30.9.2009

Publicatieblad van de Europese Unie

C 235/7

Mededeling van de Commissie

Communautaire richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken

(Voor de EER relevante tekst)

2009/C 235/04

1. INLEIDING

Breedbandconnectiviteit is een belangrijke factor voor de ontwikkeling, de invoering en het gebruik van informatie- en communicatietechnologieën (ICT's) in de economie en in de samenleving. Breedband is van strategisch belang om de bijdrage van deze technologieën aan groei en innovatie in alle sectoren van de economie en aan sociale en territoriale cohesie te versnellen. Overeenkomstig de Lissabonstrategie en de daaropvolgende mededelingen zet de Commissie zich actief in voor ruime beschikbaarheid van breedbanddiensten voor alle Europese burgers (1).

Op 26 november 2008 heeft de Commissie een Europees economisch herstelplan (hierna „het herstelplan” genoemd) (2) aangenomen om Europa uit de huidige financiële en economische crisis te halen. De breedbandstrategie is een belangrijk onderdeel van het herstelplan (3), dat met name investeringen van de EU in specifieke strategische sectoren zoals breedband wil aanmoedigen, die op korte termijn kunnen helpen om de economie te ondersteunen en op langere termijn fundamentele infrastructuur voor duurzame economische groei tot stand kunnen brengen.

In het kader van het herstelplan en om ervoor te zorgen dat tegen 2010 alle burgers van hogesnelheidsinternet gebruik kunnen maken, heeft de Commissie besloten een bedrag van 1,02 miljard euro te injecteren in het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO). Een deel van dit bedrag zal worden gebruikt voor de uitrol van breedbandinfrastructuur in plattelandsgebieden om deze gebieden online te krijgen, nieuwe banen te creëren en ondernemingen te helpen verder te groeien (4). Daarnaast hebben meerdere lidstaten reeds plannen aangekondigd om niet alleen investeringen in de breedbandinfrastructuur voor hogesnelheidsinternet in plattelandsgebieden en gebieden met weinig dekking te ondersteunen, maar ook om de uitrol van zeer snelle next generation access („NGA”) (5) netwerken in grote delen van hun grondgebied, waaronder stedelijke gebieden of gebieden waar reeds een basisbreedbandinfrastructuur voorhanden is, te versnellen.

In het Actieplan staatssteun — Minder en beter gerichte staatssteun: een routekaart voor de hervorming van de staatssteun (2005-2009) (6) heeft de Commissie immers verklaard dat staatssteun onder bepaalde voorwaarden een doelmatig instrument kan zijn om doelstellingen van gemeenschappelijk belang te behalen. Staatssteun kan met name marktfalen corrigeren, en daardoor de markten beter laten functioneren en het concurrentievermogen versterken. Wanneer de markten doeltreffende resultaten opleveren die echter uit het oogpunt van het cohesiebeleid ontoereikend worden geacht, kan staatssteun voorts worden gebruikt om meer gewenste, rechtvaardige resultaten te behalen op de markt. Zo kan een goedgericht overheidsoptreden op het gebied van breedband bijdragen aan de beperking van de „digitale tweedeling” (7) die bestaat tussen gebieden of regio's van een land die over goedkope en concurrerende breedbanddiensten beschikken en gebieden waar die diensten niet voorhanden zijn.

Tegelijkertijd moet ervoor worden gezorgd dat staatssteun marktinitiatief in de breedbandsector niet tegenwerkt. Indien staatssteun wordt verleend voor breedband in gebieden waar marktdeelnemers normaal toch al zouden investeren of reeds hebben geïnvesteerd, kan dit ongunstige gevolgen hebben voor de investeringen die breedbandexploitanten reeds onder marktvoorwaarden hebben gedaan en kunnen bestaande prikkels voor marktdeelnemers om in breedband te investeren, in grote mate worden weggenomen. In dat geval kan staatssteun voor breedband contraproductief worden voor het bereiken van de nagestreefde doelstelling. Het toezicht op staatssteun op het gebied van breedband moet in de eerste plaats garanderen dat staatssteunmaatregelen zullen leiden tot meer of spoediger breedbanddekking en -penetratie dan zonder de steun het geval zou zijn, en dat de positieve effecten van de steun opwegen tegen de negatieve effecten, namelijk concurrentievervalsing.

Ook in het regelgevingskader voor elektronische communicatie komen punten aan bod die verband houden met breedbandtoegang (8). Tot dusver zijn de wholesalemarkten voor breedband in alle lidstaten onderworpen aan regelgeving ex ante. In dit verband hebben de Commissie (9) en de nationale autoriteiten (10) reeds een aantal initiatieven genomen in verband met de nieuwe uitdagingen die NGA-netwerken uit een regelgevend oogpunt stellen, met name wat toegang betreft.

In deze richtsnoeren wordt een overzicht gegeven van het beleid van de Commissie inzake de toepassing van de staatssteunregels van het Verdrag op maatregelen ten behoeve van de uitrol van traditionele breedbandnetwerken (deel 2) en komen ook een aantal punten aan bod in verband met de beoordeling van maatregelen ten behoeve van de snelle uitrol van NGA-netwerken (deel 3).

8.	Bij de beoordeling van staatssteun voor breedband zal de Commissie de richtsnoeren in deze mededeling toepassen, wat de rechtszekerheid en de transparantie van haar besluitvormingspraktijk ten goede zal komen.

2. HET BELEID VAN DE COMMISSIE INZAKE STAATSSTEUN VOOR BREEDBANDPROJECTEN

2.1. De toepassing van de staatssteunregels

De Commissie heeft bijna altijd een positief standpunt ingenomen ten aanzien van overheidsmaatregelen ten behoeve van de uitrol van breedband in plattelandsgebieden en gebieden met weinig dekking, terwijl zij zich meer kritisch heeft getoond ten aanzien van steunmaatregelen in gebieden waar reeds breedbandinfrastructuur aanwezig is en de concurrentie speelt. Wanneer een overheidsoptreden ter ondersteuning van de uitrol van breedband voldeed aan de voorwaarden om als staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, te worden beschouwd, heeft de Commissie tot dusver de verenigbaarheid ervan voornamelijk aan artikel 87, lid 3, getoetst. Het staatssteunbeleid van de Commissie ten aanzien van overheidsmaatregelen ter ondersteuning van de uitrol van breedbandnetwerken is samengevat in de delen 2.2 en 2.3 hieronder.

2.2. Artikel 87, lid 1: bestaan van steun

10.

Overeenkomstig artikel 87, lid 1, van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap „zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt”. Om als staatssteun te worden aangemerkt moet een maatregel bijgevolg aan de volgende cumulatieve voorwaarden voldoen:

a)	de maatregel moet met staatsmiddelen zijn bekostigd,

b)	hij moet ondernemingen een economisch voordeel opleveren,

c)	het voordeel moet selectief zijn en de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen,

d)	de maatregel moet het intracommunautaire handelsverkeer ongunstig beïnvloeden.

11.	Uit de besluitvormingspraktijk van de Commissie inzake staatssteun op het gebied van breedband blijkt dat overheidssteun voor breedbandprojecten vaak staatssteun behelst in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag (11).

12.	Om te beginnen zijn de maatregelen meestal met staatsmiddelen bekostigd (bijvoorbeeld wanneer de overheid breedbandprojecten ondersteunt door middel van subsidies, belastingverlagingen of andere voordelige financieringsvoorwaarden) (12).

13.

Wat ten tweede het aspect steun ten behoeve een economische activiteit betreft, houden overheidsmaatregelen ter ondersteuning van projecten voor de uitrol van breedband doorgaans verband met de uitoefening van een economische activiteit (zoals de aanleg van, de exploitatie van en het verschaffen van toegang tot breedbandinfrastructuur, met name omleidingsvoorzieningen en gronduitrusting (bijvoorbeeld vaste systemen, terrestrische draadloze systemen, satellietsystemen of combinaties daarvan)). Slechts in het uitzonderlijke geval dat het aldus gefinancierde netwerk niet voor commerciële doeleinden wordt gebruikt (het netwerk biedt bijvoorbeeld alleen breedbandtoegang tot niet-commerciële websites, diensten en informatie) (13), zou een dergelijk overheidsoptreden ondernemingen geen economisch voordeel opleveren en bijgevolg geen staatssteun vormen in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag.

14.

Wat ten derde de toekenning van een voordeel betreft, wordt de steun gewoonlijk rechtstreeks aan investeerders (14) in het netwerk verleend, die in de meeste gevallen via een openbare aanbesteding worden gekozen (15). Aan de ene kant zorgt de aanbesteding ervoor dat de steun beperkt blijft tot het minimumbedrag dat voor het specifieke project nodig is, aan de andere kant wordt de winnaar van de aanbesteding dankzij de financiële steun wellicht in staat gesteld om een commerciële activiteit uit te oefenen op voorwaarden die anders niet op de markt voorhanden zouden zijn. Indirecte begunstigden kunnen onder meer andere exploitanten zijn die wholesaletoegang krijgen tot de aldus aangelegde infrastructuur, en ook de professionele gebruikers die breedbandconnectiviteit verkrijgen onder voorwaarden die zonder een overheidsoptreden niet van toepassing zouden zijn (16).

15.

Wat ten vierde het selectiviteitscriterium betreft, zijn overheidsmaatregelen ter ondersteuning van de uitrol van breedbandnetwerken selectief van aard, aangezien zij bestemd zijn voor ondernemingen die alleen in bepaalde regio's of in bepaalde segmenten van de totale markt van elektronische-communicatiediensten actief zijn. Wat voorts de vervalsing van de mededinging betreft, zal het overheidsoptreden waarschijnlijk de bestaande marktvoorwaarden wijzigen, doordat bepaalde bedrijven geneigd zullen zijn te kiezen voor de diensten die door de gekozen leveranciers worden aangeboden in plaats van voor de bestaande, mogelijk veel duurdere oplossingen die door de markt worden aangeboden (17). Derhalve heeft het feit dat een breedbanddienst voor het eerst of tegen een lagere prijs dan anders het geval zou zijn geweest, beschikbaar wordt, als effect dat de mededinging wordt vervalst. Voorts kan staatssteun voor breedband de rentabiliteit beperken en een verdringingseffect hebben op investeringen door marktdeelnemers die anders wel bereid zouden zijn geweest om in het betrokken gebied of delen daarvan te investeren.

16.

Aangezien het overheidsoptreden ongunstige gevolgen kan hebben voor dienstverleners uit andere lidstaten, heeft het ten slotte ook een effect op het handelsverkeer: op de markten voor elektronische-communicatiediensten (waaronder de wholesale- en de retailmarkten voor breedband) bestaat immers vrije mededinging tussen exploitanten en dienstverleners (18).

2.2.1. Geen steun: de toepassing van het beginsel van de investeerder in een markteconomie

17.

Wanneer de overheid de uitrol van breedband ondersteunt door middel van een participatie of een kapitaalinbreng in de vennootschap die het project zal uitvoeren, moet worden nagegaan of deze investering staatssteun inhoudt. In artikel 295 van het Verdrag is bepaald dat het Verdrag de regeling van het eigendomsrecht in de lidstaten onverlet laat. Volgens de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (hierna „het Hof” genoemd) volgt uit het beginsel van gelijke behandeling dat kapitaal dat, al dan niet rechtstreeks, door de overheid ter beschikking van een onderneming wordt gesteld onder met normale marktvoorwaarden overeenkomende omstandigheden, niet als staatssteun kan worden aangemerkt.

18.

Wanneer de participatie of de kapitaalinbreng door een publieke investeerder ook op lange termijn niet voldoende uitzicht op rentabiliteit biedt, moet die interventie als steun in de zin van artikel 87 van het Verdrag worden beschouwd en de verenigbaarheid ervan met de gemeenschappelijke markt uitsluitend aan de in dat artikel vastgelegde criteria moet worden getoetst (19).

19.

In haar Amsterdam-beschikking (20) heeft de Commissie de toepassing van het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie onderzocht. In deze beschikking werd onderstreept dat grondig en uitgebreid moet worden aangetoond dat een publieke investering marktconform is, hetzij onder verwijzing naar een significante participatie van particuliere investeerders, hetzij aan de hand van een goed businessplan dat blijk geeft van een passend rendement op de investering. Wanneer particuliere investeerders aan het project deelnemen is het een conditio sine qua non dat zij het commerciële risico van de investering onder dezelfde voorwaarden als de publieke investeerders voor hun rekening nemen.

2.2.2. Geen steun: compensatie voor openbaredienstverlening en de Altmark-criteria

20.	In sommige gevallen kunnen lidstaten van mening zijn dat het aanbieden van een breedbandnetwerk moet worden beschouwd als een dienst van algemeen economisch belang in de zin van artikel 86, lid 2, van het Verdrag (21).

21.

Volgens de rechtspraak van het Hof kan overheidsfinanciering voor een dienst van algemeen economisch belang buiten de werkingssfeer van artikel 87, lid 1, van het Verdrag vallen, mits aan vier belangrijke voorwaarden (doorgaans de Altmark-criteria genoemd) is voldaan (22). De vier voorwaarden zijn: a) de begunstigde van een mechanisme voor overheidsfinanciering voor een dienst van algemeen economisch belang moet formeel met de desbetreffende taak van algemeen economisch belang belast zijn en zijn verplichtingen moeten duidelijk omschreven zijn b) de parameters op basis waarvan de compensatie zal worden berekend, moeten vooraf op objectieve en doorzichtige wijze worden vastgesteld, om te vermijden dat de compensatie een economisch voordeel bevat waardoor de begunstigde onderneming ten opzichte van concurrerende ondernemingen kan worden bevoordeeld c) de compensatie mag niet hoger zijn dan nodig is om de kosten van de uitvoering van de dienst van algemeen economisch belang geheel of gedeeltelijk te dekken, waarbij rekening wordt gehouden met de opbrengsten alsmede met een redelijke winst uit de uitvoering van die verplichtingen, en d) wanneer de begunstigde niet gekozen is in het kader van een openbare aanbesteding, moet de compensatie worden vastgesteld op basis van de kosten die een gemiddelde, goed beheerde onderneming zou hebben moeten maken om deze verplichtingen na te komen, waarbij rekening wordt gehouden met de opbrengsten en een redelijke winst.

22.

In twee beschikkingen (23) betreffende maatregelen die door regionale autoriteiten waren genomen om aan particuliere exploitanten een (gesubsidieerde) concessie voor openbaredienstverlening voor de uitrol van basisbreedbandnetwerken in gebieden met weinig dekking te gunnen (24), is de Commissie tot de conclusie gekomen dat de aangemelde steunregelingen aan de vier Altmark-criteria voldeden en bijgevolg buiten de werkingssfeer van artikel 87, lid 1, vielen (25). Inzonderheid werd in beide zaken de winnaar van de aanbesteding gekozen op basis van het laagste gevraagde steunbedrag en werd het bedrag van de toegekende compensatie bepaald op basis van vooraf vastgestelde en transparante criteria. Voorts kon de Commissie geen overcompensatie of risico daarop aantonen.

23.

Daarentegen heeft de Commissie geoordeeld dat er geen sprake kan zijn van een dienst van algemeen economisch belang en de toepassing van de desbetreffende Altmark-rechtspraak wanneer de leverancier geen duidelijke opdracht heeft, hij niet verplicht is alle burgers en ondernemingen in gebieden met weinig dekking breedbandtoegang te bieden en op breedband aan te sluiten en hij zich voornamelijk op het aansluiten van ondernemingen richt (26).

24.

Voorts hebben de lidstaten volgens de rechtspraak weliswaar een ruime discretionaire bevoegdheid bij de bepaling van wat als een dienst van algemeen economisch belang moet worden beschouwd, doch de omschrijving van dergelijke diensten door een lidstaat kan in geval van een kennelijke beoordelingsfout door de Commissie ter discussie worden gesteld (27). Hoewel met andere woorden de bepaling van de aard en de omvang van een taak van algemeen economisch belang tot de discretionaire bevoegdheid van de lidstaten behoort, is die bevoegdheid niet onbeperkt en kan die niet willekeurig worden uitgeoefend (28). Wil een activiteit met name als een dienst van algemeen economisch belang worden beschouwd, dan moet zij bijzondere kenmerken hebben ten opzichte van gewone economische activiteiten (29). In dit verband zal de Commissie ervan uitgaan dat in gebieden waar particuliere investeerders reeds in een breedbandnetwerkinfrastructuur hebben geïnvesteerd (of hun netwerkinfrastructuur verder aan het uitbreiden zijn) en reeds concurrerende breedbanddiensten met voldoende dekking aanbieden, het opzetten van een parallel concurrerend breedbandnetwerk met overheidsfinanciering niet als een dienst van algemeen economisch belang in de zin van artikel 86 van het Verdrag mag worden aangemerkt (30). Wanneer echter kan worden aangetoond dat particuliere investeerders niet in staat zijn om in de nabije toekomst (31) alle burgers of gebruikers passende breedbanddekking aan te bieden, waardoor een aanzienlijk deel van de bevolking niet over een verbinding zou beschikken, kan een compensatie voor openbaredienstverlening worden toegekend aan een onderneming die met de exploitatie van een dienst van algemeen economisch belang belast is, mits voldaan is aan de voorwaarden die in de punten 25 tot en met 29 zijn uiteengezet. Vooraf moet worden benadrukt dat de overwegingen in die punten rekening houden met de specifieke kenmerken van de breedbandsector en gebaseerd zijn op de ervaring die de Commissie tot dusver in haar besluitvormingspraktijk op dit gebied heeft opgedaan. Hoewel de voorwaarden in die punten niet exhaustief zijn, geven zij wel een indicatie van de aanpak die de Commissie volgt bij haar beoordeling per geval of de betrokken activiteiten als een dienst van algemeen economisch belang kunnen worden aangemerkt en of de overheidsfinanciering die ervoor wordt toegekend, in overeenstemming is met de staatssteunregels van het Verdrag.

25.

Bij de bepaling van de omvang van een taak van algemeen economisch belang in verband met de ruime uitrol van breedbandinfrastructuur moeten de lidstaten aangeven waarom zij menen dat de betrokken dienst wegens zijn specifieke karakter verdient als dienst van algemeen economisch belang te worden aangemerkt en van andere economische activiteiten te worden onderscheiden (32). Voorts moeten zij erop toezien dat de taak van algemeen economisch belang voldoet aan bepaalde minimumcriteria die voor alle taken van algemeen economisch belang gemeenschappelijk zijn, en aantonen dat in het specifieke geval inderdaad aan die criteria is voldaan.

26.

Het gaat erom dat er ten minste sprake is van a) een overheidsbesluit waarbij de betrokken ondernemers met een dergelijke taak worden belast, en b) dat die taak universeel en verplicht van aard is (33). Om bij de bepaling van de omvang van een dienst van algemeen economisch belang voor de uitrol van breedband geen kennelijke beoordelingsfout te maken, moeten de lidstaten er dus voor zorgen dat de uit te rollen breedbandinfrastructuur alle gebruikers in een bepaald gebied, zowel particulieren als ondernemingen, universele connectiviteit biedt. Voorts volgt uit het verplichte karakter van de taak van algemeen economisch belang dat de exploitant van het uit te rollen netwerk de toegang tot de infrastructuur niet op discretionaire en/of discriminerende basis mag weigeren (bijvoorbeeld omdat het mogelijk commercieel niet winstgevend is in een bepaald gebied toegang te verlenen).

27.

Gelet op de mededingingssituatie die sedert de liberalisering van de elektronische-communicatiesector in de Gemeenschap tot stand werd gebracht, en voornamelijk de mededinging die vandaag op de retailmarkt voor breedband bestaat, dient een netwerk dat in het kader van een dienst van algemeen economisch belang met overheidsfinanciering is uitgerold, beschikbaar te zijn voor alle geïnteresseerde exploitanten. Er kan bijgevolg slechts sprake zijn van een taak van algemeen economisch belang voor de uitrol van breedband indien er een passieve, neutrale (34) en vrij toegankelijke infrastructuur tot stand wordt gebracht. Een dergelijk netwerk moet aanvragers van toegang alle mogelijke vormen van netwerktoegang bieden en werkelijke mededinging op retailniveau mogelijk maken, zodat de eindgebruikers kunnen kiezen uit concurrerende en betaalbare diensten (35). De taak van algemeen economisch belang mag derhalve alleen betrekking hebben op de uitrol van een breedbandnetwerk dat universele connectiviteit biedt en op de gerelateerde wholesaletoegang, maar niet op retailcommunicatiediensten (36). Wanneer de exploitant die met de taak van algemeen economisch belang belast is, ook een verticaal geïntegreerde breedbandexploitant is, moeten er voldoende garanties zijn om belangenconflicten, onrechtmatige discriminatie en andere verborgen indirecte voordelen (37) te voorkomen.

28.

Aangezien de elektronische-communicatiemarkt volledig geliberaliseerd is, vloeit hieruit voort dat een dienst van algemeen economisch belang voor de uitrol van breedband niet gebaseerd kan zijn op de verlening van een uitsluitend of bijzonder recht in de zin van artikel 86, lid 1, aan de exploitant die met die taak van algemeen economisch belang belast is.

29.

Het is mogelijk dat de exploitant die belast is met een taak van algemeen economisch belang, namelijk universele dekking tot stand brengen, bij de uitvoering van die opdracht niet alleen in niet-winstgevende gebieden netwerkinfrastructuur moet uitrollen, maar ook in winstgevende gebieden, dat wil zeggen in gebieden waar andere exploitanten reeds hun eigen netwerkinfrastructuur hebben uitgerold of van plan zijn om dat in de nabije toekomst te doen. In dat geval mag gezien de specifieke kenmerken van de breedbandsector de toegekende compensatie echter alleen de kosten van de uitrol van infrastructuur in de niet-winstgevende gebieden dekken (38). Wanneer een dienst van algemeen economisch belang voor de uitrol van een breedbandnetwerk niet slaat op de uitrol van een infrastructuur die eigendom is van de overheid, moeten er doeltreffende controle- en terugbetalingsmechanismen worden ingevoerd, teneinde te voorkomen dat de exploitant die met de taak van algemeen economisch belang belast is, een onrechtmatig voordeel geniet doordat hij na afloop van de concessie voor openbare dienstverlening eigenaar blijft van het netwerk dat met staatsmiddelen gefinancierd is. Ten slotte moet de compensatie voor openbaredienstverlening in beginsel worden toegekend door middel van een open, transparante en niet-discriminerende aanbesteding, waarbij alle kandidaat-exploitanten in hun offerte op een transparante manier moeten aangeven welke gebieden winstgevend zijn en welke niet, wat de te verwachten opbrengsten zijn en welke compensatie zij strikt noodzakelijk achten, zodat overcompensatie wordt voorkomen. Een aanbesteding die onder die voorwaarden wordt georganiseerd, moet garanderen dat de vierde voorwaarde van het Altmark-arrest vervuld is (zie punt (21)).

30.

Wanneer niet aan de vier Altmark-criteria is voldaan, en indien aan de algemene criteria voor de toepassing van artikel 87, lid 1, van het Verdrag is voldaan, dan is de compensatie voor de uitrol van een breedbandinfrastructuur als staatssteun aan te merken en zal zij onder de toepassing vallen van de artikelen 73, 86, 87 en 88 van het Verdrag. In dat geval kan de staatssteun in de vorm van een compensatie voor openbaredienstverlening die wordt toegekend aan bepaalde ondernemingen die met het beheer van diensten van algemeen economisch belang zijn belast (zie de punten 25 tot 29), als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt worden beschouwd en worden vrijgesteld van de in artikel 88, lid 3, van het Verdrag vastgelegde aanmeldingsplicht, indien voldaan is aan de voorwaarden die zijn opgenomen in Beschikking 2005/842/EG van de Commissie van 28 november 2005 betreffende de toepassing van artikel 86, lid 2, van het EG-Verdrag op staatssteun in de vorm van compensatie voor de openbare dienst die aan bepaalde met het beheer van diensten van algemeen economisch belang belaste ondernemingen wordt toegekend (39).

2.3. De beoordeling van de verenigbaarheid op grond van artikel 87, lid 3

31.	Wanneer de Commissie heeft vastgesteld dat een aangemelde maatregel als steun in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag moet worden aangemerkt, wordt de beoordeling van de verenigbaarheid tot dusver rechtstreeks op artikel 87, lid 3, onder c), gebaseerd (40).

32.

Gebieden die door een breedbandproject met staatssteun worden bestreken, kunnen ook steun ontvangen in de zin van artikel 87, lid 3, onder a) en onder c), en de richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen (41). In dat geval kan de steun voor breedband ook verenigbaar zijn als steun ten behoeve van initiële investeringen in de zin van de richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen. In veel van de tot dusver door de Commissie onderzochte zaken bestreken de aangemelde maatregelen evenwel ook andere gebieden dan steungebieden, zodat de beoordeling van de Commissie niet op grond van de richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen kon worden verricht (42).

33.

Wanneer een maatregel binnen de werkingssfeer van de richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen valt en wanneer wordt overwogen ad-hocsteun aan één individuele onderneming toe te kennen of steun ten behoeve van slechts één enkele economische sector, moet de lidstaat aantonen dat aan de voorwaarden van de richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen is voldaan. Die vereisen onder meer dat het betrokken project tot een coherente regionale ontwikkelingsstrategie bijdraagt en dat het, gelet op de aard en de omvang ervan, de mededinging niet in onaanvaardbare mate zal vervalsen.

2.3.1. De afwegingstoets en de toepassing ervan op steun ten behoeve van de uitrol van breedbandnetwerken

34.

Om te beoordelen of een steunmaatregel als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden beschouwd, maakt de Commissie een afweging van het positieve effect van de steunmaatregel voor het behalen van een doelstelling van gemeenschappelijk belang tegen de potentieel negatieve neveneffecten, zoals de verstoring van het handelsverkeer en de vervalsing van de mededinging.

35.

Bij deze afweging beantwoordt de Commissie de volgende vragen:

a)	Is het doel van de steunmaatregel duidelijk omschreven en van gemeenschappelijk belang, met andere woorden wordt met de voorgestelde steun een marktfalen of een andere doelstelling aangepakt? (43)

Is de steunmaatregel goed genoeg ontworpen om de doelstelling van gemeenschappelijk belang te kunnen verwezenlijken? Met name:

i)	is staatssteun een geschikt beleidsinstrument, met andere woorden zijn er geen andere, meer geschikte instrumenten?

ii)	heeft de steunmaatregel een stimulerend effect, met andere woorden verandert de steun het gedrag van ondernemingen?

iii)	is de steunmaatregel evenredig, met andere woorden kan dezelfde gedragswijziging niet met minder steun worden verkregen?

c)	Zijn de vervalsing van de mededinging en de gevolgen voor het handelsverkeer zo beperkt dat de balans al met al positief is?

36.	De afzonderlijke stappen van de afweging op het gebied van breedband zijn hieronder in detail toegelicht in de delen 2.3.2 en 2.3.3.

2.3.2. Doelstelling van de maatregel

37.	Zoals gezegd in de inleiding is ruim beschikbare en betaalbare toegang tot breedband van strategisch belang omdat hierdoor de bijdrage van ICT's aan groei en innovatie in alle sectoren van de economie en aan sociale en territoriale cohesie kan versnellen.

38.

De economische wetmatigheden van het aanbieden van breedband zijn van die aard dat de markt het niet altijd rendabel zal achten om erin te investeren. Door de economische wetmatigheden in verband met dichtheid zijn breedbandnetwerken doorgaans rendabeler wanneer zij worden uitgerold waar de mogelijke vraag groter en meer geconcentreerd is, dat wil zeggen in dichtbevolkte gebieden. Omdat de vaste investeringskosten hoog zijn, nemen de eenheidskosten sterk toe naarmate de bevolkingsdichtheid afneemt. Bijgevolg zullen breedbandnetwerken doorgaans slechts een deel van de bevolking op rendabele wijze kunnen bestrijken. Voorts kan het in bepaalde gebieden slechts voor één dienstverlener, en niet voor twee of meer, rendabel zijn om een netwerk aan te leggen.

39.

Wanneer de markt niet voldoende breedbanddekking biedt of de toegangsvoorwaarden een probleem vormen, kan staatssteun een nuttige rol vervullen. Specifiek kan staatssteun in de breedbandsector een marktfalen verhelpen, dat wil zeggen situaties waarin individuele marktinvesteerders niet investeren, ook al zou dit vanuit een breder economisch perspectief efficiënt zijn, bijvoorbeeld vanwege positieve spill-overeffecten. Ook kan staatssteun voor breedband worden beschouwd als een instrument om rechtvaardigheidsdoelstellingen te verwezenlijken, dat wil zeggen als een manier om alle actoren in de samenleving vlotter toegang te verlenen tot een essentieel communicatiemiddel en middel om aan de samenleving te participeren en gebruik te maken van de vrijheid van meningsuiting, wat de sociale en territoriale cohesie bevordert.

40.

Het is nuttig om van bij aanvang een fundamenteel onderscheid te maken tussen de soorten gebieden waarop de steun gericht kan zijn, op basis van de mate waarin reeds breedbandconnectiviteit voorhanden is. De Commissie heeft steeds opnieuw een onderscheid gemaakt tussen gebieden waar geen breedbandinfrastructuur bestaat of waar breedbandinfrastructuur waarschijnlijk niet in de nabije toekomst zal worden aangelegd („witte gebieden”), gebieden waar slechts één breedbandnetwerkexploitant aanwezig is („grijze gebieden”) en gebieden waar ten minste twee of meer breedbandnetwerkexploitanten aanwezig zijn („zwarte gebieden”) (44).

2.3.2.1. „Witte gebieden”: doelstellingen in verband met het bevorderen van territoriale cohesie en economische ontwikkeling

41.

Beleidsmatig heeft de Commissie steun ten behoeve van de uitrol van breedbandnetwerken in „witte” plattelandsgebieden en gebieden met weinig dekking steeds in overeenstemming met de bestaande communautaire beleidslijnen geacht, aangezien die steun territoriale sociale en economische cohesie bevordert en marktfalen verhelpt. In bijna al haar beschikkingen op dit gebied heeft de Commissie beklemtoond dat breedbandnetwerken doorgaans slechts een deel van de bevolking op rendabele wijze kunnen bestrijken, zodat staatssteun nodig is om totale dekking van het grondgebied te bereiken.

42.

De Commissie aanvaardt dat lidstaten die financiële steun verlenen voor het aanbieden van breedbanddiensten in gebieden waar breedband momenteel niet beschikbaar is en waar particuliere investeerders niet van plan zijn om in de nabije toekomst dergelijke infrastructuur uit te rollen, werkelijke doelstellingen in verband met cohesie en economische ontwikkeling nastreven, zodat het mogelijk is dat hun optreden het algemeen belang dient (45). De term „in de nabije toekomst” moet worden verstaan als „binnen een termijn van drie jaar”. In dit verband moeten de door particuliere investeerders geplande investeringsinspanningen garanderen dat er binnen een termijn van drie jaar qua dekking ten minste aanzienlijke vooruitgang wordt geboekt en dat de geplande investering binnen een redelijke termijn daarna wordt afgerond (afhankelijk van de specifieke kenmerken van elk gebied en elk project). Overheden kunnen verlangen dat een businessplan wordt overgelegd, samen met een gedetailleerd tijdschema voor de uitrol en het bewijs van adequate financiering of andere bewijsstukken waaruit blijkt dat de door particuliere netwerkexploitanten geplande investering geloofwaardig en haalbaar is.

2.3.2.2. „Zwarte gebieden”: geen overheidsoptreden nodig

43.

Wanneer in een bepaalde geografische zone ten minste twee breedbandnetwerkexploitanten aanwezig zijn en breedbanddiensten onder concurrerende voorwaarden worden aangeboden (mededinging met eigen infrastructuur), doet er zich geen marktfalen voor. Bijgevolg bestaat er slechts een zeer kleine mogelijkheid dat een overheidsoptreden extra voordelen oplevert. Staatssteun voor de financiering van de aanleg van een extra breedbandnetwerk zal integendeel in beginsel juist tot een onaanvaardbare vervalsing van de mededinging leiden en particuliere investeerders verdringen. Wanneer niet duidelijk kan worden aangetoond dat er zich een marktfalen voordoet, zal de Commissie bijgevolg maatregelen ter financiering van de uitrol van extra breedbandinfrastructuur in een „zwart gebied” negatief beoordelen (46).

2.3.2.3. „Grijze gebieden”: noodzaak van een grondiger beoordeling

44.

Dat er in een bepaald gebied een netwerkexploitant aanwezig is, betekent niet noodzakelijk dat er zich geen marktfalen of probleem in verband met cohesie voordoet. Een monopolie kan van invloed zijn op de kwaliteit van de dienst of de prijs waartegen diensten aan de burgers worden aangeboden. Aan de andere kant brengen subsidies voor de aanleg van een alternatief netwerk in gebieden waar slechts één breedbandnetwerkexploitant aanwezig is, per definitie mee dat de marktdynamiek wordt verstoord. Staatssteun ten behoeve van de uitrol van breedbandnetwerken in „grijze gebieden” moet derhalve grondig worden geanalyseerd en de verenigbaarheid moet zorgvuldig worden beoordeeld.

45.

Het is mogelijk dat in de door het overheidsoptreden bestreken zone een netwerkexploitant aanwezig is, doch dat bepaalde categorieën gebruikers nog steeds niet goed worden bediend, hetzij omdat sommige door de gebruikers gevraagde breedbanddiensten niet voor hen beschikbaar zijn, hetzij omdat de retailprijs ervan wegens het ontbreken van gereguleerde wholesaletarieven veel hoger ligt dan de prijs die in andere gebieden of regio's van het land met meer concurrentie voor dezelfde diensten wordt gevraagd (47). Indien er daarnaast slechts beperkte vooruitzichten bestaan dat derden een alternatieve infrastructuur aanleggen, kan de financiering van een alternatieve infrastructuur een geschikte maatregel zijn. Hierdoor wordt de afwezigheid van mededinging op het vlak van de infrastructuur verholpen en worden de problemen die voortvloeien uit de feitelijke monopoliepositie van de gevestigde exploitant beperkt (48). In die omstandigheden moet de betrokken lidstaat echter voldoen aan een aantal voorwaarden om steun te kunnen verlenen.

46.

Bijgevolg kan de Commissie onder bepaalde voorwaarden staatssteunmaatregelen ten behoeve van gebieden waar het aanbieden van breedbandinfrastructuur de facto nog steeds een monopolie is, verenigbaar verklaren, mits i) er geen betaalbare of geschikte diensten worden aangeboden die voldoen aan de behoeften van burgers of ondernemingen en ii) er geen minder verstorende maatregelen kunnen worden genomen (waaronder regelgeving ex ante) om dezelfde doelen te bereiken. Om vast te stellen of aan deze voorwaarden is voldaan, zal de Commissie met name nagaan of:

a)	de algemene marktvoorwaarden niet doeltreffend zijn, waarbij zij onder meer zal kijken naar het niveau van de huidige prijzen voor breedband, het type diensten dat aan eindgebruikers wordt aangeboden (particulieren en ondernemingen) en de gestelde voorwaarden;

b)	bij gebreke van regelgeving ex ante die door een nationale regelgevende instantie is opgelegd, er niet aan derden werkelijke netwerktoegang wordt aangeboden, en of de toegangsvoorwaarden niet tot doeltreffende mededinging leiden;

c)	algemene toegangsdrempels de mogelijke intrede van andere exploitanten van elektronische-communicatienetwerken belemmeren, en of

d)	de maatregelen of oplossingen die door de bevoegde nationale regelgevende instantie of mededingingsautoriteit in verband met de bestaande netwerkexploitant worden opgelegd, die problemen niet hebben kunnen oplossen.

2.3.3. Ontwerp van de maatregel en beperking van de concurrentievervalsing

47.	Wanneer de breedbanddekking ontoereikend wordt geacht, kan een overheidsoptreden noodzakelijk zijn. Eerst moet de vraag worden gesteld of staatssteun een geschikt beleidsinstrument is om het probleem aan te pakken en of er geen andere, meer geschikte instrumenten zijn.

48.

In dit verband heeft de Commissie in vorige beschikkingen opgemerkt dat regelgeving ex ante in veel gevallen de uitrol van breedband in stedelijke en dichterbevolkte gebieden in de hand heeft gewerkt, maar wellicht geen toereikend instrument vormt om het aanbieden van breedbanddiensten mogelijk te maken, vooral in gebieden met weinig dekking waar de inherente rentabiliteit van de investering laag is (49).

49.

Hoewel maatregelen aan de vraagzijde ten behoeve van breedband (zoals vouchers voor eindgebruikers) positief kunnen bijdragen aan de breedbandpenetratie en moeten worden aangemoedigd als een alternatief voor of een aanvulling op andere overheidsmaatregelen, kunnen deze ook niet altijd het gebrek aan breedbandaanbod verhelpen (50). In dergelijke situaties is het mogelijk dat er geen alternatief voor overheidsfinanciering bestaat om het gebrek aan breedbandconnectiviteit te verhelpen.

50.	In verband met het stimulerende effect van de maatregel moet worden onderzocht of de betrokken investering in een breedbandnetwerk zonder staatssteun niet binnen dezelfde termijn zou zijn gedaan.

51.

Bij de beoordeling van de vraag of aangemelde maatregelen in „witte” of „grijze gebieden” evenredig zijn, heeft de Commissie in haar besluitvormingspraktijk bepaalde noodzakelijke voorwaarden beklemtoond om de betrokken staatssteun en de mogelijke vervalsing van de mededinging tot een minimum te beperken. Ingeval niet is voldaan aan één van de hieronder onder a) tot h) beschreven voorwaarden, moet er een grondige beoordeling worden verricht (51), die waarschijnlijk zal leiden tot de conclusie dat de steun niet verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt.

Gedetailleerd in kaart brengen van de dekking: de lidstaten moeten duidelijk aangeven welke geografische gebieden door de betrokken steunmaatregel zullen worden bestreken. Daarnaast moeten de lidstaten een analyse van de mededingingsvoorwaarden en de structuur in die gebieden verrichten en overleg plegen met alle belanghebbenden die door de betrokken maatregel worden getroffen, teneinde vervalsing van de mededinging met de bestaande exploitanten en met partijen die reeds investeringen in de nabije toekomst hebben gepland, tot een minimum te beperken en deze investeerders in de gelegenheid te stellen hun activiteiten te plannen (52). Met een gedetailleerde kaart en een grondige overlegprocedure wordt niet alleen voor een hoge mate van transparantie gezorgd, doch is er ook een essentieel instrument voorhanden om te bepalen of een zone „wit”, „grijs” of „zwart” is (53).

Openbare aanbesteding: met een openbare aanbesteding wordt transparantie gegarandeerd voor alle investeerders die willen inschrijven voor de uitvoering van het gesubsidieerde project. Bij een openbare aanbesteding is het een conditio sine qua non dat alle inschrijvers gelijk en niet-discriminerend worden behandeld. Een openbare aanbesteding is een methode om het mogelijke voordeel van de betrokken staatssteun tot een minimum te beperken en tegelijkertijd de selectieve aard van de steunmaatregel te reduceren, aangezien vooraf niet bekend is welke inschrijver zal worden gekozen (54).

Economisch meest voordelige offerte: teneinde het toe te kennen steunbedrag te beperken, moet in het kader van een openbare aanbesteding in beginsel de inschrijver die het laagste steunbedrag vraagt onder gelijke of zelfs identieke kwalitatieve voorwaarden, meer punten krijgen bij de eindbeoordeling van zijn bod (55). Hierdoor kan de lidstaat de last van de berekening hoeveel steun werkelijk noodzakelijk is, naar de markt doorschuiven en de informatieassymmetrie wegwerken waarmee de particuliere investeerders meestal hun voordeel doen.

Technologische neutraliteit: aangezien breedbanddiensten kunnen worden geleverd op een gastnetwerk op basis van wireline- (xDSL, kabel), draadloze (Wi-Fi, WiMAX), satelliet- of mobiele technologie, mogen de lidstaten geen specifieke technologie of specifiek netwerkplatform bevoordelen, tenzij zij daarvoor een objectieve rechtvaardigingsgrond kunnen aantonen (56). Inschrijvers moeten het recht hebben om voor het leveren van de gevraagde breedbanddiensten de technologie of de combinatie van technologieën voor te stellen die zij het meest geschikt achten.

Gebruik van bestaande infrastructuur: indien mogelijk moeten de lidstaten de inschrijvers aanmoedigen om gebruik te maken van de eventueel beschikbare bestaande infrastructuur, teneinde onnodige verspilling van middelen te voorkomen. Om het economische effect op bestaande netwerkexploitanten zoveel mogelijk te beperken, moeten zij de kans krijgen om hun infrastructuur voor een aangemeld project in te zetten. Tegelijkertijd mag deze voorwaarde er niet toe leiden dat de bestaande gevestigde exploitanten worden bevoordeeld, vooral in het geval waarin derden mogelijk geen toegang hebben tot deze infrastructuur of tot de middelen die nodig zijn om met een gevestigde exploitant te concurreren. Wanneer voor een „grijs gebied” wordt aangetoond dat de afhankelijkheid van de gevestigde exploitant een deel van het probleem is, kan het noodzakelijk zijn om meer mededinging met eigen infrastructuur mogelijk te maken.

Wholesaletoegang: het is een noodzakelijk onderdeel van elke overheidsmaatregel ter financiering van de aanleg van een nieuwe breedbandinfrastructuur, dat derden werkelijke wholesaletoegang tot de gesubsidieerde infrastructuur krijgen. Dankzij wholesaletoegang kunnen derde exploitanten concurreren met de winnaar van de aanbesteding (wanneer die ook op retailniveau actief is), wat de keuze en de mededinging in de steungebieden versterkt terwijl tegelijkertijd wordt voorkomen dat er regionale dienstenmonopolies ontstaan. Werkelijke wholesaletoegang tot de gesubsidieerde infrastructuur moet voor ten minste zeven jaar worden aangeboden. Deze voorwaarde hangt niet af van een voorafgaande marktanalyse in de zin van artikel 7 van de kaderrichtlijn (57). Indien de nationale regelgevende instantie aan het einde van de termijn van zeven jaar op grond van het op de specifieke betrokken markt toepasselijke regelgevingskader echter vaststelt dat de exploitant van de betrokken infrastructuur aanzienlijke marktmacht bezit op de specifieke betrokken markt (58), moet de verplichting toegang te verlenen dienovereenkomstig worden uitgebreid.

Benchmark-prijsstelling: om werkelijke wholesaletoegang te garanderen en de mogelijke vervalsing van de mededinging tot een minimum te beperken, is het van cruciaal belang te voorkomen dat de winnaar van de aanbesteding buitensporige wholesaleprijzen toepast of omgekeerd juist afbraakprijzen of wurgprijzen (price squeezes). Wholesaletoegangsprijzen moeten gebaseerd worden op de gemiddelde gepubliceerde (gereguleerde) wholesaleprijzen die van toepassing zijn in andere vergelijkbare, meer concurrerende gebieden van het land of de Gemeenschap. Zijn er geen dergelijke prijzen gepubliceerd, dan moeten de wholesaleprijzen worden gebaseerd op prijzen die reeds voor de betrokken markten en diensten door de nationale regelgevende instantie zijn vastgesteld of goedgekeurd. Wanneer er dus reeds regelgeving ex ante van toepassing is (bijvoorbeeld in een grijs gebied), mogen de wholesaleprijzen voor toegang tot een gesubsidieerde infrastructuur niet lager zijn dan de toegangsprijs die door de nationale regelgevende instantie voor hetzelfde gebied is vastgesteld. Benchmarking is een belangrijke waarborg, aangezien de lidstaten hierdoor kunnen vermijden dat zij van tevoren gedetailleerde retail- of wholesaletoegangsprijzen moeten vaststellen. Voorts wordt gegarandeerd dat de toegekende steun zal dienen om marktvoorwaarden te imiteren als die welke bestaan op andere concurrerende breedbandmarkten. De benchmarkcriteria moeten duidelijk in de aanbestedingsdocumenten worden opgegeven.

Terugbetalingsmechanisme om overcompensatie te voorkomen: om ervoor te zorgen dat de winnaar van de aanbesteding niet overgecompenseerd wordt wanneer de vraag naar breedband in het steungebied boven het verwachte niveau uitstijgt, moeten de lidstaten in de overeenkomst met de winnende onderneming een terugbetalingsmechanisme opnemen (59). Een dergelijk mechanisme kan ervoor zorgen dat het steunbedrag dat aanvankelijk noodzakelijk leek te zijn, achteraf en met terugwerkende kracht tot een minimum beperkt wordt.

3. STAATSSTEUN VOOR NGA-NETWERKEN

3.1. Steun voor de snelle uitrol van NGA-netwerken

52.

Momenteel richten enkele lidstaten hun aandacht op steun ten behoeve van breedbandnetwerken die supersnel diensten kunnen aanbieden en die een waaier van geavanceerde digitale convergerende diensten kunnen ondersteunen. Deze NGA-netwerken maken voornamelijk gebruik van glasvezeltechnologie of geavanceerde gemoderniseerde kabelnetwerken en zullen op termijn de bestaande breedbandnetwerken met koperen telefoonlijnen of de huidige kabelnetwerken volledig of in grote mate vervangen.

53.

NGA-netwerken zijn vaste toegangsnetwerken die volledig of gedeeltelijk uit optische elementen bestaan en die breedbandtoegangsdiensten kunnen leveren met betere kenmerken (zoals een hogere verwerkingscapaciteit) dan de diensten die via bestaande netwerken met koperen telefoonlijnen worden geleverd (60).

54.

In essentie zullen NGA-netwerken de snelheid en de capaciteit hebben om in de toekomst high definition content te leveren, on-demand toepassingen die veel bandbreedte vereisen te ondersteunen en ondernemingen betaalbare symmetrische breedbandaansluitingen aan te bieden waarover momenteel doorgaans alleen grote ondernemingen kunnen beschikken. Over het algemeen beschikken NGA-netwerken over het potentieel om bij te dragen tot de verbetering van alle aspecten van breedband technologie en -diensten.

55.

De Commissie heeft reeds enkele aanmeldingen behandeld van staatssteun ter ondersteuning van de uitrol van glasvezelnetwerken. In die zaken ging het ofwel om de aanleg van een centraal regionaal NGA-netwerk (61) of om het aanbieden van glasvezelconnectiviteit voor een beperkt aantal professionele gebruikers (62).

56.

Net als bij de uitrol van de basisbreedbandnetwerken van de eerste generatie voeren nationale, gemeentelijke en regionale autoriteiten marktfalen of cohesiedoelstellingen aan ter rechtvaardiging van hun steun ten behoeve van een snelle uitrol van glasvezelnetwerken. Terwijl bij de uitrol van basisbreedbandinfrastructuur het overheidsoptreden voornamelijk betrekking had op plattelandsgemeenschappen en -gebieden (dunbevolkt, hoge kapitaalkosten) of economisch achtergebleven gebieden (weinig capaciteit om diensten te betalen), wordt thans aangevoerd dat de economische wetmatigheden de uitrol van NGA-netwerken niet alleen in dunbevolkte gebieden, doch ook in bepaalde stedelijke gebieden ontmoedigen. De belangrijkste belemmering voor een snelle en ruime uitrol van NGA-netwerken lijken de kosten te zijn en in mindere mate de bevolkingsdichtheid (63).

57.

Een rechtstreeks ingrijpen van de overheid kan dan ook gerechtvaardigd zijn om ervoor te zorgen dat gebieden die door de netwerkexploitanten als onrendabel worden beschouwd, ook voordeel halen uit de aanzienlijke spill-overeffecten die NGA-netwerken voor de economie kunnen opleveren en niet het slachtoffer worden van een nieuwe digitale „NGA-tweedeling”. Het is dus mogelijk dat lidstaten ontwikkelingen in verband met NGA-netwerken willen aanmoedigen in gebieden waar het jaren zou duren voordat de bestaande breedbandnetwerkexploitanten in dergelijke netwerken investeren, omdat daar investeren financieel minder aantrekkelijk is dan in bepaalde grote stedelijke zones. In bepaalde gevallen kunnen de lidstaten besluiten om zelf te investeren of om financiële steun te verlenen aan particuliere investeerders om ervoor te zorgen dat NGA-netwerkconnectiviteit er tot stand komt of dat connectiviteit er vroeger dan verwacht tot stand komt, zodat de daaruit voortvloeiende mogelijkheden op het gebied van werkgelegenheid en andere economische kansen zo snel mogelijk kunnen worden benut.

58.	Een overheidsoptreden om de uitrol van NGA-netwerken aan te moedigen of te versnellen, moet verenigbaar zijn met de staatssteunregels.

3.2. Soorten overheidsoptreden

59.

De lidstaten kunnen hun optreden om de uitrol van NGA-netwerken aan te moedigen of te versnellen, differentiëren. In dit verband zijn de overwegingen die hierboven in de delen 2.2.1 en 2.2.2 (toepassing van het beginsel van de particuliere investeerder in een markteconomie, compensatie voor openbaredienstverlening en de Altmark-criteria) van overeenkomstige toepassing op elk overheidsoptreden ten behoeve van de uitrol van NGA-netwerken. Naargelang de aard en de effecten van de gekozen maatregel is er op grond van de staatssteunregels een andere analytische aanpak vereist.

60.

In gebieden waar naar verwachting particuliere investeerders in de toekomst NGA-netwerken zullen uitrollen, kunnen de lidstaten kiezen voor een reeks maatregelen om de investeringscyclus te versnellen en investeerders aan te moedigen om hun investeringsplannen te vervroegen. Bij deze maatregelen gaat het niet noodzakelijk om staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1. Aangezien een groot deel van de kosten van de uitrol van glasvezelnetwerken met civieltechnische werken te maken heeft (bijvoorbeeld graafwerken, leggen van kabels, bekabeling binnenshuis enzovoort), kunnen de lidstaten er overeenkomstig het communautaire regelgevingskader voor elektronische communicatie bijvoorbeeld voor kiezen om de verwerving van rechten van doorgang te vergemakkelijken, om netwerkexploitanten te verplichten hun werkzaamheden te coördineren en/of een deel van hun infrastructuur te delen (64). Voorts zouden de lidstaten kunnen opleggen dat in alle nieuwe infrastructuur (waaronder nieuwe waterleidingen, energie-, vervoers- of rioolnetwerken) en/of gebouwen een glasvezelaansluiting wordt geplaatst.

61.

Voorts kan een overheid besluiten om bepaalde civieltechnische werken uit te voeren (zoals graafwerken in het openbaar domein, aanleggen van buizen) om het mogelijk te maken en te bespoedigen dat de betrokken exploitanten hun eigen netwerkelementen uitrollen. Dergelijke civieltechnische werken mogen echter niet „industrie- of sectorspecifiek” zijn, maar moeten in beginsel openstaan voor alle mogelijke gebruikers en niet alleen voor de exploitanten van elektronische-communicatienetwerken (bijvoorbeeld voor nutsvoorzieningen als elektriciteit, gas en water). Indien dergelijke overheidsmaatregelen de noodzakelijke voorwaarden tot stand brengen waaronder exploitanten van nutsvoorzieningen hun eigen infrastructuur kunnen uitrollen, zonder een bepaalde sector of onderneming te discrimineren (met name doordat de kapitaalkosten in die sector worden verminderd), vallen zij buiten de werkingssfeer van artikel 87, lid 1.

62.	De nationale regelgevende instanties kunnen soortgelijke maatregelen goedkeuren om gelijke en niet-discriminerende toegang tot elektriciteitspalen te verlenen of buizen die eigendom zijn van nutsbedrijven of bestaande netwerkexploitanten te delen.

63.

Zoals uit de besluitvormingspraktijk van de Commissie op het gebied van basisbreedband blijkt, wordt staatssteun voor breedbandnetwerken in de meeste gevallen verleend door plaatselijke of regionale autoriteiten die het gebrek aan breedbandconnectiviteit van de regio willen verhelpen of die het concurrentievermogen van de regio willen verhogen door de bestaande breedbanddekking en netwerkconnectiviteit verder te verbeteren. Om deze twee doelstellingen te verwezenlijken hebben overheden tot dusver ofwel de aanleg en het beheer van een publieke breedbandinfrastructuur door middel van een aanbesteding uitbesteed, ofwel financiële steun verleend ten behoeve van de aanleg van een particulier breedbandnetwerk (65).

64.	Wanneer een overheidsoptreden staatssteun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag, moet het bij de Commissie worden aangemeld, die op grond van de in de delen 3.3 en 3.4 uiteengezette beginselen zal nagaan of de maatregel verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt (66).

3.3. Het onderscheid tussen „witte”, „grijze” en „zwarte gebieden” voor NGA-netwerken

65.

Zoals gezegd in punt (40) heeft de Commissie de verenigbaarheid van staatssteun ten behoeve van de ontwikkeling van traditionele breedband beoordeeld op basis van het onderscheid tussen „witte”, „grijze” en „zwarte gebieden”. De Commissie is van mening dat dit onderscheid ook relevant is voor de beoordeling van de vraag of staatssteun ten behoeve van NGA-netwerken verenigbaar is op grond van artikel 87, lid 3, onder c). De definitie ervan moet echter worden verfijnd om rekening te houden met de specifieke kenmerken van de NGA-netwerken.

66.

In dit verband moet voor ogen worden gehouden dat NGA-netwerken naar verwachting op langere termijn de bestaande basisbreedbandnetwerken zullen vervangen. Omdat NGA-netwerken een andere netwerkarchitectuur vereisen, breedbanddiensten leveren die van een aanzienlijk hogere kwaliteit zijn dan de huidige breedbanddiensten en daarnaast diensten die niet door de huidige breedbandnetwerken kunnen worden ondersteund, zullen er in de toekomst waarschijnlijk uitgesproken verschillen ontstaan tussen gebieden die door NGA-netwerken worden gedekt en gebieden zonder NGA-dekking (67).

67.

Momenteel kunnen sommige geavanceerde basisbreedbandnetwerken (bijvoorbeeld ADSL2+ (68) tot op zekere hoogte ook bepaalde soorten breedbanddiensten ondersteunen die in de nabije toekomst waarschijnlijk via NGA-netwerken zullen worden aangeboden (zoals „triple play”-diensten). Onverminderd het opleggen van regelgeving ex ante moet echter worden opgemerkt dat het mogelijk is dat nieuwe producten of diensten worden ontwikkeld die vanuit het standpunt van zowel de vraagzijde als de aanbodzijde niet substitueerbaar zijn en die breedbandsnelheden vereisen die de fysieke bovengrenzen van basisbreedbandinfrastructuur overschrijden.

68.

Bijgevolg moet voor de beoordeling van staatssteun ten behoeve van NGA-netwerken een gebied waar dergelijke netwerken momenteel niet voorhanden zijn en waarschijnlijk niet in de nabije toekomst door particuliere investeerders zullen worden aangelegd en volledig operationeel zullen worden gemaakt, als een „wit NGA-gebied” worden beschouwd (69). In dit verband moet de term „in de nabije toekomst” worden verstaan als „binnen een termijn van drie jaar” (70). Overheden moeten onder bepaalde voorwaarden het recht hebben in te grijpen ter bevordering van de sociale cohesie of de regionale ontwikkeling of om een marktfalen te verhelpen, wanneer kan worden aangetoond dat particuliere investeerders niet van plan zijn om in de komende drie jaar NGA-netwerken uit te rollen. De door particuliere investeerders geplande investeringsinspanningen moeten garanderen dat er binnen een termijn van drie jaar qua dekking ten minste aanzienlijke vooruitgang wordt geboekt en dat de geplande investering binnen een redelijke termijn daarna wordt afgerond (afhankelijk van de specifieke kenmerken van elk gebied en elk project). Een langer tijdskader is niet raadzaam, aangezien dit de belangen zou kunnen schaden van gebieden met weinig dekking ten opzichte van andere delen van een land die wel goed worden bediend door geavanceerde breedbandnetwerken. Overheden kunnen verlangen dat een businessplan wordt overgelegd, samen met een gedetailleerd tijdschema voor de uitrol en het bewijs van adequate financiering of andere bewijsstukken waaruit blijkt dat de door particuliere netwerkexploitanten geplande investering geloofwaardig en haalbaar is.

69.

Voorts moet een gebied als een „grijs NGA-gebied” worden beschouwd wanneer er in de komende drie jaar slechts één NGA-netwerk voorhanden is of zal worden uitgerold en geen andere exploitant plannen heeft om in de komende drie jaar een NGA-netwerk uit te rollen (71). Bij de beoordeling van de vraag of er in een bepaald gebied andere investeerders in netwerken extra NGA-netwerken zouden kunnen uitrollen, moet rekening worden gehouden met bestaande wettelijke maatregelen die de belemmeringen voor de uitrol van dergelijke netwerken hebben verminderd (toegang tot buizen, delen van infrastructuur enzovoort).

70.	Indien er in een bepaald gebied meer dan één NGA-netwerk bestaat of in de komende drie jaar meerdere NGA-netwerken zullen worden uitgerold, moet dat gebied in beginsel als een „zwart NGA-gebied” worden beschouwd (72).

3.4. De beoordeling van de verenigbaarheid

71.

Zoals toegelicht in de punten 66 en 67 zijn NGA-netwerken kwalitatief veel verder geavanceerd dan bestaande traditionele breedbandnetwerken met koperen telefoonlijnen, maar bij de beoordeling van de verenigbaarheid van staatssteun ten behoeve van de uitrol van een NGA-netwerk met de staatssteunregels zal de Commissie ook rekening houden met de effecten van die steun op bestaande breedbandnetwerken, omdat de breedbanddiensten die via breedbandnetwerken worden geleverd en de breedbanddiensten via NGA-netwerken momenteel nog tot op zekere hoogte substitueerbaar lijken te zijn. Bij de beoordeling van de verenigbaarheid van staatssteun voor NGA-netwerken zal de Commissie ook overgaan tot de afweging (zie punt (34)). Om na te gaan of een aangemelde maatregel evenredig is, zal de Commissie in het bijzonder nagaan of voldaan is aan de voorwaarden die in punt 50 zijn toegelicht (gedetailleerd in kaart brengen van de dekking en analyse, openbare aanbesteding, economisch meest voordelige offerte, technologische neutraliteit, gebruik van bestaande infrastructuur, opgelegde wholesaletoegang, benchmark-prijsstelling en terugbetalingsmechanisme). De volgende punten zijn echter specifiek relevant in het kader van de beoordeling van NGA-netwerken.

3.4.1. „Witte NGA-gebieden”: steun voor de uitrol van een NGA-netwerk in gebieden met weinig dekking

72.

Net als bij de steun voor basisbreedbanddiensten zal de Commissie, mits de lidstaten aan een reeks voorwaarden voldoen (zie de punten 51 en 71), maatregelen ter ondersteuning van de uitrol van NGA-netwerken in gebieden waar momenteel geen breedbandinfrastructuur voorhanden is of in gebieden waar de bestaande breedbandexploitanten het onrendabel achten om een NGA-netwerk uit te rollen, verenigbaar verklaren met de staatssteunregels van het Verdrag.

73.

In „witte NGA-gebieden” waar reeds één basisbreedbandnetwerk voorhanden is (traditioneel „grijs gebied”), moet voor de toekenning van steun voor NGA-netwerken door de betrokken lidstaat worden aangetoond dat i) de breedbanddiensten die via dat netwerk worden geleverd, niet toereikend zijn om aan de behoeften van de burgers en de ondernemingen in het betrokken gebied te voldoen (ook rekening houdend met een mogelijke toekomstige modernisering), en ii) er geen minder verstorende maatregelen kunnen worden genomen (waaronder regelgeving ex ante) om de gestelde doelen te bereiken.

3.4.2. „Grijze NGA-gebieden”: noodzaak van een grondiger beoordeling

74.

In gebieden waar reeds één particuliere investeerder een NGA-netwerk heeft uitgerold of het in de komende drie jaar zal uitrollen (zie ook punt 67) en er geen andere particuliere investeerder is die plannen heeft om in de komende drie jaar een tweede NGA-netwerk uit te rollen, moet de Commissie een grondiger analyse verrichten om na te gaan of een overheidsoptreden in dergelijke gebieden verenigbaar kan worden geacht met de staatssteunregels. In dergelijke gebieden kan een overheidsoptreden er immers toe leiden dat bestaande investeerders worden verdrongen en de mededinging wordt vervalst.

75.

De Commissie kan staatssteun slechts verenigbaar verklaren, indien door de betrokken lidstaat kan worden aangetoond, ten eerste dat het bestaande of geplande NGA-netwerk niet toereikend is of zal zijn om aan de behoeften van de burgers en de ondernemingen in het betrokken gebied te voldoen, en ten tweede dat er geen minder verstorende maatregelen kunnen worden genomen (waaronder regelgeving ex ante) om de gestelde doelen te bereiken. Bij haar grondige analyse zal de Commissie met name nagaan of:

de algemene marktvoorwaarden niet doeltreffend zijn, waarbij zij onder meer zal kijken naar het niveau van de huidige prijzen voor NGA-breedband, het soort diensten dat aan particulieren en ondernemingen wordt aangeboden en de voorwaarden waaronder. Voorts zal de Commissie nagaan of er vraag bestaat of waarschijnlijk zal komen naar nieuwe diensten die het bestaande NGA-netwerk niet zal kunnen leveren;

b)	bij gebrek van een regelgeving ex ante die door een nationale regelgevende instantie is opgelegd, er niet aan derden werkelijke netwerktoegang wordt aangeboden, en of de toegangsvoorwaarden niet tot doeltreffende mededinging leiden;

c)	algemene toegangsdrempels de mogelijke intrede van andere investeerders in NGA-netwerken belemmeren;

d)	het reeds bestaande NGA-netwerk aangelegd is op basis van een bevoorrecht gebruik of een bevoorrechte toegang tot buizen die niet toegankelijk zijn voor of niet gedeeld worden met andere netwerkexploitanten;

e)	de maatregelen of oplossingen die door de bevoegde nationale regelgevende instantie of mededingingsautoriteit in verband met de bestaande netwerkexploitant worden opgelegd, de problemen niet hebben kunnen oplossen.

3.4.3. „Zwarte NGA-gebieden”: geen overheidsoptreden nodig

76.

In gebieden waar reeds meer dan één NGA-netwerk voorhanden is of waar particuliere investeerders bezig zijn met het uitrollen van een concurrerend NGA-netwerk, zal de Commissie van oordeel zijn dat staatssteun voor een extra concurrerend NGA-netwerk dat met staatsmiddelen wordt bekostigd, de mededinging waarschijnlijk ernstig zal verstoren en niet verenigbaar is met de staatssteunregels.

3.4.4. Het specifieke geval van bestaande traditionele „zwarte gebieden” (basisbreedband): enkele extra waarborgen

77.

De Commissie is van oordeel dat traditionele „zwarte gebieden”, dat wil zeggen gebieden waar de huidige breedbanddiensten door concurrerende breedbandinfrastructuren (xDSL en kabelnetwerken) worden geleverd, gebieden zijn waar bestaande netwerkexploitanten prikkels moeten krijgen om hun huidige traditionele breedbandnetwerken te moderniseren tot supersnelle NGA-netwerken waarnaar zij hun bestaande klanten kunnen migreren. In die gebieden is er in beginsel geen verder overheidsoptreden noodzakelijk.

78.

Een lidstaat kan dit uitgangspunt echter weerleggen door aan te tonen dat de bestaande exploitanten van basisbreedband niet van plan zijn om in de komende drie jaar in NGA-netwerken te investeren, bijvoorbeeld door te bewijzen dat de investeringen die de bestaande netwerkinvesteerders de afgelopen jaren hebben gedaan om hun breedbandinfrastructuur te moderniseren teneinde aan de vraag van hun gebruikers naar hogere snelheden te voldoen, niet toereikend waren. In dat geval moet staatssteun voor de uitrol van NGA-netwerken aan de gedetailleerde analyse van punt 75 worden onderworpen, waarbij moet worden aangetoond dat voldaan is aan de voorwaarden die in deel 3.4.5 in detail zijn toegelicht.

3.4.5. Ontwerp van de maatregel en beperking van de concurrentievervalsing

79.

Net als bij het beleid dat ten aanzien van de uitrol van basisbreedbandinfrastructuur wordt gevolgd, kan staatssteun ten behoeve van de uitrol van een NGA-netwerk een geschikt en gerechtvaardigd instrument vormen, mits aan een aantal fundamentele voorwaarden is voldaan. Met uitzondering van „witte NGA-gebieden” die ook traditionele „witte gebieden” (basisbreedband) zijn (waarvoor geen aanvullende voorwaarden gelden), is de Commissie van oordeel dat niet alleen moet worden voldaan aan de waarborgen die in deel 2.3.3 zijn toegelicht (en in het bijzonder in punt 51) (gedetailleerd in kaart brengen van de dekking en analyse, openbare aanbesteding, economisch meest voordelige offerte, technologische neutraliteit, gebruik van bestaande infrastructuur, opgelegde wholesaletoegang, benchmark-prijsstelling en terugbetalingsmechanisme), maar ook aan de volgende voorwaarden.

—

In ruil voor het ontvangen van staatssteun moet de begunstigde derden ten minste zeven jaar werkelijke wholesaletoegang verlenen. De verplichting toegang te verlenen moet onder meer het recht inhouden buizen of straatkasten te gebruiken, zodat derden niet alleen tot de actieve maar ook tot de passieve infrastructuur toegang hebben. Deze verplichting geldt onverminderd soortgelijke wettelijke verplichtingen die door de nationale regelgevende instantie voor de specifieke betrokken markt worden opgelegd om werkelijke mededinging te bevorderen of onverminderd maatregelen die na het verstrijken van die termijn zijn genomen (73). De verplichting open toegang (open access) te verlenen is des te crucialer in het licht van de tijdelijke substitueerbaarheid van de diensten die door de bestaande ADSL-netwerkexploitanten worden aangeboden en de diensten die door toekomstige NGA-netwerkexploitanten zullen worden aangeboden. Dankzij deze verplichting zullen ADSL-exploitanten hun klanten naar een NGA-netwerk kunnen migreren zodra een gesubsidieerd netwerk is aangelegd, zodat zij hun eigen toekomstige investeringen kunnen beginnen te plannen zonder een echte concurrentiehandicap.

—

Bij het vaststellen van de voorwaarden voor wholesaletoegang tot het netwerk moeten de lidstaten overleg plegen met de bevoegde nationale regelgevende instantie. Van de nationale regelgevende instanties wordt verwacht dat zij in de toekomst regelgeving ex ante blijven uitvaardigen of van zeer nabij de mededingingsvoorwaarden van de globale breedbandmarkt blijven volgen en dat zij indien nodig de passende corrigerende maatregelen nemen waarin het regelgevingskader voorziet. Door te eisen dat de toegangsvoorwaarden door de nationale regelgevende instantie worden goedgekeurd of vastgesteld overeenkomstig de toepasselijke communautaire wetgeving, kunnen de lidstaten ervoor zorgen dat op alle breedbandmarkten die onder de bevoegde nationale regelgevende autoriteit vallen, eenvormige of op zijn minst zo gelijk mogelijke toegangsvoorwaarden gelden.

—

Wat ook het type NGA-netwerkarchitectuur is dat staatssteun zal genieten, de architectuur moet daarnaast werkelijke en volledige ontbundeling ondersteunen en alle verschillende soorten netwerktoegang bieden die exploitanten aanvragen (waaronder — doch niet beperkt tot — toegang tot goten, vezel en bitstroom). In dit verband moet worden opgemerkt dat dankzij een „multiple fibre”-architectuur de aanvragers van toegang volledig onafhankelijk hogesnelheidsbreedband kunnen aanbieden, wat op lange termijn duurzame mededinging in de hand werkt. Daarnaast ondersteunt de uitrol van NGA-netwerken op basis van multivezellijnen zowel point-to-point en point-to-multipoint topologieën, zodat die technologisch neutraal is.

4. OVERGANGSMAATREGELEN

80.	Deze richtsnoeren zullen van toepassing zijn vanaf de eerste dag volgende op die van hun bekendmaking in het Publicatieblad van de Europese Unie.

81.	De Commissie zal deze richtsnoeren toepassen op alle aangemelde steunmaatregelen waarover nog een beslissing moet worden genomen na de bekendmaking van de richtsnoeren in het Publicatieblad, ook al waren de projecten al voor die datum aangemeld.

82.	Overeenkomstig de mededeling van de Commissie betreffende de vaststelling van regels voor de beoordeling van onrechtmatig verleende staatssteun (74) zal de Commissie deze richtsnoeren toepassen op niet-aangemelde steun die na de bekendmaking ervan is toegekend.

5. SLOTBEPALINGEN

83.	Uiterlijk drie jaar na de bekendmaking van deze richtsnoeren zal de Commissie deze richtsnoeren herzien in het licht van toekomstige belangrijke ontwikkelingen van de technologie, de markt en de regelgeving.

(1) Zie bijvoorbeeld „i2010 — Een Europese informatiemaatschappij voor groei en werkgelegenheid” (COM(2005) 229 definitief van 1 juni 2005); „eEurope 2005: Een informatiemaatschappij voor iedereen” (COM(2002) 263 definitief), en „Overbrugging van de breedbandkloof” (COM(2006) 129).

(2) Mededeling van de Commissie aan de Europese Raad (COM(2008) 800).

(3) Europese Raad te Brussel van 19 en 20 maart 2009, conclusies van het voorzitterschap.

(4) Zie Verordening (EG) nr. 473/2009 van de Raad van 25.5.2009 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 1698/2005 inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) en van Verordening (EG) nr. 1290/2005 betreffende de financiering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (PB L 144 van 9.6.2009, blz. 3).

(5) In dit document wordt onder NGA-netwerken verstaan vaste toegangsnetwerken die volledig of gedeeltelijk uit optische elementen bestaan en die breedbandtoegangsdiensten kunnen leveren met betere kenmerken (zoals een hogere verwerkingscapaciteit) dan de diensten die via bestaande netwerken met koperen telefoonlijnen worden geleverd (zie ook voetnoot 65).

(6) COM(2005) 107 definitief.

(7) De afgelopen tien jaar zijn informatie- en communicatietechnologieën (ICT's) voor het grote publiek toegankelijk en betaalbaar geworden. De term „digitale tweedeling” wordt vooral gebruikt om de kloof aan te duiden tussen de personen en gemeenschappen die tot die informatietechnologieën toegang hebben en zij die niet over die toegang beschikken. Die „digitale tweedeling” heeft verschillende oorzaken, de belangrijkste is het gebrek aan doeltreffende breedbandinfrastructuur. Wanneer naar de regionale dimensie wordt gekeken, is de verstedelijkingsgraad een belangrijke factor voor de toegang tot en het gebruik van ICT's. De internetpenetratie blijft bijgevolg veel lager in dunbevolkte gebieden in de Europese Unie.

(8) Zie Richtlijn 2002/21/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 maart 2002 inzake een gemeenschappelijk regelgevingskader voor elektronische-communicatienetwerken en -diensten (Kaderrichtlijn) (PB L 108 van 24.4.2002, blz. 33); Richtlijn 2002/20/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 maart 2002 betreffende de machtiging voor elektronische-communicatienetwerken en -diensten (Machtigingsrichtlijn) (PB L 108 van 24.4.2002, blz. 21), en Richtlijn 2002/19/EG van het Europees Parlement en de Raad van 7 maart 2002 inzake de toegang tot en interconnectie van elektronische-communicatienetwerken en bijbehorende faciliteiten (Toegangsrichtlijn) (PB L 108 van 24.4.2002, blz. 7).

(9) Zie de ontwerpaanbeveling van de Commissie „inzake geregelde toegang tot NGA-netwerken” op http://ec.europa.eu/information_society/policy/ecomm/doc/library/public_consult/nga/dr_recomm_nga.pdf

(10) Zie bijvoorbeeld de verklaring van de Europese groep van regelgevende instanties inzake de ontwikkeling van NGA-toegang, ERG (08) 68, op http://www.erg.eu.int/doc/publications/erg_08_68_statement_on_nga_devolopment_081211.pdf Ofcom, „Delivering super fast broadband in the UK. Promoting investment and competition” (Supersnelle breedband in het Verenigd Koninkrijk. Bevorderen van investeringen en mededinging) (verklaring van 3 maart 2009). Zie ook de recente wetgeving die Frankrijk op 15 januari 2009 heeft aangenomen om de uitrol van glasvezelnetwerken te bevorderen (Journal Officiel de la république française van 16 januari 2009).

(11) Voor een lijst van alle staatssteunbeschikkingen van de Commissie op het gebied van breedband, zie http://ec.europa.eu/competition/sectors/telecommunications/broadband_decisions.pdf

(12) Zie ook deel 2.2.2 betreffende de toepassing van het beginsel van de investeerder in een markteconomie.

(13) Zie de beschikking van de Commissie van 30 mei 2007 in zaak NN 24/07 — Tsjechië, Prague Municipal Wireless Network.

(14) Met de term „investeerders” worden ondernemingen of exploitanten van elektronische-communicatienetwerken aangeduid die investeren in de aanleg en de uitrol van breedbandinfrastructuur.

(15) De Commissie heeft slechts één zaak goedgekeurd waarin geen gebruik was gemaakt van een openbare aanbesteding, maar van een belastingkredietregeling om in Hongarije de uitrol van breedband in gebieden met weinig dekking te ondersteunen, zie beschikking N 398/05 — Hongarije, Development of Tax Benefit for Broadband.

(16) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 570/07 – Duitsland, Broadband in rural areas of Baden-Württemberg, beschikking N 157/06 — Verenigd Koninkrijk, South Yorkshire Digital Region Broadband Project, beschikking N 262/06 — Italië, Broadband for rural Tuscany, beschikking N 201/06 — Griekenland, Broadband access development in underserved territories, en beschikking N 131/05 — Verenigd Koninkrijk, FibreSpeed Broadband Project Wales. Particuliere gebruikers zijn weliswaar ook begunstigden van dergelijke maatregelen, maar zij vallen niet onder de staatssteunregels, aangezien zij geen ondernemingen of marktdeelnemers zijn in de zin van artikel 87, lid 1.

(17) Zie beschikking van de Commissie N 266/08 — Duitsland, Broadband in rural areas of Bayern.

(18) Zie beschikking van de Commissie N 237/08 — Duitsland, Broadband support in Niedersachsen.

(19) Zaak C-303/88, Italië/Commissie, Jurispr. (1991), blz. I-1433, punten 20-22.

(20) Beschikking van de Commissie van 11 december 2007 in zaak C 53/2006, Citynet Amsterdam — Investering in een glasvezeltoegangsnetwerk door de gemeente Amsterdam (PB L 247 van 16.9.2008, blz. 27). De zaak had betrekking op de aanleg van een FttH (Fibre-to-the-Home)-breedbandtoegangsnetwerk waarop 37 000 huishoudens in Amsterdam, die reeds door verschillende concurrerende breedbandnetwerken werden bediend, zich zouden kunnen aansluiten. De gemeente Amsterdam had besloten om samen met twee particuliere investeerders en vijf woningcorporaties te investeren in de passieve laag van het netwerk. De passieve infrastructuur was eigendom van en werd beheerd door een afzonderlijke entiteit waarvan de gemeente Amsterdam een derde van de aandelen in handen had, twee andere private investeerders (ING Real Estate en Reggefiber) een ander derde en de woningcorporaties het overblijvende derde.

(21) Volgens de rechtspraak moeten ondernemingen die met het beheer van een dienst van algemeen economisch belang zijn belast, door een handeling van de overheid met die taak belast zijn. In dit verband kan een dienst van algemeen economisch belang aan een exploitant worden toevertrouwd door middel van de toekenning van een concessie voor openbaredienstverlening. Zie de gevoegde zaken T-204/97 en T-270/97, EPAC/Commissie, Jurispr. (2000), blz. II-2267, punt 126, en zaak T-17/02, Fred Olsen/Commissie, Jurispr. (2005), blz. II-2031, punten 186, 188 en 189.

(22) Zie zaak C-280/00, Altmark Trans GmbH und Regierungspräsidium Magdeburg/Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, Jurispr. (2003), blz. I-7747 (het „Altmark-arrest”).

(23) Zie beschikking van de Commissie N 381/04 — Frankrijk, Projet de réseau de télécommunications haut débit des Pyrénées-Atlantiques, en beschikking van de Commissie N 382/04 — Frankrijk, Mise en place d'une infrastructure haut débit sur le territoire de la région Limousin (DORSAL).

(24) Hoewel er in deze richtsnoeren sprake is van een „concessie” voor openbaredienstverlening, kan de vorm van het contractuele instrument waarmee het verlenen van een openbare dienst of een dienst van algemeen economisch belang wordt gegund, verschillen van lidstaat tot lidstaat. Het instrument moet echter ten minste de precieze aard, omvang en duur van de opgelegde openbaredienstverplichtingen en de identiteit van de betrokken ondernemingen specificeren, alsook de kosten die de betrokken onderneming voor haar rekening moet nemen.

(25) Met name omdat de lidstaten beschikken over een ruime discretionaire bevoegdheid bij het definiëren van de omvang van een dienst van algemeen economisch belang, heeft de Commissie in de twee bovenvermelde beschikkingen erkend dat de betrokken lidstaat geen kennelijke fout had begaan toen hij oordeelde dat de betrokken openbaredienstverlening onder het begrip dienst van algemeen economisch belang valt, voor zover de aangeboden overal beschikbare breedbandinfrastructuur voor alle andere netwerkproviders openstaat en een marktfalen verhelpt en voor zover alle gebruikers in de betrokken regio zich kunnen aansluiten.

(26) Zie beschikking van de Commissie N 284/05 — Ierland, Regional Broadband Programme: Metropolitan Area Networks („MANs”), phases II en III, punten 23 en 37 tot en met 40. In die zaak was de Commissie van oordeel dat de steun voor de uitrol en het beheer van stedelijke netwerken in een aantal steden in Ierland geen compensatie vormde voor een dienst van algemeen economisch belang, omdat de aangemelde maatregel meer op een „privaat-publiek partnerschap” leek dan op het toevertrouwen en het verrichten van een dienst van algemeen economisch belang. Zie ook beschikking N 890/06 — Frankrijk, Aide du Sicoval pour un réseau de très haut débit. In die zaak wees de Commissie erop dat de aangemelde maatregel steun betrof voor de totstandbrenging van breedbandaansluiting alleen voor bedrijvenzones en overheidsorganisaties in een deel van Toulouse, met uitsluiting van particulieren. Voorts bestreek het project slechts een deel van de regio. De Commissie oordeelde bijgevolg dat het niet om een dienst van algemeen economisch belang ging, omdat de aangemelde maatregel niet de belangen van de burgers ter harte nam, doch die van de bedrijven.

(27) Zie zaak T-289/03, BUPA e.a./Commissie, Jurispr. (2008), blz. II-000, punt 165, en zaak T-106/95, FFSA e.a./Commissie, Jurispr. (1997), blz. II-229, punt 99. Zie ook punt 14 van de mededeling van de Commissie betreffende diensten van algemeen belang in Europa (PB C 17 van 19.1.2001, blz. 4).

(28) Zie zaak T-442/03, SIC/Commissie, Jurispr. (2008), blz. II-000, punt 195, zaak T-289/03, reeds aangehaald, punt 166, en zaak T-17/02, reeds aangehaald, punt 216. Volgens punt 22 van de mededeling van de Commissie betreffende diensten van algemeen belang in Europa houdt de vrijheid van de lidstaten om te definiëren wat zij beschouwen als diensten van algemeen economisch belang in dat het in de allereerste plaats de lidstaten zijn die dergelijke diensten op basis van de specifieke kenmerken van de activiteiten moeten definiëren. Deze definitie kan uitsluitend op kennelijke beoordelingsfouten worden gecontroleerd.

(29) Dit betekent dat de doelstelling van algemeen belang die de overheid verwezenlijkt wil zien, niet gewoon de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van economische gebieden in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), kan zijn. Zie beschikking N 381/04 — Frankrijk, Projet de réseau de télécommunications haut débit des Pyrénées-Atlantiques, punt 53, en beschikking van de Commissie N 382/04 — Frankrijk, Mise en place d'une infrastructure haut débit sur le territoire de la région Limousin (DORSAL).

(30) In dit verband moeten de netwerken waarmee bij de beoordeling van de behoefte aan een dienst van algemeen economisch belang rekening wordt gehouden, altijd van een vergelijkbare architectuur zijn, namelijk ofwel basisbreedband of NGA-netwerken.

(31) De term „in de nabije toekomst” moet worden verstaan als „binnen een termijn van drie jaar”. In dit verband moeten de door particuliere investeerders geplande investeringsinspanningen garanderen dat er binnen een termijn van drie jaar qua dekking ten minste aanzienlijke vooruitgang wordt geboekt en dat de geplande investering binnen een redelijke termijn daarna wordt afgerond (afhankelijk van de specifieke kenmerken van elk gebied en van elk project).

(32) Zonder een dergelijke motivering zou immers een — zelfs marginale — controle door de Commissie op grond van zowel de eerste voorwaarde van het Altmark-arrest als artikel 86, lid 2, van het EG-Verdrag, of de lidstaat in het kader van zijn discretionaire bevoegdheid een kennelijke fout heeft gemaakt, niet mogelijk zijn (zaak T-289/03, BUPA e.a./Commissie, Jurispr. (2008), blz. II-0000, punt 172).

(33) Het volgt uit de rechtspraak in verband met artikel 86, lid 2, dat een lidstaat moet aangeven waarom hij meent dat de betrokken dienst wegens zijn specifieke karakter verdient als dienst van algemeen economisch belang te worden aangemerkt en van andere economische activiteiten te worden onderscheiden. Zonder een dergelijke motivering zou immers een — zelfs marginale — controle door de Commissie op grond van zowel de eerste voorwaarde van het Altmark-arrest als artikel 86, lid 2, van het EG-Verdrag, of de lidstaat in het kader van zijn discretionaire bevoegdheid een kennelijke fout heeft gemaakt, niet mogelijk zijn (zaak BUPA/Commissie, T-289/03, Jurispr. (2008), blz. II-0000, punt 172).

(34) Een netwerk moet technologisch neutraal zijn, zodat aanvragers van toegang alle beschikbare technologieën kunnen gebruiken om diensten aan eindgebruikers te leveren. Hoewel die vereiste van minder groot belang is bij de uitrol van een ADSL-netwerkinfrastructuur, is dit niet het geval voor NGA-glasvezelnetwerken waar de exploitanten verschillende glasvezeltechnologieën kunnen gebruiken om diensten aan eindgebruikers te leveren (bijvoorbeeld punt-tot-punt of G-PON).

(35) Een ADSL-netwerk moet bijvoorbeeld bitstroom en volledige ontbundeling aanbieden, terwijl een NGA-glasvezelnetwerk ten minste toegang tot dark fibre, bitstroom en, ingeval van een FTTC-netwerk, toegang tot ontbundeling van het subnet moet aanbieden.

(36) Deze beperking wordt gerechtvaardigd door het feit dat na de uitrol van een breedbandnetwerk dat universele connectiviteit biedt, de marktkrachten normaal gezien toereikend zijn om alle gebruikers tegen een concurrerende prijs communicatiediensten aan te bieden.

(37) Dergelijke garanties kunnen onder meer bestaan in een verplichting een aparte boekhouding te voeren of in de oprichting van een entiteit die structureel en juridisch losstaat van de verticaal geïntegreerde exploitant. Alleen die entiteit zou verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de taak van algemeen economisch belang.

(38) Het zijn de lidstaten die rekening houdend met de bijzonderheden van elk geval moeten bepalen wat de meest geschikte methode is om ervoor te zorgen dat de toegekende compensatie alleen de kosten dekt voor het verrichten van de taak van algemeen economisch belang in de niet-winstgevende gebieden. De toegekende compensatie kan bijvoorbeeld gebaseerd worden op een vergelijking tussen de opbrengsten van de commerciële exploitatie van de infrastructuur in de winstgevende gebieden en de opbrengsten van de commerciële exploitatie in de niet-winstgevende gebieden. Extra winst, dat wil zeggen winst die het gebruikelijke rendement op kapitaal voor de uitrol van een bepaalde breedbandinfrastructuur overstijgt, zou kunnen worden toegewezen aan de financiering van de dienst van algemeen economisch belang in niet-winstgevende gebieden terwijl voor het saldo van de kosten een financiële compensatie wordt toegekend.

(39) PB L 312 van 29.11.2005, blz. 67. Zie ook de communautaire kaderregeling inzake staatssteun in de vorm van compensatie voor de openbare dienst (PB C 297 van 29.11.2005, blz. 4).

(40) In artikel 87, lid 3, onder a), van het Verdrag is bepaald dat „steun ter bevordering van de economische ontwikkeling van streken waarin de levensstandaard abnormaal laag is of waar een ernstig gebrek aan werkgelegenheid heerst”, eveneens als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden beschouwd.

(41) Richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen 2007-2013 (PB C 54 van 4.3.2006, blz. 13-45).

(42) Hoewel de toegekende steun in sommige zaken tot steungebieden beperkt bleef en ook als steun ten behoeve van initiële investeringen in de zin van de bovengenoemde richtsnoeren kon worden aangemerkt, overschreed de steunintensiteit bovendien vaak het toegestane plafond voor regionale steun in dergelijke gebieden.

(43) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 508/08 — Verenigd Koninkrijk, Provision of remote Broadband services in Northern Ireland; beschikking N 201/06 — Griekenland, Broadband access development in underserved areas, en beschikking N 118/06 — Letland, Development of broadband communications networks in rural areas.

(44) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 201/06 — Griekenland, Broadband access development in underserved areas.

(45) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 118/06 — Letland, Development of broadband communication networks in rural areas.

(46) Zie beschikking van de Commissie van 19 juli 2006 betreffende maatregel nr. C 35/05 (ex N 59/05) die Nederland voornemens is ten uitvoer te leggen met betrekking tot de aanleg van een breedbandnetwerk in Appingedam (PB L 86 van 27.3.2007, blz. 1). In die zaak ging het om de uitrol van een passief netwerk (dat wil zeggen buizen en glasvezel), waarvan de gemeente eigenaar zou zijn, terwijl de actieve laag (dat wil zeggen het beheer en de exploitatie van het netwerk) aan een wholesale-exploitant uit de particuliere sector zou worden uitbesteed, die aan andere dienstverleners wholesaletoegang zou moeten aanbieden. In haar beschikking merkte de Commissie op dat de Nederlandse breedbandmarkt zich kenmerkte door snelle ontwikkelingen en dat aanbieders van elektronische-communicatiediensten, waaronder kabelexploitanten en aanbieders van internetdiensten, op het punt stonden om zonder staatssteun breedbanddiensten met zeer hoge capaciteit op de markt te introduceren. De situatie in Appingedam verschilde niet van de rest van de Nederlandse breedbandmarkt. Zowel de gevestigde exploitant van vaste telefonie als een kabelexploitant boden in Appingedam reeds „drievoudige diensten” (telefonie, breedband en digitale/analoge TV) aan en beide exploitanten beschikten over de technische mogelijkheden om de breedbandcapaciteit van hun netwerken te verhogen.

(47) Zoals gezegd in punt 6 is breedbandtoegang tot dusver in alle EU-landen onderworpen aan regelgeving ex ante.

(48) In haar beschikking N 131/05 — Verenigd Koninkrijk, FibreSpeed Broadband Project Wales, moest de Commissie nagaan of de financiële steun die door de Welshe autoriteiten werd verleend voor de aanleg van een open en neutraal glasvezelnetwerk dat 14 bedrijvenparken zou verbinden, ook verenigbaar kon worden verklaard indien de gesteunde lokaties reeds door de gevestigde netwerkexploitant werden bediend met prijsgereguleerde huurlijnen. De Commissie was van oordeel dat de huurlijnen die door de gevestigde exploitant werden aangeboden, zeer duur waren en zo goed als onbetaalbaar voor kleine en middelgrote ondernemingen. De gesteunde bedrijvenparken konden evenmin symmetrische ADSL-diensten van meer dan 2 Mbps krijgen, vanwege hun afstand tot de telefooncentrales van de gevestigde exploitant. Voorts stelde de gevestigde exploitant zijn buizen en dark fibre (niet-geactiveerde glasvezel) niet ter beschikking van derden. De aanwezigheid van de gevestigde exploitant in de bestreken gebieden kon derhalve geen betaalbare hogesnelheidsinternetdiensten voor kleine en middelgrote ondernemingen garanderen. Evenmin bestond het vooruitzicht dat derden een alternatieve infrastructuur zouden aanleggen om de betrokken bedrijvenparken hogesnelheidsdiensten aan te bieden. Zie ook beschikking van de Commissie N 890/06 — Frankrijk, Aide du Sicoval pour un réseau de très haut débit, en beschikking van de Commissie N 284/05 — Ierland, Regional Broadband Programme: Metropolitan Area Networks („MANs”), phases II and III.

(49) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 473/07 — Italië, Broadband connection for Alto Adige; beschikking N 570/07 — Duitsland, Broadband in rural areas of Baden-Württemberg; beschikking N 131/05 — Verenigd Koninkrijk, FibreSpeed Broadband Project Wales; beschikking N 284/05 — Ierland, Regional Broadband Programme: Metropolitan Area Networks („MANs”), phases II en III; beschikking N 118/06 — Letland, Development of broadband communication networks in rural areas, en beschikking N 157/06 — Verenigd Koninkrijk, South Yorkshire Digital Region Broadband Project.

(50) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 222/06 — Italië, Aid to bridge the digital divide in Sardinia; beschikking N 398/05 — Hongarije, Development of Tax Benefit for Broadband, en beschikking N 264/06 — Italië, Broadband for rural Tuscany.

(51) Normaal gezien in het kader van de procedure van artikel 88, lid 2.

(52) Indien kan worden aangetoond dat de bestaande exploitanten de overheid geen informatie hebben bezorgd die relevant is met het oog op het in kaart brengen van de dekking, moet die overheid noodgedwongen terugvallen op de informatie die haar ter beschikking is gesteld.

(53) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 201/06 — Griekenland, Broadband access development in underserved areas; beschikking N 264/06 — Italië, Broadband for rural Tuscany; beschikking N 475/07 — Ierland, National Broadband Scheme („NBS”), en beschikking N 115/08 — Duitsland, Broadband in rural areas of Germany.

(54) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 508/08 — Verenigd Koninkrijk, Provision of Remote Broadband Services in Northern Ireland; beschikking N 475/07 — Ierland, National Broadband Scheme („NBS”), en beschikking N 157/06 — Verenigd Koninkrijk, South Yorkshire Digital region Broadband Project.

(55) Om te bepalen welke offerte economisch de meest voordelige is, moet de aanbestedende dienst van tevoren het relatieve gewicht bekendmaken dat zij aan elk van de gekozen (kwalitatieve) criteria zal toekennen.

(56) Tot dusver heeft de Commissie slechts in één zaak aanvaard dat het gerechtvaardigd was om een specifieke technologische oplossing op te leggen: zie beschikking van de Commissie N 222/06 — Italië, Aid to bridge the digital divide in Sardinia. In die zaak was de Commissie van oordeel dat „gelet op de specifieke omstandigheden, namelijk de topografie van de regio, de afwezigheid van kabelnetwerken en de noodzaak de baten van de steun zo groot mogelijk te maken, ADSL de meest geschikte technologie leek om de doelstellingen van het project te bereiken” (zie punt 45).

(57) Wanneer de lidstaten voorts opteren voor een beheersmodel waarbij de gesubsidieerde breedbandinfrastructuur alleen wholesaletoegangsdiensten aan derden aanbiedt en geen retaildiensten, wordt de mogelijke vervalsing van de mededinging nog verder beperkt, aangezien een dergelijk model voor het beheer van een netwerk helpt om mogelijk complexe kwesties in verband met afbraakprijzen en verborgen vormen van toegangsdiscriminatie te voorkomen.

(58) In dit verband moet de nationale regelgevende instantie ermee rekening houden dat het mogelijk is dat de specifieke voorwaarden die initieel de toekenning van steun aan de exploitant van de betrokken infrastructuur rechtvaardigden, nog steeds bestaan.

(59) In buitengewone omstandigheden, die door de aanmeldende lidstaat moeten worden aangetoond, kan een dergelijk mechanisme voor zeer lage steunbedragen of kleinschalige eenmalige projecten die gebaseerd zijn op eenvoudige aanbestedingsprincipes, een onevenredige last vormen voor de subsidiërende autoriteiten en wordt het daarom niet door de Commissie opgelegd.

(60) In deze fase van de ontwikkeling van de technologie en de markt lijken noch de satelliettechnologieën, noch de mobiele-netwerktechnologieën in staat om supersnelle symmetrische breedbanddiensten te leveren, al kan die situatie in de toekomst veranderen, vooral dan bij de mobiele diensten (indien de volgende grote stap in mobiele-radiocommunicatie op lange termijn wordt gezet, kunnen theoretisch maximumdatasnelheden van 100 Mbps downstream en 50 Mbps upstream worden gehaald).

(61) Zie beschikking N 157/06 — Verenigd Koninkrijk, South Yorkshire Digital Region Broadband Project, en beschikking N 284/05 — Ierland, Regional Broadband Programme: Metropolitan Area Networks („MANs”), phases II and III.

(62) Tot dusver werd slechts in twee zaken (Appingedam en Amsterdam) staatssteun verleend voor de uitrol van een NGA-netwerk dat ook particuliere gebruikers glasvezelconnectiviteit zou aanbieden.

(63) De breedbandnetwerkexploitanten voeren aan dat de uitrol van een glasvezelnetwerk nog steeds een dure en riskante investering is, tenzij in dichtbevolkte gebieden of gebieden met veel ondernemingen, waar zij reeds een groot klantenbestand hebben dat naar hogere snelheden kan worden gemigreerd. In bepaalde zaken werd aangevoerd dat de mogelijke opbrengsten niet opwegen tegen de kosten van uitrol van NGA- en glasvezelnetwerken, waardoor geen of te weinig exploitanten uit de particuliere sector bereid zijn om de markt te betreden.

(64) Dergelijke maatregelen mogen niet specifiek aan exploitanten van elektrische-communicatienetwerken worden opgelegd, maar moeten zonder onderscheid van toepassing zijn op alle exploitanten in alle betrokken sectoren (bijvoorbeeld op andere exploitanten van nutsvoorzieningen zoals gas, elektriciteit en/of water). Maatregelen die alleen op de exploitanten van elektronische-communicatienetwerken van toepassing zouden zijn, kunnen sectorale steun vormen en derhalve onder het verbod van artikel 87, lid 1, van het Verdrag vallen.

(65) Zie bijvoorbeeld beschikking van de Commissie N 157/06 — Verenigd Koninkrijk, South Yorkshire Digital Region Broadband Project; beschikking N 201/06 — Griekenland, Broadband access development in underserved territories, en beschikking N 131/05 — Verenigd Koninkrijk, FibreSpeed Broadband Project Wales; beschikking N 284/05 — Ierland, Regional Broadband Programme: Metropolitan Area Networks („MANs”), phases II and III; beschikking N 381/04 — Frankrijk, Projet de réseau de télécommunications haut débit des Pyrénées-Atlantiques; beschikking N 382/05 — Frankrijk, Mise en place d'une infrastructure haut débit sur le territoire de la région Limousin (DORSAL); beschikking N 57/2005 — Verenigd Koninkrijk, Regional Innovative Broadband Support in Wales, en beschikking N 14/2008 — Verenigd Koninkrijk, Broadband in Scotland — Extending Broadband Reach.

(66) Dit geldt onverminderd de mogelijke toepassing van de in punt 33 genoemde richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen.

(67) Vandaag is een gebied waar alleen smalbandinternet (inbelverbinding) beschikbaar is — tegenover gebieden waar breedband voorhanden is — een „wit gebied”; precies zo zullen in de toekomst gebieden waar geen NGA-breedbandinfrastructuur doch wel een basisbreedbandinfrastructuur voorhanden is, als een „wit gebied” worden beschouwd.

(68) ADSL 2+ breidt de capaciteit van een basis-ADSL-netwerk uit tot een maximumbandbreedte van 24 Mbps.

(69) Een „wit NGA-gebied” kan een gebied zijn waar geen basisbreedbandinfrastructuur voorhanden is (traditionele „witte gebieden”), maar ook een gebied waar slechts één exploitant van basisbreedband aanwezig is (dat wil zeggen een traditioneel „grijs gebied”) of waar verschillende exploitanten van basisbreedband aanwezig zijn (dat wil zeggen een traditioneel „zwart gebied”). Zoals toegelicht in deel 3.4 gelden er in deze verschillende omstandigheden andere voorwaarden voor de verenigbaarheid van staatssteun ten behoeve van de ontwikkeling van breedband.

(70) Deze termijn stemt naar schatting overeen met de gemiddelde periode die nodig is voor de uitrol van een NGA-netwerk dat een stad bestrijkt. In dit verband moet een exploitant kunnen aantonen dat hij in de komende drie jaar de nodige investeringen in infrastructuur zou hebben gedaan om tegen dan een aanzienlijk deel van het grondgebied en de bevolking daar te dekken.

(71) Een „grijs NGA-gebied” kan a) een gebied zijn waar buiten het NGA-netwerk geen andere basisbreedbandinfrastructuur voorhanden is, maar ook b) een gebied waar ook één of meerdere exploitanten van basisbreedband aanwezig zijn (dat als een traditioneel „grijs” of „zwart gebied” kan worden beschouwd). Zoals toegelicht in deel 3.4 gelden er in deze verschillende omstandigheden andere voorwaarden voor de verenigbaarheid van staatssteun ten behoeve van de ontwikkeling van breedband.

(72) Een „zwart NGA-gebied” kan ook een gebied zijn waar één breedbandexploitant (traditioneel „grijs gebied”) of meerdere breedbandexploitanten (traditioneel „zwart gebied”) aanwezig zijn. Zoals hieronder zal worden toegelicht gelden er in deze verschillende omstandigheden andere voorwaarden voor de verenigbaarheid van staatssteun ten behoeve van de ontwikkeling van breedband.

(73) In dit verband moet ermee rekening worden gehouden dat het mogelijk is dat de specifieke marktvoorwaarden die initieel de toekenning van steun aan de exploitant van de betrokken infrastructuur rechtvaardigden, nog steeds bestaan.

(74) PB C 119 van 22.5.2002, blz. 22.

PROCEDURES IN VERBAND MET DE UITVOERING VAN HET GEMEENSCHAPPELIJK MEDEDINGINGSBELEID

30.9.2009

Publicatieblad van de Europese Unie

C 235/32

Bekendmaking van een aanvraag overeenkomstig artikel 6, lid 2, van Verordening (EG) nr. 510/2006 van de Raad inzake de bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen

2009/C 235/08

Deze bekendmaking verleent het recht om op grond van artikel 7 van Verordening (EG) nr. 510/2006 van de Raad bezwaar aan te tekenen tegen de aanvraag. Bezwaarschriften moeten de Commissie bereiken binnen zes maanden te rekenen vanaf de datum van deze bekendmaking.

SAMENVATTING

VERORDENING (EG) Nr. 510/2006 VAN DE RAAD

„KRAŠKI PRŠUT”

EG-nummer: SI-PGI-005-0417-29.10.2004

BOB ( ) BGA ( X )

Deze samenvatting bevat de belangrijkste gegevens uit het productdossier ter informatie.

1. Bevoegde dienst van de lidstaat:

Naam:

Ministrstvo za kmetijstvo, gozdarstvo in prehrano RS

Adres:

Dunajska cesta 58

SI-1000 Ljubljana

SLOVENIJA

Tel.

+386 14789109

Fax

+386 14789055

E-mail:

varnahrana.mkgp@gov.si

2. Groepering:

Naam:

GIZ Kraški pršut

Adres:

Šepulje 31

SI-6210 Sežana

SLOVENIJA

Tel.

+386 57310300

Fax

+386 57310330

E-mail:

—

Samenstelling:

Producenten/verwerkers ( X ) Andere samenstelling ( )

3. Productcategorie:

Categorie 1.2:

Vleesproducten (verhit, gezouten, gerookt enz.)

4. Productdossier:

(samenvatting van de bij artikel 4, lid 2, van Verordening (EG) nr. 510/2006 voorgeschreven gegevens)

4.1. Naam:

„Kraški pršut”

4.2. Beschrijving:

Kraški pršut is een aan de lucht gedroogd/gerijpt vleesproduct verkregen uit hele, verse achterbouten van varkens.

Een kenmerkende eigenschap van „Kraški pršut” is zijn herkenbare standaardvorm. Verse achterbouten worden bereid zonder de hoeven, maar wel met het zwoerd en, in voorkomend geval, ook het vet. Een verse achterbout moet minstens 9 kg wegen. Het spiervlees reikt 5-7 cm onder de heupkop (Caput ossis femoris). Aan de binnenkant van de achterbout is het spiervlees onbedekt; het zwoerd en vet zijn iets meer bijgesneden naar de schenkel toe.

Dankzij de gunstige klimaatomstandigheden in de Kras (Karst) kunnen er complete achterbouten worden gedroogd. Kenmerkend voor „Kraški pršut” is het droog zouten met behulp van uitsluitend grof zeezout. De kenmerkende organoleptische eigenschappen, die tot uitdrukking komen in een lager vochtgehalte dankzij grotere dehydratie, ontwikkelen zich tijdens een voldoende lange droog-/rijpingsperiode. Typisch voor het product is een iets hoger zoutgehalte (tot 7,4 %) en het feit dat de plakken ham een steviger textuur in de mond hebben. De mate van dehydratie en een voldoende lange rijpingsperiode geven de ham zijn kenmerkende kleur wanneer hij wordt gesneden, namelijk rozerood met een donkerder tint aan de randen. Aroma en smaak van het product zijn intens. Het zeer pikante aroma is kenmerkend voor de mate van rijping en onderscheidt dit product ook van andere hamsoorten.

4.3. Geografisch gebied:

Kras is een gebied in het westelijke gedeelte van midden-Primorska. Het zouten, drogen en rijpen van „Kraški pršut” vinden plaats in het kleine gebied van de Kras waar de hammen traditioneel worden bereid.

De grens van dit gebied loopt van Kostanjevica na Krasu naar Opatje selo, en vandaar naar de grens tussen Slovenië en Italië; langs die grens naar de grensovergang in Lipica, vandaar langs de weg naar Lokev en door die plaats heen, vervolgens langs de weg naar Divača, vandaar in rechte lijn naar het dorp Brestovica pri Povirju en daarna naar de dorpen Štorje, Kazlje, Dobravlje, Ponikve, Kobdilj en Štanjel, vervolgens in rechte lijn door Mali Dol naar Škrbina, verder naar Lipa en Temnica en terug naar Kostanjevica na Krasu.

4.4. Bewijs van de oorsprong:

Alle producenten van „Kraški pršut” moeten deze ham bereiden binnen het geografische gebied dat is vastgesteld voor de bereiding van „Kraški pršut”. Om de traceerbaarheid en kwaliteit te garanderen, moeten alle bereidingsstappen plaatsvinden binnen dat geografische gebied. Er wordt een register bijgehouden van producenten en ondernemingen die „Kraški pršut” vervaardigen. Voor elke producent wordt de hoeveelheid vervaardigde „Kraški pršut” opgetekend. Op elke bereidingsstap wordt toezicht gehouden door het controleorgaan vermeld in punt 4.7, dat erkend is volgens de Europese norm EN 45011.

Voordat de verse achterbouten worden gezouten, wordt een brandstempel aangebracht op een opvallende plaats op het zwoerd. Dit stempel bevat de serie en de dag, de maand en het jaar. Deze aanduidingen zijn verplicht en maken integraal deel uit van de controles op het productieproces in zijn geheel en op de traceerbaarheid. Van elke producent wordt het aantal hammen in elke partij geregistreerd. Bij het partijnummer worden gegevens gevoegd over controles van de belangrijkste productieprocessen.

Na het drogen en rijpen worden de hammen onderworpen aan sensorische proeven en laboratoriumproeven om hun kwaliteit vast te stellen en krijgen ze het merk „Kraški pršut”. Het logo „Kraški pršut” wordt gebrand op het zwoerd van hele hammen, halve hammen en kwarthammen. Het merk vermeldt tevens het nummer van de producent.

4.5. Werkwijze voor het verkrijgen van het product:

—	Voor de bereiding van „Kraški pršut” wordt geen specifiek varkensras genoemd.

—

Verse achterbouten worden minstens 24 uur, maar niet langer dan 120 uur na de slachting verzameld; beschadigde achterbouten en achterbouten die minder dan 9 kg wegen, worden afgekeurd. De achterbouten moeten koel worden bewaard bij een temperatuur van – 1 °C tot + 4 °C. Ze mogen niet ingevroren geweest zijn. Het vet op de buitenkant van de verse, bijgesneden achterbout, gemeten van onder de heupkop (Caput ossis femoris), moet minimaal 10 mm dik zijn.

—	De aanvang van het zouten wordt aangeduid door middel van een brandstempel: dag, maand, jaar, partij.

—	Droog zouten: inwrijven, ontbloeden, gebruik van grof zeezout; de hoeveelheid zout wordt bepaald door het gewicht van de achterbouten.

—	De gezouten achterbouten worden op rekken gelegd.

—	Het zouten en nazouten vinden plaats bij een temperatuur van + 1 °C tot + 4 °C; de duur van het zoutingsproces hangt af van het gewicht van de achterbouten.

—	Het zout wordt van het oppervlak van de achterbouten verwijderd.

—	Koud drogen in circulatielucht bij een temperatuur van + 1 °C tot + 5 °C.

—	Koud drogen in rustig circulerende lucht bij een temperatuur van + 1 °C tot + 7 °C; de duur van de gehele periode voor het koud drogen, met inbegrip van het zouten, is minstens 75 dagen. De bereikte droogtegraad is minstens 16 %.

—	De achterbouten worden gewassen in warm water, drooggewreven en klaargemaakt voor het drogings-/rijpingsproces.

—	Bijsnijden van het spiervlees rond de heupkop (Caput ossis femoris) en, zo nodig, op plaatsen waar het heupbeen verwijderd is.

—	Drogen/rijpen bij temperaturen van + 12 °C tot + 18 °C. Indien de achterbouten bij aanvang 9 kg wegen, duurt de totale bereidingsperiode minstens 12 maanden. Wegen ze meer, dan duurt de bereidingsperiode verhoudingsgewijs langer.

—	Het spiervlees wordt in verschillende stadia tijdens het drogings-/rijpingsproces ingevet. De mate van invetten hangt af van het vochtgehalte, de aw-waarde en de bereikte drogingsgraad. Voor het invetten wordt varkensvet met zout, peper, bloem en (zo nodig) antioxidanten gebruikt.

—	De bereikte drogingsgraad wordt gemeten; deze moet minstens 33 % zijn ten opzichte van het aanvankelijke gewicht van de achterbouten.

—	Na rijping worden de hammen bewaard in een droge, goed geventileerde ruimte. Hammen en plakken ham, vacuüm- of gasverpakt, worden bewaard bij een temperatuur van maximaal + 8 °C.

—	Sensorische proeven om na te gaan of het aroma correct is, worden uitgevoerd door een naald van paardenbeen in het spiervlees te steken.

—	Met behulp van laboratoriumproeven worden het zoutgehalte (het maximale zoutgehalte is 7,4 %) en de aw-waarde (de aw-waarde moet minder dan 0,93 zijn) bepaald.

Na het aanbrengen van een brandstempel (voor meer informatie zie punt 4.8: Etikettering) kan „Kraški pršut” in zijn geheel, met of zonder been, op de markt worden gebracht en in zijn geheel, in helften of kwarten, of in een aangepaste verpakking in plakken worden verpakt. Het merk op het zwoerd en de verpakking is onuitwisbaar. Om de kwaliteit en specifieke procedures te behouden, mag „Kraški pršut” uitsluitend worden ontbeend, in stukken (helften of kwarten) worden gesneden en in kleinhandelsverpakking worden verpakt in bedrijven die gecertificeerd zijn voor de bereiding van „Kraški pršut”. Om de microbiologische veiligheid te garanderen en de typische organoleptische eigenschappen van de ham, zoals het aroma, de kleur en de textuur, te bewaren, mogen alleen die bedrijven de ham in plakken snijden en de plakken vacuüm- of gasverpakken.

4.6. Verband:

De geografische aanduiding is vooral gebaseerd op de traditie van de bereiding van „Kraški pršut” en de gevestigde reputatie van deze ham.

De Kras (Karst) is een plateau met een gevarieerd landschap in het zuidwesten van Slovenië. Het vormt een apart natuurlijk geheel en is duidelijk afgebakend van andere, naburige gebieden. De Kras was het eerste gebied in Europa, en zelfs in de wereld, waarvan werd gezegd dat het karsteigenschappen bezit. De grond is kalkhoudend; het aanwezige bouwland, de „rode aarde”, levert slechts bescheiden oogsten op. In de Kras komt een mild mediterraan klimaat samen met de koude continentale wind, algemeen bekend als de „Bora”, die vanuit het noordoosten naar de Golf van Triëst waait. Door de diversiteit van het Karstplateau en de onmiddellijke nabijheid van de zee is er altijd wel wind of waait er een briesje; ook is de relatieve vochtigheid er betrekkelijk laag. Samen met de samenstelling van de grond en de begroeiing heeft dit de plaatselijke bevolking al eeuwen het microklimaat geschonken dat gunstig is voor het drogen van vlees.

Het succes met betrekking tot de huidige omvang, reputatie en ontwikkeling van de hambereiding in de Kras is te danken aan de traditionele en individuele technieken die de boeren gebruiken. Het drogen van stukken vlees bestaat waarschijnlijk al sinds de tijd dat de eerste mensen zich in de Kras vestigden. De ontwikkeling van Triëst als een belangrijk stedelijk centrum en de aanleg van wegen zoals die tussen Wenen en Triëst, die door de Kras lopen, deden de vraag naar ham bij handelaars en hotelhouders toenemen. Tegelijkertijd nam de reputatie van de ham toe. Naarmate de vraag naar de ham steeg en zijn reputatie toenam, ontstond er ook meer interesse voor de bereiding van „Kraški pršut”.

In 1689 schreef Valvasor over de bewoners van de Kras:

„Deze brave lieden redden zich zo goed als ze kunnen en leven in armoede; ze zijn al gelukkig met een stukje varkensvet (dat ze kunnen verstouwen omdat ze zo hard werken), een ui en een stukje droog, grof, bruin, opgerold brood met zemelen. Op sommige plaatsen heerst een groot gebrek aan hout, en vooral in de zomer aan schoon water.” (Rupel, 1969).

In 1960 schreef A. Melik in het boek „Slovensko Primorje”:

„De varkenshouderij is goed ontwikkeld in de Kras. Iedere landbouwer wil graag varkens slachten om in zijn eigen behoeften te voorzien. Varkens fokken hangt samen met de voedselproductie in moestuinen en op akkers. 's Winters zijn de temperaturen goed; het vlees wordt „rauw” bewaard, gedroogd in de vorm van „Kraški pršut”.”

Zo hebben zich op basis van ervaring in de loop der jaren technische vaardigheden ontwikkeld en zijn deze een traditie geworden. Wanneer de bewoners van de Kras gedroogde vleesproducten vervaardigen, conserveren ze altijd met zout; hierbij wordt matig zout gebruikt zodat hun producten de juiste balans hebben tussen pikant en zoet. Achterbouten en schouderstukken worden in hun geheel gezouten. Elders in Slovenië worden de achterbouten gewoonlijk verdeeld in kleinere stukken en wordt er pekel gebruikt, in combinatie met nat en droog zouten.

De zorg voor kwaliteit vraagt om strenge normen en een permanent toezicht op alle stadia van het productieproces. Het vele werk van verschillende mensen heeft een schat aan ervaring opgeleverd, die een traditie is geworden. De beheersing van de afzonderlijke bereidingsstadia in natuurlijke klimaatomstandigheden heeft, via het rijpingsproces, geleid tot de ontwikkeling van de typische organoleptische kenmerken van de ham, zijn geur, smaak, kleur en textuur. Deze kenmerken zijn de norm geworden en dragen bij tot de faam van „Kraški pršut”. Het is een voorbeeld van de harmonie tussen mens en natuur. De knowhow op basis van ervaring heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld en „Kraški pršut” zijn herkenbare vorm en organoleptische kenmerken bezorgd.

Sedert 1953 vindt een georganiseerde aankoop van hammen plaats. De coöperatie van landbouwers in Štanjel koopt sedertdien jaarlijks 3 000-4 000 hammen. De hammen werden gekocht van landbouwers in de streek van Štanjel en Vrhov en in het ruimere Karstgebied. De hammen wogen meer dan 8 kg, de drogings- en rijpingsperiode duurde 18 maanden. Sommige hammen werden uitgevoerd naar Italië. Ook logementen en hotels in Slovenië kochten de hammen aan, wat bijdroeg tot datgene wat de horecasector te bieden had. Om aan de marktvraag te voldoen gingen coöperaties en bedrijven hammen bereiden. Van 1963 tot en met 1977 waren de technieken voor het zouten, roken en drogen van ham precies dezelfde als op de boerderij. 1963 was ook het jaar waarin de ham de naam „Kraški pršut” kreeg.

In 1977 brak een nieuw tijdperk aan in de bereiding van „Kraški pršut” en andere gedroogde vleesspecialiteiten, toen de producenten hamfabrieken in het leven riepen met een speciale technologie (de zogenaamde „pršutarne”). Het typische uiterlijk en de organoleptische kenmerken van de ham weerspiegelen de gastronomische cultuur van de Kras.

4.7. Controlestructuur:

Naam:

Bureau Veritas, d.o.o.

Adres:

Linhartova 49a

SI-1000 Ljubljana

SLOVENIJA

Tel.

+386 14757670

Fax

+386 14747602

E-mail:

info@bureauveritas.si

4.8. Etikettering:

Een herkenbaar kenmerk van „Kraški pršut” is het logo in de vorm van een ham, met het opschrift „Kraški pršut”. Dit logo vermeldt eveneens het nummer van de producent. Het logo wordt met een brandstempel aangebracht op het zwoerd van hele hammen aan het been, ontbeende hammen en halve en kwarthammen. Wanneer de ham in plakken wordt verkocht, zit er aan de rand nog een stukje van het zwoerd waarin het brandmerk werd aangebracht.

Het aangebrachte brandstempel garandeert de kwaliteit van het product en waarborgt dat het in het vermelde geografische gebied onder het gepaste toezicht werd bereid, overeenkomstig het productdossier. Alle producenten van „Kraški pršut” die het conformiteitscertificaat hebben ontvangen voor bereiding volgens het productdossier, hebben het recht het product van het logo te voorzien.

Alleen hammen aan het been, ontbeende hammen, halve hammen, kwarthammen en hamplakken met het brandstempel dragen op hun etiket het logo „Kraški pršut” met de woorden „beschermde geografische aanduiding”. Ham die in plakken is gesneden en vacuüm- of gasverpakt is, draagt het logo „Kraški pršut” op het etiket.

Het logo is afgedrukt rechts van het opschrift „Kraški pršut”. Deze positie is verplicht voor alle producenten. Het etiket draagt het opschrift „beschermde geografische aanduiding” en het bovengenoemde certificaatnummer. Het product draagt ook het kwaliteitsmerk van de Republiek Slovenië en/of het bijbehorende communautaire symbool.

		ISSN 1725-2474 doi:10.3000/17252474.C_2009.235.nld
Publicatieblad van de Europese Unie		C 235

Uitgave in de Nederlandse taal	Mededelingen en bekendmakingen	52e jaargang 30 september 2009

Nummer	Inhoud	Bladzijde
	II Mededelingen
	MEDEDELINGEN VAN DE INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE
	Commissie
2009/C 235/01	Goedkeuring van de steunmaatregelen van de staten in het kader van de bepalingen van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag — Gevallen waartegen de Commissie geen bezwaar maakt ( 1 )	1

2009/C 235/02	Besluit om geen bezwaar aan te tekenen tegen een aangemelde concentratie (Zaak COMP/M.5610 — Predica/SFL/Parholding) ( 1 )	5

	IV Informatie
	INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EUROPESE UNIE
	Commissie
2009/C 235/03	Wisselkoersen van de euro	6

2009/C 235/04	Mededeling van de Commissie — Communautaire richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken ( 1 )	7

Datum waarop het besluit is genomen	3.9.2009
Referentienummer staatssteun	N 355/09
Lidstaat	Hongarije
Regio	—
Benaming van de steunregeling en/of naam van de begunstigde	Prolongation and modification of the Hungarian bank support scheme N 664/08
Rechtsgrondslag	Reinforcement of the Stability of the Financial Intermediary System (2008. évi CIV. törvény a pénzügyi közvetítőrendszer stabilitásának erősítéséről)
Type maatregel	Steunregeling
Doelstelling	Opheffing van een ernstige verstoring van de economie
Vorm van de steun	Garantie, herkapitalisatie
Begrotingsmiddelen	Totale begroting: 300 miljard HUF voor de herkapitalisatie en 1 500 miljard HUF voor de garantie
Maximale steunintensiteit	—
Looptijd (periode)	tot 31.12.2009
Economische sectoren	Beperkt tot de financiële dienstverlening
Naam en adres van de steunverlenende autoriteit	Ministry of finance
Andere informatie	—

	Munteenheid	Koers
USD	US-dollar	1,4549
JPY	Japanse yen	130,91
DKK	Deense kroon	7,4440
GBP	Pond sterling	0,91180
SEK	Zweedse kroon	10,2330
CHF	Zwitserse frank	1,5124
ISK	IJslandse kroon
NOK	Noorse kroon	8,5150
BGN	Bulgaarse lev	1,9558
CZK	Tsjechische koruna	25,180
EEK	Estlandse kroon	15,6466
HUF	Hongaarse forint	269,55
LTL	Litouwse litas	3,4528
LVL	Letlandse lat	0,7063
PLN	Poolse zloty	4,2135
RON	Roemeense leu	4,1926
TRY	Turkse lira	2,1680
AUD	Australische dollar	1,6690
CAD	Canadese dollar	1,5861
HKD	Hongkongse dollar	11,2758
NZD	Nieuw-Zeelandse dollar	2,0361
SGD	Singaporese dollar	2,0641
KRW	Zuid-Koreaanse won	1 725,71
ZAR	Zuid-Afrikaanse rand	10,8180
CNY	Chinese yuan renminbi	9,9341
HRK	Kroatische kuna	7,2708
IDR	Indonesische roepia	14 148,90
MYR	Maleisische ringgit	5,0711
PHP	Filipijnse peso	69,240
RUB	Russische roebel	43,8814
THB	Thaise baht	48,906
BRL	Braziliaanse real	2,6088
MXN	Mexicaanse peso	19,7575
INR	Indiase roepie	70,0030

	V Bekendmakingen
	PROCEDURES IN VERBAND MET DE UITVOERING VAN HET GEMEENSCHAPPELIJK MEDEDINGINGSBELEID
	Commissie
2009/C 235/05	Voorafgaande aanmelding van een concentratie (Zaak COMP/M.5549 — EDF/Segebel) ( 1 )	26

2009/C 235/06	Voorafgaande aanmelding van een concentratie (Zaak COMP/M.5502 — Merck/Schering-Plough) ( 1 )	27

	ANDERE BESLUITEN
	Commissie
2009/C 235/07	Bekendmaking van een aanvraag overeenkomstig artikel 6, lid 2, van Verordening (EG) nr. 510/2006 van de Raad inzake de bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen	28

2009/C 235/08	Bekendmaking van een aanvraag overeenkomstig artikel 6, lid 2, van Verordening (EG) nr. 510/2006 van de Raad inzake de bescherming van geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen van landbouwproducten en levensmiddelen	32