28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/1

Rapporteur:

Etele BARÁTH

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is van mening dat er behoefte is aan een geharmoniseerde, ontwikkelingsgerichte Europese governance die tot doel heeft bij te dragen aan de opbouw van een zichzelf vernieuwend, sterk en vredig Europa. De coördinatie moet worden verbeterd en de governance moet eventueel worden voorzien van een nieuwe structuur.

1.2.

We moeten de dynamische groei van de economie met behulp van gecoördineerde ontwikkelingen opnieuw aanzwengelen, we moeten de fundamenten van het maatschappelijk welzijn en de democratie, de co-existentie van verschillende culturen en de tot voorbeeld strekkende eerbiediging van het milieu versterken.

1.3.

Het EESC benadrukt dat de betrokkenheid van belanghebbenden bij de planning en uitvoering van de investeringen ten laste van de EU-fondsen kan worden bevorderd door het partnerschapsbeginsel consequent toe te passen. Daardoor zal een groter draagvlak voor investeringen ontstaan en kan ruimer gebruik worden gemaakt van de voorhanden zijnde expertise. Daarnaast zal dit de uitvoering van de projecten ten goede komen, de transparantie vergroten en fraude en misbruik helpen voorkomen.

1.4.

Er is behoefte aan eenvoudige, voor iedereen begrijpelijke doelen, een dito strategie en één enkel Europees project (EU-strategie 2030-2050). De totstandbrenging van een innovatieve, duurzame en inclusieve Europese Unie moet een belangrijke strategische doelstelling van de EU blijven. Daartoe moeten ook de doelstellingen van de COP21 (duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen) in het project worden geïntegreerd.

1.5.

Er zijn beter op elkaar afgestemde ontwikkelingsprogramma’s nodig. Daarnaast moet bij de planning van de ontwikkelingsprogramma’s en -instrumenten voor de korte, middellange en lange termijn worden uitgegaan van een reeks beknopte doelstellingen. Onder „instrumenten” worden alle instrumenten van politieke, juridische, organisatorische en financiële aard verstaan.

1.6.

Om tot een betere afstemming te komen, moet de aanwending van de traditionele Europese structuur- en investeringsfondsen (ESI-fondsen), alsook van het Europese Fonds voor strategische investeringen (EFSI), waarmee ook privékapitaal wordt aangetrokken, in dienst worden gesteld van de gemeenschappelijke Europese doelen. Te dien einde is het belangrijk te zorgen voor coördinatie tussen de doelstellingen en de regels voor de uitvoering ervan.

1.7.

Volgens het EESC moet het voornaamste instrument ten behoeve van een krachtiger centrale governance het op de jaarlijkse groeianalyse gebaseerde Europees Semester zijn, dat tevens de middelen zou moeten verschaffen om de voortgang van het project Europa voortdurend te beïnvloeden en de ontwikkelingen ervan aandachtig te volgen. Zo zou het Europees Semester de taken kunnen overnemen van de systemen die een welzijnsbevorderende sociale omgeving beogen te garanderen.

1.8.

Naast een prestatie-indicator als het bbp, die hoofdzakelijk economisch van aard is, zou er ook een resultaatindicator (resultaat van de bruto-ontwikkeling) moeten worden gehanteerd, die complementair is aan de eerste en waarin ook zaken als duurzaamheid en sociale en milieufactoren worden meegenomen; deze kan het uitgangspunt vormen van het toezicht op de doeltreffendheid van de op ontwikkeling gerichte governance.

1.9.

Er is behoefte aan nauwe samenwerking tussen de lidstaten en aan de invoering van een open coördinatiemethode. De tot nu toe opgedane ervaring met ontwikkelingsprocessen moet worden aangepast.

1.10.

Er zijn uitgebreidere juridische en financiële instrumenten nodig. De prestaties van op ontwikkeling gerichte governance zullen afhangen van de dynamiek van de economie, de groei van het gemobiliseerde kapitaal, de grotere efficiëntie van het investeringsplan, het kwalificatieniveau van het personeel en de mate van innovatie van bedrijven. Maar het doel op langere termijn is welvaart creëren in een vernieuwde samenleving en voor een beter en duurzaam milieu zorgen.

1.11.

De tenuitvoerlegging moet op meerdere niveaus plaatsvinden en een gedeelde verantwoordelijkheid zijn. Tegelijk met de hervorming die al in gang is gezet (Refit-programma), moeten ook de juridisch-administratieve instrumenten bij de ontwikkelingsgerichte governance worden ontwikkeld. Daarbij moeten de instrumenten voor de coördinatie van de ontwikkelingen op het middelste, dat wil zeggen macroregionale, niveau aanzienlijk worden versterkt. In het kader van het project Europa is een veel belangrijkere rol weggelegd voor functionele regio’s, steden, stedelijke gebieden, agglomeraties, grootstedelijke gebieden en netwerken.

1.12.

Een van de belangrijkste onderdelen van ontwikkelingsgerichte governance op lange termijn is continuïteit. De kaders van de politieke cycli, de plannings- en ontwikkelingsfasen en de begrotingsperioden moeten op elkaar worden afgestemd. Ontwikkelingsactiviteiten vereisen voortdurende analyses, controles en correcties.

1.13.

Het is cruciaal het publiek uitgebreid te informeren, meer geëngageerd te maken, de communicatie en marketing te verbeteren en de werkelijke resultaten en de zwakke punten correct te presenteren.

1.14.

Het EESC heeft altijd gepleit voor een versterking van de democratische participatie. Wat de open coördinatiemethode betreft zou de deelname van de economische en sociale partners en van ngo’s op alle niveaus moet worden gewaarborgd, hetgeen op Europees niveau gepaard moet gaan met de versterking van de rol van het EESC.

1.15.

Zoals reeds aangegeven in zijn advies uit 2012 (1), steunt het EESC het initiatief van de Europese Commissie betreffende de invoering van een zogenoemde „Europese gedragscode inzake partnerschap” (EGP), die tot doel heeft de lidstaten een kader voor partnerschap op het gebied van planning en uitvoering te bieden. Het beeld dat de partners van Europa hebben, helpt bij het stellen van doelen en bevordert de vereenzelviging daarmee, en zorgt voor een efficiëntere uitvoering van de plannen.

1.16.

Het EESC onderstreept dat er verder moet worden gegaan dan de op voorstellen en goede voorbeelden gestoelde regelgeving inzake partnerschap, en dat daarnaast de minimale verwachtingen waaraan de instanties in de lidstaten op straffe van sancties moeten voldoen, gedetailleerd moeten worden vastgelegd.

1.17.

Het EESC zou graag zien dat de lidstaten verplicht worden efficiënte financieringssystemen op te zetten die de capaciteitsopbouw van de sociale partners ten goede komen. Deze systemen zouden meer moeten doen dan alleen informatie verstrekken en zouden ook de ontwikkeling van partnerschapsnetwerken en de totstandbrenging van effectieve participatie-instrumenten moeten omvatten.

1.18.

Het EESC verzoekt de Commissie met klem om de samenwerking met de Europese netwerken van partners te intensiveren. De Commissie zou een financieringsstelsel moeten opzetten waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de inspanningen van Europese netwerken van ngo’s die betrokken zijn bij het regionaal beleid, zo ook aan de controle van de nationale processen en de mogelijkheid om feedback te geven.

2.1.1.

De Europese Unie is sterk, maar kampt steeds weer met allerlei crises; de Brexit is hiervan een goed voorbeeld. De economische crisis van 2008 maakte een einde aan de euforie die was ontstaan door de uitbreiding aan het begin van het nieuwe millennium, en deed de inhaalslag van veel landen teniet.

2.1.2.

De economische crisis en de als gevolg daarvan teruglopende investeringen hebben de op groei gebaseerde eendracht van de lidstaten doorbroken en de politieke, economische en sociale spanningen aangewakkerd. Ondanks de hoofddoelstelling van de Europese Unie nemen de verschillen in ontwikkeling tussen de lidstaten toe.

2.1.3.

Het voortdurend opleggen van strikte bezuinigingsmaatregelen aan landen die te kampen hebben met een hoge buitenlandse en overheidsschuld en met begrotingstekorten maakt de verschillen tussen de meest ontwikkelde landen en de landen die moeten bezuinigen alleen maar groter. Er is nieuw beleid nodig om economische groei en terugdringing van het begrotingstekort te combineren met doeltreffende maatregelen ter bevordering van sociale inclusie.

2.1.4.

Armoede, werkonzekerheid en werkloosheid hebben een onaanvaardbaar niveau bereikt. Het gebrek aan perspectief onder jongeren vormt een grote belemmering voor de duurzame toekomst van Europa.

2.1.5.

De Europese Unie wordt niet langer gezien als goede bestemming voor investeringen, maar wordt gekenmerkt door logheid. Op het vlak van productieve investeringen blijft zij steeds verder achter bij de prestaties van de Verenigde Staten en bepaalde lidstaten, zoals Duitsland en Groot-Brittannië. De landen die een dynamische ontwikkeling doormaken, worden afgeremd door de lidstaten die het tempo niet kunnen bijbenen. Landen zijn niet langer op elkaar aangewezen. In bepaalde landen wordt, ondanks een aanzienlijk begrotingsoverschot, de kloof nog groter door een daling van de productieve investeringen, hetgeen de neergang van de armste regio’s nog versterkt. De reactiesnelheid is laag en er is veel bureaucratie.

2.1.6.

De belangrijkste verdiensten van de EU, zoals de eurozone en de Schengenruimte, zijn vandaag de dag vanwege de migrantencrisis en het terrorisme verdeeldheid zaaiende factoren in plaats van verbindende elementen. Tal van landen voeren een binnenlandse politieke strijd over de rug van de EU.

2.1.7.

De ontwikkelingsniveaus van de regio’s lopen steeds verder uiteen. Het verschil in bbp tussen de meest ontwikkelde en de meest achtergestelde regio’s verhoudt zich als 14:1. Bepaalde landen die veel steun ontvangen, gebruiken deze gelden om hun overheidsmiddelen en investeringen aan te vullen, en de door henzelf verstrekte nationale middelen zijn ondertussen tot een minimum beperkt, waardoor ze ver achterblijven bij de oorspronkelijke doelstellingen. De nieuw opgerichte comités voor het concurrentievermogen zouden hun instrumenten kunnen benutten om een belangrijke bijdrage te leveren aan de convergentie van de ontwikkelingsniveaus van de regio’s.

2.1.8.

De burgers, de economische en sociale partners en de ngo’s van Europa zijn hun perspectief kwijtgeraakt, raken vervreemd van de politiek en zijn steeds meer op zichzelf gericht. Ze beschouwen de EU als een stug en inflexibel instituut dat niet in staat is zichzelf opnieuw uit te vinden.

2.1.9.

De Europese Unie is niet in staat toereikende middelen te verstrekken, in de eerste plaats vanwege haar zwakke institutionele ontwikkeling en prestaties, om haar — overigens zeer versnipperde — doelstellingen te verwezenlijken.

2.1.10.

Er is geen sprake van een eensgezind toekomstbeeld, politieke wil en bestuurlijk vermogen. De coördinatiemethode is ondoeltreffend en verouderd, de juridische instrumenten hebben geen effect of zijn niet gebruiksvriendelijk, en er is onder andere vanwege gebrekkige communicatie weinig maatschappelijk draagvlak.

2.1.11.

De inmiddels niet meer zo lange termijn van de ontwikkelingsstrategie van de Unie tot 2020 is niet realistisch meer, en daarnaast is deze versnipperde strategie niet in staat om de processen volgens de huidige methoden in goede banen te leiden. Ondertussen is de Commissie, in het licht van de 17 hoofddoelstellingen die tijdens de COP21 zijn vastgesteld op het gebied van duurzame ontwikkeling en in het kader van een strategie voor de langere termijn, gestart met een kritisch onderzoek naar de methode en middelen voor governance.

2.2.1.

In deze context heeft de nieuwe Europese Commissie met de steun van het Europees Parlement een nieuw model voor economische ontwikkeling aangekondigd. De daarin verwoorde doelstellingen — het stimuleren van werkgelegenheid en groei, de totstandbrenging van de interne Europese markt, de vereenvoudiging van het economische wetgevingskader, de versterking van de prioritaire Europese ontwikkelingen, de ondersteuning van de investeringen in de energiemarkt, de digitale markt en diensten, de prioritaire behandeling van het stelsel van mentale en fysieke netwerken die Europa verbinden, en een groter verantwoordelijkheidsgevoel voor milieuaspecten — kunnen een belangrijke nieuwe dynamiek teweegbrengen in de economie.

2.2.2.

Het Europees Semester en de onderdelen ervan vormen een systeem dat buiten het kader van de economische governance valt. De sociaalecologische doelstellingen voor de lange termijn moeten zwaarder doorwegen in het Europees Semester.

2.2.3.

Een prioritair programma voor de algehele versterking van het financiële stelsel van de eurozone is enerzijds onontbeerlijk, anderzijds versterkt het de reële angst dat daardoor de kloof tussen de Europese landen dieper wordt. Met ontwikkelingsdoelstellingen op Europees niveau kan tegenwicht worden geboden aan het Europa van twee snelheden.

2.2.4.

Er bestaan momenteel twee grote, economisch-financiële zeer verschillende instrumenten, met elk een eigen procedure, voor het sturen van de ontwikkelingsprocessen. Er behoefte is aan meer complementariteit tussen deze instrumenten; zo zouden de doelstellingen beter op elkaar kunnen worden afgestemd.

2.2.5.

Ten eerste zijn daar de traditionele Europese structuur- en investeringsfondsen (ESI), die al in het Verdrag betreffende de Europese Unie genoemd werden en die bedoeld zijn om meer sociale, economische en territoriale cohesie tot stand te brengen. Dit zijn fondsen voor ontwikkelingsinvesteringen die steeds worden gemoderniseerd, maar in wezen onveranderd blijven, en die kunnen worden toegewezen na herverdeling van de uit de bijdragen van de afzonderlijke lidstaten bestaande Europese begroting. In sommige gevallen worden deze opnieuw verdeelde bedragen niet op hun juiste waarde geschat door de ontvangende landen, met het argument dat ze er „recht op hebben”. Bij de tussentijdse herziening van de periode tot 2020 moeten er nieuwe regels worden ingevoerd om bovengenoemde complementariteit te bewerkstelligen.

2.2.6.

Het andere instrument is het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), dat in het leven is geroepen om het plan-Juncker ten uitvoer te leggen: een nieuw, marktgericht financieel instrument dat risicofinanciering biedt, gebruikmaakt van overheids-, bank- en particulier kapitaal en waarvan het bedrag nog kan worden verhoogd. Dit nieuwe governancemechanisme moet een van de onderdelen van ontwikkelingsgerichte governance worden. Ook op het niveau van de afzonderlijke lidstaten moeten de twee afwijkende financieringssystemen op één lijn worden gebracht.

2.2.7.

De andere financiële instrumenten zijn daarbij vergeleken gevarieerd en toegespitst op een bepaalde taak, maar qua omvang blijven ze achter en hun doelstellingen zijn te specifiek. De kaders van het project Europa zijn mogelijk geschikt voor systematische en sterke coördinatie.

2.2.8.

Voor de verwezenlijking van het geringe aantal, niet logisch op elkaar volgende doelstellingen van de op coördinatie gerichte Europa 2020-strategie waren tot nu toe geen rechtstreekse instrumenten beschikbaar. Zonder dergelijke instrumenten is het echter de vraag of de coördinatie van de Unie op het vlak van ontwikkeling wel op de juiste wijze kan worden gewaarborgd. In het kader van het nieuwe plan voor de periode na 2020 moet ook worden nagegaan wat de verwachte wederzijdse effecten van de instrumenten zijn.

2.2.9.

De elf thematische doelstellingen van het meerjarig financieel kader waarin de tenuitvoerlegging van de ESI wordt geregeld, de tien hoofddoelstellingen van het plan-Juncker die slechts in onbekende mate overlappen met de eerder genoemde doelstellingen en de afwijkende financieel-juridische regelgeving zouden momenteel moeten bijdragen aan de verwezenlijking van de Europa 2020-strategie. Daarbij komen nog de zeventien duurzaamheidscriteria van de COP21, die bepalend zullen zijn voor de toekomst. De taken die worden uitgevoerd in het kader van het planningsproces in de periode na 2020 moeten uitgaan van een klein aantal eenduidige doelstellingen.

2.2.10.

Nu leiden uiteenlopende mechanismen voor de verschillende doelstellingen, afwijkende begin- en eindtermijnen en tijdschema’s ertoe dat geen enkele doelstelling overzichtelijk en voor het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld begrijpelijk en goed te volgen is. Vanwege het gebrek aan synergie en wisselwerking tussen de afzonderlijke doelen neemt hun efficiëntie en de doeltreffendheid van de investeringen drastisch af. De synergieën tussen het EFSI en de nieuwe Europa 2020-strategie moeten worden versterkt door een nieuwe EU-strategie voor 2030-2050 (project Europa) vast te stellen.

2.2.11.

Terwijl de structuurfondsen vergezeld gaan van een zeer bureaucratisch, en tegelijkertijd gecentraliseerd en gedecentraliseerd mechanisme voor de voorbereiding, uitvoering, controle en analyse, en de besteding ervan op Europees niveau onder andere wordt ondersteund door een groot aantal agentschappen, opereert het onlangs in het leven geroepen governancemechanisme van het nieuwe EFSI buiten de kaders van de Europese Commissie, en wordt de nieuwe structuur ervan vormgegeven volgens de behoeften van de financiële en de beleggingssector. Om de twee grote systemen op elkaar af te stemmen, zijn een strategisch instrument en een nieuw governancesysteem nodig (2).

2.2.12.

De totstandbrenging van een nieuw systeem voor ontwikkelingsgerichte governance kan resulteren in een dynamische coördinatie en open samenwerking tussen de partners in kwestie.

2.2.13.

Om de doeltreffendheid en doelmatigheid van de ESI-fondsen te verbeteren, moet partnerschap op institutionele onderdelen worden versterkt en, gezien het recht op participatie, voor alle Europese burgers toegankelijk worden gemaakt. Zij moeten immers over relevante informatie kunnen beschikken en inspraak hebben in de beslissingen op het vlak van planning en uitvoering. Ook moeten zij hun mening kunnen geven over voorgestelde programma’s, aanbestedingen en evaluatieverslagen.

3.1.

Het EESC heeft het partnerschapsbeginsel al in diverse adviezen aan de orde gesteld en gedetailleerde voorstellen ten aanzien hiervan geformuleerd.

3.1.1.

In een in 2010 uitgebracht advies (3) heeft het EESC onderstreept dat de huidige regelgeving nog steeds te veel ruimte biedt voor nationale interpretatie van het begrip „partnerschap” en dat de Commissie, als hoeder van het partnerschapsbeginsel, een grotere en veel meer proactieve rol moet spelen. Het wees erop dat de sociale partners en het maatschappelijk middenveld, in het belang van hun capaciteitsopbouw, in alle operationele programma’s een beroep moesten kunnen doen op technische bijstand. Daarnaast pleitte het voor een terugkeer naar vereenvoudigde programma’s in het kader van de communautaire initiatieven die op sociale innovatie en lokale ontwikkeling zijn gericht.

3.1.2.

In 2012 heeft het EESC in een advies (4) zijn steun uitgesproken voor een initiatief van de Europese Commissie om te komen tot een Europese gedragscode inzake partnerschap. Het heeft uiting gegeven aan de bezorgdheid van het maatschappelijk middenveld in verband met de niet-naleving van het partnerschapsbeginsel en voorgesteld om een door de partners zelf te beheren systeem op te zetten voor controle van het partnerschap. Verder heeft het EESC geopperd dat een deugdelijke naleving van de gedragscode als voorwaarde wordt gesteld voor het sluiten van partnerschapsovereenkomsten met de lidstaten en dat de middelen voor de operationele programma’s met behulp van financiële prikkels worden aangevuld. Ook heeft het EESC zijn aanbevelingen ten aanzien van de capaciteitsopbouw van de partners bevestigd.

3.2.

In de wetgeving m.b.t. het cohesiebeleid wordt de invoering van een zogenoemde „Europese gedragscode inzake partnerschap” (EGP) voorgeschreven, die richtsnoeren en goede praktijken bevat.

3.3.

Uit de ervaringen met de verwezenlijking van de EGP blijkt dat bepaalde landen alleen formeel de bepalingen hiervan hebben nageleefd in hun nationale planningsprocessen en bij de omzetting van de institutionele structuur ter uitvoering van de ESI.

3.4.

In veel landen hadden de partners niet voldoende tijd om commentaar te leveren op de relevante stukken. De partners werden niet inhoudelijk betrokken bij de belangrijkste strategische beslissingen, zoals prioriteitsstelling en financiële toewijzingen. Er is geen enkel speciaal mechanisme of instrument voor voorlichting en participatie in het leven geroepen om actieve betrokkenheid te bevorderen.

3.5.

De analyse van bepaalde ngo’s (5) wees uit dat in diverse landen de benoeming van partners in toezichtcomités formeel weliswaar voldeed aan de voorschriften, maar dat de representativiteit en de thematische dekking niet in alle gevallen gegarandeerd was. Er vindt geen goede informatie-uitwisseling plaats tussen de beheersautoriteiten en de leden van de toezichtcomités.

3.6.

De voor horizontale aangelegenheden bevoegde instanties, zoals ministeries van Milieu, kregen geen zitting in meerdere belangrijke toezichtcomités. De beheersautoriteiten doen niet hun best om maatschappelijke organisaties die horizontale beginselen uitdragen te betrekken bij de planning van aanbestedingen en bij de evaluatie van projectvoorstellen.

3.7.

De maatregelen die worden genomen ter bevordering van de capaciteitsopbouw van de partners zijn in sommige landen ontoereikend. De voor capaciteitsopbouw bedoelde steun wordt in bepaalde landen in de eerste plaats aangewend voor opleidingen en de vergoeding van reiskosten, terwijl diverse voorstellen uit de EGP niet worden uitgevoerd, zoals de dekking van de kosten voor netwerkopbouw en coördinatie, en de voor de inhoudelijke deelname van de partners nodige vergoedingen voor deskundigen.

3.8.

De Europese Commissie en de lidstaten hebben in de eerste helft van de begrotingsperiode niet voldoende aandacht besteed aan het gebruik van instrumenten voor een vanuit de gemeenschap geleide lokale ontwikkeling (CLLD).

3.9.

Het EESC is van mening dat een algemeen onderzoek naar de praktijkvoorbeelden op het gebied van partnerschap noodzakelijk is. Dit onderzoek moet ook een evaluatie omvatten van de planningsprocedures en van de institutionele uitvoeringsmechanismen, en moet gericht zijn op de vraag hoe partners op efficiënte wijze kunnen worden bereikt binnen het huidige regelgevingskader. Partners zouden actief betrokken moeten worden bij het evaluatieproces.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/7

Rapporteur:

Adam ROGALEWSKI

1.1.

Er moet een discussie komen over de invoering van een gemeenschappelijke definitie van „door inwonenden” verrichte zorgtaken in Europa die als thuiszorg erkend worden. De definitie van door inwonenden verrichte zorgtaken moet betrekking hebben op arbeidsvoorwaarden voor werknemers (in loondienst of zelfstandig) in particuliere woningen, waar het werk in eerste instantie zorgverlening aan ouderen en gehandicapten betreft. Inwonende zorgverleners, ongeacht of zij in loondienst werken of zelfstandig zijn, moeten behandeld worden als deel van het systeem voor langdurige zorgverlening (long term care — LTC). De invoering van een gemeenschappelijke definitie is bedoeld om het bestaan van inwonende zorgverleners op de Europese arbeidsmarkt te erkennen en om de kwaliteit van de door hen verleende langdurige zorg te verbeteren.

1.2.

Met het oog op de beleidsvorming dient Eurostat adequate gegevens over inwonende zorgverleners te verzamelen.

1.3.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) pleit voor onderzoek door de Europese Commissie naar de situatie van deze werknemers, met inbegrip van hun aantal, nationaliteit, migratiestatus, grensoverschrijdende mobiliteit, integratie op de arbeidsmarkt en sociale bescherming, de sociale en arbeidsomstandigheden en kwalificaties, alsook hun feitelijke en potentiële bijdrage aan de Europese economieën.

1.4.

Inwonende verzorgers dienen op vergelijkbare wijze te worden behandeld als andere zorgverleners. Dit betekent dat zij soortgelijke bescherming moeten genieten, zoals beperking van de arbeidstijd (inclusief wachtdienst) en bescherming tegen schijnzelfstandigheid. Inwonende zorgverleners in loondienst mogen niet uitgesloten worden van regelgeving inzake werkgelegenheid op EU- en lidstaatniveau, onder andere ten aanzien van eerlijke beloning, bescherming van de gezondheid en veiligheid, sociale zekerheid en het recht op vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen.

1.5.

Tekorten in de langdurige zorg in Europa moeten worden aangepakt door te zorgen voor fatsoenlijke betaling en arbeidsomstandigheden, het gebrek aan investeringen tegen te gaan, ervoor te zorgen dat het beginsel van vrij verkeer wordt nageleefd, dat belemmeringen die verhinderen dat werknemers hun rechten kunnen uitoefenen, worden opgeheven en dat manieren worden gezocht om migranten toegang te verschaffen tot reguliere arbeid.

1.6.

De Europese Unie wordt verzocht nauw samen te werken met de lidstaten om het aanbod en de mobiliteit van inwonende zorgwerkers te coördineren als onderdeel van een benadering om het algehele vermogen van de sector om hoogwaardige zorg te verlenen, te verbeteren. Specifieke maatregelen dienen het volgende te omvatten:

Verder moet worden opgemerkt dat het Commissievoorstel voor de Europese pijler voor sociale rechten (EPSR) geen enkele verwijzing bevat naar de situatie van inwonende zorgverleners. De opname van hun sociale rechten moet worden meegenomen bij de verdere voorbereiding van de EPSR, waarover het EESC momenteel een advies voorbereidt.

1.7.

De lidstaten moeten ervoor zorgen dat de rechten van zorgontvangers en verzorgers, met inbegrip van inwonend zorgpersoneel, worden beschermd. Specifieke maatregelen dienen het volgende te omvatten:

1.8.

Het EESC benadrukt dat financiële steun voor zorgontvangers met inwonende zorgverleners moet worden verstrekt via adequate, duurzame overheidsinvesteringen op de lange termijn.

1.9.

Vakbonden, werkgevers en maatschappelijke organisaties moeten betrokken worden bij de planning op nationaal en EU-niveau. De sociale en civiele dialoog met alle belanghebbenden moet op elk niveau worden bevorderd.

1.10.

Het EESC zou een actieve rol moeten spelen bij de bevordering van de ontwikkeling van Europees beleid ter ondersteuning van zorgverleners, -ontvangers en hun gezinnen, onder meer door de organisatie van een conferentie over de toekomst van de thuiszorg in Europa.

2.1.

Het tekort aan arbeidskrachten in de gezondheidszorg is een „tikkende tijdbom”. In de huidige crisis (3) zal het tekort aan arbeidskrachten oplopen tenzij passende beleidsmaatregelen worden ingevoerd. Reeds in 1994 omschreef de Commissie zorg als een strategische sector. In 2010 waarschuwde de Commissie ervoor dat er tegen 2020 een tekort van twee miljoen gezondheidswerkers zou ontstaan als dringende maatregelen uit zouden blijven om iets te doen aan het tekortschietende aanbod, een tekort van wel één miljoen werknemers voor langdurige zorg (4).

2.2.

Er zijn veel inwonende zorgverleners, maar zij vormen een gemarginaliseerd deel van de werknemers in de langdurige zorg. Ze zijn erg mobiel en bevinden zich onder aan de hiërarchie binnen de sector. Inwonende zorgverleners op Europees en nationaal niveau worden vaak uitgesloten van het overleg over de planning in deze sector.

2.3.

Het precieze aantal inwonende zorgverleners staat niet vast door een gebrek aan gegevens; in databanken worden zij vaak over het hoofd gezien. Als gebrekkig erkende en beloonde zorgverleners zijn inwonende hulpverleners voor beleidsmakers te lang onzichtbaar gebleven.

2.4.

Inwonend zorgpersoneel is in alle lidstaten aanwezig. Vaak gaat het om migranten uit derde landen, terwijl anderen Europese burgers zijn die in eigen land of in het buitenland werken. Sommigen werken als migranten zonder papieren niet regulier, en voor anderen geldt een situatie van circulaire of tijdelijke migratie. Velen werken in onzekere arbeidsomstandigheden, met inbegrip van schijnzelfstandigheid.

2.5.

Aangezien er momenteel geen definitie is van inwonende zorgverleners wordt hun situatie gelijkgesteld met die van huishoudelijk personeel (5). Volgens de IAO is huishoudelijk werk, met inbegrip van werk in de zorg, goed voor 5 % à 9 % van de totale werkgelegenheid in de geïndustrialiseerde landen (6).

2.6.

Sommige lidstaten hebben vorderingen gemaakt met betrekking tot het formaliseren en integreren van migranten zonder papieren die zorg verlenen door ondertekening van IAO-verdrag nr. 189.

2.7.

Het EESC heeft al bijgedragen tot de beleidsvorming over langdurige zorg met adviezen over de arbeidsrechten van huishoudelijk werkers (7), de behoefte aan sociale investeringen (8) en langdurige zorg en deïnstitutionalisering op de lange termijn (9). Dit advies bouwt daarop voort en richt zich op de specifieke situatie van inwonend zorgpersoneel.

3.1.

De snel groeiende thuiszorg hangt samen met de toenemende voorkeur voor zorgverlening aan huis, de voor velen hoge kosten van intramurale zorg en het gebrek aan adequate investeringen in infrastructuur voor de zorgsector.

3.2.

Door bezuinigingen namen in de meeste lidstaten de bestaande beperkte infrastructuur en het arbeidsaanbod voor langdurige zorg verder af. Volgens het EESC dienen investeringen in langdurige zorg positief te worden gewaardeerd als een kans voor de economie en als prioriteit voor het scheppen van banen, sociale steun voor gezinnen en gendergelijkheid. Investeringen in de sector bevorderen de arbeidsparticipatie en bieden mogelijk een uitweg uit de economische crisis (10).

3.3.

De zorgsector heeft in veel lidstaten met tekorten te kampen. De aanwerving van zowel legaal als niet-regulier inwonend zorgpersoneel vermindert de tekorten op het gebied van langdurige zorg. Met name zorgstelsels in Zuid-Europa leunen sterk op inwonende zorgverleners. In Italië is ongeveer driekwart van de inwonende zorgverleners migrant (11).

3.4.

Landen in Midden- en Oost-Europa worden ook getroffen door het tekort aan arbeidskrachten in de zorg, alsook door de stijgende vraag naar zorg in West-Europa. Zo levert Polen veel inwonende verzorgers aan andere landen, ondanks het fors gedaalde aantal werknemers voor huishoudelijke zorg. Deze tekorten worden opgevangen met de komst naar Polen van werknemers uit Oekraïne en andere landen buiten de EU.

3.5.

Hoewel het besef van het belang van de sector voor de economische welvaart toeneemt, is de bijdrage van inwonende zorgverleners aan de Europese economie nooit gemeten en zou deze in Europees verband onderzocht moeten worden.

3.6.

Veel vrouwen in Europa zitten vast in de zgn. sandwichpositie: er wordt verwacht dat ze voor hun ouders en voor hun kinderen zorgen. Ze maken hiervoor steeds meer gebruik van betaalde zorg. In een wereld van geglobaliseerde zorgarbeid is het gevolg de opkomst van wereldwijde zorgketens (12). Migranten die zorg verlenen en in verband met werk verhuizen, moeten vaak zorgverleners vinden voor hun eigen familieleden en nemen zorgverleners in dienst uit andere, vaak armere streken.

4.1.

De lage status van inwonende zorgverleners is het gevolg van gendergerelateerde veronderstellingen, nl. dat verzorging laaggeschoold „vrouwenwerk” is. De lage status is ook het gevolg van de structurele marginalisering van migrantenvrouwen. In diverse arbeidsenquêtes worden de huishoudelijk werkers als laag- of ongeschoold ingedeeld. Echter, tal van inwonende zorgverleners beschikken over vaardigheden en kwalificaties die in jarenlange ervaring zijn opgedaan of tijdens niet-erkende formele opleidings- en certificeringsprogramma’s. Inwonende zorgverleners moeten vaak ervaring en kwalificaties aan kunnen tonen voordat zij in dienst worden genomen, hoewel dit uit hun arbeidsomstandigheden niet naar voren komt.

4.2.

Veel inwonend zorgpersoneel wordt geconfronteerd met ongereglementeerde arbeidsovereenkomsten en velen werken op niet-reguliere wijze. Vaak kunnen zij hun arbeidsrechten niet uitoefenen en krijgen zij met uitbuiting te maken. De omstandigheden zijn soms vergelijkbaar met moderne slavernij: mensen worden geïsoleerd, hebben met misbruik en geweld te maken, moeten dag en nacht werken en ontberen minimale bestaansvoorwaarden, zoals een eigen ruimte. Anderen werken als zogenaamde zelfstandigen. In veel gevallen hebben arbeids- en andere nationale inspecties, alsook vakbonden, geen toegang tot zorgverleners in hun werkomgeving (d.w.z. particuliere woningen).

4.3.

Maatregelen ter regularisatie en legalisering van inwonende zorgverleners moeten worden gesteund om te zorgen voor legale beroepsmogelijkheden in de zorgsector. Een dergelijke benadering is niet zonder precedent: in Spanje en Italië zijn sinds 2002 ongeveer 500 000 mensen zonder papieren geregulariseerd die werkzaam zijn als huishoudelijk personeel (13). Er dient arbeidsbeleid voor migranten te komen dat onderdanen uit derde landen in staat stelt regulier in de zorgsector te werken, met gelijke behandeling en het recht om van werkgever te veranderen.

4.4.

Inwonende zorgverleners vormen een van de meest mobiele categorieën van werknemers in de langdurige zorg. Inwonend zorgpersoneel uit MOE-landen zijn meestal vrouwen van middelbare leeftijd die zelf gezinstaken moeten vervullen (14). Zorgpersoneel uit deze landen werkt doorgaans maximaal drie maanden in een Westeuropees land alvorens terug te keren naar het land van herkomst.

4.5.

De migratie van geschoolde inwonende zorgverleners naar gastlanden betekent een aanzienlijke aderlating van werknemers voor de landen van oorsprong. Als de kwalificaties van werknemers in de gastlanden niet worden erkend, vormt dit een sociaal en economisch verlies, in een tijd van een algemeen tekort aan arbeidskrachten in de Europese en mondiale zorgsector.

4.6.

Al deze omstandigheden vloeien voort uit het feit dat de rechten van inwonende zorgverleners binnen de bestaande wettelijke kaders op Europees en lidstaatniveau niet voldoende worden beschermd.

4.7.

Lidstaten zouden inwonende zorgverleners moeten aanmoedigen en ondersteunen om niet-regulier werk te vermijden.

5.1.

Zorgontvangers en hun families ondervinden moeilijkheden bij het vinden van zorgverleners. Meestal wordt zorgpersoneel aangeworven via de informele netwerken van familieleden of vrienden. De kwaliteit van de verstrekte zorg van aldus in dienst genomen verzorgers is vaak nauwelijks gegarandeerd. Families hebben vaak geen duidelijk idee hoe ze zorgverleners legaal in dienst moeten nemen.

5.2.

De overheid dient zorgontvangers en hun gezinnen adequaat te steunen. Op korte termijn zou het moeten gaan om een voorlichtingscampagne en permanente steun op het gebied van arbeids- en socialezekerheidsrechten van inwonende zorgverleners. Op lange termijn zouden de lidstaten maatregelen moeten nemen om te zorgen voor toezicht en een tussenpersoon om zorgontvangers te helpen om inwonende zorgverleners te vinden.

5.3.

Zorgontvangers en hun gezinnen zouden over een scala van ondersteunende diensten moeten kunnen beschikken, op grond van de behoeften van de zorgontvanger en de familie. Dit kan ook thuiszorg op deeltijdse of voltijdse basis omvatten. Alle overeenkomsten moeten de in loondienst werkende of zelfstandige zorgverleners fatsoenlijke omstandigheden bieden.

5.4.

De zorgontvangers en hun families moeten ook worden aangemoedigd om meer oog te hebben voor de behoeften van inwonende zorgverleners en hen te behandelen als werknemers die respect en rechten verdienen. De zorgsector is zeer veeleisend, zowel fysiek als emotioneel. Inwonende zorgverleners moeten over geschikte huisvesting en een eigen ruimte beschikken en, in geval van zorgverleners in loondienst, de beperkingen aan hun werktijden, ook die van wachtdiensten, moeten in acht worden genomen.

5.5.

Tegelijkertijd moet het recht van zorgontvangers op voldoende zorg worden nageleefd. Dit geldt vooral voor kwetsbare groepen en groepen met bijzondere behoeften, zoals mensen met dementie.

6.1.

Veel kleine ondernemingen, inclusief agentschappen worden steeds actiever in de zorgsector, naast een zeer ongereglementeerde informele sector.

6.2.

De zorgsector kan bijdragen aan het scheppen van fatsoenlijk werk in particuliere huishoudens en aan de groei in de Europese economie. Slechts hoogwaardige banen kunnen borg staan voor de kwaliteit van de dienstverlening.

6.3.

Ontbrekende regelgeving voor grensoverschrijdend werkzame inwonende zorgverleners stelt sommige ondernemingen in staat lagere prijzen aan te bieden voor hetzelfde werk, wat bijdraagt tot sociale dumping. Dit blijkt vooral bij Poolse en Slowaakse agentschappen die inwonende verzorgers naar West-Europa sturen (15). Deze aanhoudende vorm van oneerlijke concurrentie is schadelijk voor de werknemers, de werkgevers en de Europese economie.

7.

7.1.

Gemeenschapsorganisaties en religieuze groeperingen (16) spelen samen met de overheid en particuliere werkgevers een cruciale rol in de zorgverlening op verschillende niveaus. Veel maatschappelijke organisaties hebben bijgedragen aan de regularisering van migranten die als inwonend verzorger werkzaam waren (17).

7.2.

Maar in tal van lidstaten is de steun voor gezondheidszorg ontoereikend. De recente economische crisis heeft geleid tot onderinvesteringen in de zorgverlening in heel Europa, met negatieve tendensen tot gevolg, zoals een tanende zorgkwaliteit en verslechterende arbeidsomstandigheden.

7.3.

Organisaties van zorgverleners moeten naar behoren worden gefinancierd om tegemoet te komen aan de behoeften van de groeiende vraag naar gezondheidszorg. Gelet op hun ervaring moeten ze worden betrokken bij een echte sociale en civiele dialoog die uitmondt in een pakket sectorale regelingen over de organisatie en de verlening van de zorg.

8.1.

Zweden biedt een goed voorbeeld van hoogwaardige zorgverlening waarbij alle belanghebbenden betrokken zijn. Dit systeem berust op grote overheidssteun, gefinancierd uit belastingheffing (18). Een vouchersysteem, zoals van toepassing in Frankrijk en België, heeft bijgedragen aan het formaliseren van huishoudelijk werk en soms aan de verbetering van de arbeidsomstandigheden van werknemers die huishoudelijke diensten verlenen. In België is zorgverlening uitgesloten van dit systeem (19).

8.2.

In Oostenrijk bestaat een systeem van zelfstandige inwonende zorgverleners om te voldoen aan de behoefte aan langdurige zorg en om wettelijke eisen vast te stellen inzake kwaliteit en randvoorwaarden van de dienstverlening. In 2015 zijn verdere verbeteringen ten aanzien van kwaliteitsnormen en transparantie vastgesteld. In Oostenrijk wordt deze regeling veel gebruikt, hoewel de Oostenrijkse vakbonden er kritiek op hebben omdat het systeem de arbeidsnormen zou ondermijnen.

8.3.

Daar modellen voor goede praktijken voor hoogwaardige zorg niet altijd volledig op alle lidstaten zijn toe te passen, dient in Europees verband een holistische aanpak te worden gecoördineerd op elk stakeholderniveau.

8.4.

Volgens het EESC moet de Europese Unie het aanbod en de mobiliteit van inwonende zorgverleners in Europa monitoren, en benaderingen stimuleren die het algehele vermogen van de sector verbeteren om hoogwaardige zorg te verlenen en om fatsoenlijke banen te scheppen.

8.5.

Het tekort aan arbeidskrachten in de zorg in Europa moet boven aan de beleidsagenda van de EU geplaatst worden. De aandacht moet uitgaan naar inwonend verzorgend personeel, dat in de huidige beleidsparadigma’s grotendeels over het hoofd wordt gezien.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/14

Rapporteur:

Lutz RIBBE

1.1.

Het biodiversiteitsbeleid van de EU is een klassiek voorbeeld van een beleid van niet ingeloste beloften op Europees en nationaal niveau, hoewel de politiek zowel de problemen alsook de vereiste instrumenten geheel juist in kaart gebracht en geformuleerd heeft.

1.2.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is het met de Commissie eens dat bescherming van de biodiversiteit en bescherming van het klimaat van vergelijkbaar belang zijn. Het gaat niet slechts om de instandhouding van dier- en plantensoorten, maar om de grondslagen van het menselijk bestaan.

1.3.

Het EESC pleit ervoor dat de vogel- en habitatrichtlijnen consequent en onverwijld ten uitvoer worden gelegd. Ook de consequente en vlotte uitvoering van de kaderrichtlijn water zou volgens het EESC aanzienlijk helpen om de biodiversiteit beter te beschermen.

1.4.

Het komt er nu op aan dat de lidstaten bepalen hoeveel geld er voor de omzetting van het EU-recht concreet nodig is en dat de Commissie de vereiste middelen ter beschikking stelt. De financiering van Natura 2000 via EU-fondsen en met name het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) en het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo) kan in vele opzichten als mislukt worden beschouwd. Daarom zou het EESC graag zien dat er voor de financiering van het Natura 2000-netwerk een aparte begrotingstitel komt.

1.5.

Het EESC pleit voor samenhang tussen de beleidsmaatregelen op alle terreinen die van invloed zijn op de biodiversiteit. In dit verband gaat het EESC ervan uit dat de tussentijdse evaluatie van de „ecologische aandachtsgebieden” en een mogelijke tussentijdse evaluatie van het GLB worden gebruikt om ervoor te zorgen dat het GLB voortaan gerichter aan de verwezenlijking van de biodiversiteitsdoelstellingen bijdraagt. Thans is het naar het oordeel van het EESC zaak dat de omvang en kwaliteit van de ecologische aandachtsgebieden worden gewijzigd.

1.6.

De versterking van de groene infrastructuur wordt uitdrukkelijk toegejuicht. Het EESC roept de Commissie en de lidstaten in dit verband op om een consistente strategie voor groene infrastructuur te ontwikkelen en ten uitvoer te leggen. Voorts zou de EU een investeringsprioriteit moeten maken van de groene trans-Europese netwerken (TEN-G). Ook hiervoor zijn dringend specifieke middelen nodig.

1.7.

Er is de laatste jaren in wezen niets veranderd aan het door de diensten van de Commissie, de Milieuraad, het Europees Parlement, het CvdR en ook het EESC herhaaldelijk vastgestelde en bekritiseerde gebrek aan samenhang in het EU-beleid. Als de eigen oplossingen voor de biodiversiteitsproblemen echter niet serieus worden genomen en niet worden uitgevoerd, dan is het nauwelijks verrassend als a) de gewenste resultaten uitblijven, en b) teleurstelling bij de betrokkenen en in de samenleving om zich heen grijpt.

1.8.

De biodiversiteitsstrategieën en -actieprogramma’s van de EU van 1998, 2001, 2006 en 2010, waarin de problemen steeds nauwkeurig beschreven werden en passende instrumenten werden gepresenteerd, moeten achteraf dus als vrijwel zinloos worden beschouwd, want ze konden de politieke belofte niet gestand doen en het door de maatschappij veroorzaakte verlies van biodiversiteit geen halt toeroepen.

1.9.

Zoals in tal van eerdere adviezen over het biodiversiteitsbeleid van de EU stelt het EESC daarom opnieuw vast dat het niet aan juridische grondslagen, maar aan politieke wil ontbreekt. Wijziging van het bestaande juridische kader is niet nodig.

2.1.

Nadat in de in 1998 overeengekomen biodiversiteitsstrategie (1) werd vastgesteld dat de „rijke biodiversiteit van de Europese Unie […] door de eeuwen heen onderhevig [is] geweest aan langzame veranderingen ten gevolge van menselijk handelen” en in „de afgelopen paar decennia […] de effecten van menselijk ingrijpen drastisch toegenomen [zijn]”, werden in 2001 in de door de Europese Raad vastgestelde duurzaamheidsstrategie („Göteborgstrategie”) duidelijke doelstellingen voor biodiversiteit geformuleerd, namelijk beperking van het verlies aan biologische rijkdom in de EU tot 2010 en zorg voor herstel van habitats en natuurlijke ecosystemen.

2.2.

Om deze doelen te verwezenlijken werd in 2001 een biodiversiteitsactieplan (2) gepubliceerd, en in mei 2006 volgde nog een biodiversiteitsactieplan (3); dit verschilde inhoudelijk echter nauwelijks van het eerste plan.

2.3.

In maart 2010 moesten de staatshoofden en regeringsleiders van de EU toegeven dat ze hun in 2001 gedane belofte niet gestand konden doen, ondanks de diverse actieplannen, die het EESC steeds als juist en doeltreffend had beoordeeld.

2.4.

Vervolgens werd op basis van de Commissiemededeling „Opties voor een EU-visie en een EU-doel voor biodiversiteit na 2010” (4) een nieuwe „EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020” (5) gelanceerd. In wezen werden hierin echter slechts de oude eisen en instrumenten van de eerdere actieplannen overgenomen en werd het oorspronkelijk voor 2010 omschreven doel naar 2020 verschoven.

2.5.

Optimistisch wordt daarin verkondigd: „De EU 2020-biodiversiteitsstrategie, die de EU op het goede spoor zet om zowel haar eigen biodiversiteitsdoelstellingen te halen als haar mondiale verbintenissen na te komen, […].”.

2.6.

Het EESC heeft zich ook over deze strategie uitgelaten (6) en kritische opmerkingen geformuleerd. Zo toonde het zich ernstig bezorgd dat „het de politici ontbreekt aan mogelijkheden resp. de wil om al die maatregelen te nemen waarvan de noodzaak al jaren bekend is, ook al stelt de Commissie in onderhavige mededeling opnieuw onomwonden vast dat zowel de samenleving als de economie baat hebben bij een stringent biodiversiteitsbeleid. Zelfs de meest elementaire natuurbeschermingsrichtlijnen zijn — resp. 32 en 19 jaar na hun inwerkingtreding — nog steeds niet overal volledig omgezet in nationale wetgeving.”.

2.7.

Voor het EESC was het toen „onduidelijk […] hoe er een einde kan worden gemaakt aan het probleem van de ontbrekende politieke wil. De thans voorgestelde nieuwe biodiversiteitsstrategie betekent in feite dus geen enkele stap vooruit. Uit de discussies die tot dusverre in de Raad over onderhavige mededeling zijn gevoerd, komt duidelijk naar voren dat de ministers er nog steeds heel weinig voor voelen om het biodiversiteitsbeleid in de andere beleidsterreinen te integreren.”.

2.8.

Destijds al was het EESC overtuigd van het grote belang om bij de toen op stapel staande hervormingsprocessen (zoals de hervorming van het visserij-, landbouw-, vervoers-, energie- en cohesiebeleid) een nauw verband te leggen met de biodiversiteitsstrategie. Het stelde echter grote tekortkomingen vast en kwam dus tot de slotsom dat „de Commissie […] de door haar zelf voorgestelde biodiversiteitsstrategie serieuzer [zou] moeten nemen!”.

2.9.

Van de in de nieuwe EU-biodiversiteitsstrategie geformuleerde bewering dat de juiste weg gevonden is om het verlies van biodiversiteit nu eindelijk een halt toe te roepen, is na vier jaar al weinig overgebleven. Uit de tussentijdse evaluatie van de biodiversiteitsstrategie (7) komt dit ook heel duidelijk naar voren.

3.1.

De strategie zelf omvat in totaal 6 duidelijk omschreven specifieke doelstellingen en in totaal 20 acties. De tussentijdse evaluatie stelt vast:

3.1.1.

m.b.t. streefdoel 1 („De achteruitgang in de status van alle onder natuurwetgeving van de EU vallende soorten en habitats tot staan brengen en een aanzienlijke en meetbare verbetering van hun status bereiken …”), dat er wel enige vooruitgang is geboekt, maar het proces te langzaam gaat om de doelstelling te verwezenlijken. Het blijft vooral een uitdaging om het mariene Natura 2000-netwerk te voltooien, het effectieve beheer van Natura 2000-gebieden te verzekeren en de nodige financiering vrij te maken om dit netwerk te ondersteunen. En ook al is het Natura 2000-netwerk op het land ondertussen „grotendeels” voltooid, in 2012 beschikte slechts 58 % van de Natura 2000-gebieden over een beheersplan of werd er aan de ontwikkeling van zo’n plan gewerkt.

3.1.2.

m.b.t streefdoel 2 („Tegen 2020 worden ecosystemen en ecosysteemdiensten gehandhaafd en verbeterd door groene infrastructuur op te zetten en ten minste 15 % van de aangetaste ecosystemen te herstellen”), dat de tot nu toe getroffen maatregelen „de achteruitgang van de ecosystemen en diensten […] nog niet [hebben] gestopt”.

3.1.3.

m.b.t. streefdoel 3 („De bijdrage van de land- en bosbouw tot de instandhouding en verbetering van de biodiversiteit verhogen”), dat er geen duidelijke vorderingen zijn gemaakt en dat de „aanhoudende achteruitgang van de staat van instandhouding van soorten en habitats van EU-belang die samenhangen met de landbouw [aan]geeft […] dat er meer moet worden gedaan om de biodiversiteit in die gebieden in stand te houden en te verbeteren. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) heeft een essentiële rol te vervullen in dit proces, samen met het desbetreffende milieubeleid.”. Er bestaat ondertussen weliswaar een hele reeks instrumenten, maar de lidstaten moeten deze ook „op voldoende grote schaal” benutten. Alleen als deze „op grotere schaal” toegepast worden, zou de EU het streefdoel tegen 2020 nog kunnen bereiken. Over het algemeen zijn er „aanzienlijk meer inspanningen nodig”.

3.1.4.

m.b.t. streefdoel 4 („zorgen voor duurzaam gebruik van visbestanden”), dat er „aanzienlijke vorderingen [zijn] gemaakt bij de vaststelling van het beleidskader […]. Het beleid is echter niet overal in de EU gelijkmatig uitgevoerd, en er moeten nog grote uitdagingen worden overwonnen om ervoor te zorgen dat de doelstellingen binnen de vooropgestelde termijnen worden verwezenlijkt. In 2013 werd net iets meer dan 50 % van de bestanden waarvoor de maximale duurzame opbrengst werd geëvalueerd, duurzaam bevist.”. In alle (!) Europese zeeën blijft de situatie achteruitgaan.

3.1.5.

m.b.t. streefdoel 5 („bestrijding van invasieve uitheemse soorten”), dat dit het enige doel is waarvoor de EU „op schema” ligt, en dat naar verwachting het voor 2020 gestelde doel kan worden bereikt.

3.1.6.

m.b.t. streefdoel 6 („bijdrage aan het afwenden van het wereldwijde biodiversiteitsverlies”), dat de „vorderingen […] niet [volstaan] om de effecten van de consumptiepatronen van de EU op de wereldwijde biodiversiteit in te perken” en dat „de inspanningen die worden geleverd mogelijk niet [zullen] volstaan om de biodiversiteitsstreefdoelen van Aichi tegen de vooropgestelde termijn te halen”.

3.2.

Deze ontnuchterende tussentijdse evaluatie komt precies op het moment dat de Commissie overweegt de belangrijkste natuurrichtlijnen van de EU, nl. de vogelrichtlijn uit 1979 en de op flora en fauna betrekking hebbende habitatrichtlijn uit 1992 ingrijpend te herzien.

3.3.

De verslagen van deskundigen (8) over de doorlichting van de vogel- en habitatrichtlijnen bevestigen waar het EESC al jaren op hamert: het juridische kader is toereikend en het ligt niet daaraan dat de biodiversiteitsdoelstellingen niet zijn gehaald. Belangrijkste tekortkomingen zijn dat maatregelen niet worden uitgevoerd, dat een budget voor natuurbescherming ontbreekt en dat het EU-beleid onsamenhangend is.

4.1.

Het EESC herhaalt zijn stelling dat er „legio wetten, richtlijnen, programma’s, proefprojecten, politieke uitspraken en instrumenten [zijn] ten gunste van de instandhouding van biodiversiteit: wat ontbreekt zijn maatregelen om daaraan uitvoering te geven alsmede gecoördineerde acties op alle bestuursniveaus”. Het EESC ziet deze uitspraak bevestigd, niet alleen in de evaluatie, maar ook in de conclusies van de Milieuraad van 16 december 2015 (9), die in feite niet afwijken van de conclusies van de Milieuraad uit 2011. Zolang de richtlijnen niet volledig zijn omgezet, zolang er niet voldoende financiële middelen ter beschikking gesteld of gebruikt worden en zolang er niet voor samenhang wordt gezorgd tussen biodiversiteitsbelangen en de overige EU-beleidsgebieden, zullen de gewenste resultaten uitblijven.

4.2.

Nieuwe strategieën, actieplannen en/of de herziening van het juridische kader veranderen daar niets aan; zij wekken veeleer de indruk van politieke activiteit, die echter niets zal opleveren als het eigenlijke probleem, het gebrek aan implementatie, niet wordt opgelost.

4.3.

Om bij de instandhouding van de biodiversiteit succes te kunnen boeken, moeten er verscheidene benaderingen worden gevolgd:

4.4.1.

Voor de „traditionele” natuurbescherming, dus bijvoorbeeld voor de instandhouding van zeldzame dier- en plantensoorten en unieke biotopen (zoals veengebieden, droge gebieden, overblijfselen van seminatuurlijke bosformaties enz.), is het Natura 2000-netwerk zonder meer van essentieel belang. Het netwerk is hoofdzakelijk gebaseerd op de in 1992 goedgekeurde habitatrichtlijn en op de vogelbeschermingsgebieden die al met de in 1979 aangenomen vogelrichtlijn zijn gecreëerd.

4.4.2.

Met de goedkeuring van in het bijzonder de habitatrichtlijn hebben de lidstaten én de Commissie toegezegd om:

4.4.3.

Het netwerk had dus in 1995, al ruim 20 jaar geleden, klaar moeten zijn. Ondertussen zijn weliswaar de meeste gebieden aangewezen (18 % van het landoppervlak van de EU is bestempeld tot Natura 2000-gebied), maar dat alleen is niet voldoende. Voor veel gebieden ontbreekt nog een vaste juridische bescherming en pas voor iets meer dan de helft van de gebieden zijn er exploitatie- of beheersplannen. Zolang echter voor burgers en overheden, maar vooral landeigenaren en -gebruikers onduidelijk is wat is toegestaan of verboden, kan er geen sprake zijn van succesvolle natuurbescherming en kan er ook geen compensatie worden geboden voor eventuele beperkingen inzake het landgebruik.

4.4.4.

Vanzelfsprekend riep de Milieuraad op 19 december 2011 de lidstaten — en dus zichzelf — op „de instelling van het Natura 2000-netwerk tijdig af te ronden, beheersplannen of andere gelijkwaardige instrumenten te ontwikkelen en uit te voeren […], en zodoende een stevig fundament te leggen voor strategische planning met het oog op de daaropvolgende uitvoering van het MFK 2014-2020”. Wat eigenlijk 20 jaar eerder klaar had moeten zijn, werd in 2011 opnieuw „tijdig” geëist en is tot nu toe nog steeds niet voltooid!

4.4.5.

Daarom deed de Milieuraad op 16 december 2015 opnieuw een oproep aan de lidstaten en dus aan zichzelf. Daarbij drong hij er zelfs „nadrukkelijk” op aan om „de oprichting van het Natura 2000-netwerk te voltooien”.

4.5.1.

De Commissie, de Milieuraad en het Europees Parlement (11) benadrukken heel terecht dat het bij het biodiversiteitsbeleid niet alleen om de bescherming van dier- en plantensoorten en habitats gaat, maar ook de productiegrondslagen en de bestaansmiddelen van de mens. Slechts één van de vele voorbeelden is de bestuiving door insecten, zoals bijen en vlinders, waarvan de economische waarde, niet alleen voor de landbouw, enorm is. De Commissie heeft echter moeten vaststellen „dat de ecosystemen […] niet langer in staat worden geacht om op een kwalitatief en kwantitatief optimaal niveau essentiële diensten zoals gewasbestuiving, schone lucht en schoon water te garanderen” (12).

4.5.2.

Het is niet mogelijk om het behoud (de prestaties) van bestuivers of destruenten, maar bijvoorbeeld ook van vele andere soorten, te garanderen als men zich uitsluitend concentreert op de aanwijzing van beschermde gebieden. Het biodiversiteitsbeleid van de EU moet dan ook niet alleen op de beschermde zones, maar op het gehele grondgebied worden gericht. Cruciaal in dit verband is dat er voor samenhang met het ruimtelijke-ordeningsbeleid wordt gezorgd.

4.5.3.

Daarbij is het volkomen terecht dat zowel de Commissie als de Raad steeds weer op het belang van bijvoorbeeld de landbouwsector wijst, onlangs nog in de tussentijdse evaluatie: De Raad „stelt met bezorgdheid vast dat landbouw een van de grootste factoren is die de terrestrische ecosystemen onder druk zetten en dat er tot en met 2012 geen meetbare verbetering is waargenomen in de toestand van landbouwgerelateerde habitats en soorten die onder de habitatrichtlijn vallen; en betreurt de sterke afname van vogels in landbouwgebieden, van graslandvlinders en van bestuiving, waaruit duidelijk blijkt dat de druk afkomstig van een aantal landbouwpraktijken, waaronder bepaalde modaliteiten inzake het opgeven en het intensiever gebruik van landbouwgrond, aanhoudt” (13).

4.6.1.

In de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020 wordt benadrukt dat deze strategie „een integrerend onderdeel van de Europa 2020-strategie” is (14), maar de begrippen „biodiversiteit”, „habitats”, „natuurbescherming” of „bescherming van soorten” en „bescherming van de diversiteit van genetische rijkdommen” of „ecosysteem” komen in de Europa 2020-strategie geen enkele keer voor. Alleen de term „biodiversiteit” wordt tweemaal vluchtig genoemd, en beide keren terloops in het kader van „een efficiënt gebruik van hulpbronnen”. Voor het EESC is het dus totaal onbegrijpelijk hoe de Commissie tot deze bewering kon komen; haar feitelijke beleid bewijst precies het tegendeel.

4.6.2.

Nu de duurzame-ontwikkelingsstrategie van de EU uit 2001 politiek vrijwel geen rol meer speelt, vormt de Europa 2020-strategie juist het geschikte kader om het probleem aan te pakken. Vaak genoeg heeft het EESC erop gewezen dat de ministers van Economische Zaken en Financiën aandacht moeten schenken aan de economische relevantie van biodiversiteitsverlies (15). Dat is nog steeds niet gebeurd.

4.6.3.

Aangezien de doelstellingen van de natuurrichtlijnen en de biodiversiteitsstrategie van de EU bovendien stroken met de internationaal afgesproken doelstellingen (bijv. de Aichi-doelstellingen in het kader van het VN-Verdrag inzake biologische diversiteit (CBD) en de duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s)), is het van essentieel belang het biodiversiteitsbeleid volledig in de uitvoeringsstrategie van de SDG’s of in een nieuwe duurzaamheidsstrategie van de EU te integreren.

4.6.4.

Het biodiversiteitsbeleid wordt echter tot nu toe door veel Commissiediensten en sommige EU-ministerraden nog steeds veeleer beschouwd als een concurrerend beleidsterrein dat de economische ontwikkeling deels belemmert en bovendien financiële middelen vergt.

4.6.5.

Wat buiten kijf staat: er zijn conflicten tussen verschillende gebruiksdoelen en soms staan de natuurrichtlijnen ingrepen in bijvoorbeeld het natuurlijk milieu in de weg. Maar dat is nu juist de taak van natuurbescherming: van overheidszijde ervoor zorgen dat er een evenwichtige verhouding bestaat tussen economische exploitatie en behoud van de natuurlijke middelen van bestaan. Daarin verschilt natuurbescherming niet van andere beleidsterreinen waar marktwerking door regelgevende maatregelen wordt gereguleerd.

4.6.6.

Dat er geen echte samenhang is tussen het klassieke economische beleid en het milieubeleid is niet nieuw. Al in 2006 merkte het EESC het volgende op: „[…] er gaapt een enorme kloof tussen mooie voornemens en de werkelijkheid.” En, sprekend over de overheid: „[…] haar plannen en programma’s [brengen] de biodiversiteit vaak alleen maar verder in gevaar” (16).

4.6.7.

Belangrijke oorzaak van dit conflict is dat individuele, met name economische, belangen op gespannen voet staan met het algemeen belang. Uit de uitspraken die de EU tot dusverre heeft gedaan, moet worden afgeleid dat zij achter de op het algemeen belang gerichte bescherming van de biodiversiteit staat. In dat geval moet zij consequent ook duidelijke regels omschrijven voor de afbakening van economische belangen die de bescherming van de biodiversiteit in de weg staan, en moet zij de naleving daarvan afdwingen.

4.7.1.

Het EESC heeft zich meermaals gebogen over de relatie tussen landbouw, gemeenschappelijk landbouwbeleid en biodiversiteit en daarbij vastgesteld dat de biodiversiteit langzaam, maar op grote schaal en voortdurend afneemt, hoewel de meeste landbouwers zich aan de geldende wetgeving houden. De achteruitgang voltrekt zich dus binnen de grenzen van de wet, terwijl de zgn. goede landbouwpraktijken in acht worden genomen. Dit gegeven kan niet worden gewijzigd door de natuurbeschermingswetgeving te hervormen, maar alleen door de manier waarop de grond wordt gebruikt te veranderen, gecombineerd met een ander steunbeleid voor de landbouw. Het EESC verwijst in dit verband naar zijn initiatiefadvies „De hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid in 2013”, waarin het uitvoerig beschrijft welke veranderingen het nodig acht (17).

4.7.2.

De Commissie is zich zeer goed bewust van het belang van de landbouw en stelt vast: „Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is het beleidsinstrument met de meest vérstrekkende gevolgen voor de biodiversiteit in plattelandsgebieden. […] Een ongunstige ontwikkeling, vanuit het oogpunt van de biodiversiteit, was de afschaffing van de verplichte braaklegging.” (18). Zodoende conflicteert het landbouwbeleid nog steeds dikwijls met het biodiversiteitsbeleid, hoewel bepaalde onderdelen van het GLB, met name de agromilieuprogramma’s van de tweede pijler, een oplossing voor dit conflict kunnen bieden.

4.7.3.

De braakleggingsregeling werd medio jaren ’80 niet ingevoerd om de cultuurlandschappen ecologisch stabieler te maken, maar om overschotten te verminderen. Met de GLB-hervorming van 2013 werd echter opnieuw in overweging genomen om delen van het landbouwareaal minder intensief te exploiteren. In het kader van de „vergroening” werd de verplichting ingevoerd om zgn. „ecologische aandachtsgebieden” te creëren. Daarbij werd echter heftig gediscussieerd over a) de omvang van deze gebieden, en b) de vraag wat onder „ecologische aandacht” moet worden verstaan.

4.7.4.

Zo heeft de term „ecologisch aandachtsgebied” tegenwoordig ook betrekking op areaal waar bijvoorbeeld peulgewassen of tussengewassen worden geteeld. De toename van areaal waar peulgewassen of tussengewassen worden geteeld, is in principe een goede zaak. Toch dragen deze maatregelen niet echt bij aan een verbetering van de biodiversiteit. Ook het feit dat het gebruik van pesticiden in ecologische aandachtsgebieden deels is toegestaan, staat haaks op het streven om het landbouwbeleid milieuvriendelijker te maken. Pesticiden komen de soortenrijkdom immers niet ten goede, maar verminderen deze juist.

4.7.5.

De Commissie dient zo spoedig mogelijk een eerste evaluatie van het effect van de afgesproken maatregelen te maken, temeer daar „vergroening” een van de belangrijkste redenen was om het blijven uitkeren van landbouwbetalingen uit de EU-begroting te rechtvaardigen.

4.7.6.

Hierop voortbordurend zou het horizontale beleid van de EU, in het bijzonder het beleid met betrekking tot O&O&I, tevens rekening moeten houden met en bijzondere aandacht moeten schenken aan de bijdrage die werkzaamheden op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie in de landbouw kunnen leveren aan de verbetering van de biodiversiteit in de EU.

4.8.1.

De habitatrichtlijn schiet op één punt duidelijk tekort: in artikel 10 wordt uitdrukkelijk gewezen op het belang van de verbinding van landschapselementen, maar een bindend mechanisme dat in Europa voor een samenhangend stelsel van op elkaar aangesloten biotopen zorgt, is er niet. De Commissie heeft in haar mededeling over groene infrastructuur uiteengezet hoe deze tekortkoming kan worden verholpen, nl. door te investeren in het behoud en herstel van groene infrastructuur, zowel op grote als kleine schaal. Tegen deze achtergrond is het van groot belang dat een coherente strategie voor groene infrastructuur wordt goedgekeurd en uitgevoerd. Deze strategie moet als kernelement in ieder geval een methodologisch kader bieden, samen met een financieringsinstrument voor trans-Europese netwerken voor biodiversiteit (TEN-G). Dit geldt op zowel grote als kleine schaal, bijvoorbeeld voor agrarische landschappen.

4.9.1.

In veel lidstaten en kandidaat-lidstaten is nog steeds sprake van ernstige aantasting van de natuur. Om maar een paar voorbeelden te noemen:

4.9.2.

Toen Roemenië tot de EU toetrad, telde het land meer dan 2 000 km2 aan oerbossen. Deze bossen zijn vrijwel geheel aangeduid als Natura 2000-gebieden. Sindsdien is er vaak en op grote schaal houtkap in de oerbossen van Roemenië vastgesteld en daarmee is onherstelbaar natuurlijk Europees erfgoed verloren gegaan.

4.9.3.

De rivierecosystemen op de Balkan, met name in de westerse Balkanlanden, zijn veruit de meest waardevolle in Europa. Ongeveer een derde van de rivieren in de landen van het voormalige Joegoslavië en in Albanië beschikt over een natuurlijke dynamiek en kan nog als natuurlijke rivier worden aangeduid. Door de plannen voor meer dan 2 700 (!) waterkrachtcentrales, waarvan ten minste een derde in beschermde gebieden, worden de natuurlijke dynamiek en de biodiversiteit van alle rivieren op de Balkan op grote schaal bedreigd. Voor de financiering van deze projecten worden overheidsmiddelen gebruikt. In bijna alle EU-lidstaten is de biodiversiteit van bijna alle rivieren al op grote schaal aangetast, zodat er nu, o.a. met het oog op de omzetting van de EU-kaderrichtlijn water, heel wat geld moet worden uitgetrokken om de natuurlijke toestand te herstellen.

4.9.4.

Op tal van vogelsoorten die in bijlage 1 bij de vogelrichtlijn zijn vermeld en dus binnen de EU bescherming genieten, wordt in de kandidaat-lidstaten op de Balkan volop gejaagd; de vogeljacht is ook in veel lidstaten een vaak onopgelost probleem. Het afschieten van lepelaars, kraanvogels, dwergaalscholvers en witoogeenden, om maar enkele soorten te noemen, leidt tot kleinere broedpopulaties van deze soorten in de EU.

4.10.1.

Een ander probleem dat in de tussentijdse evaluatie en in de conclusies van de Raad wordt aangesneden, betreft de financiering van o.a. het Natura 2000-netwerk. In een Commissiemededeling uit 2004 (19) werd ingegaan op de financiering van het netwerk en op a) de hoogte van de benodigde middelen, en b) de vraag uit welke financieringsbron de middelen afkomstig moesten zijn. Destijds werd een geraamd bedrag van 6,1 miljard EUR per jaar genoemd; besloten werd om geen aparte financieringslijn te creëren of het Life-programma navenant te verhogen, maar om vooral de tweede pijler van het GLB en andere EU-fondsen te gebruiken.

4.10.2.

Het EESC sprak toen zijn twijfels uit over de hoogte en achtte „het dringend noodzakelijk dat er zo snel mogelijk preciezere kostenramingen worden voorgelegd. Het vraagt zich bijvoorbeeld af of het bedrag van 0,3 miljard EUR dat voor de nieuwe lidstaten wordt voorgesteld, wel toereikend zal zijn (voor de 15 „oude” lidstaten geldt een bedrag van 5,8 miljard EUR).” (20).

4.10.3.

Tot nu toe is er op dit punt niets gebeurd: er is nog steeds sprake van hetzelfde bedrag. De verantwoordelijke lidstaten en de Commissie hebben tot dusver verzuimd om in dit verband duidelijkheid te verschaffen.

4.10.4.

Het EESC heeft er destijds op gewezen dat de financiering van de Natura 2000-maatregelen uit de tweede pijler tot wedijver dreigt te leiden met andere maatregelen voor plattelandsontwikkeling (21). In twee opzichten is dit bewaarheid: enerzijds zijn de betalingen uit de tweede pijler in de financieringsperiode 2007-2013 t.o.v. de voorgaande periode met 30 % besnoeid, anderzijds wijzen de Europese Rekenkamer en de Milieuraad er zeer terecht op dat „lidstaten in het EFRO niet altijd een mogelijk instrument zien om biodiversiteit te bevorderen, terwijl ook het potentieel van Natura 2000 als financieringsbron onvoldoende bekend is […]” (22).

4.10.5.

Bijgevolg moest de Commissie (23) vaststellen dat het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling weliswaar de belangrijkste financieringsbron voor Natura 2000 en de biodiversiteit in de Unie blijft, maar dat „[…] slechts [wordt] voorzien in 20 % van de totale financieringsbehoeften voor het beheer van beschermde gebieden, met inbegrip van het Europese Natura 2000-netwerk”.

4.10.6.

Het is dus hoog tijd om de precieze financiële behoeften voor de implementatie van de Europese natuurrichtlijnen te bepalen en de vereiste middelen in een aparte begrotingslijn (bijv. in een uitgebreide Life-begroting) toe te wijzen en ter beschikking te stellen.

4.11.1.

De tekortschietende uitvoering van de EU-biodiversiteitsstrategie, met name bij Natura 2000, is deels ook het gevolg van de ontoereikende deelname resp. medewerking van het maatschappelijk middenveld op de betrokken beschermde gebieden. De aanwijzing van beschermde gebieden moet op de eerste plaats beschouwd worden als een administratieve handeling die conform alle beginselen van de rechtsstaat moet plaatsvinden. Grondeigenaren, landgebruikers, milieuorganisaties en gemeenten dienen echter in hoge mate betrokken te zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van de beheers- en exploitatieplannen. Dat is in veel gevallen niet gebeurd en dat heeft vaak geleid tot wantrouwen en afwijzing van het EU-biodiversiteitsbeleid.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/24

Rapporteur:

Tellervo KYLÄ-HARAKKA-RUONALA

1.1.

De Overeenkomst van Parijs is een welkome wereldwijde verbintenis om de klimaatverandering te beperken. Nu moet ervoor worden gezorgd dat deze overeenkomst geratificeerd, toegepast en verder ontwikkeld wordt. Het EESC zet in dit advies uiteen hoe het denkt over de belangrijkste manieren van aanpak om op lange termijn tot een koolstofneutrale wereld te komen, zoals in de overeenkomst wordt bepleit.

1.2.

De mondiale uitdagingen zijn zo groot dat de EU haar aanpak op nieuwe leest moet schoeien. De EU moet zich niet louter op haar eigen broeikasgassenuitstoot richten, maar nagaan hoe ze kan helpen om vanuit mondiaal perspectief optimale resultaten ten bate van het milieu te bereiken. Daarom verzoekt het EESC de Europese Commissie in een langetermijnstrategie aan te geven hoe de wereldwijde „carbon handprint” (1) van de EU vergroot en gemaximaliseerd kan worden.

1.3.

De EU zou op ambitieuze wijze moeten streven naar oplossingen die zowel de economische als de sociale en de milieusituatie ten goede komen („win-win-win”). Het EESC dringt er dan ook bij de Commissie op aan om de klimaatstrategie zodanig vorm te geven dat deze de EU-economie versterkt, het welzijn van de burgers vergroot en de klimaatverandering beperkt.

1.4.

Mondiaal commitment is essentieel om significante klimaatresultaten te boeken en om koolstoflekkage en het verlies van investeringen en banen te voorkomen. Het EESC zou graag zien dat de Commissie doorgaat met het bedrijven van actieve klimaatdiplomatie om te bevorderen dat de overeenkomst breed wordt toegepast en dat de grote economieën hun toezeggingen opvoeren tot een ambitieniveau dat gelijkwaardig is aan dat van de EU. Het EESC verzoekt de Commissie ook om het klimaat als aandachtspunt op te nemen in het externe beleid op alle terreinen, met name handel en investeringen, en ontwikkelingssamenwerking.

1.5.

Wat praktische maatregelen betreft, kan de EU het best aan de strijd tegen de klimaatverandering bijdragen door technologieën en oplossingen voor het reduceren van emissies en het promoten van koolstofputten te exporteren, en door producten voor de wereldmarkt te maken met een lagere uitstoot dan de concurrenten. Het EESC zou dan ook graag zien dat innovatie — van onderzoek tot markttoegang — een krachtige impuls wordt gegeven, zodat de EU mondiaal een voortrekkersrol gaat spelen bij het zoeken naar klimaatoplossingen. Bijzondere aandacht moet hierbij uitgaan naar het potentieel van kleine en middelgrote ondernemingen.

1.6.

Wat de interne dimensie van het klimaatbeleid betreft, zou de EU moeten beogen om een „klimaatunie” te worden die actiegerichte, doeltreffende en samenhangende interne maatregelen treft. Alles moet nu in het werk worden gesteld om de genomen besluiten te implementeren, waarbij de Commissie en de lidstaten ieder hun eigen rol hebben.

1.7.

Het EESC raadt de Commissie aan om bij de langetermijnstrategie uit te gaan van een geïntegreerde benadering. Er zou dan ook gewerkt moeten worden aan een geheel van aanverwante „unies” binnen de eengemaakte markt, met name die op het gebied van energie, vervoer, digitalisering, industrie, landbouw, kapitaal en innovatie. Speciale aandacht moet ook geschonken worden aan de uitdagingen i.v.m. duurzame voedselsystemen en de rol van koolstofputten.

1.8.

Bij de verwezenlijking van de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs zou er zo veel mogelijk gebruik moeten worden gemaakt van marktmechanismen. Het vaststellen van een wereldwijd beprijzingssysteem voor koolstofemissies zou een neutrale en doeltreffende manier zijn om alle marktspelers mee aan boord te krijgen. Het EESC moedigt de Commissie aan om actief te onderzoeken welke verschillende routes en stappen er mogelijk zijn en om met andere landen samen te werken teneinde tot een mondiale koolstofprijs te komen.

1.9.

De totstandbrenging van de in Parijs afgesproken koolstofneutrale economie vormt een reusachtige uitdaging. Om de transitie op een goede en gecontroleerde manier te laten verlopen en burgers en bedrijven te helpen zich aan de veranderingen aan te passen en nieuwe oplossingen en vaardigheden te ontwikkelen, moeten er als onderdeel van de klimaatstrategie adequate aanpassingsmaatregelen worden ingevoerd.

1.10.

Partners uit de civiele samenleving maken het via lokale acties mogelijk om de overgang naar een koolstofneutrale economie te realiseren, terwijl het de rol van de politieke besluitvormers is om voor hen een gunstig klimaat en financiering te bieden, waarbij ook gedacht moet worden aan maatregelen om mensen meer bewust te maken van alle beschikbare financieringsmogelijkheden. Er moet een multilevel-governancebenadering worden uitgewerkt om klimaatactie van maatschappelijke actoren te faciliteren en belemmeringen hiervoor uit de weg te ruimen. Het EESC gaat ervan uit dat het volwaardig zal worden betrokken bij de ontwikkeling van een dergelijke infrastructuur voor de diverse betrokkenen, alsook bij de voorbereiding van de op de lange termijn gerichte klimaatstrategie van de EU.

2.1.

Op de klimaatconferentie van Parijs (COP 21) is er een wereldwijd akkoord bereikt om de opwarming van de aarde te beperken tot ruim minder dan 2 oC en inspanningen te blijven leveren om de temperatuurstijging tot 1,5 oC te beperken vergeleken met de pre-industriële niveaus. Dit zal vragen om een enorme afname van de wereldwijde uitstoot en om radicale maatschappelijke veranderingen.

2.2.

Gezien de mondiale uitdagingen moet de EU-aanpak om de klimaatverandering te beperken op de schop. Het is cruciaal dat de EU er krachtig voor ijvert om een effectieve wereldwijde impact te bewerkstelligen. Daarom zou de EU ernaar moeten streven haar „carbon handprint” te vergroten, in plaats van alleen maar haar „carbon footprint” (koolstofvoetafdruk) te verkleinen.

2.3.

Mondiaal commitment is essentieel om het klimaatprobleem op te lossen en om koolstoflekkage en het verlies aan investeringen en banen te voorkomen. De EU heeft vóór en tijdens de conferentie in Parijs leiderschap getoond. Ze zou in deze geest moeten doorwerken voor de komende conferenties van de partijen. De EU zou haar klimaatdiplomatie vooral moeten richten op de landen met de grootste uitstoot van broeikasgassen, maar ook op haar grootste concurrenten en op haar economisch meest interessante partners. Klimaatdiplomatie en economische diplomatie dienen aldus hand in hand te gaan.

2.4.

De grootste uitstootveroorzakers in de wereld zijn China, de VS en de EU, met een mondiaal aandeel van respectievelijk ruim 25 %, ca. 15 % en ca. 10 %. De prognose is dat het aandeel van de EU in 2030 zal zijn gedaald tot ongeveer 5 %. Om de beperking van de klimaatverandering maximaal te beïnvloeden, moet de EU dus alles in het werk stellen om andere partijen ertoe aan te zetten hun ambitieniveau op te schroeven.

2.5.

Praktisch gezien kan de EU met succes aan de strijd tegen de klimaatverandering bijdragen door koolstofarme oplossingen te exporteren, en door producten voor de wereldmarkt te maken met een lagere uitstoot dan de concurrenten.

2.6.

Naast de VS zijn ook China en andere landen die zich snel ontwikkelen belangrijke leveranciers van koolstofarme technologieën geworden. De EU heeft de afgelopen vijf jaar in bepaalde sectoren op zowel de exportmarkten als de interne markt flink ingeleverd en heeft haar wereldwijde technologische leiderspositie van weleer moeten prijsgeven. De Commissie-Juncker heeft weliswaar de ambitie uitgesproken om wereldleider te worden in het gebruik van hernieuwbare energie, maar dit doel lijkt moeilijk haalbaar.

2.7.

Er is dan ook een nieuwe en bijkomende impuls nodig om de EU weer koploper te maken op het gebied van klimaatoplossingen. Er zijn wereldwijd mogelijkheden die een waaier aan technologieën, producten, diensten en expertise alsook algemene productie- en consumptiemodellen bestrijken. De uitvoer van knowhow over koolstofputten, waarbij gedacht kan worden aan duurzaam bosbeheer en bebossing, zou eveneens moeten worden aangegrepen als een kans om een mondiale impact te realiseren.

2.8.

Het EESC is ermee ingenomen dat de Commissie zich heeft aangesloten bij het Mission Innovation Initiative van ’s werelds grootste economieën, die hebben toegezegd om in de komende vijf jaar de financiële middelen voor onderzoek en ontwikkeling op het gebied van schone energie te verdubbelen.

2.9.

Een doeltreffend handels- en investeringsbeleid is een essentieel middel om werk te maken van koolstofarme oplossingen en te bevorderen dat er vooruitgang wordt geboekt in de richting van een koolstofneutrale wereldeconomie. Om voor een positief resultaat te zorgen moeten klimaatkwesties integraal deel uitmaken van besprekingen over handels- en investeringsovereenkomsten. Er moet gestreefd worden naar het wegwerken van factoren die de handel in klimaatvriendelijke producten, technologieën en oplossingen belemmeren. Hierbij zou de Overeenkomst inzake milieugoederen een belangrijke rol moeten vervullen. Er zijn gezamenlijke oplossingen nodig om te voorkomen dat de handel wordt verstoord doordat regio’s verschillende klimaatmaatregelen en klimaatvereisten invoeren.

2.10.

Wat het ontwikkelingsbeleid betreft, is het huidige streefbedrag van 100 miljard USD per jaar dat de ontwikkelde landen voor de financiering van klimaatmaatregelen hebben beloofd, op de COP 21 verlengd tot 2025 en is ertoe opgeroepen om met een concreet stappenplan te komen teneinde de doelstelling te halen. Ook hebben afzonderlijke landen financiële toezeggingen gedaan. Belangrijk is dat de beloften worden nagekomen en dat de middelen worden gebruikt op een manier die in economisch, sociaal en milieu-opzicht verantwoord is. Er moeten bewustwordingcampagnes komen om informatie te verschaffen over financieringsmogelijkheden voor maatschappelijke spelers, met name in ontwikkelingslanden, zoals het EESC in de context van de EU-Afrika-strategie heeft voorgesteld.

2.11.

In het ontwikkelingsbeleid moet er ook een rol zijn weggelegd voor samenwerking op technologisch gebied. In dit verband is het zaak om intellectuele-eigendomsrechten goed te beschermen, want deze zijn cruciaal voor innovatie. Het is ook belangrijk om ervoor te zorgen dat de geleverde oplossingen aansluiten op de omstandigheden in ontwikkelingslanden en dat deze in een geest van partnerschap geholpen worden om werk te maken van koolstofarme groei zonder dat hierdoor hun ontwikkeling wordt belemmerd. Bovendien is er capaciteitsopbouw nodig om ontwikkelingslanden terzijde te staan bij hun maatregelen om zich aan de klimaatverandering aan te passen en deze binnen de perken te houden.

2.12.

Algemeen gesproken moeten klimaatoverwegingen in het externe EU-beleid op alle terreinen worden meegenomen om de wereldwijde tenuitvoerlegging van de Overeenkomst van Parijs te stimuleren.

3.1.

Wil de EU een solide basis leggen voor een vooraanstaande rol op het mondiale schouwtoneel, dan moet ze streven naar een klimaatunie in het kader waarvan doeltreffende, samenhangende en geloofwaardige interne maatregelen worden getroffen. In deze klimaatunie moet het bovenal gaan om daden. Alles moet nu in het werk worden gesteld om de genomen besluiten te implementeren, waarbij de Commissie en de lidstaten ieder hun eigen rol moeten spelen.

3.2.

Daar de beperking van de klimaatverandering alle economische sectoren aangaat, moet er aan de klimaatunie een geïntegreerde benadering ten grondslag liggen. Zo moeten verdere klimaatmaatregelen worden uitgewerkt als onderdeel van gerelateerde „unies” zoals de energie-unie, de interne Europese vervoersruimte, de interne markt voor goederen en diensten, de digitale eengemaakte markt, het Europees industriebeleid, het gemeenschappelijk landbouwbeleid, de kapitaalmarktenunie en de innovatie-unie. Ook moet er een optimale methode worden gevonden om het klimaatbeleid van de EU en de nationale implementatie met elkaar te verbinden.

3.3.

De EU zou haar eigen toezeggingen op klimaatgebied zodanig gestand moeten doen dat de Europese economie en het welzijn van de burgers er garen bij spinnen. In het klimaatbeleid gaat het er niet slechts om dat economische, sociale en milieufactoren met elkaar in evenwicht worden gebracht, maar moet er naar win-win-win-oplossingen worden gestreefd. Hiertoe zijn inspanningen nodig om koolstofarme groei te stimuleren, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van de kansen die voortvloeien uit bijv. de digitalisering, schone technologieën, de bio-economie en de circulaire economie.

3.4.

Net als op mondiaal niveau zijn er ook binnen de EU substantiële koolstofarme investeringen nodig. Klimaataspecten moeten worden opgenomen in de criteria inzake de financiering van alle programma’s voor overheidsinvesteringen, ook waar het gaat om het gebruik van EU-fondsen. Publiek-private samenwerking is — evenals de rol van het Europees Fonds voor Strategische Investeringen en de Europese Investeringsbank — uitermate belangrijk. Het EESC juicht de lancering van het Europees investeringsprojectenportaal en de Europese investeringsadvieshub toe. De projectdrempels mogen er niet toe leiden dat kleinschaligere projecten worden uitgesloten.

3.5.

Wat de particuliere sector betreft gelden er voor koolstofarme investeringen dezelfde voorwaarden als voor andere investeringen. De mogelijkheden en het bedrijfspotentieel van het beperken van de klimaatverandering kunnen pas volledig worden benut als er een stimulerend, concurrerend en stabiel ondernemingsklimaat wordt geschapen.

3.6.

Wil de EU bij het zoeken naar klimaattechnologieën en -oplossingen mondiaal een voortrekkersrol spelen, dan moet ze investeren in een klimaat dat bevorderlijk is voor innovatie met betrekking tot onderzoek, ontwikkeling, proefprojecten, demonstratie en ten slotte internationale markttoegang en expansie. Speciale aandacht moet uitgaan naar het innovatiepotentieel en de internationale markttoegang van kleine en middelgrote ondernemingen. In dit opzicht moet worden gewaarborgd dat toegang tot financiering geen belemmering vormt voor kleine en middelgrote ondernemingen.

3.7.

Energie neemt in de transitie een centrale plaats in, omdat de broeikasgassenuitstoot vooral bij het opwekken van energie plaatsvindt. Voor alle sectoren en activiteiten is het essentieel dat fossiele brandstoffen worden vervangen door koolstofarme energiebronnen en dat er efficiënter met energie wordt omgesprongen. De toenemende elektrificatie van de samenleving — waarbij fossiele brandstoffen worden vervangen — kan aanzienlijk bijdragen tot het verkleinen van de uitstoot. Het vinden van oplossingen voor elektriciteitsopslag is een van de belangrijkste uitdagingen en kansen.

3.8.

Om het vervoer, en met name het wegvervoer, koolstofarmer te maken, zijn er uiteenlopende maatregelen op diverse terreinen nodig. In de transitie moet een rol zijn weggelegd voor elektriciteit en alternatieve energiebronnen, geavanceerde biobrandstoffen, verbetering van de energie-efficiëntie van voertuigen en logistiek, groter gebruik van koolstofarme vervoerswijzen, comodaliteit en openbaar vervoer, alsook ruimtelijke ordening. Wat de scheep- en luchtvaart betreft, pleit het EESC ervoor dat wereldwijd de lat hoog wordt gelegd in het kader van de IMO en de ICAO.

3.9.

Een koolstofarmere samenleving vereist ook maatregelen op het gebied van producten en productie methoden. De grootste kansen liggen in de uitwerking van innovatieve businessmodellen en in het ontwikkelen van nieuwe, koolstofarme producten waarbij de nadruk vooral op hun diensten en functies ligt. Het is niet de bedoeling dat beleidsmakers de „winnaars er uitpikken” (bijv. door bepaalde sectoren, technieken of producten te steunen), maar dat het potentieel van alle sectoren en spelers wordt benut.

3.10.

Land- en bosbouw hebben in diverse opzichten met klimaatverandering te maken. Naast het terugdringen van de emissies speelt ook de vastlegging van koolstofdioxide een essentiële rol bij de beperking van de klimaatverandering. Hiermee wordt het belang van een duurzaam bosgebruik en van een goed bodembeheer benadrukt. Tegelijkertijd is het voor de land- en bosbouw ook een zware uitdaging om zich aan de klimaatverandering aan te passen. Daarom moet er intensief worden ingezet op onderzoek en ontwikkeling waar het gaat om weerbaarheid en aanpassingsvermogen en om de rol van de bodem als koolstofput.

3.11.

In het licht van de snelle bevolkingsgroei is het verband tussen klimaatverandering en voedselzekerheid van vitaal belang. Om het hoofd te bieden aan de grote uitdagingen die de voedselzekerheid en de beperking van de klimaatverandering met zich brengen, zijn er duurzamere voedselsystemen nodig, terwijl koolstoflekkage en banenverlies moeten worden voorkomen.

3.12.

Digitalisering is een horizontaal element in de omschakeling naar een koolstofarme samenleving. Automatisering, robotica en het internet der dingen maken industriële procedés en logistiek efficiënter. Via slimme energienetten, slimme mobiliteit, slimme gebouwen en slimme gemeenschappen worden de burgers betrokken bij het proces naar een koolstofarme samenleving en kunnen consumenten uitgroeien tot „prosumenten”, terwijl digitale platforms de mogelijkheid bieden om producten en diensten te delen.

3.13.

Al met al moet er voor de burgers een essentiële rol zijn weggelegd in de omschakeling naar een koolstofneutrale economie. Duurzamere consumptie patronen en veranderingen in de manier van leven, bijv. op het gebied van eetgewoonten, winkelen, mobiliteit en vrijetijdsbesteding, kunnen opmerkelijke resultaten teweegbrengen. Bewustmaking, productinformatie en voorlichting kunnen de burgers helpen om weloverwogen keuzes te maken.

3.14.

In verscheidene adviezen die het EESC de voorbije jaren heeft uitgebracht (2) wordt ingegaan op specifiekere maatregelen om op de bovengenoemde belangrijke gebieden tot een koolstofneutrale toekomst te komen.

3.15.

De omschakeling naar een koolstofneutrale economie zal onvermijdelijk winnaars en verliezers opleveren. Het is bijgevolg absoluut zaak dat deze transitie goed en gecontroleerd verloopt. Er zijn adequate maatregelen nodig om burgers en bedrijven te helpen zich aan de nieuwe situatie aan te passen. Risico’s hierbij zijn vooral dat de kosten toenemen en dat vaardigheden tekortschieten. Hierop moet dan ook worden ingespeeld. In dit verband zou kunnen worden overwogen om de meest kwetsbare sectoren en bevolkingsgroepen in kaart te brengen en aan hen dan gerichte financiële bijstand te verlenen. De focus zou echter vooral moeten liggen op het vinden van nieuwe oplossingen en het ontwikkelen van vaardigheden.

4.1.

Bij het invoeren van maatregelen om de doelen te halen die door de politieke besluitvormers in het kader van de Overeenkomst van Parijs zijn vastgesteld, moet zo veel mogelijk gebruik worden gemaakt van marktmechanismen. Om klimaatactie op neutrale en efficiënte wijze te bevorderen, zou er naar een mondiale beprijzing van broeikasgasemissies moeten worden gestreefd. Het beprijzingssysteem zal derhalve pas naar behoren kunnen werken als tegenstrijdige of elkaar overlappende energiesubsidies geleidelijk worden afgeschaft.

4.2.

In diverse landen en regio’s worden al verschillende soorten koolstofbeprijzingssystemen gebruikt, voornamelijk regelingen inzake het belasten van koolstof, het vaststellen van een emissieplafond en het verhandelen van emissierechten. Ook worden maatregelen overwogen om de verschillende systemen aan elkaar te koppelen.

4.3.

Wat de emissiehandelregeling van de EU betreft, zij erop gewezen dat de prijzen van de emissierechten nog steeds onverwacht laag liggen, omdat het aanbod van rechten duidelijk groter is dan de vraag. Bovendien wordt de markt beïnvloed door elkaar overlappende subsidies. Het plafond voor emissies zorgt ervoor dat de emissiereductiedoelstelling wordt gehaald, maar het systeem biedt geen prikkel om te investeren in koolstofarme energie. Hiervoor is het nodig dat de koolstofprijs stijgt en er tegelijkertijd maatregelen worden getroffen om koolstoflekkage te vermijden.

4.4.

Met een goed functionerend en eerlijk mondiaal systeem voor koolstofbeprijzing zouden exportbedrijven kunnen profiteren van gelijke omstandigheden op de wereldmarkten, waarmee het gevaar zou worden verminderd dat investeringen en arbeidsplaatsen verloren gaan. Tevens zou er hiermee een einde komen aan het concurrentievoordeel voor ingevoerde goederen die goedkoper zijn omdat de klimaatvereisten in de landen waar ze vandaan komen minder streng zijn. Bovendien zouden er hiermee geldstromen naar ontwikkelingslanden gaan. Daarom moet daadkrachtig naar een passende wereldwijde regeling worden gestreefd. In afwachting van zo’n wereldwijde regeling herinnert het Comité eraan dat het zich — bij wijze van tussenoplossing — heeft uitgesproken voor „border carbon adjustment” (3). Er moet echter wel goed worden gekeken naar de uitdagingen en risico’s die met dergelijke mechanismen gepaard gaan.

4.5.

Om na te gaan aan welke voorwaarden een adequaat beprijzingssysteem moet voldoen en welke gevolgen het kan hebben, zouden verschillende opties nauwkeurig moeten worden bekeken. In dit verband zouden in ieder geval de volgende mogelijkheden en stappen moeten worden onderzocht:

5.1.

Bij de overgang naar een koolstofneutrale wereld moet het maatschappelijk middenveld op mondiaal, Europees, nationaal en lokaal niveau een belangrijke rol spelen. Ondernemingen, werknemers, consumenten en burgers zijn uiteindelijk degenen die door hun eigen daden in de praktijk voor verandering zorgen, terwijl de beleidsmakers hun een gunstige en stimulerende operationele omgeving moeten bieden.

5.2.

Op marktniveau valt er al flink wat vooruitgang te bespeuren: steeds meer particuliere en institutionele beleggers houden rekening met het „koolstofrisico” van hun beleggingsdoelen, en er zijn klimaatgerelateerde privékapitaalfondsen opgericht. Veel ondernemingen vernieuwen en ontwikkelen hun bedrijfsactiviteiten en productgamma om in te spelen op de vragen van klimaatbewuste consumenten en aandeelhouders. Tussen sectoren en tussen grote ondernemingen en kleine en middelgrote bedrijven worden nieuwe bedrijfsecosystemen gebouwd.

5.3.

Op de COP 21 is uit heel wat activiteiten gebleken dat subnationale overheden, de particuliere sector en andere maatschappelijke spelers betrokken zijn bij de verwezenlijking van klimaatdoelstellingen en het stimuleren van nieuwe partnerschapsverbanden. In het kader van de Global Climate Action Agenda is het zaak de vaart erin te houden en dit soort activiteiten verder aan te moedigen.

5.4.

Het EESC heeft al eerder voorgesteld (4) om een coalitie van beleidsmakers, bestuur en maatschappelijk middenveld te vormen teneinde op verschillende niveaus niet-statelijke klimaatmaatregelen te stimuleren en de bewustwording ter zake te vergroten, een forum voor een gestructureerde dialoog op te zetten en belemmeringen voor actie uit de weg te ruimen. Het EESC gaat ervan uit dat het bij de ontwikkeling van zo’n samenhangende infrastructuur voor uiteenlopende betrokkenen een volwaardige rol zal krijgen.

5.5.

Bij de samenwerking met maatschappelijke organisaties uit andere regio’s, met name de ACS-landen (Afrika, Caribisch gebied en Stille Oceaan) (5) en het Middellandse Zeegebied, staat het klimaatvraagstuk — in samenhang met het voedselzekerheidsvraagstuk — hoog op de EESC-agenda.

5.6.

Het EESC wil ook graag als partner van de Commissie fungeren bij de voorbereiding van de op de lange termijn gerichte klimaatstrategie van de EU om tot een koolstofneutrale wereld te komen.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/30

Rapporteur:

Philippe DE BUCK

Corapporteur:

Tanja BUZEK

1.1.

Voor de onderhandelingen over het trans-Atlantische partnerschap voor handel en investeringen (TTIP) is 2016 een beslissend jaar. De belangrijkste onderhandelaars van de EU en de VS hebben verklaard het tempo van de gesprekken te willen opvoeren om voor het einde van de regeerperiode van de huidige Amerikaanse regering een ambitieuze en veelomvattende politieke overeenkomst te sluiten, waarin de mogelijke „landingsgebieden” op alle terreinen worden vastgesteld. Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) heeft daarom besloten een initiatiefadvies op te stellen over bepaalde belangrijke TTIP-kwesties.

1.2.

In dit advies wordt niet ingegaan op het definitieve akkoord dat mogelijk uit de onderhandelingen tussen de EU en de VS zal voortvloeien. Het is desalniettemin belangrijk na te gaan in hoeverre in de nu openbaar toegankelijke EU-voorstellen rekening is gehouden met de standpunten van het Europees maatschappelijk middenveld, met name zoals uitgedrukt in eerdere EESC-adviezen. Hiermee kan de basis worden gelegd voor een versterkt partnerschap tussen de Europese Commissie en het Europees maatschappelijk middenveld bij de ontwikkeling van het EU-handelsbeleid.

1.3.

Met de nadruk op zijn institutionele rol doet het EESC onderstaande aanbevelingen.

1.4.1.

De TTIP-onderhandelingen geven een nieuwe impuls aan de samenwerking op regelgevingsgebied, waarvan meer verwacht wordt dan voorheen. Het EESC is er daarom mee ingenomen dat het voorgestelde hoofdstuk onder meer betrekking heeft op het nastreven van doelstellingen van overheidsbeleid en een hoog beschermingsniveau op een reeks vastgestelde terreinen. Ook is het EESC tevreden over de expliciete verduidelijking dat de functie en het doel van de institutionele structuur voor samenwerking op regelgevingsgebied gericht zijn op het, onder democratisch toezicht, ondersteunen en adviseren van besluitvormers, en dat deze structuur geen wetgeving kan vaststellen noch in de plaats zal komen van nationale regelgevingsprocedures.

1.4.2.

Het EESC dringt echter aan op een helderdere definitie van onnodig omslachtige regelgeving en benadrukt dat regels die de rechten van consumenten en werknemers veiligstellen en het milieu beschermen, niet per se als belastend moeten worden beschouwd.

1.4.3.

Verder zou het hoofdstuk over goede regelgevingspraktijken niet mogen leiden tot een beperking van het recht van partijen om regels uit te vaardigen of procedures in te voeren die gelijkwaardig zijn aan de Amerikaanse procedure voor bekendmaking en commentaar.

1.4.4.

Daarnaast verzoekt het EESC de Commissie om de regelingen te verduidelijken voor betrokkenheid van representatieve belanghebbenden, met name de sociale partners en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld.

1.5.1.

Het EESC is van mening dat de voorstellen over normalisatie, technische bepalingen, markering en etikettering moeten worden beschouwd als belangrijke offensieve belangen van de Europese Unie. Het neemt nota van de belangrijke bepalingen op het gebied van transparantie, maar pleit ervoor om:

1.5.2.

Het EESC merkt op dat het SFM-hoofdstuk is gebaseerd op de WTO-overeenkomst inzake SFM, waarin het voorzorgsbeginsel is opgenomen. Het dringt echter aan op meer waarborgen dat de EU-voedselwetgeving niet zal veranderen en dat de EU haar beperkingen inzake hormonen, groeibevorderaars en genetisch gemodificeerde organismen zal behouden.

1.6.1.

Het EESC erkent het belang van handelsbevordering, vooral voor kleine ondernemingen, en is ingenomen met het door de Commissie voorgestelde hoofdstuk. Niettemin zouden de douaneprocedures verder vereenvoudigd en de regels inzake boeten en verantwoordelijkheid voor inbreuken op de douanewetgeving verduidelijkt moeten worden.

1.7.1.

Het EESC is tevreden over de aanzienlijke toezeggingen van de EU in het hoofdstuk over diensten en herhaalt zijn oproep voor het vergroten van de markttoegang op federaal en staatsniveau, voor nauwere samenwerking op regelgevingsgebied — omdat markttoegang daar ook van afhangt — en voor de instandhouding van openbare diensten overeenkomstig het VWEU. Het benadrukt nogmaals dat audiovisuele diensten niet onder het mandaat vallen en daarom in geen enkele verbintenis moeten worden opgenomen. Ook staat het achter het besluit van de Commissie om de onderhandelingen over de toegang tot de markt voor financiële diensten op te schorten totdat de VS-onderhandelaars er duidelijk mee instemmen om discussies over samenwerking op regelgevingsgebied te starten, met als doel om tot hogere beschermingsniveaus en meer financiële stabiliteit in deze sector te komen. Het dringt er verder op aan om expliciet en gedetailleerd een brede uitzondering voor openbare nutsvoorzieningen te formuleren, teneinde te garanderen dat de overeenkomst niet geldt voor alle openbare diensten die uitbesteed of gefinancierd worden door de overheid, particuliere ondernemingen met winstoogmerk of non-profitorganisaties.

1.8.1.

Het EESC is ingenomen met het veelomvattende en duidelijk omschreven bereik van het Commissievoorstel met betrekking tot handel en duurzame ontwikkeling. Wat de werkelijke waarde van de desbetreffende bepalingen is, hangt echter vooral af van de vraag of ze adequaat kunnen worden gehandhaafd. Het EESC pleit voor een doeltreffend handhavingsmechanisme en een krachtig monitoringmechanisme voor het maatschappelijk middenveld. Het EESC is niet in staat commentaar te leveren op de handhavingsmaatregelen voor het TTIP-hoofdstuk over duurzame ontwikkeling omdat de tekstvoorstellen inzake handhaving vertraging hebben opgelopen. Het is zaak dat de Commissie met het maatschappelijk middenveld en de sociale partners over die voorstellen overleg voert, zodat ze worden uitgewerkt op een manier die in de praktijk doeltreffend is. Het EESC behoudt zich de mogelijkheid voor om commentaar op deze onderdelen te leveren als ze openbaar worden gemaakt.

1.9.1.

Het EESC is verheugd over het voorstel voor de hervorming van het systeem voor investeringsbescherming, en over het streven naar een permanent multilateraal investeringsgerecht ter vervanging van particuliere scheidsgerechten. Er zijn echter nog ernstige punten van zorg (zie paragraaf 8.8) die moeten worden aangepakt. Ook verzoekt het de Commissie een effectbeoordeling van zowel de kosten als de werking van het nieuwe stelsel van investeringsgerechten uit te voeren.

2.1.

Het EESC speelt sinds de start van de TTIP-onderhandelingen in juni 2013 een belangrijke rol bij de formulering van de standpunten van het Europees maatschappelijk middenveld dankzij de adviezen die het heeft opgesteld over specifieke aspecten van de TTIP-onderhandelingen (1), over investeringsbescherming en beslechting van geschillen tussen investeerders en staten (ISDS) (2) en over de gevolgen van TTIP voor kleine en middelgrote ondernemingen (3). In de tussentijd heeft de Commissie haar belangrijke mededeling „Handel voor iedereen” (4) gepubliceerd, waarin de voorwaarden zijn geformuleerd voor toekomstige handels- en investeringsverdragen. Het EESC heeft in zijn advies daarover steun gegeven aan de aanpak die in deze mededeling uiteen wordt gezet (5). Het wil ook, in samenwerking met de andere EU-instellingen, een bijdrage leveren aan een geïnformeerd maatschappelijk debat over TTIP door middel van een aantal TTIP-gerelateerde activiteiten. Hierbij moet onder andere worden gedacht aan de organisatie van hoorzittingen en bezoeken van EESC-leden aan de Verenigde Staten.

2.2.

Het EESC wijst erop dat de TTIP-onderhandelingen op een transparantere wijze worden gevoerd dan eerdere onderhandelingen over handel en investeringen: het zijn de eerste onderhandelingen waarbij het mandaat van de Raad, de standpunten van de EU en een aantal tekstvoorstellen zijn gepubliceerd. Er is een adviesgroep ingesteld met deskundigen die een breed spectrum van belangen vertegenwoordigen — consumenten, vakbonden, bedrijfsleven, milieu en volksgezondheid — om de EU-onderhandelaars te voorzien van hoogwaardig advies op de gebieden waarover wordt onderhandeld. Gelet op zijn institutionele rol betreurt het EESC evenwel dat het niet formeel deel uitmaakt van deze speciale TTIP-adviesgroep (6). De Commissie heeft een aan het TTIP gewijde webpagina gecreëerd met onder andere informatiebladen en leeswijzers, EU-standpuntnota’s (waarin de algemene benadering van de EU van een onderwerp wordt beschreven), EU-tekstvoorstellen (de initiële EU-voorstellen voor wetteksten over TTIP-onderwerpen) en het aanbod van de EU voor markttoegang met betrekking tot diensten. Het EESC waardeert het voorstel van de Commissie om een forum voor het maatschappelijk middenveld in het leven te roepen, bestaande uit vertegenwoordigers van onafhankelijke organisaties van het maatschappelijk middenveld, waaronder deelnemers aan de binnenlandse adviesgroepen, om de tenuitvoerlegging en toepassing van dit TTIP te bespreken.

2.3.

Onderhavig advies borduurt voort op de conclusies van eerdere adviezen, waarin werd opgeroepen om de baten van TTIP gelijk te verdelen over het bedrijfsleven (met inbegrip van kleine en middelgrote ondernemingen), werknemers, consumenten en burgers, en waarin het veiligstellen van de strenge, in de EU geldende normen als voorwaarde werd gesteld voor de goedkeuring van de overeenkomst. Het EESC vindt dat reeds gepubliceerde EU-standpunten en tekstvoorstellen voor een bepaald aantal hoofdstukken moeten worden becommentarieerd, om te onderzoeken in hoeverre ze in overeenstemming zijn met deze randvoorwaarden en om de voornaamste belangen en zorgen voor het Europees maatschappelijk middenveld vast te stellen. Meer specifiek heeft het EESC ervoor gekozen zijn analyse te richten op de voorstellen voor samenwerking op regelgevingsgebied, waaronder goede regelgevingspraktijken (openbaar gemaakt op 21 maart 2016), technische handelsbelemmeringen (THB) en sanitaire en fytosanitaire maatregelen (SFM) (beide openbaar gemaakt in januari 2015), douane en handelsbevordering (openbaar gemaakt in januari 2015 en gewijzigd in maart 2016), diensten (openbaar gemaakt in juli 2015), duurzame ontwikkeling (openbaar gemaakt in november 2015) en investeringen (openbaar gemaakt in november 2015). Dit advies betreft documenten die tot 14 juli 2016 zijn gepubliceerd.

2.4.

De Commissie heeft op 14 juli 2016 een voorstel uitgebracht over de institutionele opzet van het akkoord (7), onder andere m.b.t. de oprichting van interne adviesgroepen (IAG’s) bestaande uit vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld om de partijen over de toepassing van het akkoord te adviseren. Het EESC is ermee ingenomen dat het mandaat van de IAG’s is uitgebreid tot elk relevant vraagstuk dat met het akkoord verband houdt, maar betreurt dat de gezamenlijke vergadering van de twee IAG’s (door henzelf op eigen initiatief bijeen te roepen) niet expliciet in het EU-voorstel wordt genoemd en dat het Forum voor het maatschappelijk middenveld alleen door het Gemengd Comité bijeen kan worden geroepen. De bijeenkomsten van dat Forum moeten de leden van de twee IAG’s in staat stellen gezamenlijke aanbevelingen voor de partijen uit te werken.

2.5.

In dit verband betreurt het EESC het ten zeerste dat, wanneer uiteindelijk over de geconsolideerde teksten wordt onderhandeld, de grote transparantie die tot dan toe is betracht ernstig wordt ondermijnd, tenzij de VS ermee instemt om de teksten ter beschikking te stellen aan het publiek of ten minste aan de EU-adviesgroep. Het roept daarom de Commissie op haar uiterste best te blijven doen deze kwestie bij haar gesprekspartner aan te kaarten.

3.1.

Samenwerking op regelgevingsgebied is een van de drie pijlers van het TTIP — de andere zijn markttoegang en regels — en bestaat uit vier elementen: horizontale aspecten (die enerzijds een onderdeel inzake „regelgevingscoherentie” of „goede praktijken op het gebied van regelgeving” omvatten, en anderzijds een onderdeel inzake „samenwerking op regelgevingsgebied” tussen regulerende instanties), technische handelsbelemmeringen (THB’s), voedselveiligheid en de gezondheid van dieren en planten (SFM) en sectorale bijlagen. Het doel van dit deel is het eerste element — horizontale aspecten — te becommentariëren, terwijl in het volgende deel THB’s en SFM’s worden behandeld.

3.2.

Samenwerking op regelgevingsgebied is als een van de kerndoelen van het TTIP bestempeld, aangezien dit een belangrijke rol zou kunnen spelen bij de bevordering van handel en investeringen en de verbetering van het concurrentievermogen van kleine bedrijven in het bijzonder. Vooral kleine en middelgrote ondernemingen verwachten dat zich nieuwe mogelijkheden aandienen, aangezien zij, anders dan grote bedrijven, niet over de middelen beschikken om aan beide zijden van de Atlantische Oceaan in verschillende regelgevingsomgevingen te opereren. Tegelijkertijd zou meer verenigbaarheid van de regelgevingsstelsels grote bedrijven mogelijkheden bieden om van schaalvoordelen tussen Europa en de VS te profiteren.

3.3.

Inspanningen voor meer samenwerking op regelgevingsgebied zijn niet nieuw (8). De TTIP-onderhandelingen geven een nieuwe impuls aan de samenwerking op regelgevingsgebied, waarvan meer verwacht wordt dan voorheen. Volgens het EESC is het moeilijk in te schatten welke voordelen een nauwere samenwerking op regelgevingsgebied zal opleveren, vooral omdat dit afhangt van de mate van samenwerking die tijdens de onderhandelingen wordt overeengekomen. Het tussentijdse technische ontwerpverslag van de Commissie over de duurzaamheidseffectbeoordeling stelt dat 76 % van de impact van het TTIP zal voortvloeien uit de samenwerking op regelgevingsgebied, terwijl 24 % van het totale effect afkomstig zal zijn van tariefverlagingen (9).

3.4.

Het EESC acht het echter van belang dat beschermingsmaatregelen worden getroffen om ervoor te zorgen dat de samenwerking op regelgevingsgebied niet wordt gebruikt om sociale, arbeids-, consumenten- en milieunormen te ondermijnen, maar om deze daarentegen te verbeteren. Als aan deze voorwaarden is voldaan, zijn de voordelen niet alleen economisch van aard, maar kunnen zij ook bijdragen aan de taak van de regelgevende instanties om doelstellingen van het overheidsbeleid gestalte te geven.

3.5.

Het veiligstellen van de hoge beschermingsniveaus van de EU was voor het EESC een fundamenteel punt. Het huidige voorstel van artikel x, lid 1, onder b) van het hoofdstuk over samenwerking op regelgevingsgebied heeft betrekking op het nastreven van de doelstellingen van het overheidsbeleid en een hoog beschermingsniveau van, onder andere, volksgezondheid, gezondheid van mensen, dieren en planten, gezondheid en veiligheid, arbeidsomstandigheden, dierenwelzijn, milieu, consumenten, sociale bescherming en sociale zekerheid, persoonsgegevens en cyberbeveiliging, culturele verscheidenheid en financiële stabiliteit.

3.6.

Het EESC vreest evenwel dat dit kan worden ondermijnd door artikel x, lid 1, onder d), dat onder andere beoogt „onnodig omslachtige regelgeving te verminderen” (10). Het EESC is bezorgd dat dergelijke formuleringen zo uitgelegd kunnen worden dat regelgeving ter bescherming van consumenten-, arbeids- en milieurechten op zich als „belastend” wordt gezien.

3.7.

Het EESC onderschrijft daarom nogmaals krachtig de stelling dat het waarborgen van de bestaande hoge normen een fundamentele vereiste is en dat de samenwerking op regelgevingsgebied naast meer handelskansen ook gericht moet zijn op de verbetering van de veiligheid, gezondheid en het economisch en sociale welzijn van de mensen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Daarom dient dit streven in de definitieve overeenkomst opnieuw te worden bekrachtigd in zeer duidelijke en gedetailleerde bewoordingen. Het EESC maakt zich zorgen over het voorstel van de EU inzake goede regelgevingspraktijken. Samenwerking op regelgevingsgebied zou betrekking moeten hebben op het verbeteren van de dialoog tussen regelgevers, niet op het beïnvloeden van elkaars regelgevingsprocessen. Het EESC verzoekt de Commissie om het gedeelte van haar voorstel dat over goede regelgevingspraktijken gaat te verduidelijken.

3.8.

In dit verband is het EESC van mening dat het huidige voorstel voor het hoofdstuk over goede regelgevingspraktijken, waarin staat dat partijen „niet-regelgevende alternatieven (waaronder de optie om niet te reguleren) […] ter verwezenlijking van de doelstelling van de regelgeving” moeten beoordelen, niet beschouwd moet worden als een beperking van het recht van de partijen om regels uit te vaardigen. Ter wille van meer zekerheid zou in de tekst van de overeenkomst verduidelijkt moeten worden dat deze bepaling niet tot een beperking leidt van het recht van de partijen om regels uit te vaardigen. Het wijst er tevens op dat artikel 6 van het voorstel, over de raadplegingen van belanghebbenden, niet moet worden beschouwd als gelijkwaardig aan de Amerikaanse procedure voor bekendmaking en commentaar.

3.9.

Voor het EESC moet handelsbevordering daarom een centrale doelstelling blijven. Het is belangrijk dat de TTIP-onderhandelingen de opheffing van onnodige handelsbelemmeringen steunen (11).

3.10.

Het EESC is verheugd dat het huidige voorstel van de Commissie expliciet verduidelijkt dat de functie en het doel van de institutionele structuur gericht zijn op het ondersteunen en adviseren van besluitvormers onder de democratische controle van het Europees Parlement en de Raad van de EU (12). De gewone wetgevingsprocedure mag niet worden ondermijnd en vertragingen of vrees om regels uit te vaardigen moeten worden voorkomen. Het EESC is ingenomen met het voorgestelde artikel 1, waarin zowel het recht op het instellen van regels als op het vaststellen van de beschermingsniveaus wordt bevestigd. Het is echter cruciaal dat in het voorstel de samenstelling en de regels voor het functioneren van de verschillende comités en groepen worden vastgelegd. Het EESC roept de Commissie op te zorgen voor samenhang en consistentie tussen de horizontale hoofdstukken over samenwerking op regelgevingsgebied, de hoofdstukken betreffende THB’s en SFM’s en de sectorale bijlagen.

3.11.

Dialoog aan het begin van het regelgevingsproces vergroot de kans dat er beleidsmaatregelen worden vastgesteld waarin de grensoverschrijdende overwegingen zijn opgenomen; hierin zal worden voorzien. In het voorstel van de Commissie moet de betrokkenheid van belanghebbenden door middel van een transparant proces, wat in de Europese Unie een kernbeginsel is van een goed regelgevingsproces, duidelijk worden beschreven. Om ervoor te zorgen dat de samenwerking op regelgevingsgebied inclusieve uitkomsten en voorstellen voor de regelgevers oplevert, moet er sprake zijn van een gestructureerde en evenwichtige betrokkenheid van belanghebbenden, met name van bedrijven, consumenten, milieuverenigingen en arbeidsorganisaties.

3.12.

Met het oog op concrete specifieke vorderingen moet er in een vroeg stadium tussen de regulerende instanties van de EU en de VS overleg over regelgevingsactiviteiten plaatsvinden. Door besprekingen in een vroeg stadium van de besluitvorming zullen naar verwachting de mogelijkheden voor het uitvaardigen van interoperabele regels toenemen, waardoor het voor de marktdeelnemers mogelijk wordt tegelijkertijd aan beide regelsystemen te voldoen. Regelgevers moeten echter wel aandacht besteden aan overleg en aan antwoorden op opmerkingen van hun gesprekspartners of belanghebbenden. Dit is essentieel ter voorkoming van de vrees om regels uit te vaardigen.

3.13.

Het EESC verzoekt de Europese Commissie de regelingen te verduidelijken voor de bovengenoemde dialoog en voor de inbreng van representatieve belanghebbenden, met name de sociale partners en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld. Er moet worden gegarandeerd dat belangrijke belanghebbenden een bijdrage kunnen leveren aan een transparante dialoog, door middel van een welomschreven procedure waarin gelijke behandeling centraal staat en vertragingen in het regelgevingsproces worden voorkomen. Wat de EU betreft, moet het transparantieregister in aanmerking worden genomen om te bepalen hoe relevant en representatief de belanghebbenden zijn.

4.1.

Het EESC is verheugd dat de WTO-overeenkomst inzake THB’s in haar huidige vorm in het voorstel is geïntegreerd. Bovendien heeft het voorgestelde THB-hoofdstuk betrekking op technische vereisten (technische bepalingen en normen) en vereisten voor conformiteitsbeoordeling. Het EESC is van mening dat de voorstellen over normalisatie, technische bepalingen, markering en etikettering moeten worden beschouwd als belangrijke offensieve belangen van de Europese Unie. Deze voorstellen mogen niet worden gebruikt om regelgeving op het gebied van veiligheid, hygiëne en sociale bescherming in twijfel te trekken.

4.2.

Het EESC neemt nota van de belangrijke bepalingen op het gebied van transparantie: nogmaals wordt op de plicht gewezen om maatregelen aan de WTO te melden, informatie aan de andere partij te verstrekken, gelegenheid te bieden tot het geven van schriftelijk commentaar en hierop antwoord te geven. Het voorziet ook in de openbaarmaking van alle toepasselijke nieuwe of bestaande technische bepalingen door middel van registratie, alsmede van normen die in technische bepalingen worden vermeld (omdat verreweg de meeste normen in de industrie worden toegepast maar niet door regulerende instanties worden „vermeld” — toegepast — in technische bepalingen).

4.3.

Met betrekking tot normalisatie verwelkomt het EESC de samenwerking tussen de normalisatie-instellingen, alsmede de beperkte beginselen van wederzijdse erkenning. Het EESC heeft echter kennis genomen van de bezorgdheid die door CEN/Cenelec is geuit over de risico’s van wederzijdse erkenning van vrijwillige normen in het TTIP. Het EESC verzoekt de Commissie om de voorstellen van de Europese normalisatie-instellingen in overweging te nemen en ervoor te zorgen dat de belangen van de EU worden gewaarborgd. Zelfs de garantie dat alle relevante belanghebbenden zouden kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe normen, is van belang.

4.4.

Er zijn echter grote verschillen tussen de normalisatiesystemen van de EU en de VS. In het bijzonder bestaat het beginsel „één product, één norm, overal geaccepteerd”, dat een pijler van de interne markt van de EU is, in de Verenigde Staten niet. Wanneer in Europa een nieuwe norm wordt aangenomen, worden nationale normen die hiermee in strijd zijn, ingetrokken. In de VS bestaan op de markt verschillende normen naast elkaar, waardoor het voor mkb-ondernemingen moeilijk te begrijpen is welke norm het beste bij hun productlijnen past. Met het oog op een grotere transparantie en om kleine bedrijven te helpen, is het van essentieel belang dat er aan de kant van de VS een helpdesk wordt ingesteld voor EU-bedrijven die naar de VS-markt willen exporteren. Het gaat hier vaak om kleine bedrijven met beperkte middelen maar met een specialisatie van hoog niveau in een nichemarkt, waarop hun concurrentievermogen stoelt.

4.5.

Het EESC betreurt het dat belangrijke gebieden zoals elektrische veiligheid, elektromagnetische compatibiliteit, machinerie en telecommunicatie, die voor de EU een duidelijk offensief belang hebben, zijn bestempeld als prioritaire gebieden om in de toekomst in overweging te nemen: deze gebieden zouden moeten voorkomen in de vermelde specifieke resultaten voor conformiteitsbeoordelingen die voortkomen uit de onderhandelingen.

4.6.

Het EESC betreurt ook dat in het onderdeel over markering en etikettering geen prioritaire gebieden voor later zijn vastgesteld en dat er ook geen tijdelijke invullingen zijn voor de termijn van de toekomstige herziening op het gebied van markerings- en etiketteringsvereisten, noch voor het opnemen van de resultaten van de onderhandelingen in bepaalde sectoren.

4.7.

Het voorgestelde SFM-hoofdstuk is gebaseerd op de WTO-overeenkomst inzake SFM en biedt commentaar op de EU-tekstvoorstellen die waren ingediend om met de VS te bespreken in de onderhandelingsronde van 29 september-3 oktober 2014 en die op 7 januari 2015 openbaar zijn gemaakt.

4.8.

In de WTO-overeenkomst inzake SFM, die gaat over de toepassing van regelgeving betreffende voedselveiligheid en de gezondheid van planten en dieren, is het voorzorgsbeginsel (artikel 5, lid 7) opgenomen, dat nu ook is vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. Hierover moet niet onderhandeld worden en het moet dus ook geen deel uitmaken van de overeenkomst. Het EESC is dan ook zeer ingenomen met de toezeggingen van de EU dat het TTIP de bestaande wetgeving inzake voedselveiligheid niet zal veranderen, dat de EU haar beperkingen inzake hormonen en groeibevorderaars in vlees zal handhaven en dat het TTIP de EU-wetgeving betreffende genetisch gemodificeerde organismen niet zal wijzigen.

5.1.

Een groot deel van de trans-Atlantische handel betreft de handel in goederen. Daarom zal elke inspanning ter verbetering van douaneprocedures grote gevolgen hebben voor de bilaterale handel, met name voor kleine bedrijven.

5.2.

Het EESC is ingenomen met de aanvullende voorstellen die zijn gericht op het vergemakkelijken van de douaneprocedures, in het bijzonder: de instelling van één loket aan beide zijden van de Atlantische Oceaan, betere coördinatie van internationale normen, en de ontwikkeling van een partnerschapsprogramma voor handelsbevordering; het harmoniseren en op één lijn brengen van gegevens, met de toezegging dat wordt onderzocht welke gegevens op één lijn moeten worden gebracht; het uitbreiden van de verantwoordelijkheden van het Gemengd Comité douanesamenwerking om op te treden als het „Gespecialiseerd Douanecomité” op een aantal nog te bepalen gebieden en voorafgaande besluiten.

5.3.

Het EESC verzoekt de Europese Commissie helderheid te scheppen ten aanzien van de elementen die voor EU-bedrijven van groot belang zijn en in de beschikbare tekst nog aan duidelijkheid te wensen overlaten, zoals de de-minimiswaarde, afschaffing van alle extra heffingen en de kwestie van boeten en verantwoordelijkheid voor inbreuken op de douanewetgeving.

6.1.

Wat het dienstenaanbod betreft doet de EU aanzienlijke toezeggingen in sectoren die zeer belangrijk zijn voor de bevordering van het concurrentievermogen en de groei van Europa (digitale communicatie en telecom) en voor een snellere integratie van mondiale waardeketens (vervoer, koeriersdiensten, zakelijke diensten en professionele dienstverlening) of die betrekking hebben op cruciale economische sectoren (bouw, detailhandel, energie).

6.2.

Het EESC is er ook mee ingenomen dat het EU-voorstel een kader biedt dat een eerlijke, transparante en samenhangende regeling voor de wederzijdse erkenning van beroepskwalificaties door de partijen dichterbij brengt en dat de algemene voorwaarden vaststelt voor de onderhandelingen over overeenkomsten voor wederzijdse erkenning, die van groot belang zijn voor een betere markttoegang van EU-dienstverleners.

6.3.

Het EESC wijst nog eens op drie wezenlijke aspecten in verband met diensten: de behoefte om zowel op federaal als op staatsniveau de markttoegang te vergroten; de erkenning dat markttoegang ook afhangt van nauwere samenwerking op regelgevingsgebied; en het verzoek om het specifieke karakter van openbare diensten in stand te houden, overeenkomstig het VWEU.

6.4.

Het EESC onderstreept dat de Commissie ervoor moet zorgen dat het TTIP, wat diensten betreft, verder gaat dan de bestaande overeenkomsten zoals GATS en TiSA en dat er specifieke overeenkomsten zouden moeten worden gesloten om een eind te maken aan de vele discriminerende belemmeringen die er in de Verenigde Staten bestaan.

6.5.

Het EESC wijst met klem op een bepaalde kwestie waar de Commissie rekening mee moet houden, namelijk onevenwichtige markttoegang: VS-bedrijven kunnen profiteren van de eengemaakte EU-markt terwijl EU-bedrijven geconfronteerd worden met een versnipperde VS-markt, omdat een groot aantal dienstensectoren op het niveau van de staten wordt gereguleerd. Onderdanen van bepaalde lidstaten hebben nog altijd een visum nodig voor de VS, terwijl burgers van de VS zonder visum naar EU-landen kunnen reizen. Dat is een discriminerende behandeling van EU-burgers die schadelijk is voor de onderlinge verhoudingen.

6.6.

Met betrekking tot specifieke sectoren wil het EESC de volgende opmerkingen maken:

6.7.

Over openbare diensten staat in het EESC-advies „Handel voor iedereen” dat openbare diensten in handelsovereenkomsten het best kunnen worden beschermd door gebruik te maken van „een positieve lijst met betrekking tot markttoegang en nationale behandeling”. Met het huidige dienstenaanbod van de EU in het TTIP wordt er echter gekozen voor een niet eerder geziene „hybride” benadering ten aanzien van lijsten met diensten, waardoor er aanzienlijke onzekerheid kan blijven bestaan.

6.8.

Bijlage III over markttoegang bevat een positieve lijst, waarin dezelfde bewoordingen worden gebruikt als in de GATS-lijst van de EU: „Openbare nutsbedrijven bestaan onder meer in de volgende sectoren: aanverwante wetenschappelijke en technische adviezen, onderzoek en ontwikkeling op het gebied van de maatschappij- en geesteswetenschappen, technische keuring en controle; milieu; gezondheidszorg; vervoer en ondersteunende diensten bij alle vervoerswijzen. Uitsluitende rechten betreffende deze diensten worden vaak verleend aan particuliere exploitanten, bijvoorbeeld exploitanten met een vergunning van openbare instanties, die aan specifieke verplichtingen aangaande dienstverlening moeten voldoen. Er kan geen gedetailleerde, volledige lijst per sector worden opgesteld omdat openbare nutsbedrijven vaak ook op lagere niveaus dan het centrale niveau bestaan (13).”. De clausule inzake voorzieningen van openbaar nut, waarmee monopolistische structuren in stand kunnen worden gehouden, heeft echter verscheidene tekortkomingen, bijv. het feit dat beperkingen, zoals onderzoeken naar economische behoeften of quota, er niet onder vallen. Het EESC wil benadrukken dat de uitzondering voor openbare nutsvoorzieningen moet gelden voor alle vormen van dienstverlening.

6.9.

Het EESC dringt erop aan dat de uitzondering voor openbare nutsvoorzieningen in bijlage III expliciet en gedetailleerd wordt geformuleerd, om te garanderen dat de overeenkomst niet geldt voor alle openbare diensten die uitbesteed of gefinancierd worden door de overheid, particuliere ondernemingen met winstoogmerk of non-profitorganisaties.

6.10.

De standstill- en ratchetclausules zijn weliswaar niet van toepassing op bijlage II, maar het EESC is toch bezorgd dat de onderhandelingen ertoe kunnen leiden dat de voorbehouden van de EU die momenteel in deze bijlage zijn opgenomen, verplaatst worden naar bijlage I, waardoor wordt voorkomen dat de liberalisering wordt teruggeschroefd. In dit verband onderschrijft het EESC de opmerking uit het advies van de Nederlandse Sociaal-Economische Raad dat „overheden […] vrij [moeten] blijven, om overeenkomstig de eigen voorkeuren, bepaalde diensten „van algemeen publiek belang” te verklaren” (14).

6.11.

Zorgwekkend is volgens het EESC ook dat overheidsregulering ten aanzien van diensten die niet adequaat staan vermeld in bijlage I en bijlage II, door de regering van de VS kan worden aangevochten via geschillenbeslechtingsprocedures tussen staten vanwege schending van de verbintenissen inzake nationale behandeling of het beginsel van meest begunstigde natie, of via het stelsel van investeringsgerechten.

6.12.

Het EESC betreurt het dat de toegang tot de dienstenmarkt er in vergelijking met andere hoofdstukken bekaaid afkomt, en verzoekt de Commissie meer te ijveren voor het wegnemen van de resterende belemmeringen voor markttoegang in de VS. De Verenigde Staten hanteren nog steeds een totaalverbod in de sector van het zeevervoer. Er bestaan plafonds voor deelnemingen, bijv. van 25 % in de luchtvaart en 20 % in telecommunicatie, en aanzienlijke belemmeringen „achter de grens”, zoals bij telecommunicatie en satellieten. Er is een zeer lange lijst met vereisten inzake staatsburgerschap, bijv. met betrekking tot bankieren, verzekeringen en boekhouding. Er bestaan vereisten inzake ingezetenschap voor juridische, boekhoudings-, technische en verzekeringsdiensten. Er bestaan vereisten inzake lokale aanwezigheid, bijv. voor juridische, boekhoudings- en verzekeringsdiensten, er is een rechtsvormvereiste waar het gaat om verzekeringen, etc.

7.1.

Het TTIP biedt de partijen de gelegenheid om duurzaamheid te bevorderen door middel van de handel en om met betrekking tot de duurzaamheidsdoelstellingen verder te gaan dan in enige andere door elk van de partijen gesloten handelsovereenkomst. In zijn adviezen REX/390 en REX/449 (15) heeft het EESC gepleit voor het opnemen van een stevig hoofdstuk over handel en duurzame ontwikkeling, dat als een essentieel onderdeel van de overeenkomst wordt gezien. Daarom is het EESC ingenomen met het veelomvattende en duidelijk omschreven bereik van het Commissievoorstel. Wat de werkelijke waarde van deze bepalingen is hangt volgens het EESC echter vooral af van de vraag of ze uiteindelijk doeltreffend kunnen worden gehandhaafd.

7.2.

In advies REX/390 werd gesteld dat er als essentieel onderdeel van de overeenkomst een krachtig en gezamenlijk mechanisme moet komen waarmee het maatschappelijk middenveld op de overeenkomst kan toezien. Het EESC staat daarom volledig achter de verklaring van commissaris Malmström dat er in het hoofdstuk over duurzame ontwikkeling effectieve handhavingsmechanismen moeten worden opgenomen (16). Ook steunt het EESC de aanbevelingen uit het advies van de Sociaal-Economische Raad van Nederland en de Franse Sociaal-Economische Raad betreffende „het zo nodig kunnen opleggen van effectieve sancties aan verdragspartijen” (17).

7.3.

Het EESC prijst de verregaande inzet van de Europese Commissie voor hoge arbeids- en milieunormen. Het is verheugd dat het recht op regulering en vaststelling van hoge beschermingsniveaus opnieuw is bevestigd in de preambule van de overeenkomst en in een apart artikel in het hoofdstuk over duurzame ontwikkeling.

7.4.

Het EESC had de partijen verzocht om opnieuw te bevestigen dat ze hun arbeidswetgeving doeltreffend zullen uitvoeren en handhaven en hun verplichtingen op grond van hun lidmaatschap van de IAO zullen nakomen. Het EESC is daarom ingenomen met het opnemen van bindende bepalingen over de bescherming van fundamentele arbeidsnormen zoals vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen door vorming en lidmaatschap van vakbonden, uitbanning van dwangarbeid of verplichte arbeid, daadwerkelijke afschaffing van kinderarbeid, en gelijkheid en non-discriminatie met betrekking tot arbeid en beroep. Bovendien is het EESC verheugd over de toevoeging van de verbintenis van de partijen om te zorgen voor fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden, en gezondheid en veiligheid op het werk. Om deze bepalingen inzake duurzame ontwikkeling bindend te maken, moet een drieledige aanpak worden gehanteerd, waarbij gebruik wordt gemaakt van overleg op regeringsniveau, interne adviesgroepen en deskundigenpanels met de IAO, en de algemene geschillenregeling van de overeenkomst.

7.5.

Wat de milieuaspecten betreft, stelt het opnemen van een bepaling over handel en milieuvriendelijk beheer van chemische stoffen en afval het maatschappelijk middenveld gerust. Het EESC is het er daarom mee eens dat er in verband met chemische stoffen en afval bepalingen in de overeenkomst worden opgenomen waarmee beoogd wordt nadelige gevolgen voor de menselijke gezondheid en het milieu te voorkomen of tot een minimum te beperken. Ook is het EESC ingenomen met de inzet van de partijen voor duurzaam bosbeheer en de wederzijdse erkenning van de aanzienlijke negatieve effecten van illegale, niet-gerapporteerde en niet-gereguleerde visserij.

7.6.

De bepaling in het voorstel over de samenwerking tussen de partijen op het gebied van handelsgerelateerde aspecten van het arbeids- en milieubeleid wordt toegejuicht. Het EESC acht het een goede zaak om te erkennen dat het belangrijk is samen te werken bij het bevorderen van fatsoenlijke arbeid in mondiale toeleveringsketens en bij het uitwerken van strategieën en beleid om de bijdrage van de handel aan hulpbronnenefficiëntie, de groene economie en de circulaire economie te promoten (18).

7.7.

Het EESC kan zich ook vinden in het streven naar bescherming van arbeidsrechten en het milieu door middel van een gedragscode, standaardregelingen, etikettering, certificering, controle en andere hieraan gerelateerde bedrijfsmaatregelen.

7.8.

Verantwoordelijk ondernemingsgedrag op vrijwillige basis, zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen, kan duurzaamheidsdoelstellingen verder bevorderen. Het EESC is het ermee eens dat in het hoofdstuk over duurzaamheid expliciet wordt verwezen naar de richtsnoeren van de OESO voor multinationale ondernemingen, het Global Compact-initiatief van de VN, ISO 26000, de Tripartiete beginselverklaring van de IAO betreffende multinationale ondernemingen en sociaal beleid (MNO-verklaring) en de VN-richtsnoeren voor bedrijven en mensenrechten.

7.9.

Het EESC neemt er nota van dat het EU-tekstvoorstel geen onderdelen bevat die betrekking hebben op geschillenbeslechting, die in een later stadium zullen worden ontwikkeld, en behoudt zich de mogelijkheid voor om commentaar op deze onderdelen te leveren als ze openbaar worden gemaakt.

7.10.

Ter ondersteuning van de uitvoering van de afspraken van de partijen om de internationale handel zodanig te bevorderen dat er een bijdrage wordt geleverd aan de beoogde duurzame ontwikkeling, is het EESC voorstander van een handhavingsmechanisme op basis van de sociale dialoog. Het EESC is ingenomen met de voorstellen van de Commissie voor de instelling van binnenlandse adviesgroepen waarin het maatschappelijk middenveld evenwichtig is vertegenwoordigd (evenwichtige vertegenwoordiging van werkgevers, werknemers, consumenten, milieu- en gezondheidsorganisaties) en die standpunten of aanbevelingen over de implementatie van TTIP kunnen formuleren (19). Uit de ervaringen met vigerende overeenkomsten blijkt dat het voor de doeltreffendheid van zulke monitoringmechanismen van belang is dat de aanbevelingen van de toezichthoudende instanties leiden tot onderzoek door de EU-instellingen en worden gekoppeld aan een handhavingsproces.

8.1.

Het EESC neemt kennis van het voorstel van de Commissie voor een stelsel van investeringsgerechten (ICS), dat een nieuwe procedure voor geschillenbeslechting tussen investeerders en staten inluidt en het oude systeem (ISDS) vervangt. Het voorstel bestaat uit twee delen: materiële bepalingen voor investeringsbescherming en een stelsel voor de beslechting van geschillen tussen investeerders en staten. Het bevat ook een inleiding met definities op het gebied van investeringsbescherming.

8.2.

Zoals in advies REX/390 werd gevraagd, worden termen als „reguleringsrecht”, „indirecte onteigening” en „eerlijke en billijke behandeling” nauwkeuriger gedefinieerd. Dit zijn de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om de beslechting van geschillen tussen een staat en een investeerder in goede banen te leiden. Partijen hebben het recht om regels uit te vaardigen die het algemeen belang boven de bescherming van de investeerder stellen.

8.3.

Het EESC benadrukt dat de definities in de overeenkomst, in het bijzonder van het reguleringsrecht, duidelijk moeten zijn en het recht van de staat moeten waarborgen om strenge normen te handhaven en in te voeren, met name wat betreft sociale bescherming en de bescherming van het milieu en de consument, en moeten zorgen voor een adequate en rechtmatige bescherming van investeerders tegen protectionisme en discriminatie. Het EESC is verheugd dat dit punt niet alleen in de preambule maar ook in het corpus van de overeenkomst, in een afzonderlijk artikel, aan bod komt. Wat het reguleringsrecht op het gebied van sociale bescherming betreft zou expliciet ook melding moeten worden gemaakt van collectieve overeenkomsten, inclusief tripartiete en/of algemene (erga omnes-) overeenkomsten, zodat zij niet als een schending van het gewettigd vertrouwen van een investeerder geïnterpreteerd kunnen worden. Bij collectieve overeenkomsten mogen arbeids- en loonvoorwaarden niet worden beschouwd als niet-tarifaire handelsbelemmeringen.

8.4.

Het EESC stelt echter vast dat de meest ingrijpende wijzigingen betrekking hebben op de procedurele aspecten van geschillenbeslechting. De geschillenbeslechtingsregeling is omgezet in een justitieel stelsel met een gerecht waarbij ad-hocarbiters die door de strijdende partijen zijn aangewezen, worden vervangen door een select gezelschap van rechters die door de partijen bij de overeenkomst zijn aangesteld. Hierdoor wordt het systeem meer geïnstitutionaliseerd. Het EESC verzoekt partijen om ervoor zorgen dat het stelsel van investeringsgerechten volledig operationeel is zodra het verdrag wordt geratificeerd en dat bij de aanstelling van de rechters, die democratische legitimiteit dienen te genieten, het risico van een gepolitiseerd stelsel van gerechten en het gevaar van belangenconflicten worden weggenomen.

8.5.

Het EESC constateert tot zijn genoegen dat er een strikte gedragscode is ingevoerd om onpartijdigheid te waarborgen en belangenconflicten te voorkomen. Er is ook een „college van beroep” ingesteld dat de vonnissen van het gerecht zal beoordelen, waarmee tegenwicht wordt geboden aan gerechtvaardigde kritiek op de ISDS. Bovendien is de transparantie gewaarborgd omdat Uncitral-regels op de geschillen van toepassing zijn.

8.6.

Hoewel het EESC verheugd is over de verbeteringen die zijn aangebracht met het oog op de hervorming van het systeem, ziet het nog steeds een aantal heikele punten die aandacht verdienen.

8.7.

Bovendien blijft de tenuitvoerlegging van het nieuwe systeem aanleiding geven tot bezorgdheid, die varieert naar gelang van de belanghebbenden. Het EESC verzoekt de Commissie om bij haar aanhoudende inspanningen ter verbetering van het systeem voor de beslechting van investeringsgeschillen deze punten van zorg niet uit het oog te verliezen.

8.8.

De bezorgdheid betreft onder meer:

Het EESC verzoekt de Commissie om een beroep te doen op het maatschappelijk middenveld en op de Europese juridische gemeenschap bij het aanpakken van deze problemen.

8.9.

Sommige belanghebbenden vragen zich overigens af of een apart investeringsarbitragesysteem wel nodig is in goed functionerende en sterk ontwikkelde nationale rechtsstelsels (21).

8.10.

Tot slot is het EESC van mening dat het door de Europese Commissie voorgestelde stelsel van investeringsgerechten een stap in de goede richting is, maar op een aantal terreinen verder moet worden verbeterd om als een onafhankelijke internationale rechterlijke instantie te kunnen functioneren. Het EESC betreurt dat het voorstel van de Commissie werd gepresenteerd zonder dat er een volwaardige en behoorlijke raadpleging aan voorafging en zonder dat er een effectbeoordeling van zowel de kosten als de werking van het stelsel werd uitgevoerd en verzoekt de Commissie derhalve om dat alsnog te doen.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/41

Rapporteur:

Ioannis VARDAKASTANIS

Corapporteur:

Jarmila DUBRAVSKÁ

1.1.

Met de vaststelling van de VN-Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling is een historische stap gezet op weg naar een nieuw paradigma door ongelijkheden op economisch, sociaal en milieugebied op universele en geïntegreerde wijze aan te pakken. Alle landen moeten, ongeacht hun inkomensniveau, de agenda omzetten en uitvoeren. Deze unieke agenda sluit volledig aan bij de Europese waarden van sociale gerechtigheid, democratisch bestuur, de sociale markteconomie en milieubescherming. Zij biedt de EU daarom een uitstekende gelegenheid om die waarden te bevorderen en de agenda met behulp van een integrale aanpak in de praktijk te brengen. Het EESC roept de EU ertoe op een wereldwijde voorbeeldfunctie te vervullen en het voortouw te nemen in dit bijzonder uitdagende proces.

1.2.

Het EESC is verheugd dat de Europese Unie zich ertoe heeft verbonden de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling (SDG’s) te verwezenlijken. Het EESC is echter bezorgd dat er sinds de vaststelling van de VN-Agenda 2030 een jaar is verstreken waarin de EU geen concrete toekomstgerichte maatregelen heeft genomen om de SDG’s in al haar beleidslijnen en programma’s te integreren en waarin zij geen brede raadpleging met het maatschappelijk middenveld heeft georganiseerd.

1.3.

De EU wordt op alle terreinen van de economie en de samenleving met cruciale politieke, sociale, economische en structurele uitdagingen geconfronteerd. Ongelijkheid, werkloosheid, met name jeugdwerkloosheid, sociale uitsluiting en armoede, ongelijkheid van mannen en vrouwen, discriminatie en marginalisatie van kwetsbare groepen in Europese samenlevingen ondermijnen het fundament van de EU zelf. In tal van lidstaten heeft de financiële crisis de problemen nog verergerd en is een crisis van sociale en mensenrechten aan het ontstaan.

1.4.

De VN-Agenda 2030 moet worden omgezet in een proactief, hervormend en positief verhaal over Europa, en dit proces moet worden aangestuurd door een sterke politieke wil en grote vastberadenheid om een duurzame Europese Unie tot stand te brengen door onze economie om te vormen tot een veerkrachtige, concurrerende, hulpbronnenefficiënte en inclusieve economie. Dit toekomstgericht verhaal zal ook helpen om het ongekende vertrouwensverlies van de Europese burgers in het Europese project tegen te gaan en met name de steun van jonge mensen voor dit project te krijgen. De EU moet de VN-Agenda 2030 zo gebruiken om de burgers van de Unie een nieuwe visie voor Europa te bieden: het sociaal contract van de 21e eeuw.

1.5.

Het EESC roept op tot een overkoepelende en geïntegreerde strategie voor een Duurzaam Europa 2030 en daarna, waarbij de nodige tijdshorizon op lange termijn, beleidscoördinatie en samenhang voor de uitvoering van de VN-Agenda 2030 wordt verschaft. Deze strategie moet geschraagd zijn op een interinstitutioneel akkoord tussen de Commissie, de Raad en het Parlement met het oog op een stevige basis voor verdere politieke actie. De huidige Europese strategieën, zoals de Europa 2020-strategie, die als nieuwe overkoepelende strategie de opvolger is van de EU-duurzaamheidsstrategie uit 2001, en de tien prioriteiten van voorzitter Juncker zijn, volgens het EESC, ontoereikend om volledig het hoofd te kunnen bieden aan de uitdaging van de verwezenlijking van de SDG’s in de EU.

1.6.

De voornoemde overkoepelende strategie moet specifieke streefdoelen voor de mechanismen voor de uitvoering, evaluatie en monitoring van SDG’s omvatten, alsook actieplannen met de nodige wetgevings- en beleidsinstrumenten, bewustmakingsactiviteiten — zoals een Eurobarometer-enquête over de SDG’s — en een plan voor het uittrekken van financiële middelen. Het ontwikkelingsproces voor deze strategie moet door de Commissie op gang worden gebracht door middel van haar aanstaande mededeling en de ontwerpfase van de strategie moet een brede raadpleging van het maatschappelijk middenveld, regeringen, parlementen en plaatselijke autoriteiten behelzen. Het EESC is bereid dit proces als faciliterende instantie te ondersteunen.

1.7.

De inventarisatie door de Commissie van het interne en het externe beleid van de EU vanuit het perspectief van de 17 SDG’s is een noodzakelijke stap. Het EESC roept de Commissie op deze inventarisatie aan te vullen met een gedetailleerdere analyse van tekortkomingen met betrekking tot de 17 SDG’s om de gebieden te identificeren waarop de EU vooraf en onmiddellijk actie moet ondernemen.

1.8.

Het EESC heeft de volgende centrale beleidsgebieden geïdentificeerd voor hervormingen in de richting van duurzame ontwikkeling en adviseert dat de Commissie vlaggenschipinitiatieven in het leven roept, met inbegrip van transparante actieplannen en mijlpalen, en daarbij rekening houdt met de aanbevelingen in paragraaf 4.3 van dit advies:

1.9.

Het EESC roept de Commissie op om de SDG’s in alle relevante beleidslijnen te mainstreamen. De tussentijdse evaluaties die in de periode 2014-2020 zullen worden uitgevoerd, dienen met het oog daarop te worden gebruikt. Toekomstige MFK-perioden zullen een uitgelezen kans bieden om de SDG’s volledig te mainstreamen in de uitgavenprogramma’s van de EU.

1.10.

Het is vooral van belang om de VN-Agenda 2030 te mainstreamen in het externe optreden van de Europese Unie. De Commissie moet essentiële beleidsgebieden als handel en ontwikkeling, milieubeleid en klimaatactie op mondiaal niveau, humanitaire hulp, risicobeperking bij rampen en technologieoverdracht, volledig aanpassen teneinde de uitvoering van de VN-Agenda 2030 proactief te bevorderen. Het EESC roept de Commissie daarnaast op de VN-Agenda 2030 volledig te integreren en toe te passen in de Europese consensus inzake ontwikkeling en betreurt dat hiermee in de algemene EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid niet voldoende rekening is gehouden.

1.11.

Het EESC verzoekt de Commissie om de horizontale en verticale beleidscoördinatie te evalueren en te verbeteren met het oog op een doeltreffende tenuitvoerlegging van de VN-Agenda 2030. Beter bestuur is een belangrijke voorwaarde voor duurzame ontwikkeling. Het Europees Semester moet worden ontwikkeld tot een passend bestuurskader voor de verticale coördinatie van de verwezenlijking van de SDG’s met de lidstaten. Het EESC onderstreept dat participatie, transparantie, monitoring en evaluatie, verantwoordingsplicht en zeggenschap van de burgers tot de belangrijkste kenmerken van beter bestuur behoren.

1.12.

Eurostat moet een reeks door de VN ontwikkelde indicatoren en benchmarks uitwerken en toepassen om de monitoring en de evaluatie, de verantwoording en de transparantie van het proces van de verwezenlijking van de SDG’s te vergemakkelijken en de EU-instellingen, de lidstaten en alle belanghebbenden te voorzien van concrete statistische gegevens die volledig zijn uitgesplitst naar SDG en streefdoel.

1.13.

Het EESC neemt er met voldoening nota van dat er vier EU-lidstaten deel uitmaakten van de 22 landen die de eerste vrijwillige evaluaties inzake de verwezenlijking van SDG’s hebben gepresenteerd op het Politiek Forum op hoog niveau van de VN inzake duurzame ontwikkeling in 2016. Het EESC roept de EU ertoe op een wereldwijde voorbeeldfunctie te vervullen en de eerste regio te zijn die een vrijwillige evaluatie presenteert op het Politiek Forum op hoog niveau (HLPF) in 2017. Het EESC zou bereid zijn de bijdrage vanuit het maatschappelijk middenveld te organiseren.

1.14.

De EU moet evolueren naar een op meerdere belanghebbenden gerichte aanpak bij de verwezenlijking van de SDG’s door alle actoren en organisaties uit het maatschappelijk middenveld te betrekken op basis van de beginselen van participatie, verantwoordingsplicht en partnerschap. Het EESC zelf heeft reeds een specifiek initiatief voorgesteld voor een Europees forum van het maatschappelijk middenveld voor duurzame ontwikkeling waarbij alle relevante belanghebbenden betrokken zijn. De Commissie moet een initiatief voor een SDG-handvest proactief onderzoeken en ontwikkelen om de totstandbrenging van sterke partnerschappen op nationaal, Europees en internationaal niveau te bevorderen.

2.1.

In september 2015 hebben de wereldleiders hun goedkeuring gehecht aan de VN-agenda Transforming our world: The 2030 Agenda for Sustainable Development („Onze wereld transformeren: Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling”) in het kader waarvan een reeks doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling (SDG’s) is vastgesteld, die er op zijn gericht een eind te maken aan armoede, de aarde te beschermen, de bescherming van de mensenrechten te waarborgen en welvaart voor iedereen te creëren. Elke doelstelling omvat specifieke streefdoelen die in de loop van de komende 15 jaar moeten worden bereikt.

2.2.

De EU zal een sleutelrol spelen bij de verwezenlijking van de SDG’s. In haar werkprogramma voor 2016 heeft de Commissie het nieuwe initiatief Volgende stappen voor een duurzame Europese toekomst aangekondigd, dat tot doel heeft de SDG’s ten uitvoer te leggen in het interne en externe beleid van de EU (1).

2.3.

Als eerste stap werkt de Commissie aan een interne inventarisatie om vast te stellen welke bestaande EU-beleidsonderdelen reeds het hoofd bieden aan de uitdagingen die de SDG’s meebrengen. De Commissie heeft het Comité verzocht om in de vorm van dit verkennend advies een bijdrage te leveren aan dit proces. Om aansluiting te vinden bij het bredere debat in het Europees maatschappelijk middenveld heeft het Comité rekening gehouden met de resultaten van twee grote, in 2016 bij het EESC gehouden conferenties over de verwezenlijking van de SDG’s en van andere belangrijke conferenties (2).

3.1.

Het Comité is verheugd over het in het werkprogramma van de Commissie voor 2016 opgenomen initiatief Volgende stappen voor een duurzame toekomst voor Europa , dat een nieuwe aanpak behelst om de economische ontwikkeling en sociale en milieuduurzaamheid in Europa na 2020 te garanderen en de SDG’s op een geïntegreerde manier via het interne en externe beleid van de EU te verwezenlijken (3). Evenwel maakt het Comité zich zorgen dat het mogelijk aan politieke wil en inzet schort, aangezien er tot dusver nog niet veel is ondernomen om de agenda in concrete acties om te zetten.

3.2.

In een situatie waarin het Europese project onder druk is komen te staan en veel burgers het vertrouwen in de EU verliezen, dient de EU de SDG’s te gebruiken om een positief verhaal over de overgang naar een duurzaam Europa te ontwikkelen, waarin het langetermijnperspectief is gekoppeld aan specifieke politieke maatregelen voor de korte en middellange termijn. Duurzaamheid is een „Europees merk” (4): de VN-Agenda 2030 sluit aan bij de Europese waarden en het Europese model voor sociale gerechtigheid en democratisch bestuur. Zij biedt daarom een uitstekende gelegenheid om een nieuwe positieve en overtuigende boodschap en visie voor de EU te definiëren.

3.3.

De VN-Agenda 2030 is door alle EU-lidstaten en de EU als geheel goedgekeurd. Het is nu tijd voor een duidelijke politieke verbintenis op het hoogste politieke niveau waaruit blijkt dat de EU deze nieuwe agenda aanvaardt als een visie en overkoepelend kader op weg naar een Unie van duurzame ontwikkeling (5).

3.4.

Bij de verwezenlijking van de SDG’s gaat het niet alleen om ontwikkeling of het milieu. De SDG’s zijn erop gericht het hoofd te bieden aan de belangrijkste uitdagingen met betrekking tot de transformatie van onze economie en samenleving, ook in de ontwikkelde wereld. De verwezenlijking van de SDG’s in de EU vereist een nieuw ontwikkelingsmodel dat op de lange termijn economisch duurzamer, sociaal inclusiever en ecologisch meer verantwoord is en dat waarborgt dat de hulpbronnen van onze planeet eerlijker worden verdeeld onder de groeiende wereldbevolking. Er is een omwenteling van onze economie nodig (6). Het nieuwe ontwikkelingsconcept moet worden gebaseerd op een nieuwe definitie van „welvaart” voor de EU en op nieuwe indicatoren. De SDG’s moeten worden gebruikt als hefboom om de overgang op lange termijn naar een veerkrachtige, concurrerende, hulpbronnenefficiënte en sociaal inclusieve Europese economie te bespoedigen.

3.5.

Gezien het feit dat de Commissie een stappenplan voor de hernieuwing van de Europese consensus voor ontwikkeling heeft vastgesteld, lijkt het erop dat zij voornemens is om zich allereerst te concentreren op de uitvoering van de nieuwe agenda voor wat betreft het ontwikkelingsbeleid. Een dergelijke prioritering strookt niet met de geïntegreerde aanpak van de SDG’s, die overkoepelende en geïntegreerde uitvoeringsstrategieën vereist voor zowel het externe als het interne beleid.

3.6.

Om een bestuurskader te kunnen opzetten voor de verwezenlijking van de SDG’s moet de planningshorizon van de Unie veel verder reiken dan 2020. Een overkoepelende en langetermijnstrategie voor een duurzaam Europa voor de periode tot 2030 en daarna (7) moet de SDG’s omzetten in interne en externe beleidslijnen van de EU die specifiek gericht zijn op de Europese uitdagingen en worden gecombineerd met transparante stappen- en actieplannen voor wetgevings- en beleidsinitiatieven en een gedetailleerde tijdslijn tot 2030. Het Europees Parlement heeft tot een soortgelijke benadering opgeroepen (8).

4.1.1.

Voor het uitstippelen van een politieke EU-strategie en een stappenplan voor de verwezenlijking van de SDG’s is meer vereist dan alleen een inventarisatie van het bestaande EU-beleid. Op basis van een inventarisatie van de huidige beleidsonderdelen van de EU volgens de individuele SDG’s kan niet worden beoordeeld of de SDG’s in de EU zonder bijkomende maatregelen kunnen worden verwezenlijkt. De bestaande beleidsmaatregelen zijn mogelijk niet doeltreffend, worden mogelijk ondermijnd door ander beleid, of er kan sprake zijn van andere obstakels. Daarom moet de inventarisatie van het beleid worden gecombineerd met een analyse van tekortkomingen waarbij de lacunes in het EU-beleid worden geïdentificeerd die de verwezenlijking van de 17 doelstellingen van de VN-Agenda 2030 en de bijbehorende streefdoelen in de weg staan.

4.1.2.

Het EESC is in dit verband ingenomen met de onder gezag van de voormalig directeur-generaal van het DG Milieu, Karl Falkenberg, opgestelde strategienota’s „Sustainability Now!”, waarin de uit de VN-agenda 2030 voor de EU voortvloeiende noodzaak om hervormingen door te voeren, aan de hand van enkele beleidsvoorbeelden al scherp wordt beschreven.

4.1.3.

Een alomvattende analyse van tekortkomingen van de EU inzake de SDG’s ontbreekt nog steeds. Uit een onlangs gepubliceerde SDG-index en -dashboard en andere in de lidstaten uitgevoerde beoordelingen blijkt dat de SDG’s ook voor landen met een hoog inkomen een ambitieuze agenda zijn (9), voornamelijk vanwege de manier waarop deze landen producten en diensten produceren, leveren en consumeren en de daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor het milieu. De belangrijkste uitdagingen voor de EU-landen zijn SDG 12 inzake duurzame consumptie en productie, SDG 13 inzake klimaatactie, SDG 14 en SDG 15 inzake het behoud van ecosystemen, de doelstellingen voor duurzame landbouw en voedselvoorziening in SDG 2 en ook SDG 9 inzake industrie, innovatie en infrastructuur, waar een tekort aan investeringen is vastgesteld.

4.1.4.

De andere uitdagingen komen voort uit de SDG’s waarin de mens centraal staat, met name SDG 10 inzake de vermindering van ongelijkheid, SDG 8 inzake fatsoenlijk werk en SDG 1 inzake armoede, SDG 5 inzake gendergelijkheid en SDG 4 inzake onderwijs.

4.1.5.

Tal van OESO-landen slagen er niet in het streefdoel van SDG 17 inzake financiële bijdragen aan ontwikkelingssamenwerking te bereiken.

4.1.6.

De SDG’s streven er, als universele agenda, ook naar om de nadelige sociale en ecologische effecten te reduceren die in derde landen worden teweeggebracht door de economieën van landen met een hoog inkomen. Dit aspect is tot op heden minder gemeten, maar vormt een grote uitdaging voor de landen van de EU.

4.2.1.

Het Comité is van mening dat een inventarisatie van het EU-beleid eerst moet kijken naar beleidsinstrumenten die van strategisch belang zijn voor de beleidsvorming en -implementatie in de EU. Uit de eerste beoordelingen blijkt dat deze instrumenten niet zijn opgewassen tegen de uitdaging die de verwezenlijking van de SDG’s in de EU meebrengt (10). Geen enkele van deze strategieën heeft dezelfde tijdshorizon als de VN-Agenda 2030.

4.2.2.

De Europa 2020-strategie is onder Commissievoorzitter Barroso uitgeroepen tot overkoepelende strategie van de EU en vormde daarmee de opvolger van de duurzaamheidsstrategie. Ze bestrijkt, althans in beginsel, alle drie de dimensies van duurzame ontwikkeling, maar is veeleer een op Europa gerichte strategie voor de korte termijn. Zij houdt te weinig rekening met het internationale perspectief en gaat niet in op de gevolgen van het interne beleid van de EU voor andere delen van de wereld en het effect van het externe beleid, onder meer op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Daarom zal ze de vroegere duurzaamheidsstrategie nooit echt kunnen vervangen. Twee SDG’s komen niet aan de orde, namelijk SDG 2 inzake landbouw en voedselzekerheid en SDG 16 inzake bestuur, en anderen komen slechts deels aan bod, zoals SDG 6 inzake water en SDG 11 inzake steden.

4.2.3.

In de tien prioriteiten van voorzitter Juncker komen twee SDG’s in het geheel niet voor, namelijk SDG 14 inzake oceanen en SDG 15 inzake biodiversiteit, terwijl anderen slechts deels aan bod komen, zoals SDG 4 inzake onderwijs, SDG 6 inzake water, SDG 11 inzake steden en SDG 12 inzake duurzame consumptie en productie.

4.2.4.

In het „verslag van de vijf voorzitters”, dat in het bijzonder is gericht op economische, financiële, monetaire en fiscale aangelegenheden en daarnaast als vijfde thema bestuurlijke kwesties behandelt, is voor een klein aantal prioriteiten gekozen. Het verslag bevat enkele verwijzingen naar SDG-gebieden zoals energie, werkgelegenheid, sociale inclusie en gezondheidszorgstelsels.

4.2.5.

Het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) heeft projecten aangetrokken in sectoren die lijken overeen te stemmen met bepaalde uitdagingen bij de verwezenlijking van de SDG’s: energie (40 %), milieu en hulpbronnenefficiëntie (12 %), sociale infrastructuur (3 %) (11).

4.2.6.

Enkele SDG’s, met name SDG 3 inzake gezondheid, SDG 5 inzake gendergelijkheid, SDG 10 inzake ongelijkheid en SDG 11 inzake steden, komen onvoldoende aan bod in de thematische investeringsprioriteiten van de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF).

4.2.7.

Met de splinternieuwe algemene EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid beschikt de EU over een breder kader waarmee zij de VN-Agenda 2030 kan omarmen op gebieden zoals handel, ontwikkeling, democratie, mensenrechten, humanitaire hulp, risicobeperking bij rampen, technologieoverdracht en klimaatactie. De strategie is in zeker mate wel gericht op SDG’s die verband houden met de behoefte om te waarborgen dat welvaart wereldwijd wordt gedeeld. Voorts stelt de strategie ook dat de SDG’s de toekomstige post-Cotonou-overeenkomst zullen schragen en dat zij een aandrijving vormen voor de evaluatie van de Europese consensus inzake ontwikkeling.

4.3.1.

De Commissie dient, op basis van een analyse van de tekortkomingen en trends wat betreft de vorderingen van de EU bij de verwezenlijking van de doelstellingen en streefdoelen, de beleidsgebieden aan te wijzen die van centraal belang zijn voor de vereiste hervormingen. Beleidsmaatregelen moeten gericht zijn op deze centrale gebieden en moeten passende vlaggenschipinitiatieven omvatten, met inbegrip van transparante actieplannen en mijlpalen. Rekening houdend met zijn eerder werk op deze gebieden, beschouwt het EESC de volgende centrale beleidsgebieden als essentieel.

4.3.2.1.

Een van de hoofddoelstellingen van de SDG’s bestaat erin de ontwikkelingstrajecten binnen de grenzen van onze planeet ten uitvoer te leggen, ten aanzien van klimaat, grondstoffenverbruik, lucht- en waterkwaliteit of de bescherming van de terrestrische en mariene biodiversiteit. Hiervoor moeten ontwikkelde regio’s zoals Europa de ecologische voetafdruk van de economie drastisch verkleinen door de productie, consumptie en samenleving te verschuiven naar een koolstofarme circulaire economie. De overgang is een kans voor de EU om haar economie te moderniseren en dus haar concurrentievermogen en veerkracht te verhogen, en de levenskwaliteit en het welzijn van haar burgers te verbeteren.

4.3.2.2.

Er zijn stappenplannen ingevoerd met het 7e milieuactieprogramma, het klimaat- en energiekader voor 2030 en het actieplan voor de circulaire economie. De vooruitgang in het veld moet evenwel duidelijk worden versneld (12). De consistentie met andere beleidsgebieden moet worden verbeterd en de tekortkomingen in de tenuitvoerlegging in tal van lidstaten moet worden aangepakt door de overgang naar een koolstofarme circulaire economie volledig te integreren in het Europees Semester (13). Het 7e milieuactieprogramma en het actieplan betreffende de circulaire economie vereisen sterke tenuitvoerleggingsmechanismen en een actieve coördinatie met andere beleidsgebieden binnen de Commissie teneinde een doeltreffend resultaat te bereiken (14). Betere dialogen en alliantie met het maatschappelijk middenveld, waaronder ondernemingen en vakbonden, zijn noodzakelijk om vooruitgang te boeken. Een actief werkgelegenheidsbeleid moet zorgen voor een rechtvaardige overgang (15). Het klimaatbeleid moet gebaseerd zijn op het beginsel van „klimaatgerechtigheid” en waarborgen dat de lasten en baten van klimaatverandering, wat betreft de effecten ervan op de mensenrechten, armoede en gelijkheid, eerlijk worden verdeeld en dat het niet de meest kwetsbare groepen zijn die er onder komen te lijden.

4.3.2.3.

Er moet voor worden gezorgd dat de markten de economische overgang ondersteunen en dat de prijzen de werkelijke externe kosten van broeikasgasemissies en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen weerspiegelen (16). De bestaande toezeggingen om milieuonvriendelijke subsidies te schrappen, moeten in de praktijk worden gebracht en de hervorming van de milieubelasting moet sterker worden gepromoot. Nieuwe ontwerpen voor gedecentraliseerde schone-energiemarkten waar consumenten ook producenten worden, moeten worden opgeschaald. Evenzo stelt een gedecentraliseerde deeleconomie de consument in staat om over te stappen naar het model van een circulaire economie. De opkomende deeleconomie omvat een conceptuele verschuiving wat betreft arbeidskrachten en zal een grote bron van werkgelegenheid worden. De rechten van consumenten en werknemers en de eerlijke concurrentie in deze nieuwe sector zullen moeten worden gewaarborgd (17).

4.3.3.1.

De SDG’s hebben als kernconcept de beëindiging van armoede en het waarborgen dat iedereen zijn potentieel in waardigheid en gelijkheid kan vervullen. Op dit gebied sluiten de SDG’s aan bij de waarden en het sociale model van Europa. De kloof tussen rijk en arm in Europa is de laatste decennia echter alleen maar dieper geworden, en na acht jaar recessie en financiële crisis, bezuinigingsmaatregelen, en het gebrek aan structurele hervormingen op sommige gebieden, zijn de werkloosheid en armoede nog gestegen, is de ongelijkheid nog groter geworden en is de sociale bescherming nog meer onder druk komen te staan. Bovendien zijn het voornamelijk de meest kwetsbare groepen die hiervan de gevolgen ondervinden.

4.3.3.2.

De verwezenlijking van de SDG’s vereist dat de EU het economisch paradigma verlegt naar een meer inclusief ontwikkelingsmodel dat de bestaande rijkdom eerlijker verdeelt en ook de economische en financiële weerbaarheid verhoogt (18). De EU moet zorgen voor een gunstig investeringsklimaat, een goed werkende interne markt, een sterke concurrentiepositie op de internationale markt en een stijging van de binnenlandse vraag, om zo banen en economische ontwikkeling te creëren.

4.3.3.3.

De SDG’s moeten een reden vormen om de doelstellingen van de Europa 2020-strategie inzake armoedebestrijding, werkgelegenheid en onderwijs opnieuw te bevestigen en doeltreffendere manieren te bedenken om deze te verwezenlijken. Belangrijke sociale doelstellingen, zoals fatsoenlijk werk, uitbanning van armoede, het terugdringen van ongelijkheid en sociale investeringen, moeten op gelijke voet worden gesteld met macro-economische overwegingen in het Europees Semester (19). In het eerste voorstel van de Commissie inzake de Europese pijler van sociale rechten werd met geen woord gerept van de SDG’s. Bij de verdere voorbereiding van de Europese pijler van sociale rechten moet worden nagegaan of de SDG’s daarvan deel kunnen uitmaken. Het Comité werkt momenteel aan een advies over deze pijler waarin het zijn standpunt onomwonden duidelijk zal maken.

4.3.3.4.

De EU moet investeren in een meer samenhangende en stelselmatige benadering voor de bestrijding van sociale uitsluiting, marginalisering en armoede — een benadering die gericht is op kwetsbare groepen, die gebaseerd is op mensenrechten en die ook genderdiscriminatie aanpakt. De richtlijn inzake gelijke behandeling moet worden aangenomen (20).

4.3.3.5.

Socialezekerheidsstelsels moeten rekening houden met werkloosheid en vergrijzing, en daarnaast worden aangepast aan nieuwe uitdagingen, met name die als gevolg van nieuwe vormen van werkgelegenheid, die nieuwe kansen bieden maar kunnen leiden tot een precaire arbeidssituatie en armoede onder werkenden. Er moet gebruik worden gemaakt van de mogelijkheden voor het scheppen van werkgelegenheid die gepaard gaan met grote economische overgangen, zoals de digitale, koolstofarme en circulaire economie (21). Arbeidsnormen en een Europees minimuminkomen zullen bijdragen tot een territoriale en sociale cohesie en een eerlijke herverdeling van de inkomens en vermogens (22), rekening houdend met de bevoegdheden van de lidstaten en de EU ter zake. Het enorme werkgelegenheidspotentieel van sociale investeringen moet worden benut door zowel publieke als private actoren (23). Om niemand uit te sluiten, moet er worden geïnvesteerd in kwalitatief en inclusief onderwijs en in kwalitatief hoogwaardige, betaalbare en geïntegreerde diensten ter ondersteuning van personen in nood.

4.3.3.6.

Sociale ondernemingen ondersteunen de integratie in de arbeidsmarkt en leveren betaalbare producten en diensten voor maatschappelijke doeleinden, bijvoorbeeld diensten in een gedecentraliseerde koolstofarme en circulaire economie. Zij moeten worden ondersteund met stimulansen voor startende bedrijven in de sociale economie en door een regelgevingsklimaat mogelijk te maken (24).

4.3.4.1.

Voedsel — de manier waarop het wordt geteeld, geproduceerd, geconsumeerd, verhandeld, vervoerd, opgeslagen en verkocht — vormt de fundamentele verbinding tussen de mens en de planeet, en is ook de weg naar een inclusieve en duurzame economische groei (25). De SDG’s, met name SDG’s 2 en 12, vormen een cruciaal kader voor gezamenlijke maatregelen om in 2030 wereldwijd tot een duurzaam voedselsysteem te komen. Het is absoluut nodig om over te schakelen op duurzamere voedselsystemen die alle fasen van de productie tot de consumptie omvatten. Producenten moeten meer voedsel produceren met een kleiner effect op het milieu, terwijl consumenten moeten worden aangemoedigd om over te stappen naar voedzame en gezonde diëten met een kleinere koolstofvoetafdruk.

4.3.4.2.

Met de hervorming van het GLB is een combinatie van maatregelen ingevoerd die als een stap in de goede richting kan worden beschouwd (26). De overgang naar duurzame voedselsystemen vereist een breed opgezette strategie voor de bio-economie en een alomvattend voedselbeleid, en dus niet enkel een landbouwbeleid. Door de onderlinge afhankelijkheid van de productie en consumptie van voedsel te erkennen, moet een adequate Europese beleidsaanpak worden uitgewerkt waarmee het pad wordt ingeslagen naar duurzaamheid, gezondheid en schokbestendigheid (27).

4.3.4.3.

In dit verband moet onder andere de vraag uit het Falkenberg-rapport worden beantwoord of bijvoorbeeld de exportgerichtheid van de Europese landbouw verenigbaar is met de doelstelling om de voedselproductie in ontwikkelingslanden te bevorderen.

4.3.4.4.

De EU zal een sleutelrol moeten spelen bij de verwezenlijking van doelstelling 12.3 om de wereldwijde voedselverspilling per hoofd te halveren. Hoewel er wereldwijd bijna 800 miljoen mensen honger lijden, blijkt uit de cijfers dat een derde van het voor menselijke consumptie geproduceerd voedsel verloren gaat of wordt verspild (100 miljoen ton in de EU alleen) (28). Het EESC is ermee ingenomen dat de Commissie een platform van belanghebbenden wil oprichten dat moet helpen om de nodige maatregelen uit te denken en praktijkvoorbeelden uit te wisselen van geslaagde methoden om voedselverspilling te voorkomen en te reduceren (29).

4.3.5.1.

De transformatie van de economie tot een duurzamer model zal een grote verschuiving van investeringen vergen. Er wordt geraamd dat er voor de verwezenlijking van de SDG’s wereldwijd ongeveer 3 biljoen USD (30) aan investeringen van zowel publieke als private bronnen nodig zal zijn. Dit holistisch plan is nodig om financiële middelen uit te trekken op het niveau van de EU en de lidstaten. De verschillende financieringsprogramma’s en -initiatieven van de EU moeten worden gebundeld.

4.3.5.2.

De EU moet overheidsmiddelen in ontwikkelingslanden doeltreffender investeren met het oog op een geïntegreerde duurzame ontwikkeling en moet de SDG-indicatoren integreren in de overheidsfinanciering van ontwikkelingsprojecten. Nog belangrijker is dat de EU private investeringen in deze gebieden aanmoedigt en opschaalt.

4.3.5.3.

Maar ook binnen de EU vereisen de SDG’s significante investeringen in de modernisering van infrastructuur en duurzame ondernemingen. De eerste beoordelingen van de verwezenlijking van de SDG’s in de EU wijzen op ernstige tekorten aan investeringen in industrie, innovatie en infrastructuur (31).

4.3.5.4.

Duurzaamheid is tevens vanuit een handelsoogpunt zeer interessant. Om deze kans ten volle te benutten, moet de EU een gunstig ondernemingsklimaat scheppen dat innovatie, ondernemerschap en duurzame ontwikkeling aanmoedigt. Sommige ondernemingen zijn reeds begonnen, maar de uitbreiding en herhaling van ervaringen met succesvolle duurzame ondernemingen zijn van het hoogste belang. Vrijwillige methoden, zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen, kunnen een positieve bijdrage leveren aan deze overgang. Zij moeten worden aangevuld met andere maatregelen, die onder meer gericht zijn op meer transparantie, de ontwikkeling van vaardigheden, het stimuleren van partnerschappen en richtsnoeren voor rapportage door bedrijven. De Commissie moet beoordelen of allianties met meerdere belanghebbenden in de private sector op EU-niveau een nuttig instrument zouden zijn.

4.3.5.5.

De financieringsprogramma’s van de EU moeten worden afgestemd op de SDG’s. Initiatieven zoals het plan-Juncker, en ook financiële instellingen en publieke investeringsbanken zullen hierin een doorslaggevende rol spelen. De uitdaging bestaat erin kapitaal opnieuw toe te wijzen. De kapitaalmarktenunie biedt nieuwe kansen om duurzame investeringen te promoten (32). De tussentijdse evaluatie van het MFK zal een mogelijkheid vormen om de SDG’s in de voornaamste EU-fondsen te mainstreamen. Investeringen op lange termijn moeten worden gestimuleerd en belemmeringen worden weggewerkt (33).

4.3.6.1.

In een geglobaliseerde economie heeft de handel een cruciale impact op de duurzame ontwikkeling binnen de EU en in heel de wereld. Handel wordt daarom ten aanzien van verscheidene SDG’s beschouwd als een belangrijk middel voor de uitvoering van de Agenda 2030 van de VN. Met haar mededeling „Handel voor iedereen” heeft de Commissie een ambitieus actieplan gelanceerd voor meer verantwoorde handel en investeringen teneinde sociale en milieunormen in de handel te waarborgen en duurzame ontwikkeling te promoten (34). De verwezenlijking van de SDG’s zal stelselmatig en doeltreffend moeten worden gekoppeld aan dat actieplan en de resultaten ervan zullen moeten worden gecontroleerd.

4.3.6.2.

Er moeten ambitieuze hoofdstukken inzake handel en duurzame ontwikkeling worden opgenomen in alle handels- en investeringsovereenkomsten van de EU, en deze moeten daadwerkelijk worden uitgevoerd en gehandhaafd. De dimensie „duurzame ontwikkeling” in het WTO-kader moet worden versterkt (35). Sociale, arbeids- en milieunormen in vrijhandelsovereenkomsten kunnen het best worden gewaarborgd door ervoor te zorgen dat het maatschappelijk middenveld meer wordt betrokken bij onderhandelingen en het uitvoerings- en monitoringproces (36).

4.3.6.3.

De Commissie moet een strategie aannemen ter bevordering van fatsoenlijk werk in de mondiale toeleveringsketens (37). Initiatieven met meerdere belanghebbenden moeten worden ondersteund om zorgvuldigheid te promoten in de mondiale toeleveringsketens.

4.4.1.

Ter ondersteuning van haar activiteiten op centrale beleidsgebieden dient de EU de horizontale en verticale beleidscoördinatie te evalueren en te verbeteren met het oog op een doeltreffende tenuitvoerlegging van de VN-Agenda 2030. Beter bestuur is een essentiële voorwaarde voor duurzame ontwikkeling (38), en een betere coördinatie is een cruciaal instrument om voor een grotere coherentie van het beleid te zorgen.

4.4.2.

De EU moet voor meer samenhang tussen haar beleidsmaatregelen zorgen en deze beter afstemmen op een evenwichtige duurzame ontwikkeling. Het bestaande mechanisme voor het mainstreamen van overwegingen inzake ontwikkelingsbeleid in andere beleidsgebieden (beleidscoördinatie voor ontwikkeling) moet worden doorgelicht, versterkt en opnieuw worden ingevuld om een instrument te verkrijgen dat „beleidscoördinatie voor duurzame ontwikkeling” bewerkstelligt, en moet worden gekoppeld aan andere horizontale coördinatie-inspanningen.

4.4.3.

De Commissie moet tevens nagaan hoe instrumenten voor „betere regelgeving” kunnen worden gebruikt om bij te dragen tot de verwezenlijking van de SDG’s. De richtsnoeren voor effectbeoordelingen moeten dienovereenkomstig worden herzien, bijvoorbeeld door een duurzaamheidscriterium toe te passen bij de beoordeling van het effect van nieuwe wetgeving.

4.4.4.

Om de SDG’s te mainstreamen in alle relevante beleidssectoren, dient de Commissie de leidende beginselen van de VN-Agenda 2030 te gebruiken als kader voor de herziening van de EU-wetgeving en haar beleidsvorming, met name met betrekking tot een op mensenrechten gerichte benadering en het beginsel dat niemand mag worden uitgesloten.

4.4.5.

De EU dient op basis van de algemene SDG-indicatoren, aangevuld met passende Europese indicatoren, een systeem voor monitoring en evaluatie met betrekking tot de SDG’s op touw te zetten dat wordt gecoördineerd met de monitoring in de lidstaten van de EU en aansluit bij de wereldwijde monitoring op HLPF-niveau.

4.4.6.

De SDG-indicatoren moeten ook worden ingevoerd in bestaande procedures voor monitoring en evaluatie van het beleid. Dit geldt in het bijzonder voor het Europees Semester als centraal bestuursmechanisme van de EU, dat moet worden afgestemd op de verwezenlijking van de SDG’s.

4.4.7.

Door de rol van duurzaamheidsindicatoren in het wetgevingsproces van de begrotingstoewijzing te versterken kan een belangrijke impuls worden gegeven aan de totstandbrenging van duurzame ontwikkeling. De financieringsvoorwaarden van de Europese structuur- en investeringsfondsen moeten worden aangepast met het oog op de verwezenlijking van de SDG’s.

4.4.8.

Het initiatief van het European Sustainable Development Network (ESDN) voor een platform voor wederzijds leren tussen de lidstaten moet worden gesteund.

4.4.9.

De EU dient zelf het initiatief te nemen en, als eerste regionale organisatie, een vrijwillige evaluatie te presenteren tijdens de zitting van het HLPF in 2017. Bovendien moet de EU jaarverslagen voorleggen, waarin zij uiteenzet op welke wijze haar interne en externe optreden bijdraagt aan de verwezenlijking van de SDG’s in het jaarlijkse thematische aandachtsgebied van het HLPF (39). Het maatschappelijk middenveld moet volledig worden betrokken bij de opstelling en presentatie van de vrijwillige evaluatie en de thematische verslagen via het Europees Forum voor duurzame ontwikkeling.

5.1.

De VN-Agenda 2030 vereist dat het zwaartepunt wordt verlegd naar een op meerdere belanghebbenden gericht bestuursmodel, waarin een grotere rol is weggelegd voor het maatschappelijk middenveld. De SDG’s kunnen alleen worden bereikt indien het maatschappelijk middenveld en andere belanghebbenden een actieve rol spelen en zeggenschap krijgen. Het maatschappelijk middenveld moet van lokaal en regionaal tot nationaal, EU- en HLPF-niveau bij elke fase van het proces tot aan de tenuitvoerlegging worden betrokken.

5.2.

Het EESC beveelt de EU en haar lidstaten aan om een Europees forum voor duurzame ontwikkeling in het leven te roepen teneinde een breed scala aan maatschappelijke organisaties en belanghebbenden te betrekken bij de verwezenlijking van de SDG’s in de EU en het doorlopende toezicht daarop en evaluatie ervan (40). De eerste taak van dit forum moet erin bestaan de dialoog in het maatschappelijk middenveld te bevorderen bij de ontwikkeling van een overkoepelende EU-strategie voor duurzame ontwikkeling.

5.3.

De Commissie moet een specifiek programma met een bijbehorende begrotingslijn instellen om de capaciteitsopbouw door maatschappelijke organisaties te steunen en deze in staat te stellen volledig deel te nemen aan dit proces. De bestaande programma’s voor capaciteitsopbouw moeten meer uitdrukkelijk worden opengesteld voor maatschappelijke organisaties die actief zijn op het gebied van binnenlandse kwesties en die bruggen slaan ten aanzien van de interne en de externe componenten, het mainstreamen van de SDG’s en bestuurlijke vraagstukken.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/51

Rapporteur:

Christian MOOS

Corapporteur:

Denis MEYNENT

1.1.

Het Slowaakse voorzitterschap heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) verzocht om een advies uit te brengen over „toekomstbestendige regelgeving”. Dit nieuwe concept houdt verband met andere specifieke, aan de Commissie en de medewetgevers gerichte verzoeken om bij het opstellen van regelgeving meer rekening te houden met vooral de concurrentiepositie van de EU en met de specifieke kenmerken van het midden- en kleinbedrijf (mkb) en van micro-ondernemingen — aspecten waarover het EESC zich al diverse malen heeft uitgesproken.

1.2.

Hoewel reeds de nodige moeite wordt gedaan om de kwaliteit van de Europese regelgeving te verbeteren, moeten deze inspanningen volgens het EESC worden opgevoerd.

1.3.

Het EESC is van mening dat een kwalitatief hoogwaardige, eenvoudige, begrijpelijke en consistente regelgeving „essentieel is voor de Europese integratie en geen last vormt of een te vermijden kostenpost” en cruciaal is om een duurzame economische groei tot stand te brengen, innovatie en het concurrentievermogen van bedrijven (inclusief het midden- en kleinbedrijf) te bevorderen en hoogwaardige arbeidsplaatsen te creëren.

1.4.

Het „innovatiebeginsel”, zoals gedefinieerd in paragraaf 2, past ook in de logica van het Refit-programma. Het EESC herinnert aan de reeds vastgestelde en toegepaste beginselen van de agenda voor betere regelgeving en onderstreept dat dit nieuwe beginsel hierop geen voorrang mag krijgen. Het moet verstandig en met de nodige voorzichtigheid worden toegepast, vooral op het gebied van sociale en milieubescherming, volksgezondheid en consumentenbescherming.

1.5.

Het EESC stelt voor de mogelijkheden van het „innovatiebeginsel” verder te blijven onderzoeken door de uitwisseling van goede praktijken op dit vlak.

1.6.

Innovatie is een van de noodzakelijke voorwaarden voor duurzame groei in Europa. Voor innovatie is een gunstig regelgevingskader nodig, hoewel er geen lineair verband bestaat tussen innovatie en het regelgevingskader. Naast wetgevende maatregelen moeten er daarom ook andere maatregelen (van administratieve en fiscale aard, investeringsplannen enz.) worden genomen ter stimulering en ontwikkeling van innovaties.

1.7.

Europese regelgeving moet er altijd op gericht zijn een juridisch kader te scheppen dat bedrijven en burgers in staat stelt te profiteren van de voordelen van de interne markt en onnodige administratieve lasten vermijdt. Europese regelgeving is toekomstbestendig als zij proactief en toekomstgericht is; het EESC is voorstander van regelgeving die zich aanpast. Een toekomstbestendige regelgeving moet volgens het EESC gebaseerd zijn op de communautaire methode.

1.8.

Onnodige regelgevingskosten moeten worden vermeden. De kosten van regelgeving moeten in verhouding staan tot de baten ervan.

1.9.

Het EESC is er stellig van overtuigd dat alle regelgeving het resultaat moet zijn van openbare politieke beraadslagingen. In dit opzicht spelen het maatschappelijk middenveld en de sociale partners een zeer belangrijke rol en er dient een adequaat kader te worden geboden om een hoogwaardige sociale en civiele dialoog te waarborgen waarbinnen terdege rekening wordt gehouden met de standpunten die naar voren worden gebracht.

1.10.

Het EESC stelt vast dat niet alleen de inhoud van de regelgeving, maar ook het regelgevingsproces zelf toekomstbestendig moet zijn om aan de behoeften van het bedrijfsleven en de burgers te voldoen.

1.11.

Een toekomstbestendige regelgeving moet niet alleen doelgericht — zij het altijd in overeenstemming met de in het Verdrag vastgelegde doelstellingen —, maar ook flexibel zijn zodat zij gemakkelijk kan worden omgezet in nationaal recht. Dergelijke regelgeving treedt niet in detail, maar biedt slechts een kader, dat tijdig op passende wijze in nationale wetgeving omgezet dient te worden, waarbij ook de sociale partners en de organisaties die het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigen worden geraadpleegd en rekening met hun standpunten wordt gehouden. Het gebruik van horizonbepalingen („sunset clauses”) dient nader te worden onderzocht.

1.12.

Het EESC zou graag zien dat de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid duidelijker worden omschreven omdat zij door tegenstanders soms als argument worden gebruikt om regelgevingsinitiatieven tegen te houden, maar hun onderliggende redenering is veelal onvoldoende onderbouwd.

1.13.

Het maatschappelijk middenveld moet het „klankbord” zijn van een toekomstbestendige regelgeving. Het EESC is bij uitstek geschikt om de brug te slaan tussen de wetgever enerzijds en de organisaties van het maatschappelijk middenveld en de sociale partners anderzijds.

1.14.

Het EESC benadrukt het belang van de effectbeoordelingen op nationaal en Europees niveau en van de kmo-toets, en dit voor elk wetgevings- en niet-wetgevingsvoorstel, zodat de politieke besluiten met kennis van zaken en op basis van concrete feiten worden genomen. Effectbeoordelingen zijn een hulpmiddel voor de politieke besluitvorming, maar kunnen deze niet vervangen.

1.15.

Het EESC wenst te worden geraadpleegd wanneer de Commissie, het Parlement en de Raad besluiten om over te gaan tot intrekking van regelgevingsvoorstellen omdat het de materiële en immateriële gevolgen hiervan wenst te beoordelen.

1.16.

Het EESC is van mening dat de Raad transparanter moet worden en dat een toekomstige herziening van de Verdragen voor meer samenhang in de besluiten van de Raad moet zorgen. De rechten van het Parlement moeten worden uitgebreid.

1.17.

Het EESC vindt dat de instellingen nauwer moeten samenwerken, maar dat ervoor moet worden gewaakt dat zij hierdoor worden verzwakt.

1.18.

Het EESC dringt erop aan te worden betrokken bij de raadplegingen, die hand in hand moeten gaan met de verdieping van de EMU. Het Europees Parlement en de adviesorganen van de EU moeten meer worden betrokken bij het Europees Semester.

1.19.

Het EESC is alleen in spoedeisende gevallen voorstander van een versnelde regelgevingsprocedure in het kader van de trialoog.

2.1.

Het Slowaakse voorzitterschap heeft het EESC verzocht een advies uit te brengen over een toekomstbestendige regelgeving en zich te beraden op de vraag hoe de Europese regelgeving kan worden verbeterd en aangepast aan de behoeften van de economie en de maatschappij in deze tijden van snelle veranderingen. Het voorzitterschap vraagt hoe de kosten van regelgeving voor ondernemingen binnen de perken kunnen worden gehouden, zonder voorbij te gaan aan de doelstellingen van de Verdragen.

2.2.

De Europese regelgeving is toekomstbestendig als zij proactief en toekomstgericht is en maximale juridische duidelijkheid en rechtszekerheid biedt. Het EESC pleit daarom voor een regelgeving die zich aanpast en tevens toekomstgericht is.

2.3.

Er is ook reglementering nodig als men wil dat de politieke doelstellingen van de Verdragen worden bereikt. De Europese Unie is een sociale markteconomie en bepaalde regels hebben derhalve financiële gevolgen voor bedrijven, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Het is het evenwicht tussen economische en sociale doelstellingen dat de sociale vrede in Europa waarborgt. Een toekomstgerichte regelgeving moet dit evenwicht respecteren en economische, sociale en territoriale cohesie, evenals solidariteit tussen de lidstaten, bevorderen.

2.4.

Het EESC onderschrijft en onderstreept dat de legitimiteit van de Europese regelgeving moet worden vergroot door betere regels uit te vaardigen, maar wijst erop dat een toekomstbestendige regelgeving niet wil zeggen dat het regelgevingsproces gedepolitiseerd wordt. Het is er stellig van overtuigd dat alle regelgeving het resultaat moet zijn van politieke beraadslagingen. Met het oog hierop moet rekening worden gehouden met de belangrijke rol van het maatschappelijk middenveld en de sociale partners in het sociaal overleg.

2.5.

Europese regelgeving is toekomstbestendig als zij door de burgers als legitiem wordt beschouwd. Zij moet gebaseerd zijn op vertegenwoordiging, consensus en participatie, en moet in staat zijn om resultaten te leveren of een collectief probleem op te lossen.

2.6.

Het EESC is van mening dat het Europese regelgevingsproces zou moeten worden herzien in het licht van het Verdrag van Lissabon en, indien nodig, in het kader van een nieuw Verdrag om ervoor te zorgen dat de Europese beleidsmaatregelen betere resultaten opleveren. Het is juist dit aspect van een toekomstbestendige regelgeving dat het EESC wenst te benadrukken, dat wil zeggen de kwaliteit, legitimiteit en transparantie evenals het inclusieve karakter ervan.

2.7.

Het EESC stelt vast dat niet alleen de inhoud van de regelgeving, maar ook het regelgevingsproces zelf toekomstbestendig moet zijn om aan de behoeften van het bedrijfsleven en de burgers te voldoen. Met andere woorden, het gaat hier om de democratie op Europees niveau.

2.8.

De politieke wil en de keuzes van de verkozenen zijn daarbij van groot belang. Regelgeving kan worden geanalyseerd aan de hand van haar vermogen om deze politieke wil om te zetten in de praktijk en worden beoordeeld op haar democratisch gehalte. Het EESC stelt dan ook voor om niet alleen naar de inhoud maar ook naar de totstandbrenging van de regelgeving te kijken.

2.9.

Dit nieuwe concept „toekomstbestendige regelgeving” houdt verband met andere initiatieven ter verbetering van de regelgeving. Het EESC heeft zich al herhaaldelijk uitgesproken (1) over de agenda voor betere regelgeving en over het Refit-programma (2). Daarnaast heeft het advies uitgebracht over een proactieve benadering van regelgeving (3).

2.10.

De uitvoering van de agenda voor betere regelgeving en het Refit-programma, dat in 2012 door de Europese Commissie werd gelanceerd om de huidige regeldruk te meten en eventueel te verminderen, is de topprioriteit van de drie landen die in de periode januari 2016-juni 2017 voorzitter zijn van de Raad (Nederland, Slowakije en Malta). Het idee van een toekomstbestendige regelgeving sluit naadloos aan bij deze programma’s.

2.11.

Hoewel reeds de nodige moeite wordt gedaan om de kwaliteit van de Europese regelgeving te verbeteren, moeten deze inspanningen volgens het EESC worden opgevoerd. Het EESC heeft kennisgenomen van de mededeling van de Commissie van 19 mei 2015 (4) en het Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven van 13 april 2016 (5) en betreurt dat het niet bij dit akkoord werd betrokken.

2.12.

Het EESC is van mening dat een kwalitatief hoogwaardige, eenvoudige, begrijpelijke en consistente, door de Commissie, het Parlement en de Raad gewaarborgde regelgeving een absolute voorwaarde is om duurzame economische groei tot stand te brengen, innovatie te bevorderen, het concurrentievermogen van het bedrijfsleven — inclusief het mkb en micro-ondernemingen — een impuls te geven en kwalitatief hoogwaardige banen te scheppen. Bovendien moet de Small Business Act op alle terreinen volledig worden uitgevoerd.

2.13.

Europese regelgeving „is essentieel voor de Europese integratie en vormt geen last of een te vermijden kostenpost. Integendeel, deze regelgeving biedt alle belanghebbenden en EU-burgers een belangrijke waarborg voor bescherming, belangenbehartiging en rechtszekerheid, maar dan moet zij wel goed geproportioneerd zijn” (6).

2.14.

Het EESC wijst op het belang van de beginselen die reeds zijn vastgesteld met het oog op een passende regelgeving. Het gaat hierbij onder andere om de beginselen van tijdige en correcte tenuitvoerlegging, subsidiariteit en evenredigheid, het voorzorgsbeginsel, het beginsel van voorspelbaarheid, het „Think Small First”-beginsel, de externe dimensie van het concurrentievermogen en de toetsing van de interne markt.

2.15.

Er is een nieuw regelgevingsaspect waaraan de Raad momenteel groot belang lijkt te hechten: het innovatiebeginsel. Dit beginsel, dat inhoudt dat bij het opstellen en herzien van regelgeving rekening moet worden gehouden met de gevolgen van die regelgeving voor onderzoek en innovatie, is een van de vele criteria die worden gehanteerd om de regelgevingsvoorstellen van de Commissie op het gebied van technologie, wetenschap of techniek te beoordelen. Het zou echter, vooral in het geval van sociale en milieubescherming, volksgezondheid en consumentenbescherming, op verstandige wijze en met de nodige voorzichtigheid moeten worden toegepast.

2.16.

Dit blijkt uit de conclusies van de Raad Concurrentievermogen van de EU (7), waarin wordt benadrukt dat „zij het „innovatiebeginsel” moet toepassen […], dat impliceert dat gedurende het gehele proces van ontwikkeling en evaluatie van regelgeving op welk beleidsterrein dan ook rekening wordt gehouden met de effecten voor onderzoek en innovatie.”. Ook de adviesaanvraag van het Slowaakse voorzitterschap moet in dit licht worden bezien. Bovendien blijkt uit een recente studie van het CEPS (8) dat te strenge regels fnuikend zijn voor investeringen en innovatie in de kiem kunnen smoren. Deze teneur is ook terug te vinden in het Refit-programma.

2.17.

Het EESC is van mening dat vooraf, en met grote zorgvuldigheid, moet worden vastgesteld in welke gevallen en op welke wijze dit nieuwe beginsel wordt toegepast.

2.18.

Volgens het EESC moet aan het innovatiebeginsel hetzelfde gewicht worden toegekend als aan andere, in paragraaf 2.14 aangehaalde en door de Commissie voor de effectbeoordeling van een regelgevingsvoorstel gebruikte criteria. Daarom moet er een balans worden gevonden tussen het innovatiebeginsel en andere criteria, en moet ervoor worden gewaakt dat dit beginsel voorrang krijgt op deze criteria.

2.19.

Het EESC stelt het Slowaakse voorzitterschap voor om de mogelijkheden van het innovatiebeginsel verder te blijven onderzoeken door de uitwisseling van goede praktijken op dit vlak. Op basis hiervan zou de Commissie een balans kunnen opmaken van de mogelijkheden en de impact van dit nieuwe beginsel.

2.20.

Het doel van de Europese regelgeving moet altijd zijn een juridisch kader te scheppen dat bedrijven en burgers in staat stelt om te profiteren van de voordelen van de interne markt en haar vrijheden, m.a.w. het doel moet zijn de innovatieve krachten in Europa te stimuleren. Dit houdt in dat onnodige administratieve lasten moeten worden vermeden en dat slecht doordachte, achterhaalde en logge regels moeten worden aangepast of afgeschaft.

2.21.

Het EESC is van mening dat de kosten van regelgeving in verhouding moeten staan tot de baten ervan. Kosten en onnodige administratieve lasten moeten, in het belang van ondernemingen, burgers en instanties die belast zijn met de uitvoering van de regelgeving, worden vermeden. De nettowinst en de toegevoegde waarde van een regeling moeten uiteindelijk opwegen tegen de kosten ervan voor het bedrijfsleven en de samenleving in haar geheel.

3.1.

Het EESC dringt erop aan dat het begrip „toekomstbestendige regelgeving” beter wordt gedefinieerd en aansluit bij de waarden en doelstellingen van de Europese Unie, overeenkomstig de artikelen 1 en 2 van het Verdrag van Lissabon. Ook het innovatiebeginsel, dat een van de prioriteiten van het Slowaakse voorzitterschap (9) is en dus ook nauw verband houdt met het nieuwe concept „toekomstbestendige regelgeving”, verdient nadere aandacht.

3.2.

Innovatie is een van de noodzakelijke voorwaarden voor duurzame groei in Europa. Alle regelgeving, zowel op Europees als op nationaal niveau, moet voorkomen dat bedrijven, en met name kleine en middelgrote ondernemingen met weinig middelen, met onnodige lasten worden opgezadeld. Concurrentievermogen en innovatie vormen de basis van het succes van de Europese sociale markteconomie. Innovatie heeft een kwalitatief hoogwaardig regelgevingskader nodig. De interactie tussen wetgeving en innovatie is complex en kan derhalve alleen vanuit kwalitatief oogpunt worden bezien, in de zin van meer of minder wetgevingsvoorstellen (10).

3.3.

Het EESC is van mening dat het gebruik van horizonbepalingen („sunset clauses”) in de Europese regelgeving nader moet worden onderzocht om toekomstige bureaucratische obstakels te voorkomen.

3.4.

Toekomstbestendige regelgeving moet doelgericht zijn en altijd in overeenstemming met de doelstellingen van de Verdragen, maar ook flexibel, met het oog op de omzetting ervan in nationaal recht, en moet de eerder genoemde beginselen in acht nemen. Dergelijke regelgeving treedt niet in detail maar biedt slechts een kader, dat eventueel kan worden aangevuld met niet-wetgevende instrumenten of door nationale regelgevende instanties, sociale partners of stelsels van zelfregulering; in het laatste geval altijd onder toeziend oog van de wetgever op het passende niveau.

3.5.

Het EESC zou graag zien dat het subsidiariteits- en evenredigheidsbeginsel duidelijker worden gedefinieerd. De eerbiediging van het subsidiariteitsbeginsel, of liever de verdeling van bevoegdheden, is cruciaal voor het soepel functioneren van de EU als gemeenschappelijke rechtsruimte. Deze twee beginselen worden door tegenstanders soms echter als argument gebruikt om regelgevingsinitiatieven tegen te houden, maar hun onderliggende redenering is veelal onvoldoende onderbouwd. De criteria aan de hand waarvan wordt bepaald of de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid van toepassing zijn, moeten worden verduidelijkt. De juridische ruimte van de Europese Unie moet een en ondeelbaar zijn.

3.6.

Om de kwaliteit van de regelgeving te verbeteren moet eerst het regelgevingsproces op Europees niveau worden bestudeerd. Er is een groot aantal initiatieven gelanceerd om het regelgevingsproces te verbeteren, maar de bij dit proces betrokken partijen zijn het niet eens over de middelen die daarvoor moeten worden gebruikt. Het EESC verwijst in dit verband naar de richting die de Commissie aangeeft in haar agenda voor betere regelgeving (19 mei 2015) en het Interinstitutioneel Akkoord (december 2015, april 2016), naar het rapport-Brok/Bresso (februari 2016), het rapport-Hübner (maart 2016), het rapport-Giegold (eind mei 2016) en met name de Small Business Act (februari 2011). Het vestigt tevens de aandacht op de voorstellen van de regeringen en parlementen van de lidstaten, op initiatieven als de Internationale Europese Beweging (EIM) en de Europese Federalisten (UEF), evenals op de bijdragen van onderzoeksinstellingen en denktanks.

3.7.

Het maatschappelijk middenveld is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van een Europese publieke opinie. Europa heeft behoefte aan een minder gefragmenteerde publieke opinie die als klankbord dient voor een toekomstbestendige Europese regelgeving. Als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld in Europa is het EESC bij uitstek geschikt voor het bevorderen van de consensus tussen de verschillende spelers van het maatschappelijk middenveld op alle niveaus en ook in de lidstaten. Het EESC kan als geen ander een brug slaan tussen de wetgever en de organisaties van het maatschappelijk middenveld en de sociale partners.

3.8.

Het EESC is zich bewust van het belang van effectbeoordelingen, met name voor het mkb. Met deze effectbeoordelingen moet rekening worden gehouden in het wetgevingsproces, maar zij mogen niet in de plaats komen van het politieke proces.

3.9.

De vereenvoudiging van moeilijk te begrijpen of toe te passen wetten of het schrappen van overbodig geworden regels kan gunstig uitpakken voor de burgers en de marktdeelnemers en aldus bijdragen aan een groeibevorderende omgeving en het scheppen van meer kwalitatief hoogwaardige werkgelegenheid („enabling environment”). Het EESC wenst echter te worden geraadpleegd wanneer de Commissie, het Parlement en de Raad overeenstemming bereiken over het intrekken van regelgevingsvoorstellen. In dit geval moeten de materiële en immateriële gevolgen van intrekking worden beoordeeld en moeten de resultaten daarvan aan het EESC worden meegedeeld.

3.10.

Het Verdrag van Lissabon beoogt de rol van het Europees Parlement evenals de communautaire methode te versterken. In de nasleep van de crisis is de Europese Raad de hoeksteen geworden van het Europese institutionele bestel. Het EESC is van mening dat deze ontwikkeling moet worden bijgesteld. Een toekomstbestendige Europese regelgeving moet gebaseerd zijn op de communautaire methode.

3.11.

Ten behoeve van meer transparantie en meer democratie zouden de vergaderingen van de Raadsformaties waarin besluiten met gekwalificeerde meerderheid worden genomen openbaar moeten zijn. Besluitvorming met gekwalificeerde meerderheid zou de regel moeten zijn in de Raad. Het EESC is ook van mening dat bij een toekomstige herziening van de Verdragen moet worden getracht meer samenhang in de besluiten van de Raad te brengen, die vaak op basis van politieke, deels tegenstrijdige, overwegingen worden genomen, met alle gevolgen van dien voor de kwaliteit van de regelgeving.

3.12.

Het Europees Parlement heeft krachtens de Verdragen weliswaar meer rechten gekregen, maar in de praktijk is daarvan weinig terug te zien. Daar moet zo snel mogelijk iets aan worden gedaan. Zo zou het beperkte initiatiefrecht dat is ingevoerd bij het Verdrag van Lissabon (artikel 225 VWEU) vaker moeten worden toegepast, in overeenstemming met de bepalingen van dit Verdrag. Verwerping door de Commissie zou alleen om formele redenen mogelijk moeten zijn, met name wanneer de bevoegdheidsbasis onvoldoende is.

3.13.

Er bestaan al lang verschillen qua integratietempo in de EU en dat zal er in de toekomst niet beter op worden, gezien het aantal lidstaten. Nauwere samenwerking is dan ook geboden, aldus het EESC. Tegelijkertijd moet worden voorkomen dat de EU-instellingen worden verzwakt door een „variabele geometrie” van de Europese integratieprojecten. De nauwere samenwerking zou moet functioneren op basis van gekwalificeerde meerderheid.

3.14.

Het EESC staat achter het verzoek van het Europees Parlement om de economische en monetaire unie (EMU) om te vormen tot een „effectief en democratisch economisch bestuur” en dringt nogmaals aan op zijn deelname aan de raadplegingen die gepaard gaan met een dergelijke verdieping van de EMU, want alleen zo kan het maatschappelijk middenveld erbij worden betrokken.

3.15.

Het EESC vindt dat de versnelde regelgevingsprocedure in het kader van de trialoog alleen in spoedeisende gevallen mag worden toegepast, zoals dat overigens ook in het Verdrag staat. In tegenstelling tot de vergaderingen van de EP-commissies, zijn de trialoogvergaderingen transparant noch toegankelijk. De beperking van de regelgevingsprocedure tot één lezing betekent een beperking van de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld.

3.16.

Het EESC is van oordeel dat de instrumenten en procedures die in de nasleep van de financiële crisis en de eurocrisis zijn ingevoerd beter moeten worden geïntegreerd in het Europese regelgevingskader. Het Europees Parlement maar ook adviesorganen als het Europees Comité van de Regio’s (CvdR) en het EESC moeten meer worden betrokken bij het Europees Semester. Het Europees stabiliteitsmechanisme moet worden ondergebracht in het regelgevingskader van de EU.

3.17.

In het geval van gedelegeerde handelingen moet de Commissie voor meer transparantie in de besluitvorming zorgen (zie artikel 290 van het VWEU), zoals het Comité al verschillende malen heeft bepleit.

28.12.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 487/57

Algemeen rapporteur:

Antonello PEZZINI

1.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft zich steeds op het standpunt gesteld dat een efficiënte douane-unie binnen het Europese integratieproces een essentieel element is om veilig en transparant vrij verkeer van goederen te waarborgen, met inachtneming van de concurrentieregels en een hoog niveau van bescherming van consumenten en milieu, en om overtredingen, fraude en namaak doeltreffend te bestrijden alsook de ontwikkeling van de legale handel te bevorderen.

1.2.

Het Comité onderschrijft ten volle de doelstellingen van het Commissievoorstel, aangezien de voorgestelde maatregelen erop gericht zijn:

1.3.

Het EESC zou graag zien dat aan de doelstellingen van de richtlijn wordt toegevoegd dat dit instrument, waarmee geleidelijk maar noodzakelijkerwijs zou worden toegewerkt naar één gemeenschappelijke regeling, zowel wat toepassing als interpretatie betreft, moet worden aangevuld met controle en markttoezicht, op basis van automatische vaststellingsmechanismen, zonder de ontwikkeling van de Europese legitieme handel te belemmeren.

1.4.

Het Comité pleit ervoor om in het verslag dat moet worden voorgelegd aan het Europees Parlement (EP), de Raad en het EESC, in aanvulling op de beoordeling van de mate van convergentie van de tenuitvoerlegging van de nieuwe wetgeving op territoriaal niveau, indicatoren voor te stellen voor de volgende stappen op weg naar:

2.1.

De douane-unie is de hoeksteen van de Europese Unie. De EU-douanewetgeving is sinds 1992 volledig geharmoniseerd wat materiële en procedurele regels betreft. In 2013 is het nieuwe douanewetboek aangenomen (Union Customs Code — UCC) bij Verordening (EU) nr. 952/2013, die in 2016 in werking is getreden.

2.2.

Douaneaangelegenheden vallen met betrekking tot de regelgevende aspecten onder de exclusieve bevoegdheid van de Unie op grond van artikel 3 VWEU, terwijl de lidstaten bevoegd blijven voor activiteiten met betrekking tot de organisatie van de controles, de sanctieregeling en de handhavingsactiviteiten in het kader van de justitiële samenwerking in strafzaken (titel V van het VWEU).

2.3.

De douanewerkzaamheden van de EU bestrijken ca. 16 % van de wereldhandel, met een jaarlijks invoer- en uitvoervolume voor een waarde van ruim 3 500 miljard EUR. De in 2013 geïnde douanerechten beliepen 15,3 miljard EUR, d.i. zo goed als 11 % van de EU-begroting.

2.4.

Niet-geharmoniseerde nationale douanestelsels voor overtredingen en sancties kunnen ertoe leiden dat illegale handelaars hun bedrijvigheden verschuiven naar lidstaten waar het risico om te worden betrapt kleiner is en de boeten lager zijn, terwijl bonafide ondernemingen te maken krijgen met hogere kosten wanneer zij in meerdere rechtsgebieden actief zijn. De verschillende sanctieregelingen kunnen immers de handelsstromen en de patronen van de economische activiteit in de interne markt beïnvloeden en voordelen opleveren voor bedrijven die actief zijn in landen met minder strenge douanecontroles.

2.5.

Sinds het programma Douane 2013 is een analyse verricht van de nationale douanestelsels inzake overtredingen en sancties en is een groot aantal verschillen vastgesteld tussen de regelingen, zoals in recente grondige analyses nog is bevestigd (1).

2.6.

Om inbreuken op de douanewetgeving te bestrijden, worden immers 28 (2) verschillende juridische stelsels en administratieve of juridische tradities gevolgd, met een grote variatie in de vaststelling en de zwaarte van de betreffende sancties. Het gebrek aan uniformiteit in de toepassing van de douanewetgeving is dan ook van invloed op de concurrentievoorwaarden die in de interne markt gelijk zouden moeten zijn.

2.7.

De verschillen in toepassing van de wetgeving hebben met name betrekking op: de aard van de administratieve en/of strafrechtelijke sancties, de soorten sancties, de drempelwaarden en de ernst van de inbreuk, de geschillenregeling, het niveau en het soort aansprakelijkheid, eventuele verzwarende of verzachtende omstandigheden, de termijnen en de verjaring en de aansprakelijkheid van rechtspersonen.

2.8.

Er moet een eind komen aan de verschillen in toepassing en werk worden gemaakt van geharmoniseerde Europese douanestelsels, volgens het beginsel van één douane, waarbinnen lidstaten mechanismen voor geschillenbeslechting kunnen overeenkomen. In het geval van douanedelicten kan dan worden overgegaan tot verrekening, afhankelijk van de aard en de ernst van de inbreuk, en kunnen dure en langdurige juridische procedures voor beide partijen worden vermeden.

2.9.

Voorts zij eraan herinnerd dat de douane-unie de operationele arm is voor een groot deel van de maatregelen van het EU-handelsbeleid, waarbij tal van internationale overeenkomsten die verband houden met de handelsstromen van de EU worden geïmplementeerd. Via de administraties van de lidstaten ontwikkelen zich belangrijke horizontale processen voor gegevensbeheer, beheer van de marktdeelnemers en toepassingen. Over de verschillen in toepassing in het Europese stelsel is reeds eerder bij de WTO klacht ingediend.

2.10.

De ernstige werkingsproblemen waarmee de douane-unie door de uiteenlopende toepassing van de wetgeving te kampen heeft, dreigen de algemene efficiëntie in het gedrang te brengen. Het EESC heeft er dan ook reeds eerder op gewezen dat er „één douanebeleid moet worden gevoerd op basis van uniforme, actuele, transparante, doeltreffende en vereenvoudigde procedures waarmee kan worden bijgedragen tot een Europese Unie die wereldwijd de economische concurrentie aankan” (3).

2.11.

Om een echte interne markt tot stand te brengen, is het zaak, zoals het EESC beklemtoont (4), dat er bindende termijnen worden gehanteerd voor de omzetting van de wetgeving en dat er een uniforme interpretatie komt van de douanewetgeving van de Unie, die als één administratie moet optreden met het oog op: gelijke behandeling van marktdeelnemers op het hele EU-douanegebied, gemakkelijkere toegang tot de status van geautoriseerd marktdeelnemer, uitvoerige voorlichting van alle belangstellenden, geïnformatiseerde procedures en degelijke opleiding van personeel. Uiteindelijk gaat het erom dat we in staat moeten zijn één Europese douane tot stand te brengen.

2.12.

Alleen als doeltreffend vooruitgang wordt geboekt op weg naar een gemeenschappelijke Europese douane en passende governancestructuren, zal een oplossing kunnen worden gevonden voor de thans nog ingewikkelde en sterk uiteenlopende werking van de douane-unie.

3.1.

Het voorstel van de Commissie heeft voornamelijk tot doel door middel van deze harmonisatierichtlijn te komen tot een gemeenschappelijk rechtskader dat gericht is op:

door het waarborgen van een uniforme naleving van de douaneregels in de hele EU via de geharmoniseerde toepassing van de regelgeving inzake douaneovertredingen en -sancties, teneinde al te uiteenlopende nationale overtredings- en sanctieregelingen te vermijden die de concurrentieregels aantasten en van invloed zijn op het vrije verkeer van goederen.

3.2.

De Commissie heeft met name op basis van de gekozen rechtsgrondslag, nl. artikel 33 VWEU, voorgesteld om werk te maken van:

3.3.

Het voorstel, dat drie jaar geleden door de Europese Commissie is voorgelegd, is afgetoetst bij het Europees Parlement en aan de bezwaren van verscheidene lidstaten. Het Litouwse Parlement heeft aangevoerd dat de voor het voorstel gekozen rechtsgrondslag (artikel 33 VWEU) de Unie niet machtigt maatregelen te nemen om een kader vast te stellen voor schendingen van de EU-douanewetgeving of voor sancties voor dergelijke inbreuken (6). Dit zou immers niet stroken met het subsidiariteitsbeginsel, met name omdat niet zou worden voldaan aan de voorwaarden van het beginsel van bevoegdheidstoedeling op grond waarvan de Unie alleen kan optreden indien de verdragen voorzien in een rechtsgrondslag voor de bedoelde maatregelen.

3.4.

Het Parlement heeft het voorstel thans opnieuw in behandeling genomen en opdracht gegeven aan de heer Kaja KALLAS, rapporteur van de IMCO-commissie, een advies op te stellen. De heer KALLAS heeft verzocht de rechtsgrondslag met artikel 114 VWEU (7) uit te breiden, waarbij wordt voorzien in verplichte raadpleging van het EESC, zoals aangegeven in de raadplegingsbrief van de voorzitter van de IMCO-commissie.

3.5.

Het EESC is het volledig eens met deze keuze, en onderstreept het belang van een uniform douanesysteem, dat in staat is waarden en eenheid te garanderen, niet alleen voor de interne markt maar ook voor de hele Europese samenleving, die nu meer dan ooit op zoek is naar unitaire stelsels.

4.1.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft zich steeds op het standpunt gesteld dat een efficiënte douane-unie binnen het Europese integratieproces een essentieel element is om het vrije verkeer van goederen te waarborgen, met inachtneming van de concurrentieregels en een hoog niveau van bescherming van consumenten en milieu.

4.2.

Het EESC acht een gemeenschappelijke aanpak van cruciaal belang voor het voorkomen, het ontmoedigen en het ondubbelzinnig vaststellen van overtredingen, alsook voor een uniform beheer van sancties, met inbegrip van regelingen voor schikkingen, teneinde te zorgen voor een uniforme en niet-discriminerende toepassing van de EU-wetgeving op het gehele grondgebied als bedoeld in artikel 3 VWEU.

4.3.

Het EESC is een groot voorstander van een versnelling van het lopende proces dat moet leiden tot een echte interne Europese douane middels een unitaire governance met een Europees douaneagentschap, de instelling van gemeenschappelijke administratieve en rechterlijke instanties (8) en een Europees gerechtshof voor douaneaangelegenheden (9), naar het voorbeeld van het Noord-Amerikaanse systeem voor de toepassing van één regeling voor inbreuken en in laatste instantie een uniforme sanctieregeling, aangevuld met de activering vooraf van preventiesystemen en geschillenregelingen/schikkingen, gericht op het beperken/vermijden van dure geschillen die ten koste gaan van de communautaire handel en met name van kleine en middelgrote ondernemingen.

4.4.

Volgens het Comité moet de uniforme toepassing van de EU-douanewetgeving ook betrekking hebben op de geschillenfase tussen marktdeelnemers, wat zowel de interne als de internationale markt betreft, alsmede op de preventieve benadering, op basis van eenduidige en verstrekte ICT-telematicaoplossingen, om de bureaucratische rompslomp i.v.m. identificatiewerkzaamheden te vermijden.

4.4.1.

Het Comité bevestigt het belang van „het voeren van één douanebeleid op basis van uniforme, transparante, effectieve, efficiënte en vereenvoudigde procedures, waarmee de Europese Unie de mondiale concurrentie aankan en waarmee de rechten en veiligheid van het bedrijfsleven en de Europese consumenten, evenals de intellectuele eigendom kunnen worden beschermd” (10).

4.5.

Het EESC is ervan overtuigd dat een Europees systeem voor overtredingen, geschillenregelingen en sancties vergezeld moet gaan van maatregelen die ook betrekking hebben op alle andere elementen die deel uitmaken van de algemene rechtshandhaving, zoals toezicht, controle, onderzoek en monitoring.

4.6.

Het Comité acht het van essentieel belang te zorgen voor rechtszekerheid en een uniforme toepassing van de regelgeving in de gehele EU, via een geharmoniseerd systeem voor het vaststellen en toerekenen van inbreuken, aan de hand van vaste en welomschreven categorieën, alsook voor al dan niet strafrechtelijke (inclusief niet-geldelijke) sancties, die in verhouding staan tot de ernst van de overtreding en waarvoor ter wille van de convergentie gemeenschappelijke minimale en maximale drempelwaarden worden gehanteerd.

4.7.

Bij deze eerste stap naar convergentie van inbreuk- en sanctieregelingen in de gemeenschappelijke douanewetgeving, is het volgens het EESC zaak: