden om de activa en de waardering ervan te laten groeien, maar om een en ander vertrouwelijk en geheim te houden en niet openbaar te maken — wat maakt dat financiële middelen niet noodzakelijkerwijs op de beste manier worden ingezet.

2.2.

Het doel van de voorgestelde maatregelen is dus niet alleen het voorkomen of beperken van de mogelijkheden voor het plegen van strafbare feiten of het legaliseren van de opbrengsten daarvan, maar ook om de goede gezondheid van financiële instellingen die bij dergelijke strafbare feiten worden misbruikt in stand te houden en hun stabiliteit en veiligheid voor klanten en investeerders te waarborgen. Een en ander zal de politieke risico’s en de mogelijke reputatieschade voor zowel afzonderlijke lidstaten als de EU in haar geheel beperken.

2.3.

Aangezien de financiële markten nu meer dan ooit een multinationaal karakter hebben en onderling verbonden zijn, is het voor het doel van dit voorstel van het grootste belang om een systeem op te zetten dat in een grensoverschrijdende context functioneert, aangezien uit empirische analyses blijkt dat dit soort strafbare feiten steeds vaker grensoverschrijdend worden gepleegd en dat er o.a. ook personen uit derde landen bij betrokken zijn. Hoe goed de repressie van deze strafbare feiten ook is: als deze slechts op het niveau van één enkele lidstaat worden vervolgd zullen alle inspanningen voor niets zijn. Daarom is een doeltreffend Gemeenschappelijk Optreden van de nationale toezichthouders op het gebied van witwaspraktijken van groot belang, net als de samenwerking tussen financiële toezichthouders, de EU-organen die op dit gebied actief zijn en de toezichthoudende autoriteiten in derde landen.

2.4.

De voorgestelde maatregel, waarover dit advies gaat, vertegenwoordigt slechts een deel van de inspanningen om het gestelde doel te verwezenlijken. Om als succes te worden bestempeld is het absoluut noodzakelijk deze inspanningen te coördineren met andere elementen, in een systematische en coherente aanpak die criminelen zo veel mogelijk zal hinderen bij het plegen van deze strafbare feiten.

2.5.

Het voorstel heeft met name de volgende doelstellingen: — optimaliseren van het gebruik van deskundigheid en ingezette middelen door taken die verband houden met het voorkomen van witwassen en het bestrijden van terrorismefinanciering, voor de hele financiële markt te centraliseren bij de Europese Bankautoriteit (EBA); — duidelijkheid verschaffen over het toepassingsbereik en de inhoud van de taken met betrekking tot de bestrijding van witwassen waarmee de EBA wordt belast; — de instrumenten versterken voor het uitvoeren van taken met betrekking tot de bestrijding van witwassen; — de coördinerende rol van de EBA versterken voor kwesties met betrekking tot de internationale strijd tegen witwassen.

3.   Algemene opmerkingen

3.1.

Het EESC is van mening dat de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering steeds belangrijker wordt, niet alleen tegen de achtergrond van de technologische veranderingen en financiële innovatie, maar ook vanwege de vele recente gevallen waarin het bankwezen en het financiële stelsel in verschillende lidstaten van de EU zijn misbruikt om dit soort strafbare feiten te plegen. Belangrijk in dit verband zijn ook de toegenomen geopolitieke risico’s, met inbegrip van terroristische activiteiten.

3.2.

Het EESC vreest dat dit probleem nog verder wordt gecompliceerd door het feit dat dit soort strafbare feiten en pogingen om de opbrengsten ervan via de financiële sector te legaliseren, niet alleen binnen de EU plaatsvinden, maar zich ook uitstrekken tot derde landen. Het EESC waardeert het dat de Europese Commissie dit probleem met haar voorstel actief wenst aan te pakken.

3.3.

In dit verband merkt het EESC op dat hoewel de herziening van het Europees systeem voor financieel toezicht al in 2017 is behandeld (1) en het Comité hierover tijdens zijn zitting van 15 februari 2018 een advies (2) heeft uitgebracht, nieuwe kennis en omstandigheden ertoe hebben geleid dat extra elementen aan het voorstel moeten worden toegevoegd om het doeltreffender te maken. De inhoud van het genoemde EESC-advies heeft echter niets aan geldigheid en relevantie ingeboet. Tegelijkertijd waardeert het EESC de flexibiliteit waarmee de Europese Commissie reageert op een reeks bancaire schandalen in verschillende EU-landen, die hebben aangetoond dat degenen die zich schuldig maken aan deze strafbare feiten misbruik kunnen maken van zowel technologische en communicatiemiddelen als van de bestaande wetgeving, waarmee de tekortkomingen in de EU-wetgeving met betrekking tot het witwassen van geld aan het licht worden gebracht.

3.4.

Het EESC stelt vast dat de nieuwe elementen in het voorstel hoofdzakelijk van technische en organisatorische aard zijn, terwijl de huidige situatie vraagt om een bredere en meeromvattende aanpak. Het onderhavige voorstel heeft betrekking op een beperkt aantal kwesties die verband houden met de uitbreiding van de bevoegdheden van de EBA en van de coördinatie met de nationale toezichthoudende autoriteiten in de strijd tegen witwassen (AML-toezichthouders) en, tot op zekere hoogte en in bepaalde bijzondere gevallen, ook met een zekere controle daarop. Daarentegen heeft het voorstel geen betrekking op de werkzaamheden van financiële-inlichtingeneenheden (FIE’s). Het voorstel heeft in het algemeen betrekking op de coördinatie van activiteiten en procedures en geenszins op de concrete inhoud van de maatregelen tegen het witwassen van geld.

3.5.

Het EESC waarschuwt met klem dat het witwassen van geld het niet alleen mogelijk maakt om winsten uit activiteiten die als onverenigbaar met de wet en laakbaar worden beschouwd, te legaliseren, maar tegelijkertijd ook leidt tot zinloze aanwending van middelen, waarbij er vooral naar wordt gestreefd om „onder de radar te blijven” en de geïnvesteerde middelen te „legaliseren” of over te hevelen naar een plaats om er andere strafbare feiten mee te plegen, en niet zozeer om winst op te leveren. Het EESC aanvaardt en benadrukt tegelijkertijd dat de voorgestelde actualisering evenmin betrekking heeft op de analyse van nieuwe trends en omstandigheden waarin de witwaspraktijken momenteel plaatsvinden. In het kader van de uitbanning van deze verdachte praktijken is het voorstel vooral gericht op een aantal specifieke aspecten, met name de versterking van de rol van de EBA binnen de Europese toezichthoudende instanties in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering, en de verbeterde coördinatie en communicatie tussen de EBA en de nationale toezichthoudende autoriteiten in zaken die verband houden met witwassen, welke meestal toezichthoudende instanties van het bankwezen of de financiële markten zijn.

3.6.

Het EESC acht het in dit verband absoluut noodzakelijk dat de bevoegdheden goed worden verdeeld tussen de EBA en de nationale autoriteiten, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel. Het is absoluut noodzakelijk, legitiem en gerechtvaardigd om de bevoegdheden van de EBA op het gebied van grensoverschrijdende transacties te versterken; anderzijds voegt het EESC eraan toe dat het voor het oplossen van uitsluitend nationale gevallen, waar de EBA niet meteen relevant is, noodzakelijk is om de bevoegdheden aan de nationale autoriteiten te laten.

3.7.

Aangezien de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering van cruciaal belang is voor een gezond economisch en financieel klimaat in de hele EU, vraagt het EESC zich af of het geen goed idee zou zijn om binnen de uitvoerende macht van de EU een specifieke organisatie op te richten, bijvoorbeeld een nieuw directoraat-generaal. Dit voorstel wint aan belang aangezien er in het najaar van 2019 een nieuwe Europese Commissie zal worden geïnstalleerd.

3.8.

Het EESC vraagt zich ook af op grond waarvan wordt voorgesteld dat de EBA een cruciale coördinerende rol zou moeten spelen bij de oplossing van dit probleem. Betekent dit dat de Europese Commissie van mening is dat voor witwassen en terrorismefinanciering binnen de EU de grootste speelruimte door de banksector wordt geboden?

3.9.

Het EESC is het ermee eens dat er in samenhang met dit voorstel op doeltreffende wijze moet worden gecommuniceerd over de aanpak van het probleem. Het moet hierbij niet alleen gaan om doeltreffende communicatie tussen alle betrokken toezichthoudende instanties (interne communicatie), maar ook om adequate informatieverstrekking in de publieke sfeer (klanten uit de financiële sector en het grote publiek).

4.   Specifieke opmerkingen

4.1.

Het EESC dringt erop aan dat in het voorstel zeer nauwkeurig, in de vorm van een uitgebreid mandaat voor de gehele financiële markt, wordt omschreven op welke gebieden en in welke betrekkingen de EBA meer dan andere toezichthoudende autoriteiten in de EU een dominante rol zal spelen in de strijd tegen witwassen en terrorismefinanciering.

4.2.

In dezelfde geest dringt het EESC aan op een preciezere uitleg van de voorwaarden waaronder de EBA toezicht kan uitoefenen op de procedures van nationale toezichthoudende instanties of rechtstreeks besluiten kan nemen ten aanzien van individuele marktdeelnemers in de financiële sector.

4.3.

Tegelijkertijd is het EESC zeer geïnteresseerd in de wijzen van samenwerking met toezichthoudende instanties van derde landen.

4.4.

Het EESC zou ook graag zien dat duidelijk wordt gemaakt hoe alle relevante informatie over witwassen en terrorismefinanciering die door de nationale autoriteiten wordt verstrekt, moet worden gecentraliseerd in het geval van bronnen die als „geheim” of „topgeheim” worden aangemerkt, en hoe deze laatste zullen worden beschermd.

---

(1)  Zie het oorspronkelijke wetgevingsvoorstel COM(2017) 536 final van 20.9.2017. Dit voorstel had ten doel de capaciteit van de Europese toezichthoudende instanties te versterken om de convergentie en de doeltreffendheid van het financiële toezicht te waarborgen, maar het was niet specifiek gericht op de versterking van hun mandaat op het gebied van de bestrijding van het witwassen van geld en terrorismefinanciering.

(2)  PB C 227 van 28.6.2018, blz. 63.