15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/1

Rapporteur:

Bernardo Hernández Bataller

1.1

De geleidelijke afname van de koopkracht van de middenklasse, de drijvende kracht achter de consumptiemaatschappij, en van de consument in het algemeen, en de financiële moeilijkheden van de kleine en middelgrote ondernemingen die maar nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden, hebben samen met het huidige ondernemingsklimaat met zijn krappe winstmarges geleid tot een herziening van veel van de gangbare handelspraktijken.

1.2

Een hele groep consumenten is door deze ontwrichting van de markt financieel met de rug tegen de muur komen te staan: hun keuzevrijheid is ingeperkt en zij kunnen nog maar moeilijk hun rechten doen gelden. Om te voorkomen dat zij buiten de boot vallen moeten deze consumenten worden beschermd tegen dergelijke praktijken.

1.3

Bovendien heeft de economische crisis tot gevolg dat potentiële consumenten langzaam maar zeker in een zwakkere positie worden gedwongen, zodat de consumptiekloof zich naar alle waarschijnlijkheid nog zal verdiepen. De overheid heeft tot nog toe geen systemische maatregelen voorgesteld om die achteruitgang te voorkomen en de consumenten daartegen te beschermen.

1.4

Het wegwerken van deze verschillen zou ook de positie van de producenten en de kleine en middelgrote ondernemingen ten goede komen: de lasten waaronder zij gebukt gaan (krimpende vraag, wurgprijzen, enz.) en die ertoe bijdragen dat de markt kapot wordt gemaakt, zouden immers worden verlicht door transparantie en vrije mededinging.

1.5

Zowel op het vlak van preventie en bescherming als van verlichting van de gevolgen en herstel zijn inspanningen nodig. Naast de andere voorstellen uit de tekst zouden de volgende maatregelen alvast een eerste stap zijn:

1.6

Er moet meer worden gedaan om de consumentenbelangen mee te nemen in al het EU-beleid. Zo moet in het kader van relevante EU-programma's een specifiek budget worden uitgetrokken ter ondersteuning van het optreden van consumentenorganisaties, zodat zij met name via activiteiten van algemeen belang kunnen bevorderen dat consumenten die financieel in de klem zijn komen te zitten, weer mee kunnen gaan doen.

2.1

De duur en omvang van de huidige economische en financiële crisis en de maatregelen die door heel wat regeringen van de lidstaten werden opgelegd, hebben helaas ook neveneffecten op vraag en aanbod van goederen en diensten. Deze effecten hebben te maken met het koopkrachtverlies waarmee het merendeel van de consumenten te maken krijgt en dat sociale versnippering in de hand werkt.

2.2

Veel mensen zagen zich door loonsverlagingen gedwongen hun consumptiepatronen te wijzigen, zodat hun gezinsbudget afgestemd bleef op hun nieuwe bestedingsmogelijkheden.

2.3

Doordat gezinnen minder inkomstenbronnen hebben — hoewel in sommige gevallen familieleden kunnen bijspringen — en hun financiële armslag afneemt, stijgt het aantal economisch kwetsbare consumenten, een groep die sociale uitsluiting boven het hoofd hangt, met name wat basisproducten, -voorzieningen en -diensten aangaat; deze situatie zou kunnen worden beschouwd als een vorm van conjuncturele kwetsbaarheid.

2.4

Naast financiële uitsluiting en werkloosheid heeft het feit dat bepaalde groepen consumenten nu tot de minder koopkrachtige segmenten zijn gaan behoren, ertoe geleid dat de conventionele markten voor goederen en diensten minder toegankelijk zijn geworden. Daardoor zijn alternatieve afzetmogelijkheden en -kanalen ontstaan, die in bepaalde gevallen de marktwerking kunnen ontwrichten.

2.5

Het is van belang dat voor statistische doeleinden gebruik wordt gemaakt van de multidimensionale armoede-index (MPI) (1), zodat men met kennis van zaken de juiste besluiten kan nemen om sociale uitsluiting te voorkomen. In het kader van deze index (MPI) worden diverse fundamentele gebieden als onderwijs, gezondheid en levensstandaard bekeken aan de hand van 10 indicatoren (kwaliteit van het bestaan/sociaal welzijn); op grond hiervan wordt iemand voor wie 30 % of meer van de meegewogen indicatoren niet toegankelijk zijn, als arm beschouwd. De lidstaten moeten dan ook de nodige maatregelen nemen om de situatie op deze gebieden te verbeteren.

2.6

De zwakke financiële positie van consumenten die door de crisis zijn gekortwiekt maakt voorts dat zij geen toegang hebben tot bepaalde middelen die noodzakelijk zijn om online producten en diensten aan te kopen, terwijl dat vaak voordeliger is. De digitale kloof maakt de sociale kloof dus nog dieper: de consument is minder goed beschermd tegen de risico's die samenhangen met de economische crisis en de complexiteit van de digitale markten.

2.7

Daar komt nog bij dat consumenten in een lastige financiële situatie vaak niet goed geïnformeerd zijn en er niet in slagen hun economische belangen te behartigen op de markten waartoe zij zich noodgedwongen steeds vaker moeten beperken.

2.8

Ten slotte is in het kader van het bezuinigingsbeleid van de laatste jaren ook gesnoeid in de openbare middelen voor consumenten, wat de efficiëntie van met name het toezicht op de markt aanzienlijk ondermijnt. Ook de EU trekt minder uit voor het meerjarenprogramma voor consumenten voor de periode 2014-2020 (2), zoals al door het EESC werd opgemerkt (3).

3.1

De uiteenlopende kenmerken van de verschillende oneerlijke handelspraktijken en hun impact op de consumenten die door de economische crisis het meest verzwakt zijn, hebben tot gevolg dat deze nauwelijks nog in staat zijn te voorzien in hun meest essentiële behoeften.

3.2

Het mag niet zo zijn dat leveranciers kunnen onderhandelen over de naleving van de normen die de gezondheid en veiligheid van consumenten en gebruikers moeten waarborgen. Deze laatsten moeten tegen alle mogelijke risico's worden beschermd, en producten, goederen en diensten die een bedreiging vormen voor hun lichamelijke en geestelijke integriteit of hun legitieme economische belangen, moeten op grond van het voorzorgsbeginsel (zoals vastgelegd in de mededeling van de Commissie van 2 februari 2000) worden verboden, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de algemene verplichting inzake de veiligheid van producten die bedoeld zijn voor consumenten of door consumenten kunnen worden gebruikt, inclusief in het kader van dienstverlening.

3.3

Niet alleen kunnen consumenten in een kwetsbare financiële positie niet naar behoren voldoen aan hun basisbehoeften op het gebied van voeding, daar komt nog bij dat het aanbod aan goedkope producten met een minderwaardige voedingswaarde tot ernstige tekorten kan leiden.

3.4

Deze problematiek speelt ook waar het gaat om de interpretatie van de voorwaarden inzake bewaring en verkoop van bederfelijke producten waarvoor een houdbaarheidsdatum geldt.

3.5

Zo valt ook te denken aan handelspraktijken waarbij prijzen drastisch worden verlaagd om producten te kunnen verkopen die niet meer aan de verkoopvoorschriften voldoen. Hetzelfde geldt voor diensten. Het is dan ook zaak dat de lidstaten waakzaam zijn en waar nodig maatregelen nemen om te voorkomen dat dergelijke producten worden verkocht. Het EESC (4) heeft er overigens al op gewezen dat de samenwerking tussen de bevoegde nationale organen en de Commissie moet worden versterkt en dat de herziene regelgeving inzake productveiligheid moet worden goedgekeurd, zodat zij onmiddellijk in werking kan treden.

3.6

In dit verband moet voorts aandacht worden besteed aan het feit dat in het kader van promotiecampagnes en aanbiedingen opzettelijk termen en benamingen worden gebruikt die de consument misleidende informatie geven over de kenmerken van een product. Daarnaast worden mensen er via misleidende reclamecampagnes toe aangezet zogenaamd ethische producten te kopen doordat een beroep wordt gedaan op hun solidariteitsgevoel, en worden misleidende milieuclaims gedaan die maar moeilijk te staven zijn.

3.7

Voorts moet nauwlettend worden toegezien op de verkoop van producten die tot de categorie van zogenaamde huismerken of eigen merken behoren, en niet voldoen aan de geldende regels en vereisten.

3.8

Bijzonder verontrustend zijn de alternatieve afzetkanalen voor voedingsmiddelen die ontsnappen aan administratieve controle; we denken dan aan gevallen van „voedselfraude” (5), waarbij onder meer basisproducten worden vervalst, voedingsmiddelen illegaal worden verkocht, en weggegooid voedsel opnieuw voor menselijke consumptie wordt aangeboden. Een vergelijkbaar geval is de verkoop zonder doktersvoorschrift van geneesmiddelen die niet bedoeld zijn als OTC-product (6), vervalsingen dus van het erkende originele middel waarbij geen enkele garantie wordt geboden en die ernstige gezondheidsrisico's inhouden.

3.9

Voorts is er het probleem van de geplande veroudering: producten die opzettelijk zo zijn ontworpen dat ze maar kort meegaan en al snel moeten worden vervangen door een nieuw product, wat indruist tegen de beginselen van duurzaamheid en efficiënte besteding, zoals al eerder werd aangekaart door het EESC (7).

3.10

Het niet-conventionele aanbod, inclusief de onlineverkoop van producten, brengt over het algemeen onzekerheid teweeg bij de economisch meest kwetsbare consumenten. Maar al te vaak wordt getracht juist deze groep te bereiken via aanlokkelijke prijzen, betalingsfaciliteiten, fictieve kortingen (soms via „dynamische prijzen” (8), die uitdrukkelijk zouden moeten worden verboden), coupons en bonnen, stuk voor stuk prikkels die de zwakste partij moeten overhalen tot een aankoop. Op internetsites waar prijzen worden vergeleken wordt in veel gevallen niet duidelijk aangegeven wie de site beheert en of een handelaar betaalt voor het tonen van zijn producten of diensten.

3.11

We mogen echter niet vergeten dat een optimaal gebruik van de mogelijkheden van de nieuwe technologieën de economisch kwetsbare consumenten ook kansen biedt: het productaanbod wordt groter en de concurrentie tussen ondernemingen wordt aangewakkerd, waardoor de distributiekosten die niet inherent zijn aan het product in kwestie, zullen dalen.

3.12

Handelspraktijken waarbij de consument in ruil voor een korting op de prijs van een product of dienst gedeeltelijk afstand doet van de garanties waarop hij recht heeft, betekenen over het algemeen een aantasting van de rechten en economische belangen van de consument. Dit alles leidt tot meer kwetsbaarheid, wat ook weer een negatieve weerslag heeft en tot nieuwe problemen kan leiden voor mensen die financieel toch al met de rug tegen de muur staan.

3.13

Ook de groeiende impact van energie-armoede in de Europese regio's waar het klimaat in dit verband een cruciale rol speelt, is van grote invloed op de gezondheid van financieel kwetsbare consumenten. Het loont dan ook de moeite nader te kijken naar regelingen als de „winterstop” of vergelijkbare initiatieven die exploitanten in overweging zouden kunnen nemen in risicosituaties die kunnen ontstaan als de toevoer wordt stopgezet omdat een consument door onvoorziene economische omstandigheden de energierekening niet kan betalen.

3.14

Voorts dient ook te worden verwezen naar de kwalijke praktijken van sommige ondernemingen waardoor gezinnen die het financieel toch al moeilijk hadden veelal onherstelbare schade hebben opgelopen, met name als gevolg van het beleid van bepaalde deposito- en spaarbanken en het verkopen van financiële producten zonder de correcte informatie en de nodige contractuele waarborgen te verstrekken — men denke aan consumentenkrediet met torenhoge jaarlijkse rente. Veel consumenten kwamen hierdoor ook in een tweede, persoonlijke crisis terecht en zagen met andere woorden hun toekomstdromen in rook opgaan. Heel wat gezinnen hebben hierdoor een enorme schuldenlast opgebouwd of konden in het geheel niet meer aan hun geldelijke verplichtingen voldoen.

3.15

Dit alles is ook van toepassing op meer specifieke situaties, zoals de hypotheekcrisis, het probleem van onderverzekering, enz.; de kwetsbaarheid van de getroffen consumenten wordt hierdoor alleen maar groter, en het wordt steeds lastiger uit het dal te kruipen. Bijzondere aandacht dient uit te gaan naar het onrechtmatig innen van vergoedingen, een praktijk die in veel gevallen samenhangt met het gebrek aan transparantie in de banksector, waardoor niet alleen kleine spaarders maar ook particuliere investeerders door de financiële instelling zelf of door andere instellingen uit de sector die niet bevoegd zijn om te handelen, worden overgehaald tot nadelige aandelentransacties.

3.16

Wat de grensoverschrijdende handel betreft wil het Comité erop wijzen dat niet alle lidstaten even ver staan met de omzetting van Richtlijn 2005/29/EG betreffende oneerlijke handelspraktijken (9), waardoor er niets in huis dreigt te komen van de doelstelling om de rechtszekerheid voor het bedrijfsleven te verhogen. Een betere omzetting van de wetgeving zou de bescherming van de consument ten goede komen. De Commissie zou er dan ook op moeten toezien dat de richtlijn in alle lidstaten correct wordt uitgevoerd. De snelle goedkeuring van een reeks richtsnoeren om te helpen bij de interpretatie van de richtlijn zou al een eerste stap in de goede richting zijn, zodat geen afbreuk wordt gedaan aan het nuttig effect van de richtlijn.

3.17

Cruciaal in dit verband is dat de Commissie erop toeziet dat de lidstaten bij niet-naleving van de richtlijnbepalingen inzake oneerlijke handelspraktijken, de nodige maatregelen nemen. Als algemene regel zou daarbij moeten gelden dat de sanctie niet mag onderdoen voor de winst die de oneerlijke of misleidende praktijk in kwestie oplevert. Daarnaast is het zaak dat ook de (juridische) procedures efficiënt zijn en overeenstemmen met de doelstellingen van de richtlijn.

3.18

Om het EU-recht samenhangender te maken heeft het EESC er al voor gepleit om de richtlijn inzake oneerlijke handelspraktijken en die inzake misleidende reclame en vergelijkende reclame samen te herzien (10).

3.19

Bedoeling is kortom te voorkomen dat de interne markt een janusgezicht krijgt, waarbij juist de meest behoeftigen enkel de minst aangename kant te zien krijgen. Vooral met de handelspraktijken die gericht zijn op de financieel meest kwetsbare consumenten moet zorgvuldig worden omgesprongen. Het is aan de bevoegde overheden ervoor te zorgen dat de consumenten te allen tijde en in voldoende mate toegang hebben tot de basisproducten en -diensten die noodzakelijk zijn voor een waardig leven.

4.1

Het Comité verzoekt de bevoegde autoriteiten doeltreffende maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat iedereen daadwerkelijk toegang heeft tot basisproducten en -diensten en om de consumenten en gebruikers die vanwege hun nieuwe financiële situatie het zwaarst werden getroffen door de economische en financiële crisis, extra te beschermen, om zo sociale uitsluiting te voorkomen. Het Comité heeft er in dit verband in het verleden al voor gepleit om regels in te voeren inzake buitensporige schulden van huishoudens (11), in de hoop de zware financiële druk op bepaalde bevolkingsgroepen te kunnen verlichten.

4.2

De specifieke bescherming van de rechten van consumenten die in een lastige financiële situatie terecht zijn gekomen, met name hun recht op een waardige toegang tot basisproducten en — diensten, en de naleving van de regels ter zake, moeten worden beschouwd als essentiële taken van het Europees beleid inzake consumentenbescherming.

4.3

De verschillende maatregelen kunnen worden onderverdeeld in vier categorieën: preventie, bescherming, verlichting van de gevolgen en herstel.

4.4

Bij het opstellen van actieplannen moet elk van deze gebieden in aanmerking worden genomen.

4.5

Op de eerste plaats zou met de opbrengst van de sancties die aan overtreders van de consumentenregelgeving worden opgelegd, een fonds voor consumentenbescherming moeten worden opgericht waaruit via collectieve vorderingen met name steun zou moeten worden verleend aan acties van consumentenorganisaties, de overheid en andere bevoegde instanties, die de hele bevolking ten goede komen, conform de nationale wetgeving.

4.6

Bij ernstige overtredingen die de gezondheid of veiligheid van de consument in gevaar (kunnen) brengen moet de bevoegde overheid zwaardere sancties kunnen opleggen, zodat onder meer de gebruikte instrumenten of goederen in beslag genomen of verbeurdverklaard kunnen worden en de onderneming in kwestie kan worden gesloten, zonder de waarborgen van de rechtsstaat met voeten te treden.

4.7

Preventiemaatregelen zijn bedoeld om invloed uit te oefenen op de diverse externe factoren die het aantal consumenten dat door de economische crisis financieel met de rug tegen de muur is komen te staan, nog doen toenemen, en die situaties en praktijken die met name deze consumenten treffen, in de hand werken.

4.8

Daarnaast zijn maatregelen nodig om de positie van consumentenvertegenwoordigers zoals de economische en sociale partners, te versterken en hen ertoe aan te zetten deel te nemen aan bijvoorbeeld coöperatieve projecten, gezamenlijke aankopen en de deeleconomie.

4.9

Nog een algemene maatregel van preventieve aard is de oprichting van een waarnemingspost die zich zou bezighouden met de strategische beleidsmaatregelen in een aantal cruciale sectoren zoals de diensten van algemeen belang, de audiovisuele sector, brandstoffen, banken, oligopolies in de energiesector, woningen, enz., waar de zwakste consumenten meer risico's lopen.

4.10

Het gaat kortom om maatregelen die gericht zijn op de bescherming van de rechten van consumenten en gebruikers, en die zowel verband houden met economische, financiële en arbeidsmarktomstandigheden, als met de mogelijke negatieve impact van nieuwe technologieën op de toegang tot de markt van goederen en diensten. Daarbij moet ook worden gekeken naar reclame- of marketingpraktijken die consumenten ertoe aanzetten om beslissingen te nemen die in hun situatie niet de juiste zijn of om ondoordachte aankopen te doen.

4.11

Beschermingsmaatregelen zijn erop gericht zwakke consumenten en gebruikers beter te wapenen, in het bijzonder waar het gaat om de toegang tot technische en juridische bescherming en om schadevergoedingen en herstel, rekening houdend met de specifieke situatie van consumenten die in een financieel zwakke positie terecht zijn gekomen.

4.12

De nationale overheden en de Commissie moeten nauwer gaan samenwerken en overgaan tot een volledige herziening van het toepassingsgebied van Verordening nr. 2006/2004 betreffende samenwerking op het gebied van consumentenbescherming; zo is het zaak gelijksoortige controlemechanismen in te voeren, de sancties met elkaar in overeenstemming te brengen, en de doeltreffendheid en de werkingsmechanismen te verbeteren. Consumenten hebben recht op veilige producten en diensten, wat een doeltreffend markttoezicht vereist. Het Comité hoopt dan ook dat de herziening van de regelgeving inzake productveiligheid zal worden goedgekeurd.

4.13

De maatregelen om de gevolgen van de handelspraktijken in kwestie te verlichten zijn bedoeld ter ondersteuning van consumenten die door de economische crisis nog kwetsbaarder zijn geworden, zodat zij kunnen voorzien in hun basisbehoeften en een waardig bestaan kunnen leiden.

4.14

Voorts kan het in bepaalde gevallen belangrijk zijn ook te kijken naar de manier waarop sociale en familienetwerken hulp zouden kunnen bieden; belangrijk is in dat verband dat mensen die die rol op zich nemen op hun beurt kunnen rekenen op de nodige institutionele bijstand; dit geldt zowel voor bovenvermelde maatregelen als voor de herstelmaatregelen die de lidstaten kunnen nemen. Ook de structuurfondsen zouden een bijdrage kunnen leveren aan dergelijke solidariteitsmechanismen, om zo via de realisatie van hun doelstellingen sociale uitsluiting te voorkomen.

4.15

Met herstelmaatregelen worden alle maatregelen bedoeld die een haalbare uitweg kunnen bieden uit een situatie van financiële kwetsbaarheid. Zo kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een „reddingsplan voor burgers”, dat gezinnen helpt hun financiële situatie weer op orde te krijgen door de koopkracht van de consumenten te herstellen, dat compensatie biedt voor de verliezen en bezuinigingen tijdens de economische crisis, en dat evenwaardig is aan de steunmaatregelen die de financiële instellingen konden genieten. Een dergelijk streven strookt met de richtsnoeren van de Verenigde Naties inzake consumentenbescherming uit 1999, waarin te lezen staat (punt 5) dat beleidsmaatregelen ter bevordering van duurzame consumptie ook gericht moeten zijn op armoedebestrijding, het voorzien in de basisbehoeften van alle leden van de samenleving en het terugdringen van ongelijkheid, zowel op nationaal vlak als bij de betrekkingen tussen landen.

4.16

In artikel 34.3 van het Handvest van de grondrechten van de EU is dan weer bepaald dat de Unie en de lidstaten, om sociale uitsluiting en armoede te bestrijden, regelingen kunnen treffen om eenieder die niet over voldoende middelen beschikt, een waardig bestaan te verzekeren.

4.17

Ten slotte zou het interessant zijn om studies op te stellen en onderzoek te verrichten naar de factoren die bepalend zijn voor de financieel zwakke positie van consumenten en deze nog in de hand werken.

4.18

Een van die factoren die de werking van de interne markt kunnen belemmeren, is de economische druk die bij het aangaan van een overeenkomst wordt uitgeoefend op de consument, wat te wijten is aan de scheve verhoudingen en het feit dat de consument zich in het nadeel bevindt. Doordat de consument zich in een zwakke positie bevindt kan hij niet vrij beslissen over het aangaan van de overeenkomst, zodat er sprake is van wilsgebrek. Resultaat is dat de consument wordt opgezadeld met een overeenkomst die hij in andere omstandigheden niet zou hebben gesloten of aanvaard, of waarin clausules vervat zijn die een onevenredig zware belasting betekenen waartoe hij niet vrijwillig zou hebben besloten.

4.19

Het Comité zou zich moeten bezighouden met deze misstanden die consumenten ertoe brengen ongewild een overeenkomst te sluiten, alsook met de scheve concurrentieverhoudingen die de werking van de interne markt belemmeren. Ook de andere instellingen zouden hieraan de nodige aandacht moeten besteden en de nodige maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat zwakkere consumenten zich gedwongen zien een ongewenste overeenkomst te sluiten.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/10

Rapporteur:

mevrouw Vareikytė

1.1

Onderzoek en innovatie zijn bepalend voor de toekomst van de Europese Unie, en om zijn internationale concurrentiepositie te behouden heeft Europa tegen 2020 een miljoen extra onderzoekers nodig. Onderzoek kan daarnaast 3,7 miljoen banen creëren en het jaarlijkse bbp van de EU tegen 2025 met 795 miljard EUR optrekken, op voorwaarde dat de doelstelling om tegen 2020 3 % van het bbp van de EU te investeren in O&O ook werkelijk wordt gehaald (1).

1.2

De EU streeft op alle beleidsterreinen, inclusief onderzoek en innovatie (O&I), naar meer gendergelijkheid en gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Uit Europese gegevens blijkt dat de verhouding tussen vrouwen en mannen in de Europese onderzoekssector opvallend onevenwichtig is (2).

1.3

Genderevenwicht is cruciaal voor een goed functionerende onderzoekssector. Willen zij hun beleidsdoelstellingen inzake onderzoek verwezenlijken, dan moeten de lidstaten en de hele EU hun menselijk kapitaal volledig inzetten.

1.4

Het Comité verzoekt de Commissie een aanbeveling aan de lidstaten te formuleren, met daarin gemeenschappelijke richtsnoeren voor institutionele veranderingen om gendergelijkheid in universiteiten en onderzoeksinstellingen te bevorderen, conform de mededeling van 2012 over een Europese onderzoeksruimte.

1.5

De lidstaten zouden er in deze aanbeveling toe moeten worden aangezet wettelijke en andere belemmeringen voor de aanwerving, het vasthouden en de carrière van vrouwelijke onderzoekers uit de weg te ruimen, het genderonevenwicht in de besluitvorming aan te pakken en in onderzoekprogramma's meer aandacht te besteden aan genderaspecten.

1.6

Tevens verzoekt het Comité de Commissie verder te gaan met het opzetten van bewustmakingscampagnes om meer meisjes te doen kiezen voor STEM-vakken (wetenschappen, technologie, ingenieurswetenschappen en wiskunde) en meer vrouwen voor onderzoek.

1.7

De bevoegde directoraten van de Commissie (DG Onderwijs en Cultuur en DG Onderzoek en Innovatie) moeten nauwer gaan samenwerken.

1.8

Ten slotte pleit het Comité ervoor om in het kader van Eurostat naar geslacht uitgesplitste gegevens inzake onderzoek en innovatie te verzamelen en verspreiden.

1.9

De lidstaten zouden hun wettelijke en beleidskaders voor gendergelijkheid in de onderzoekssector moeten verbeteren aan de hand van de aanbevelingen van de EOR-mededeling en het programma Horizon 2020.

1.10

Ook dringt het Comité er bij de lidstaten op aan dat zij hun uitgaven voor onderzoek & ontwikkeling optrekken tot 3 % van het bbp, conform de Europa 2020-strategie.

1.11

Voorts moeten de lidstaten de Europese structuurfondsen en andere financieringsregelingen openstellen voor initiatieven op het vlak van institutionele veranderingen, overeenkomstig de EOR-mededeling.

1.12

Bij de evaluatie, accreditatie en financiering van onderzoeksinstellingen en -organisaties moet ook worden gekeken naar de resultaten die zij kunnen voorleggen op het vlak van gendergelijkheid.

1.13

De lidstaten zouden samen met openbare/nationale onderzoeksinstellingen en de sociale partners moeten nagaan hoe het evenwicht tussen werk en privéleven kan worden verzekerd. Zo moeten gezinsvriendelijke beleidsmaatregelen voor zowel vrouwelijk als mannelijke onderzoekers worden uitgewerkt en uitgevoerd.

1.14

De lidstaten moeten de dialoog tussen onderzoeksinstellingen, het bedrijfsleven en de betrokken sociale partners ondersteunen en aanzwengelen.

1.15

Het Comité verzoekt de onderzoeksinstellingen en universiteiten met klem om er in het kader van hun besluitvormings- en selectiecomités en andere organen nauwlettend op toe te zien dat mannen en vrouwen evenwichtig vertegenwoordigd zijn.

1.16

Onderzoeksinstellingen alsook universiteiten en hun vakgroepen moeten het streven naar gelijkheid tussen vrouwen en mannen verwerken in hun planning.

1.17

Het Comité roept op tot meer dialoog met uitgevers en redacteurs van wetenschappelijke publicaties, zodat gendervooroordelen uit de wereld worden geholpen en meer vrouwelijke wetenschappers een bijdrage gaan leveren aan wetenschappelijke publicaties, redactionele artikelen, recensies en wetenschappelijke artikelen.

2.1

Volgens het streefcijfer van de Raad van Europa uit 2005 zouden vrouwen tenminste een kwart van de leidende posities in de openbare onderzoekssector moeten innemen. Het genderonevenwicht in de besluitvorming is evenwel hardnekkig: in 2010 werd maar 15,5 % van de instellingen voor hoger onderwijs geleid door vrouwen, en vertegenwoordigden vrouwen maar 10 % van alle rectoren in het hoger onderwijs.

2.2

Ook de horizontale segregatie tussen verschillende economische sectoren en wetenschapsgebieden is nog lang niet de wereld uit. Er zijn meer vrouwelijke onderzoekers te vinden in het hoger onderwijs en de overheid dan in het bedrijfsleven. Overal in de EU is het aantal vrouwelijke hoogleraren (rang A) het hoogst in de afdelingen menswetenschappen en sociale wetenschappen (respectievelijk 28,4 en 19,4 %), en het laagst in de ingenieurswetenschappen en technologie (7,9 %).

2.3

Bovendien wordt ook de academische loopbaan van vrouwen nog steeds gekenmerkt door een hoge mate van verticale segregatie. Het aantal vrouwelijke studenten (55 %) en afgestudeerden (59 %) lag in 2010 hoger dan het aantal mannelijke studenten, maar bij de promovendi en doctors zijn de mannen in de meerderheid (daar ligt het aantal vrouwelijke promovendi op 49 % en het aantal vrouwelijke doctors op 46 %). Van het vrouwelijk academisch personeel bekleedt 44 % een post van rang C, 37 % behoort tot niveau B en slechts 20 % tot rang A. Die ondervertegenwoordiging is nog opvallender in de wetenschappen en ingenieurswetenschappen, waar niet meer dan 33 % van het personeel van rang C vrouw is; voor de rangen B en A is dat respectievelijk 23 % en 11 % (4).

2.4

Een goed evenwicht tussen werk en privéleven is nog steeds de sleutel tot gendergelijkheid. Niet alleen botsen vrouwen op een „glazen plafond”, ook de „muur van het moederschap” staat de carrière van vrouwelijke onderzoekers in de weg, omdat de last van zorg en huishouden nog steeds vooral op hun schouders terechtkomt.

2.5

Hier volgt nog een greep uit de andere haast onoverkomelijke barrières voor de aanwerving, het vasthouden en de carrière van vrouwelijke wetenschappers in Europa: het gebrek aan democratie en transparantie bij aanwerving en bevordering, gendervooroordelen bij de beoordeling, ondoorzichtige besluitvormingsorganen en hardnekkige stereotypen met betrekking tot meisjes/vrouwen en wetenschap. Om vrouwen en mannen gelijke kansen te kunnen bieden is een verregaande structurele modernisering van de Europese onderzoeksinstituten vereist.

3.1

Onderzoek en innovatie (O&I) zijn bepalend voor de Europese economische groei; om zijn internationale concurrentiepositie te behouden heeft Europa een miljoen extra onderzoekers nodig. Niet alleen zijn onderzoek en innovatie onontbeerlijke voorwaarden wil de EU uitgroeien tot een kennismaatschappij, zij kunnen ook 3,7 miljoen banen creëren en het jaarlijkse bbp van de EU tegen 2025 met 795 miljard EUR doen stijgen, op voorwaarde dat de doelstelling om tegen 2020 3 % van het bbp van de EU te investeren in O&O ook werkelijk wordt bereikt (5).

3.2

Genderevenwicht is cruciaal voor een goed functionerende onderzoekssector. Willen zij hun beleidsdoelstellingen inzake onderzoek verwezenlijken, dan moeten de lidstaten en de hele EU het beschikbare menselijke kapitaal, dat wil zeggen alle talent en middelen, volledig inzetten. Als het potentieel aan vrouwelijke vaardigheden, kennis en kwalificaties voor de volle 100 % wordt benut, zal dat de groei en werkgelegenheid en het Europese concurrentievermogen — de drijvende krachten achter een bloeiende economie — een nieuwe impuls geven.

3.3

Maatschappelijk relevant onderzoek van hoge kwaliteit veronderstelt dat diverse oplossingen in overweging worden genomen. Het is in dit verband een troef als een onderzoeksgemeenschap zo breed mogelijk is samengesteld en er tussen en binnen de verschillende vakgebieden wordt samengewerkt. Onderzoek en onderwijs zijn onlosmakelijk verbonden met de uitstippeling van het beleid en het openbaar bestuur, en dragen bij tot een kritischer, veelzijdiger en opener publiek debat (6).

3.4

Als de onderzoekssector meer vrouwen aantrekt zal dat het aanbod aan kennisbronnen verruimen, de kwaliteit van de kennisproductie optrekken en de concurrentiepositie van de sector verstevigen. Uit studies zou blijken dat heterogene onderzoeksgroepen sterker staan en innovatiever zijn dan homogene groepen (7) en dat een team gemakkelijker nieuwe ideeën zal opdoen als een ruime waaier aan kennis en sociaal kapitaal voorhanden is (8). Gendergebaseerde innovatie in wetenschap, medicijnen, ingenieurswetenschappen en milieu houdt in dat gebruik wordt gemaakt van sekse- en genderanalyses om nieuwe ideeën, nieuwe diensten en nieuwe technologieën te promoten (9).

3.5

Een vergelijking van nationale genderindicatoren toont aan dat de landen die het beste scoren op de gendergelijkheidsindex (GEI) doorgaans een groter percentage van hun bbp uittrekken voor onderzoek & ontwikkeling en betere resultaten kunnen voorleggen op het vlak van innovatie.

3.6

Integratie van genderanalyse in O&I moet ervoor zorgen dat in het kader van onderzoek en de huidige innovatie rekening wordt gehouden met de behoeftes, gedragingen en houdingen van zowel vrouwen als mannen. Studies tonen aan dat de integratie van sekse- en genderanalyses de relevantie en kwaliteit van onderzoek en innovatie kunnen verbeteren. Ook de samenleving en het bedrijfsleven kunnen hiervan profijt trekken, aangezien onderzoek op deze manier beter kan inspelen op de meest uiteenlopende behoeften van alle soorten gebruikers; ook zullen zo inclusievere innovatieprocedures worden ontwikkeld, zoals werd aangetoond door het project voor gendergebaseerde innovatie (10).

4.1

Het Comité verzoekt de Commissie een aanbeveling aan de lidstaten te formuleren, met daarin gemeenschappelijke richtsnoeren voor institutionele veranderingen om gendergelijkheid in universiteiten en onderzoeksinstellingen te bevorderen, conform de mededeling van 2012 over een Europese onderzoeksruimte. De lidstaten zouden er in deze aanbeveling toe moeten worden aangezet wettelijke en andere belemmeringen voor de aanwerving, het vasthouden en de carrière van vrouwelijke onderzoekers uit de weg te ruimen, het genderonevenwicht in de besluitvorming aan te pakken en in onderzoekprogramma's meer aandacht te besteden aan genderaspecten. Daarnaast zou de aanbeveling een gedetailleerde lijst moeten bevatten van de beste voorbeelden uit de landen van de Europese onderzoeksruimte (EOR).

4.2

Tevens verzoekt het Comité de Commissie verder te gaan met het opzetten van bewustmakingscampagnes om meer meisjes te doen kiezen voor STEM-vakken (wetenschappen, technologie, ingenieurswetenschappen en wiskunde) en meer vrouwen voor onderzoek, en van speciale programma's voor loopbaanbegeleiding en bijstand. Belangrijk in dit verband is dat de bevoegde directoraten van de Commissie (DG Onderwijs en Cultuur en DG Onderzoek en Innovatie) nauwer gaan samenwerken, zodat gezamenlijke maatregelen kunnen worden genomen om de resultaten op het vlak van gendergelijkheid, onderzoek en onderwijs in het algemeen te verbeteren.

4.3

Voorts moet de Commissie erop toezien dat in de EU-mobiliteitsprogramma's voor de onderzoeks- en onderwijssector sprake is van een genderevenwicht.

4.4

Daarnaast dringt het Comité erop aan dat in het kader van Eurostat naar sekse uitgesplitste gegevens met betrekking tot onderzoek en innovatie worden verzameld en verspreid, zodat betrouwbaardere en beter vergelijkbare gegevens worden verkregen en de inzameling en monitoring vlotter verlopen. Een en ander zou kunnen bijdragen aan de verdere ontwikkeling van de strategie voor de gelijkheid van vrouwen en mannen na 2015.

5.1

Het Comité verzoekt de lidstaten met klem om hun nationale beleidsmaatregelen op het gebied van gendergelijkheid in onderzoek en innovatie af te stemmen op de besluiten die op EU-niveau worden genomen in verband met de Europese Onderzoeksruimte en het Horizon 2020-programma.

5.2

Ook dringt het Comité er bij de lidstaten op aan dat zij hun uitgaven voor onderzoek & ontwikkeling optrekken tot 3 % van het bbp, conform de Europa 2020-strategie. Op dit moment bedragen de uitgaven voor O&O in de EU-28 gemiddeld 2,07 % (11), wat de economische groei en de werkgelegenheid in de weg staat en tot gevolg heeft dat onderzoeksinstellingen niet voor de volle 100 % gebruik kunnen maken van het beschikbare talent.

5.3

De lidstaten moeten specifieke bewustmakingscampagnes opzetten om meer meisjes voor STEM-vakken en meer vrouwen voor onderzoek te doen kiezen; een eerste stap daarbij is deze vakken aantrekkelijker te maken op school.

5.4

Een van de meest doeltreffende maatregelen om het genderevenwicht in onderwijs en onderzoek te verbeteren is volgens het EESC om onderwijs- en onderzoeksinstellingen die op dat vlak daadwerkelijk vooruitgang boeken, financieel te belonen. De lidstaten moeten bij de evaluatie, accreditatie en financiering van onderzoeksinstellingen en -organisaties ook kijken naar de resultaten die zij kunnen voorleggen op het vlak van gendergelijkheid.

5.5

Om de broodnodige structurele veranderingen in de Europese onderzoeksinstellingen en -organisaties een stevige grondslag te bieden moeten de lidstaten en hun respectieve instellingen een methodologie uitwerken voor de monitoring en beoordeling van de efficiëntie van de maatregelen voor gendergelijkheid.

5.6

De lidstaten zouden samen met hun onderzoeks- en onderwijsinstellingen en de sociale partners moeten nagaan hoe het evenwicht tussen werk en privéleven kan worden verzekerd. Zo moeten gezinsvriendelijke beleidsmaatregelen voor zowel vrouwelijk als mannelijke onderzoekers worden uitgewerkt en uitgevoerd, waarbij onder meer kan worden gedacht aan kinderopvang, telewerken en deeltijdwerken.

5.7

Het Comité verzoekt de onderzoeksinstellingen met klem erop toe te zien dat mannen en vrouwen evenwichtig vertegenwoordigd zijn in hun besluitvormings-, selectie- en andere relevante organen.

5.8

Onderzoeksinstellingen alsook universiteiten en hun vakgroepen moeten het streven naar gelijkheid tussen vrouwen en mannen verwerken in hun planning. Er moeten op alle niveaus actieplannen worden uitgewerkt en jaarverslagen worden uitgebracht waarin streefcijfers, maatregelen en resultaten worden vermeld. De afzonderlijke vakgroepen moeten hierbij actief worden betrokken en moeten zelf kunnen beslissen over hun doelstellingen en maatregelen. Ook vrouwen moeten een stem in het kapittel krijgen, zodat niet voorbij wordt gegaan aan de belangen van vrouwelijke onderzoekers en hun aandachtsgebieden.

5.9

Het bedrijfsleven slaat ontegenzeggelijk munt uit wetenschap en innovatie. Het is dan ook logisch dat de lidstaten de dialoog tussen onderzoeksinstellingen, ondernemingen en de betrokken sociale partners ondersteunen en aanzwengelen. Op die manier kan het onderzoek meer worden afgestemd op het bedrijfsleven en kunnen de onderzoeksinstellingen hun financiële middelen beter diversifiëren.

5.10

Het Comité roept op tot meer dialoog met uitgevers en redacteurs van wetenschappelijke publicaties, zodat gendervooroordelen uit de wereld worden geholpen en meer vrouwelijke wetenschappers een bijdrage gaan leveren aan wetenschappelijke publicaties, redactionele artikelen, recensies en wetenschappelijke artikelen.

5.11

Daarnaast is het zaak dat wetenschappers van verschillende generaties de dialoog aangaan. Op die manier wordt de samenwerking op onderzoeksgebied bevorderd en krijgen jonge onderzoekers de kans op informele manier bij te leren.

5.12

Leidinggevenden drukken hun stempel op de onderzoeksactiviteiten en spelen een cruciale rol bij de bevordering van de kwaliteit. Vrouwen moeten net zo goed als mannen worden klaargestoomd om hoge posten te bekleden. Leidinggevenden moeten dan ook cursussen volgen over kwesties als gendergelijkheid in onderzoek, wat een vakgebied op zich is.

5.13

Het Comité is voorstander van nationale en internationale onderscheidingen zoals het „For Women in Science”-programma van UNESCO-L'Oréal (12), „Athena Swan” (13) en diverse andere initiatieven, die zich er immers niet toe beperken vrouwen aan te moedigen deel te nemen aan wetenschappelijke activiteiten en instellingen aan te zetten tot structurele hervormingen, maar die tevens een bijzonder efficiënt instrument zijn voor de bevordering van gendergelijkheid.

6.1

Gematigde positieve actie is een geijkt instrument om de gelijkheid van vrouwen en mannen te bevorderen, conform het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie en binnen de grenzen van de jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie. Als een aantal sollicitanten over vergelijkbare kwalificaties beschikt, kan dankzij dit soort maatregelen voorrang worden gegeven aan kandidaten van een bepaald geslacht, op voorwaarde dat hun aantal in de functiecategorie in kwestie onder de 40 % ligt.

6.2

Onderzoeksinstellingen en universiteiten kunnen op twee manier voorkomen dat gendervooroordelen een rol spelen bij de aanwerving van personeel. Ten eerste zouden richtsnoeren kunnen worden uitgewerkt voor het toezicht op de aanwervingsprocedures door de faculteitsraad, de ombudsman voor gendergelijkheid of een ander bevoegd orgaan. Een tweede mogelijkheid is faculteiten te verzoeken stelselmatig verslag uit te brengen over aanwervingen, zodat naar geslacht uitgesplitste statistische gegevens kunnen worden verzameld over de sollicitanten, de geselecteerde kandidaten, en degenen die uiteindelijk worden aangeworven. Informele aanwervingspraktijken zijn uit den boze, omdat deze meestal in het voordeel van mannen uitvallen. We denken dan aan „informele uitnodigingen” om te solliciteren naar een bepaalde post, en op maat gesneden vacatures die beter aansluiten bij de kwalificaties en ervaring van mannelijke kandidaten.

6.3

Er kan worden overwogen specifieke programma's uit te werken en dagopvang voor kinderen te regelen. Door dergelijke voordelen te vermelden in de vacature wordt een baan ook voor vrouwen aantrekkelijker. Ook de mogelijkheid tot verlenging van een beurs na ouderschapsverlof is een efficiënte manier om meer kandidaten van beide geslachten aan te trekken.

6.4

Verschillende Europese landen hebben afzonderlijke databanken van vrouwelijke wetenschappers en deskundigen aangelegd. Die bewijzen met name hun nut wanneer een onderzoeksteam of -instelling waar vrouwelijke medewerkers ondervertegenwoordigd zijn, op zoek is naar een wetenschapper met specifieke vaardigheden.

6.5

Genderbudgettering moet worden aangemoedigd, zodat bij de evaluatie van de begroting en de verdeling van de middelen rekening kan worden gehouden met gendergerelateerde aspecten. Dit houdt in dat het genderperspectief moet worden geïntegreerd in alle fases van de begrotingsprocedure, zodat kan worden nagegaan of het beginsel van gendergelijkheid wordt nageleefd en er eventueel kan worden ingegrepen.

6.6

Er zouden specifieke nationale en/of institutionele fondsen kunnen worden opgericht om financiële steun te verlenen aan vrouwelijke onderzoekers in vakgebieden waar vrouwen ondervertegenwoordigd zijn. Voorts zouden instellingen en/of departementen die zich actief inzetten voor gendergelijkheid en goede resultaten kunnen voorleggen, beloond kunnen worden via allerhande stimuleringsprogramma's.

6.7

Het genderevenwicht onder vaste medewerkers en in commissies zou kunnen worden verbeterd door vakgroepen ertoe aan te zetten om vrouwelijke wetenschappers uit derde landen uit te nodigen als gastdocent of in een commissie op te nemen.

6.8

Werkgevers mogen in vacatures voor (postdoctorale) onderzoekers geen al te hoge eisen te stellen op het vlak van specialisatie, zodat meer sollicitanten zich aangesproken voelen en wordt vermeden dat te veel kandidaten in een te vroeg stadium afvallen.

6.9

Alle benoemingscommissies moeten vrouwelijke leden tellen en het genderevenwicht respecteren. Dit zou er toe kunnen bijdragen dat meer vrouwen gaan solliciteren en dat vrouwelijke sollicitanten beter worden aanvaard.

6.10

Managementcursussen moeten worden aangegrepen om mensen de ogen te openen voor de genderproblematiek en hen meer inzicht te bieden in gendergelijkheid. Kwalificaties op het gebied van gendergelijkheid zouden een criterium kunnen zijn bij het opvullen van vacatures voor managementposten, en zouden ook kunnen worden meegenomen in de beoordeling van kaderpersoneel (14).

6.11

Het is van kapitaal belang dat gendergelijkheid wordt geëvalueerd via passende indicatoren voor menselijk kapitaal en dat de nodige middelen worden vrijgemaakt. De onderliggende gegevens moeten dan ook steeds zijn uitgesplitst naar geslacht.

6.12

Onderzoeksgroepen kunnen het onderzoeksklimaat nieuw leven inblazen. Mensen met uiteenlopende achtergronden ontwikkelen immers vaak een breder onderzoeksperspectief, zo blijkt uit studies. Bovendien is aangetoond dat de oprichting van gemengde onderzoeksgroepen creativiteit en innovatie stimuleert en het aantal publicaties doet toenemen (15).

6.13

Starterspakketten (in het kader waarvan de nodige financiële middelen en uitrusting voor projecten worden verschaft en de salarissen van de onderzoeksassistenten worden betaald) zouden het vrouwelijke nieuwkomers gemakkelijker kunnen maken om voet aan de grond te krijgen als onderzoeker. De ervaring leert dat vrouwen niet dezelfde goede onderzoeksvoorwaarden uit het vuur weten te slepen als mannen. Vandaar het nut van starterspakketten, die dus zeker de nodige aandacht verdienen.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/16

Rapporteur:

Béatrice Ouin

1.1

De Europese Unie wordt aanbevolen om:

1.2

De lidstaten wordt aanbevolen om:

1.3

De sociale partners wordt aanbevolen om:

1.3.1

Ondernemers wordt aanbevolen om:

1.3.2

Vakbonden, werkgeversorganisaties en ondernemingsraden wordt aanbevolen om:

2.1

Dit advies gaat niet over álle gezinsondersteunende diensten (crèches, bejaardentehuizen, schoolkantines, naschoolse kinderopvang, enz.), maar alleen over dienstverlening en werk bij gezinnen thuis. Om voor gelijke kansen op beroepsgebied te zorgen is het van strategisch belang dat huishoudelijk werk ontwikkeld en geprofessionaliseerd wordt. Dit werk wordt namelijk in hoofdzaak verricht door vrouwen, net zoals het vooral vrouwen zijn die kinderopvang, bejaardenhulp en schoonmaakhulp nodig hebben om t.o.v. mannen gelijke carrièrekansen te krijgen. Zowel de betrokkenen zelf als de samenleving in haar geheel zijn bij deze vormen van dienstverlening gebaat. Hiermee worden immers nieuwe banen geschapen, wordt tegemoetgekomen aan de behoeften van een vergrijzende samenleving en kunnen privé- en beroepsleven beter op elkaar worden afgestemd. Deze diensten komen de levenskwaliteit en de maatschappelijke integratie ten goede en zorgen er bovendien voor dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen.

2.2

Gezinsondersteunende diensten moeten echter in drie grote deelgebieden worden opgedeeld: schoonmaken, kinderopvang en zorg voor zieken, zwaar gehandicapten en ouderen. Het is van belang dat onderscheid wordt gemaakt tussen deze gebieden, omdat de vereiste vaardigheden en kwalificaties deels verschillen (hoewel ze vaak met elkaar samenhangen), en ook omdat de institutionele en organisatiestructuren voor deze diensten per land uiteenlopen, en dus ook de situatie, de status en de perceptie van de mensen die de diensten verlenen.

2.3

Een flink deel van de personen die nu gezinsondersteunende diensten verlenen, werkt zwart. Dit is niet alleen nadelig voor henzelf, maar ook voor de gezinnen en de samenleving.

2.4

Om de gezinsondersteunende diensten verder te ontwikkelen is het zaak ze op te waarderen en zich minder te laten leiden door tradities. Door die tradities wordt dit werk, dat nog steeds gratis door huisvrouwen wordt verricht, nog altijd als „simpel” beschouwd.

2.5

Teneinde tot verdere ontwikkeling te komen en het werk uit het informele circuit halen, is het absoluut noodzakelijk om het te professionaliseren en er echte banen van te maken, met arbeidsovereenkomsten, opleiding, sociale bescherming, loopbaanontwikkeling en dezelfde rechten als andere werknemers.

2.6

Het EESC heeft eerder al specifieke aanbevelingen geformuleerd inzake de ontwikkeling van de sector persoonsgebonden dienstverlening (1), de professionalisering van huishoudelijk werk (2), de bestrijding van de grijze economie en zwartwerk (3) en de effecten van sociale investeringen (4). Deze aanbevelingen zullen hier alleen zijdelings ter sprake komen.

2.7

Met de Europa 2020-strategie wordt gestreefd naar een arbeidsparticipatiegraad van 75 % voor mannen en vrouwen in de leeftijdsgroep 25-65 jaar. De procentuele toename van het aantal vrouwen met een baan stuit echter o.m. op het vraagstuk van de gezinstaken. En de nagestreefde gelijkheid op beroepsgebied wordt bemoeilijkt doordat mannen deze gezinstaken maar in beperkte mate op zich nemen. De strategie wordt tegengewerkt door bezuinigingen op de openbare uitgaven voor de zorgsector, waarin vooral vrouwen werkzaam zijn, met als gevolg dat de hoeveelheid zorgtaken binnen het gezin toeneemt. Door deze vermindering van de zorgvoorzieningen in vele lidstaten en de ongelijke verdeling van onbetaalde huishoudelijke taken tussen vrouwen en mannen komt de nagestreefde gelijkheid op beroepsgebied op de helling te staan.

2.8

De ongelijkheid van mannen en vrouwen op beroepsgebied kan worden afgemeten aan het verschil in beloning en aan het feit dat in bepaalde beroepsgroepen vrouwen oververtegenwoordigd zijn en mannen in andere (geen gendermix). De ontwikkeling van de sector gezinsondersteunende diensten zou het mogelijk moeten maken om het percentage vrouwen met een voltijdse baan te verhogen, beroepsopleiding toegankelijker te maken en loopbaanontwikkeling te bespoedigen, zowel voor verleners als ontvangers van deze diensten.

2.9

Als er in de sector huishoudelijke diensten banen worden geschapen waarbij de benodigde kwalificaties en vaardigheden erkend worden via hogere lonen en minder precaire arbeidsomstandigheden, dan zouden er ook meer mannen voor deze beroepen kunnen worden aangetrokken. Kinderen moeten ook zodanig worden opgevoed dat ze dit werk niet als puur vrouwenwerk beschouwen.

2.10

Met de ontwikkeling van deze diensten kunnen miljoenen banen worden geschapen. Als ieder gezin één uur huishoudelijk werk per week uitbesteedt, zou men 5,5 miljoen arbeidsplaatsen kunnen creëren (5). Dit is ook een uitgelezen terrein voor sociale en technologische innovatie. Temeer daar de behoeften groter worden nu de bevolking vergrijst en de sociale dienstverlening aan gezinnen afneemt. Van cruciaal belang in dit verband is dat wordt uitgegaan van de vrijheid van huishoudens om passende manieren te vinden om aan de veranderende behoeften van gezinnen te voldoen.

3.1

Huishoudens hebben allerlei taken: de woning schoonhouden, de was doen, maaltijden bereiden, kinderen, bejaarde ouders of zieken verzorgen, enz. Vaak moeten vrouwen parttime werken om deze taken te verrichten. Dat gaat ten koste van het vak waarvoor ze zijn opgeleid. Ook hebben ze hierdoor minder tijd voor opleiding.

3.2

Er bestaat evenwel een zekere terughoudendheid om gezinsondersteunende dienstverleners in te schakelen. Redenen hiervoor zijn dat men er moeite mee heeft om onbekenden over de vloer te krijgen, en vooral dat deze diensten te duur zijn.

3.3

Het zijn nog steeds vaak vrouwen die deze diensten aan gezinnen verlenen. Het werk wordt slecht betaald en dikwijls zwart verricht, in precaire arbeidsomstandigheden, met name door immigranten, van wie sommigen illegaal werken. Doordat werk in de schoonmaaksector, in de zorg en met kinderen veelal door vrouwen wordt gedaan, worden diepgewortelde genderstereotypes die voor sommige mannen als een barrière fungeren, alleen maar versterkt. Dit resulteert in ongelijkheid tussen vrouwen en mannen en leidt ertoe dat inspanningen om het aanhoudende loonverschil tussen vrouwen en mannen te overbruggen, verder worden ondermijnd. Bovendien wordt hierdoor het beeld versterkt dat vrouwenwerk tweederangs zou zijn.

3.4

Huishoudelijk personeel werkt van oudsher bij de werkgever thuis in de privéwoning (domus). Personen die in deze sector werken, worden door de Internationale Arbeidsorganisatie in het Frans dan ook travailleurs domestiques genoemd, maar in sommige lidstaten kleeft er aan deze term (vgl. „huisbedienden”) een negatieve bijklank. Er bestaan allerlei termen om dit werk aan te duiden (6): gezinshulp, persoonsgebonden diensten, thuishulp, verzorgsters, nanny's, werksters, huishoudsters, enz. Daardoor is het niet gemakkelijk om statistieken op te maken.

3.5

Volgens schattingen van de IAO zijn er in de EU ca. 5 miljoen huishoudelijk werkers, maar waarschijnlijk zijn het er meer, want alleen al in Frankrijk, waar het door fiscale steunmaatregelen mogelijk is geworden om zwartwerk wit te maken zodat de banen konden worden geteld, zijn er momenteel ca. 2 miljoen. Dit werk wordt meestal uitgevoerd aan de hand van rechtstreekse werkafspraken tussen huishoudelijk werkers en gezinnen (60-70 % van deze sector), zonder tussenkomst van derden.

4.1.1

Wat de banen in kwestie betreft, vooral als het op schoonmaken aankomt, wordt nog altijd gedacht dat er geen speciale kennis en vaardigheden voor nodig zijn. Ze worden ook beschouwd als een tijdelijke betrekking (zoals au pair), en niet als een loopbaankeuze.

4.1.2

In de meeste gevallen vragen gezinnen niet naar een diploma of certificaat, terwijl ze wel hun kinderen, hun bejaarde ouders en hun huissleutels toevertrouwen aan personen van wie men niet weet of ze hun vertrouwen waard zijn. Om in andermans huis te kunnen werken en zich aan de wensen van een gezin aan te passen, zijn er psychologische en technische vaardigheden nodig, die onderschat worden en niet altijd goed zijn omschreven.

4.1.3

Omdat de samenleving dit werk neerbuigend bekijkt, worden er vaak vrouwelijke immigranten voor ingeschakeld. Zij laten hun kinderen en bejaarde ouders in eigen land achter om voor kinderen en bejaarden in rijke landen te gaan zorgen. En dat terwijl de EU gebukt gaat onder grote werkloosheid. Deze arbeidskrachten hebben vaak een negatief zelfbeeld. Ze hebben niet gekozen voor het werk dat ze doen en dat als weinig verheffend geldt. Vrouwelijke immigranten zijn tegenwoordig vaak overgekwalificeerd, maar worden naar een sector gesluisd die weliswaar als een van de weinige kans op werk biedt, maar die hun arbeidsrechten veelal niet garandeert of respecteert. Deze verspilling van talent is zeer verontrustend, niet alleen voor vrouwelijke immigranten zelf, maar ook voor de samenleving waarin zij werken.

4.2.1

In deze sector werken zowel ongeschoolde als overgekwalificeerde arbeidskrachten, die door particulieren worden ingeschakeld en laag betaald worden, bij gebrek aan fiscale steunmaatregelen van de lidstaten.

4.2.2

Het biedt soms weinig zekerheid om een gezin als werkgever te hebben, want de omstandigheden in het gezin kunnen veranderen. Ook hebben gezinnen vaak maar voor een paar uur per week huishoudelijke hulp nodig. Om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen, moeten de dienstverleners dan bij tal van verschillende werkgevers opdraven en steeds op zoek gaan naar nieuwe werkgevers ter vervanging van degenen die hun diensten niet meer nodig hebben.

4.2.3

Werk bij particulieren thuis viel tot voor kort buiten het toepassingsgebied van de internationale arbeidsverdragen van de IAO. Hierin is verandering gekomen met het in 2012 goedgekeurde verdrag nr. 189, maar dat is pas door twee EU-lidstaten geratificeerd (7).

4.2.4

Omdat huishoudelijk werkers overal verspreid in particuliere woningen werken, is het moeilijk om ze te verenigen in een vakbond. Veelal zijn ze er zelfs niet eens in geïnteresseerd. Met hun vragen en belangen zou echter meer rekening kunnen worden gehouden als ze ondersteund en verdedigd werden door sterke en representatieve vakbonden. Ze kunnen maar moeilijk opkomen voor hun rechten, omdat ze alleen staan tegenover de gezinnen die hun werk geven. Nog moeilijker wordt het als ze de taal niet kennen, het slachtoffer zijn van mensenhandel en geen toegang tot hun papieren hebben.

4.2.5

Er zijn in de EU-lidstaten steeds meer voorbeelden van plannen om deze sector te structureren. In deze plannen wordt in verschillend tempo en op verschillende terreinen werk gemaakt van de bevordering en ontwikkeling van een aparte bedrijfstak, waarbij er onderhandeld wordt over collectieve arbeidsovereenkomsten die specifiek op gezinsondersteunende dienstverlening zijn afgestemd. Bij het onderhandelen of heronderhandelen van collectieve overeenkomsten moet er wel op worden gelet dat de complexiteit van de vereiste vaardigheden en de menselijke verhoudingen in aanmerking worden genomen.

4.2.6

Bij maatregelen die bedoeld zijn om de sector persoonlijke dienstverlening professioneler te maken, moet er rekening mee worden gehouden dat er in deze sector verschillende types werkgever zijn (bemiddelende bureaus of individuen), om verwarring over rechtspositie of aansprakelijkheden te voorkomen.

4.2.7

In de sector huishoudelijk werk zijn ook mensenhandelaren actief, en gevallen van moderne slavernij hebben tot rechtszaken geleid. Vrouwelijke immigranten lopen het gevaar op seksuele en arbeidsuitbuiting. Dit komt het imago van de sector allesbehalve ten goede.

5.1.1

Om aan de huidige situatie (veel zwartwerk, vele verschillende werkgevers) een einde te maken en echte banen te scheppen waarbij net als bij andere beroepen waarde wordt toegekend aan de vereiste vaardigheden, is het zaak dat deze diensten een betere erkenning en meer waardering krijgen, met onder meer correcte lonen. Ze moeten wel voor iedereen toegankelijk blijven. Deze voorwaarden kunnen alleen worden vervuld via het bundelen van verschillende financieringsbronnen: fiscale steunmaatregelen, gedeeltelijk gefinancierde cheques (zoals reeds het geval is bij restaurantcheques), socialezekerheidsuitkeringen en gebruikersbijdragen. Fiscale steunmaatregelen voor particulieren hebben bij de renovatie van woningen in Zweden hun nut bewezen doordat er in de bouw banen mee zijn gecreëerd. In Frankrijk is huishoudelijk werk uit de schaduweconomie gehaald toen er fiscale steunmaatregelen zijn getroffen. Daarnaast is er een dienstencheque ingevoerd waardoor de administratieve formaliteiten konden worden vereenvoudigd. De komst van internet vormde vervolgens een welkome aanvulling, omdat papieren formulieren niet langer nodig zijn.

5.1.2

Om het werk in deze sector te professionaliseren en kwaliteitsdiensten te kunnen aanbieden, is een samengaan vereist van publieke financiering (fiscale steunmaatregelen), sociale financiering (gezinstoeslagen, steun van bedrijven, ziekenfondsen en zorgverzekeraars, ondernemingsraden, enz.) en particuliere financiering (particulieren die betalen voor de dienstverlening). In het kader van de plannen voor gelijke behandeling van vrouwen en mannen en de maatregelen om werk en gezinsleven beter op elkaar te laten aansluiten, kunnen bedrijven gezinsondersteunende dienstverlening aan hun werknemers helpen bekostigen. Sommige bedrijven doen dit al. De Europese Commissie zou er goed aan doen om deze beproefde methoden in kaart te brengen en er ruchtbaarheid aan te geven, bijv. teneinde te bevorderen dat er een systeem van vooraf betaalde cheques in het leven wordt geroepen dat in alle lidstaten kan worden ingevoerd.

5.2

Bestrijding van arbeidsonzekerheid: nieuwe bedrijven oprichten, ontwikkeling van sociaal overleg in de sector, met inachtneming van de specifieke kenmerken en culturele praktijken van de lidstaten

5.2.1

Er is sprake van toenemende behoeften van gezinnen om huishoudelijk werkers in te schakelen. Tegen deze achtergrond moet de vrijheid om te kiezen tussen de verschillende vormen van dienstverlening die er in de lidstaten bestaan, alsook de aanvullende aard van deze diensten, geconsolideerd en verankerd worden, teneinde een nieuw model te creëren waarmee sociale innovatie in Europa kan worden bevorderd.

De arbeidsonzekerheid in de sector kan alleen worden aangepakt door de nadruk te leggen op twee kernzaken: ten eerste de noodzaak om het werk te professionaliseren teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren en daadwerkelijke professionele ontwikkeling van huishoudelijk personeel te verzekeren (zie 5.3); en ten tweede de noodzaak om de sociale dialoog in de sector officieel te erkennen, want dit is een zeer belangrijke manier om het welzijn van en fatsoenlijk werk voor zowel huishoudelijk personeel als gezinnen te garanderen, ongeacht de vorm die deze dienstverlening aanneemt. In dit verband moeten gezinnen worden geholpen om professionele, witwerkende dienstverleners in te schakelen (zie 5.1), waarbij ze zelf moeten kunnen kiezen hoe de dienstverlening wordt vormgegeven.

Gezinsondersteunende dienstverlening waarbij het gaat om de zorg voor kinderen, ouderen of gezinsleden met een ernstige handicap of het vergemakkelijken van het combineren van werk en gezin heeft een geheel eigen karakter, in die zin dat hierbij rechtstreeks de intimiteit en privacy van huishoudens in het geding zijn. Genoemde vormen van zorg kunnen dan ook niet aan de eerste de beste onbekende worden overgelaten. Het is daarom absoluut zaak om voor een sectorspecifieke sociale dialoog te zorgen, overeenkomstig de waarden van de Europese Unie en met inachtneming van de culturele kenmerken van de lidstaten.

5.2.2

De ontwikkeling van de sector vereist bovendien dat er bedrijven (in de vorm van samenwerkingsverbanden, verenigingen of vennootschappen) worden opgericht die als intermediair fungeren tussen degene die een dienst nodig heeft en degene die gekwalificeerd is om de dienst te verlenen. Het bedrijf neemt de taak op zich om klanten te zoeken en de werknemer een werkrooster aan te bieden. Met één enkele arbeidsovereenkomst kan de sociale bescherming van de werknemers aldus worden verbeterd en kunnen ze financieel worden vergoed voor de reistijd tussen de woningen van de klanten. Tevens kunnen ze dan verlof opnemen en cursussen volgen. Als intermediair gaat het bedrijf de verbintenis aan met de klant: het moet garanderen dat er competente, eerlijke en discrete werknemers worden gestuurd die voor hun taak berekend zijn, en dat de dienst wordt geleverd, ook al is de gebruikelijke hulp met ziekteverlof of vakantie. De klant vertrouwt zijn woning of zijn gezinsleden niet langer toe aan een persoon, maar aan het bedrijf.

5.2.3

Door de oprichting van bedrijven kunnen de arbeidskrachten normale werknemers worden. Dit soort bedrijven bestaat al. De Europese Commissie zou er goed aan doen om de verschillende modellen ter zake in kaart te brengen en er ruchtbaarheid aan te geven, en om ze te analyseren vanuit de invalshoek van de dienstverlening aan de klant en de sociale omstandigheden van de werknemers.

5.2.4

Nemen de klanten liever zelf de verantwoordelijkheden van de werkgever op zich zodat ze zelf kunnen kiezen wie er bij hen over de vloer komt, dan moeten de desbetreffende gezinnen wel terdege worden ingelicht zodat ze goed weten aan welke regels ze zich als werkgever hebben te houden. De lidstaten moeten er daarbij wel voor zorgen dat deze regels redelijk zijn, en dat het voor een gemiddeld gezin haalbaar is om deze na te leven.

5.3.1

In Zweden is er in 2007 voor huishoudelijke dienstverlening een belastingaftrekregeling ingevoerd. Met dit belastingkrediet (tax credit) is de aankoop van huishoudelijke diensten aanmerkelijk goedkoper geworden, want er is een korting van 50 % ingevoerd: de helft van de dienst komt voor rekening van de klant, en de andere helft krijgt de onderneming via de fiscus.

5.3.2

Vroeger was het lastig om voor huishoudelijke dienstverlening „wit” te betalen. Met dit belastingkrediet zijn en worden nog steeds nieuwe bedrijven en banen gecreëerd, zo blijkt nu, zeven jaar later. Vooral mensen die voorheen geen werk hadden, plukken hier de vruchten van.

5.3.3

Voorheen werd er in deze sector vooral zwart gewerkt, maar met de belastinghervorming is het tij ten goede gekeerd. De belastingvermindering komt niet alleen de sector en de klanten, maar de gehele samenleving ten goede.

5.3.4

In 2013 telde deze sector meer dan een half miljard euro aan omzet en ruim 16  000 arbeidsplaatsen. De laatste jaren is er voortdurend sprake van groei. Tussen 2012 en 2013 is de werkgelegenheid in de huishoudelijke dienstverlening met 16 % toegenomen.

5.3.5

De meeste bedrijven worden opgericht door vrouwen, en vaak door vrouwelijke immigranten. Ruim een derde van de afnemers van deze diensten is 65-plusser (twee derde is vrouw). Door de bank genomen zijn 62 % van de klanten vrouwen, uit alle inkomensgroepen, maar hoofdzakelijk uit de middenklasse. De diensten worden het meest gebruikt door gezinnen. Twee van de drie werknemers in de huishoudelijke dienstverlening waren voorheen werkloos of werkten zwart. Vier van de vijf zijn vrouwen, en 40 % van de werknemers is buiten Zweden geboren.

5.3.6

De belangrijkste werkgevers- en werknemersorganisaties uit de dienstensector sluiten samen cao's voor bedrijven die huishoudelijke diensten aanbieden. In de cao's worden zaken geregeld als lonen, werktijden, betaald verlof, opleiding, sociale zekerheid, enz.

5.3.7

De hervorming heeft ertoe geleid dat de werkgelegenheid is gestegen, de werkloosheid is afgenomen, het ziekteverzuim is verminderd en de belastinginkomsten zijn toegenomen, waardoor het systeem zich financieel vrijwel zelf kan bedruipen.

5.4.1

Naast de taken die technische kennis vereisen (hygiënevoorschriften, werkwijze van apparaten, gebruik van producten, de manier waarop je een kind wast of een volwassene helpt om op te staan, enz.) zijn er ook relationele vaardigheden vereist: de betrokkenen moeten vertrouwen wekken, discreet zijn, zelfstandig kunnen werken en zich aan iedere klant kunnen aanpassen. Op basis van de hiërarchie in competenties moeten verschillende loongroepen kunnen worden vastgesteld, naargelang van het feit of de dienstverlener zich alleen maar om het huis of ook om kinderen/ouderen hoeft te bekommeren, of de klant aanwezig of afwezig is, en of de klant zelfstandig is dan wel lichamelijk of geestelijk afhankelijk.

5.4.2

Paradoxaal genoeg hebben deze taken bij sommige mensen weinig aanzien, terwijl het werk dankbaarder is dan veel ander werk. Als je een woning schoonmaakt, mensen helpt en een band met kinderen opbouwt, dan kun je eer van je werk hebben. De overheid zou enerzijds, in samenwerking met vakbonden en werkgeversorganisaties, de diensten kunnen professionaliseren en voor betere opleidingen en een betere certificering van de opgedane vaardigheden kunnen zorgen, en anderzijds kunnen werken aan structuren om gezinsondersteunende diensten te bundelen en te organiseren.

5.4.3

Om het imago van het werk te veranderen, moeten de taken vanuit technisch en relationeel oogpunt benoemd en beoordeeld worden, waarbij ze moeten worden afgezet tegen soortgelijke taken in andere branches. Er moeten diploma's, certificaten en opleidingen komen. Aan de opgedane ervaring dient waarde te worden toegekend. Er bestaat op dit vlak al het een en ander.

5.4.4

Voorts zou het gemakkelijker moeten worden om promotie te maken en andere verantwoordelijkheden op zich te nemen, of om van beroep of zelfs van sector te veranderen. Dit is vooral belangrijk voor overgekwalificeerde vrouwelijke immigranten die in de richting van gezinsondersteunende dienstverlening worden geleid. Er moet immers worden voorkomen dat hun talenten verspild worden.

5.4.5

Er moeten maatregelen worden getroffen om mensenhandel in verband met gezinsondersteunende dienstverlening uit te bannen, aangezien het hierbij om een duidelijke schending van de mensenrechten gaat.

5.4.6

Bij vakbonden zijn huishoudelijk werkers er vaak bekaaid afgekomen. De situatie is ook moeilijk, omdat vakbonden niet kunnen zien wat er zich achter de voordeuren van particuliere woningen afspeelt en omdat huishoudelijk werkers zo onzichtbaar en verspreid zijn. De aansluiting van huishoudelijk werkers bij vakbonden kan helpen om de professionalisering van de sector gezinsondersteunende dienstverlening van de grond te krijgen. Deze professionalisering is een voorwaarde voor gelijke behandeling van vrouwen en mannen op beroepsgebied.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/23

Rapporteur:

de heer van Iersel

Corapporteur:

de heer Leo

1.1

Gezien het nauwe verband tussen diensten en de productiesector en de impact daarvan op duurzame groei en werkgelegenheid in Europa dringt het EESC er bij de Commissie op aan om in haar volgende mandaat zakelijke diensten tot een prioriteit te maken. Dit is des te noodzakelijker gezien het nieuwe productiemodel, dat sommigen „de vierde industriële revolutie” noemen.

1.2

Concrete EU-initiatieven zijn vereist op alle gebieden die verband houden met de digitale revolutie en met de daaruit voortvloeiende veranderingen voor de economie en de samenleving. Een groter besef hiervan, zowel bij overheden als in de samenleving, is een eerste vereiste.

1.3

Zakelijke diensten moeten deel uitmaken van een actief industriebeleid en aan bod komen in de tussentijdse herziening van de Europa 2020-strategie in 2015. Volgens het EESC onderschatten de Commissie en de Raad tot nu toe het belang hiervan.

1.4

De helft van de DG's van de Commissie hebben op enige manier met diensten te maken, maar er is geen systematische, laat staan strategische benadering. Een duidelijk beleid of zichtbare contactpersoon ontbreekt voor dit gebied. Zeer teleurstellend en kortzichtig was ook het besluit van de Raad om, op voorstel van de Commissie, het budget voor de Connecting Europe Facility in het meerjarig financieel kader te reduceren van 9 miljard euro naar 1,2 miljard euro.

1.5

De EU moet nu beslissen of ze het voortouw wil nemen en aan nieuwe duurzame groei en nieuwe banen wil bijdragen of de tweede viool wil spelen.

1.6

Daarom is het EESC zeer verheugd over het initiatief van vorig jaar van de Commissie om in een groep op hoog niveau (GHN) een grondig debat over zakelijke diensten te lanceren (1). Dit moet volgens het EESC snel gevolgd worden door:

1.7

De snel groeiende zakelijke dienstverlening is in de productiesector al dominant. Een brede en groeiende reeks bedrijven, zowel in de productie als dienstverlening, is nu bezig met de opzet en uitvoering van nieuwe generaties zakelijke diensten. Nieuwe technologie maakt de diensten nog belangrijker voor de productiesector.

1.8

Voorts staan het internet van de dingen en het internet van de diensten in Europa op dit moment bekend als de vierde industriële revolutie, het begin van een nieuw tijdperk, na dat van de automatisering.

1.9

Een omwenteling vloeit voort uit de verticale en horizontale samenwerking van machine en internet, van machine en mens, en machine en machine, in de waardeketen en in real time. Eilanden van automatisering worden verbonden in ontelbare netwerken en variaties. Software en netwerken zullen intelligente producten, digitale diensten en klanten verbinden met de nieuwe innovatieve 'producten' van de toekomst.

1.10

Deze ontwikkeling staat wijd en zijd ter discussie. Een baanbrekende economische en politieke aanpak is het Duitse project Industry 4.0, met ruime aandacht voor zowel de zakelijke dienstverlening als de bredere economische context, die een fundamentele wijziging ondergaat. Samen met soortgelijke initiatieven zou dit een bouwsteen moeten zijn voor de agenda van de industrie en een brede reeks publieke en particuliere stakeholders. Op digitale markten genoten initiatiefnemers in het verleden grote concurrentievoordelen.

1.11

Wereldwijd vergelijkbare strategische initiatieven staan op stapel in de VS, China en Korea. Het Pentagon plant een investeringsprogramma. Datagiganten als Google, Amazon, Apple en Yahoo hebben van nature marktvoordelen.

1.12

De menselijke factor is doorslaggevend. Nieuwe waardeketens en bedrijfsmodellen leveren nieuwe allianties en betrekkingen tussen bedrijven op; dit heeft enorme gevolgen voor de arbeidsorganisatie. Voorts worden er forse verschuivingen op de arbeidsmarkt verwacht. Nieuwe vormen van arbeidsorganisatie, -regelingen en aanpassing van vaardigheden zijn in de industrie vanwege de zich snel ontwikkelende digitale technologie schering en inslag, met name in de sectoren voor zakelijke dienstverlening. Deze veranderingen moeten nauwlettend gevolgd worden. Specifiek beleid, op basis van degelijk onderzoek, moet zich richten op de bevordering van gunstige voorwaarden en de beteugeling van negatieve gevolgen.

1.13

In veel sectoren van zakelijke dienstverlening is de sociale dialoog onbekend, wat de kwaliteit van de werkgelegenheid aldaar kan ondermijnen. Een degelijk kader voor de sociale dialoog en actieve deelname, ook met het oog op innovatieve educatie en opleidingsmogelijkheden, op bedrijfs-, nationaal en EU-niveau, is geboden, aangezien de snel veranderende zakelijke dienstverlening vaak met forse herstructureringen gepaard gaat.

1.14

Grensoverschrijdende en EU-erkenning van kwalificaties en vaardigheden zullen arbeidsmobiliteit en kennis bevorderen. Dit leidt ook tot meer Europese opties voor de zeer vele kleine en micro-ondernemingen op dit gebied.

1.15

Het EESC staat grotendeels achter de aanbevelingen van de GHN van de EU en de vijf werkgroepen van 2013. Zakelijke dienstverlening is van enorm belang om de productiesector in 2020 een aandeel van 20 % in het bnp te bezorgen, alsook voor de vierde industriële revolutie. Daarom moet er een Europese agenda of routekaart voor deze sector komen. Volgens het EESC zouden dit de prioriteiten moeten zijn:

2.1

In ontwikkelde economieën bedraagt het aandeel van de dienstverlening in de productie en werkgelegenheid ruim 70 %. Het aandeel van de diensten, en de verfijning ervan, neemt wereldwijd toe.

2.2

Zakelijke diensten zijn een belangrijke groeifactor. Volgens de EC bedroeg hun gemiddelde groei tussen 1999 en 2009 2,38 %, terwijl het gemiddelde van alle sectoren in de EU 1,1 % was. In dezelfde periode nam de werkgelegenheid in deze sector met 3,54 % toe, terwijl dat voor alle sectoren van de EU-economie slechts 0,77 % was.

2.3

De groei van de diensteneconomie („tertiarisatie”) ten opzichte van de totale economische activiteit in de EU overtreft die van de productiesector. Deze fase wordt gevolgd door de groei van de quartaire sector, die verband houdt met de toename van informatie- en kennisgebaseerde diensten.

2.4

Dienstverlening is een algemene term. Ze betreft een zeer breed assortiment van economische en sociale activiteiten, van het lage tot het hoogste segment van de arbeidsmarkt. Er komen meer hoog- en laaggekwalificeerde banen bij, terwijl gemiddeld gekwalificeerde banen schaarser worden, hetgeen de middenklasse onder druk zet.

2.5

In de dienstensector worden de volgende types relevante diensten onderscheiden:

2.6

Zakelijke dienstverlening is sinds de jaren zeventig flink toegenomen. Deze diensten zijn tegenwoordig goed voor een omzet van 2.000 miljard EUR en bieden 24 miljoen mensen werk. Het gaat om miljoenen meestal kleine en micro-ondernemingen, om nog maar te zwijgen van de interne dienstverlening in grotere ondernemingen. De zakelijke dienstverlening maakt 11,7 % van de gehele Europese economie uit.

2.7

Het beeld is zeer divers, zonder een gemeenschappelijke deler. Een en ander heeft enorme gevolgen voor alle maatschappelijke geledingen en verhoudingen. Zakelijke diensten zijn een katalysator voor verandering en bevorderen de herziening van bedrijfsmodellen. Dit bevordert permanente reorganisatie van publieke en private bedrijven en overheidsinstanties.

2.8

De afgelopen decennia zijn automatisering en ICT sterke aanjagers geweest (2). Ontwikkelingen in afzonderlijke sectoren hebben vaak ook transversale effecten op andere sectoren.

2.9

De traditionele grenzen tussen de productie en diensten zijn aan het vervagen. De ontwikkeling van de productiesector kan niet langer los worden gezien van de diensten, zoals vroeger het geval was. In dit verband moet de EU-doelstelling om het aandeel van de productie te verhogen tot 20 % van het Europese bbp opnieuw worden bezien, gelet op de toegevoegde waarde van zakelijke diensten. Het is meer op zijn plaats om te spreken van een waardeketen met de productie als centrum (3).

2.10

Mondiaal gezien doet Europa het gemiddeld goed, hoewel er gebieden zijn waar de Europese industrie het moeilijk heeft. Stijgende productiviteit en de dynamische invoering van nieuwe technologie hebben misschien een positief effect op bedrijfsverplaatsing. Anderzijds zijn mensen gevoelig voor vernieuwingen en bieden zij latent weerstand tegen innovatie. Deze trend verdient speciale aandacht van de politiek.

3.1

Zakelijke diensten bevinden zich een zeer dynamische fase. Ten gevolge van de revolutie op internet neemt de impact van diensten op de productie toe, evenals op de totale prestaties van bedrijven. Productielijnen werken nu op software. De rol van arbeid in de productie neemt af.

3.2

Dit staat haaks op de conventionele opvatting en toont aan dat de productiesector en de dienstverlening steeds meer vervlochten raken. Daarom is het onderscheid tussen de twee vaak kunstmatig. Tegenwoordig maken ondernemingen gebruik van input en produceren zij producten en diensten die onderdelen opnemen uit zowel de productie- als de dienstensector. Hierbij is sprake van een wisselwerking.

3.3

Deze conclusie kan ook getrokken worden uit de veranderingen in het bedrijfslandschap. Hoewel diensten hoofdzakelijk ondersteunend zijn, bevorderen zij in hoge mate de fragmentatie van waardeketens. Dit leidt onder andere tot de opsplitsing van grotere ondernemingen en verandert ze van tamelijk logge eenheden in eenheden die gebaseerd zijn op dynamische gecombineerde acties tussen min of meer onafhankelijke, of ten minste herkenbare, onderdelen binnen dezelfde onderneming of daarbuiten (uitbesteding). Als flexibele en aanpasbare tussenschakels steunen diensten deze ontwikkeling.

3.4

Fragmentatie van de waardeketen maakt ook de verschillen tussen sectoren veel kleiner, aangezien de grenzen tussen sectoren vervagen. Er ontstaat een geheel nieuw beeld, bijv. Google dat een auto maakt, in de wetenschap dat 35 % van de investering in een auto software betreft, wat kan oplopen tot 50 % in de technische sector en geavanceerde machinebouw.

3.5

Ondanks een algemeen besef van de impact van diensten op de gehele economie en de werkgelegenheid ontbreken op EU-niveau vreemd genoeg nog steeds grondige analyses, hetgeen onder andere het gevolg is van het volgende:

3.6

Traditionele statistische indicatoren met duidelijke verschillen tussen productiesector en diensten kunnen de complexe structuur van waardeketens dus niet vastleggen. Het input-/outputperspectief zou onder andere duidelijk moeten maken welk soort diensten in welke omvang aan de productiesector worden verleend en vice versa. Dit vereist in de eerste plaats de ontwikkeling van nieuwe statistische indicatoren.

3.7

Nauwkeuriger en gedetailleerdere statistieken moeten een betere basis bieden voor beleidsdebatten over de ontwikkelingen en over eventuele instrumenten om de output te verbeteren.

3.8

Statistieken kunnen helpen om het debat te richten op onder andere de opheffing van belemmeringen voor grensoverschrijdende handel en mobiliteit ten gevolge van nationale regelgeving, „gold-plating” en speciale nationale rechten die toegekend zijn aan beroepen in de dienstensector, bijv. in verband met kwalificaties. De harmonisatie en grensoverschrijdende erkenning van beroepskwalificaties dienen grensoverschrijdende mobiliteit voor gereguleerde beroepen te vergemakkelijken, wat vooral ook van belang is voor kleine en micro-ondernemingen.

3.9

Uit de totale EU-cijfers zal blijken dat er tussen Europese landen flinke verschillen bestaan. Een sterke dienstensector stimuleert een sterke economie. Infrastructuur, met name breedband, is van groot belang. De infrastructuur moet goed beschermd worden, zowel in verband met de gegevens als de continuïteit van de dienst. Diverse lidstaten moeten op dit gebied een forse inhaalslag maken.

3.10

Productielijnen zijn geconcentreerder dan voorheen. De vervlechting van Europese en opkomende markten hebben tot complexe economische en kennisnetwerken geleid die door diensten worden gestimuleerd. Bedrijfsverplaatsing wordt minder interessant, nu de industrie afhankelijk wordt van de meest gespecialiseerde, kennisintensieve en hoogwaardige diensten.

3.11

Europa geniet nog steeds een comparatief voordeel in de productie van zulke diensten in het hoge segment, voornamelijk vanwege de hoogopgeleide werknemers en het niveau van O&O. Maar Europa moet niet op zijn lauweren gaan rusten. Concurrentievoordelen moeten proactief worden behouden. Dit vereist met name beleid dat voortdurend een hoog niveau van investeringen in O&O en verdere bijscholing van het personeel stimuleert.

3.12

De interactie tussen dienstverleners en cliënten is van eminent belang. Zakelijke diensten bevorderen de productie — van producten en/of secundaire instrumenten — van de cliënt. Geslaagde ontwikkelingen vloeien voort uit goed op elkaar afgestemde vraag en aanbod, gericht op nieuwe 'architectuur'. Verschillende visies en 'talen' worden tot nieuwe oplossingen gecombineerd. In dit proces zijn creatieve maatoplossingen afkomstig van diverse disciplines.

Wat opvalt, is het ontbreken van ondernemingen van gemiddelde omvang. Afgezien van een grote en belangrijke dienstverlener als SAP is Europa in de grote sector van dienstverleners minder aanwezig dan de VS. In sommige geavanceerde technologiesectoren is Europa in vergelijking met de VS vrijwel afwezig. De voorbeelden Google, Apple, Amazon en Microsoft, die het "winner takes all-spel meesterlijk beheersen, tonen aan hoe jammer het is dat Europa op dit gebied niet meedoet.

3.13

Wat betreft problemen die uit de dienstenrichtlijn voortvloeien, moet de interne markt voor zakelijke diensten beter gebruik maken van de kansen voor groei en werk, terwijl tegelijkertijd de eventuele negatieve gevolgen van de liberalisering van de diensten, zoals sociale en loondumping, beteugeld worden.

3.14

In 2011 merkte de Commissie op dat de rol van kennisintensieve zakelijke diensten (KIBS) geëvalueerd moest worden. Een belangrijke conclusie is dat diensten, en KIBS in het bijzonder, een belangrijke en groeiende rol vervullen als input voor het productieproces. De twee zijn in feite onscheidbaar, waarbij de productie steeds meer van de kwaliteit van zulke diensten afhangt.

3.15

De wetenschap en de universiteiten zijn ook zeer betrokken bij innovatieve diensten en bij de interactie met de industrie. Tal van universiteiten zijn plaatsen van veelbelovende start-ups van zakelijke dienstverlening. Dit draagt bij aan de bundeling van wetenschap, innovatieve oplossingen en industrie. Positief gevolg is verder dat betere diensten bijdragen aan de opwaardering van de waardeketen in industrieën waar een land technologische capaciteit heeft en comparatieve voordelen (4). Dit draagt wezenlijk bij aan het belang van de productie in de internationale handel.

3.16

Vanwege het belang van de diensten is er sprake van „verdiensting van de productie”. Vanwege de verstrengeling van productie en diensten verleggen ondernemingen vaak hun aandacht of veranderen zelfs complete activiteitengebieden. Verandering van marketingconcepten is mogelijk dankzij nieuwe diensten, omdat die niet langer gericht zijn op het verkopen van producten, maar op de behoeften van (afzonderlijke) klanten. Een ander voorbeeld is dat de productiesector steeds meer vertrouwt op het ontwikkelen en verlenen van zakelijke diensten als het meest rendabele deel van de activiteit.

3.17

Tegen deze achtergrond is het streven naar een aandeel van de productiesector van 20 % in Europa's bbp in 2020 te vaag. De doelstelling moet eerder zijn: het scheppen van gunstige voorwaarden om de industriële processen te versterken waarbij productie en diensten moderne producten leveren door geavanceerde productieprocessen en productiviteit.

3.18

De nieuwe golf ICT-toepassingen is een zichzelf aandrijvend proces: diensten brengen diensten voort; daarom neemt hun belang voor de economie in het algemeen onevenredig toe. Ze stimuleren productiviteit, alsook transversale effecten in de gehele economie, hetgeen nieuwe combinaties oplevert. Ook zullen zij de globalisering een verdere impuls geven.

3.19

Een ander verschijnsel is dat producten steeds meer met eraan toegevoegde of er zelfs deel van uitmakende diensten worden verkocht, wat ook tot nieuwe allianties en combinaties leidt.

4.1

Het spectrum en de impact van zakelijke diensten worden veel breder indien zij gerelateerd worden aan de vierde industriële revolutie, die een groter bereik heeft dan zakelijke diensten alleen (5). Deze revolutie volgt op de drie tijdperken van mechanisatie, elektriciteit en IT. Nu gaat het om de invoering van het internet der diensten en dingen.

4.2

Onderdeel van dit proces zijn diverse initiatieven in bedrijfsleven en wetenschap, waarvan de overheid sommige stimuleert, om het productieproces aan te passen en nieuwe producten te ontwikkelen. Baanbrekend initiatief is een routekaart voor de vierde industriële revolutie, een project van de Duitse overheid uit 2012 (6).

4.3

Er zijn momenteel meer van zulke initiatieven, met vergelijkbare aspecten, bijv.:

4.4

De slimme fabriek van de toekomst is zeer geavanceerd en complex, ingebed in gevoelige netwerken, dankzij verder ontwikkelde softwaretoepassingen en systemen. Deze ontwikkeling leidt tot steeds meer individualisering — zowel voor de klant als voor de werknemer — in de levering en het gebruik van slimme, op maat gemaakte producten en onderdelen.

4.5

Het potentieel voor het bedrijfsleven en de economie is enorm. Er moet een impuls worden gegeven aan directe vervulling van de wensen van de klant, flexibiliteit, optimale besluitvorming, doeltreffend gebruik van grondstoffen en potentiële meerwaarde van nieuwe diensten. De ontwikkeling zou ook kunnen aansluiten op de demografische trends in Europa en kan gunstig uitpakken voor het combineren van werk en gezin, terwijl tegelijk het concurrentievermogen in een klimaat met hoge inkomens verbetert.

4.6

In alle industriële sectoren zal het komen tot horizontale en verticale integratie, alsook tot digitale eind-tot-eind-integratie van techniek in de gehele waardeketen. Open toegang en innovatie zullen intensieve netwerken stimuleren.

4.7

Om geen terrein te verliezen aan concurrenten uit niet-EU landen dienen er gemeenschappelijke EU-platformen te komen voor de standaardisering van producten en diensten, inclusief de relevante onderdelen van de waardeketen.

4.8

Dit geldt voor grote zowel als kleine bedrijven. De vooruitzichten voor het mkb zijn rooskleurig. Er zal veel eenvoudiger gebruik gemaakt kunnen worden van diensten en softwaresystemen dan tot nu toe. Er komen nieuwe kansen voor het mkb in de regio, dat ook makkelijker kan integreren in het internationaliseringsproces. Het mkb zal in ieder geval profiteren van interdisciplinaire kennis- en technologie-overdracht.

4.9

Zoals hiervoor beschreven zullen in elke categorie de betrekkingen tussen klant en leverancier veel nauwer worden.

4.10

Bestaande IT-technologie moet aangepast worden aan de specifieke productie-eisen en voortdurend ontwikkeld worden. Onderzoek, technologie en training zijn vereist om methoden te ontwikkelen op het gebied van modellering van automatiseringstechniek en optimalisering van systemen.

4.11

De economie vereist een infrastructuur met adequate voorzieningen voor breedbandinternet, onderwijs- en opleidingsfaciliteiten. In dit verband hamert het EESC nog eens op de behoefte aan een Groei-initiatief, in aanvulling op degelijk begrotingsbeleid (7). De lidstaten zouden moeten profiteren van het huidige herstel en de kans grijpen om investeringen in de nodige infrastructuur te stimuleren, gezien de urgentie in het industriële tijdperk 4.0.

4.12

Industry 4.0 zal Europa een unieke kans bieden om diverse doelstellingen te verwezenlijken met één infrastructuurinvestering. Uitstel zou het Europees concurrentievermogen ondermijnen. Zulke investeringen moeten dus positief gezien worden als onderdeel van de landenspecifieke aanbevelingen in het jaarlijkse Semester.

4.13

De Duitse routekaart schenkt de sociale aspecten van deze nieuwe ontwikkeling de aandacht die ze verdienen. Niet alleen het management en werknemers, maar de gehele samenleving is erbij betrokken. Het gaat om een ingrijpend keerpunt op het gebied van interactie tussen menselijke technologie en de menselijke omgeving. Technologische innovatie moet bekeken worden in de sociaal-culturele context, aangezien culturele en sociale veranderingen in hoge mate doorslaggevend zijn voor innovatie.

4.14

In dezelfde geest winnen opvattingen over decentraal leiderschap en management terrein, evenals de verantwoordelijkheid van werknemers voor hun besluiten. Een en ander vereist radicale wijzigingen.

4.15

Platforms, seminars en werkgroepen, inclusief bedrijven, sociale partners, de wetenschap en de publieke overheden moeten op nationaal en op EU-niveau georganiseerd worden. Zulke platforms en werkgroepen zijn cruciaal voor de uitwerking van de visie en strategieën om de overgang in goede banen te leiden, kansen te grijpen en valkuilen te vermijden. De GHN (zie hierna) is een voorbeeld van een geslaagde stakeholderdialoog.

4.16

De nieuwe digitale industrie en dienstensector heeft behoefte aan een veilig en betrouwbaar digitaal uitwisselingsplatform met duidelijke marktrechten en bescherming van rechten (8). In deze moderne, hybride wereld is een communicatie- en samenwerkingsplatform net zo belangrijk.

5.1

Een op diensten en digitalisering gebaseerde samenleving heeft enorme gevolgen voor de arbeidsmarkt en de samenleving als geheel:

5.2

Zorgwekkend is dat deze ommekeer in de economie, met al zijn gevolgen voor de samenleving en de arbeidsmarkt, nog niet genoeg bestudeerd wordt en niet onderwerp van discussie is buiten het bedrijfsleven en de wetenschap.

5.3

Er zijn dus tal van redenen om de overgang naar geheel nieuwe perspectieven in de economie in de politiek en de samenleving uitvoerig te bespreken, zowel op nationaal als op EU-niveau. Dit proces beïnvloedt het dagelijks leven van vele burgers in regio's en steden wat betreft werk en werkloosheid. Het zal dus ook van invloed zijn op de keuzes van mensen ten aanzien van hun toekomst. De desbetreffende maatschappelijke en culturele aspecten dienen de nodige aandacht te krijgen en er moet rekening mee worden gehouden.

5.4

Het onderzoek naar de snelle veranderingen op de arbeidsmarkt, die nauwkeurig in kaart moeten worden gebracht als basis voor toekomstig onderwijs en toekomstige opleidingen, moet prioriteit krijgen binnen de rubriek „Industrieel leiderschap” in Horizon 2020.

5.5

Veel banen staan op het spel, en als dit proces niet goed wordt aangepakt zullen er sociale en politieke gevolgen zijn. De EU en de lidstaten moeten daarom zorgen voor een politiek en regelgevingsklimaat dat, naast nieuwe en noodzakelijke technologie, verbetering van woon- en werkomstandigheden garandeert en polarisatie tussen lage- en hoge-inkomensgroepen vermijdt.

5.6

De ontwikkelingen variëren van land tot land. Traditionele programma's moeten worden herzien en curricula moeten worden aangepast. Bedrijven zijn hier al mee bezig. De relatie tussen onderwijs en bedrijven verandert om de veranderingen in de industrie bij te houden. Werknemers moeten bereid zijn om andere, en in het algemeen, meer gespecialiseerde vaardigheden te leren. Zij moeten de kans krijgen zich aan te passen aan de snelle veranderingen in de vraag naar vaardigheden.

5.7

Deze ontwikkeling behelst zeker niet een eenzijdige nadruk op technische bekwaamheden. Intellectuele en sociale vaardigheden blijven even belangrijk. Zij blijven nodig om gelijke tred te houden met alle ontwikkelingen in de samenleving en gezien de behoefte aan sociale innovatie, die gelijk opgaat met ingrijpende wijzigingen in de economie.

5.8

In dit algemene perspectief moeten sociale dialogen op bedrijfs-, sector-, nationaal en EU-niveau zorgen voor debatten over de ontwikkelingen en randvoorwaarden in de EU en de lidstaten, en over manieren en middelen om de werknemers goed voor te bereiden.

6.1

De gevolgen van de intensievere zakelijke dienstverlening zijn op EU-niveau en in het EU-beleid te lang verwaarloosd. De verwachte omwenteling maakt het des te noodzakelijker om hierin verbetering te scheppen. Daarom is het EESC, als eerste stap, zeer verheugd over het verslag van de GHN over zakelijke diensten in 2013.

6.2

Hoewel de Commissie betrokken is bij processen in verband met de brede gevolgen van zakelijke diensten, met name via de Digitale agenda en onderzoeks- en innovatieprojecten, schort het aan een overkoepelend beeld.

6.3

Zakelijke diensten verdienen een prominente plaats in een toekomstgericht industriebeleid. Het verslag van de GHN moet leiden tot een volledig beeld van de ontwikkelingen en moet de gewenste stappen in de EU schetsen.

6.4

De GHN brengt veel zakelijke diensten in kaart, variërend van professionele en technische diensten tot diensten voor operationele ondersteuning.

6.5

Met name komt naar voren dat zakelijke diensten tot nu toe veel te weinig aandacht kregen in de voorbereiding van de Commissie van nieuw beleid, alsook in de politieke debatten in de Raad Concurrentievermogen.

6.6

Naast de GHN hebben vijf werkgroepen verslagen opgesteld over: (1) de interne markt, (ii) innovatie, (iii) vaardigheden, (iv) normen en (v) handel. Deze bevatten tal van analytische en uitgebreide opmerkingen over de huidige processen op de besproken gebieden en over de gewenste aanpak voor het EU-beleid en acties.

6.7

Tal van opmerkingen en voorstellen in de verslagen benadrukken de behoefte aan grondige EU-analyses, naast verbeterde en gerichte politieke sturing voor het mkb, hetgeen het EESC al jaren bepleit, net als vele deskundigen. Uit de eminente rol van micro- en kleine bedrijven, alsook uit de exponentiële stijging van dit type onderneming in de huidige industriële cyclus, blijkt eens te meer de urgentie van betere regelgeving, betere voorwaarden voor innovatiepartnerschappen en de toegang tot financiering.

6.8

Naast de traditionele barrières voor diensten, in vergelijking met die voor de productie, toont analyse aan dat de voortdurende versnippering van de interne markt voor goederen opmerkelijk genoeg ook nadelig uitpakt voor de grensoverschrijdende ontwikkeling en bevordering van zakelijke diensten. Europa is nog ver verwijderd van een geslaagde interne markt voor diensten.

6.9

De vele voorstellen ter verbetering van het klimaat voor zakelijke diensten benadrukken het grote belang van deze diensten voor het verband tussen productie en diensten, en dus voor het perspectief voor het versterken van de productiesector in Europa.

6.10

Derhalve is het werk van de GHN en de werkgroepen volgens het EESC een zeer nuttig uitgangspunt voor de uitvoering van een gedetailleerdere analyse en voor het formuleren van voorstellen door de Commissie.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/33

Rapporteur:

An LE NOUAIL MARLIÈRE

1.1

In haar reactie op het eerste succesvolle Europese burgerinitiatief „Water en sanitaire voorzieningen zijn een mensenrecht! Water is een publiek goed, geen handelswaar!” bevestigt de Commissie het belang van het recht van de mens op water en sanitatie, en van water als een publiek goed van cruciale waarde, en herhaalt zij dat „water geen koopwaar is”.

1.2

Eerst en vooral valt toe te juichen dat de steun van de burgers voor dit Europees burgerinitiatief en de erkenning van de Commissie van de specificiteit en het belang van aan water gerelateerde diensten om te voldoen aan de basisbehoeften van de bevolking, ertoe hebben geleid dat watervoorzieningsdiensten uitgesloten zijn van de richtlijn betreffende concessieopdrachten.

1.3

Meer algemeen is het EESC ermee ingenomen dat de Commissie zich ertoe verbindt te handelen in overeenstemming met de bepalingen van het Verdrag die stellen dat de EU zich neutraal moet opstellen ten aanzien van nationale besluiten over het eigendomsrecht voor waterbedrijven. In dit verband is het ervan overtuigd dat geen enkel besluit en geen enkele aan EU-optreden gerelateerde actie de vrijheid van de lidstaten om de voorziening van waterdiensten te organiseren, mogen beperken.

1.4

Het verzoekt de Commissie dan ook concrete initiatieven te nemen om de duurzame naleving van deze verbintenis op alle EU-beleidsterreinen te verzekeren, zowel ten aanzien van de EU-lidstaten die steun genieten van het Europees Stabiliteitsmechanisme als in het kader van de lopende handelsbesprekingen (bijv. m.b.t. het trans-Atlantisch partnerschap voor handel en investeringen en/of de handel in diensten), en daarbij waterdiensten expliciet van de eerder vermelde handelsbesprekingen uit te sluiten.

1.5

Het EESC neemt nota van een aantal positieve aspecten van het antwoord van de Europese Commissie:

1.6

Nutsbedrijven voor drinkwater zijn van nature monopolies gezien de daarvoor vereiste enorme kapitaalinvesteringen en de hoge transportkosten, zoals recentelijk nog is aangetoond in een verslag van het Europees Milieuagentschap (Europees Milieuagentschap, 2003, Assessment of cost recovery through water pricing (Evaluatie van de kostendekking via de prijsstelling voor water), Luxemburg, blz. 28). Overheden moeten daarom algemene controle kunnen uitoefenen op de kwaliteit en de doeltreffendheid van de diensten die door deze nutsbedrijven worden aangeboden. In dit verband deelt het EESC de mening van de Commissie dat transparantie een sleutelrol speelt.

1.7

Het EESC verzoekt de Commissie dan ook haar inspanningen op te voeren met het oog op volledige toepassing van artikel 14 van de kaderrichtlijn Water (voorlichting en raadpleging van de burgers). Het is ingenomen met het voornemen van de Commissie om benchmarking van waterdiensten te bevorderen ten aanzien van de belangrijkste economische, technische en kwaliteitsgerelateerde prestatie-indicatoren. Zo zal het verband tussen het investeringsniveau, de gemiddelde waterprijs en de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden duidelijker naar voren komen en zal de sector ook transparanter worden.

1.8

De herziening van de kaderrichtlijn Water (KRW) en de Drinkwaterrichtlijn zou moeten worden aangegrepen om daarin bepalingen en beginselen m.b.t. universele toegang en het KRW-beginsel van terugwinning van de kosten van waterdiensten op te nemen. Het EESC roept de Commissie op een voorstel te doen voor wetgeving waardoor de toegang tot water en sanitaire voorzieningen wordt bekrachtigd als mensenrecht in de zin van de definitie die daaraan door de VN wordt gegeven. Ook zou de Commissie een lans moeten breken voor water en sanitaire voorzieningen als openbare basisdiensten voor iedereen.

1.9

Het EESC wijst erop dat de Europese burgers, door hun steunbetuiging aan het Europees burgerinitiatief, de wens hebben geuit aan de uitstippeling van Europees beleid mee te werken en hun stem te laten horen over water als publiek goed en dienst van algemeen belang. Alle Europese instellingen moeten dan ook de governance van het waterbeleid voor alle betrokken partijen openstellen en meer gelegenheden creëren om publiek over de toekomst van de watervoorraden te discussiëren.

2.1

Het Europese burgerinitiatief dat door het Verdrag van Lissabon is geïntroduceerd om een grotere democratische participatie van burgers aan Europese initiatieven aan te moedigen (1), maakt het voor een miljoen EU-burgers, afkomstig uit ten minste zeven verschillende lidstaten, mogelijk de Europese Commissie te verzoeken een wetgevingsvoorstel te presenteren op een van de beleidsterreinen die onder de bevoegdheid van de EU vallen. Het gaat hierbij om het allereerste instrument voor participatieve democratie op Europees niveau.

2.2

Sinds de lancering van het Europees burgerinitiatief in april 2012 hebben ruim 5 miljoen burgers hun steun betuigd aan meer dan 20 verschillende initiatieven. Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft verschillende campagneontwikkelaars voor zijn zittingen uitgenodigd.

2.3

Met het Europees burgerinitiatief over water en sanitaire voorzieningen als mensenrecht wordt beoogd een voorstel te doen voor wetgeving waardoor de toegang tot water en sanitaire voorzieningen wordt bekrachtigd als mensenrecht in de zin van de definitie die daaraan door de VN wordt gegeven. Doel is voorts ervoor te zorgen dat water en sanitaire voorzieningen openbare basisdiensten voor iedereen worden. Het burgerinitiatief is tijdens de zitting van september 2013 in het EESC voorgesteld.

2.4

Hieronder volgt de oorspronkelijke tekst van het initiatief:

„Water en sanitaire voorzieningen zijn een mensenrecht!”

De Commissie wordt opgeroepen een voorstel te doen voor wetgeving waardoor het recht op water en sanitaire voorzieningen wordt bekrachtigd als mensenrecht in de zin van de definitie die daaraan door de VN wordt gegeven. Ook zou de Commissie een lans moeten breken voor water en sanitaire voorzieningen als openbare basisdiensten voor iedereen.

Regeringen zouden er door het EU-recht toe moeten worden gedwongen om alle burgers voldoende drinkwater en sanitaire voorzieningen te verzekeren. Wij verzoeken met klem:

2.5

Nadat de Commissie de 1 6 59  543 handtekeningen in de 13 lidstaten had gevalideerd, heeft het Europees Parlement op 17 februari 2014 een uitgebreide hoorzitting gehouden met het burgercomité van het burgerinitiatief inzake water, waaraan ook het EESC heeft deelgenomen. Diezelfde dag heeft de vicevoorzitter van de Europese Commissie, Maros Sefcovic, eveneens het burgercomité van dit initiatief ontvangen.

2.6

De Europese Commissie heeft in een mededeling van 19 maart 2014 haar officiële reactie bekendgemaakt op het geslaagde eerste Europese burgerinitiatief dat erop gericht is het recht van de mens op water en sanitaire voorzieningen in de Europese wetgeving ten uitvoer te leggen.

2.7

Op 15 april 2014, Europese dag van het Europees burgerinitiatief, heeft het EESC een conferentie georganiseerd onder het motto „Het succes verder uitbouwen”, waaraan ook het burgercomité voor het initiatief inzake water weer heeft deelgenomen. Daarbij zijn tal van campagneontwikkelaars van het burgerinitiatief en andere betrokkenen in het EESC bijeengekomen om de balans op te maken van de tot dusver opgedane ervaringen alsook een aantal aanbevelingen te formuleren om de doeltreffendheid en gebruiksvriendelijkheid van dit instrument voor directe democratie te verbeteren.

3.1

Als instrument om het openbare debat en de netwerkvorming van burgers aan te zwengelen heeft het Europees burgerinitiatief zijn kracht en succes getoond.

3.2

De obstakels die nog moeten worden weggenomen betreffen de uitvoeringsbepalingen (2), die immers niet zijn afgestemd op het reële karakter van het Europees burgerinitiatief. Nu worden verplichtingen opgelegd die vergelijkbaar zijn met die van een wettelijk bindend instrument voor directe democratie, waarvan de juridische impact zou overeenkomen met die van een referendum (persoonsgegevens, mogelijk ontmoedigend effect, onevenredige procedures). Ook zijn de organisatoren gebonden aan onevenredige wettelijke beperkingen die in de verschillende lidstaten sterk uiteenlopen. De onderwerpen die voor wettelijke registratie in aanmerking komen, zijn beperkt, daar de Commissie daarover eigenmachtig kan beslissen en tevens ook als enige bepaalt of ze onder haar bevoegdheid vallen.

3.3

De tekst waarin het geregistreerde initiatief wordt gepresenteerd, mag met inbegrip van titel, onderwerp en beschrijving, maximaal 800 karakters beslaan, hetgeen de Commissie ertoe heeft gebracht te stellen dat het initiatief onvoldoende concrete voorstellen bevatte!

3.4

Veel burgers geloven niet meer dat ze hun stem kunnen laten horen in en over Europa. De toekomstige Europese Commissie moet hieraan de nodige aandacht schenken.

3.5

Het burgerinitiatief is als onderdeel van het EU-Verdrag (artikel 11, lid 4) het enige wettelijke instrument waarover gewone Europese burgers beschikken om invloed uit te oefenen op de politieke agenda van de EU. In 2015 zullen het EP en de Raad de uitvoeringsbepalingen moeten herzien en moeten zij dus lering trekken uit deze eerste campagnes.

4.1

Het Comité stelt met genoegen vast dat het burgerinitiatief „Water en sanitaire voorzieningen zijn een mensenrecht” de Europese instellingen gedwongen heeft de ongerustheid van de Europese burgers ter harte te nemen. Deze heeft immers niet alleen betrekking op de gebruikelijke regelgevende overwegingen van de Commissie maar ook op het feit dat de Commissie besloten heeft de met water en sanitaire voorzieningen verband houdende diensten uit te sluiten van de richtlijn betreffende concessieopdrachten.

4.2

De Commissie herinnert er terecht aan dat de lidstaten verantwoordelijk zijn voor de goedkeuring van maatregelen om behoeftige personen te helpen.

4.3

Zij erkent eveneens dat zij over de bevoegdheden beschikt om een aantal basisbeginselen inzake het prijsstellingsbeleid voor water in de lidstaten vast te stellen en herinnert aan de bepalingen van artikel 9 van de kaderrichtlijn Water, waarin het beginsel van volledige kostendekking is opgenomen.

4.4

Zij getuigt evenwel van onvoldoende reële ambitie in haar reactie op de verwachtingen van ruim 1,6 miljoen mensen (1,9 miljoen verzamelde handtekeningen) en heeft evenmin een nieuw voorstel geformuleerd m.b.t. een EU-instrument waarmee het recht op water als mensenrecht zou worden aangemerkt.

4.5

Op basis van concrete voorbeelden uit verschillende Europese steden is het EESC van oordeel dat er niet alleen inzake prijsstelling van water passende stappen moeten worden genomen teneinde de watervoorraden te beschermen, maar dat ook universele toegang tot deze hulpbronnen moet worden gegarandeerd middels passende solidariteitsmechanismen.

4.6

De herziening van de kaderrichtlijn Water (KRW) en de Drinkwaterrichtlijn zou moeten worden aangegrepen om daarin bepalingen en beginselen m.b.t. universele toegang en het KRW-beginsel van terugwinning van de kosten van waterdiensten op te nemen.

4.7.1

Het wekt verbazing dat de Commissie op een burgerinitiatief van deze draagwijdte reageert met een voorstel voor een openbare raadpleging over de kwaliteit van drinkwater, wat lijkt te verwijzen naar meer gebruikelijke raadplegingsmiddelen die weliswaar nuttig zijn maar niet afgestemd zijn op een burgerinitiatief.

4.8.1

Het EESC stelt met voldoening vast dat de Commissie begrepen heeft dat het besluitvormingsproces m.b.t. het waterbeheer op lokaal, regionaal en nationaal niveau transparant moet zijn.

4.8.2

Gezien het levensnoodzakelijke karakter ervan moet water worden beschermd als een kwetsbare hulpbron en een algemeen goed. Er moet rekening worden gehouden met het prioritaire karakter van het gebruik van water voor essentiële menselijke behoeften. De Europese Commissie moet inzien dat de toegang tot en de beschikbaarheid in voldoende hoeveelheid van water en sanitaire voorzieningen als een mensenrecht moet worden erkend, wegens het levensnoodzakelijke karakter ervan en het verband met de menselijke waardigheid. Een en ander moet daarom ook voorgoed van de internemarktregelgeving worden uitgesloten en worden geherkwalificeerd als niet-economische dienst van algemeen belang (3).

4.8.3

Levensnoodzakelijke producten zouden op een bijzondere manier moeten worden behandeld en buiten de vrijhandelsregeling moeten vallen. Hoewel in sommige officiële teksten wordt gezegd dat „water geen koopwaar is” en dat ieder mens recht op voedsel heeft, kan ook vandaag nog worden vastgesteld dat waterbronnen geprivatiseerd worden, dat speculatie met basisvoedsel wijd verspreid is en dat landbouwgrond op grote schaal in beslag wordt genomen. Deze fenomenen vormen een rechtstreekse bedreiging voor het overleven van de meest behoeftige mensen.

4.8.4

De Europese Commissie wordt verzocht met bindende concrete maatregelen te komen om, anders dan in haar mededeling, een antwoord te bieden op het betreffende burgerinitiatief. In een juridisch bindende EU-tekst zou met name moeten worden bepaald dat waterbeheer en de daarmee verband houdende diensten niet gebaseerd mogen zijn op winstbejag. Zo niet, houdt de uitspraak „water is een algemeen goed” geen steek.

4.9.1

Het Comité pleit voor goedkeuring van een Europees instrument waarmee erkenning wordt gegeven aan het door de VN in juli 2010 vastgestelde mensenrecht op water en sanitaire voorzieningen, hetgeen een van de grondslagen van het burgerinitiatief is, samen met artikel 14 van het VWEU over de DAEB en protocol 26 over de DAB. Aldus zou de Commissie de lidstaten immers kunnen aanbevelen aan dit recht tegemoet te komen via een niet-economische dienst van algemeen belang, met inachtneming van de neutraliteit van deze dienstverlening, die verschilt van het commerciële gebruik dat in industrieel of landbouw kader van water kan worden gemaakt.

4.10.1

Het ontwikkelingsbeleid en de financiële verbintenissen van de EU zouden er baat bij hebben als alle EU-lidstaten zich duidelijk zouden uitspreken voor het mensenrecht dat in juli 2010 officieel door de VN is erkend. Dit zou met name ook de doeltreffendheid ten goede komen: als het ontwikkelings- en hulpbeleid op dit gebied immers worden gelinkt aan een mensenrecht, kan corruptie worden bestreden en kunnen van onderaannemers verbintenissen worden verlangd. Het EESC steunt en pleit voor een geïntegreerde aanpak en het creëren van synergie tussen water en voedselveiligheid. Ten aanzien van deze synergie kijkt het Comité uit naar de voorgestelde gegevens om zich een oordeel te kunnen vormen over de vraag of zij stroken met de geest van het burgerinitiatief wat de bescherming van de hulpbron als algemeen goed betreft.

Ook de volksgezondheid moet een aandachtspunt zijn en overal waar nodig moeten met name saneringsmaatregelen worden getroffen, ook al hebben de operatoren hiervoor minder belangstelling.

4.11.1

Het Comité verheugt zich erover dat de Commissie zich ertoe verbindt deze partnerschappen zonder winstoogmerk in de watersector meer te bevorderen, teneinde meer capaciteit te creëren door overdracht van kennis en knowhow tussen openbare diensten voor watervoorziening en sanitatie, lokale overheden en andere actoren. Zoals reeds eerder beklemtoont het dat innovatie en onderzoeks- en ontwikkelingsresultaten die aan openbare steun in het kader van het zevende kaderprogramma te danken zijn, ter beschikking moeten worden gesteld van de non-profitsector, ondernemingen van de sociale en solidaire economie, gemeenten, enz (4).

4.12.1

De EU moet de toekomstige doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling die na 2015 de millenniumdoelstellingen moeten vervangen en die van universele strekking zullen zijn, onderschrijven en ondersteunen en erkennen dat er tot op vandaag nog 1 à 2 miljoen Europese burgers zijn die geen toegang hebben tot deze hulpbron. De EU moet aan de hand van gegevens (daklozen, Roma, bouwvallige huisvesting) meer kennis over haar lidstaten verwerven, om zo de problemen te kunnen aanpakken.

4.13

De Europese Commissie zet zich terecht in voor de waterkwaliteit, een transparant waterbeheer en de totstandbrenging van een meer gestructureerde dialoog tussen de betrokken partijen. De manier waarop ze reageert, beantwoordt evenwel niet aan de in het burgerinitiatief gestelde vragen omtrent het universele karakter van een mensenrecht, nl. dat iedere burger en inwoner moet kunnen beschikken over een levensnoodzakelijke minimumhoeveelheid water, los van geografische, professionele of andere omstandigheden.

4.14

De Europese Commissie geeft aan dat in de EU-wetgeving steeds rekening is gehouden met de specificiteit van de watervoorziening en de sanitatie, alsook met de belangrijke rol die deze spelen om aan de essentiële behoeften van de bevolking te voldoen.

Het EESC is van mening dat het in dezen niet alleen om een belangrijke maar veeleer om een cruciale rol en om essentiële behoeften gaat. Het zou dan ook graag zien dat aan deze behoeften wordt voldaan in het kader van niet-economische openbare dienstverlening van algemeen belang.

4.15

Het heeft de lidstaten en de Europese instellingen aanbevolen dit beleid te consolideren, daar water een levensnoodzakelijk goed is voor zowel burgers, industrieën, landbouw als lokale gemeenschappen. Op elk Europees beleidsterrein moet er wezenlijk belang aan worden gehecht en moet worden gewezen op de rol ervan voor de armoedebestrijding, de grondrechten van de Europese burgers, de volksgezondheid, de integratie en de sociale samenhang.

4.16

Het EESC zou graag zien dat:

4.17

Voorts stelt het EESC voor:

4.18

Het beleid voor water en sanitaire voorzieningen moet in het teken staan van duurzame ontwikkeling zodat deze hulpbron tegemoet kan komen aan de behoeften van de huidige bevolkingen, alsook behouden blijft om aan de behoeften van toekomstige generaties te voldoen.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/39

Rapporteur:

Laure Batut

Corapporteur:

Eve Päärendson

1.1.1

De EU en Japan zijn samen goed voor meer dan een derde van de wereldhandel. Hun economie en werkgelegenheid kunnen baat hebben bij een partnerschap op grond van een ambitieuze, alomvattende en voor beide partijen voordelige vrijhandelsovereenkomst (FTA)/economische partnerschapsovereenkomst (EPA) en zowel de onderlinge handel als de wederzijdse investeringen zouden door zo'n overeenkomst een nieuwe impuls krijgen. Ook kan door zo'n overeenkomst worden bijgedragen aan de consolidering van internationale regels en normen. De burgers van de EU en Japan staan open voor een eerlijke verdeling van de te verwachten voordelen van zo'n overeenkomst, maar blijven op hun hoede en verzetten zich tegen verlaging van hun respectieve normen.

1.1.2

Het EESC juicht toe dat er met Japan over een FTA/EPA wordt onderhandeld en is vooral ingenomen met het besluit na de eerste jaarlijkse herziening om die onderhandelingen voort te zetten, maar betreurt het gebrek aan informatie en transparantie m.b.t. de lopende onderhandelingen. Een wezenlijke voorwaarde voor een breed maatschappelijk draagvlak voor deze overeenkomst is dat de belangen van de consumenten daarin worden gepromoot en beschermd. Daarom dringt het EESC erop aan dat regelingen voor raadpleging worden getroffen die vergelijkbaar zijn met de systemen die bij de onderhandelingen over het TTIP (Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen) worden gehanteerd en die tot doel hebben om maatschappelijke organisaties beter te informeren over de comparatieve voordelen voor belanghebbenden van de wederzijdse openstelling van de markten van de EU en Japan. Daarom moedigt het EESC beide partijen aan om bij de onderhandelingen meer transparantie te betrachten en betere informatie te geven, en wel door een officieel voorlichtingsmechanisme voor het maatschappelijk middenveld in het leven te roepen, alsook een forum voor raadpleging in het kader van de overeenkomst. Overigens beschikken ondernemingen aan weerszijden nu al over de mogelijkheid om de Business Round Table EU-Japan als platform voor betrokkenheid en raadpleging te gebruiken.

1.2.1

Het EESC wil beslist volledig op de hoogte worden gehouden van de herziening van de effectenbeoordeling 2012. Het wil zo vroeg mogelijk worden ingelicht over het tijdschema voor de tenuitvoerlegging ervan, vooral als het gaat om de onderlinge afstemming van technische normen. Voordat een besluit wordt genomen, zou er in alle voertalen van de EU een document moeten worden uitgebracht dat preciezer is dan die effectenbeoordeling.

1.2.2

De EU zou alles op alles moeten zetten om ervoor te zorgen:

Aangezien de procedure voor de beslechting van geschillen tussen beleggers en nationale overheden (ISDS) heel erg gevoelig ligt en de meningen van de diverse belanghebbenden daarover uiteenlopen, is het EESC ingenomen met de openbare raadpleging over de Trans-Atlantische handelsonderhandelingen die de Commissie heeft opgestart en wacht het met veel belangstelling op de uitkomst ervan (1). Gezien de kracht van de Japanse democratie kan het verzamelen van de meningen van belanghebbenden aan Japanse kant de onderhandelingen ten goede kan komen.

1.2.3

Met de dialoog tussen de maatschappelijke organisaties van Japan en de EU zal een belangrijke bijdrage worden geleverd aan de FTA/EPA. Het EESC adviseert om ook voor de FTA/EPA, net als voor andere onlangs door de EU gesloten overeenkomsten, een gezamenlijk raadgevend orgaan op te richten waarvan de rol tijdens de onderhandelingen door vertegenwoordigers van de betrokken maatschappelijke organisaties moet worden besproken. Dit orgaan moet de mogelijkheid krijgen om alle mogelijke onderdelen van de overeenkomst aan de orde te stellen en zijn standpunt daarover kenbaar te maken. Het EESC dringt er met klem op aan dat minstens de helft van alle Europese leden ervan door hem zelf, als orgaan dat in de EU tot taak heeft om de belangen van Europa's maatschappelijk middenveld te behartigen, wordt benoemd.

1.2.3.1

Het EESC onderhoudt nu al uitstekende betrekkingen met organisaties die in Japan werkgevers, werknemers, landbouwers, consumenten, coöperaties, ngo's, non-profitorganisaties en universiteiten vertegenwoordigen (2). Dankzij zijn follow-upcomité met Japan neemt het een bevoorrechte plaats in bij de bevordering van de dialoog met en de raadpleging van de maatschappelijke organisaties van beide partijen.

2.1.1

De EU en Japan hebben besloten om hun onderlinge banden aan te halen door onderhandelingen over een FTA/EPA te openen. Tegelijkertijd wordt onderhandeld over een overeenkomst voor strategisch partnerschap (3). Het EESC is ingenomen met de goede resultaten van de eerste jaarlijkse herziening en het besluit om te blijven onderhandelen. Als de hypotheses waarvan wordt uitgegaan, bewaarheid worden, dan neemt de uitvoer van de EU naar Japan met 30 % toe, stijgt het bbp van de EU met 0,8 % en worden er in de EU 4 00  000 nieuwe banen gecreëerd. In dat geval zou het bbp van Japan toenemen met 0,7 %, en de uitvoer van Japan naar Europa met 24 %. Ook zou de overeenkomst een bevestiging zijn van de belangrijke rol die de EU op het gebied van handel en investeringen in Oost-Azië speelt (4).

2.1.2

De EU en Japan hebben veel waarden en beginselen gemeen, waaronder die van democratie, rechtsstaat en mensenrechten, en hebben beide een markteconomie met hoogwaardige technologische knowhow. Ook staan zij voor gelijksoortige uitdagingen (vergrijzing, bevolkingskrimp e.d.) en zijn zij beide op zoek naar nieuwe bronnen van groei en werkgelegenheid.

2.1.3

Toch zijn er wel degelijk verschillen tussen maatschappelijke organisaties van de EU en Japan (5), maar meer contacten tussen die organisaties zouden een erg belangrijke aanvulling vormen op welke overeenkomst dan ook. De EU heeft aan de sociale dialoog en de burgerdialoog een institutionele vorm gegeven waardoor die zijn uitgegroeid tot hoekstenen van haar sociaal model, terwijl Japan oog heeft voor het belang van zijn maatschappelijk middenveld in bredere zin (Raad voor arbeidsbeleid, Multi-Stakeholder Forum).

2.2

Net als de EU neemt ook Japan maatregelen om zijn economie een nieuwe impuls te geven (6). De overheidsschuld van Japan schommelt nog steeds rond de 230 % van zijn bbp. De wisselkoers van de yen was nadelig voor de Japanse invoer en de Japanse kleinhandel is — na de drievoudige ramp in Fukushima — in één jaar tijd met 2,3 % gekrompen (februari 2013).

2.2.1

Bilaterale vrijhandelsovereenkomsten maken voor Japan de weg vrij voor de wereldhandel. Enkele daarvan hebben tot de totstandbrenging van regionaal geïntegreerde gebieden geleid. Japan heeft sinds 2002 zowel in Azië als in Latijns Amerika, en ook met Zwitserland, een groot aantal bilaterale overeenkomsten gesloten. Momenteel onderhandelt Japan met China en Zuid-Korea over een trilaterale overeenkomst. Ook neemt Japan deel aan de onderhandelingen over het TPP (Trans-Pacific Partnership).

2.2.2

Japan en de EU hebben al een aantal belangrijke overeenkomsten gesloten ter verlichting van de handelsformaliteiten op gebieden als telecommunicatie, chemische en farmaceutische producten, bestrijding van concurrentievervalsende activiteiten, wetenschap en technologie, alsmede administratieve samenwerking en ondersteuning (7).

3.1

De kans bestaat dat het milieu niet onberoerd blijft als economische groei wordt nagestreefd door de mondialisering van de handel (8). Het EESC stelt in zijn advies over onderhandelingen over nieuwe handelsovereenkomsten (9) dat daarbij ook altijd een hoofdstuk aan handel en duurzame ontwikkeling moet worden gewijd. In zo'n hoofdstuk moeten milieu- en sociale maatregelen worden opgenomen en dient aan het maatschappelijk middenveld een belangrijke toezichthoudende rol te worden toebedeeld.

3.2

De EU en Japan kunnen de onderhandelingen over de FTA/EPA aangrijpen om wereldwijd hun inzet voor de drie pijlers van duurzame ontwikkeling (economische groei, sociale ontwikkeling en milieubescherming) te bekrachtigen. Sinds de vrijhandelsovereenkomst met Zuid-Korea is gesloten (10), maken deze pijlers de kern uit van alle handelsonderhandelingen en overeenkomsten van de EU. Biodiversiteit, klimaatverandering, visserij, bosbouw en wilde flora en fauna zijn prioritaire aandachtsgebieden voor de EU en de wereld. De partijen zouden opnieuw blijk moeten geven van hun inzet voor multilaterale milieuovereenkomsten.

3.3

In nieuwe overeenkomsten moet altijd worden vastgelegd dat de lidstaten van de EU en Japan het recht hebben om op het gebied van duurzame ontwikkeling prioriteiten te stellen en regels uit te vaardigen. Ook moeten de lidstaten van de EU en Japan daarin worden aangemoedigd om zich aan de normen voor de bescherming van werkgelegenheid en milieu te houden, in overeenstemming met hun verbintenissen t.a.v. de internationale normen en overeenkomsten op dit gebied.

3.4

De lidstaten van de EU en Japan krijgen door deze FTA/EPA (11) de kans om zich hier opnieuw op vast te leggen (mogelijke ratificatie en daadwerkelijke toepassing van IAO-verdragen) (12) en om de bilaterale dialoog en samenwerking op arbeidsgerelateerde gebieden (ook op gebieden die door de agenda voor „behoorlijk werk” worden bestreken) op te voeren.

3.4.1

Als vertegenwoordiger van Europa's maatschappelijk middenveld benadrukt het EESC dat de voordelen van een FTA/EPA mogelijkerwijs niet gelijkelijk (13) over de diverse lidstaten en de diverse sectoren (14) worden verdeeld.

3.4.2

Naar verwachting zal de werkgelegenheid in de EU (procentueel) toenemen in de elektrische-machinebouw, de landbouw, de bosbouw, de visserij, de voedselverwerking, de verzekeringssector en de bouw, maar zal die in de chemische industrie, de motorvoertuigenindustrie, de sector metaal en metaalproducten en het luchtvervoer enigszins teruglopen (15). Die moeilijkheden moeten al in een vroeg stadium worden onderkend, zodat het nodige kan worden gedaan om voor ondersteuning en bijscholing te zorgen. Van belang is dat voordelen gelijkelijk worden verdeeld over ondernemingen, werknemers, consumenten en wat verder nog het maatschappelijk middenveld uitmaakt. Tegelijkertijd moet worden gewaakt voor ernstige verstoringen en moet ervoor worden gezorgd dat als die zich toch voordoen, daar compensatie voor wordt gegeven (16).

4.1.1

Het strekt altijd weer tot tevredenheid dat het EESC binnen de grenzen van zijn bevoegdheden een belangrijke gesprekspartner van de Commissie is. In dit geval valt echter het gebrek aan transparantie te betreuren waarover belanghebbenden aan weerszijden hebben geklaagd. In weerwil van het streven naar qua openheid en transparantie optimale onderhandelingen is het onderhandelingsmandaat van de Commissie niet bekendgemaakt. Tal van Europese en Japanse maatschappelijke organisaties klagen dat hun slechts mondjesmaat informatie is verschaft over de onderhandelingen. Dit heeft niet alleen inhoudelijke gevolgen voor de onderhandelingen, maar is ook van invloed op de mogelijkheden voor maatschappelijke organisaties om hun stem te laten horen op dit gebied. Dat betrokkenheid van maatschappelijke organisaties het onderlinge begrip vergroot, maar ook de lopende FTA/EPA-onderhandelingen — door de inbreng van deskundige kennis — op een hoger kwaliteitsniveau kan tillen, behoeft geen betoog.

4.1.2

De burgers van Europa dringen aan op de toepassing van de EU-teksten waarin het beginsel van transparantie is verankerd. Het EESC wil dat die teksten in een zo vroeg mogelijk stadium ter kennis van de relevante belanghebbenden worden gebracht.

4.1.3

De burgers dringen terecht aan op volledige transparantie bij handelsonderhandelingen. Daarom vestigt het EESC de aandacht van de Raad en de Commissie op de strikte en consequente toepassing van de tiende alinea van artikel 218 van het VWEU: „Het Europees Parlement wordt in iedere fase van de procedure onverwijld en ten volle geïnformeerd.”

4.1.4

Het EESC adviseert de Commissie om op de FTA/EPA-onderhandelingen tussen de EU en Japan een model voor de raadpleging van maatschappelijke organisaties toe te passen dat vergelijkbaar is met dat voor de TTIP-onderhandelingen van de EU (werkvergadering met belanghebbenden na iedere onderhandelingsronde, oprichting van een adviesgroep van vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties waarvan o.a. EESC-leden deel moeten uitmaken). Naar weten van het EESC is een soortgelijke regeling getroffen voor de onderhandelingen over een Trans-Pacific-Partnerschap waar de VS en Japan bij zijn betrokken.

4.2.1

Alle onlangs door de EU gesloten vrijhandelsovereenkomsten bevatten — zoals hierboven al is aangegeven — een hoofdstuk over handel en duurzame ontwikkeling (17), waarbij een prominente toezichthoudende rol is weggelegd voor het maatschappelijk middenveld, dat bestaat uit onafhankelijke en representatieve organisaties die bedrijfsleven, consumenten en andere belanghebbenden op evenwichtige wijze vertegenwoordigen. Het EESC staat achter de pogingen van de Commissie om te bewerkstelligen dat een dergelijk hoofdstuk ook wordt opgenomen in de overeenkomst met Japan.

4.2.2

De Japanse overheden wensen de groei in hun land door middel van duurzame ontwikkeling te stabiliseren (zie „Abenomics” (18)). In de vrijhandelsovereenkomsten die Japan met landen in Azië heeft gesloten, staan bepalingen voor de oprichting van een „subcomité” dat verantwoordelijk is voor het toezicht op de gevolgen van die overeenkomsten voor het ondernemingsklimaat. De EU en Japan zijn allebei vertrouwd met het beginsel dat toezicht wordt gehouden op de impact van vrijhandelsovereenkomsten, ook al zijn er verschillen in de bevoegdheden op dit gebied en de wijze waarop het toezicht wordt uitgeoefend. Daarom breekt het EESC een lans voor de opname in deze vrijhandelsovereenkomst van een solide hoofdstuk over handel en duurzame ontwikkeling.

4.2.3

De Japanse regering heeft een aantal interne, multilaterale comités opgericht om vertegenwoordigers van het bedrijfsleven over de impact van vrijhandelsovereenkomsten op het ondernemingsklimaat te raadplegen. Verder zijn er overlegstructuren om vertegenwoordigers van regering en coöperaties en die van regering en vakbonden bijeen te brengen. Daar komen nog andere structuren voor breed overleg bij, zoals het Multi-Stakeholder Forum over maatschappelijke verantwoordelijkheid voor een duurzame toekomst (MSF) (19) of de Raad voor Arbeidsbeleid.

4.3

In het sociaaleconomische model van de EU is de nadruk o.m. gelegd „op solide institutionele structuren voor de aanpak van economische, sociale, milieu- en werkgelegenheidsvraagstukken (...), op een krachtige sociale en burgerdialoog en op investeringen in menselijk kapitaal en de kwaliteit van de werkgelegenheid” (20). Het EESC stelt vast dat daarmee uiting wordt gegeven aan de waarden van de EU en dat de instellingen van de EU dit model dan ook in al hun beleid zouden moeten uitdragen.

4.3.1

Het EESC juicht toe dat de EU zich er wereldwijd (21) toe verbindt om:

4.3.2

Het Europees Parlement heeft de Commissie geadviseerd om zich bij deze vrijhandelsovereenkomst met Japan vooral op de basisnormen van het arbeidsrecht te richten en te zorgen voor een ambitieus hoofdstuk over duurzame ontwikkeling en voor een forum van maatschappelijke organisaties dat toeziet op de uitvoering van de overeenkomst en daar commentaar op levert. Het EESC wil beslist worden geraadpleegd en dringt er op aan dat deze aanbevelingen worden opgevolgd.

4.4

Het herinnert de Commissie aan de door haar gepubliceerde handleiding over Transparantie bij handelsonderhandelingen van de EU. Daarin staat dat onderhandelingen alleen als geslaagd kunnen worden beschouwd als daarmee aan de verwachtingen van Europa's burgers wordt voldaan en dat de zienswijzen van maatschappelijke organisaties bij de voorbereiding van onderhandelingen van doorslaggevend belang zijn (23).

Het EESC hecht er veel waarde aan dat:

4.5

Nagenoeg alle geraadpleegde vertegenwoordigers van Europese en Japanse maatschappelijke organisaties (24) waren voorstander van zo'n gezamenlijk toezichthoudend orgaan als onderdeel van de toekomstige vrijhandelsovereenkomst.

4.5.1

Hoe dan ook zullen de toezichthoudende regelingen moeten zijn afgestemd op de bestaande structuren en moeten deze overeenstemmen met de tot dusverre in de EU en Japan opgedane ervaring. Het EESC wil bij de beraadslagingen over de rol, bevoegdheden en samenstelling van de adviesgroep van de EU en van het gezamenlijk toezichthoudend orgaan worden betrokken. Alle belanghebbenden moeten daarover worden geraadpleegd en het EESC moet daarin een beslissende rol spelen.

4.5.2

Een gestructureerde dialoog tussen de vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties uit de EU en Japan zal een belangrijke extra dimensie geven aan de FTA/EPA, ook in cultureel opzicht. Daarom is het volgens het EESC van het allergrootste belang dat met zijn Japanse tegenhangers banden worden onderhouden. Alleen dan kan worden gegarandeerd dat het toekomstige toezichthoudende orgaan qua vorm, bevoegdheden en samenstelling aan de verwachtingen van beide partijen voldoet.

5.1.1

Het EESC acht het een goede zaak dat de Raad in juni 2014 (25) de onderhandelingen kon voortzetten, omdat daar een gunstig voortgangsverslag over was uitgebracht.

5.1.2

Door de nieuwe overeenkomst moet de toegang tot de markt worden verbeterd en moet samenhang worden gebracht in de regelgeving. Zo moet een nieuwe impuls worden gegeven aan wederzijdse handel en investeringen. Ook moet daardoor meer vaart worden gezet achter duurzame groei, meer en betere banen, meer opties voor consumenten en een groter concurrentievermogen en meer productiviteit voor de economie van de EU en Japan.

5.1.3

Prioriteit voor de EU heeft de opheffing van non-tarifaire belemmeringen (NTB's). In haar effectenbeoordeling (26) geeft de Commissie aan dat NTB's vaak een culturele oorsprong hebben en tot protectionisme leiden. Het EESC stelt vast dat daarin moeilijk verandering is te brengen als NTB's gebaseerd zijn op voortdurend veranderende normstellingen, ook als daarover op het hoogste niveau wordt beslist. Het komt voor dat NTB's een hele sector beschermen, zoals de Japanse spoorwegen.

5.2.1

De opheffing van tarifaire belemmeringen moet alle goederen betreffen. Landbouw- en verwerkte producten, motorvoertuigen die als „gevoelig” zijn aangemerkt, en chemische en farmaceutische producten mogen daarvan niet worden uitgesloten. Zo nodig moeten daarbij overgangsperioden worden vastgesteld.

5.2.2

De handel zou worden opgevoerd door de wederzijdse erkenning van gecertificeerde producten (omdat de normen voor die producten vergelijkbaar en gelijkwaardig zijn) en samenwerking bij de harmonisering van regelgeving en systemen (waar zulks mogelijk is). Dat neemt niet weg dat een dergelijke samenwerking om tot nieuwe internationale normen te komen, geenszins tot normverlaging mag leiden.

5.2.3

NTB's, die een rem zetten op de uitvoer van de EU, worden als verkapte protectionistische maatregelen ingezet en moeten worden teruggedrongen of uitgebannen, vooral als ze al tijdens de onderhandelingen als zodanig werden onderkend. Normen moeten worden bijgestuurd in de richting van de internationale normen.

5.3.1

Negenennegentig procent van alle ondernemingen in de EU en Japan zijn klein of middelgroot: samen zijn al die ondernemingen goed voor 70 à 80 % van de werkgelegenheid. Daarom dringt het EESC er bij de Commissie op aan om vooral aandacht te besteden aan het midden- en kleinbedrijf.

5.3.2

Kleine en middelgrote ondernemingen beschikken vanwege hun omvang maar over beperkte middelen, ook als ze te maken hebben met nationale regelgeving en handelsbepalingen. De verwachting is dat juist zij voordeel zullen trekken van een FTA/EPA tussen de EU en Japan, en dan vooral van de gestroomlijnde regelgeving en lagere administratieve kosten. Dat neemt niet weg dat zij steun nodig hebben om de aan de toenemende globalisering gerelateerde obstakels uit de weg te ruimen: taalbarrières, uiteenlopende ondernemingsculturen, hoge vervoerskosten, tekort aan personeel met de juiste vaardigheden, gebrek aan informatie over buitenlandse markten en gebrek aan toereikend kapitaal.

5.3.3

De FTA/EPA tussen de EU en Japan kan alleen optimale resultaten opleveren als beide partijen ervoor ijveren dat kleine en middelgrote ondernemingen beter op de hoogte worden gebracht van de bestaande steunregelingen (27) en programma's die door het Centrum voor Industriële Samenwerking tussen de EU en Japan (28) en het Japanse Bureau voor Externe Handel (JETRO) (29) worden aangeboden, en dan vooral als het gaat om de nieuwe ondernemingsmogelijkheden die door deze overeenkomst volgens verwachting worden geboden. Zo zouden Europese kleine en middelgrote ondernemingen belangstelling kunnen hebben voor de volgende sectoren in Japan: ICT, gezondheidszorg (30), diensten, hernieuwbare energiebronnen, biovoedsel (31) en gastronomische gerechten.

5.4.1

Door de markt te liberaliseren ontstaan nieuwe mogelijkheden voor agro-voedselproducenten in de EU en Japan (een stijging met 200 %). Toch vormt landbouw een van de meest controversiële hoofdstukken tijdens de onderhandelingen. De Japanse landbouwsector, die het land niet meer dan 40 % zelfvoorziening kan bieden, maakt zich de grootste zorgen. De Japanse landbouwers willen dat vijf categorieën van producten bij onderhandelingen met andere landen worden uitgesloten van tarifaire beperkingen: rijst; rund- en varkensvlees; melk en zuivelproducten; tarwe en gerst; suiker en zoetstoffen. De mogelijkheid om grotere hoeveelheden verwerkte voedselproducten uit te voeren, zou door de EU als een grote kans worden beschouwd, vooral als veel Japanse NTB's worden opgeheven.

5.4.2

De vrijhandelsovereenkomst zou een oplossing moeten bieden voor de kwestie van de intellectuele-eigendomsrechten (32), waarvan het doel moet zijn om voor een faire bescherming van Europese innovaties in te staan. De kwestie van de beschermde geografische aanduidingen (BGA's) vormt een knelpunt in de besprekingen. De bescherming van de intellectuele eigendom van hoogwaardige landbouwproducten kan neerkomen op een verkapte belemmering van invoer. De EU en Japan keken in het verleden, in het kader van de Wereldhandelsorganisatie, al anders aan tegen dit vraagstuk: de EU wilde de werkingssfeer van BGA's naar een hoge mate van verplichte bescherming tillen (TRIPs-overeenkomsten — voorstel van de EU in 1998), terwijl Japan in 1999, samen met de VS, heeft voorgesteld dat de leden van de Wereldhandelsorganisatie hun geografische aanduidingen bekendmaken bij deze organisatie, zodat er een gegevensbank kan worden opgezet die voor de andere leden als bron van informatie kan dienen. Aan die door Japan voorgestelde oplossing zou echter geen bindend karakter worden gegeven. Volgens het EESC staat hier veel op het spel en moet dit vraagstuk dan ook met de nodige voorzichtigheid worden benaderd tijdens de onderhandelingen.

5.5.1

Zo goed als alle Japanse landbouwers en consumenten zijn aangesloten bij coöperaties, die ziekteverzekeringen en bankdiensten leveren. Zij ervaren liberalisering van de dienstensector als een bedreiging, ook al is die liberalisering voor veel anderen juist een uitgelezen kans, waarbij niet in de laatste plaats aan de „zilveren economie” wordt gedacht. Diensten bieden een opmaat naar veel meer handel.

5.5.2

De EU-27 voerde in 2012 diensten uit naar Japan voor een bedrag van 24,2 miljard euro bruto, terwijl de invoer vanuit Japan een bedrag van 15,6 miljard euro vertegenwoordigde, wat overeenkomt met een overschot voor de EU-27 van 8,6 miljard euro, met dien verstande uiteraard dat Japan vier keer zo weinig inwoners telt als de EU. Bijna alle geraadpleegde Japanse organisaties die op de liberalisering van diensten zijn ingegaan, waren tegen de „negatieve lijst”, ofwel het systeem volgens welke diensten die niet uitdrukkelijk van de toepassing van de overeenkomst worden uitgesloten, worden geliberaliseerd. Landbouwers en consumenten zijn tegen de negatieve lijst, maar het bedrijfsleven is er juist erg voor. Overheidsinstanties zouden door deze negatieve lijst minder speelruimte krijgen om in te grijpen. Toekomstige diensten zouden vanzelf onder het geliberaliseerde domein komen te vallen. Het EESC staat achter het onbeperkte recht van landen om in het algemeen belang regels uit te vaardigen.

5.6.1

Van belang is dat ondernemingen uit de EU toegang krijgen tot aanbestedingen van de Japanse overheid, wat kan worden bereikt door op normen gebaseerde belemmeringen op te heffen, voor alle belanghebbenden transparante procedures in te voeren, hun dezelfde gegevens te verstrekken, een einde te maken aan de zeer vergaande beperkingen op de spoorwegmarkt en een systeem te creëren waardoor informatie online kan worden verkregen. Bovenop de openlijke politieke toezegging moet er ook concreet, tijdens de onderhandelingen zelf rechtszekerheid worden geboden wat de normen betreft.

5.6.2

Onontbeerlijk is dat wederzijds eerlijke concurrentievoorwaarden worden geboden. In de overeenkomst moet volledige duidelijkheid worden verschaft over de manier waarop iedere partij toestemming verleent voor staatssteun en -subsidies.

5.6.3

De EU, de lidstaten en Japan moeten de mogelijkheid kunnen behouden om de op grond van hun eigen democratische procedures vastgelegde doelstellingen van algemeen belang te financieren, o.m. op gebieden als sociale voorzieningen, milieubescherming en volksgezondheid. De EU ontleent aan haar Verdragen verplichtingen op het gebied van de openbare dienstverlening.

5.7.1

De rechtstreekse buitenlandse investeringen (RBI's) van de EU-27 in Japan vertegenwoordigden in 2012 een bedrag van 434 miljoen euro, terwijl de RBI's van Japan in de EU-27 goed waren voor 3  374 miljoen euro (34). Een FTA/EPA is gegrondvest op het beginsel van wederkerigheid, maar als zo'n overeenkomst tot banenverlies leidt, wil het EESC dat de Commissie hierop bedacht is en overweegt om dit banenverlies door de inzet van het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering te compenseren. Ook kan het noodzakelijk worden om een behoorlijke compensatie te geven voor de verliezen die bedrijven lijden t.a.v. menselijk kapitaal en technologie, die eerder met overheidsgelden werden gefinancierd.

5.7.2

De EU en Japan zouden hun respectieve regels aangaande eigendomsbeperkingen, vergunningen en controles opnieuw moeten bekijken en investeringen moeten vergemakkelijken.

5.7.3

Wetgeving en justitie maken het, zowel in Japan als in de EU, mogelijk om geschillen op billijke wijze volgens de gebruikelijke procedures te beslechten. De lidstaten van de EU en Japan bieden een hele reeks institutionele garanties voor investeerders. Aangezien de procedure voor de beslechting van geschillen tussen beleggers en nationale overheden (ISDS) heel erg gevoelig ligt en de meningen van de diverse belanghebbenden daarover uiteenlopen, is het EESC ingenomen met de openbare raadpleging over de Trans-Atlantische handelsonderhandelingen die de Commissie heeft opgestart. Het zou graag willen dat in Japan een soortgelijk initiatief wordt genomen, zodat de visie van Japanse belanghebbenden in aanmerking wordt genomen.

5.7.4

Het stelt voor dat een brede discussie over geschillenbeslechting op gang wordt gebracht als de voorwaarden daarvoor eenmaal zijn vastgelegd en de resultaten ervan door de Commissie zijn beoordeeld. Overigens heeft het hierover al een advies in voorbereiding.

5.7.4.1

Hoe dan ook moeten regelingen voor geschillenbeslechting op het gebied van investeringen het vermogen van de lidstaten van de EU om in het belang van de bevolking wetten uit te vaardigen of om doelstellingen van openbaar beleid na te streven, onverlet laten. Er moeten voor begrippen als „investering” en „een rechtvaardige en billijke behandeling” duidelijke definities worden uitgewerkt. Dit zou een onderhandelingspunt moeten worden.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/48

Rapporteur:

Andrzej ADAMCZYK

1.1

Het EESC moet zich daadkrachtig inzetten voor de politieke, sociale en economische consolidering van Oekraïne en een vreedzame oplossing voor het huidige conflict in de Donetsk- en Loegansk-regio's. Het zal met zijn activiteiten in Oekraïne steun verlenen aan de democratisering, de territoriale integriteit en de sociale en burgerdialoog van alle belanghebbenden die openbare legitimiteit genieten en representatief zijn.

1.2

Het EESC is van plan om een breed spectrum aan Oekraïense maatschappelijke organisaties om samenwerking te vragen, waaronder ook organisaties die vijandig staan tegenover de recente politieke overgang en toenadering tot de EU of die zich nog steeds sceptisch opstellen.

1.3

Ook beveelt het EESC aan om de bilaterale samenwerking tussen partnerorganisaties in de EU en Oekraïne op te voeren, met vooral aandacht voor capaciteitsopbouw, voorbeelden van geslaagde methoden en de consolidering van de sociale en burgerdialoog.

1.4

Volgens de bepalingen van de associatieovereenkomst moet het EESC bijdragen aan de oprichting van een gezamenlijk platform van maatschappelijke organisaties dat is samengesteld uit leden van het EESC en vertegenwoordigers van Oekraïense maatschappelijke organisaties. Een soortgelijk orgaan zal krachtens de overeenkomst voor een diepe en brede vrijhandelszone (DCFTA) worden opgericht als middel om aan de voorwaarde van invoering van een systeem voor toezicht op het maatschappelijk middenveld te voldoen. Beide organen moeten zo nauw mogelijk samenwerken.

1.5

Het EESC zal het nodige doen om voorlichting te geven over de gevolgen van de toepassing van de associatieovereenkomst door Oekraïne en over de Europese integratie, de Europese instellingen en de verworvenheden van de EU (acquis communautaire).

1.6

Als maatregel om meer intermenselijke contacten mogelijk te maken en het onderlinge vertrouwen te vergroten, zou de visumplicht voor Oekraïners moeten worden opgeheven zodra dit technisch mogelijk is.

1.7

Een „Europees perspectief voor Oekraïne” moet een formele doelstelling worden van de EU.

2.1

Oekraïne heeft de afgelopen maanden dramatische ontwikkelingen doorgemaakt. De vonk in het kruitvat voor de onrust onder het volk was het besluit van de regering om de ondertekening van een associatieovereenkomst in het kader van het Oostelijk Partnerschap op te schorten.

2.2

De bilaterale invalshoek van dit Oostelijk Partnerschap houdt niet alleen in dat associatieovereenkomsten worden gesloten (die in de plaats zullen komen van partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomsten), maar is ook gericht op de versoepeling, c.q. afschaffing van de visumregelingen en de opvoering van sectorale samenwerking, waaronder de mogelijkheid voor partnerlanden om deel te nemen aan de programma's en agentschappen van de EU. Bilateraal is ook het alomvattend programma voor de opbouw van instellingen: een beleidsinstrument waardoor de administraties van de partnerlanden beter in staat moeten worden gesteld om de met de associatieovereenkomst ingeleide hervormingen door te voeren en de bepalingen ervan toe te passen. De multilaterale dimensie van het Oostelijk Partnerschap is gestoeld op vier multilaterale platforms (democratie, goed bestuur en stabiliteit; economische integratie en convergentie met EU-beleid; continuïteit van de energievoorziening; intermenselijke contacten), die zijn opgericht om de samenwerking tussen de EU en de partnerlanden en tussen de partnerlanden onderling te bevorderen.

2.3

Een prioriteit voor het Oostelijk Partnerschap is dat maatschappelijke organisaties, zowel van de partnerlanden als van de EU, bij de uitvoering ervan worden betrokken. Daarom is in november 2009, met deelname van het EESC, het Forum van maatschappelijke organisaties voor het Oostelijk Partnerschap opgericht.

2.4

Alleen is het Oostelijk Partnerschap inmiddels — sinds de dramatische gebeurtenissen in Oekraïne en de onverwachte ommezwaai van sommige landen — op een tweesprong komen te staan. De moeilijkheden waarop het Oostelijk Partnerschap het afgelopen jaar is gestuit in landen die juist het verst gevorderd waren op de weg naar de ondertekening van associatieovereenkomsten, zijn grotendeels te wijten aan manoeuvres van Rusland, dat een wig probeert te drijven tussen partnerlanden en de EU.

2.4.1

Zo kon, in weerwil van de afgeronde onderhandelingen daarover, niet worden overgegaan tot de parafering van een associatieovereenkomst en een DCFTA-overeenkomst met Armenië sinds de aankondiging door dit land, in september 2013, dat het van plan was toe te treden tot de — door Rusland geïnitieerde — Euraziatische douane-unie.

2.4.2

Daar staat tegenover dat Georgië, ondanks door Rusland uitgeoefende druk en het verlies van twee van zijn provincies (Abchazië en Zuid-Ossetië), die tegenwoordig onder controle van Rusland staan, de Europese koers is blijven varen: de op de Top van Vilnius in november 2013 geparafeerde associatieovereenkomst en DCFTA-overeenkomst met dit land zijn in juni 2014 ondertekend.

2.4.3

Ook Moldavië, dat de op de Top van Vilnius geparafeerde overeenkomsten inmiddels ook heeft ondertekend, staat onder druk van Rusland, dat troepen heeft gelegerd in Transnistrië en die regio momenteel onder controle heeft. Verder is er in Gagaoezië, een andere autonome regio van Moldavië, weer met steun van Rusland, een illegaal referendum gehouden waarvan de uitslag was dat de bevolking voor toetreding tot de Euraziatische douane-unie heeft gekozen.

2.4.4

Een land dat over toetreding tot de DCFTA wil gaan onderhandelen, moet lid zijn van de Wereldhandelsorganisatie. Daarom kunnen Azerbeidzjan en Wit-Rusland, die niet aan deze voorwaarde voldoen, geen onderhandelingen beginnen. Daar komt nog bij dat de democratie in Wit-Rusland veel te wensen overlaat en dat de bilaterale betrekkingen tussen de EU en dit land nog niet verder zijn gekomen dan een dialoog waarin kritiek wordt geleverd.

2.4.5

Oekraïne heeft als grootste en belangrijkste van alle landen die vroeger deel uitmaakten van de Sovjet-Unie, de controle over de Krim en Sebastopol verloren (na inlijving door Rusland), omdat het een Europese koers is gaan varen. Afgezien daarvan wordt Oekraïne onderworpen aan nog andere vormen van Russische sabotage en ondermijning. Wat Rusland doet, is een bijzonder dramatisch voorbeeld van buitenlandse inmenging. Die inmenging vormt niet alleen een bedreiging voor de territoriale integriteit en de soevereiniteit van Oekraïne, maar heeft ook een uiterst verwoestende uitwerking op de organisaties van het maatschappelijk middenveld. Het optreden van Rusland is niet alleen een duidelijke schending van het internationaal recht, maar druist ook in tegen twee beginselen die de hoeksteen vormen van vreedzame betrekkingen tussen onafhankelijke landen: het beginsel dat grenzen niet met geweld mogen worden veranderd en het beginsel dat landen in alle soevereiniteit, en dus zonder buitenlandse inmenging, zelf over hun toekomst moeten kunnen beslissen.

3.1

De Oranje-revolutie van 2004 was het startsein voor grootschalige democratisering en de invoering van de rechtsstaat in Oekraïne (voor zolang het duurde) en voor persvrijheid (die er nog steeds is). Ondertussen werden de banden met de EU aangehaald.

3.1.1

Als vervolg op de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst die de EU en Oekraïne in 1998 hadden gesloten, werd in 2005 het actieplan EU-Oekraïne goedgekeurd. Vervolgens werd in 2007 begonnen met onderhandelingen over een associatieovereenkomst. Die samenwerking werd nieuw leven ingeblazen doordat in mei 2009 het beleid voor het Oostelijk Partnerschap werd overeengekomen.

3.1.2

Gedragen door de hechtere banden en echte samenwerking die op veel gebieden werden aangegaan en de wijd verspreide geestdrift die de Oranje-revolutie had opgeroepen, ervoeren grote delen van de bevolking en veel maatschappelijke organisaties toetreding tot de EU als een vanzelfsprekend vervolg en een uitgemaakte zaak: EU-lidmaatschap leek alleen nog maar een kwestie van tijd en hing af van het tempo waarin Oekraïne zich zou omschakelen en aanpassen aan de Europese normen.

3.1.3

Het Oostelijk Partnerschap bood niet het verwachte langetermijnperspectief op toetreding tot de EU, wat bij de aanhangers van de Europese koers tot teleurstelling en frustratie leidde, nog verergerd door de geleidelijke afbrokkeling van de democratische winst van de Oranje-revolutie, de teruggang van de economie en de steeds groter wordende sociale problemen.

3.1.4

Die bij het volk levende gevoelens van frustratie waardoor maatschappelijke organisaties vleugellam werden gemaakt, werden nog groter door de groeiende onenigheid tussen de leiders van de Oranje-revolutie, president Viktor Joesjtsjenko en premier Joelia Timosjenko. Hun onenigheid maakte besluitvorming soms onmogelijk vanwege onpraktische bepalingen in de Oekraïense grondwet. De situatie is nog verslechterd door de combinatie van de mondiale economische crisis en de onmacht van de in 2010 verkozen president Janoekovitsj om beleid te voeren.

3.2

Het EESC zet zich allang daadkrachtig in voor samenwerking met Oekraïne. Tegen de achtergrond van een verslechterend politiek en sociaal klimaat en van teleurstelling bij partnerorganisaties waaraan geen hoop op EU-lidmaatschap was gegeven, raakten de betrekkingen tussen het EESC en de Oekraïense partnerorganisaties in 2011 en 2012 echter enigszins in het slop, omdat van Oekraïense kant de interesse afnam en er nauwelijks nog actie werd ondernomen.

3.3

De belangstelling voor samenwerking bloeide weer op bij de Oekraïense partnerorganisaties en hun banden met het EESC werden weer levendiger toen de associatieovereenkomst eenmaal was geparafeerd (december 2012) en er grote inspanningen werden gedaan en onderhandelingen werden gevoerd om die overeenkomst op de Top van het Oostelijk Partnerschap in Vilnius (november 2013) te laten ondertekenen.

3.4

Toch bleek bij de hervatting van de contacten dat er zowel bij de werkgevers als bij de vakbonden verdeeldheid heerste over de ondertekening van de associatieovereenkomst. Dit nam niet weg dat een brede groep van ngo's en organisaties die andere belangen behartigen, een vrij gesloten front vormden ten gunste van de Europese koers.

3.5

Los van hun standpunt over het al dan niet ondertekenen van de associatieovereenkomst en van het door hen voorspelde resultaat van de onderhandelingen waren de maatschappelijke organisaties, net zo min als kringen binnen de regering, erop bedacht dat de Oekraïense regering en functionarissen van de president de besprekingen zouden afbreken en de voorbereidingen voor de ondertekening van de associatieovereenkomst zouden opschorten.

3.6

Dat die besprekingen, plotsklaps en zonder aanwijsbare reden, een paar dagen voor de Top van Vilnius zijn afgebroken, met daar nog bovenop het verrassende voorstel van de Oekraïense regering om Rusland voortaan aan de onderhandelingen met de EU te laten deelnemen, heeft geleid tot de snelle mobilisering van het Oekraïense maatschappelijk middenveld, dat zich ondubbelzinnig voor de Europese koers van Oekraïne heeft uitgesproken.

3.7

De „Euromaidan”-demonstratie was waarschijnlijk de grootste demonstratie ooit voor Europese integratie: nooit eerder duurde een demonstratie voor die integratie zo lang en was de overtuiging van de demonstranten zo groot. Later voegden zich bij de demonstranten weer anderen die politieke eisen stelden waardoor het regime moest worden veranderd. Daarop werd door de regering gereageerd met gewelddadige onderdrukking waarbij slachtoffers zijn gevallen. De demonstraties leidden tot de politieke veranderingen die als voorwendsel hebben gediend voor nog meer dramatische en tragische gebeurtenissen.

3.8

Nu de presidentiële verkiezingen tot een goed einde zijn gebracht, is het aanhalen van de banden met de EU kennelijk een prioriteit van de nieuwe regering aan het worden. Die kentering moet uiteraard worden gezien als een enorm succes van „Euromaidan” en het Oekraïense maatschappelijk middenveld. Of het hele grondgebied van Oekraïne in het algemeen zal worden gestabiliseerd en de maatschappelijke organisaties van die politieke ommezwaai zullen gaan profiteren, valt nog te bezien.

3.9

Er zal onduidelijkheid blijven bestaan over de houding vis-à-vis politieke veranderingen in het oosten van Oekraïne en de standpunten daarover zolang er nog gewapende huurlingen en guerrilla's actief zijn in de regio en de vrijheid van meningsuiting wordt bedreigd. Daarbij zij opgemerkt dat veel „Euromaidan”-demonstranten uit het oosten van Oekraïne kwamen.

4.1

De associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne behoort tot een nieuwe generatie van overeenkomsten die in het leven zijn geroepen voor landen die samenwerken in het kader van het Oostelijk Partnerschap en komt neer op een samenwerkingsverband met bindende voorschriften op nagenoeg alle gebieden. Ook behelst de associatieovereenkomst een hervormingsplan voor Oekraïne, dat tot doel heeft om alle wetten van het land aan de EU-normen aan te passen.

4.2

Los van de DCFTA, een handelsovereenkomst met significante gevolgen voor normen en regelgeving, zal er worden samengewerkt op de volgende gebieden: justitie, de rechtsstaat, bestrijding van corruptie en de georganiseerde misdaad, extern beleid en veiligheid, hervorming van het bestuurlijk apparaat, werkgelegenheid, sociaal beleid en gelijkheid van kansen, consumentenbescherming, industriebeleid en ondernemerschap, energie, vervoer en milieu. De toepassing van de associatieovereenkomst, incl. DCFTA, brengt met zich mee dat Oekraïne zijn nationale wetgeving aan ongeveer 85 % van het aan handel en economie gerelateerde acquis communautaire moet aanpassen.

4.3

De associatieovereenkomst werd op 27 juni 2014 ondertekend en vervolgens op 16 september 2014 door het Europees Parlement en het Oekraïense Verkhovna Rada geratificeerd. Door dit laatste kan al tot toepassing op voorlopige basis worden overgegaan, ook al is de associatieovereenkomst nog niet geratificeerd door alle 28 lidstaten van de EU. Wel wordt de toepassing van het DCFTA-deel van de overeenkomst nog uitgesteld tot eind 2015, ook al blijven de versoepelde handelsregels van de EU van kracht voor goederen uit Oekraïne.

4.3.1

In de associatieovereenkomst is voorzien in de oprichting van een gezamenlijk discussieplatform van maatschappelijke organisaties dat is samengesteld uit leden van het EESC en vertegenwoordigers van Oekraïense maatschappelijke organisaties. Gezien het grote aantal gebieden dat door de associatieovereenkomst wordt bestreken, moet dit platform zo representatief mogelijk zijn voor het maatschappelijk middenveld: er moeten dus vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties bij zijn aangesloten, maar ook van organisaties die andere belangen behartigen.

4.3.2

Dit platform is bedoeld als forum voor discussies en de uitwisseling van informatie, maar ook voor toezicht op de uitvoering van de associatieovereenkomst. Bovendien kunnen maatschappelijke organisaties op dit forum hun mening geven en voorstellen doen.

4.3.3

Het platform van maatschappelijke organisaties zal zelf een reglement van orde vaststellen. Leden van het EESC en vertegenwoordigers van Oekraïne voeren momenteel besprekingen over de procedure voor de oprichting van dit orgaan en de vaststelling van het lidmaatschap ervan. Overwogen wordt om de volgende grondbeginselen goed te keuren:

4.3.4

Ook in de DCFTA-overeenkomst is bepaald dat er binnen een jaar na de inwerkingtreding ervan een monitoringsysteem voor maatschappelijke organisaties moet worden opgezet. Het daarvoor op te richten orgaan moet zo nauw mogelijk samenwerken met het platform van maatschappelijke organisaties.

5.1

Het EESC moet zich daadkrachtig inzetten voor de politieke, sociale en economische consolidering van Oekraïne en een vreedzame oplossing voor het huidige conflict in de Donetsk- en Loegansk-regio's. Als de toestand in Oekraïne eenmaal is gestabiliseerd en de dreiging van buitenlandse inmenging en het risico op een conflict zijn geweken, zal duidelijker worden hoe het maatschappelijk middenveld (zowel binnen de afzonderlijke maatschappelijke organisaties als m.b.t. de Europese ambities van Oekraïne) eraan toe is.

5.1.1

Oekraïne ondergaat momenteel een diepgaande politieke transformatie (waaronder een constitutionele hervorming), die wel eens verder zou kunnen gaan dan de door de Oranje-revolutie teweeggebrachte veranderingen. Dit kan tot herstructurering leiden en tot een verandering in de rechtspositie van Oekraïense instellingen en in de gebruikelijke gang van zaken bij de sociale dialoog en de dialoog tussen de overheden en maatschappelijke organisaties. Deze evolutie zou moeten worden bevorderd door veranderingen in de Oekraïense wetgeving waardoor de sociale en burgerdialoog inclusiever worden, d.w.z. openstaan voor echte en onafhankelijke organisaties. Het EESC zal de ontwikkelingen op de voet volgen en in de gaten houden welke standpunten zijn partnerorganisaties over deze veranderingen innemen.

5.1.2

Voor het begin van „Euromaidan” en tijdens de demonstraties zijn twijfels gerezen over de oprechte bedoelingen en onafhankelijkheid van enkele van onze partnerorganisaties. Die twijfels hebben een proces van verandering op gang gebracht in de manier waarop sommige organisaties werken waardoor het vertrouwen van de burgers in die organisaties op den duur weer zou kunnen worden hersteld, behalve als blijkt dat dit proces alleen maar voor de schijn is geweest. Zo waren er vakbonden en werkgeversorganisaties die door het publiek en ngo's als deel van de gevestigde orde werden gezien en niet werden beschouwd als behorende tot het maatschappelijk middenveld.

5.1.3

Het EESC is bereid om zijn bilaterale contacten met partnerorganisaties in Oekraïne en Rusland op te voeren. Zo wil het bijdragen tot hechtere banden tussen hun maatschappelijke organisaties als middel om de betrekkingen tussen beide landen te normaliseren.

5.2

Het EESC zal met zijn activiteiten in Oekraïne steun geven aan de democratisering en de territoriale integriteit van Oekraïne en aan de sociale en burgerdialoog tussen alle belanghebbenden die openbare legitimiteit genieten en representatief zijn. Het EESC zal prioriteit verlenen aan betrekkingen met zijn natuurlijke partners, d.i. de maatschappelijke organisaties van Oekraïne.

5.3

Het EESC is van plan om een zo breed mogelijk spectrum aan maatschappelijke organisaties om samenwerking te vragen, waaronder ook organisaties die nog steeds sceptisch of vijandig staan tegenover de recente politieke overgang en toenadering tot de EU. Het staat ervoor in dat geen enkele belangrijke en representatieve organisatie over het hoofd zal worden gezien. Om mee te helpen bij de keuze van die organisaties zal een beroep worden gedaan op het Forum van maatschappelijke organisaties van het Oostelijk Partnerschap en de Nationale Tripartiete Sociaaleconomische Raad.

5.4

Ook beveelt het EESC aan om de bilaterale samenwerking tussen partnerorganisaties in de EU en Oekraïne op te voeren, met vooral aandacht voor capaciteitsopbouw, de uitwisseling van voorbeelden van geslaagde methoden en de consolidering van de sociale en burgerdialoog. Grensoverschrijdende samenwerking kan worden gebruikt als een van de instrumenten die hiertoe worden ingezet.

5.5

Het EESC zal overgaan tot activiteiten in het kader van de associatie- en (later) de DCFTA-overeenkomst, maar dat niet alleen: het zal zich ook gaan bezighouden met voorlichting in bredere zin. Het zal daarbij gaan over de gevolgen van de toepassing van die overeenkomsten voor Oekraïne en over de Europese integratie, de werking van de Europese instellingen en de verworvenheden van de EU (acquis communautaire).

5.6

Ook moet regelmatig worden samengewerkt met journalisten en mediaorganisaties, omdat in de media geen betrouwbare informatie wordt gegeven of er soms gewoonweg sprake is van desinformatie. Dit laatste kan het gevolg zijn van gebrek aan kennis over de EU, maar ook van intensieve Russische propaganda.

5.7

Het is best mogelijk dat de Europese ambities van Oekraïne uiteindelijk staan of vallen bij de gratie van samenwerking met partnerorganisaties in Oekraïne die erop gericht is om de toegang tot betrouwbare informatie te vergemakkelijken en alle geledingen van het maatschappelijk middenveld betrouwbare informatie te geven. De ervaring leert dat de ondertekening, ratificatie en uitvoering van een associatieovereenkomst ook problemen kan opleveren en dat er tal van interne en externe factoren zijn waardoor kan worden afgeweken van de Europese koers die oorspronkelijk door maatschappelijke organisaties werd gevaren. Dit gebeurt als er geen algemene consensus ontstaat waar alle sociale groeperingen bij zijn betrokken.

5.8

Veel Oekraïners zijn nog nooit in het buitenland geweest en als ze de grenzen van hun land al hebben overschreden, dan was het reisdoel meestal Rusland. Een van de verklaringen voor deze — sowieso voor de Oekraïense samenleving erg bezwaarlijke — omstandigheid is dat er voor bezoeken aan lidstaten van de EU nog steeds visa moeten worden aangevraagd. Van belang is uiteraard dat er gestroomlijnde procedures voor visumaanvragen worden ingevoerd, maar het bestaan van een visumplicht voor reizen naar de EU is op zich al niet goed voor het wederzijdse vertrouwen en maakt het veel moeilijker om mensen met elkaar in aanraking te laten komen.

5.9

De verklaring voor het euroscepticisme in Oekraïne en het gebrek aan geestdrift in sommige groeperingen van de samenleving voor hechtere banden met de EU is dat er geen uitzicht op toetreding wordt geboden. Vooralsnog gaat het niet om de opening van toetredingsonderhandelingen, maar om het feit dat dit onderwerp telkens weer niet op de agenda van de EU wordt gezet, wat tot gevolg heeft dat de associatieovereenkomst door delen van de bevolking wordt gezien als een dure grap die toch nergens op uitloopt. Vooral in Oost-Oekraïne wordt de EU ervaren als een bedreiging voor sociale en economische belangen.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/54

Rapporteur:

Paulo BARROS VALE

1.1

Zoals gebruikelijk neemt het EESC ook dit jaar het verslag van de Commissie over het mededingingsbeleid — een structureel onderdeel van het EU-beleid — onder de loep. Het EESC staat in grote lijnen positief tegenover de inhoud van het verslag, maar maakt zich zorgen over de huidige context.

1.2

Vrije en eerlijke concurrentie moet met alle mogelijke middelen worden nagestreefd; dat is niet alleen in het belang van marktdeelnemers en consumenten, maar ook in het algemeen belang. De Commissie speelt hierin een essentiële rol en het EESC neemt met genoegen kennis van de stappen die zijn gezet met betrekking tot de naleving van de interne voorschriften en op het gebied van internationale samenwerking.

1.3

Dit is een permanente opdracht, waaraan de nationale mededingingsautoriteiten (NMA's) een belangrijke bijdrage leveren. Zij moeten dan ook over de personele en materiële middelen beschikken om efficiënt en proactief — in plaats van reactief, zoals gewoonlijk het geval is — te kunnen optreden. Door meer nadruk te leggen op preventie kunnen allerlei onrechtmatige en marktverstorende situaties, waarvan vooral kleine en middelgrote ondernemingen en consumenten de dupe zijn, worden voorkomen.

1.4

Het EESC acht de goedkeuring van het voorstel voor een richtlijn betreffende vorderingen wegens schending van het mededingingsrecht niettemin van groot belang, en hoopt dat de omzetting en uitvoering ervan in de lidstaten met de grootst mogelijke zorg zullen geschieden. Het EESC betreurt echter dat er niet ook een bindend rechtsinstrument is voorgesteld tot instelling van een horizontaal kader voor collectief verhaal in geval van schending van collectieve rechten en belangen.

1.5

Behalve regulering moet ook zelfregulering mogelijk zijn en worden bevorderd, met name via het sluiten van overeenkomsten tussen producenten-, handels- en consumentenorganisaties, waarvan reeds tal van goede en navolgenswaardige praktijkvoorbeelden bestaan in Europa.

1.6

Aangezien eenmaking van het belastingbeleid verdragsrechtelijk niet mogelijk is, moet er via het mededingingsbeleid voor worden gezorgd dat de belastingverschillen in de EU de concurrentie zo min mogelijk verstoren.

1.7

Bijzondere aandacht moet blijven uitgaan naar de energiesector omdat er nog altijd geen sprake is van een interne energiemarkt. Er moet worden ingezet op versterking van het Europese netwerk, waardoor grensoverschrijdende handel mogelijk wordt gemaakt, en er moet in hernieuwbare energie worden geïnvesteerd, die behalve onbetwistbare milieuvoordelen ook toegang tot het netwerk van andere producenten biedt. Alleen zo wordt het pad geëffend voor echte concurrentie in deze sector, die tot lagere tarieven voor bedrijven en gezinnen kan leiden.

1.8

Het is van essentieel belang dat consumenten vrije toegang hebben tot alle markten. Universele toegang tot breedbandnetwerken, een van de doelstellingen van de Digitale Agenda, speelt hierbij een grote rol. Toegang tot de digitale markt, waar vaak lagere prijzen gelden dan op de traditionele markten, kan bepaalde goederen binnen het bereik brengen van consumenten voor wie deze goederen anders onbereikbaar zouden zijn.

1.9

Via internationale samenwerkingsinitiatieven zijn allerlei lovenswaardige resultaten bereikt. Toch moet er nog veel werk worden verricht. Naast bilaterale contacten moeten ook de werkzaamheden in het kader van de WTO en de IAO worden voortgezet. Europa blijft last hebben van oneerlijke concurrentie, zowel binnen zijn eigen grenzen als daarbuiten, van particuliere en overheidsbedrijven uit derde landen waar het toekennen van onrechtmatige staatssteun (vooral in de energiesector) aan de orde van de dag is, de milieuregels soepeler zijn en niet dezelfde arbeidswetgeving geldt (die vaak in flagrante strijd is met de meest elementaire mensenrechten).

2.1

In 2013 vertoonde de Europese economie enige tekenen van herstel. Het vergroten van het vertrouwen en het concurrentievermogen blijft bovenaan de Europese beleidsagenda staan, die tot doel heeft slimme, duurzame en inclusieve groei — speerpunt van de Europa 2020-strategie — te stimuleren.

2.2

In het verslag wordt verwezen naar een conclusie uit een studie van het Europees Parlement over het mededingingsbeleid in 2013, waarin het belang van mededinging voor het bereiken van dit doel wordt onderschreven: „(...) Dit betekent dat een mededingingsbeleid dat voor meer concurrentie zorgt, groei zal stimuleren.”

2.3

Het verslag bestaat uit 8 delen: Het concurrentievermogen bevorderen door kartels te bestrijden; Handhaving van de mededingingsregels en concentratiecontrole — in het belang van bedrijven en consumenten; Modernisering van het staatssteunbeleid om overheidsmiddelen om te buigen naar doelstellingen die het concurrentievermogen bevorderen; Zorgen voor een eerlijke en stabiele financiële sector die de reële economie ondersteunt; Energie: de sector waar „meer Europa” het hardst nodig is; Mededingingstoezicht in de digitale economie als ondersteuning voor de Digitale Agenda voor Europa; Internationale samenwerking in het mededingingsbeleid om de uitdagingen van de globalisering aan te gaan; De concurrentiedialoog met de andere instellingen.

3.1

Kleine en middelgrote ondernemingen zijn ontegenzeglijk de motor achter het economisch herstel in Europa. Maar door hun geringe omvang vallen deze bedrijven ook het vaakst ten prooi aan misbruik van machtspositie, wat hen in veel gevallen fataal wordt. In het mededingingsbeleid moet speciale aandacht worden besteed aan het onderwerp „misbruik van een machtspositie”, vooral aan de gevallen van misbruik door grote ondernemingen in de distributiesector die kleine leveranciers en kleine handelaren geleidelijk de markt uit werken, waarvan uiteindelijk ook de consument de dupe wordt. De richtlijn betreffende schadeacties wegens inbreuken op artikel 101 of 102 VWEU is toe te juichen en van groot belang, maar het voorkomen van deze schadeacties is nóg belangrijker en verdient uitgebreide aandacht om ervoor te zorgen dat de preventieve maatregelen effect sorteren.

3.2

Het EESC vindt dat de NMA's meer proactief moeten optreden in plaats van reactief, zoals doorgaans het geval is, want meestal komen zij pas na klachten van ondernemers of consumenten in actie. Door een oogje in het zeil te houden bij bepaalde onderhandelingen, die eerder als 'opgelegde maatregelen' zouden moeten worden bestempeld, zouden bepaalde vormen van misbruik van een machtspositie kunnen worden voorkomen. Om op dit vlak de nodige vooruitgang te boeken is het van essentieel belang dat de uitwisseling van informatie binnen de productieketen aanzienlijk wordt verbeterd.

3.3

De NMA's moeten ook bijzondere aandacht besteden aan de sectoren die sterk afhankelijk zijn van grondstoffenprijzen omdat een stijging van de grondstoffenprijs (of alleen al een dreiging daarvan) vaak bijna onmiddellijk te zien is in de uiteindelijke prijs, terwijl dat bij een daling van de grondstoffenprijs niet het geval is.

3.4

Het EESC vindt ook dat in het mededingingsbeleid aandacht moet worden besteed aan de problemen op de markt voor overheidsopdrachten, een markt die in de meeste gevallen vrij gesloten is. De markt voor overheidsopdrachten is feitelijk nog een gefragmenteerde markt die slechts voor sommigen toegankelijk is, ondanks de huidige inspanningen op het gebied van end-to-end e-aanbesteding. De beperkte concurrentie komt het algemeen belang niet ten goede; door het gebrek aan alternatieven hebben overheidsinstanties weinig keuze en kiezen zij vaak voor dezelfde marktpartijen. Dat leidt soms tot veel te nauwe betrekkingen tussen ondernemingen en politieke machthebbers.

3.5

Ook mag de zwakke concurrentiepositie van ondernemingen die actief zijn op eilanden en in perifere regio's niet worden vergeten: als zij hun goederen op andere markten willen aanbieden, dan staan de transportkosten een gezonde concurrentie met andere marktdeelnemers in de weg. In dergelijke gevallen zou moeten worden gezocht naar mechanismen om de toegang van deze ondernemingen tot de centraal gelegen markten te vergemakkelijken en aldus eerlijke mededinging binnen de EU te bevorderen.

3.6

Voorts mag ook het belang niet worden onderschat van de concurrentie die Europese bedrijven, zowel binnen de grenzen van hun eigen land als daarbuiten, ondervinden van particuliere en overheidsbedrijven uit derde landen die worden beschermd door onrechtmatige staatssteun waardoor zij concurrentievoordeel genieten, door gunstige milieuregels en door een soepele arbeidswetgeving die vaak in strijd is met fundamentele mensenrechten, burgerrechten en consumentenrechten. Bij de diplomatieke inspanningen om deze ongelijkheden uit de weg te ruimen moet voortzetting van de internationale samenwerking, zowel in het kader van de WTO en de IAO als daarbuiten, voorop blijven staan. Alleen zo kan het concurrentieprobleem worden aangepakt en kunnen de mensenrechten beter worden beschermd.

4.1

De bestrijding van kartelvorming heeft bijzondere betekenis binnen het mededingingsbeleid. Daarom worden de inspanningen van de Commissie om deze praktijk, die de hele economie aantast, tegen te gaan van harte toegejuicht. Activiteiten op de financiële markten en vooral op de markt voor grondstoffen en halffabricaten, waar de prijsschommelingen niet alleen gevolgen hebben voor de interne markt maar ook voor het internationale concurrentievermogen van Europa, zijn essentieel voor de groei in een tijd waarin de verovering van nieuwe markten van levensbelang is. Vermeldenswaardig zijn de vervolging en bestraffing van bedrijven die deel uitmaakten van 3 kartels op het gebied van bekabeling, financiële derivaten en garnalen, en de mededeling van punten van bezwaar aan het adres van diverse fabrikanten van chips voor smartcards.

4.2

Het EESC heeft de werkzaamheden op het gebied van antitrustwetgeving steeds gesteund, omdat het vindt dat zij een essentieel onderdeel zijn van het mededingingsbeleid. Het EESC wil ook nu weer zijn steun betuigen aan de Commissie, die met haar werkzaamheden de kunstmatige fragmentatie van de interne markt heeft helpen tegengaan. Het Comité is eveneens zeer te spreken over de afronding van de antitrustprocedure met betrekking tot de standaardisering van internetbetalingen, de mededeling van punten van bezwaar aan banken in verband met hun onderlinge afspraak om beurzen de toegang tot de markt voor credit default swaps (kredietverzuimswaps) te verhinderen en, met name, de voltooiing van het onderzoek naar antitrustprocedures in verband met de Libor-, Euribor- en Tibor-rente, hetgeen de zekerheid op de markt heeft bevorderd.

4.3

In 2013 werd een voorstel voor een richtlijn betreffende vorderingen wegens schending van het mededingingsrecht aangenomen. Het EESC bracht een positief advies uit over dit voorstel, dat een eind wil maken aan de verschillen in de nationale wetgeving van de lidstaten en de ongelijke behandeling van slachtoffers en overtreders en aldus de rechtsbescherming van consumenten wil verbeteren — een terugkerend thema in de adviezen van het Comité.

4.4

Hoewel het EESC voorstander is van uniformering, vroeg het zich af of de tekst niet te veel in het voordeel was van inbreukmakende ondernemingen die gebruikmaken van clementieregelingen, ondanks de onbetwiste waarde van dit instrument bij het opsporen van geheime kartels. Bovendien vond het Comité dat het richtlijnvoorstel en de aanbeveling over collectieve vorderingen nader tot elkaar moesten worden gebracht, aangezien het betreurde „dat de instelling van een groepsactie in mededingingszaken, die een efficiënt middel voor de consument zou moeten zijn, niet in het richtlijnvoorstel voorkomt, maar is opgenomen in een niet-dwingende aanbeveling waarin de lidstaten worden aangemoedigd om de nodige procedures in te voeren”  (1).

4.5

Het EESC is blij dat de coördinatie van de werkzaamheden van de Commissie, de nationale mededingingsautoriteiten en het Europees mededingingsnetwerk wordt voortgezet, maar zou graag zien dat er efficiënter tewerk gegaan wordt bij de uitwisseling van informatie tussen de verschillende instanties. Het maakt zich echter zorgen over het feit dat sommige NMA's in bepaalde branches, waarin heimelijke afspraken en/of misbruik aan de orde van de dag zijn en volledig ongestraft blijven, grote moeite hebben om regulerend op te treden.

4.6

Het mededingingsbeleid moet worden vervlochten met het beleid van andere directoraten-generaal, want alleen op deze manier kan paal en perk worden gesteld aan onderlinge afspraken en misbruik van machtsposities, waardoor de naleving van sociale, milieu- en productveiligheidsvoorschriften op de helling komt te staan en de markt nagenoeg gesloten blijft voor nieuwe marktdeelnemers, die hierdoor duidelijk benadeeld worden.

5.1

Het EESC juicht de modernisering van de staatssteun toe en schaart zich achter de vlaggenschipinitiatieven van de Europa 2020-strategie. Het is essentieel dat de staatssteun in het kader van het cohesiebeleid en ten behoeve van de sectoren die van belang zijn voor de ontwikkeling van Europa goed wordt toegepast. De schaarse publieke middelen moeten worden besteed op een wijze die aansluit bij de doelstellingen die in de Europa 2020-strategie worden beschreven, om de convergentie in achtergestelde regio's, investeringen in prioritaire sectoren, stimulering van de economie en de werkgelegenheid en de financiering van kleine en middelgrote bedrijven mogelijk te maken.

5.2

Bij de modernisering van de staatssteun mag de steun aan de sociale dienstverlening (gezondheidszorg, onderwijs en opleiding, arbeidsbemiddeling en herintreding, kinderopvang, ouderenzorg, maatschappelijke hulpverlening en sociale reclassering) echter niet vergeten of veronachtzaamd worden. Daarnaast moet meer rekening worden gehouden met de specifieke kenmerken van de openbare dienstverlening en moet, ondanks het belang van een efficiënte besteding van de steeds schaarser wordende middelen, de kwaliteit van de dienstverlening vooropstaan.

5.3

In een tijd van grote mobiliteit moet worden overwogen om mensen zelf hun zorgverlener te laten kiezen en moeten scenario's worden onderzocht die, zonder de kwaliteit van de dienstverlening en de bescherming van de meest kansarme bevolkingsgroepen in gevaar te brengen, kunnen voorkomen dat de gebruikers aan de willekeur van de staat of van verzekeringsmaatschappijen worden overgeleverd. Dit is een belangrijk punt, dat verder uitgewerkt zou moeten worden in een initiatiefadvies.

5.4

Het EESC heeft zich al eerder positief uitgelaten over de modernisering van het EU-beleid inzake staatssteun. Het is met name voorstander van de nieuwe richtsnoeren voor steun aan de handel in emissierechten om te voorkomen dat bedrijven verhuizen naar landen met een gunstiger wetgeving. Het betreurt echter dat de aanbeveling om de grens van de de-minimisregeling op te trekken van 2 00  000 euro tot 5 00  000 euro, zoals is gebeurd met de diensten van algemeen economisch belang (DAEB), niet is overgenomen (2).

6.1.1

De moeilijkheden waarmee de financiële sector te kampen heeft gehad en de gevolgen daarvan voor de financiering van de reële economie en het vertrouwen in de financiële markten zijn bekend. Er zijn verschillende maatregelen genomen om het vertrouwen te herstellen, de transparantie te vergroten en de systeemrisico's te verkleinen. De tijdelijke staatssteun heeft de financiële sector behoed voor ineenstorting, maar zodra zich de eerste tekenen van herstel voordoen, duiken er weer berichten op van nieuwe schandalen, die het uiterst fragiele evenwicht bedreigen. Daarom is aanhoudend streng toezicht op de sector van het grootste belang, om onverantwoord gedrag van financiële instellingen, die al dan niet door de staat zijn gered, te voorkomen.

6.1.2

Ondanks de kwetsbaarheid van de sector moet het lopende onderzoek naar illegale praktijken worden voortgezet, ook al schijnt het effect daarvan op de grote financiële instellingen die zich schuldig blijven maken aan laakbare marktpraktijken beperkt te zijn.

6.1.3

Vermeldenswaardig is ook het voorstel voor een verordening betreffende interbancaire vergoedingen voor kaartgebaseerde betalingen. Er gingen al lang stemmen op voor een dergelijk voorstel, waarmee de kosten voor het gebruik van betaalkaarten in de hele EU gelijk worden getrokken en er weer sprake is van een eerlijke situatie.

6.2.1

De interne energiemarkt is nog altijd geen feit. De energieprijs blijft hoog en drukt zwaar op het budget van bedrijven en gezinnen. De liberalisering van de markt heeft nog niet tot meer concurrentie en transparantie geleid en Europa blijft gebukt gaan onder energieprijzen die relatief hoog liggen ten opzichte van wat in de rest van de wereld wordt betaald. Ook de grensoverschrijdende levering van energie verdient bijzondere aandacht met het oog op een vrije interne markt.

6.2.2

Van de heersende consensus over de noodzaak van een gemeenschappelijk energiebeleid, investeringen in infrastructuur, meer energie-efficiëntie en gebruik van hernieuwbare energiebronnen moet gebruik worden gemaakt om de ontwikkelingen in de energiesector een duwtje te geven. Hernieuwbare energiebronnen slagen er immers niet in om op voet van gelijkheid te concurreren met fossiele energie en kernenergie, die zowel rechtstreeks, via de overheidsbegrotingen, als onrechtstreeks worden gesubsidieerd aangezien de kosten van de milieugevolgen en de impact ervan op de volksgezondheid er niet in worden verdisconteerd. Hernieuwbare energie staat nog in de kinderschoenen en verdient dan ook meer steun om te kunnen concurreren op een eerlijke markt.

6.2.3

Bovendien moet hernieuwbare energie niet uitsluitend als nieuwe bron van energie worden gezien. De ontwikkeling van hernieuwbare energie biedt nieuwe mogelijkheden voor het opzetten van een decentraal productiemodel voor energie, waarbij burgers en lokale gemeenschappen tegelijkertijd producenten en consumenten zijn. Dit nieuwe model zou moeten worden geschraagd door een passend regelgevingskader, dat ervoor zorgt dat kleine energieproducenten gemakkelijk toegang krijgen tot het netwerk (3).

6.2.4

De Europese energieverbindingen worden van groot belang geacht vanuit het oogpunt van het mededingingsbeleid. Hoe kwetsbaar Europa is op energiegebied is wel duidelijk geworden door het recente conflict in Oekraïne, dat de gasvoorziening van Midden-Europa in gevaar kan brengen. Door de landen van Midden-Europa aan te sluiten op de bestaande energienetwerken van het Iberisch schiereiland zou niet alleen de afstand tussen de Iberische markt en de rest van Europa worden verkleind, maar zouden ook de problemen worden opgelost die ontstaan als de gasvoorziening uit Rusland stokt.

6.2.5

Herziening van het Europees energiebeleid is essentieel, zeker in een tijd dat er handelsakkoorden met de Verenigde Staten van Amerika op stapel staan, waar de energiekosten beduidend lager liggen, waardoor Europese bedrijven meteen op achterstand worden gezet.

6.3.1

Deze sector is bijzonder gevoelig voor illegale concurrentiepraktijken omdat hightechbedrijven, die voortdurend en in een snel tempo bezig zijn met innoveren, zich wellicht de tijd die het normaliter kost voordat er een besluit wordt genomen niet kunnen permitteren en van de markt verdwijnen.

6.3.2

Het EESC wil er nogmaals op wijzen dat het achter de richtsnoeren voor staatssteun aan breedbandnetwerken staat, aangezien deze stroken met de doelstellingen van de digitale agenda.

6.3.3

De interne markt voor telecommunicatie is nog altijd niet voltooid. De tarieven zijn weliswaar wat gezakt, maar blijven hoog — met alle gevolgen van dien voor bedrijven en gezinnen. De geleidelijke daling, en uiteindelijke afschaffing in 2015, van de roamingtarieven is toe te juichen; nu moet de blik worden gericht op de reële verlaging van de overige kosten en moeten stappen worden ondernomen om breedband van hoge kwaliteit voor iedereen toegankelijk te maken. Het EESC blijft er stellig van overtuigd dat als er één enkele regelgever in de EU zou zijn, deze doelstellingen beter haalbaar zouden zijn.

6.3.4

Speciale aandacht moet worden besteed aan de universele toegang tot breedbandnetwerken, vooral in het geval van lage-inkomensgroepen, die veelal niet over toegang beschikken. Daardoor blijven veel burgers, die geen toegang hebben tot markten waar de prijzen vaak stukken lager liggen, verstoken van de digitale markt.

6.3.5

Het EESC waardeert de inspanningen op het gebied van essentiële standaardoctrooien (SEP), die misbruik van een machtspositie helpen bestrijden.

7.1

Het EESC neemt met tevredenheid kennis van de onderhandelingen die zijn begonnen met de Verenigde Staten over een Trans-Atlantisch Handels- en Investeringspartnerschap (TTIP) en met Japan over een vrijhandelsovereenkomst. Het is ook zeer te spreken over de dialogen op hoog niveau met vertegenwoordigers van mededingingsautoriteiten uit derde landen. Belangrijk is ook de ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst met Zwitserland, op basis waarvan informatie kan worden uitgewisseld tussen mededingingsautoriteiten en waardoor bepaalde onderzoeksprocedures, nu en in de toekomst, vlotter kunnen verlopen.

7.2

Door oneerlijke concurrentie van derde landen, waar de meest elementaire regels, principes en basisrechten op sociaal en milieugebied niet worden nageleefd, komt billijke externe handel in gevaar. Er moet meer werk worden gemaakt van internationale samenwerking op het hoogste niveau en in het kader van de WTO en de IAO, niet alleen om ervoor te zorgen dat de mensenrechten worden geëerbiedigd, maar ook om eerlijke concurrentie te waarborgen.

7.3

Globalisering is een gegeven en export is essentieel voor Europese groei. Er moet een gelijk speelveld komen, zodat de EU op voet van gelijkheid kan concurreren op markten waar nog onrechtmatige staatssteun wordt verleend of de arbeidswetgeving te wensen overlaat.

8.1

Ondanks het feit dat de Commissie ten volle bevoegd is voor het mededingingsbeleid, onderhouden DG Mededinging en de desbetreffende eurocommissaris een nauwe dialoog met het Europees Parlement. Ook het EESC en het CvdR worden op de hoogte gehouden van de werkzaamheden van DG Mededinging, waarvan ambtenaren de vergaderingen van afdelingen en studiegroepen bijwonen.

8.2

Het EESC is zeer te spreken over de voortzetting van de samenwerking met de Commissie, maar vindt dat deze nog voor enige verbetering vatbaar is. Zo zou het de betrekkingen tussen beide instellingen ten goede komen als het EESC, via een speciaal hiervoor opgerichte groep, meer systematisch zou worden betrokken bij het opstellen van het uiteindelijke verslag, zodat het sneller kan reageren op het werk van de Commissie.

15.1.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 12/60

Rapporteur:

Thomas MCDONOGH

1.1

De alhier voorgestelde richtlijn gaat over een onderwerp dat van doorslaggevend belang is voor de EU. De controle over en exploitatie van de gegevens over de wereld waarin we leven, zijn in hoge mate bepalend voor het lot dat het wereldgebeuren is beschoren en het welzijn van Europa's burgers. Thans worden die gegevens grotendeels door de VS en andere landen buiten de EU gegenereerd en gecontroleerd. Van cruciaal belang is dat het ruimtevaartprogramma en de productie en verspreiding van aardobservatiegegevens in Europa op een hoger niveau worden getild, zodat de EU als het gaat om deze industrie — waarvan de enorme betekenis niet kan worden overschat — niet langer achteraan komt, maar het voortouw neemt.

1.2

Het EESC is een groot voorstander van de invoering van een overzichtelijk regelgevingskader dat ten goede komt aan de ontwikkeling van de ruimtevaartindustrie in Europa en de exploitatie van aardobservatiegegevens ten behoeve van duurzame groei en het welzijn van Europa's burgers. Het is daarom ingenomen met de Mededeling aangaande de voorgestelde richtlijn die de Commissie over de verspreiding van aardobservatiegegevens voor commerciële doeleinden heeft uitgebracht.

1.3

Onderhavig voorstel valt ook toe te juichen in de bredere context van het Europese ruimtevaartbeleid, dat van doorslaggevend belang is voor welvaart en veiligheid in de EU van de toekomst en voor de verwezenlijking van het met de Europa 2020-strategie nagestreefde doel van slimme, duurzame en inclusieve groei (1).

1.4

Het EESC vindt net als de Commissie dat een richtlijn noodzakelijk is voor de totstandbrenging van een transparant, billijk en coherent rechtskader voor de goede werking en ontwikkeling van de interne markt voor ruimtevaartproducten en -diensten, maar vooral ook van een gemeenschappelijk kader voor de verspreiding van satellietgegevens met hoge resolutie (HRSD).

1.5

Het stemt in met de bepalingen in de voorgestelde richtlijn, die een EU-norm voor de commerciële verspreiding van HRSD moeten gaan creëren.

1.6

De commerciële ruimtevaartindustrie komt volgens het EESC in Europa te langzaam op gang: er hadden al veel eerder op grond van ruimtetechnologie en -gegevens banen en welvaart kunnen worden gecreëerd. De Commissie zou meer vaart moeten zetten achter de uitwerking van beleid en een rechtskader voor de ruimtevaart. Daarmee kunnen de veiligheid, beveiliging en duurzaamheid, alsook de economische ontwikkeling van de ruimtevaartsector worden bevorderd en kan voor de goede werking van de interne markt voor ruimtevaartproducten en -diensten worden gezorgd.

1.7

Er moet beslist beleid komen waardoor kleine en middelgrote ondernemingen in de 28 lidstaten van de EU die voet aan de grond willen krijgen op de markt voor aardobservatiegegevens en daar de concurrentie het hoofd proberen te bieden, meer steun wordt geboden. Het EESC pleit vooral voor maatregelen om een einde te maken aan onredelijke belemmeringen op de interne markt inzake minimale financiële capaciteit, waar vooral kleine en middelgrote ondernemingen veel last van hebben.

1.8

Het kijkt uit naar voorstellen voor een beleid op het gebied van aanbestedingen voor Europese ruimtevaartsopdrachten: daarmee kan de commerciële ruimtevaartsector, die voor zijn ontwikkeling afhankelijk is van institutionele opdrachten, worden geholpen.

1.9

Ook breekt het een lans voor beleid om te bevorderen dat meer mensen een opleiding volgen om ingenieur of ICT-deskundige te worden of een diploma bedrijfsvoering in de ruimtevaartindustrie te behalen, vooral voor de snel groeiende markt voor gegevensverstrekkers, doorverkopers van gegevens, verleners van waardetoevoegende diensten en dienstverleners die geo-informatie verstrekken.

1.10

Het ziet in dat beveiliging voor de burgers van de EU van doorslaggevend belang is, maar is ervan overtuigd dat een meer omvattend Europees gemeenschappelijk beveiligingsbeleid — in weerwil van de bepalingen in de voorgestelde richtlijn — o.m. een oplossing kan bieden voor de te strakke controle op HRSD die door enkele lidstaten wordt uitgeoefend.

1.11

Het doet een beroep op de Raad om eensgezind een Europees ruimtevaartbeleid uit te werken en te promoten, omdat daarmee een stap in de richting van vrede, veiligheid en economische groei zou worden gezet. Hierbij zou voor de ontwikkeling en exploitatie van ruimtevaarttechnologie en de daaruit voortkomende gegevens een open en op samenwerking berustende aanpak moeten worden gevolgd.

1.12

Het vestigt de aandacht van de Commissie op de adviezen die het al eerder over ruimtevaartbeleid heeft uitgebracht (2).

2.1

Onderhavig voorstel voor een richtlijn gaat over de verspreiding in de EU van aardobservatiesatellietgegevens voor commerciële doeleinden. De aandacht gaat daarin vooral uit naar HRSD als aparte categorie van gegevens waarvoor, als deze voor commerciële doeleinden worden verspreid, een ander regelgevingskader nodig is.

2.2

HRSD worden gebruikt voor de levering van geografische ruimtevaartproducten en -diensten, een markt die volop in opkomst is. HRSD zijn onontbeerlijk geworden voor milieumonitoring, stadsplanning, het beheer van natuurlijke rijkdommen en de aanpak van rampen en noodsituaties.

2.3

HSRD zijn echter ook van belang voor de beveiliging en verdediging van de lidstaten. Om die laatste reden moeten commerciële HRSD-actoren (productie en verspreiding) zich houden aan de regels van de lidstaat waar zij zijn gevestigd. Het gevolg is dat de nationale regelgevers tot op heden geen gemeenschappelijke aanpak voor de behandeling van HRSD en van HRSD afgeleide diensten en producten volgen. Daardoor is de regelgeving in Europa versnipperd, ofwel: onsamenhangend, onoverzichtelijk en onvoorspelbaar, en kan de markt zich onmogelijk volledig ontwikkelen.

2.4

Doel van de voorgestelde richtlijn is om de goede werking van de markt in HRSD-producten en diensten te garanderen door middel van een samenhangend rechtskader voor de verspreiding van HRSD en goede en toereikende informatie over de toegankelijkheid van HRSD voor commerciële doeleinden. Ook moet in alle lidstaten een transparant, voorspelbaar en billijk rechtskader van kracht worden en dient er overal in de EU vrijheid van gegevensverkeer te worden gegarandeerd, zodat het voor gegevensverstrekkers gemakkelijker wordt om de concurrentie aan te gaan.

2.5

Met dit voorstel wordt een richtlijn beoogd waarvan de tenuitvoerlegging gunstige economische effecten oplevert, omdat de verspreiding van ruimtevaartgegevens er transparanter door wordt en de ondernemingen die deze gegevens verspreiden, meer rechtszekerheid en voorspelbaarheid worden geboden. Er wordt van uitgegaan dat deze richtlijn gunstige gevolgen zal hebben voor de vestiging en groei van bedrijven, de verkoop van aardobservatiegegevens en het vermogen om de internationale concurrentie aan te gaan. Er zal niet alleen sprake zijn van rechtstreekse banengroei in de sector van gegevensverstrekking en de doorverkoop van gegevens/waardetoevoegende dienstverlening, maar waarschijnlijk ook van banengroei elders in de waardeketen (in bedrijven die HRSD gebruiken, bedrijven die satellieten bouwen en bedrijven die satellieten gebruiken), omdat de dienstverlening beter en de prijzen concurrerender worden. Ook wordt uitgegaan van nog meer niet-rechtstreekse banengroei, omdat iedere nieuwe baan in de ruimtevaartindustrie vijf nieuwe banen elders oplevert.

2.6

De voornaamste bepalingen in dit voorstel zijn: