24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/1

1.

Het EESC heeft oprecht waardering voor het belangrijke werk dat maatschappelijke organisaties verrichten om hulp te bieden aan de vluchtelingen die hun door oorlog verscheurde land ontvluchten en die derhalve bescherming verdienen overeenkomstig de Conventie van Genève. Zonder hun inbreng had de tragische humanitaire situatie die in veel Europese landen is ontstaan, catastrofaal kunnen zijn. Het Europees Economisch en Sociaal Comité ijvert ervoor om deze realiteit rechtstreeks onder de aandacht te brengen, teneinde te bewerkstelligen dat de Europese instellingen, regeringen en andere politieke actoren er terdege rekening mee houden.

2.

Het EESC is bezig met het organiseren van bezoeken aan maatschappelijke organisaties die vluchtelingen helpen in elf lidstaten (Hongarije, Polen, Malta, Griekenland, Duitsland, Oostenrijk, Slovenië, Bulgarije, Zweden, Italië, Kroatië) en Turkije, omdat deze landen het meest met de toestroom van vluchtelingen te maken hebben. Als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld bij de Europese instellingen zullen we op Europees niveau als hun spreekbuis fungeren.

3.

In de huidige situatie is het volgens het EESC zaak dat de EU veilige humanitaire corridors instelt voor vluchtelingen uit landen die door oorlogen worden geteisterd en door terrorisme worden bedreigd, en dat hierbij wordt samengewerkt met de landen waar zich de meeste vluchtelingen bevinden. Daarnaast moeten we een echt Europees asielstelsel tot stand brengen dat gebaseerd is op geharmoniseerde procedures voor de hele EU. Het moet hierbij ook gaan om een uniforme asielstatus en wederzijdse erkenning van asielbesluiten, gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit, inspanningen op het vlak van herplaatsing en hervestiging, en herziening van de Dublinverordening. Bovendien is er behoefte aan solidaire en solide systemen voor lastenverdeling, waarbij een permanent, eerlijk en bindend systeem om personen die bescherming zoeken over alle EU-landen, de eerste stap zou zijn. Door de uitzonderlijke omstandigheden en overeenkomstig het stabiliteits- en groeipact zouden de extra kosten van de opvang van vluchtelingen na grondig onderzoek niet mogen worden meegeteld bij de berekening van de begrotingstekorten van de lidstaten.

4.

Voorts acht het EESC het zeer zorgwekkend dat de Schengenovereenkomst en het beginsel van vrij verkeer momenteel ondermijnd worden. Het gaat hierbij immers om fundamentele verwezenlijkingen waar EU-burgers van profiteren. Het is belangrijk om de externe grenzen van de Schengenlanden adequaat te beveiligen. Het opnieuw opwerpen van interne barrières en het bouwen van muren zal echter geenszins helpen om EU-burgers nader tot elkaar te brengen of EU-burgerschap te bevorderen.

5.

Van cruciaal belang is ook dat er dringend maatregelen worden genomen om de diepere oorzaken van de huidige vluchtelingenstromen aan te pakken. De EU moet ten aanzien van deze vraagstukken samenwerken met de herkomst- en doorreislanden en het EESC dringt erop aan dat de Commissie zich hierbij laat leiden door de mensenrechten en niet louter door veiligheidsoverwegingen. Tot slot benadrukt het EESC dat de „civil society” bij het overleg met derde landen moet worden betrokken.

6.

Het EESC zet zich al sinds jaar en dag in voor migratiekwesties, de laatste tijd vooral via het Europees integratie- en migratieforum, en beschouwt integratie en inclusie van vluchtelingen in onze samenleving als tweerichtingsverkeer waarbij sociale partners en andere maatschappelijke organisaties, samen met regeringen en lokale overheden, een essentiële rol spelen. Er moet prioriteit worden verleend aan arbeidsmarkttoegang en meer in het bijzonder aan de erkenning van kwalificaties en het aanbieden van beroeps- en taalopleidingen waar nodig. De Europese Unie zou in landen waar vluchtelingen naartoe trekken en in de EU een reeks maatregelen moeten treffen teneinde aanvragen om werk, opleiding en erkenning van vaardigheden te centraliseren.

7.

Om in heel Europa de noodzakelijke maatschappelijke consensus te bereiken is het van essentieel belang om de gelijke behandeling en sociale rechten van EU-burgers en vluchtelingen in Europa volledig te eerbiedigen, waarbij de kwetsbaarsten onder hen bijzondere aandacht dienen te krijgen. Belangrijk is dat er vroeg in de maatschappelijke en arbeidsmarktintegratie van vluchtelingen wordt geïnvesteerd om hen te helpen hun leven opnieuw op te bouwen, maar tegelijkertijd ook om potentiële conflicten met de plaatselijke bevolking zoveel mogelijk te beperken en hogere kosten in de toekomst te voorkomen. Absoluut nodig hiervoor is dat lokale overheidsdiensten de beschikking krijgen over voldoende financiële middelen en dat er een dialoog tussen vluchtelingen en de lokale bevolking tot stand komt.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/3

Rapporteur:

Seamus BOLAND

1.1.

Het EESC is zich ervan bewust dat de Europese Commissie de grondige vereenvoudiging van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) tot prioriteit heeft uitgeroepen en al een aantal eerste voorstellen heeft ingediend ter vereenvoudiging van bepaalde handelingen van de Commissie, zodat de EU-wetgeving begrijpelijker en vlotter toepasbaar wordt.

1.2.

Het EESC is van mening dat grotere transparantie en rechtszekerheid en de vermindering van onnodige administratieve lasten en bijbehorende kosten voor landbouwers, andere rechthebbenden, producentenorganisaties en nationale overheidsdiensten, deel moeten uitmaken van het vereenvoudigingsproces.

1.3.

Vereenvoudigingen moeten zo snel mogelijk worden doorgevoerd. Ze moeten met name de boeren ten goede komen en het is cruciaal dat ze vergezeld gaan van ondersteuning via informatie en voorlichting.

1.4.

Het EESC erkent dat de Commissie al heel wat inspanningen heeft verricht om de uitvoering van het nieuwe GLB eenvoudiger te maken, waarbij rekening werd gehouden met de kennisgevingen en besluiten van de lidstaten. Met de huidige aanpak is het lastig verregaande vereenvoudigingen van het GLB voor de landbouwers door te voeren zonder daarmee de strikte naleving van de verplichtingen in gevaar te brengen. Omgekeerd is het zo dat deze vereisten niet altijd samenhangend en gerechtvaardigd zijn vanuit het oogpunt van het streven naar de totstandbrenging van echte collectieve goederen en voordelen voor het milieu.

1.5.

Controles en eventuele boeten moeten in verhouding staan tot het ontvangen bedrag, en er moet rekening worden gehouden met de redenen die aan de overtreding ten grondslag liggen en de bereidheid een en ander recht te zetten. Duidelijke gevallen van opzettelijke fraude moeten via de gebruikelijke procedures worden aangepakt. Het EESC beveelt aan om kortingen op de steun proportioneler te maken, want nu worden er zelfs bij kleinere overtredingen zware kortingen opgelegd.

1.6.

Bij de toepassing van vergroeningsmaatregelen moet rekening worden gehouden met onvoorspelbare factoren zoals de weersomstandigheden, droogte of vergelijkbare situaties die het onmogelijk maken de maatregelen in kwestie uit te voeren.

1.7.

In de gevallen waarin het Hof van Justitie zich heeft uitgesproken over bepaalde kwesties, zoals blijvend grasland, moet erop worden toegezien dat de daaruit voortvloeiende voorschriften niet tot meer maar juist tot minder regelgeving leiden.

1.8.

Het huidige wetgevingsproces (verordeningen van de Raad die vergezeld gaan van gedelegeerde en uitvoeringshandelingen) is uiterst complex en moeilijk te begrijpen voor de burgers. Er dient dan ook te worden nagegaan hoe deze regeling eenvoudiger kan.

1.9.

Na de invoering van een forfaitaire regeling voor de rechtstreekse betalingen zou ook de ingewikkelde regeling inzake de betalingsrechten moeten worden herzien.

1.10.

Tijdelijk grasland zou de status van bouwland moeten behouden, ongeacht hoe lang het als grasland wordt gebruikt.

1.11.

De huidige definitie van „actieve landbouwer” mag de landbouwers niet benadelen en moet worden gebaseerd op de vaststelling dat de landbouwer het voor steun in aanmerking komende areaal voor landbouwdoeleinden gebruikt.

1.12.

Het EESC is het ermee eens dat de vereenvoudiging van het GLB een werk van lange adem zal zijn; landbouw- en plattelandsontwikkelingsmaatregelen zijn immers van nature complex. De vereenvoudiging moet verenigbaar zijn met brede beleidsdoelstellingen, onder meer op het vlak van:

1.13.

De lidstaten moeten erop toezien dat de methodologie die ten grondslag ligt aan maatregelen om het foutenpercentage terug te dringen, een eerlijke tenuitvoerlegging garandeert.

1.14.

Er moet worden gekeken naar onmiddellijk in te voeren maatregelen om jonge landbouwers vlotter toegang te geven tot de regeling voor jonge landbouwers. Jongeren die willen toetreden tot de landbouwsector moeten ondersteuning krijgen.

1.15.

Voorts zou het EESC graag zien dat een norm wordt vastgelegd om de bureaucratische rompslomp te verminderen. Zo zou kunnen worden bepaald dat een bestaande verordening kan worden geschrapt wanneer een nieuwe wordt voorgesteld.

2.1.

De GLB-begroting voor de periode 2014-2020 bedraagt 408 miljard EUR, wat neerkomt op 38 % van de totale EU-begroting. Van de totale GLB-begroting gaat 313 miljard EUR ofwel 77 % naar de eerste pijler. Van dit budget voor de eerste pijler is 294 miljard EUR ofwel 94 % bestemd voor rechtstreekse betalingen.

2.2.

In dit advies is rekening gehouden met andere EESC-adviezen (1).

2.3.

De laatste grote hervorming van het GLB, die in 2013 haar beslag kreeg, werd goedgekeurd in het kader van de medebeslissingsprocedure. Dit houdt in dat het Europees Parlement als medewetgever heeft deelgenomen aan de hervorming, op basis van pariteit met de ministers van Landbouw, waarvan het aantal sinds de vorige grote hervorming van 2003 gestegen is van 15 tot 28.

2.4.

In het kader van een vorige GLB-hervorming is door de Commissie een voorstel ingediend inzake de verordening betreffende rechtstreekse betalingen, waarbij een evaluatie een stijging van de bureaucratische rompslomp op dit gebied met 15 à 20 % aantoonde. Tegelijkertijd is er gekort op het budget.

2.5.

De afgelopen jaren zijn wijzigingen doorgevoerd waarbij niet altijd duidelijk was of het nu om vereenvoudiging of om ontmanteling van GLB-maatregelen ging. Een greep uit de voorbeelden:

2.6.

Volgens DG AGRI zijn de middelen voor de verschillende prioriteiten voor plattelandsontwikkeling als volgt verdeeld:

3.1.

Aanleiding voor dit verkennend advies was de opmerking van commissaris Phil Hogan tijdens de EESC-zitting van juli 2015 dat verdere vereenvoudiging van het GLB zijn grootste prioriteit is, en de brief van Frans Timmermans, eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie, waarin hij het EESC verzoekt een verkennend advies op te stellen over de vereenvoudiging van het GLB.

3.2.

De commissaris meent dat vereenvoudiging de toegenomen complexiteit van het GLB zal inperken en de zwaardere administratieve lasten voor landbouwers, andere rechthebbenden en beheersautoriteiten zal verlichten, zonder dat aan de hoofddoelstellingen van het beleid wordt geraakt.

3.3.

Op dit moment legt de Commissie de laatste hand aan de evaluatie van alle bijdragen, waarbij zij de drie grondbeginselen voor ogen houdt waaraan maatregelen moeten voldoen, te weten:

3.4.

Ook spreekt het voor zich dat de vereenvoudiging geen bedreiging mag vormen voor de werkgelegenheid in de sector.

3.5.

In het kader van de pijler voor plattelandsontwikkeling speelt het GLB een belangrijke rol op het gebied van sociale inclusie, armoedebestrijding en economische ontwikkeling. Het GLB komt zo ten goede aan de hele bevolking van het platteland. Het Comité kan zich ten zeerste vinden in de in artikel 5, lid 6, onder a) tot en met c), van Verordening (EU) nr. 1305/2013 van het Europees Parlement en de Raad (2) genoemde kernpunten: creatie van arbeidsplaatsen, stimulering van lokale ontwikkeling en van toegang tot, het gebruik van en de verhoging van de kwaliteit van informatie- en communicatietechnologie. Een vereenvoudiging van het GLB moet daarom maatregelen bevatten om te garanderen dat de nodige financiële middelen gemakkelijk en zonder bureaucratische hindernissen kunnen worden vrijgemaakt.

3.6.

De Commissie is van start gegaan met een uitgebreide doorlichting van alle bestaande wetgeving om zo uit te zoeken waar aanpassingen en verbeteringen haalbaar zijn. Zij heeft al bijdragen ontvangen van lidstaten, EP-leden en landbouworganisaties uit de EU. Tot nog toe gaat het om meer dan 1 500 bladzijden voorstellen die kunnen worden opgedeeld in twee grote categorieën:

3.7.

Het EESC merkt op dat de Landbouwraad en het voorzitterschap een lijst met prioritaire maatregelen voor vereenvoudiging hebben opgesteld, waarop de Commissie haar voorstellen zou kunnen baseren.

3.8.

De Commissie laat er geen twijfel over bestaan dat de lidstaten bij het beheren en monitoren van het GLB aanzienlijke speelruimte krijgen en dat ook een verstandige interpretatie tot vereenvoudiging kan leiden. Dat neemt niet weg dat de lidstaten moeten trachten het vereenvoudigingsproces te verbeteren door goede praktijken uit te wisselen.

4.1.

Over het algemeen wordt ervan uitgegaan dat vereenvoudiging een vereiste is om de uitvoering van het GLB niet onnodig ingewikkeld te maken.

4.2.

De Commissie is voornemens voorstellen in te dienen inzake ecologische aandachtsgebieden voor specifieke landbouwbedrijven, aangrenzende ecologische aandachtsgebieden, compensaties bij onjuiste verklaringen en het landbouwpercelenidentificatiesysteem (LPIS).

4.3.

Ook wil de Commissie nagaan in hoeverre vereenvoudiging mogelijk is wat betreft rechtstreekse betalingen (m.n. voor vergroening), plattelandsontwikkeling, de regelingen voor groenten en fruit en kwaliteitsbeleid.

4.4.

Voorts presenteert zij een pakket dat betrekking heeft op bepaalde elementen van de regeling voor rechtstreekse betalingen, zoals de regeling voor jonge landbouwers, gekoppelde steun en het geïntegreerd beheers- en controlesysteem. Deze wijzigingen moeten uiterlijk vanaf aanvraagjaar 2017 en indien mogelijk vanaf aanvraagjaar 2016 van kracht worden.

4.5.

De regels voor blijvend grasland zorgen voor problemen bij de indeling van tijdelijk grasland als bouwland of blijvend grasland. Het zou mogelijk moeten zijn de benaming tijdelijk grasland te behouden (ingedeeld als bouwland), ook al besluit de landbouwer de grond gedurende vijf jaar of langer ononderbroken te gebruiken als grasland. Op die manier hoeven landbouwers hun land niet om te ploegen alleen maar om te voorkomen dat het als blijvend grasland zou worden beschouwd. Het land in kwestie zou daardoor langer kunnen worden gebruikt als grasland, wat gunstig is voor het milieu.

4.6.

Wat de marktmaatregelen aangaat, is de Commissie bezig met een verregaande vereenvoudiging van nieuwe gedelegeerde en uitvoeringshandelingen, zodat de regels op Commissieniveau stroken met de nieuwe Raadsverordening houdende een gemeenschappelijke ordening van de landbouwmarkten (GMO-verordening). Bedoeling is niet alleen het aantal en de complexiteit van deze regels drastisch terug te brengen, maar ook ervoor te zorgen dat een en ander voor zowel landbouwers als ondernemers daadwerkelijk eenvoudiger wordt.

4.7.

De Commissie heeft onlangs het juiste moment aangegrepen om de huidige regels te wijzigen; zo heeft zij de volgende twee handelingen goedgekeurd:

4.8.

De Commissie is voornemens om een reeks voorstellen in te dienen voor veranderingen die onder de huidige richtsnoeren kunnen worden ingevoerd. Een greep uit de voorbeelden:

5.1.

De vergroening van de rechtstreekse betalingen is nu een cruciaal onderdeel van de hervormingen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Hoewel de landbouwers zich steeds beter aanpassen aan de veranderingen zijn zij nog steeds bezorgd dat bepaalde maatregelen niet flexibel genoeg zijn om te kunnen inspelen op onverwachte situaties die samenhangen met de weersomstandigheden of schommelingen van de marktprijzen.

5.2.

De mogelijkheid bestaat dat onaangekondigde inspecties plaatsvinden. Deze worden echter beschouwd als een ernstig ongemak en kunnen in het ergste geval een bron van veel stress zijn voor landbouwers. Het is niet meer dan billijk dat landbouwers tijdig op de hoogte worden gebracht van inspecties.

5.3.

Aangezien de boeten die worden opgelegd bij niet-naleving van de regels ongebruikelijk hoog zullen zijn, zijn de landbouwers bang voor een gebrek aan ondersteuning, en vrezen zij met name dat ze niet de juiste informatie zullen krijgen. In dat geval moeten de lidstaten ervoor zorgen dat de landbouwers die het sterkst getroffen worden door de veranderingen de informatie krijgen die ze nodig hebben; dat geldt vooral voor degenen met een sociale en economische achterstand.

5.4.

De definitie van „actieve landbouwer” in het huidige regelgevingskader schiet tekort en betekent nog meer ingewikkelde administratie. Het risico bestaat dan ook dat landbouwers die zich bezighouden met landbouwproductie zullen worden uitgesloten en omgekeerd.

5.5.

In dit eerste jaar waarin de vergroening van kracht is, zijn landbouwers nog steeds bezig vat te krijgen op deze maatregelen en de daarmee gepaard gaande landbouwpraktijken. Om in aanmerking te komen voor steun moeten landbouwers voldoen aan de volgende drie in de hervorming vervatte vereisten: diversificatie van gewassen, behoud van blijvend grasland en 5 % ecologische aandachtsgebieden.

5.6.

Het is onaanvaardbaar dat landbouwers vaak verantwoordelijk worden gehouden voor fouten die op ambtelijk niveau worden gemaakt. Met name landbouwers die weinig verdienen en die van deze inkomstenbron afhankelijk zijn, komen in een positie waarin ze nog maar nauwelijks kunnen rondkomen.

5.7.

De meeste Europese handelsverenigingen blijven hameren op „evenredige sancties”.

5.8.

Landbouwers die minder dan 15 ha bezitten of voor minder dan 10 000 EUR aan betalingen ontvangen, zijn voorstander van milde controles en menen dat verdergaande controle enkel mag worden uitgevoerd als er al bewijs is van ernstige overtredingen.

5.9.

Er moet een oplossing komen voor de problemen in verband met blijvend grasland, die aan het licht zijn gekomen naar aanleiding van een uitspraak van het Hof van Justitie in 2014. Hierdoor werd de aandacht gevestigd op tal van problemen met bufferstroken (bouwland), bebouwbaar grasland, uit productie genomen bouwland en bouwland waarvoor agromilieumaatregelen gelden; landbouwers in deze situaties vreesden dat hun land officieel zou worden aangemerkt als blijvend grasland vanwege de in de definitie opgenomen periode van vijf jaar.

5.10.

Landbouworganisaties denken in termen van vereenvoudiging, flexibiliteit en evenredigheid, maar voor milieuverenigingen draait het om reële risico’s. Volgens het EESC wijst dit erop dat men er niet in slaagt de doelstellingen van milieuverbetering te verenigen met die van de voedselproductie in familiebedrijven.

5.11.

Wat de horizontale bepalingen aangaat, moet de intensiteit van de controles worden gebaseerd op een meer evenredige en risicogerichte benadering, waarbij wordt gekeken naar het risico en de desbetreffende bedragen, de kostenefficiëntie en de diverse beoogde doelstellingen en resultaten.

5.12.

Veelvuldige controles zijn uit den boze. De betalingskortingen en administratieve boeten voor met name kleine overtredingen van de vergroeningsvereisten moeten proportioneel zijn. Daarnaast zijn de volgende stappen nodig:

5.13.

De klemtoon moet komen te liggen op de meest dringende maatregelen, zoals de verbetering van richtsnoeren, het verlenen van technische bijstand en het bevorderen van samenwerking en de uitwisseling van goede praktijken tussen overheidsinstanties.

5.14.

De regeling voor jonge landbouwers is voor hen vaak moeilijk toegankelijk. Belemmeringen die aan de toegang tot deze regeling onnodig in de weg staan, kunnen jongeren ontmoedigen om als landbouwer aan de slag te gaan en moeten dan ook worden opgeheven. Jongeren die willen toetreden tot de landbouwsector moeten ondersteuning krijgen.

5.15.

Er moet ruim op tijd worden beslist over wijzigingen van het huidige wetgevingskader, zodat de landbouwers daarmee rekening kunnen houden bij hun planning van het zaaiseizoen. Concreet moeten wijzigingen die betrekking hebben op aanvragen voor 2017, in de zomer van 2016 worden gepubliceerd.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/11

Rapporteur:

de heer Joost VAN IERSEL

1.1.

De toekomst van Europa hangt sterk af van de beschikbaarheid van de meest geavanceerde kennis en getalenteerde mensen in een open kennismaatschappij. Universiteiten spelen daarbij een belangrijke rol. Als elke lidstaat unilateraal optreedt, zal het resultaat altijd nooit ideaal zijn.

1.2.

Het EESC onderstreept dat nationale en EU-bevoegdheden moeten worden gedeeld en nader worden afgestemd om een Europese ruimte voor hoger onderwijs tot stand te brengen. Het concept van een maatschappelijk betrokken en ondernemende universiteit kan ook zeer nuttig zijn bij het verbeteren van de kwaliteit van het hoger onderwijs in Europa.

1.3.

Uit de stand van zaken blijkt dat er weliswaar vooruitgang wordt geboekt, maar dat er nog steeds veel hindernissen en beperkingen bestaan die ook aan een doeltreffend EU-optreden in de weg staan. Culturele verschillen, gevestigde belangen, een gebrek aan financiële middelen en demografische ontwikkelingen belemmeren vaak dat volgens de nieuwste inzichten kan worden gereageerd op dynamische uitdagingen zoals globalisering, nieuwe technologieën en mobiliteit.

1.4.

Het EESC is van mening dat de Europese instellingen een stimulerende rol moeten spelen in de modernisering van het hoger onderwijs in Europa, zowel op het gebied van onderzoek als op het gebied van innovatie, en dit proces moeten versnellen. Universiteiten hebben een autonome taak die het algemeen belang dient. Gezien het streven naar subsidiariteit en het feit dat het academische landschap sterk varieert, kan er van één uniforme aanpak geen sprake zijn. Strategische begeleiding en ondersteuning op EU-niveau kunnen evenwel een beslissende bijdrage leveren aan betere voorwaarden.

1.5.

Het is van het allergrootste belang dat de Europese Commissie de Europese universiteiten helpt omvormen tot medeaanjagers van groei, sociale cohesie en het welzijn van de samenleving, en hierbij een voortrekkersrol speelt.

1.6.

In de nationale hervormingsprogramma’s en de landenspecifieke aanbevelingen moet daarom expliciet worden verwezen naar de modernisering van het hoger onderwijs.

1.7.

De EU moet laten zien dat ze zich inzet voor het hoger onderwijs via de Europa 2020-strategie (met inbegrip van het Europees semester), Erasmus+, Horizon 2020 en de regionale en cohesiefondsen, alsmede door de grensoverschrijdende mobiliteit voor studenten en docenten eenvoudiger te maken.

1.8.

Strategische raadplegingen op EU-niveau moeten bijdragen tot discussies en projecten in en tussen landen en universiteiten teneinde de kwaliteit van Europese universiteiten te bevorderen. Beste praktijken moeten systematisch worden verspreid.

1.9.

Het EESC onderstreept eens te meer dat echte autonomie, verantwoording en transparantie van hogeronderwijsinstellingen absolute voorwaarden zijn voor modernisering (1). Aan deze voorwaarden kan niet worden voldaan zonder passende en toereikende financiering.

1.10.

In tijden van ingrijpende maatschappelijke en economische veranderingen is de transformatie van universiteiten een lang en moeizaam proces. Universiteiten moeten een open houding jegens de behoeften van de samenleving ontwikkelen, waarbij ook andere belanghebbenden moeten worden benaderd.

1.11.

Het EESC is ingenomen met het concept van de maatschappelijk betrokken universiteit en met het Triple Helix- en Quadruple Helix-model (2). Daarbij gaat het erom dat het hoger onderwijs toegankelijker wordt en zich meer openstelt, dat de regionale context in aanmerking wordt genomen, dat ideeën van alle (mogelijke) belanghebbenden worden verwerkt in programma’s en dat er een geactualiseerde, „slimme” relatie wordt ontwikkeld tussen onderzoek en onderwijs.

1.12.

De maatschappelijk betrokken universiteit heeft een aantal punten gemeen met de ondernemende universiteit. De maatschappelijk betrokken universiteit benadrukt haar autonome taak, maar heeft oog voor de relevantie van onderwijsprogramma’s, onderzoek en innovatie voor de arbeidsmarkt en de samenleving. Platforms van belanghebbenden (3) kunnen bijzonder behulpzaam zijn bij het vaststellen van wat er nodig is. Daarnaast kan het ook nuttig zijn om PPP-structuren op te zetten tussen universiteiten en allerlei maatschappelijke actoren.

1.13.

Het niveau van het onderwijs en een goede voorbereiding op de arbeidsmarkt moeten voorop blijven staan, ongeacht de specialisatie van de (top)universiteit. Ook moet uitmuntend onderwijs worden beloond.

1.14.

De Commissie moet een stimulerende rol spelen in grensoverschrijdende kruisbestuivingsprojecten tussen universiteiten, docenten en studenten en bij het bevorderen van een open blik op de wereld, en in voorkomend geval instrumenten ontwikkelen voor studenten en andere belanghebbenden, zoals U-Multirank.

2.1.

De grote verschillen tussen universiteiten in Europa zijn het gevolg van zeer uiteenlopende tradities en culturen (4). In 1999 is in het kader van het Bolognaproces met succes een begin gemaakt met de modernisering van de curricula.

2.2.

Als gevolg van de financiële en economische crisis die in 2008 begon, werden universiteiten ertoe gedwongen hun activiteiten in toenemende mate te herijken en op zoek te gaan naar nieuwe bronnen van financiering en rendement. Dit heeft geleid tot meer wedijver om schaarse middelen. Een gebrek aan voldoende financiering vormt voor veel universiteiten een reëel probleem en is een belemmering voor de moderniseringsagenda.

2.3.

De ingrijpende en dynamische veranderingen die zich momenteel in de samenleving voordoen als gevolg van globalisering en nieuwe technologieën drukken hun stempel op universiteiten. Hoger onderwijs, onderzoek en innovatie zijn van centraal belang voor duurzaam economisch herstel, maar financiële beperkingen en het veranderingsproces brengen ook belangrijke tekortkomingen aan het licht.

2.4.

Het gebrek aan autonomie, verantwoording en transparantie is een fundamenteel aspect. Tussen de lidstaten bestaan aanzienlijke verschillen (5).

2.5.

Uit de beste praktijken blijkt dat het mogelijk is om kwaliteit en rendement te stimuleren door structuren en curricula te herzien, meer openheid aan de dag te leggen en meer samen te werken.

2.6.

Hoger onderwijs moet in dit tijdsgewricht voor alle getalenteerde mensen binnen handbereik zijn. De toenemende correlatie tussen toegang en sociaal-economische achtergrond brengt het gelijkheidsbeginsel in gevaar. Daar komt nog bij dat hoger onderwijs in een aantal landen allesbehalve een garantie biedt op een vaste baan. Tijdens de crisis waren ook hoger opgeleide jongeren allesbehalve immuun voor werkloosheid.

2.7.

De demografische ontwikkelingen hebben nadelige gevolgen voor gebieden die steeds verder ontvolkt raken en steeds minder goed kunnen concurreren. Deze ontwikkeling heeft vaak ernstige consequenties voor het aantrekken van docenten en studenten en voor de kwaliteit van de aangetrokken docenten en studenten. In sommige landen dreigt er een braindrain plaats te vinden. In de betrokken landen boeken nieuwe particuliere universiteiten, die een behoorlijke kwaliteitsbewaking ontberen, onbevredigende resultaten. Dit wordt verergerd door een gebrek aan financiering voor het traditionele hoger onderwijs.

2.8.

Het streven naar nauwere banden tussen de academische wereld en de samenleving leidt overal tot discussies over de vraag welke maatschappelijke rol universiteiten moeten vervullen en welke allianties er kunnen worden gesmeed met andere belanghebbenden, zoals bedrijven, sociale partners en het maatschappelijk middenveld.

2.9.

Vaak wordt pijnlijk duidelijk dat de vaardigheden van afgestudeerden en de behoeften op de arbeidsmarkt, ofwel vraag en aanbod, niet op elkaar zijn afgestemd. Bedrijven klagen over een gebrek aan vakmensen, met name voor technische beroepen en in de ICT. De globale kennisbasis verandert snel, waardoor het voor afgestudeerden meer dan ooit belangrijk is om over het juiste pakket aan 21e-eeuwse vaardigheden te beschikken om hun kennis stelselmatig te kunnen bijwerken.

2.10.

Bovendien dwingen nieuwe technologieën en digitalisering het hoger onderwijs om bestaande methodieken aan te passen en te verfijnen. Nieuwe vormen van doceren en leren, waaronder leervormen waarbij de student centraal staat, en onlinecursussen, zijn in opkomst. Dat neemt niet weg dat fysieke universiteitscampussen een belangrijke rol zullen blijven spelen in lokale en regionale gemeenschappen als ontmoetingsplaatsen voor onderwijs, onderzoek en netwerkactiviteiten.

2.11.

Studenten en academici/hoogleraren slaan in toenemende mate hun vleugels uit naar alle windstreken. In het hogere segment wordt er gestreden om „de knapste koppen” binnen te halen, maar de algemene tendens is breder. De kwaliteit en de aantrekkelijkheid van Europese universiteiten zijn van essentieel belang om buitenlandse studenten aan te trekken, hetgeen onderwijs en onderzoek, alsook het creëren van duurzame netwerken ten goede komt.

2.12.

In hun streven naar een grotere output onderstrepen veel (top)universiteiten daarbij dat onderzoek hun eerste taak is, en financiële regelingen ondersteunen dit. Als de nadruk in eerste instantie op onderzoek ligt, gaat dat doorgaans ten koste van een optimaal evenwicht en van de nodige wisselwerking tussen onderzoek en onderwijs.

3.1.

De ontwikkeling van universiteiten tot kenniscentra in de samenleving als integraal onderdeel van het ecosysteem van de EU leidt tot een discussie over de wezenlijke kenmerken van het hoger onderwijs waarop de dagelijkse praktijken moeten worden gebaseerd.

3.2.

Ondanks de verschillende benaderingen is er een tendens waarneembaar dat het hoger onderwijs zich steeds meer openstelt voor de meningen en belangen van publieke en particuliere belanghebbenden en studenten, en voor vraagstukken zoals de kruisbestuiving tussen onderzoek en onderwijs, intensievere samenwerking en internationalisering.

3.3.

Voor de meeste universiteiten is dit een langdurig en moeizaam proces. Het is voor grote, gevestigde instellingen niet eenvoudig om een dergelijke cultuuromslag te realiseren. Bovendien staan in veel landen de bestaande (politieke) procedures voor de benoeming van bestuurders, docenten en onderzoekers aan verandering in de weg. In dergelijke gevallen is er van onafhankelijke benaderingen door en binnen universiteiten nauwelijks sprake. Het EESC is van mening dat een betere toegankelijkheid en een open geest in heel Europa hoog op de prioriteitenlijst van het hoger onderwijs moeten staan.

3.4.

Onderzoek van topkwaliteit en beter opgeleide en hooggekwalificeerde mensen zijn absoluut noodzakelijk voor de veerkracht van elke economie. De crisis heeft nadelige gevolgen gehad voor de resultaten in kenniscentra, terwijl uit analyses blijkt dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen toponderzoek en -onderwijs en economische prestaties.

3.5.

Universiteiten richten zich niet langer alleen tot de hogere lagen van de samenleving. Hun aantal en omvang zijn fors toegenomen. Het universitaire landschap is gevarieerder geworden: meer soorten universiteiten, hoofdzakelijk universiteiten voor toegepaste wetenschappen naast onderzoeksuniversiteiten en regionale universiteiten naast nationale en internationale universiteiten, een hoger aantal faculteiten, met name in de economische en technische sectoren enz.

3.6.

De verruiming van de toegang tot het hoger onderwijs is overal in Europa — terecht — een beleidsprioriteit. In de EU moet 40 % van de komende generatie in staat zijn een universitaire graad te behalen. Voorts zijn de curricula, de onderwijsmiddelen (gebruik van moderne media in het kader van gecombineerd leren — blended learning — enz.), de relatie tussen onderzoek en onderwijs en andere aspecten, zoals internationalisering en het publieke belang, radicaal veranderd ten opzichte van vroeger. Managementmethoden moeten dienovereenkomstig worden aangepast.

3.7.

Autonome, verantwoordelijke en transparante universiteiten zouden zo vrij mogelijk moeten kunnen opereren binnen een rechtskader dat krachten van onderaf en concurrentie aanmoedigt als een belangrijke bijdrage aan bredere participatie en slimme specialisatie.

3.8.

Willen universiteiten blijvend fungeren als aanjagers van groei, concurrentievermogen en sociale cohesie, dan moet er worden gezorgd voor een open houding, waarbij zeker ook andere belanghebbenden moeten worden benaderd.

3.9.

Voor de economische levensvatbaarheid van de lokale en regionale gemeenschap kan het concept van de maatschappelijk betrokken en ondernemende universiteit zeer nuttig zijn. Dit concept vereist zowel ambitie als nauwe samenwerking tussen universiteiten, hun belanghebbenden en overheden.

4.1.

Het EESC schaart zich achter het concept van de civic university, ofwel de maatschappelijk betrokken universiteit (6). Het concept gaat verder dan onderwijs, academisch onderzoek en kennis. Een maatschappelijk betrokken universiteit stelt zich actief op naar de burgers en de samenleving als geheel, op alle niveaus. Elke universiteit kan aan haar presteren een maatschappelijke dimensie toevoegen door enerzijds te fungeren als intellectueel productief aandrijfstation voor de gemeenschap, en anderzijds als ontvangend substation waar van elders afkomstige topideeën worden omgevormd in hun eigen specifieke context.

4.2.

Dergelijke processen voltrekken zich overal in Europa — aan de hand van vraaggestuurd onderzoek, probleemgestuurd onderwijs, samenwerking tussen universiteiten en plaatselijke gemeenschappen, scholen, ziekenhuizen, bedrijven enz. Wel is er nog een flinke inspanning nodig op het vlak van capaciteitsopbouw (7).

4.3.

Op regionaal niveau kunnen universiteiten een holistische aanpak ondersteunen en belanghebbende partijen ertoe aanzetten om gemeenschappelijke uitdagingen samen aan te gaan. Een goed opgezette maatschappelijk betrokken universiteit kan ook een belangrijke rol spelen om probleemregio’s productiever te maken.

4.4.

De vorm van dit model zal per universiteit verschillen. Er zijn natuurlijk universiteiten die rechtstreeks te maken hebben met minder welvarende gebieden die economisch zwak presteren en/of in een lastige demografische situatie verkeren, maar afgezien daarvan gelden er voor een veel bredere groep criteria op grond waarvan een universiteit als een maatschappelijk betrokken universiteit kan worden aangemerkt. Europese universiteiten die tot de wereldtop behoren of een soortgelijke ambitie hebben, zijn ook terecht steeds meer geïnteresseerd in maatschappelijke betrokkenheid.

4.5.

De maatschappelijk betrokken universiteit kan als voorbeeld fungeren voor universiteiten die af willen van verouderde managementmethoden of traditionele werkwijzen. Dit is met name belangrijk wanneer jonge talenten moeten worden uitgedaagd om een bijdrage te leveren aan de nationale of regionale economie. Het proces van openstelling en modernisering moet worden aangejaagd door een intensievere samenwerking met de relevante belanghebbenden in alle regio’s.

4.6.

Een dergelijke benadering is door de respectieve voorzitterschappen van de Raad terecht gehanteerd in de Verklaringen van Lund en Rome (8), waarin wordt benadrukt dat onderzoek gericht dient te zijn op de grote problemen van onze tijd en dat er in plaats van een starre thematische aanpak moet worden gekozen voor een aanpak waarbij zowel particuliere als publieke belanghebbenden worden betrokken. Om de Europese Onderzoeksruimte en de innovatie-unie vorm te geven dient er vooral te worden gestreefd naar verantwoord onderzoek en verantwoorde innovatie ten aanzien van alle relevante beleidsterreinen en activiteiten. Ook in het kader van Horizon 2020 zijn dit prioritaire beginselen.

4.7.

Naast het Triple Helix-model (dat samenwerking tussen universiteiten, de particuliere sector en de overheid behelst) is er het Quadruple Helix-model, waarin ook plaats wordt ingeruimd voor lokale gemeenschappen en het maatschappelijk middenveld. Universiteiten met een dergelijk model zijn sterk verbonden met hun omgeving, weten waar ze voor staan, hebben transparantie hoog in het vaandel staan en leggen verantwoording af aan hun belanghebbenden en aan het grote publiek. Voor het maatschappelijk middenveld biedt dit model een nieuwe kans om mee te doen.

4.8.

Oud-studenten (alumni) vormen in dit verband een speciale groep waarnaar de nodige aandacht moet uitgaan. Er kan in Europa meer worden gedaan om hen te betrekken bij de verbetering van het rendement en het imago van universiteiten. Wat dit betreft zou Europa een voorbeeld kunnen nemen aan de VS.

4.9.

Alumni zouden als een volwaardig onderdeel van de universitaire gemeenschap moeten worden beschouwd. Ze kunnen regionaal, nationaal en internationaal als ambassadeurs voor een universiteit optreden en de discussie over curricula, die in tijden van dynamische veranderingen erg nuttig is, aanzwengelen. Ook kunnen ze een belangrijke rol spelen in het debat over het evenwicht tussen onderzoek en onderwijs, en tussen onderzoek en markt. Specifiek zou kunnen worden beoogd om alumni in te zetten als coaches voor net afgestudeerde studenten, met name van de eerste generatie, ook met een allochtone achtergrond.

4.10.

Een grotere mobiliteit van alumni genereert succesvolle internationale netwerken waar de universiteiten en het bedrijfsleven beide van kunnen profiteren.

5.1.

De maatschappelijk betrokken universiteit heeft een aantal elementen gemeen met de ondernemende universiteit. Universiteiten zijn geen ondernemingen. Ze hebben een autonome taak in het openbaar belang om op te leiden, (top)onderzoek te verrichten en kennis in te zetten voor het bredere maatschappelijke nut. De ondernemende universiteit heeft een tweeledige focus: op het aansturen en managen van de instelling en op het bevorderen van ondernemersvaardigheden en het ontwikkelen van initiatief onder studenten.

5.2.

Van groot belang is de vraag in hoeverre de onderwijsprogramma’s aansluiten bij de arbeidsmarkt en in hoeverre onderzoek en innovatie maatschappelijk nut hebben. Om de problemen waarmee de samenleving wordt geconfronteerd aan te pakken, is het uitermate belangrijk dat er communicatie en interactie is met de particuliere sector op nationaal/regionaal niveau.

5.3.

Hokjesdenken is niet langer zinvol. De technologische ontwikkelingen en maatschappelijke uitdagingen vragen om voortdurende aanpassingen. De situatie aan de vraagzijde wordt almaar gecompliceerder en vergt inter- en transdisciplinaire vaardigheden en ontvankelijkheid voor nieuwe ontwikkelingen. Naast de behoefte aan vakkennis brengt dit ook de noodzaak om vaardigheden te ontwikkelen mee. Platforms van belanghebbenden, gekoppeld aan universiteiten, kunnen bijzonder behulpzaam zijn bij het vaststellen van wat er nodig is. Het onderwijzend personeel moet naar behoren worden voorbereid op deze dynamische context. Ook moeten ondernemersvaardigheden (9) worden onderwezen in alle vormen van hoger onderwijs in de Europese Unie.

5.4.

Daarnaast kan het ook nuttig zijn om PPP-structuren op te zetten tussen universiteiten en maatschappelijke actoren, zoals het bedrijfsleven en de gezondheidssector.

5.5.

Het zou voor universiteiten waardevol zijn om „onderwijswaardeketens” te creëren in samenwerking met het bedrijfsleven. Dit zou twee hoofddoelen dienen:

5.6.

Evenzo kunnen specialisering, profilering en imagoverbetering gebaat zijn bij het maken van prestatieafspraken, zoals in sommige lidstaten gebeurt. Deze kunnen een brede internationale en ook regionale focus hebben en positief uitwerken op de ambitie en de kwaliteit van programma’s en studenten. Om dit te verwezenlijken moeten beide kanten (overheden en hoger onderwijs) zich hier wel consequent voor inzetten.

5.7.

Innovatie zou onderzoek en onderwijs, maar ook het bestuur ten goede moeten komen. Een geslaagd voorbeeld van verbetering van onderaf is HEInnovate, een onafhankelijk online-instrument voor zelfbeoordeling dat door de Europese Commissie is ontwikkeld (10). Een breder gebruik van dit instrument zou moeten worden aangemoedigd.

5.8.

Studenten die hun vleugels willen uitslaan, kunnen gebruikmaken van internationaal gepresenteerde universiteitsprogramma’s en van een breed scala aan rivaliserende onlinecursussen. Vergelijkbaarheid en transparantie moeten de concurrentie bevorderen en de prestatieniveaus dichter bij elkaar brengen. Transparantie-instrumenten zoals U-Multirank in de EU hebben een groot potentieel. Universiteiten moeten nagaan hoe dergelijke middelen efficiënter kunnen worden ingezet.

5.9.

Alle mensen met talent moeten een eerlijke kans krijgen om naar de universiteit te gaan. Steeds vaker wordt overwogen om collegegeldsystemen in te voeren. Als gevolg hiervan oordelen studenten kritischer over het onderwijs dat zij genieten. Elke vorm van sociale selectie als gevolg van de invoering van collegegeld moet evenwel worden uitgesloten. Studiefinanciering (op basis van sociaal-economische achtergrond) moet zodanig worden vormgegeven dat eerlijke toegang tot passend onderwijs voor iedereen is gewaarborgd. Bovendien mogen collegegeldsystemen niet worden misbruikt om bestaande overheidsfinanciering te vervangen.

5.10.

In bepaalde regio’s moet er gezien de demografische ontwikkelingen meer voor worden geijverd om het aantal afgestudeerden op te voeren, met name om deze regio’s veerkrachtiger te maken en hun levensvatbaarheid te bevorderen.

5.11.

Zowel voor studenten als het bedrijfsleven is het een goede zaak als hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek nauw met elkaar zijn verweven. Meestal wordt er in financieringsmodellen echter vooral gekeken naar onderzoeksresultaten, wat resulteert in een kleiner aantal docenten die daadwerkelijk onderwijs geven.

5.12.

Universiteiten moeten terdege beseffen dat het leeuwendeel van de afgestudeerden met een bachelor- of masterdiploma en zelfs promovendi aan de slag gaan in het bedrijfsleven en de bredere samenleving, buiten de academische wereld. Het niveau van het onderwijs en een goede voorbereiding op de arbeidsmarkt moeten daarom voorop blijven staan, ongeacht de specialisatie van de (top)universiteit. Wat dit aangaat, zou Europa geen voorbeeld moeten nemen aan de VS (11). Europa moet streven naar excellentie en naar gelijke kansen.

5.13.

De digitale revolutie heeft voor het hoger onderwijs ingrijpende gevolgen op het gebied van doceren en (gecombineerd (12)) leren, vaardigheden van docenten en studenten en bestuursstructuren. Hierdoor is er op alle niveaus meer dynamiek en flexibiliteit vereist. Ook in dit verband is nauwere samenwerking tussen het hoger onderwijs en de particuliere sector nuttig, zo niet noodzakelijk.

6.1.

Het EESC is ingenomen met het feit dat alle bovengenoemde onderwerpen en de modernisering van het hoger onderwijs steeds vaker op de agenda van de EU staan. Het zou wenselijk zijn om de Europese ruimte voor hoger onderwijs en de Europese Onderzoeksruimte met behulp van een gemeenschappelijke aanpak met succes te voltooien.

6.2.

Open en transparante universiteiten en een goed gedefinieerde Europese richtinggevende strategie zullen de interne markt zeer ten goede komen en bijdragen tot de modernisering van een Europese samenleving die op het wereldtoneel tegen een stootje kan. Vrij verkeer van studenten, onderzoekers en kennis is hierbij van essentieel belang.

6.3.

De betrokkenheid van de EU bij het hoger onderwijs begon met het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek in de achtereenvolgende kaderprogramma’s. Ondertussen houdt de EU zich steeds meer met onderwijszaken bezig. In het stabiliteits- en groeipact wordt nadrukkelijk gewezen op de noodzaak om financiële middelen te blijven besteden aan zaken die groei genereren, waaronder met name het hoger onderwijs.

6.4.

Van de vijf kerndoelen van Europa 2020 zijn er twee die rechtstreeks verband houden met universiteiten: investeringen in O&O en innovatie, en onderwijs. Verscheidene commissarissen houden zich hiermee bezig. In 2014 bleek uit landenspecifieke aanbevelingen dat er in ongeveer de helft van de lidstaten ernstige problemen bestaan doordat vaardigheden en arbeidsmarktbehoeften niet op elkaar aansluiten en dat er nog altijd te weinig wordt samengewerkt tussen de academische wereld en het bedrijfsleven en andere belanghebbenden.

6.5.

Volgens de landenspecifieke aanbevelingen moet er via doeltreffendere samenwerking tussen het hoger onderwijs, onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven iets worden gedaan aan de inzetbaarheid en aan de behoeften van de particuliere sector en van studenten/afgestudeerden als toekomstige werknemers (of werkgevers), alsook aan het concurrentievermogen. Het EESC zou graag zien dat efficiënter wordt gecontroleerd in hoeverre er aan de landenspecifieke aanbevelingen gevolg is gegeven en dat de resultaten in alle openheid worden besproken door de Commissie en de Raad.

6.6.

Het is zaak dat het hoger onderwijs autonoom is en zelf verantwoording aflegt, maar in de lidstaten zijn er politieke krachten aanwezig die juist aandringen op meer regulering, wat tot minder autonomie zou leiden. Daarbij wordt het subsidiariteitsbeginsel als argument aangevoerd, wat aan het harmoniseren van hogeronderwijssystemen in Europa in de weg staat. Gevolg is dat de belangen van de studenten en de samenleving als geheel worden geschaad.

6.7.

Hogere en bredere kwalificaties zouden in en buiten de EU benut moeten worden. Dit vereist een grensoverschrijdende kruisbestuiving tussen universiteiten, docenten en studenten, alsmede een open blik op de wereld. Als de Raad, de lidstaten en de Commissie zich uitdrukkelijk committeren, zou dat ertoe moeten leiden dat hogeronderwijsinstellingen beter presteren. Daarvoor is het wel zaak dat nationale en EU-bevoegdheden beter worden gedeeld en op elkaar worden afgestemd.

6.8.

Het EESC onderstreept voortdurend dat onderzoeks- en innovatieprogramma’s van de EU van cruciaal belang zijn. Grensoverschrijdend onderzoek komt het rendement ten goede, EU-programma’s stimuleren dat nadruk wordt gelegd op sleuteltechnologieën en strategische thema’s, transnationale financiering leidt tot hogere output, en Europese wetenschapsallianties kunnen het Europese concurrentievermogen een sterke impuls geven. Dit vergt echter ook dat nieuwe kennis meer wordt gedeeld, met name door deze openlijk toegankelijk te maken.

6.9.

Uit hoofde van het zevende kaderprogramma (FP7), en sinds 2014 uit hoofde van Horizon 2020, ondersteunt de Europese Onderzoeksraad met succes toponderzoek via competitieve financiering. Structurele belemmeringen staan aan de grensoverschrijdende mobiliteit van onderzoekers, professoren en studenten echter nog steeds in de weg.

6.10.

Het presteren van hogeronderwijsinstellingen en onderzoekers wordt steeds vaker geëvalueerd en wereldwijd bekendgemaakt. Er is tussen universiteiten wereldwijde samenwerking en concurrentie. Ze werken aan gezamenlijke onderzoeksprojecten, streven naar excellentie en werven steeds vaker studenten en personeel van buiten de EU aan. Dit is zeer belangrijk, maar nationale regels en een gebrek aan prikkels kan vooruitgang op dit gebied smoren. Uit internationale metingen blijkt dat de kloof tussen de best presterende Europeanen en anderen groter wordt.

6.11.

Er moeten meer inspanningen worden verricht om toponderzoekers uit heel Europa bij gezamenlijke projecten te betrekken. Centra van topkwaliteit in geheel Europa moeten met elkaar worden verbonden, en moeten meedoen aan Europese toponderzoekprojecten.

6.12.

De mobiliteit van academici en studenten in Europa is beperkt, omdat grensoverschrijdend verkeer nog steeds kunstmatig wordt belemmerd. Het is hoog tijd dat er voor onderzoekers en academici uit verschillende landen gelijke werkomstandigheden worden geschapen en dat de studieprogramma’s en academische titels in Europa meer op één lijn worden gebracht.

6.13.

Ontoereikende statistieken moeten worden verbeterd en beter worden benut om de mobiliteit te meten en te bevorderen.

6.14.

Openstelling en opwaardering van universiteiten, alsook culturele diversifiëring via toegenomen internationalisering, zijn positieve ontwikkelingen. Voorts worden studenten, mede dankzij de moderne sociale media, transparantie-instrumenten zoals U-Multirank en de specialisatie van universiteiten aangezet tot het maken van specifieke keuzes. Pragmatische oplossingen op EU-niveau zouden hen hierbij moeten helpen.

6.15.

Een nauwere samenwerking tussen degenen die daartoe bereid zijn, kan een stap in de goede richting zijn. Een voorbeeld hiervan is de overeenkomst die de Benelux-landen onlangs hebben gesloten over de automatische wederzijdse erkenning van diploma’s. Hiermee wordt zeer belangrijke vooruitgang geboekt (13). De trend van wederzijdse erkenning van universitaire diploma’s en de verschillende wetenschappelijke graden zal helpen om de belemmeringen tussen universiteiten te verminderen en om echt open uitwisselingen tot stand te brengen.

6.16.

Adequate kwaliteitsborgingssytemen moeten worden geïnternationaliseerd en moeten een duidelijke Europese connectie hebben. Dit omvat de erkenning van accreditatiebesluiten. Elk initiatief op dit terrein moet worden verwelkomd (14). Een proces van wederzijdse erkenning moet geleidelijk resulteren in een Europese accreditatie en zal met name de onderwijskwaliteit in onderpresterende universiteiten ten goede komen.

6.17.

Een en ander zou overal in Europa gunstig uitwerken op zowel de mobiliteit als de inzetbaarheid. Als er voor verschillende universiteiten één diploma wordt ingevoerd, zouden gezamenlijke programma’s van universiteiten veel aantrekkelijker worden. De ondersteuning van samenwerkingsverbanden moet in overweging worden genomen. De uitwisseling van administratieve en onderwijspraktijken ter plaatse kan de kwaliteit ten goede komen.

6.18.

Een basisvoorwaarde voor internationalisering is het gebruik van gemeenschappelijke talen. Kennis van (meer dan twee) talen is om culturele en economische redenen wenselijk. Het Engels zou heden ten dage als lingua franca kunnen dienen. Bij de verbetering van taalvaardigheden wordt te langzaam vooruitgang geboekt. Er moet worden overwogen om studenten te verplichten ten minste één vreemde taal te leren.

6.19.

Het programma Erasmus+ is een groot succes en een enorme stap voorwaarts bij het faciliteren van mobiliteit. Ook door het bedrijfsleven is het goed ontvangen. Het sluit zeer goed aan bij het leidende beginsel van de Commissie om groei en werkgelegenheid te stimuleren. De financiering van het programma zou het mogelijk moeten maken om aan de groeiende vraag te voldoen. Wettelijke beperkingen voor studentenuitwisselingen moeten worden weggenomen.

6.20.

Europese structuur- en investeringsfondsen zijn terecht gericht op factoren die innovatie en groei kunnen bewerkstelligen, zoals onderzoek. De Commissie moet het opvoeren van de deelname van universiteiten aan regionale projecten sturen.

6.21.

Universiteiten zijn in de regel onafhankelijk van lokale en regionale overheden, maar er zijn een aantal belangrijke uitzonderingen. Die moeten worden uitgelicht. Een zeer positieve bijdrage wordt ook geleverd door het ESIF-programma, waarmee onderzoek via RIS3 (15) wordt gekoppeld aan regionale EU-programma’s, zodat een innovatievriendelijk klimaat wordt gestimuleerd.

6.22.

Universiteiten moeten op de hoogte zijn van RIS3 en van de toepassing ervan op verschillende niveaus. Zij moeten samen met de betrokken regionale overheden een actieve rol spelen in het programma.

6.23.

Helaas wordt het ESIF-programma door universiteiten om bestuurlijke redenen nog steeds onvoldoende gebruikt. Er moet worden gestreefd naar synergieën tussen EU-programma’s (ESIF, Horizon 2020 en Erasmus+), maar conflicterende voorwaarden steken dikwijls een spaak in het wiel.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/20

Rapporteur:

Antonello PEZZINI

Corapporteur:

Zbigniew KOTOWSKI

1.1.

Zowel individuele Europese ingenieurs en technici als hun nationale en Europese verenigingen zijn van cruciaal belang voor het Europese herindustrialiseringsproces, daar zij ertoe bijdragen dat onderzoek sneller leidt tot innovatieve toepassingen op de markt.

1.2.

De economische ontwikkeling van de EU hangt steeds meer af van het herindustrialiseringsproces dat moet worden opgevat als een strategie voor de overgang naar nieuwe vormen van duurzaam ontwerpen, vervaardigen en in de handel brengen van innovatieve producten met een hoge toegevoegde waarde, die gekoppeld zijn aan nieuwe en kwaliteitsvolle technologieën, materialen en diensten in een steeds meer gedigitaliseerde wereld.

1.3.

De sleutelrol die ingenieurs en technische specialisten in dit proces spelen bij het oplossen van de problemen die de herindustrialisering voor de Europese samenleving met zich meebrengt, moet sterker worden benadrukt en opgewaardeerd. Het zou dan ook een goede zaak zijn als een participatieve foresight -oefening zou worden gelanceerd over de toekomst van het beroep.

1.4.

Het EESC zou graag zien dat een Europese cultuur van ondernemerschap en innovatie wordt bevorderd en dat concrete acties worden ondernomen om het beroep van ingenieur en technicus — scheppers van beschaving en welvaart — nieuw leven in te blazen.

1.5.

Er is behoefte aan een harmonisch Europees kader dat het ingenieursberoep bevordert en onder meer de volgende thema’s bestrijkt:

1.6.

Het Comité is van mening dat hoge opleidings- en kwalificatieniveaus in engineering een essentiële voorwaarde vormen voor een doeltreffend systeem van wederzijdse erkenning. Als we ervoor willen zorgen dat de lidstaten vertrouwen hebben in op kennis gebaseerde wederzijdse professionele mobiliteit, is het zaak hoge normen voor onderwijs en opleiding te hanteren, ook via de invoering van een 29e facultatieve EU-regeling die gebaseerd is op de ervaringen met vrijwillige Europese beroepskaarten (1) en met de actieve steun van de nationale en Europese beroepsverenigingen van ingenieurs.

1.6.1.

De ontwikkeling van de hedendaagse samenleving creëert een groot aantal nieuwe banen van niet-technische aard, die onder invloed van de media en wegens het streven naar maatschappelijke populariteit aantrekkelijk zijn voor jongeren die op zoek zijn naar een snelle en prestigieuze carrière. Het beroep van ingenieur is in hun ogen een traditioneel beroep dat geen mogelijkheden biedt voor een gemakkelijke en snelle loopbaan. Ingenieursrichtingen zullen dan ook niet aantrekkelijk zijn voor de toekomstige generaties, wat een ernstige bedreiging vormt voor het welslagen van de herindustrialisering van Europa en het concurrentievermogen van de Europese industrie. Dit is een grote uitdaging voor de bestaande onderwijsstelsels, wat maakt dat er in het basisonderwijs meer aandacht moet komen voor de vakken wiskunde, natuurkunde en ingenieurswetenschappen, en dat zij aantrekkelijker moeten worden gepresenteerd, om de nieuwsgierigheid van de jonge generaties te wekken. Zo ook verdienen het beginsel van duale opleiding en de goede praktijken ter zake (in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk) bijzondere aandacht van alle lidstaten waarin dit systeem niet bestaat.

1.7.

Gezien het belang van wederzijdse erkenning, met name voor onafhankelijke ingenieurs en zelfstandigen, moet er een interne markt van Europese engineering tot stand worden gebracht en een gestructureerde gemeenschappelijke aanpak worden ontwikkeld om de mobiliteit in de hele Europese ruimte te vergroten.

1.8.

Engineering moet een sterke rol spelen in het Europese normalisatiebeleid om de procedures te versnellen, te vereenvoudigen en te moderniseren, en om de interoperabiliteit van systemen en netwerken te verzekeren.

1.9.

Organisaties waarin ingenieurs werkzaam zijn, moeten op basis van het Europees kader voor beroepskwalificaties voor de nieuwe generaties geschikte, elektronische opleidingsmodellen, governance- en evaluatieregelingen ontwikkelen, die afgestemd zijn op de specificiteit van nieuwe ingenieurs, met aantrekkelijke werkomstandigheden en loopbaanperspectieven.

1.10.

Volgens het EESC moeten representatieve organisaties en beroepsorden meer naar convergentie streven om, zowel binnen als buiten de EU, als één drijvende kracht samen te werken en hun leden voortgezette opleidingen op basis van gemeenschappelijke Europese criteria aan te bieden.

1.11.

Het EESC beveelt de Commissie aan om concreet gevolg te geven aan de oprichting van het Europees Forum van vrije beroepen, waarbinnen beroepsorganisaties, -orden en -raden (2) van ingenieurs breed vertegenwoordigd zijn, en een portaal voor Europese ingenieurs op te richten waarbij aandacht kan worden besteed aan kwesties als aansprakelijkheid, intellectuele eigendom, belastingen en pensioenregelingen, voortgezette opleiding, gedragscodes enz.

1.12.

De Commissie zou een Europese code van goede ingenieurspraktijken moeten opstellen op basis van de ervaring van nationale organisaties van ingenieurs en technici om voor deze beroepsbeoefenaren de nodige juridische en financiële voorwaarden voor de verwezenlijking van innovatieve projecten te creëren, met name voor kmo’s en O&O-activiteiten.

1.13.

Volgens het EESC moet het beroep zich steeds meer richten op de beheersing van complexe problemen met betrekking tot economische, sociale en milieuduurzaamheid en daarbij in toenemende mate gebruikmaken van geavanceerde multidisciplinaire benaderingen en passende interoperabiliteit tussen productiesystemen en de nieuwe industrie 4.0.

1.14.

Het EESC verzoekt de Commissie en de lidstaten om terdege rekening te houden met de conclusies van de Europese Raad van 20 en 21 maart 2014 waarin hen wordt gevraagd de schaarste aan vaardigheden op de gebieden wetenschap, technologie, engineering en wiskunde (de STEM-vaardigheden) prioritair aan te pakken, met een grotere betrokkenheid van het bedrijfsleven.

2.1.

Aan de oorsprong van de Europese engineering ligt het streven naar vernieuwing, dat door het genie van Leonardo da Vinci belichaamd wordt. Een en ander getuigt van de openheid voor innovatie van de Europese samenleving, alsook van een cultuur van waardering voor burgerzin, goed bestuur en hard werk.

2.2.

Ook het EP onderstreept dat de crisis de Europese economieën hard getroffen heeft. De EU heeft behoefte aan een alomvattende groeistrategie om deze moeilijkheden het hoofd te bieden (3).

2.3.

De strategie voor de herindustrialisering van de EU is vooral gericht op investeringen in innovatie, waarbij de engineering een cruciale rol speelt, met name in snel groeiende sectoren.

2.4.

Door de convergentie van digitale technologieën, communicatiesystemen en slimme netwerken, nanobiotechnologie, duurzame industriële technologieën, 3D-printers en sectoroverschrijdende, schone ontsluitende technologieën wordt een grondige ommekeer teweeggebracht in de wijze van functioneren van economieën en samenlevingen. Dit alles gebeurt bovendien met een door de globalisering exponentieel toenemende snelheid.

2.5.

De toekomst van de EU hangt af van het herindustrialiseringsproces dat vooral moet worden opgevat als een strategie voor de overgang naar nieuwe vormen van duurzaam ontwerpen, vervaardigen en in de handel brengen van producten met een hoge toegevoegde waarde, die gekoppeld zijn aan nieuwe technologieën, materialen en diensten in een steeds meer gedigitaliseerde wereld.

2.6.

Bij gebrek aan wetenschappelijk en technisch personeel met voldoende ervaring en kennis, zal het moeilijk zijn de doelstellingen van de Europa 2020-strategie te verwezenlijken. Ook in dit verband moet de rol van beroepsorganisaties en -verenigingen van ingenieurs en technici op nationaal en Europees niveau worden opgewaardeerd.

2.7.

In Europa is de meeste technische deskundigheid te vinden in de sector van de engineering, die ongeveer 130 000 ondernemingen telt, met ruim 10 miljoen hoogopgeleide en bekwame medewerkers en een jaarlijkse productie van ca. 1 840 miljard euro, hetgeen overeenkomt met ongeveer een derde van alle EU-export. Bovendien spelen ingenieurs en technici een belangrijke rol in alle sectoren van de economie (4).

2.8.

Er moet een nieuwe slimme aanpak worden ontwikkeld in het Europese beleid, waarbij een nieuwe rol moet worden toebedeeld aan technische specialisten. Het is steeds meer nodig slimme transformatieprocessen in Europese regio’s te beheren, waarop overigens in de nieuwe Europese programmering ook uitdrukkelijk aangedrongen wordt.

2.9.

Om deze doelstellingen te bereiken moet de EU de vaardigheidsniveaus van de beroepsbevolking verhogen. Met name wat betreft ingenieurscapaciteiten zal de vraag van de publieke en de particuliere sector toenemen. De publieke sector zal meer technische vaardigheden nodig hebben als zij — bij de toepassing van de nieuwe richtlijnen betreffende overheidsopdrachten, met vormen van samenwerking in bedrijfsnetwerken, werken in clusters en nieuwe software — het hoofd moet bieden aan de uitdagingen in de sectoren van energie, vervoer, gezondheidszorg, afvalbeheer en onderwijs en met betrekking tot de koolstofvoetafdruk, het internet van de dingen en de circulaire economie.

2.10.

Ook de particuliere sector zal de technische vaardigheden moeten versterken wil ze de vruchten plukken van de ontwikkeling van vaardigheden op de werkplek. Analyse van consumentengedrag wijst op een constante stijging van de vraag naar intelligente producten en diensten.

2.11.

Technische kennis en ervaring moeten voortdurend worden bijgewerkt om te kunnen inspelen op de uitdagingen die de nieuwe industriële processen met zich brengen. Er moeten nieuwe leervormen en -methoden en nieuwe opleidingen worden ontwikkeld om optimaal en flexibel gebruik te kunnen maken van menselijk en sociaal kapitaal in de sector. Er is behoefte aan nieuwe vormen van werkorganisatie voor zelfstandigen die op het gebied van professionele, technische en wetenschappelijke diensten in Europa werkzaam zijn.

2.12.

Meer mobiliteit op nationale, Europese en wereldwijde arbeidsmarkten zal leiden tot een betere benutting van het aantrekkelijke Europese aanbod van voor engineering beschikbare arbeidskrachten. Met de mogelijkheid om te kiezen voor een 29e facultatieve EU-regeling kan de verspreiding van een EU-beroepskaart worden bevorderd en zal het voor gespecialiseerde ingenieurs gemakkelijker worden om beroepservaring op te doen in verschillende EU-lidstaten.

2.13.

Om potentiële studenten voor het beroep van ingenieur warm te maken moet gezorgd worden voor meer samenwerking tussen het bedrijfsleven en universiteiten en tussen werkgevers en openbare en particuliere scholen, in zowel het primair als het secundair onderwijs en in O&O. Het gaat erom de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven in de praktijk te brengen en een passende opleiding te bevorderen.

2.14.

Via ondernemers en de confrontatie met nieuwe en complexere kwesties, wordt het voor jongeren duidelijk dat wiskunde, informatietechnologie, natuurkunde en chemie noodzakelijk zijn om de problemen aan te pakken waarmee de samenleving geconfronteerd wordt, en dat zij de sleutels zijn van nieuwe innovatieve oplossingen voor geneeskunde, gezondheidszorg, vervoer, milieuvervuiling en energiebesparing.

2.15.

Dit soort samenwerking moet op lokaal niveau ontstaan maar de ervaringen en de beste praktijken moeten in geheel Europa uitgewisseld worden. Een en ander kan bijdragen aan nieuwe banen en carrièrekansen voor ingenieurs, en kan deze kennisgebieden levendiger en aantrekkelijker helpen maken voor de nieuwe generaties.

2.16.

Gelet op de gelijktijdige vooruitgang in uiteenlopende disciplines en de multidisciplinariteit van praktische toepassingen moeten kwaliteit en doeltreffendheid worden gewaarborgd en onderwijstrajecten worden ingevoerd waarbij in het secundair onderwijs en aan de universiteit ook plaats wordt ingeruimd voor andere vakken als sociale psychologie of teambeheer van personele middelen, het stimuleren van creatieve processen, nanotechnologie, biomedische technologie, geschiedenis van de techniek, economische geografie enz.

2.17.

Erkenning van onderwijsprogramma’s is een van de middelen waarmee in deze beroepen kan worden gegarandeerd dat aan de standaarden wordt voldaan. Het kwaliteitsgarantieproces impliceert dat referentie- en evaluatiewaarden moeten worden vastgesteld in overeenstemming met het Europees en nationaal kader voor beroepskwalificaties.

2.18.

De externe accreditering en de interne kwaliteitsborging zijn twee zeer belangrijke processen om de kwaliteit van de ingenieursopleiding op peil te houden.

3.1.1.

Tegelijk is er behoefte aan een Europees kader dat het ingenieursberoep bevordert; hierbij zij gedacht aan:

3.2.1.

De hoge opleidings- en kwalificatieniveaus van ingenieurs liggen ten grondslag aan een doeltreffend systeem van wederzijdse erkenning. In een EU die op kennis is gebaseerd en in staat moet zijn de nieuwe uitdagingen op het gebied van engineering aan te pakken, zou het wederzijdse vertrouwen worden bedreigd als de opleidingsniveaus zouden worden verlaagd om de mobiliteit te verhogen.

3.2.2.

Er moet een veelzijdige, gemeenschappelijke aanpak worden ontwikkeld in de vorm van een Europese beroepskaart (6). Voorwaarde hiervoor is wel dat opleidingen meer gaan convergeren en dater een parallelle facultatieve regeling komt voor een vrijwillige EU-beroepskaart, alsook een gemeenschappelijk opleidingskader en systemen voor de validatie van verworven formele en/of informele kwalificaties.

3.2.3.

Het EESC beveelt aan concrete acties op te zetten om het beroep van ingenieur en technicus nieuw leven in te blazen. Zij zijn immers sleutelfiguren in de versnelde omzetting van onderzoek in markttoepassingen en in oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Het EESC vraagt met name om specifiek voor ingenieurs het programma Erasmus voor jonge ondernemers en de microkredietregelingen te versterken en een EU-prijs voor creatieve ingenieurs in te voeren, teneinde het beroep de mogelijkheid te bieden meer zichtbaarheid te verwerven en het concipiëren van uitmuntende engineeringsideeën en -projecten te stimuleren.

3.3.1.

Gezien de snelheid waarmee de technologie zich ontwikkelt hecht het EESC er veel belang aan dat de EU steun verleent voor de ontwikkeling van opleidingsmodules in samenwerking met het bedrijfsleven, met het oog op het verwerven van specifieke hoge vaardigheidsniveaus, de ontwikkeling van collaborative learning, van projecten voor learning by doing voor betere intermenselijke communicatie, van online modules inzake digitale technologie, alsook communicatie-netwerken om informatie in te winnen en te beoordelen.

3.3.2.

Er moeten met behulp van EU-regelgeving wereldwijde normen worden ontwikkeld voor de validatie van informeel verworven vaardigheden op het gebied van leiderschap en risicobeheer (7).

3.3.3.

Benutting van de vaardigheden van nieuwe generaties: „ConGen” vergt een nieuwe aanpak van de productie-, organisatie-, communicatie- en bestuursstructuren.

3.4.1.

Het EESC is van mening dat er meer aandacht en waardering moet komen voor de sleutelrol die ingenieurs en technische beroepsbeoefenaars spelen bij het aanpakken van problemen die de herindustrialisering voor de Europese samenleving met zich meebrengt. Er moet een participatieve foresight-oefening worden gelanceerd met medewerking van ontwikkelaars, overheden, beleidsmakers en belanghebbenden om de toekomstige beroepsprofielen te identificeren en te evalueren die nodig zijn om problemen op te lossen, zich snel nieuwe technologieën eigen te maken en in toepassingen om te zetten.

3.4.2.

In dit verband is een specifieke rol weggelegd voor ingenieurs bij de invulling van dit herindustrialiseringsproces in termen van economische, sociale en milieuduurzaamheid, met het oog op een geleidelijke overgang naar een kringloopeconomie, „met inbegrip van herproductie en herconsumptie” (8).

3.5.1.

Het EESC is van mening dat Europese ingenieurs en technici van cruciaal belang zijn voor het herindustrialiseringsproces, daar zij ertoe kunnen bijdragen dat onderzoek sneller leidt tot innovatieve toepassingen op de markt en sneller een oplossing wordt gevonden voor de complexe problemen die samenhangen met de overstap op een sociale, duurzame, gezonde en concurrerende markteconomie. Met het oog daarop moeten ingenieurs en technici toegang hebben tot en ondersteund worden door innovatieve oplossingen die kwaliteit en niet alleen betaalbaarheid belonen alsook alle vormen van samenwerking in netwerken en clusters aanmoedigen via EU-beleidsmaatregelen en programma’s als:

4.1.

De EU staat voor grote uitdagingen, die evenveel problemen vormen voor Europese ingenieurs:

4.2.

Volgens het EESC is het zaak dat de nieuwe ConGen-generatie van ingenieurs hogere niveaus van formele en informele kwalificaties en vaardigheden verwerft, aangezien het oplossen van eenvoudiger problemen aan autonome digitale systemen zal worden overgelaten, en dat zij interdisciplinaire vaardigheden en flexibiliteit ontwikkelt om complexe problemen te beheersen.

4.3.

Organisaties waarin ingenieurs werkzaam zijn, moeten op basis van het Europees kader voor beroepskwalificaties digitale opleidingsmodules en systemen met bestuursvormen ontwikkelen die afgestemd zijn op de nieuwe ingenieurs; zij moeten het draagvlak voor de waarden en missie van de onderneming helpen vergroten en een aantrekkelijke omgeving en loopbaan bevorderen.

4.4.

Volgens het EESC zouden ingenieursverenigingen en -beroepsordes op Europees niveau naar meer convergentie moeten streven om zowel binnen als buiten de EU een meer proactieve rol te spelen bij de totstandbrenging van een interne markt van Europese engineering.

4.5.

Het EESC beveelt aan om concreet gevolg te geven aan de oprichting van het Europees Forum van vrije beroepen, waarin beroepsorganisaties, -orden en -raden van onafhankelijke ingenieurs en kmo’s in de engineeringsector (9) breed vertegenwoordigd zijn, en om een portaal voor Europese ingenieurs op te richten waarmee op interactieve wijze aandacht wordt besteed aan belangrijke problemen als aansprakelijkheidsbeheer, bescherming van intellectuele eigendom, belastingregelingen en pensioenstelsels.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/27

Rapporteur:

Egbert BIERMANN

Corapporteur:

Tautvydas MISIŪNAS

1.1.

Het EESC steunt de activiteiten voor de ontwikkeling van een Europees industriebeleid, in het bijzonder ter bevordering van sleuteltechnologieën, die het concurrentievermogen in Europa versterken. Als Europa internationaal met één stem spreekt, komt zijn rol in de wereldwijde dialoog beter uit de verf. Het innoverend vermogen van nanomaterialen en nanotechnologie — met name in de chemische sector — draagt daaraan in belangrijke mate bij.

1.2.

Een initiatief ter ondersteuning van nanotechnologie kan helpen om het gemeenschappelijke Europese industriebeleid verder te ontwikkelen. Onderzoek en ontwikkeling zijn inmiddels zo complex dat zij de capaciteiten van individuele ondernemingen en instellingen te boven gaan. Dit vergt interdisciplinaire samenwerking tussen universiteiten, wetenschappelijke instellingen, ondernemingen en starterscentra. Een stap in de goede richting zijn onderzoekscentra zoals die in de chemische en de farmaceutische sector zijn opgericht. Er moet voor worden gezorgd dat kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) hierbij worden betrokken.

1.3.

Op het gebied van nanotechnologie moeten Europese kenniscentra (nanoclusters) verder ontwikkeld worden. Vooraanstaande economen, wetenschappers, politici en maatschappelijke vertegenwoordigers dienen de handen ineen te slaan om technologieoverdracht, digitale en persoonlijke samenwerking, betere risicobeoordeling, een speciale levenscyclusanalyse of de veiligheid van nanoproducten te stimuleren.

De financieringsinstrumenten van het kaderprogramma voor onderzoek Horizon 2020 moeten op het gebied van nanotechnologie eenvoudiger en flexibeler worden gemaakt, vooral voor kmo’s. Overheidsfinanciering dient bestendigd te worden en de beschikbaarstelling van particuliere middelen moet worden bevorderd.

1.4.

Om de multidisciplinaire nanotechnologie beter in opleidings- en onderwijsstelsels te verankeren, dienen prominente wetenschappers en technici op gebieden als chemie, biologie, technische wetenschappen, geneeskunde of sociale wetenschappen te worden ingeschakeld. En ondernemingen moeten door gerichte opleidings- en scholingsactiviteiten reageren op de steeds hogere eisen die aan de vaardigheden van hun personeel worden gesteld. Het personeel met al zijn ervaring en vaardigheden dient hierbij te worden betrokken.

1.5.

Het EU-normalisatieproces moet verder worden bevorderd. Normen spelen een cruciale rol voor de naleving van wetten, met name als voor de veiligheid van het personeel een risicobeoordeling nodig is. Daarom moeten er voor gecertificeerde referentiematerialen werktuigen komen om procedures te testen die de eigenschappen van nanomaterialen meten.

1.6.

De consument moet uitgebreid over nanomaterialen geïnformeerd worden. Het is van essentieel belang om het maatschappelijk draagvlak voor deze sleuteltechnologieën te vergroten. Er moet regelmatig overleg tussen consumenten- en milieuorganisaties, het bedrijfsleven en de politiek worden gevoerd. Daartoe moeten in heel Europa informatieplatforms en instrumenten ter bevordering van de maatschappelijke acceptatie worden ontwikkeld.

1.7.

Het EESC gaat ervan uit dat de Commissie een waarnemingscentrum voor nanomaterialen in het leven roept om de ontwikkelingsprocessen en toepassingen, de terugwinning (recycling) en de verwijdering van die materialen in kaart te brengen en te beoordelen. Dit centrum moet ook de gevolgen voor de werkgelegenheid en de arbeidsmarkt nagaan en beoordelen, alsook de hieruit te trekken politieke, economische en sociale conclusies in kaart brengen. Nog vóór 2020 moet er een actueel „Verslag over nanomaterialen en nanotechnologie in Europa” worden uitgebracht dat ontwikkelingsscenario’s tot 2030 schetst.

2.1.

De Europese Commissie heeft al tal van initiatieven ter bevordering van innovatie en sleuteltechnologieën genomen om het concurrentievermogen te versterken. Voorbeelden daarvan zijn de Commissiemededelingen over een gemeenschappelijke strategie voor sleuteltechnologieën (2009, 2012) en de mededeling „Onderzoek en Innovatie” uit 2014. In verschillende adviezen van het EESC (1) werd bijzondere aandacht besteed aan nanotechnologie.

2.2.

Met het plan-Juncker van 2014 is bijzondere prioriteit verleend aan het industriebeleid van de Unie, en daarmee ook aan de bevordering van innovatieve technologieën. De daarin genoemde voorkeurstechnologieën geven aan dat een concurrerend Europees beleid strategisch de nadruk moet leggen op toekomstgerichte technologieën en materialen. Dit geldt in het bijzonder voor de chemische en de farmaceutische industrie.

2.3.

De Europese chemische en farmaceutische industrie fungeert als motor voor andere takken van industrie. Nanotechnologie speelt een sleutelrol bij de ontwikkeling van nieuwe producten. Dit stimuleert het concurrentievermogen en draagt bij tot een duurzame industriële ontwikkeling.

2.4.

Nanomaterialen worden nu al in vele alledaagse producten toegepast (bijvoorbeeld in sportkleding, cosmetica, coatings). Daarnaast biedt nanotechnologie innovatieve mogelijkheden voor nieuwe producten en procedés (o.a. op het gebied van energie- en milieutechnologie, de medische technologie, de optische industrie, bij de ontwikkeling en vervaardiging van chips, gegevensbeveiliging, in de bouw en voor lak en verf of geneesmiddelen en medische technologieën).

2.5.

Op grond van de zeer kleine afmetingen kunnen nanomaterialen nieuwe optische, magnetische, mechanische, chemische en biologische eigenschappen bezitten. Daarmee kunnen innovatieve producten met nieuwe functies en bijzondere kenmerken worden ontwikkeld.

2.6.

In een aanbeveling van de Commissie worden nanomaterialen gedefinieerd als materialen waarvan de belangrijkste bestanddelen tussen 1 en 100 miljardsten van een meter groot zijn. Deze definitie is een belangrijke stap voorwaarts omdat duidelijk omschreven wordt welke materialen als nanomaterialen beschouwd moeten worden en omdat op grond hiervan de meest geschikte testmethode gekozen kan worden (2).

2.7.

Nanotechnologie biedt een groot groeipotentieel. Experts houden voor de periode 2006-2021 rekening met een stijging van 8 miljard USD naar 119 miljard USD per jaar (3).

3.1.

Het toepassingsspectrum van nanotechnologie in de chemische industrie is reusachtig. Er zij op gewezen dat „nano” tegenwoordig als aanduiding wordt gebruikt voor veel dingen die niet nieuw zijn, ook al klinkt „nanotechnologie” ons nieuw in de oren. Zo bevatten gekleurde kerkramen die in de middeleeuwen zijn ontstaan, nanodeeltjes van goud. Het nieuwe van de nanotechnologie in moderne zin is dat inmiddels veel meer bekend is over de manier waarop nanodeeltjes functioneren.

3.2.

Nanotechnologie biedt vele toepassingsmogelijkheden in de geneeskunde. De wens om werkzame stoffen gericht naar ziek weefsel te transporteren is zo oud als de uitvinding van medicijnen en berust op het feit dat tal van werkzame stoffen bijwerkingen hebben. Bijwerkingen worden vaak veroorzaakt door een ongecontroleerde verspreiding van de werkzame stoffen in het lichaam. De ontwikkeling van transportsystemen voor werkzame stoffen op nanoschaal maakt het mogelijk om die stoffen gericht toe te dienen aan het zieke weefsel en zo bijwerkingen te verminderen.

3.3.

In de biowetenschappen wordt gewerkt aan concrete nanotoepassingen, zoals „biochips” voor tests, met behulp waarvan aandoeningen als alzheimer, kanker, multiple sclerose of reumatoïde artritis vroegtijdig kunnen worden geconstateerd en behandeld (5). Op nanodeeltjes gebaseerde contrastmiddelen hechten zich specifiek aan zieke cellen en maken zo een veel snellere en betere diagnostiek mogelijk. Nanogels zorgen voor een sneller herstel van kraakbeenweefsel. Nanodeeltjes die de bloed-hersenbarrière kunnen passeren, dragen bijvoorbeeld bij tot een gerichte behandeling van hersentumoren (6).

3.4.

Kunststofmembranen met poriën van rond 20 nanometer zorgen ervoor dat bacteriën en virussen uit water kunnen worden gefilterd. Deze zogenoemde ultrafiltratie kan zowel worden gebruikt voor de zuivering van drinkwater als voor de zuivering van afvalwater dat bij industriële procedés ontstaat.

3.5.

Met behulp van nanotechnologie zal reeds in de nabije toekomst het rendement van zonnecellen aanzienlijk kunnen worden verhoogd. Door middel van nieuwe coatings kan meer energie worden opgewekt en kan de energie-efficiëntie flink worden verbeterd.

3.6.

Als bestanddeel van kunststoffen, metalen of andere materialen kunnen zogenaamde nanotubes, koolstofnanobuisjes of grafeen nieuwe materiaaleigenschappen creëren. Zo kan bijvoorbeeld het elektrische geleidingsvermogen worden verbeterd, kan de mechanische weerstand worden verhoogd of kunnen lichtere constructies worden ontworpen.

3.7.

Ook is een efficiëntere exploitatie van windmolens mogelijk. Met behulp van nieuwe materialen kunnen lichtere windmolens worden geconstrueerd, wat tot lagere kosten bij de stroomopwekking leidt, maar kunnen ook windparken efficiënter worden aangelegd.

3.8.

Ongeveer 20 procent van het wereldwijde energieverbruik komt voor rekening van verlichting. Aangezien nano-onderzoek spaarlampen belooft die met veel minder energie toekomen, kan het energieverbruik met meer dan een derde dalen. En door lithium-ionen-batterijen, die zonder nanotechnologie niet denkbaar waren, wordt de elektrische auto pas rendabel.

3.9.

Beton is een van de meest gebruikte bouwmaterialen. Dankzij op nanotechnologie gebaseerde kristaldeeltjes kunnen zeer snel prefabbetonproducten van hogere kwaliteit worden vervaardigd bij een lager energieverbruik.

3.10.

In de automobielindustrie worden inmiddels nanocoatings met bijzondere eigenschappen toegepast. Dit geldt ook voor andere vervoersmiddelen, zoals vliegtuigen en schepen.

4.1.

Op de wereldmarkt zijn de concurrentiefactoren steeds wisselend. Veel wordt gepland, maar sommige dingen zijn niet te voorzien. Om ontwikkelingen te bestendigen worden beleidsprogramma’s uitgewerkt. Zo is in 2010 de Europa 2020-strategie vastgesteld. Deze is gericht op duurzame en inclusieve groei en een sterkere coördinatie van maatregelen op trans-Europees niveau. Zo moet de in alle hevigheid ontbrande „strijd om innovatie” gewonnen worden. Het gaat om onderzoek en ontwikkeling, het beveiligen van octrooien, alsook om productielocaties en arbeidsplaatsen.

4.2.

De chemische industrie is een van de meest succesvolle bedrijfstakken van de EU en is met een omzet van 527 miljard EUR in 2013 de op één na grootste producerende sector. Ondanks deze economische kracht lijken de huidige omstandigheden ook aanleiding te geven tot zorg. Na een plotselinge conjuncturele omslag stagneert de productie sinds begin 2011. Het aandeel van de EU in de wereldwijde productie en de mondiale export is gedurende geruime tijd achteruitgegaan (7).

4.3.

In 2012 investeerde de chemische industrie in de EU rond de 9 miljard EUR in onderzoek. Deze investeringen liggen sinds 2010 op hetzelfde niveau. Intussen wordt bijvoorbeeld in de VS en China, maar ook in Japan en Saudi-Arabië steeds meer prioriteit toegekend aan onderzoek en ontwikkeling op nanogebied, zodat de concurrentie op dit vlak verder zal toenemen.

5.1.

Milieuvriendelijke bedrijvigheid neemt als concurrentiefactor een belangrijke plaats in binnen het Europese industriebeleid, zowel bij de oriëntatie op de interne als die op de wereldmarkt.

5.2.

Nanomaterialen dragen als grondstoffen, tussenproducten en eindproducten op grond van hun veelzijdige materiaalkenmerken bij tot een efficiëntere energieomzetting en een vermindering van het energieverbruik. Nanotechnologie biedt uitzicht op daling van de CO2-uitstoot (8). Daarmee levert zij een bijdrage aan de bescherming van ons klimaat.

5.3.

De Duitse deelstaat Hessen heeft een studie gepubliceerd waarin de aandacht wordt gevestigd op het innovatiepotentieel van nanotechnologie voor de milieubescherming (9), bijvoorbeeld op het gebied van waterbehandeling en -zuivering, het voorkomen van afval, energie-efficiëntie en de bestrijding van luchtverontreiniging. Dit belooft met name voor kleine en middelgrote ondernemingen een positieve orderontwikkeling. De chemische industrie houdt zich bezig met onderzoek en ontwikkeling om productiegrondslagen te bepalen en vervolgens halffabrikaten en eindproducten te vervaardigen.

5.4.

Ondernemingen, en dus ook kmo’s, moeten milieuaspecten als onderdeel van een duurzaamheidsplan integreren in hun bedrijfsstrategie. De werknemers dienen actief bij dit proces te worden betrokken.

5.5.

Het voorzorgsbeginsel is een fundamenteel onderdeel van het milieu- en gezondheidsbeleid van de Unie. Milieuvervuiling en milieurisico’s moeten daarom evenals gevaren voor de menselijke gezondheid van meet af aan tot een minimum worden beperkt. Bij de tenuitvoerlegging van voorzorgsmaatregelen moet evenwel ook worden gelet op de evenredigheid van kosten, baten en lasten, met name om kmo’s te beschermen.

6.1.

Wereldwijd wordt het werkgelegenheidspotentieel van nanotechnologie in de chemische industrie als zeer hoog ingeschat. Thans werken in de Europese Unie naar schatting reeds 300 000 tot 400 000 mensen in de nanosector (10).

6.2.

Naast deze groei moet de aandacht ook uitgaan naar de risico’s in verband met verlies van arbeidsplaatsen, verplaatsing van productielocaties of het veranderende kwalificatiespectrum.

6.3.

Maar niet alleen het aantal banen, ook de kwaliteit van de banen is van belang. In de „nano-afdelingen” van ondernemingen ontstaan, niet alleen in de chemische industrie, in de regel goed betaalde banen voor gekwalificeerde werknemers (11).

6.4.

In de ondernemingen bestaat daarom een grote behoefte aan opleiding en scholing. In dit verband ontstaan er nieuwe vormen van samenwerking. Sociaal partnerschap wordt hierbij zelf een innovatiefactor, in die zin dat er een permanente dialoog over onder meer de organisatie van werk, bescherming van de gezondheid op het werk en scholing moet worden gevoerd. In de chemische industrie in Duitsland hebben de sociale partners in dit opzicht inmiddels overeenkomsten van verstrekkende aard gesloten (12).

7.1.

Inmiddels besteedt de Europese Commissie jaarlijks al tussen de 20 en 30 miljoen EUR aan nanoveiligheidsonderzoek. Hier komt nog eens een bedrag van 70 miljoen van de lidstaten bij (13). Dit is een passend en toereikend financieel kader.

7.2.

Op Europees niveau dient een uitvoerig programma voor publiek en particulier onderzoek te worden gecoördineerd om meer kennis te vergaren over nanomaterialen, hun eigenschappen en potentiële kansen en risico’s voor de gezondheid van werknemers en consumenten en voor het milieu.

7.3.

Tal van chemische bedrijven hebben in het kader van hun risicomanagement uiteenlopende maatregelen getroffen om op verantwoorde wijze voor gezondheid en veiligheid op het werk en duurzame productveiligheid te zorgen. Dit veelal in het kader van het initiatief „Responsible Care” van de chemische industrie (14). In andere bedrijfstakken zijn vergelijkbare initiatieven genomen.

7.4.

Productverantwoordelijkheid loopt vanaf het onderzoek tot en met de verwijdering. Reeds in de ontwikkelingsfase onderzoeken ondernemingen hoe hun nieuwe producten veilig vervaardigd en gebruikt kunnen worden. Voor de marktintroductie moet het onderzoek afgerond zijn en moeten er aanwijzingen voor een veilig gebruik beschikbaar zijn. Ook moeten ondernemingen duidelijk maken hoe de producten vakkundig kunnen worden verwijderd.

7.5.

In haar publicaties over de veiligheid van nanomaterialen heeft de Europese Commissie benadrukt dat deze materialen op grond van wetenschappelijke studies feitelijk als „normale chemische stoffen” kunnen worden beschouwd (15). De kennis over de eigenschappen van nanomaterialen neemt gestaag toe. De thans beschikbare methoden voor risicobeoordeling zijn eveneens geschikt om op nanomaterialen te worden toegepast.

7.6.

De Europese Commissie beschouwt REACH (16) als het meest geëigende kader voor risicobeheer op het gebied van nanomaterialen. Volgens haar is weliswaar een aantal verduidelijkingen en preciseringen in de bijlagen van de REACH-verordening en de REACH-richtsnoeren van het Europees Agentschap voor chemische stoffen vereist, maar hoeft de hoofdtekst van de verordening niet te worden gewijzigd (17).

7.7.

In de farmaceutische industrie speelt de Good Manufacturing Practice (GMP) een centrale rol bij de verwerking van nanomaterialen. Hierbij gaat het om richtsnoeren inzake kwaliteitsborging van de bij de productie van geneesmiddelen en werkzame stoffen toegepaste procedés.

7.8.

Vanzelfsprekend moeten de consumenten worden voorgelicht. De nanodialogen van grote chemische concerns zijn hiervoor een goed voorbeeld (18). Deze dialogen zijn gericht op informatieverstrekking, het creëren van draagvlak en het herkennen van gevaren. Om informatie over nanomaterialen beter toegankelijk te maken heeft de Europese Commissie eind 2013 een internetplatform in het leven geroepen (19). Op het platform wordt naar alle beschikbare informatiebronnen verwezen, waaronder ook nationale en sectorale registers.

8.1.

Een positief onderzoeks- en innovatieklimaat is een cruciale concurrentiefactor. Dit geldt zowel voor innovatie op het gebied van producten en processen als voor maatschappelijke vernieuwingen. Het belang van nanotechnologie moet meer worden uitgedragen en sterker tot uitdrukking komen in de prioriteiten van de EU en in haar onderzoeks- en regionale steunprogramma’s.

8.2.

Onderzoek en ontwikkeling moeten in de EU een sleutelrol gaan spelen. Hiervoor zijn de opbouw van Europese netwerken, samenwerking en clustervorming tussen start-ups, gevestigde ondernemingen, universiteiten en onderzoeksinstellingen voor zowel toegepast als fundamenteel onderzoek van groot belang. Op die manier kan doeltreffend innovatiepotentieel worden gecreëerd. Ter versterking van de samenwerking worden op geografisch centraal gelegen punten bedrijfsoverstijgende onderzoekscentra opgericht.

8.3.

Opleiding en scholing zijn een sleutelfactor als het gaat om zeer innovatieve ontwikkelingen als de nanotechnologie. Een mix van specifiek geschoolde werknemers en werknemers met een universitaire opleiding heeft het grootste innovatiepotentieel wanneer kennisuitwisseling tussen de verschillend gekwalificeerde groepen wordt bevorderd — door elkaar onderling aanvullende maatregelen op het gebied van personeel en organisatie, zoals teamwerk, functiewisseling en het delegeren van beslissingen. De wereldwijde concurrentie op innovatiegebied houdt ook concurrentie om gekwalificeerde arbeidskrachten in. Daarom moeten politiek en bedrijfsleven passende prikkels ontwikkelen.

8.4.

Meer flexibiliteit bij het bepalen van de richting van het onderzoek en minder bureaucratische vereisten zouden bijdragen aan de handhaving van het concurrentievermogen. Geneesmiddelen, medische techniek, coatings en milieutechniek zijn van groot belang voor de Europese uitvoer en voor de interne markt. Met name de thuismarkt met een regionale focus biedt op dit gebied tal van kansen voor kmo’s.

8.5.

De arbeidskosten mogen niet alleen beschouwd worden als eventuele loonkosten. Bij de beoordeling moet ook rekening worden gehouden met eventuele administratieve kosten (bijv. controlewerkzaamheden, kwaliteitsborging).

8.6.

Energiekosten zijn in de energie-intensieve chemische industrie een belangrijke concurrentiefactor. Concurrerende prijzen en een stabiele energievoorziening in de EU zijn voorwaarden voor het concurrentievermogen van de sector, met name ook voor kmo’s.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/33

Rapporteur:

mevrouw Reine-Claude MADER

1.1.

De initiatieven van de Commissie voor een eerlijke mededinging waarbij de belangen van de economische actoren (bedrijven, consumenten, werknemers) worden beschermd verdienen bijval.

1.2.

Hetzelfde geldt voor de maatregelen van de Commissie om naleving van de mededingingsregels af te dwingen. Het gaat hierbij onder meer om regels tegen antimededingingspraktijken zoals misbruik van een machtspositie, die de economische ontwikkeling van de EU — en vooral ook die van kleine en middelgrote bedrijven, die zo belangrijk zijn voor groei en werkgelegenheid, en van ondernemingen van de sociale economie, die voor sociale cohesie zorgen — in de weg staan.

1.3.

Wel is het jammer dat de Commissie eens te meer heeft verzuimd een wettelijk mechanisme voor groepsacties in te voeren met behulp waarvan slachtoffers van concurrentieverstorende praktijken hun recht op schadevergoeding op effectieve wijze kunnen doen gelden.

1.4.

De Commissie heeft de regels bekend en transparant proberen te maken, wat een stabiliserend effect op bedrijven en dus op de markt heeft. De praktijken van de distributiesector dienen wat dit betreft voortdurend in de gaten te worden gehouden.

1.5.

Het is een goede zaak dat de Commissie de nationale mededingingsautoriteiten, die onder meer voor preventie en de ontwikkeling van bewustmakingsprogramma’s over het mededingingsrecht van groot belang zijn, tot meer samenwerking aanspoort. Daarvoor dienen zij over voldoende middelen te kunnen beschikken.

1.6.

Om te voorkomen dat Europa door de globalisering het slachtoffer wordt van oneerlijke concurrentie, moet deze samenwerking een internationale dimensie krijgen.

1.7.

Het overleg tussen de verschillende Europese instanties (Europees Parlement, EESC, Comité van de Regio’s) zou geïntensiveerd moeten worden.

1.8.

Om innovatieve bedrijven te kunnen helpen, en dan vooral bedrijven die op digitaal gebied actief zijn, valt het toe te juichen dat de staatssteunregels beter zijn afgestemd op de marktrealiteit. De digitale sector bezit een groot potentieel als het gaat om economische ontwikkeling en nieuwe banen, zaken waar consumenten en bedrijven baat bij hebben.

1.9.

Hoewel het EESC beseft dat de Commissie maar weinig speelruimte heeft om belastingontwijking aan te pakken, zou zij binnen de grenzen van haar bevoegdheden, en zonder dat een neerwaartse nivellering optreedt, wel moeten blijven proberen om fiscale en sociale anomalieën te verhelpen, te beperken of te beëindigen.

1.10.

De energiemarkt verdient alle aandacht. Om de continuïteit van de voorziening en de levering van energie tegen een redelijke prijs op het hele grondgebied te waarborgen zou een energie-unie een goede zaak zijn.

1.11.

Ook maatregelen voor energiebesparing, meer energie-efficiëntie en de ontwikkeling van duurzame energie zijn belangrijk.

1.12.

De openstelling van de energiemarkt moet de individuele consument, die niet echt over onderhandelingscapaciteit beschikt, ten goede komen.

1.13.

Alles moet in het werk worden gesteld om te zorgen voor een vrije toegang tot internet, zodat het platteland zich economisch kan ontwikkelen. Gezien dat doel is het gerechtvaardigd dat de overheid particuliere investeringen aanvult.

1.14.

De Commissie moet bijzondere aandacht blijven schenken aan het aanbod van financiële diensten, zodat de reële economie zichzelf kan financieren en consumenten kunnen blijven profiteren van de beste voorwaarden voor de diensten die zij gebruiken.

1.15.

Ten slotte wijst het EESC erop dat monitoring en evaluatie van beleidsmaatregelen noodzakelijk zijn.

2.1.

Het jaarverslag gaat vooral over de digitale eengemaakte markt, het energiebeleid en de financiële diensten. In het verslag komen ook de versterking van het concurrentievermogen van de Europese industrie, het toezicht op staatssteun, het werken aan een mededingingscultuur in de EU en daarbuiten en de interinstitutionele dialoog aan bod.

2.2.

Het rapport wijst op het grote potentiële belang van de digitale economie voor de innovatie en groei van de sectoren energie, vervoer, openbare dienstverlening, gezondheid en onderwijs. Alle instrumenten van het mededingingsrecht zijn dan ook benut om de ontwikkeling en modernisering van de infrastructuur te ondersteunen. Het gaat in dit verband onder meer om een „nieuwe generatie” breedbandnetwerken, die met staatssteun, en met inachtneming van het beginsel van technologische neutraliteit, zijn aangelegd.

2.3.

De markt voor intelligente mobiele apparaten verandert razendsnel, zoals moge blijken uit de aankoop van Whatsapp door Facebook, waarvoor de Europese Commissie na de eerste fase van het onderzoek van de concentratie krachtens de Concentratieverordening (EG) nr. 139/2004 (1) onvoorwaardelijk toestemming gaf (2).

2.4.

In 2014 is opnieuw gebleken dat de toepassing van het mededingingsrecht op de digitale sector in evenwicht moet zijn met de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten die verbonden zijn aan een octrooi, getuige de beschikkingen Samsung en Motorola (3), of aan een auteursrecht, getuige de inleiding van een formele procedure tegen een aantal Amerikaanse en Europese productiehuizen en tegen betaling uitzendende televisieomroepen in de zaak „Grensoverschrijdende toegang tot content voor betaaltelevisie” (4). De relatie tussen mededingingsrecht en intellectuele-eigendomsrechten bleek eens te meer complex te zijn.

2.5.

Vervolgens gaat de aandacht in het verslag uit naar de energiesector, waarbij erop wordt gewezen dat het Europese energiebeleid aan herziening toe is. De Commissie wil investeringen in infrastructuur ondersteunen door een kader te scheppen voor subsidies en de procedures voor de uitvoering van staatssteunmaatregelen te vereenvoudigen: op grond van de nieuwe groepsvrijstellingsverordening is onder bepaalde voorwaarden toestemming van de Commissie niet langer nodig (5) voor staatssteun voor energie-infrastructuur, energiezuinige gebouwen, de productie van duurzame energie, de sanering van verontreinigde plaatsen en recycling.

2.6.

Subsidies voor kernenergie maken echter geen deel uit van de nieuwe richtsnoeren. Deze worden nog steeds door de diensten van de Commissie onderzocht in het licht van artikel 107 VWEU, zoals ook gebeurde bij het voornemen van het Verenigd Koninkrijk om de aanleg en exploitatie van een nieuwe kerncentrale Hinkley Point te subsidiëren (6).

2.7.

Ten slotte is het mededingingsbeleid gebruikt als middel om de energieprijzen te drukken door ferm op te treden tegen misbruik of kartelpraktijken van marktdeelnemers zoals EPEX Spot en Nord Pool Spot (NPS) (7), OPCOM in Roemenië, die zijn machtspositie had misbruikt (8), de Bulgarian Energy Holding (BEH) in Bulgarije (9) en Gazprom, voor de upstreamlevering van gas in Midden- en Oost-Europa (10).

2.8.

Met het mededingingsbeleid is in 2014 ook gepoogd de financiële sector transparanter te maken en de regulering en het toezicht op het bankwezen te helpen verbeteren.

2.9.

Zo heeft de Commissie toezicht gehouden op staatsteun van Griekenland, Cyprus, Portugal, Ierland en Spanje, waarbij zij erop toezag dat de ontwikkelingsbanken geen verstorende werking op de markt zullen hebben (11).

2.10.

Ook heeft zij twee beschikkingen vastgesteld tegen de banken RBS en JP Morgan. De eerste omdat zij betrokken waren bij een verboden bilateraal kartel dat de Libor-benchmarkrente voor de Zwitserse frank probeerde te beïnvloeden, de tweede omdat zij samen met UBS en Credit Suisse in de Europese Economische Ruimte (EER) een kartel hadden lopen voor de bid-ask-spreads voor rentederivaten in Zwitserse frank (12). De Commissie heeft hun een geldboete opgelegd van 32,3 miljoen EUR (13).

2.11.

Ten slotte blijft de Commissie optreden tegen concurrentieverstorende praktijken door Visa Europe, Visa Inc., Visa International et MasterCard in de vorm van multilaterale interbancaire vergoedingen. Zij heeft de toezeggingen van Visa Europe juridisch bindend verklaard en zet haar procedure tegen Visa Inc. en Visa International voort in de zaak van internationale interbancaire vergoedingen.

2.12.

Het verslag vermeldt ook de maatregelen van de Commissie om het concurrentievermogen van de Europese industrie te stimuleren, waarbij zij met name kleine en middelgrote bedrijven in hun vroege ontwikkelingsfase gemakkelijker toegang wil geven tot financiering (14) en onderzoek en innovatie wil ondersteunen met een nieuwe kader waarin voor veel staatssteunmaatregelen een groepsvrijstelling geldt (15).

2.13.

Kleine en middelgrote bedrijven zijn ook de ondernemingen waarop de herziene de minimis-mededeling in de eerste plaats betrekking heeft. Aan de hand van deze mededeling kunnen zij nagaan of hun afspraken wel of niet vallen onder artikel 101 VWEU, dat een verbod van kartels tussen ondernemingen inhoudt (16).

2.14.

In 2014 heeft de Commissie ook een waakzaam oog gehouden op een aantal ondernemingen die de verschillen tussen de belastingstelsels van bepaalde lidstaten uitbuiten om hun belastinggrondslag te versmallen. Tegen Apple in Ierland, Starbucks in Nederland en Fiat Finance & Trade in Luxemburg heeft zij een formeel onderzoek ingesteld.

2.15.

Verder was 2014 het tiende jaar dat Verordening (EG) nr. 1/2003 en de herziene concentratieverordening toegepast werden (17). De Commissie wijst er in dit verband op dat er nog vooruitgang kan worden geboekt met betrekking tot de onafhankelijkheid van de mededingingsautoriteiten en de middelen waarover zij beschikken om bedrijven voor illegale praktijken te vervolgen en te beboeten. Tevens wijst zij erop dat de EU-concentratiecontrole beter gestroomlijnd moet worden.

2.16.

Verder wijst de Commissie erop dat de goedkeuring van de richtlijn over schadevorderingen voor inbreuken op het mededingingsrecht in 2014 een belangrijke verwezenlijking in het mededingingsbeleid was. Dankzij deze richtlijn kunnen Europese burgers en bedrijven nu gemakkelijker de schade vergoed krijgen die zij lijden door inbreuken op het mededingingsrecht, zoals kartels en misbruiken van machtspositie.

3.1.

Het EESC steunt het beleid ter ontwikkeling van de digitale sector en de initiatieven om innovatie en groei een impuls te geven. Breedband dient beschikbaar te zijn op het hele grondgebied van de EU. Om dat te bewerkstelligen kan staatssteun, aangevuld met extra EU-financiering, noodzakelijk zijn. De richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken zouden in dit verband van pas kunnen komen (18).

3.2.

Bovendien is een digitale markt ondenkbaar zonder een breedbandnetwerk dat zich uitstrekt over het hele grondgebied. De doelstellingen van de Commissie zijn minder ambitieus, aangezien particuliere exploitanten weinig interesse tonen voor bepaalde gebieden, met name plattelandsgebieden, die steun nodig hebben voor hun economische ontwikkeling.

3.3.

De Commissie wil terecht inbreuken op de mededingingsregels bestraffen. Van de hoogte van de geldboetes moet een afschrikwekkende werking uitgaan, en in geval van recidive moeten zij verhoogd worden. Verder dient het mededingingsbeleid te worden uitgelegd, onder meer aan bedrijven, om concurrentieverstorend gedrag te voorkomen.

3.4.

Het EESC ziet net als de Commissie het aantal gebruikers van intelligente mobiele apparaten toenemen. Innovatie speelt hierbij een cruciale rol, maar de „spelregels” moeten wel bekend en transparant zijn voor de exploitanten. De alomtegenwoordigheid van grote multinationals als Google, om slechts één voorbeeld te noemen, herbergt het gevaar dat zij hun machtspositie misbruiken. Om de komst van nieuwe exploitanten op de markt mogelijk te maken is het dan ook van belang dat de hand wordt gehouden aan de bestaande regels.

3.5.

Verder zouden octrooilicentieovereenkomsten die octrooihouders voorstellen billijk, redelijk en niet-discriminerend moeten zijn.

3.6.

Het EESC is het ermee eens dat het EU-wetgevingskader voor auteursrechten moet worden aangepast aan het digitale tijdperk (19). Het is, zoals de Commissie terecht stelt, belangrijk om „gelijke tred [te] houden met de veranderende technologie”.

3.7.

Wat de werking van de energiemarkten betreft is het EESC van mening dat de ontwikkeling van de economie niet mogelijk is zonder gemeenschappelijk energiebeleid. Het voornemen van de Commissie om een Europese energie-unie op te richten verdient dan ook bijval.

3.8.

Een dergelijke unie zou goed zijn voor bedrijven en consumenten, die ook moeten kunnen rekenen op redelijke prijzen en een veilige energievoorziening.

3.9.

Het valt toe te juichen dat de Commissie zorgt voor echte concurrentie op de energiemarkt en maatregelen neemt om concurrentieverstorende factoren op deze ongereguleerde markten aan te pakken. De Commissie zou alles in het werk moeten stellen om marktverstoringen, die schadelijk zijn voor de economie, te voorkomen.

3.10.

Ook maatregelen voor energiebesparing, voor meer energie-efficiëntie en voor de ontwikkeling van duurzame energie en bio-energie zijn van groot belang.

3.11.

De hele financiële sector zou ethischer en transparanter te werk moeten gaan en de economische groei moeten bevorderen.

3.12.

Het is een goede zaak dat het staatssteuntoezicht heeft bijgedragen aan het solide karakter van de maatregelen om de financiële problemen het hoofd te bieden en concurerentieverstoringen te beperken, terwijl het belastinggeld daarbij zo weinig mogelijk is aangesproken. Dankzij staatssteuntoezicht en betere controlemechanismen zijn bepaalde verstoringen van de mededinging op de markt binnen de perken gebleven.

3.13.

Hierbij zij erop gewezen dat op de interne markt de kosten voor het gebruik van pinpassen dankzij het optreden van de Commissie met 30 tot 40 % zijn gedaald.

3.14.

Het door de Commissie aangekondigde streven naar meer economische groei is een absolute noodzaak. In dit verband kan het beleid voor innovatiesubsidies, zoals dat wordt omschreven in de „kaderregeling inzake staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie”, goede diensten bewijzen.

3.15.

In eerdere adviezen toonde het EESC zich ingenomen met het initiatief van de Commissie voor de modernisering van de staatssteun en kwam het tot de conclusie dat de nieuwe richtsnoeren (20) beter zijn afgestemd op de behoeften van de lidstaten en de situatie op de markt. Meer transparantie zal leiden tot een beter inzicht in de toekenning van staatssteun. Het toezicht van de Commissie zal waarborgen dat de toekenning van de steun volgens de regels verloopt. Ten slotte kunnen de lidstaten door middel van de evaluatie achteraf nagaan of de toegewezen steungelden goed zijn gebruikt.

3.16.

De mededeling van de Commissie over de voorwaarden die nodig zijn voor de uitvoering van Europese projecten en het Europees Fonds voor strategische investeringen, waarvan de oprichting is aangekondigd, zouden dit doel moeten helpen verwezenlijken.

3.17.

Verder wordt terecht onderkend dat er staatssteun nodig is voor de redding en herstructurering van in moeilijkheden verkerende, maar levensvatbare ondernemingen. Het EESC staat achter de maatregelen om een einde te maken aan kartels, die vooral schadelijk zijn voor de ontwikkeling van kleine en middelgrote bedrijven, waar banen worden gecreëerd, en de werkgelegenheid en de prijzen negatief beïnvloeden.

3.18.

Door de verschillen tussen de belastingstelsels blijven grote ondernemingen belasting ontwijken. Het EESC is ingenomen met de maatregelen van de Commissie om, binnen de grenzen van haar bevoegdheden, belastingontwijking als gevolg van fiscale distorsies aan te pakken, te beperken of er een eind aan te maken.

3.19.

De inspanningen van de Commissie om te komen tot convergentie met en tussen de nationale mededingingsautoriteiten (NMA’s) zijn bijzonder belangrijk.

3.20.

Het EESC volgt met belangstelling de follow-up van het Witboek „Naar een effectievere EU-concentratiecontrole”, dat verbetering van de bestaande regelingen tot doel heeft.

3.21.

Gezien de mondialisering van het handelsverkeer is het EESC voorstander van multilaterale samenwerking (OESO, ROR, Unctad) en van de programma’s voor samenwerking en technische bijstand.

3.22.

Het overleg tussen DG Concurrentie en het EP, het EESC en het Comité van de Regio’s moet de transparantie van het interinstitutionele debat over het gevoerde beleid waarborgen.

3.23.

Aangezien voorzitter Juncker in zijn opdrachtbrief aan mevrouw VESTAGER veel belang hecht aan deze politieke samenwerking, mag deze bereidheid tot overleg niet verflauwen.

3.24.

Anders dan de Commissie is het EESC niet van mening dat Richtlijn 2014/104/EU van het Europees Parlement en de Raad (21) en de Aanbeveling over gemeenschappelijke beginselen voor mechanismen voor de collectieve beslechting van geschillen bij inbreuken op het mededingingsrecht de slachtoffers van deze inbreuken voldoende collectieve vergoeding bieden.

4.1.1.

Volgens de Commissie zijn betere procedures voor het vastleggen van standaarden en een grotere interoperabiliteit bepalend voor de doeltreffendheid van haar digitale strategie. De vraag is wat zij verstaat onder „betere” procedures voor het vastleggen van standaarden.

4.1.2.

Als verklaring voor de richtsnoeren waaraan de sector zich zou moeten houden wijst zij bij wijze van voorbeeld op de zaak Motorola (22), een van de slagen in de „oorlog” om octrooien voor smartphones. In deze zaak oordeelde de Commissie dat Motorola, houder van essentiële octrooien (SEP’s) voor GPRS-standaarden, haar machtspositie had misbruikt door in Duitsland op grond van een essentieel octrooi een inbreukverbod tegen Apple te vorderen. Deze SEP’s gelden als „essentieel” omdat zij noodzakelijk zijn voor de toepassing van de GSM-standaard. Houders van essentiële octrooien beschikken in potentie over een aanzienlijke marktmacht. Daarom eisen normalisatie-instellingen doorgaans van hen dat zij op eerlijke, redelijke en niet-discriminerende voorwaarden („fair, reasonable and non-discriminatory”, ofwel FRAND-voorwaarden) licenties verlenen voor hun essentiële octrooien, zodat alle marktdeelnemers er eventueel gebruik van kunnen maken.

4.1.3.

Zonder toegang tot het essentiële octrooi van zijn concurrent Motorola was het in dit geval voor Apple onmogelijk om een bepaalde categorie van smartphones te vervaardigen en in de handel te brengen.

4.1.4.

Een octrooihouder mag bij een nationale rechterlijke instantie een verbodsactie instellen als zijn octrooi wordt geschonden. Er is echter sprake van misbruik als hij een dominante marktpositie heeft, zich ertoe verbonden heeft om onder FRAND-voorwaarden toegang tot zijn octrooi te verlenen en de concurrerende onderneming op wie de verbodsactie betrekking heeft er geen bezwaar tegen heeft om onder deze voorwaarden een licentie te verkrijgen. De Commissie heeft Motorola echter geen geldboete opgelegd, omdat er geen jurisprudentie van de rechtscolleges van de EU bestaat over de rechtmatigheid van verbodsacties tegen houders van essentiële octrooien op grond van artikel 102 VWEU en omdat de nationale rechterlijke instanties niet op één lijn zitten. Wel heeft de Commissie Motorola opgedragen het misbruik te beëindigen.

4.1.5.

In een soortgelijke zaak heeft de Commissie zich akkoord verklaard met de toezeggingen van Samsung om in de EER geen verbodsacties voor inbreuken op zijn essentiële octrooi voor smartphones en tablets in te stellen tegen bedrijven die instemmen met een specifiek kader voor de verlening van licenties.

4.1.6.

Uit deze zaken blijkt dat het zeer lastig is om een balans te vinden tussen concurrentie, octrooirecht en innovatie. Het uiteindelijke doel van die balans is dat de consument voor een redelijke prijs technologische producten kan aanschaffen en daarbij kan kiezen uit een zo groot mogelijk aanbod van onderling compatibele producten.

4.1.7.

De inspanningen van de Commissie op dit gebied verdienen bijval. Zij zou daarbij wel voor ogen moeten houden dat de mededingingsregels niet de mededinging als zodanig als doel hebben, maar een mededinging die uiteindelijk de consument ten goede komt.

4.1.8.

Het EESC is het eens met het plan om particuliere investeringen aan te vullen met overheidsinvesteringen, zodat een digitale kloof binnen de EU kan worden voorkomen, mits de staatssteun geen belemmering vormt voor de particuliere investeringen. De „EU-richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken” (23) was de eerste tekst die bij de modernisering van de staatssteunregels definitief werd aangenomen, wat als een indicatie van de belangstelling van de Commissie voor dit onderwerp mag gelden.

4.1.9.

Het voornemen van de Commissie om ervoor te zorgen dat in 2020 alle Europeanen gebruik kunnen maken van snelle breedbanddiensten (30 Mbps) en 50 % van hen van ultrasnelle breedbanddiensten (100 Mbps) is echter niet ambitieus genoeg.

4.2.1.

Voor de toegang tot energie, het uitbannen van energie-eilanden en de voorzieningszekerheid is het van cruciaal belang dat de energie-onafhankelijkheid van Europa wordt gewaarborgd en naar een geïntegreerde energiemarkt wordt toegewerkt. De EU moet deze doelstelling met een krachtige politieke wil trachten te verwezenlijken en zich bovendien sterk maken voor de diversificatie van energiebronnen, waarbij duurzame energie ruim baan moet krijgen. De door voorzitter JUNCKER nagestreefde Europese energie-unie (24) zou in dit verband zeker voor politieke impulsen kunnen zorgen.

4.2.2.

Het derde energiepakket moet snel worden uitgevoerd, temeer daar de regels voor de grensoverschrijdende handel in energie nog steeds geen samenhangend geheel vormen.

4.2.3.

Er moet nu onverwijld werk worden gemaakt van de structurele hervormingen die nodig zijn om de belemmeringen voor investeringen in — met name grensoverschrijdende -infrastructuur uit de weg te ruimen.

4.2.4.

Toepassing van de concurrentieregels zal ongetwijfeld bijdragen aan de openstelling van de nationale energiemarkten, zoals ook blijkt uit de zaken „Elektriciteitsbeurzen” en „OPCOM/Roemeense elektriciteitsbeurs”, die genoemd worden in het verslag van de Commissie (25). De Commissie legde in beide zaken geldboetes op. Enerzijds, op basis van artikel 101 VWEU, aan twee beurzen die hadden afgesproken elkaar niet te beconcurreren en het grondgebied onderling hadden verdeeld, en anderzijds, op basis van artikel 102 VWEU, aan OPCOM, de Roemeense elektriciteitsbeurs, wegens discriminatie van elektriciteitshandelaren uit andere lidstaten.

4.2.5.

Toch plaatst het EESC vraagtekens bij de bewering dat de daling van de groothandelsprijzen voor elektriciteit, die te danken is aan de intensievere concurrentie, vaak niet heeft geleid tot een lager algemeen prijspeil voor eindverbruikers (26).

4.2.6.

Het is in dit verband een goede zaak dat de Commissie op grond van artikel 102 VWEU onderzoek heeft gedaan naar misbruik door Gazprom van zijn machtspositie op de markt voor de levering van aardgas in Centraal- en Oost-Europa (27).

4.3.1.

In 2014 werd de grondige herziening van de regelgeving voor en het toezicht op banken voortgezet. De voorgestelde regels moeten de financiële markten vooral transparanter maken.

4.3.2.

De Commissie heeft er ook op toegezien dat financiële instellingen die staatssteun ontvangen geherstructureerd worden of de markt verlaten, en bijzondere aandacht besteed aan het gevaar van concurrentieverstoring tussen deze financiële instellingen (28).

4.3.3.

Het EESC volgt met belangstelling het door de Commissie gevoerde onderzoek naar concurrentiebeperkende praktijken en is ingenomen met de beschikkingen van de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten om sancties op te leggen voor „interbancaire vergoedingen”.

4.3.4.

Het arrest van het Hof van Justitie van de EU in de zaak MasterCard (29), waarin de analyse van de Commissie werd bevestigd, kon op bijval van het EESC rekenen. De interbancaire vergoedingen die consumenten moeten betalen voor transacties met hun pinpas werden steeds hoger, talrijker en ondoorzichtiger.

4.3.5.

Bovendien belemmeren deze handelspraktijken de toegang tot de betaalmarkt van andere marktdeelnemers dan banken, die consumenten andere — mobiele en veilige — mogelijkheden voor elektronische betaling kunnen bieden, bijvoorbeeld via hun smartphone.

4.3.6.

De bijzonderheid van de zaak MasterCard was onder meer gelegen in het feit dat het systeem voor het vaststellen van multilaterale afwikkelingsvergoedingen concurrentiebeperking niet tot doel, maar wel tot gevolg had

4.3.7.

Het EESC is verheugd dat het Hof, net als het Gerecht, tot de bevinding is gekomen dat de multilaterale afwikkelingsvergoedingen niet objectief noodzakelijk waren voor de werking van het MasterCard-systeem.

4.4.1.

Het is goed dat aandacht wordt besteed aan kleine en middelgrote bedrijven, die belangrijk zijn voor de economie en voor de verwezenlijking van de doelstellingen van Europa 2020. Het EESC is het eens met de besluiten van de Commissie, die erop gericht zijn kleine en middelgrote bedrijven in hun activiteiten te ondersteunen en de regels af te stemmen op hun specifieke behoeften.

4.4.2.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) is ermee ingenomen dat dit beleid ook is opengesteld voor intellectuele beroepen en erkent de doorslaggevende rol ervan voor Europese beroepsbeoefenaars, die immers, elk in hun sector, zorgen voor de onmisbare bijdrage aan kennis die nodig is om complexe problemen van burgers en bedrijven op te lossen. Het EESC zou dan ook graag zien dat de Commissie haar inspanningen in die richting voortzet en indien mogelijk ook opvoert.

4.4.3.

Op basis van de „Richtsnoeren inzake staatssteun ter bevordering van risicofinancieringsinvesteringen” (30) zouden de lidstaten deze bedrijven in hun opstartfase bijvoorbeeld een betere toegang tot financiering kunnen bieden. Bovendien lijken deze richtsnoeren beter aan te sluiten op de realiteit van de markt.

4.4.4.

Het EESC steunt ook de maatregelen van de Commissie tegen misbruik van een machtspositie, dat de oprichting en ontwikkeling van kleine en middelgrote ondernemingen kan belemmeren en hun activiteiten negatief kan beïnvloeden.

4.4.5.

De de minimis-mededeling van 2014 (31) voorziet dan ook in een safe harbour voor overeenkomsten die geen merkbaar effect op de mededinging hebben, omdat deze worden afgesloten tussen ondernemingen waarvan het marktaandeel onder een bepaalde grens blijft. Verder heeft de Commissie voor kleine en middelgrote bedrijven een leidraad gepubliceerd. Niettemin zou ook enige actieve voorlichting welkom zijn.

4.5.1.

Het EESC is ingenomen met de goede samenwerking tussen de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten. Die samenwerking staat borg voor de interactie die cruciaal is voor een goed functionerende markt.

4.5.2.

Het EESC is voorstander van alle maatregelen die noodzakelijk zijn voor de samenwerking tussen de NMA’s, Hiervoor dienen zij over de nodige middelen te beschikken en onafhankelijk te zijn.

4.5.3.

Het EESC steunt de initiatieven van de Commissie om een Europese onderzoeksruimte te creëren. Daarvoor moeten de basisregels van de nationale wetgevingen geharmoniseerd worden, aangezien op die manier de economische activiteit op de interne markt wordt veiliggesteld.

4.5.4.

Ook moeten de lidstaten over een compleet juridisch arsenaal beschikken waarmee zij de noodzakelijke onderzoeken kunnen uitvoeren en boeten kunnen opleggen die doeltreffend en proportioneel zijn.

4.5.5.

Clementieregelingen, die hun waarde hebben bewezen in de strijd tegen kartels, moeten in alle lidstaten ingang vinden.

4.5.6.

De multilaterale samenwerking met de OESO, het Internationale Concurrentienetwerk (ICN) en de Unctad moet overeind blijven, en de Commissie moet daaraan een prominente bijdrage trachten te leveren.

4.5.7.

Tot slot dient de technische bijstand een grotere rol te spelen bij de toetredingsonderhandelingen met kandidaat-lidstaten.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/42

Rapporteur:

Petru Sorin DANDEA

Corapporteur:

Paulo BARROS VALE

1.1.

De bestrijding van agressieve fiscale planning is de laatste jaren een van de prioriteiten van de lidstaten en van de Europese Commissie geweest. Het actieplan van de Commissie voor de invoering van een eerlijk en doeltreffend vennootschapsbelastingstelsel is een belangrijke mijlpaal in de terugdringing van dit schadelijke fenomeen. Het EESC is verheugd over dit plan en steunt de Commissie bij de bestrijding van dit fenomeen, dat bijdraagt aan de uitholling van de heffingsgrondslagen van de lidstaten en oneerlijke concurrentie in de hand werkt.

1.2.

Het EESC is, zoals het reeds eerder heeft verklaard (1), voorstander van de invoering van een gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting (CCCTB) voor alle ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten. Een facultatieve CCCTB zou een dergelijke maatregel ondoeltreffend maken, omdat bedrijven die aan winstverschuiving doen om minder belasting te hoeven betalen zich dan aan de CCCTB zouden onttrekken.

1.3.

Het EESC pleit ervoor dat de lidstaten en de Commissie de CCCTB in de toekomst uitbreiden naar alle ondernemingen om te vermijden dat er twee verschillende belastingstelsels naast elkaar bestaan. Vooraleer het systeem „CCCTB” uit te breiden naar alle ondernemingen, moet een grondige effectbeoordeling worden uitgevoerd, vooral met betrekking tot de impact van dit systeem op lokaal actieve micro en kleine ondernemingen.

1.4.

Het EESC beveelt de Commissie aan om bij de uitwerking van de ontwerprichtlijn zorg te dragen voor de duidelijkheid van de definities en begrippen die bij de toepassing van de gemeenschappelijke heffingsgrondslag een belangrijke rol zullen spelen. Duidelijke definities zijn immers een conditio sine qua non om te zorgen voor een goede omzetting en te vermijden dat er grote verschillen tussen de lidstaten ontstaan die de doeltreffendheid van de wettelijke voorschriften aanzienlijk zouden kunnen ondermijnen.

1.5.

Het EESC is van mening dat het mechanisme van grensoverschrijdende verliescompensatie, dat de Commissie wil hanteren totdat het consolidatieregime wordt goedgekeurd, geen nadelige effecten mag hebben op het recht van de lidstaten om de winsten uit een activiteit die op hun grondgebied wordt uitgevoerd te belasten.

1.6.

Het EESC is verheugd dat de Commissie in een bijlage bij de onderhavige mededeling een lijst van niet-coöperatieve fiscale rechtsgebieden heeft opgenomen. Het EESC brengt ook zijn voorstel uit vorige adviezen in herinnering, namelijk dat de EU in haar regelgeving sancties moet opnemen voor ondernemingen die hun activiteiten blijven beheren vanuit belastingparadijzen en op die manier de belastingen ontwijken die worden geheven op grond van de belastingstelsels van de lidstaten waar ze hun activiteiten uitvoeren.

1.7.

Na de goedkeuring van de CCCTB-richtlijn en de invoering van het consolidatiemechanisme zou de Commissie het effect van de nieuwe regelingen moeten beoordelen. Mocht hieruit blijken dat de overdracht van winsten naar lidstaten met lagere belastingtarieven niet is afgenomen, dan zouden gerichte aanvullende wettelijke maatregelen moeten worden genomen.

1.8.

Het EESC stimuleert de Commissie om, in het kader van de herziening van het mandaat van het platform inzake goed fiscaal bestuur, ook na te denken over een uitbreiding van de samenstelling van het platform met vertegenwoordigers van Europese sociale partners, die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de werkzaamheden van het platform.

2.1.

De Commissie heeft op 17 juni 2015 een mededeling (2) gepubliceerd waarin ze een actieplan voorstelt voor de invoering van een eerlijk en doeltreffend vennootschapsbelastingstelsel in de Europese Unie. Het actieplan bouwt voort op de maatregelen inzake fiscale transparantie die de Europese Commissie in maart heeft gepubliceerd en die ook een ontwerprichtlijn betreffende de verplichte automatische uitwisseling van informatie over voorafgaande rulings bevatten.

2.2.

Het plan bevat vier doelstellingen die de vennootschapsbelasting in de EU op een nieuwe leest moeten schoeien: het verband herstellen tussen belastingheffing en de plaats waar de economische activiteit plaatsvindt; waarborgen dat de lidstaten een correcte waardering kunnen maken van bedrijfsactiviteiten in hun rechtsgebied; een concurrerend en groeivriendelijk vennootschapsbelastingklimaat in de EU tot stand brengen, en de eengemaakte markt beschermen en waarborgen dat de EU zich bij externe kwesties op het gebied van vennootschapsbelasting krachtig opstelt (onder meer via maatregelen om uitvoering te geven aan de BEPS-aanbevelingen van de OESO).

2.3.

Het actieplan stelt een reeks maatregelen voor die de verwezenlijking van de doelstellingen moeten vergemakkelijken, namelijk het tot stand brengen van een gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting (CCCTB), het waarborgen dat de effectieve belastingheffing plaatsvindt waar de winsten worden gemaakt, het vaststellen van aanvullende maatregelen om het fiscaal ondernemingsklimaat te verbeteren, het boeken van verdere vooruitgang inzake fiscale transparantie, en het beter benutten van de Europese instrumenten voor fiscale coördinatie.

2.4.

De Commissie wenst ook de door de lidstaten toegekende belastingverminderingen voor octrooien te behandelen. Ze wil erop toezien dat deze niet leiden tot verstoringen op de interne markt en zal de betreffende lidstaten ertoe proberen te brengen om een nieuwe aanpak te volgen. Als de Commissie vaststelt dat de lidstaten de nieuwe aanpak niet systematisch volgen, zal ze bindende wettelijke maatregelen ontwikkelen.

2.5.

De Commissie zet haar samenwerking met de andere internationale partners voort en benadrukt dat het van belang is het BEPS-actieplan van de OESO ten uitvoer te leggen, zodat er wat de belasting voor multinationale ondernemingen betreft gelijke concurrentievoorwaarden gaan gelden, ook in ontwikkelingslanden.

3.1.

Het plan van de Commissie beoogt de bestrijding van het schadelijke fenomeen van winstverschuiving, een praktijk die maar al te graag wordt toegepast door ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten, die hun winsten verschuiven naar landen of territoriale entiteiten met zeer lage of überhaupt geen belastingtarieven. Dit draagt bij tot de uitholling van de heffingsgrondslagen van de lidstaten, die zich hierdoor genoodzaakt zien om andere heffingen en belastingen te verhogen, met als gevolg een grotere belastingdruk op de gewone belastingbetalers, of dat nu natuurlijke personen of kleine en middelgrote bedrijven zijn. Het EESC is verheugd over het actieplan en steunt de Commissie bij de bestrijding van dit fenomeen.

3.2.

Het belangrijkste voorstel van de Commissie in het plan dat hier wordt onderzocht, is het invoeren van een gemeenschappelijke en verplichte geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting (CCCTB). In het voorstel voor een richtlijn dat ze in 2011 had ingediend, was de CCCTB nog facultatief. Het EESC had toen een advies (3) uitgebracht met een reeks inhoudelijke voorstellen over de CCCTB waar het nog steeds achter staat.

3.3.

Volgens de Commissie moet de CCCTB verplicht worden gesteld omdat grensoverschrijdende ondernemingen die agressieve fiscale planning toepassen zich niet aan de CCCTB zullen houden als die facultatief blijft. Het EESC gaat akkoord met het voorstel om de CCCTB verplicht te stellen en beveelt de Commissie aan te onderzoeken of de CCCTB in de toekomst kan worden toegepast op alle ondernemingen om te vermijden dat de lidstaten twee verschillende heffingsgrondslagen gebruiken.

3.4.

De Commissie stelt voor om, rekening houdend met de besprekingen met de lidstaten, eerst de gemeenschappelijke basis tot stand te brengen en pas later voor consolidatie te zorgen. Aangezien agressieve fiscale planning de concurrentie op de hele eengemaakte markt ernstig in gevaar brengt en voor de lidstaten leidt tot een aanzienlijk verlies van belastinginkomsten, beveelt het EESC aan vaart te zetten achter de tenuitvoerlegging.

3.5.

Het voorstel voor een richtlijn zou volgend jaar moeten worden gepubliceerd. Het EESC beveelt de Commissie aan om er bij de uitwerking van de ontwerprichtlijn voor te zorgen dat de definities en begrippen die bij de toepassing van de gemeenschappelijke heffingsgrondslag een belangrijke rol zullen spelen duidelijk zijn. Duidelijke omschrijvingen zijn immers een conditio sine qua non om de kwaliteit van het omzettingsproces te verzekeren en te vermijden dat er grote verschillen tussen de lidstaten ontstaan, hetgeen de doeltreffendheid van de wettelijke voorschriften sterk kan ondermijnen.

3.6.

De Commissie stelt voor om in afwachting van de consolidatie een mechanisme voor grensoverschrijdende verliescompensatie in de ontwerprichtlijn op te nemen. Aangezien consolidatie het grootste economische voordeel is van de CCCTB, was het beter geweest om er niet langer mee te wachten. Maar omdat het lastig is om hierover politieke afspraken te maken, hecht het EESC zijn goedkeuring aan het voorgestelde mechanisme. Rekening houdend met het verzoek van het Europees Parlement, maar ook van de lidstaten, om winsten te kunnen belasten op de plaats waar ze worden gegenereerd, is het EESC van mening dat dit compensatiemechanisme geen nadelig effect mag hebben op het recht van een lidstaat om de winsten uit een op zijn grondgebied uitgevoerde activiteit te belasten.

3.7.

Uit analyses van de Commissie blijkt dat er situaties zijn waarin ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten hun winsten verschuiven naar lidstaten met lagere belastingtarieven. Dit fenomeen wordt in de hand gewerkt door de geldende vennootschapswetgeving (4). Als deze praktijken na de invoering van het consolidatiemechanisme doorgaan op de interne markt, moeten adequate wettelijke maatregelen worden genomen.

4.1.

Als gevolg van de agressieve fiscale planning van ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten lopen de lidstaten honderden miljarden euro mis. Het EESC is voorstander van de CCCTB en meent dat deze de algemene norm op het gebied van de belasting van winsten in de EU moet worden. Op die manier kan het belastingstelsel voor vennootschappen vereenvoudigd worden en kan worden vermeden dat lidstaten de CCCTB moeten toepassen voor ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten en een ander stelsel voor de andere ondernemingen.

4.2.

Na de goedkeuring van de CCCTB-richtlijn en de invoering van het consolidatiemechanisme zou de Commissie het effect van de nieuwe regelingen moeten beoordelen. Mocht hieruit blijken dat de overdracht van winsten naar lidstaten met lagere belastingtarieven niet is afgenomen, dan zouden ook gerichte wettelijke maatregelen moeten worden genomen om ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten te ontmoedigen hun winsten te blijven verschuiven naar lidstaten met lagere belastingtarieven.

4.3.

De Commissie stelt voor om de regelgeving inzake de „vaste inrichting” van een onderneming te verbeteren. Het EESC meent dat het belasten van winsten die voortvloeien uit activiteiten die op het grondgebied van de lidstaat worden uitgevoerd de enige manier is om te verhinderen dat ondernemingen via kunstgrepen een fiscale aanwezigheid in die lidstaat ontduiken. Door de goedkeuring van het BEPS-project van de OESO zouden er al heel wat minder situaties zijn waarin ondernemingen erin slagen om onder verwijzing naar de Europese wetgeving geen vennootschapsbelasting te betalen.

4.4.

Consolidatie komt erop neer dat de winsten en de verliezen van een onderneming bij elkaar worden opgeteld voor het hele EU-grondgebied. Eenmaal goedgekeurd zal consolidatie de belangrijkste troef van de CCCTB zijn in de bestrijding van complexe verrekenprijspraktijken die ondernemingen met grensoverschrijdende activiteiten op het grondgebied van de Unie toepassen om minder belasting te betalen. Het EESC beveelt de Commissie desalniettemin aan om het recht te beschermen van elke lidstaat om de winsten uit de activiteiten die ondernemingen op zijn grondgebied uitvoeren te belasten.

4.5.

De mededeling van de Commissie bevat als bijlage een lijst van staten en gebieden die niet bereid zijn tot medewerking inzake belastingen. Het EESC is van mening dat deze lijst een eerste stap is in de bestrijding van niet-coöperatieve fiscale rechtsgebieden, die ook wel „belastingparadijzen” worden genoemd. Het EESC verwijst ook naar zijn in vorige adviezen (5) geformuleerde voorstel dat de EU in haar regelgeving sancties zou moeten opnemen voor ondernemingen die hun activiteiten blijven bestieren vanuit belastingparadijzen en op die manier de belastingen ontwijken die worden geheven op grond van de belastingstelsels van de lidstaten waarin ze hun activiteiten uitvoeren.

4.6.

De Commissie erkent de belangrijke rol van de groepen die hebben gezorgd voor samenwerking met de lidstaten op fiscaal gebied, met name de Groep gedragscode (belastingregeling ondernemingen) en het platform inzake goed fiscaal bestuur. Het EESC beveelt de Commissie en de lidstaten aan te onderzoeken of de gedragscode kan worden opgenomen in de Europese wetgeving en zo een verplicht karakter kan krijgen.

4.7.

Wat de procedure voor de herziening van het mandaat van het platform inzake goed fiscaal bestuur betreft: de Commissie zou dit mandaat niet alleen tot na 2016 moeten verlengen, maar ook moeten nadenken over een uitbreiding van de samenstelling van het platform met vertegenwoordigers van Europese sociale partners, die er een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren.

4.8.

Het EESC dringt er bij de Commissie en de lidstaten op aan om door te gaan met de vereenvoudiging en harmonisatie van de bestaande wetgeving, zowel op Europees als op nationaal niveau. Op die manier worden de noodzakelijke voorwaarden voor duurzame groei en nieuwe banen gecreëerd, wat kan leiden tot meer investeringen op Europees niveau.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/46

Rapporteur:

Stefano MALLIA

Corapporteur:

Cristian PÎRVULESCU

1.1.

Het EESC is ingenomen met de „Europese migratieagenda” van de Commissie. Zijns inziens blijkt hieruit dat opnieuw wordt ingezien dat het zaak is om migratie op Europees niveau te regelen. Het EESC moedigt de lidstaten aan om de tenuitvoerlegging van de agenda collectief te ondersteunen.

1.2.

De directe uitdaging voor de EU is om de huidige chaotische situatie onder controle te brengen en ervoor te zorgen dat mensen die op zoek zijn naar internationale bescherming behoorlijk worden behandeld. Het EESC staat achter het onmiddellijk opzetten van „hotspots” om landen die geconfronteerd worden met een grote instroom van migranten te helpen. Het dringt erop aan deze landen de nodige middelen en ondersteuning te geven.

1.3.

Volgens het EESC kan de EU er in de huidige situatie niet omheen een echt Europees asielstelsel tot stand te brengen dat gebaseerd is op geharmoniseerde procedures voor de hele EU. Het moet hierbij ook gaan om een uniforme asielstatus en wederzijdse erkenning van asielbesluiten, gedeelde verantwoordelijkheid en inspanningen m.b.t. herplaatsing en hervestiging, en herziening van de Dublinverordening. Er is behoefte aan solidaire en solide systemen voor lastenverdeling, met name een permanent, eerlijk en bindend systeem om personen die bescherming zoeken over alle EU-landen te spreiden. Bovendien zijn langetermijnoplossingen nodig voor het geval de massale toestroom van migranten aanhoudt of zich in de toekomst opnieuw voordoet.

1.4.

De bevolking van Europa vergrijst en er is een tekort aan vaardigheden. Migratie kan helpen om dit aan te pakken. Het immigratiebeleid van de EU moet echter wel efficiënter worden. De EU zou werk moeten maken van een alomvattend beleid voor legale migratie dat transparant, voorspelbaar en rechtvaardig is. Tegelijkertijd dient te worden onderkend dat immigratie niet het enige antwoord is op de tekorten aan arbeidskrachten en op de demografische uitdagingen. lidstaten kunnen andere, geschiktere oplossingen overwegen.

1.5.

De integratie van migranten en vluchtelingen vormt een grote uitdaging die de EU en haar lidstaten moeten aangaan door stevige inburgeringsstelsels op poten te zetten. Naar de mening van het EESC zijn de integratiekosten lang niet zo hoog als de kosten van niet-integratie. Het EESC zet zich al geruime tijd in het voor het Europees integratie- en migratieforum en beschouwt integratie als tweerichtingsverkeer waarbij sociale partners, lokale overheden en maatschappelijke organisaties allemaal een essentiële rol spelen. Er moet prioriteit worden verleend aan arbeidsmarkttoegang en meer in het bijzonder aan de erkenning van kwalificaties en beroeps- en taalopleidingen. Bijzondere aandacht moet uitgaan naar de integratie van vrouwen.

1.6.

De EU moet haar buitengrenzen beveiligen. Gezien de huidige complexe veiligheidssituatie moet er veeleer Europees dan nationaal worden opgetreden. Een Europees optreden kan met zich brengen dat nationale bevoegdheden op dit gebied moeten worden gedeeld.

1.7.

Het is zaak om al het externe beleid van de EU te stroomlijnen en te richten op het streven om de herkomstlanden een redelijk niveau van veiligheid, stabiliteit en welvaart voor de bevolking te laten bereiken. Het EESC beseft terdege dat dit een langetermijndoel is dat slechts met de grootste moeite te bereiken zal zijn.

1.8.

De samenwerking inzake overnames moet worden opgevoerd teneinde de terugkeerrichtlijn doeltreffend en tijdig te implementeren.

1.9.

Maatschappelijke organisaties spelen bij de migratiecrisis een vitale rol, bijv. door zorg te dragen voor de noodzakelijke eerste opvang van migranten en vervolgens activiteiten te ontplooien om migranten te helpen bij hun maatschappelijke integratie en toetreding tot de arbeidsmarkt. regeringen, lokale overheden en maatschappelijke organisaties moeten ijveren voor een culturele en maatschappelijke consensus in Europa dat het belangrijk is en voordelen oplevert om in de maatschappelijke en arbeidsmarktintegratie van migranten te investeren.

1.10.

Daarom doet het EESC een beroep op de EU en haar lidstaten om de financiering en materiële ondersteuning van nationale ngo’s en maatschappelijke organisaties op te voeren.

1.11.

De noodzakelijke financiële middelen moeten worden opgebracht via een gezamenlijke krachtsinspanning van de gehele internationale gemeenschap. Daarbij moet verduidelijkt worden dat uitgaven van de lidstaten in verband met de opvang en integratie van asielzoekers en vluchtelingen geen duurzame, structurele uitgaven zijn en daarom ook niet moeten worden meegeteld bij de berekening van de structurele begrotingstekorten. Het opbrengen van de noodzakelijke middelen mag niet ten koste gaan van de bestaande middelen voor sociale doeleinden in de EU. Anders zou het draagvlak bij delen van de bevolking worden aangetast.

2.1.

Op 13 mei 2015 heeft de Europese Commissie haar mededeling „Een Europese migratieagenda” gepubliceerd. Deze tekst en de daaruit voortgevloeide uitvoeringsvoorstellen zijn vervolgens in de periode juni-oktober door verscheidene Raadsformaties besproken. Het EESC is ingenomen met de uitvoerige Commissiemededeling, waarin de nadruk ligt op de zaken die echt essentieel zijn.

2.2.

De in de agenda voorgestelde initiatieven worden momenteel ten uitvoer gelegd, en tot de meeste lidstaten dringt geleidelijk het besef door dat alleen collectieve actie op basis van de beginselen van solidariteit en gedeelde verantwoordelijkheid ertoe kan leiden dat de migratieproblematiek efficiënt wordt aangepakt. Efficiënt optreden vereist dat er meer middelen uit de EU-begroting worden vrijgemaakt en dat de lidstaten met hogere bijdragen over de brug komen. Daarbij moet verduidelijkt worden dat uitgaven van de lidstaten in verband met de opvang en integratie van asielzoekers en vluchtelingen geen duurzame, structurele uitgaven zijn en daarom ook niet moeten worden meegeteld bij de berekening van de structurele begrotingstekorten.

2.3.

Wat de financiering betreft, heeft de EU de middelen voor de gezamenlijke Frontex-operaties Poseidon en Triton verdrievoudigd. Naast deze verhoging stellen verschillende lidstaten materieel beschikbaar (schepen en vliegtuigen). De Europese Commissie heeft tevens in de EU-begroting 1,8 miljard EUR gereserveerd voor het opzetten van een noodtrustfonds en het aanpakken van de onderliggende oorzaken van de onregelmatige migratie in Afrika, 60 miljoen EUR uitgetrokken voor noodfinanciering voor lidstaten in de frontlinie, voorgesteld om 50 miljoen EUR toe te wijzen aan een hervestigingsregeling en 30 miljoen EUR vrijgemaakt voor een regionaal ontwikkelings- en beschermingsprogramma.

2.4.

De EU-leiders hebben meer middelen toegezegd aan Frontex, Europol en het EASO om de buitengrenzen van de EU te versterken, waarbij speciale nadruk wordt gelegd op hotspots voor de identificatie, de registratie en het nemen van vingerafdrukken van migranten. Financiële steun van de EU is echter nodig om ervoor te zorgen dat de hotspots efficiënt functioneren en hun doel bereiken.

2.5.

Tijdens vergaderingen van de Raad in juli en september is overeenstemming bereikt over de herplaatsing van 160 000 migranten vanuit Griekenland en Italië en de hervestiging van nog eens 22 000 personen die internationale bescherming behoeven. Een geslaagde uitvoering van deze besluiten, waarmee nog maar net is begonnen, is cruciaal voor het welslagen van het toekomstige migratiebeleid van de EU.

2.6.

Op 23 september 2015 heeft de Europese Commissie 40 inbreukbesluiten tegen diverse lidstaten vastgesteld omdat verzuimd is wetgeving tot vaststelling van het gemeenschappelijk Europees asielsysteem te implementeren. Het EESC kan zich hierin vinden, maar vindt het zeer zorgwekkend dat de Commissie dit middel heeft moeten inzetten om de lidstaten ertoe over te halen de EU-wetgeving op dit essentiële terrein naar behoren te implementeren.

2.7.

Op het internationale front kunnen verschillende besluiten in potentie leiden tot een verbetering van de algehele situatie. Hierbij valt te denken aan verhoging van de begrotingsmiddelen van de EU om vluchtelingen onmiddellijk opvang te bieden, intensivering van overleg en samenwerking met niet-lidstaten als Libanon, Jordanië en Turkije en de kandidaat-lidstaten op de Westelijke Balkan, opvoering van de humanitaire hulp in 2016 en oprichting van het noodtrustfonds voor Afrika. Het opbrengen van de noodzakelijke middelen mag niet ten koste gaan van de bestaande middelen voor sociale doeleinden in de EU. Anders zou het draagvlak bij delen van de bevolking worden aangetast. Het EESC vindt het een goede zaak dat de Europese Raad op 23 september 2015 een gezamenlijk actieplan met Turkije heeft goedgekeurd als onderdeel van een uitvoerig en resultaatgericht samenwerkingsprogramma dat gebaseerd is op gedeelde verantwoordelijkheid en wederzijdse toezeggingen.

3.1.1.

Er is al langer behoefte aan „slimme grenzen”, een concept dat het EESC toejuicht. Bij de pogingen om de grenzen „slimmer” te maken en het grensbeheer te verbeteren komt het er vooral op aan de mensenrechten van migranten niet te schenden. Bovendien moet het beginsel van non-refoulement niet worden ondergraven. Dit kan echter met recht een uitdaging worden genoemd, omdat het onderscheid tussen vluchtelingen en economische migranten niet altijd duidelijk en eenvoudig is. Bij slimme grenzen moeten de grondrechten en fundamentele vrijheden ten volle in acht worden genomen.

3.1.2.

De Schengenovereenkomst is een van de pijlers van de EU en heeft meer dan alleen maar symbolische betekenis voor de Europese integratie. Dankzij deze overeenkomst genieten de Europese burgers van zeer tastbare rechten en kunnen ze zeer concreet ervaren wat een Europa zonder grenzen inhoudt. Het EESC zou graag zien dat het Schengensysteem zo snel mogelijk weer normaal gaat functioneren. De lidstaten moeten alles in het werk stellen om te voorkomen dat het systeem instort.

3.1.3.

Tot dusver is overeenstemming bereikt over herplaatsing van 160 000 vluchtelingen in de EU. Als dit akkoord snel ten uitvoer wordt gelegd, zou veel waardevolle ervaring worden opgedaan, die van nut kan zijn bij de uitwerking van langetermijnoplossingen voor het geval de massale toestroom van migranten aanhoudt of zich in de toekomst opnieuw voordoet. Het EESC vindt dat meer ambitie noodzakelijk is. De wereldwijde massale migratie van mensen zal nog vele jaren aanhouden.

3.1.4.

Het is in het belang van alle lidstaten dat er een solidair en solide systeem van oplossingen wordt ingevoerd voor het geval de massale toestroom van migranten in de toekomst aanhoudt. Als onmiddellijke maatregel moet er een permanent, eerlijk en bindend systeem voor lastenverdeling komen, waarbij personen die bescherming zoeken over alle EU-landen worden gespreid. Dit moet geschraagd worden door een permanente verdeelsleutel op basis van een aantal overwegingen, zoals de grootte van de economie en het grondgebied van het land, bbp, arbeidsmarktkansen, tekorten aan vaardigheden, en het bestaan van conationale/etnische gemeenschappen en minderheden in het ontvangende land. Zo’n verdeelsleutel zou op gezette tijden moeten worden herzien. Ook zou rekening moeten worden gehouden met de voorkeuren van de asielzoeker, zolang die verband houden met aspecten die zijn/haar integratie ten goede komen (bijv. kennis van de taal, familieleden in het land enz.). Dit zal hopelijk een einde maken aan de voortdurende discussies vol wanklanken in de Raad, die het imago van Europa hebben aangetast.

3.1.5.

Het EESC is ingenomen met het voorstel om het civielebeschermingsmechanisme te activeren en de ondersteuningsteams voor migratiebeheer en de Rabit’s (Rapid Border Intervention Teams) te mobiliseren, teneinde de lidstaten te helpen het hoofd te bieden aan noodsituaties.

3.1.6.

Ook is het EESC verheugd over de toegenomen EU-financiering voor Frontex, het EASO en Europol in 2015 en de 600 miljoen EUR aan extra middelen voor de drie agentschappen in 2016 om de meest getroffen lidstaten te helpen. Deze inspanningen moeten worden aangevuld door een doeltreffend terugkeerbeleid. Momenteel is slechts circa 38 % van de personen van wie is vastgesteld dat ze geen bescherming behoeven, teruggekeerd naar zijn of haar land.

3.1.7.

De EU moet hulp aan ontwikkelingslanden in toenemende mate koppelen aan interne hervormingen. Ook moet ze effectieve samenwerking inzake migratievraagstukken bevorderen, met name waar het gaat om legale migratie (o.a. tijdelijke migratie/visa) en terugkeerbeleid. Het is evenwel van belang dat de lidstaten hun toezegging om 0,7 % van hun bruto nationaal inkomen (bni) uit te trekken voor ontwikkelingssteun nakomen.

3.1.8.

Het EESC steunt het voorstel om de diplomatieke inspanningen op te voeren teneinde op dit terrein meer te gaan samenwerken met de herkomst- en doorreislanden. Dit streven kon concreet invulling worden gegeven op de migratietop die op 11 en 12 november 2015 in Valletta is gehouden.

3.1.9.

Het is in dit verband belangrijk te benadrukken dat de EU evenveel moet luisteren naar als praten met haar partners, en dat ze hen ook echt als partners moet behandelen. Tussen de EU en haar partners in Afrika en het Midden-Oosten bestaan er nog steeds veel misvattingen en verschillen in perceptie wat betreft de doelstellingen en de middelen om ze te bereiken.

3.1.10.

Het EESC verwelkomt de toezegging van de EU om nauwer te gaan samenwerken met internationale organisaties als het UNHCR, het UNDP, de IOM en het Rode Kruis. Wel merkt het op dat veel EU-lidstaten hun verplichtingen niet nakomen, waarbij het treurige trackrecord inzake steun voor het Wereldvoedselprogramma veelzeggend is.

3.1.11.

Verder is het EESC ingenomen met het voorstel van de Commissie om de humanitaire hulp in 2016 met 300 miljoen EUR te verhogen om aan de wezenlijke behoeften van de vluchtelingen tegemoet te komen.

3.1.12.

Het EESC steunt het beginsel van wederzijdse erkenning van asielbesluiten. Volgens artikel 78 van het VWEU moet de EU een gemeenschappelijk beleid inzake internationale bescherming ontwikkelen dat een „uniforme asielstatus […] in de hele Unie” dient te omvatten. Indien een dergelijke EU-brede status niet wordt verleend door een EU-agentschap, is wederzijdse erkenning van nationale besluiten het enige alternatief.

3.1.13.

Het voornemen van de Commissie om tegen maart 2016 met voorstellen te komen ter hervorming van de Dublinverordening, wordt door het EESC sterk toegejuicht. Ook de toezegging van de Commissie om een nieuw pakket voorstellen inzake legale migratie in te dienen, samen met een voorstel voor een herziene blauwekaartrichtlijn, kan op bijval van het EESC rekenen.

3.1.14.

De bescherming van de buitengrenzen van de EU moet een gedeelde inspanning zijn waarbij de lidstaten fysieke en intellectuele middelen bundelen.

3.1.15.

Het EESC staat volledig achter het onmiddellijk opzetten van hotspots. Wel moeten deze worden uitgerust met voldoende personeel en met alle middelen die nodig zijn om doeltreffend te kunnen functioneren. In landen als Italië en Griekenland, waar dagelijks duizenden migranten aankomen, kan alleen een aanzienlijke bundeling van financiële en fysieke middelen totale chaos voorkomen.

3.1.16.

Het EESC deelt de grote zorgen van het UNHCR over het proces van registratie en selectie van vluchtelingen meteen bij aankomst op hotspots aan de EU-grenzen.

3.2.1.

De EU kan de migratiestromen alleen tot beheersbare proporties indammen als ze zinvolle inspanningen levert om de vele problemen in de herkomstlanden te helpen op te lossen. Het langetermijndoel van stabiliteit, vrede en welvaart zal een ongekende inzet vereisen, niet alleen van Europa, maar van de hele internationale gemeenschap. De EU moet ernaar streven om de internationale inspanningen op te voeren, met name via de VN.

3.2.2.

De EU moet haar institutionele aanwezigheid in belangrijke herkomst- en doorreislanden uitbreiden door specifieke migratiecentra op te zetten als tijdelijke of permanente faciliteiten waar asielaanvragen worden verwerkt. Meer focus en bijstand is nodig in landen als Algerije, Marokko, Mali, Libië, Libanon en Turkije.

3.2.3.

Het moet volgens het EESC een van de hoofddoelen van de agenda zijn om een EU-migratiebeleid te ontwikkelen dat legale migratie mogelijk maakt en tegelijkertijd de effectieve integratie van migranten te bevordert. Het EESC is in afwachting van de eerste wetgevings- en beleidsvoorstellen op deze gebieden en wil de Europese Commissie graag ondersteunen bij de ontwikkeling van deze voorstellen.

3.2.4.

Het EESC moedigt de lidstaten aan om het Verdrag van Genève van 1951 ten volle in acht te nemen en actief ten uitvoer te leggen, en te weerstaan aan de druk om de bescherming van en dienstverlening aan vluchtelingen te verminderen.

3.2.5.

Het EESC is voorstander van een gemeenschappelijk asielbeleid op basis van eenvoudigere gemeenschappelijke procedures. Zo’n beleid moet ook gebaseerd zijn op een gemeenschappelijke definitie van de vluchtelingenstatus en van de rechten die hieraan zijn verbonden. Zo moet worden voorkomen dat vluchtelingen gaan „rondshoppen” voor de beste behandeling.

3.2.6.

Het informatiesysteem over landen van herkomst (COI) moet verder worden ontwikkeld. Asielaanvragen van burgers uit dezelfde staten van wie verondersteld kan worden dat ze zich in een vergelijkbare situatie bevinden, hebben vaak verschillende uitkomsten. Het systeem dient voldoende flexibel en betrouwbaar te zijn om de ontwikkelingen in de landen van herkomst in realtime te onderzoeken en te verwerken. De samenwerking tussen de veiligheidsdiensten van de lidstaten moet voortdurend worden verbeterd, omdat zij een belangrijke informatiebron vormen.

3.2.7.

Een hogere prioriteit moet worden gegeven aan het organiseren van legale migratie en visumbeleid, digitalisering van het proces, erkenning van kwalificaties en stimulering van onderwijsmobiliteit.

3.2.8.

De EU moet een grotere rol gaan spelen bij het beheer van terugkeeroperaties en steun voor re-integratiemaatregelen. Het proefproject voor terugkeeroperaties naar Pakistan en Bangladesh is voor de huidige noodsituatie maar beperkt relevant. Het EESC raadt sterk aan om soortgelijke projecten te plannen en uit te voeren, met passende financiering en institutionele ondersteuning.

3.2.9.

Versterking van de grenscontroles in doorreislanden, uitbreiding van de patrouilles op zee en vernietiging van de schepen van smokkelaars kunnen helpen, maar zijn niet de enige instrumenten om het probleem duurzaam aan te pakken. De EU doet er goed aan om te kiezen voor een totaalaanpak waarin beter gebruik wordt gemaakt van haar verschillende instrumenten en aanzienlijke middelen.

3.3.1.

Bij het te lijf gaan van de migratiecrisis spelen maatschappelijke organisaties een vitale rol. Ze kunnen een essentiële rol spelen door in te staan voor de noodzakelijke eerste opvang van migranten. Een nog belangrijkere rol voor maatschappelijke organisaties is weggelegd als het gaat om de inspanningen die op de langere termijn nodig zijn om migranten te integreren in de samenleving. Maatschappelijke organisaties kunnen de ondersteuning op mensenmaat bieden die in alle fasen van de opvang en vestiging van vluchtelingen zo cruciaal is.

3.3.2.

Het EESC prijst de solidariteit waarvan maatschappelijke groeperingen en individuele burgers blijk hebben gegeven door vrijwillig asielzoekers bij te staan. De schaal waarop deze welkome en spontane hulp wordt verleend, is echter niet groot genoeg om de uitdagingen efficiënt het hoofd te bieden. Het EESC roept de EU-lidstaten op om de rol van het maatschappelijk middenveld te erkennen en op waarde te schatten door meer steun te geven aan nationale ngo’s en maatschappelijke organisaties, zodat er gestructureerder en doeltreffender kan worden opgetreden. De regeringen van de lidstaten hebben een speciale verantwoordelijkheid om de maatschappelijke organisaties op hun grondgebied in kaart te brengen en zich ermee te verbinden, en om deze organisaties meer te steunen teneinde hun capaciteit te vergroten.

3.3.3.

Voorts beveelt het EESC aan dat de Commissie een inspanning levert om de lidstaten in het kader van de partnerschapsovereenkomsten inzake structuurfondsen meer middelen toe te kennen, zodat meer ESF- en EFRO-middelen kunnen worden ingezet voor migratiebeheer en integratie. Ngo’s en organisaties die actief zijn in het veld zouden de belangrijkste ontvangers van deze middelen moeten zijn. Deze middelen zouden een aanvulling moeten vormen op de middelen die momenteel worden verstrekt uit het Fonds voor asiel, migratie en integratie.

3.3.4.

Het EESC wijst erop dat het samen met de Europese Commissie in 2009 het Europees Migratieforum in het leven heeft geroepen, opvolger van het Europees Integratieforum. Het forum is een platform voor overleg tussen Europese instellingen en maatschappelijke organisaties op het gebied van immigratie, asiel en de integratie van migranten.

4.1.

Het EESC acht het op dit moment van groot belang om een transparant, voorspelbaar en rechtvaardig systeem voor legale migratie naar de EU op te zetten. De bevolking van Europa vergrijst en groeit met slechts circa 0,2 % per jaar, wat aanzienlijk lager is dan het vervangingsniveau. Geschat wordt dat de economisch actieve bevolking van Europa tegen 2050 met ongeveer 30 miljoen zal zijn gekrompen, en als er niet snel iets wordt gedaan zullen de afhankelijkheidsratio’s in de meeste EU-lidstaten snel blijven stijgen, zal de productiviteit dalen, zullen bedrijven de deuren sluiten en zullen de kosten van het in stand houden van diensten, in het bijzonder voor de vergrijzende bevolking, aanzienlijk toenemen.

4.2.

Als de EU de handen ineenslaat en georganiseerd optreedt op basis van solidariteit, kan ze de huidige situatie omvormen tot een kans om de actuele demografische trend en de sociaaleconomische effecten daarvan om te keren. Arbeidsmarktintegratie van migranten leidt tot economische groei en komt hun onafhankelijkheid ten goede. Is er in het beleid echter onvoldoende oog voor integratie, dan komt de last van de ondersteuning van migranten op de schouders van overheidsdiensten terecht en kan er sociale wrijving ontstaan met aanzienlijke gevolgen.

4.3.

Het EESC onderkent dat integratie sterk afhankelijk is van integratie op de arbeidsmarkt. Er zijn evenwel een aantal factoren in verband met de impact van immigratie op de arbeidsmarkt die nader bekeken moeten worden. Het gaat hierbij bijv. om de impact van immigranten op het niveau van de lonen, de beschikbaarheid van banen, de druk op de begroting (gezondheidszorg en onderwijs) en de gevolgen van multiculturaliteit.

4.4.

Het EESC heeft al een verkennend advies (1) opgesteld dat diende ter voorbereiding van de ministerconferentie van Zaragoza in 2010 (2), die is uitgemond in een belangrijke Verklaring over de arbeidsmarktintegratie van migranten en de uitdagingen voor Europese en nationale overheden en de sociale partners.

4.5.

Uit studies blijkt dat migranten over het geheel genomen meer bijdragen aan de economie dan dat ze kosten, dat hun effect op begrotingen minimaal is en dat ze Europa helpen bij het wegwerken van het demografisch tekort en het stimuleren van de economische groei. De regio’s van Europa worden echter niet allemaal op dezelfde wijze beïnvloed door de effecten van migratie, en de impact op lokaal niveau moet zorgvuldig worden beoordeeld. Daarnaast is er een duidelijk verschil tussen de ordentelijke aankomst van migranten in het kader van de uitvoering van beleid en een plotselinge toestroom van duizenden migranten, die moeilijk te beheren is en lokale, regionale en nationale structuren onder druk zet, zoals de afgelopen weken is gebeurd.

4.6.

De arbeidsmarktintegratie van migranten hangt af van een aantal factoren, zoals het werkloosheidspeil in de ontvangende landen, de vaardigheden van migranten, het niveau van hun vaardigheden, de mate waarin ze vóór binnenkomst in de EU zijn voorbereid wat betreft taalvaardigheden en formele opleiding, en de organisaties en structuren die in de ontvangende landen zijn opgezet om de arbeidsmarktintegratie van immigranten, met inbegrip van vluchtelingen, te vergemakkelijken. Op deze gebieden is er voor het maatschappelijk middenveld een cruciale rol weggelegd.

4.7.

Er zijn echter nog andere factoren die een snelle integratie bemoeilijken, zoals de erkenning van kwalificaties, administratieve belemmeringen, gebrek aan transparantie, misvattingen over migranten bij het grote publiek, uitbuiting en juridische hordes als gevolg van verouderde wetten en het niet of slechts langzaam omzetten van EU-wetgeving.

4.8.

Bij het aangaan van de uitdagingen in verband met de arbeidsmarktintegratie van immigranten komt vakbonden en werkgeversorganisaties een essentiële rol toe. Het EESC beveelt aan om de sociale partners volwaardig te betrekken bij de formulering, ontwikkeling, tenuitvoerlegging en follow-up van integratiebeleid en gerelateerde maatregelen op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau.

4.9.

regeringen, lokale en regionale overheden en de sociale partners moeten samenwerken om een sociale consensus te bereiken over de wijze van integratie van migranten in economie en samenleving, vooral om te voorkomen dat er een strijd ontstaat tussen verschillende groepen kansarmen.

4.10.

Het maatschappelijk middenveld is cruciaal om migranten te helpen toegang te krijgen tot onderwijs, opleiding en werk, en om discriminatie in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en in de samenleving als geheel te bestrijden.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/53

Rapporteur:

Cristian PÎRVULESCU

1.1.

De vluchtelingencrisis in de EU is op een punt aanbeland waarop de grondbeginselen van bescherming van de mensenrechten en democratie op de helling worden gezet. Het EESC erkent de problemen, maar pleit er krachtig voor om deze beginselen hoog te houden en correct toe te passen.

1.2.

Sommige regeringen vertonen de neiging om vooral autonoom te willen optreden en een steeds groter aantal burgers heeft een negatieve kijk op migratie en vluchtelingen. Een en ander kan volgens het EESC worden beperkt door er in breed verband voor te ijveren om de fundamentele Europese waarden en de verwezenlijkingen van de EU te verdedigen. In deze uitzonderlijke omstandigheden hebben we meer Europa, meer democratie en meer solidariteit nodig.

1.3.

De huidige vluchtelingencrisis in de EU was te voorspellen. Dat ze toch is ontstaan, is te wijten aan het nog steeds ontbreken van een gemeenschappelijk asielbeleid. De totstandbrenging hiervan is vertraagd door de afwezigheid van een gecoördineerd Europees politiek optreden. Het EESC dringt er in deze context bij de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement op aan om uitvoering te geven aan artikel 67, lid 2, en artikel 78 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, waarin de voorwaarden voor de EU om een echt asielbeleid te ontwikkelen, zijn vastgelegd.

1.4.

Het EESC heeft constant de noodzaak van solidariteit, verantwoordelijkheid en gemeenschappelijk optreden en ook de centrale positie van de grondrechten benadrukt.

1.5.

Het EESC waardeert het dat de Europese Commissie zich inspanningen getroost om een gemeenschappelijke reactie op de vluchtelingencrisis te coördineren, ook d.m.v. de „Leaders’ Meeting” over vluchtelingenstromen via de Westelijke Balkanroute.

1.6.

Het crisisherplaatsingsmechanisme is een concreet voorbeeld van samenwerking op basis van solidariteit en verantwoordelijkheid. Ter wille van de samenhang en efficiency zou het volgens het EESC echter verstandig zijn om dit herplaatsingsmechanisme en soortgelijke initiatieven in te bedden in een algemene strategie. Er is met name behoefte aan solidaire en solide systemen voor lastenverdeling en dan vooral aan een permanente, eerlijke en verplichte verdeelsleutel om personen die bescherming zoeken over alle EU-landen te spreiden.

1.7.

De Europese Commissie en de andere EU-instellingen moeten de regeringen van de lidstaten actief steunen teneinde goede voorwaarden en vooruitzichten te creëren voor de integratie van asielaanvragers die zijn herplaatst. Hierbij moet o.a. verduidelijkt worden dat uitgaven van de lidstaten in verband met de opvang en integratie van asielzoekers en vluchtelingen geen duurzame, structurele uitgaven zijn en daarom ook niet moeten worden meegeteld bij de berekening van de structurele begrotingstekorten.

2.1.

De huidige vluchtelingencrisis vormt niet alleen in bestuurlijk opzicht een uitdaging, gezien de ongekende omvang van het verschijnsel, maar ook op juridisch gebied. De situatie in de EU heeft zich zodanig ontwikkeld dat nu zelfs de grondbeginselen van bescherming van de mensenrechten en democratie op de helling worden gezet. De bereidheid van de lidstaten om internationale verdragen volledig ten uitvoer te leggen is aangetast door de toegenomen internationale mobiliteit als gevolg van de economische mondialisering. Sommige regeringen vertonen de neiging om vooral autonoom te willen optreden en een steeds groter aantal burgers hebben een negatieve kijk op migratie en vluchtelingen. Een en ander kan volgens het EESC worden beperkt door er in breed verband voor te ijveren om de fundamentele Europese waarden en de verwezenlijkingen van de EU te verdedigen. In deze uitzonderlijke omstandigheden hebben we meer Europa, meer democratie en meer solidariteit nodig.

2.2.

Het Europees asielstelsel staat onder aanzienlijke druk als gevolg van meerdere crises. Sommige daarvan vloeien voort uit de internationale politiek van de jaren 2000. Andere zijn dan weer negatieve effecten van de economische en financiële crisis. De meest recente crises, de „Arabische lente”, de politieke instabiliteit in Libië en de burgeroorlog in Syrië, hebben rechtstreeks geleid tot de grote stijging van het aantal vluchtelingen.

2.3.

De 47 lidstaten van de Raad van Europa zijn verplicht de mensenrechtenbepalingen toe te passen en er aldus voor te zorgen dat alle mensen, overeenkomstig artikel 3 (1) van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, worden beschermd. Het Verdrag van 1951 betreffende de status van vluchtelingen biedt daarentegen slechts bescherming voor een specifieke categorie individuen, zoals bepaald in artikel 1. Deze bescherming kan gemakkelijker verloren gaan. In dit Verdrag wordt echter gesteld dat individuen die internationale bescherming behoeven aanspraak kunnen maken op een pakket rechten. In sommige lidstaten, zoals Roemenië, is via grondwettelijke bepalingen geregeld dat internationale verdragen prevaleren boven nationale wetgeving. Artikel 18 (2) van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat bindend is geworden overeenkomstig artikel 6 van het VWEU, gaat over het recht van mensen die internationale bescherming nodig hebben.

2.4.

Door het Dublinsysteem gaan een aantal lidstaten die zich in de eerste linie bevinden (Malta, Italië, Cyprus, Griekenland, Spanje en sinds kort Hongarije) onevenredig zwaar gebukt onder de verwerking van de asielaanvragen. Onder deze omstandigheden wordt het voor sommige lidstaten steeds moeilijker om zich te houden aan de beginselen van non-refoulement en aan de beginselen zoals vastgelegd in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, het Handvest van de grondrechten en de daaruit voortvloeiende richtlijnen. Het EESC erkent de problemen, maar pleit er krachtig voor om deze beginselen hoog te houden en correct toe te passen.

2.5.

In artikel 67, lid 2, en artikel 78 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie zijn de voorwaarden voor de EU vastgesteld om een echt asielbeleid tot stand te brengen. Gezien deze artikelen ligt de nadruk niet op het opstellen van minimumregels, maar op het creëren van een gemeenschappelijk systeem met uniforme procedures. De huidige vluchtelingencrisis in de EU was te voorspellen. Dat ze toch is ontstaan, is te wijten aan het nog steeds ontbreken van een gemeenschappelijk asielbeleid. De totstandbrenging hiervan is vertraagd door de afwezigheid van een gecoördineerd Europees politiek optreden. Het EESC dringt er in deze context bij de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement op aan deze artikelen ten uitvoer te leggen.

2.6.

Het EESC waardeert het dat de Europese Commissie zich inspanningen getroost om een gemeenschappelijke reactie op de vluchtelingencrisis te coördineren, met inbegrip van de „Leaders’ Meeting” over vluchtelingenstromen via de Westelijke Balkanroute. Tijdens deze bijeenkomst hebben staatshoofden en regeringsleiders van een aantal EU- en niet-EU-landen gepoogd om het optreden in de regio op drie cruciale punten beter te coördineren: het bieden van opvang, het samen beheren van vluchtelingenstromen en grensbeheer (3).

2.7.

Het EESC hoopt dat het crisisherplaatsingsmechanisme de EU zal helpen om op basis van consensus toe te werken naar een systeem dat sterk en flexibel genoeg is om de verschillende aspecten van de migratieproblematiek aan te pakken.

2.8.

Het EESC heeft constant de noodzaak van solidariteit, verantwoordelijkheid en gemeenschappelijk optreden en ook de centrale positie van de grondrechten benadrukt. Het heeft er ook op gewezen dat er serieuze inspanningen moeten worden geleverd om de integratie van migranten en vluchtelingen te vergemakkelijken.

2.9.

Het crisisherplaatsingsmechanisme is een concreet voorbeeld van samenwerking op basis van solidariteit en verantwoordelijkheid. Ter wille van de samenhang en efficiency zou het volgens het EESC echter verstandig zijn om dit herplaatsingsmechanisme en soortgelijke initiatieven in te bedden in een algemene strategie. Er is met name behoefte aan solidaire en solide systemen voor lastenverdeling en dan vooral aan een permanente, eerlijke en verplichte verdeelsleutel om personen die bescherming zoeken over alle EU-landen te spreiden. Wat dit betreft is de Commissiemededeling „Een Europese migratieagenda” een stap in de goede richting.

3.1.

Besluit een lidstaat om niet deel te nemen aan het herplaatsingsmechanisme, dan dient daarvoor de reden te worden opgeven. Is zo’n besluit hoofdzakelijk financieel gemotiveerd of ingegeven door het feit dat het land niet goed is voorbereid op de ontvangst van asielaanvragers, dan moet er een regeling worden getroffen voor vooruitbetaalde financiële steun.

3.2.

De EU verleent nog steeds onvoldoende steun aan maatschappelijke organisaties die zich met de vluchtelingencrisis en de integratie van migranten bezighouden. Deze organisaties zouden in de praktijk doeltreffender kunnen functioneren als er minder bureaucratische regels en procedures waren.

3.3.

Om vast te stellen of er van een crisis sprake is, gaat de Commissie na of de situatie van zodanige aard is dat zelfs een lidstaat met een „goed opgezet asielstelsel” de situatie niet aankan. Hoe wordt dat bepaald? Op basis van welke criteria kan een asielstelsel worden omschreven als zijnde „goed opgezet”? In het voorstel worden enkele criteria genoemd waarmee de Commissie rekening kan houden, maar ze zijn flexibel en de opsomming ervan wordt voorafgegaan door de term „onder meer”.

3.4.

Het voorstel is niet specifiek genoeg wat betreft het op elkaar afstemmen van de voorkeuren van de lidstaat ten behoeve waarvan herplaatsing plaatsvindt, de lidstaat van herplaatsing en de verzoekers. Onduidelijk is hoe dit in de praktijk zijn beslag zal krijgen.

3.5.

Het zou goed zijn als de verzoekers konden beschikken over relevante inlichtingen en adviezen, verstrekt door de autoriteiten in de lidstaten ten behoeve waarvan herplaatsing plaatsvindt en de verbindingsofficieren van de lidstaat van herplaatsing.

3.6.

Het is niet duidelijk hoe de lidstaat van herplaatsing wordt aangemoedigd om de herplaatste verzoekers naar behoren te ontvangen en te laten integreren. De staat van de infrastructuur, de beschikbaarheid van diensten op bijvoorbeeld medisch of onderwijsgebied en de verstrekking van toelagen zijn van invloed op de bereidheid van de verzoekers om naar een bepaald land te worden herplaatst. De Europese Commissie en de andere EU-instellingen moeten de regeringen van de lidstaten actief steunen teneinde goede voorwaarden en vooruitzichten te creëren voor de integratie van verzoekers die zijn herplaatst.

3.7.

Het voorstel moet op dat punt specifieker zijn en er moet een procedure in worden geschetst om de ontwikkeling van asielinfrastructuur en -diensten in alle lidstaten te evalueren en aan te moedigen.

3.8.

De voorkeuren van asielzoekers voor bepaalde lidstaten van herplaatsing moeten in het stelsel tot op zekere hoogte in aanmerking worden genomen. Deze voorkeuren moeten verband houden met duidelijke en aantoonbare vooruitzichten op een succesvolle integratie (in het land verblijvende familieleden, kennis van de taal, en eerdere banden met het land door bv. studie of werk).

3.9.

„Culturele banden” worden genoemd als een factor waarmee bij herplaatsing van een persoon rekening moet worden gehouden. Het EESC wijst erop dat dit criterium niet mag worden gebruikt om afwijzing van asielzoekers op grond van hun godsdienst te rechtvaardigen.

3.10.

In het voorstel wordt niet aangegeven hoe de regeling zal werken voor landen als Servië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, die duidelijke toetredingsvooruitzichten hebben en met een grote toestroom van migranten en asielzoekers worden geconfronteerd.

24.2.2016   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 71/57

Rapporteur:

Antonello PEZZINI

1.1.

Het Comité is ervan overtuigd dat een duurzame herindustrialisering, met een concurrerende groei en nieuwe en betere arbeidsplaatsen van cruciaal belang is voor Europa, en dat de EU-regeling voor de handel in CO2-emissierechten in dat verband moet worden beschouwd als een belangrijk instrument van het EU-beleid voor de bestrijding van de klimaatverandering en bij het koolstofvrij maken van de wereldeconomie.

1.2.

Het EESC is van mening dat de EU-regeling voor de emissiehandel (EU-ETS) als instrument voor de beperking van de Europese energiegerelateerde uitstoot niet alleen een idee moet geven van de koolstofprijs maar ook duurzame investeringen in koolstofarme nieuwe technologieën positief moet beïnvloeden.

1.3.

Er is behoefte aan een stabielere en flexibele koolstofmarkt die toegankelijk is voor alle grote mondiale spelers, in een duidelijk en gecoördineerd kader, met het oog op de totstandbrenging van een concurrerende en duurzame productie-industrie.

1.4.

Volgens het EESC zou de Commissie zich strikt moeten houden aan het mandaat dat is vastgelegd in het op 23 en 24 oktober 2014 door de Europese Raad goedgekeurde klimaat- en energiebeleidskader voor 2030, met name wat betreft de duidelijke aanwijzingen voor maatregelen tegen koolstoflekkage, als onderdeel van de herziening van de EU-ETS.

1.5.

Naar zijn mening moet worden gezorgd voor adequate overgangsregelingen om het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven veilig te stellen en te voorkomen dat investeringen wegvloeien en dat Europese bedrijven worden blootgesteld aan oneerlijke concurrentie van landen zonder vergelijkbare klimaatregelgeving.

1.6.

Ook moet worden gezorgd voor een adequaat regelgevingskader — met name inzake kosteloze toewijzingen, de toelaatbaarheid van koolstoflekkage, de herziening van de benchmarks en de compensatie van de kosten die in de prijs van elektriciteit worden doorberekend — om een kosteloze toewijzing van 100 % te garanderen en een volledige compensatie van de indirecte kosten in alle lidstaten voor 10 % van de meest efficiënte installaties in bedrijfstakken met een hoog risico op koolstoflekkage.

1.7.

Het EESC beveelt de volgende punten aan als het belangrijkst voor de hervorming:

1.8.

Ten slotte dringt het EESC aan op de grootst mogelijke samenhang en synergie, zo min mogelijk overlappingen tussen de voorschriften en het wegnemen van bureaucratische rompslomp in de nieuwe regels ter herziening van de EU-ETS en de parallelle en aanvullende regelgeving waarmee zij in interactie staan.

1.9.

Ook moet worden voorzien in een kader voor de uitwisseling van internationale kredieten die een bijdrage zouden moeten leveren aan het realiseren van de bredere emissiereductiedoelstellingen in Europa, gesteund door multilaterale en bilaterale internationale overeenkomsten.

1.10.

Volgens het EESC is het belangrijk om na afloop van de Conferentie van Parijs eind 2015 een initiatiefadvies ter zake op te stellen.

2.1.

De EU-regeling voor de handel in emissierechten (EU-ETS, Emissions Trading System) is op 1 januari 2005 in werking getreden. Zij is een van de belangrijkste instrumenten van het klimaatbeleid van de EU omdat de regeling de mogelijkheid biedt om de broeikasgasemissies te beperken.

2.2.

Sinds haar invoering wilde men met de EU-ETS een referentie voor koolstof aanreiken, waarmee werd gestreefd naar een vermindering van de emissies van alle Europese economische sectoren, die verantwoordelijk zijn voor ongeveer de helft van de uitstoot van de broeikasgassen (bkg’s).

2.3.

Het EESC heeft de EU-ETS altijd beschouwd als een belangrijk instrument van het klimaat- en energiebeleid van de EU om de uitstoot door de Europese industrie terug te dringen, en heeft al eerder aangedrongen op een echte hervorming teneinde de klimaatdoelstellingen van de EU voor 2030 te halen, terwijl het concurrentievermogen van de Europese industrie moet worden veiliggesteld en moet worden voorkomen dat investeringen naar elders wegvloeien.

2.4.

De Europese Raad heeft op 21 maart 2014 aangedrongen op maatregelen om de directe en indirecte kosten die uit het EU-klimaatbeleid voortvloeien voor sectoren die aan wereldwijde concurrentie onderhevig zijn, volledig te compenseren, totdat er een internationaal klimaatakkoord wordt bereikt waarmee wereldwijd gelijke concurrentievoorwaarden worden gecreëerd.

2.4.1.

Het EESC onderschrijft niettemin de opmerkingen van de Rekenkamer dat er „in de uitvoering van de EU-ETS ernstige tekortkomingen zijn aangetroffen” en doet een aantal aanbevelingen ter verbetering van de integriteit en de tenuitvoerlegging van dat systeem, waarbij het concept industriële efficiëntie wordt bevestigd om het concurrentievermogen van de Europese economie ten volle in stand te houden.

2.5.

Op 23 en 24 oktober 2014 heeft de Europese Raad het klimaat- en energiebeleidskader 2030 vastgesteld. Er werden ook conclusies aangenomen, met daarin enkele belangrijke doelstellingen:

2.5.1.

De doelstelling om de broeikasgasemissies in de EU met ten minste 40 % te verminderen — die formeel is goedgekeurd tijdens de raad „Milieu” van 6 maart 2015 — vormt het uitgangspunt voor de bijdrage van de EU aan de onderhandelingen voor een nieuw mondiaal akkoord inzake klimaatveranderingen.

2.5.2.

Al deze aspecten zullen periodiek worden geëvalueerd door de Raad, die strategische richtsnoeren zal blijven uitbrengen, zowel voor sectoren die onder het ETS vallen als voor sectoren die daar buiten vallen, en inzake de interconnecties en de energie-efficiëntie.

2.5.3.

Instrumenten en maatregelen moeten gericht zijn op een alomvattende en technologieneutrale aanpak ter bevordering van emissiereductie en energie-efficiëntie.

2.6.

Op 13 mei 2015 hebben Raad en het Europees Parlement overeenstemming bereikt over de hervorming van de EU-ETS, en hebben zij besloten tot het aanleggen van een marktstabiliteitsreserve:

2.7.

In het kader van de EU-energiestrategie en in het vooruitzicht van de klimaatconferentie van Parijs heeft de Commissie een pakket maatregelen voorgesteld die o.a. gericht zijn op een herziening van de EU-ETS volgens de aanwijzingen van de Raad, onder handhaving van de prioriteiten van de herindustrialisering van de Europese economie en het internationale concurrentievermogen van de industriële sectoren die het meest gevaar lopen dat hun productie wordt verplaatst.

2.8.

Bij de herziening van de EU-ETS zijn behalve het energiebeleid nog tal van andere beleidstakken van de EU betrokken.

2.9.

Het EESC heeft opdracht gegeven tot een studie over het effect van de maatregelen die worden gefinancierd via het gebruik van EU-instrumenten voor milieubescherming (2). Daarin wordt gewezen op het belang van een doeltreffend gebruik van de opbrengsten die niet alleen worden gegenereerd door marktgebaseerde instrumenten voor verbeteringen op milieugebied overeenkomstig de bevordering van een groene economie, maar ook door het systeem van de emissiehandel van de EU. Deze opbrengsten zijn van cruciaal belang voor de financiering van de verbeteringen en de overstap van bedrijfsleven en werknemers op een koolstofvrije economie.

3.1.

Het initiatief van de Commissie tot wijziging van EU-ETS-Richtlijn 2003/87/EG is erop gericht om, door middel van verschillende voorstellen, de jaarlijkse vermindering van de uitstoot op te voeren zodat het plafond vanaf 2021 in de hele Europese Economische Ruimte (EER) jaarlijks daalt met een lineaire factor van meer dan 2,2 %, teneinde in 2030 een vermindering van 43 % ten opzichte van 2005 te verwezenlijken.

3.2.

Het voorstel voorziet in een aantal financieringsmechanismen ter ondersteuning van economische actoren die koolstoflekkage moeten tegengaan en het hoofd moeten bieden aan grote uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden op het vlak van innovatie en investeringen die nodig zijn voor de modernisering van hun installaties, met het oog op energie-efficiëntie en om de uitstoot te verminderen.

4.1.

De systemen voor handel in emissierechten maken wereldwijd, en dus ook buiten de EU, opgang. Er zijn nu al nationale of subnationale systemen in verschillende landen operationeel.

4.2.

In de VS heeft president Obama het Clean Power Plan (CPP) aangekondigd, dat voor iedere staat individuele normen vaststelt om de uitstoot van koolstof door elektriciteitscentrales — die voornamelijk op steenkool en gas werken — tegen 2030 terug te dringen.

4.2.1.

Californië heeft in 2012 het „cap and trade”-programma uitgevaardigd. In Connecticut, Delaware, Maine, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New York, Rhode Island, Vermont is het Regional Greenhouse Gas Initiative (RGGI) van kracht.

4.3.

In Australië is een emissiehandelsysteem in werking dat vóór 2018 zal worden gekoppeld aan het Europese systeem, volgens een overeenkomst met de Europese Commissie uit 2012.