16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/1

1.1

Het is hoog tijd om de huidige O&O-maatregelen aanzienlijk te versterken, het daarvoor vereiste kader te verbeteren en de juiste financiële voorwaarden te scheppen.

Naast krachtige EU-, nationale en industriële O&O-programma's is er ook een Europese interne markt voor onderzoek en ontwikkeling nodig om het in de EU aanwezige potentieel beter te kunnen benutten — dit is de Europese onderzoeksruimte.

1.2

De Commissie is dan ook terecht van plan om deze onderzoeksruimte verder uit te bouwen. Haar doelstellingen en voorstellen verdienen in grote lijnen bijval, al moeten deze wel aangevuld en hier en daar verduidelijkt of gecorrigeerd worden.

1.3

Het EESC is het eens met de doelstelling om een aantrekkelijke arbeidsmarkt voor wetenschappers en ingenieurs te creëren waarop mobiliteit mogelijk en lonend is. Het gaat in dit verband met name om goede contracten, aantrekkelijke salarissen, een voor heel Europa geldende regeling inzake sociale zekerheid en gezinsregelingen. Wat dit betreft is er vooral in de lidstaten heel wat mis. Daarom roept het EESC juist de lidstaten en hun sociale partners op om dit recht te zetten en met name jonge wetenschappers carrièreperspectieven te bieden die qua aantrekkelijkheid kunnen concurreren met andere carrièreperspectieven voor hoogbegaafde academici. Dan zullen weer meer begaafde jongeren bereid zijn om tijd en energie te steken in een zware, veeleisende studie en kan het hachelijke gebrek aan goed opgeleide technisch-wetenschappelijke arbeidskrachten en afgestudeerden werden weggewerkt.

1.4

Het EESC staat achter de Barcelona-doelstelling van de Europese Raad. Zoals de zaken er nu voor staan, zal de EU echter slechts 2 % (dus slechts een vijftigste deel!) van de met deze doelstelling nagestreefde investeringen in onderzoek en ontwikkeling voor haar rekening nemen. De grootste politieke verantwoordelijkheid voor het verwezenlijken van de Barcelona-doelstelling ligt zodoende bij de lidstaten, en de economische verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven. Met zijn aanbevelingen dringt het EESC er dan ook met name bij de Raad, het Parlement en de lidstaten op aan om ervoor te zorgen dat hun O&O-activiteiten weer tot de wereldtop te gaan behoren en om hiervoor alle andere benodigde maatregelen te nemen.

1.5

Het EESC dringt er daarom nogmaals bij de EU op aan om haar bijdrage aan de nagestreefde O&O-uitgaven tot minstens 3 % te verhogen en zo de hefboomwerking van EU-subsidies voor onderzoek op de noodzakelijke onderzoekinvesteringen door de lidstaten en het bedrijfsleven te versterken. Het is bovendien zaak om een groot gedeelte van de structuurfondsmiddelen voor infrastructurele maatregelen op O&O-gebied te gebruiken en ervoor te zorgen dat de EIB meer mogelijkheden tot het verstrekken van subsidies krijgt. Een en ander is nog dringender geworden door het ernstige en lang onderschatte energie- en klimaatprobleem.

1.6

Het EESC staat achter het streven om voor technisch-wetenschappelijke onderzoeksinfrastructuren van wereldklasse te zorgen; dit vergt echter wel een betrouwbare langetermijnfinanciering. Een en ander heeft alleen zin en kan alleen effect sorteren als de instellingen en universitaire centra van de lidstaten hierbij worden betrokken én als het bedrijfsleven technische projecten van de grond helpt te krijgen. Pas als deze netwerken een feit zijn, kan van een Europese meerwaarde worden gesproken.

1.7

Het EESC staat achter de doelstelling om onderzoeksinstellingen (maar ook de overkoepelende organisaties), die aan de basis liggen van onderzoek en ontwikkeling, sterker te maken. Deze moeten de mogelijkheid hebben om plannen voor de langere termijn te maken en hebben daarnaast vooral behoefte aan een goede uitrusting en voldoende keuzevrijheid. Dit betekent meer eigen verantwoordelijkheid bij de besteding van financiële middelen, een voldoende hoog aandeel van institutionele zijde in de basisfinanciering, financiering van projecten (in hun totaliteit), het overdraagbaar maken van de jaarlijkse begrotingsmiddelen, het wegnemen van de enorme administratieve rompslomp die talenten in onderzoeks- en onderwijsinstellingen belet vooruitgang te boeken, stimulerende maatregelen en bevordering van excellente prestaties door toekenning van extra middelen de best presterende instellingen.

1.8

De gemeenschappelijke technologie-initiatieven en de technologieplatforms zijn belangrijke instrumenten om technische innovaties tot stand te brengen op uit strategisch oogpunt belangrijke onderzoeksterreinen. Speciale aandacht moet uitgaan naar de participatie van het MKB in de samenwerkingsverbanden van overheid en bedrijfsleven die in dit verband nodig zijn. De nog te creëren kennis- en innovatiegemeenschappen (KIC) van het Europese Technologie Instituut (ETI) zouden gebruik moeten maken van de ervaringen die daarbij worden opgedaan. Ook de ervaringen opgedaan met het ERA-netwerk, CORNET-projecten en EUREKA-clusters kunnen in dit verband waardevol blijken te zijn.

1.9

Het EESC staat achter het streven om de Europese onderzoeksruimte open te stellen voor de rest van de wereld, waarbij de aantrekkelijkheid van deze ruimte echter van doorslaggevend belang is: pas als de brain drain in kwantitatief en kwalitatief opzicht tot staan is gebracht, dus als met name de meest productieve en succesvolle onderzoekers ter wereld Europa niet meer in grote aantallen verlaten, kan van een aantrekkelijke onderzoeksruimte worden gesproken. Om dat te bereiken moet echter wel alles kloppen: niveau, outillage, arbeidsvoorwaarden, politieke randvoorwaarden, ontplooiingsmogelijkheden, inkomen en maatschappelijke erkenning.

1.10

Het EESC staat achter de open-coördinatiemethode, waarbij de doelstellingen en beleidsmaatregelen van de lidstaten geëvalueerd worden en de hiermee opgedane ervaringen uitgewisseld worden om het Europese onderzoeksbeleid beter en coherent te maken. Coördinatie van bovenaf om tot een geheel en al uniforme aanpak te komen, waarbij het door instellingen en bedrijven verrichte onderzoek tot in detail wordt geregeld, is echter uit den boze. Daarom moet worden voorkomen dat het beeld ontstaat als zou de Commissie uit zijn op een centrale aansturing van Europese onderzoeksactiviteiten. Het streven is een evenwicht tot stand te brengen tussen het EU-kader, de autonomie van de lidstaten alsmede de initiatieven van instellingen en individuen en hun vermogen om iets tot stand te brengen. Alleen een grote verscheidenheid aan methoden, benaderingen en onderwerpen kan tot de beste resultaten, procedures en innovaties leiden.

1.11

Verder blijft het EESC zich hard maken voor minder bureaucratie. Daarom zou de vermindering van bureaucratie als een belangrijke beleidsdoelstelling in de agenda van de Europese ontwikkelingsruimte moeten worden opgenomen. Samen met de lidstaten en de onderzoeksinstellingen moeten daarom de alle perken te buiten gaande overregulering van en wildgroei aan Europese, nationale, regionale en institutionele verslagleggingsvereisten, aanvraag-, advies-, evaluatie- en vergunningsprocedures worden aangepakt; deze moeten vereenvoudigd en tot het absoluut noodzakelijke beperkt worden. Zelfs bijvoorbeeld de concurrentie tussen onderzoekers zal er in eerste instantie toe leiden dat dezen meer geld kwijt zijn aan allerlei bureaucratische procedures. Des te belangrijker is het dan ook om door flink te snoeien in al deze procedures tot een praktische oplossing te komen. De angst dat een enkeling onjuist zal handelen mag geen overregulering tot gevolg hebben, wat een verlammende invloed zou hebben op alle andere onderzoekers.

1.12

Het is een absolute noodzaak dat in de steunverlenende organisaties, met name de Commissie, in wetenschappelijk opzicht zeer deskundige ambtenaren werkzaam zijn die tot in detail vertrouwd zijn en blijven (regelmatige job rotation is in dit verband contraproductief!) met de verschillende vakgebieden en de bijbehorende communities.

1.13

De Europese onderzoeksruimte zou moeten worden aangevuld met een Europese kennisruimte om zo een Europese kennismaatschappij tot stand te brengen. Hiervoor zijn goede, brede opleidingen voor alle burgers nodig, en daarbovenop nog eens hoogwaardige vervolgopleidingen voor wetenschappers en ingenieurs. In het verlengde hiervan is een goed „kennisbeheer” nodig. Bij O&O-activiteiten gaan onderzoekers uit van bestaande inzichten om tot nieuwe inzichten te komen.

1.14

Er zouden duidelijke en begrijpelijke regelingen moeten worden ontwikkeld voor alle verschillende EU-instrumenten ter ondersteuning en coördinatie van O&O-activiteiten. De Commissie zou er in dit verband goed aan doen om een duidelijk overzicht (en gebruiksaanwijzing) te maken van alle instrumenten waarmee en manieren waarop zij O&O-activiteiten steunt en coördineert. Dan zou ook blijken of nog wel duidelijk genoeg is waar de onverminderd in aantal toenemende instrumenten precies toe dienen en of ze goed van elkaar te onderscheiden zijn, alsmede of ze voor zowel gebruikers als de ambtenaren van de Commissie nog steeds overzichtelijk en hanteerbaar zijn dan wel of er een herschikking nodig is.

1.15

Veel van de in het Groenboek behandelde onderwerpen vergen een aparte benaderingswijze. Daarop, en op andere aspecten, wordt hieronder ingegaan.

2.1

De mededeling van de Commissie moet gezien worden tegen de achtergrond van de inmiddels afgeronde discussie over en de goedkeuring van het 7e O&O-kaderprogramma, van de hiervoor geselecteerde onderzoeksthema's (de zogenoemde specifieke programma's), van de hiervoor ter beschikking staande instrumenten en van de participatieregels. In de mededeling van de Commissie gaat het dan ook niet meer om de inhoud van het onderzoek, maar om de strategische doelen van de Europese ontwikkelingsruimte.

2.2

Met het oog hierop worden na een kort historisch overzicht de taken en doelstellingen van de Europese ontwikkelingsruimte samengevat, in het licht van de huidige stand van zaken bekeken, geëvalueerd en aan de nieuwe ontwikkelingen aangepast. Ten grondslag aan de mededeling ligt het belang van de Europese O&O voor de Lissabon-strategie en de vraag in hoeverre Europa in dit opzicht met de rest van wereld kan concurreren.

2.3

De volgende taken en doelstellingen krijgen van de Commissie extra nadruk:

2.4

De Commissie vat samen wat tot dusverre is bereikt en gebruikt dat als uitgangspunt voor de maatregelen die nodig zijn voor de consolidatie en verdere uitbreiding van het O&O-kaderprogramma. Dit programma is door haar zo opgezet dat deze maatregelen ondersteund worden; het kreeg een veel ruimer budget, zij het niet zo ruim als de Commissie oorspronkelijk had voorgesteld (en het EESC had aanbevolen!). Nieuwe initiatieven als de Europese onderzoeksraad, die naar aanleiding van het 7e kaderprogramma (2007-2013) in het leven zijn geroepen, zullen eveneens doorwerken in het Europese onderzoeksklimaat. Ook het geplande Europese Technologie-instituut zou kunnen meehelpen bij het tot stand brengen van kennis- en innovatiegemeenschappen van wereldklasse.

2.5

Tegelijkertijd vraagt de Commissie ook aandacht voor zwakke punten die aangepakt moeten worden, zoals (in beknopte vorm):

2.6

Hieronder komen andere elementen van het Groenboek aan de orde.

2.7

Om met het Groenboek een brede discussie aan te zwengelen heeft de Commissie er 35 concrete vragen in opgenomen. De reacties van Parlement, Raad EESC, Comité van de Regio's, lidstaten, onderzoekers en onderzoeksinstellingen zullen naar verwachting in 2008 bij de Commissie binnenkomen en worden dan tot voorstellen voor maatregelen omgewerkt. Veel van deze vragen worden impliciet al in hoofdstuk 3 beantwoord. In hoofdstuk 4 neemt het EESC stelling ten opzichte van een aantal specifieke vragen.

3.1

Belang van wetenschappelijke excellentie. Al vaker (1) heeft het EESC erop gewezen dat wetenschappelijke en technische topprestaties en de vertaling ervan in een sterke economie dé voorwaarden zijn om onze toekomst in het internationale krachtenveld veilig te stellen en om het Europese sociale model niet in gevaar te laten komen.

Daarom moeten de huidige O&O-maatregelen zo snel mogelijk duidelijk worden versterkt, dienen de hiervoor noodzakelijke beleidsprioriteiten te worden vastgesteld en is het nodig om de randvoorwaarden te verbeteren en de financiële voorwaarden te scheppen. Belangrijk is de toepassing van het concurrentiebeginsel aan de hand van excellentiecriteria. Over de regels voor de noodzakelijke subsidies (TRANS: state aid) heeft het EESC zich al diverse malen uitgesproken (2).

3.2

Interne markt voor onderzoek en ontwikkeling. Naast krachtige EU-, nationale en industriële O&O-programma's is er ook een Europese interne markt voor onderzoek en ontwikkeling nodig om het in de EU aanwezige potentieel beter te kunnen benutten — dit is de Europese onderzoeksruimte.

3.3

In principe akkoord. De Commissie is dan ook terecht van plan om een alleszins positieve ontwikkeling door te trekken en deze onderzoeksruimte te versterken en verder uit te bouwen. Het ziet in dit voornemen ook belangrijke aspecten van zijn eerder gedane aanbevelingen terug (3). De Commissie heeft de juiste doelen voor ogen, en ook haar voorstellen in dit kader verdienen in grote lijnen bijval, al moeten deze wel aangevuld en hier en daar verduidelijkt of gecorrigeerd worden.

3.4.1

De scientific community . Het is alweer meer dan 50 jaar geleden dat de Europese organisatie voor kernonderzoek CERN (4) werd opgericht. Dit was mogelijk dankzij de inzet van de scientific community, bestaande uit internationaal toonaangevende wetenschappers (5), en de onmisbare steun die zij hierbij kregen van vooraanstaande Europese politici. Op deze manier kwam een uitstekend Europees laboratorium tot stand dat elk van de aangesloten landen nooit alleen had kunnen of willen financieren en gebruiken. Om dezelfde redenen werd later nog een aantal andere Europese organisaties opgericht, zoals ECMWF, EMBO ESRF, ESO, ESA en ILL (6).

3.4.2

De Europese Gemeenschap. Het op 25 maart 1957 in Rome ondertekende verdrag ter oprichting van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (EGA- of EURATOM-verdrag) is een van de drie verdragen ter oprichting van de Europese Gemeenschappen en markeert ook het begin van de activiteiten van de Gemeenschap op het gebied van onderzoek en ontwikkeling (7). In 1986 werd met de inwerkingtreding van het eerste O&O-kaderprogramma de basis gelegd voor een algemeen onderzoeksbeleid van de Gemeenschap dat verder reikt dan de doelstellingen van EURATOM. Uit het besluit dat de EU in 2000 bij het uitwerken van de Lissabonstrategie nam om een Europese ontwikkelingsruimte tot stand te brengen, bleek dat zij serieus van plan was om een formeel kader voor Europees onderzoek te creëren. De Europese ontwikkelingsruimte moet qua doelstellingen uitgaan van de Lissabonstrategie en een begrip worden.

3.4.3

De Barcelonadoelstelling. Het EESC heeft er al vaker op gewezen dat het achter de Barcelona-doelstelling staat die de Europese Raad vijf jaar geleden naar aanleiding van de Lissabon-strategie heeft geformuleerd. Conform deze doelstelling moet de EU de O&O-uitgaven in 2010 tot 3 % van het BBP hebben opgetrokken. Tweederde deel van de hiervoor benodigde investeringen zou van het bedrijfsleven afkomstig moeten zijn. Maar zoals de zaken er nu voor staan, zal de EU slechts 2 % (dus slechts een vijftigste deel!) van de met de Barcelona-doelstelling nagestreefde investeringen in onderzoek en ontwikkeling voor haar rekening nemen.

3.5

Politieke verantwoordelijkheid van de lidstaten. De grootste politieke verantwoordelijkheid voor het verwezenlijken van de Barcelona-doelstelling ligt zodoende bij de lidstaten, en de economische verantwoordelijkheid bij de industrie en het bedrijfsleven. Met de volgende aanbevelingen en oproepen dringt het EESC er dan ook met name bij de Raad, het Parlement en de lidstaten op aan om de in het Groenboek genoemde doelstellingen met alle nodige maatregelen te ondersteunen, om met hun O&O-activiteiten weer tot de wereldtop te gaan behoren (met als eerste stap verwezenlijking van de Barcelona-doelstelling) en om hiervoor alle andere benodigde maatregelen te nemen.

3.6

Hefboomwerking van EU-onderzoekssubsidies beter gebruiken. Niettemin zijn ook de EU-subsidies voor onderzoek van groot belang. Niet alleen gaat hier een integrerende en coördinerende kracht van uit, ook fungeren deze subsidies als een hefboom voor investeringen door de lidstaten en het bedrijfsleven. Deze hefboomwerking moet versterkt worden, zodat de lidstaten en het bedrijfsleven eindelijk de bijdrage gaan leveren die nodig is om de nog steeds niet gehaalde Barcelona-doelstelling te verwezenlijken. Europa moet zich er weer bewust van worden dat het wat onderzoek en innovaties betreft altijd toonaangevend is geweest en deze traditie nieuw leven inblazen.

3.6.1

EU-bijdrage opvoeren. Het EESC heeft al eerder (8) vastgesteld dat het momenteel overeengekomen EU-budget voor O&O niet hoog genoeg is om als hefboom te kunnen dienen. Het dringt er daarom nogmaals bij de EU op aan om haar bijdrage aan de O&O-uitgaven, die momenteel duidelijk minder dan 2 % bedraagt, bij de herziening van de begroting in 2008 tot minstens 3 % te verhogen, een groot gedeelte van de structuurfondsmiddelen voor infrastructurele maatregelen op O&O-gebied (9) te gebruiken (10) en ervoor te zorgen dat de EIB meer mogelijkheden tot het verstrekken van subsidies krijgt.

3.6.2

Snel politiek optreden. Uit een onlangs door de Commissie gepubliceerde analyse over de stand van zaken van het Europese O&O en de financiering hiervan in vergelijking met de internationale concurrentie (11), blijkt dat bovenstaande aanbeveling van het EESC zo snel mogelijk tot politieke besluiten moet leiden. Een en ander is nog dringender geworden door het ernstige en lang onderschatte energie- en klimaatprobleem.

3.7

Kritische massa, bundeling van middelen en expertise, Europese meerwaarde. De EU moet vooral die O&O-activiteiten en -projecten financieel steunen waarvan de uitvoering door de lidstaten apart weinig zinvol is, die hun mogelijkheden en economische slagvaardigheid te boven gaan of die dankzij EU-maatregelen en een breed Europees netwerk veel meer effect sorteren. Dat leidt tot een veel grotere meerwaarde.

3.8

Infrastructuur en onderzoeksinfrastructuren van wereldklasse. Op tal van relevante gebieden zijn dure infrastructuur en apparatuur nodig om fundamenteel onderzoek te kunnen doen en technische vooruitgang te kunnen boeken. In de precompetitieve fase van de technische ontwikkeling maken zij nieuwe soorten verbeteringen en innovaties mogelijk. De in het Groenboek genoemde doelstelling Onderzoeksinfrastructuren van wereldklasse ontwikkelen is volgens het EESC dan ook van eminent belang. Deze fungeren als katalysators van toponderzoek. Ze oefenen een grote aantrekkingskracht uit op de beste wetenschappers en ingenieurs ter wereld en spelen op die manier ook een grote rol bij de verwezenlijking van een andere belangrijke doelstelling, namelijk het creëren van excellente onderzoeksinstellingen die de termen Europees onderzoek en Europese ontwikkelingsruimte het nodige cachet geven.

3.8.1

ESFRI-lijsten  (12). De mede door de lidstaten en de Commissie opgestelde en door de Raad (13) gewaardeerde en ondersteunde ESFRI-lijsten zijn dan ook een goede zaak. Naast de primaire inzet van de lidstaten is hiervoor in de toekomst een grotere en duurzame inzet van de Commissie nodig. Want hier wordt de politieke wil om technisch-wetenschappelijk pionierswerk van hoog niveau te verrichten wel heel duidelijk. Het EESC is dan ook voor het consequent volgen van de „routekaart” en voor een substantiële financiële EU-bijdrage aan de bouw en het duurzaam in bedrijf houden van deze installaties. Belangrijk zijn goede contractuele regelingen om deze installaties voor partners of gebruikers uit de hele Europese ontwikkelingsruimte open te stellen en aantrekkelijk te maken. Ook de pogingen om in dit verband internationale samenwerkingsverbanden aan te gaan kunnen op instemming van het EESC rekenen (14).

3.8.2

Ononderbroken subsidiëring. Omdat er juist voor grootschalige langetermijnprojecten grote investeringen nodig zijn, moet de subsidiëring hiervan absoluut een continu karakter hebben en houden zolang de nagestreefde resultaten nog niet bereikt zijn en zolang de projecten voldoen aan het criterium van wetenschappelijke excellentie. Sterke schommelingen, onzekerheden of onderbrekingen van de financiering leiden juist hier niet alleen tot verspilling van omvangrijke investeringen en technisch-wetenschappelijke ontwikkelingsactiviteiten, maar zijn ook funest voor opgebouwde netwerken, internationale samenwerking en het vertrouwen in nieuwe toezeggingen. Ook de Europese arbeidsmarkt voor wetenschappers en ingenieurs loopt hierdoor schade op.

3.8.3

Inbreng van universiteiten en instituten. Deze grote investeringen in infrastructuurprojecten, en ook de hiervoor noodzakelijke uitbreiding van de onderzoekscentra in kwestie, hebben alleen zin en kunnen alleen effect sorteren als (universitaire) centra, instituten en onderzoeksorganisaties in de lidstaten worden betrokken bij de ontwikkeling en het gebruik van proefinstallaties. Pas met deze netwerken kan van een Europese meerwaarde sprake zijn. Het is daarom evenzeer zaak om deze netwerken de juiste ondersteuning te bieden en de programma-onderdelen Samenwerking en Ideeën van genoeg middelen te voorzien, met name voor het betalen van reis- en verblijfskosten en ook voor communicatiesystemen en apparatuur. Het stimuleren van mobiliteit is van groot belang.

3.8.4

Ongehinderde mobiliteit. Het EESC staat achter de doelstelling om binnen de Europese ontwikkelingsruimte te zorgen voor een ongehinderde mobiliteit tussen lidstaten, tussen organisaties en tussen bedrijfsleven en overheid. Mobiliteit is niet alleen goed om je als werknemer te ontplooien en om kennis uit te wisselen en ervaring op te doen, maar verbreedt ook je horizon, versterkt het oordeelsvermogen en vergroot het begrip tussen verschillende culturen. Daarom moeten alle tekortkomingen en verkeerde maatregelen die een ongehinderde mobiliteit in de weg staan worden aangepakt. Hierbij valt te denken aan hindernissen tussen twee landen, diploma's die in onvoldoende mate worden erkend of overdraagbaar zijn en belastingnadelen voor gezinnen die moeten verhuizen.

3.8.5

Situatie in de nieuwe lidstaten. Er moet echter wel voor worden gewaakt dat de op zichzelf toe te juichen intra-Europese mobiliteit van onderzoekers uit de nieuwe lidstaten op de lange termijn tot een brain-drain uit die landen leidt. In een eerder advies heeft het EESC er al op gewezen dat het opzetten van aantrekkelijke onderzoeksinstituten in de nieuwe lidstaten in dit verband van groot belang is.

3.9

Waardering voor de Europese ontwikkelingsruimte. Als er sprake is van goede en efficiënte internationale samenwerking bij met name grote EU-projecten, ontstaat bij de betrokkenen een gevoel van saamhorigheid, dat de waardering voor de Europese ontwikkelingsruimte en de symboolwerking van Europa ten goede komt. Sterker nog: het concept „Europa” en het gevoel van eigenwaarde van Europa worden erdoor versterkt.

3.10

Eigen initiatieven en conferenties. Uit het voorbeeld van de CERN, maar ook uit de ontwikkeling van de Europese centra voor kernfusie-onderzoek, blijkt dat de scientific community bereid en in staat is om op eigen initiatief internationale samenwerkingsverbanden aan te gaan en regeringen van derde landen tot medefinanciering over te halen. Dan moet wel worden gezorgd voor middelen om in Europa belangrijke technisch-wetenschappelijke conferenties te kunnen houden en voor de deelname hieraan — ook als het om internationale conferenties gaat — van met name jonge Europese wetenschappers.

3.10.1

Technisch-wetenschappelijke genootschappen — maatschappelijk middenveld.. Conferenties zijn hét forum voor de verspreiding en evaluatie van resultaten, de uitwisseling van kennis en ideeën, het aangaan van samenwerkingsverbanden en het ontwikkelen van nieuwe of betere concepten. Meestal worden zulke conferenties door technisch-wetenschappelijke genootschappen — typische organisaties van het maatschappelijk middenveld — georganiseerd (15). De prestaties van deze genootschappen moeten daarom meer aandacht krijgen en beter onderkend worden, en hun bijdragen aan de verspreiding van kennis, de evaluatie van resultaten en de coördinatie van onderzoek moeten worden benut en gestimuleerd.

3.11

Kaderprogramma. Volgens het EESC zijn het O&O-kaderprogramma en het kaderprogramma van EURATOM de belangrijkste EU-instrumenten om de Europese ontwikkelingsruimte tot stand te brengen.

De specifieke programma's met betrekking tot infrastructuur en ideeën worden aangevuld door de programma's Samenwerking en Mensen, die samen met de bijbehorende financiële maatregelen een grote stimulans voor gecoördineerde samenwerking vormen (zie paragraaf 3.13). De juiste uitvoering van deze programma-onderdelen draagt dan ook in wezenlijke mate bij aan het creëren van een landsgrenzen overstijgende, synergetische identiteit voor het Europese onderzoek en de Europese ontwikkelingsruimte.

3.11.1

Fundamenteel onderzoek en toepassingen. Er wordt expliciet gewag gemaakt van fundamenteel onderzoek en er wordt op gewezen dat dit van cruciaal belang is voor innovatie en vooruitgang. Dit betekent ook dat er evenwichtig te werk moet worden gegaan bij de geplande subsidiëring van fundamenteel onderzoek enerzijds en toegepast alsmede product- en procesgericht onderzoek anderzijds. Al vaker is erop gewezen (16) dat er geen scherpe scheidslijnen bestaan tussen beide onderzoeksgebieden; ze beïnvloeden elkaar en zijn van elkaar afhankelijk.

3.11.2

Gemeenschappelijke technologie-initiatieven, technologieplatforms en ETI. Voor gemeenschappelijke technologie-initiatieven en technologieplatforms is een speciale rol weggelegd: zij zijn bedoeld om op strategische onderzoeksgebieden samenwerkingsverbanden tussen overheid en bedrijfsleven tot stand te brengen en gemeenschappelijke onderzoeksprogramma's uit te voeren. De nog te creëren kennis- en innovatiegemeenschappen (Knowledge and Innovation Communities — KIC's) van het Europese Technologie Instituut (ETI) zouden gebruik moeten maken van de ervaringen die daarbij worden opgedaan. Ook de ervaringen opgedaan met het ERA-netwerk, CORNET-projecten en EUREKA-clusters kunnen waardevol blijken te zijn.

3.11.3

MKB. Voor de samenwerking tussen bedrijfsleven en overheid en ook tussen bedrijven onderling is de inbreng van kleine en middelgrote ondernemingen van groot belang. Het is een goede zaak dat de Commissie wat dit betreft speciale maatregelen neemt en dat wil blijven doen. Bovendien kan het in het kader van ERA-netwerk gestarte CORNET-project (17) (COllective Research NETworking) in dit verband een rol spelen.

3.11.4

Verspreiding en geheimhouding van informatie. De verspreiding van nieuwe kennis was en is een van de succesfactoren van de moderne wetenschap (zie ook paragraaf 4.4.2 over open access). Beperkingen in dit verband leveren problemen op en houden verband met intellectuele-eigendomskwesties en vooral met de vraag vanaf welke ontwikkelingsfase van een nieuwe technologie geheimhouding uit concurrentieoverwegingen (18) de noodzakelijke uitwisseling van kennis en de verdere samenwerking tussen industriële partners bemoeilijkt. De Commissie zou een antwoord op deze vraag moeten formuleren, want daarvan hangt het succes van de samenwerking tussen met name overheid en bedrijfsleven af.

3.12

Versterking van onderzoekscentra. Het EESC staat achter de belangrijke doelstelling om onderzoeksinstellingen (maar ook de overkoepelende organisaties), die aan de basis liggen van onderzoek en ontwikkeling, sterker te maken. Daar worden plannen gemaakt en vindt onderzoek plaats, en de reputatie en het succes van elke instelling hangen af van het werkklimaat dat er heerst, de armslag die men er heeft en de stijl die men hanteert. Deze moeten daarom de mogelijkheid hebben om plannen voor de langere termijn te maken en hebben daarnaast vooral behoefte aan een goede uitrusting en voldoende keuzevrijheid. Dit betekent meer eigen verantwoordelijkheid bij de besteding van financiële middelen, een voldoende hoog aandeel van institutionele zijde in de basisfinanciering (minstens 75 à 80 %), financiering van projecten in hun totaliteit, het overdraagbaar maken van de jaarlijkse begrotingsmiddelen, het verminderen van de enorme administratieve rompslomp waaronder goed presterende instellingen gebukt gaan, stimulerende maatregelen en bevordering van excellente prestaties door middel van extra middelen die worden toegekend aan de best presterende instellingen en in voldoende mate op de lange termijn zijn gericht.

3.13

Open coördinatie. Van wezenlijk belang voor het bevorderen van de wederzijdse open coördinatie en evaluatie van het onderzoeksbeleid en de strategische doelstellingen van de lidstaten is de EU-besluitvorming over O&O-beleidsinitiatieven, die inmiddels haar waarde bewezen heeft, en de raadplegingsronde die hieraan voorafgaat. Maar ook aanvullende maatregelen om de lidstaten en regio's over bepaalde prioriteiten of infrastructuurprojecten op één lijn te krijgen zijn belangrijk om de samenhang te vergroten en het Europese onderzoeksbeleid te verbeteren. Daarom is coördinatie eveneens belangrijk bij de oprichting van intergouvernementele onderzoeksorganisaties voor grootschalige gemeenschappelijke projecten en infrastructurele werken (zie paragraaf 3.8) Bovendien coördineert de Commissie via de steunmaatregelen van het 7e kaderprogramma (zie paragraaf 3.11).

3.14

Niet te veel coördinatie. Coördinatie van bovenaf als doel op zichzelf of om tot een geheel en al uniforme aanpak te komen, waarbij het door instellingen en bedrijven verrichte onderzoek tot in detail wordt geregeld, is echter uit den boze. Ondanks bijvoorbeeld de duidelijke bedoeling om dubbel onderzoek (19) en versnippering te voorkomen, zou dat gevolgen hebben voor de noodzakelijke diversiteit van onderzoeksinitiatieven en methoden (zie met name ook paragraaf 4.7.1) en er bovendien toe leiden dat onderzoekers, onderzoeksinstellingen en de betrokken bedrijven zich afwijzend opstellen; te veel coördinatie werkt averechts.

Koste wat kost moet worden voorkomen dat het beeld ontstaat als zou de Commissie uit zijn op een centrale aansturing van Europese onderzoeksactiviteiten. Dat zou de Europese burgers alleen maar bezorgder maken over de in hun ogen te grote invloed van Brussel (20). Het streven is juist een evenwicht tot stand te brengen tussen het EU-kader, de autonomie en keuzevrijheid van de lidstaten alsmede de initiatieven van instellingen en individuen en hun vermogen om iets tot stand te brengen.

3.14.1

Veel verschillende methoden, benaderingen en onderwerpen. Alleen een grote verscheidenheid aan methoden, benaderingen en onderwerpen kan tot de beste resultaten, procedures en innovaties leiden. Diversiteit is geen verspilling, maar een noodzakelijk middel om de zoektocht naar nieuwe kennis en kunde te optimaliseren. Met name de Europese onderzoeksraad zou in dit verband om advies moeten worden gevraagd.

3.15

Andere doelstelling: „minder bureaucratie”. Verder dringt het EESC er eens te meer bij de Commissie op aan om de vermindering van de bureaucratie tot extra doelstelling van de beleidsagenda van de Europese ontwikkelingsruimte te maken. Samen met de lidstaten en de onderzoeksinstellingen moeten daarom de alle perken te buiten gaande overregulering van en wildgroei aan Europese, nationale, regionale en institutionele verslagleggingsvereisten, aanvraag-, advies-, evaluatie- en vergunningsprocedures worden aangepakt; deze moeten vereenvoudigd, eventueel samengevat en tot het absoluut noodzakelijke beperkt worden. Zelfs bijvoorbeeld de door de Commissie bepleite concurrentie tussen onderzoeksinstellingen om als „excellent” te worden aangemerkt en om subsidies in de wacht te slepen zal er in eerste instantie toe leiden dat deze meer geld kwijt zijn aan allerlei bureaucratische procedures. Des te belangrijker is het dan ook om door flink te snoeien in al deze procedures tot een praktische oplossing te komen. Al eerder (21) heeft het EESC erop gewezen dat de angst voor fouten of foute gedragingen van een enkeling niet mogen leiden tot een overdaad aan verlammende regels voor iedereen. Dit geldt ook voor de manier waarop steunorganisaties en onderzoekers functioneren.

3.16

Aantrekkelijke arbeidsmarkt en betere carrièrekansen. Het EESC staat achter de belangrijke doelstelling om een aantrekkelijke arbeidsmarkt voor onderzoekers te creëren. Het gaat in dit verband met name om contracten, salarissen, sociale zekerheid en gezinsbeleid. Het mag niet zo zijn dat wetenschappers vanwege bijvoorbeeld onderbetaling, slechte contracten of grote onzekerheid met betrekking tot hun carrièreperspectieven het gevoel krijgen dat ze met hun investering in een veeleisende opleiding worden uitgebuit en dat een dergelijke investering in Europa niet kan leiden tot een succesvolle, goed betaalde baan.

3.16.1

Tekortkomingen in de lidstaten. Wat dit betreft is er vooral in de lidstaten heel wat mis en zijn er nog altijd verkeerde ontwikkelingen waar te nemen (22). Daarom roept het EESC juist de lidstaten en hun sociale partners op om dit recht te zetten en met name jonge wetenschappers carrièreperspectieven te bieden die qua aantrekkelijkheid kunnen concurreren met andere carrièreperspectieven voor hoogbegaafde academici. Alleen op die manier zullen meer begaafde jongeren bereid zijn om tijd en energie te steken in een zware, veeleisende studie en kan het hachelijke gebrek aan goed opgeleide technisch-wetenschappelijke arbeidskrachten — en aan afgestudeerden van hogescholen — worden weggewerkt.

3.16.2

Gender equality. Het EESC maakt zich eens te meer sterk voor gelijke kansen voor en een gelijke behandeling van beide seksen. We hebben de grootste talenten van beide seksen nodig — wat telt is wat zij kunnen en wat zij presteren. (De termen „wetenschappers”, „onderzoekers” en „ingenieurs” hebben hier uitdrukkelijk betrekking op zowel mannen als vrouwen.)

3.16.3

Mobiliteit tussen instellingen, studierichtingen, sectoren en lidstaten. Het EESC staat ook achter het streven om de mobiliteit tussen instellingen, studierichtingen, sectoren en vooral de lidstaten te verbeteren, waarbij het verwijst naar de hierboven gedane aanbevelingen en naar zijn eerdere aanbeveling inzake een aantrekkelijk beurzenstelsel (sabbatical), bedoeld om uitwisselingen van personeel tussen universiteit en bedrijfsleven mogelijk te maken.

3.16.4

Gezinsregelingen. Al vaker heeft het EESC erop gewezen dat speciale regelingen voor gezinnen de mobiliteit van onderzoekers ten goede komen. Hierbij gaat het vooral om de beroepsbeoefening van de partner („dual career couples”), goede scholen voor de kinderen en hulp bij het verhuizen (onkostenvergoedingen, belastingcompensatie).

3.17

De Europese ontwikkelingsruimte openstellen voor de rest van de wereld. Een belangrijke doelstelling van het Groenboek is terecht om de Europese ontwikkelingsruimte open te stellen voor de rest van de wereld. De verwezenlijking van deze doelstelling zal een toetssteen zijn voor het succes van de Lissabonstrategie.

3.17.1

Aantrekkelijkheid als doorslaggevend criterium. Maar belangrijker dan deze openstelling — een meer formele doelstelling die in tal van opzichten al is verwezenlijkt — is de aantrekkelijkheid van de Europese ontwikkelingsruimte: dit is het doorslaggevende criterium. Een eerste stap is natuurlijk het uitnodigen van internationale toponderzoekers, maar daarna moet ervoor gezorgd worden dat ze ook werkelijk komen. Wat Europese wetenschappers die buiten Europa een baan hebben gevonden betreft moet ervoor gezorgd worden dat ze op den duur weer naar Europa terugkeren.

3.17.2

De brain drain een halt toeroepen. Pas als de brain drain in kwantitatief en kwalitatief opzicht tot staan is gebracht, dus als met name de meest productieve en succesvolle wetenschappers en ingenieurs ter wereld Europa niet meer in groten getale verlaten, is deze missie geslaagd. Om dat te bereiken moeten echter wel alle essentiële zaken kloppen: niveau, outillage, arbeidsvoorwaarden, betrouwbare randvoorwaarden, ontplooiingsmogelijkheden, salaris (inclusief sociale uitkeringen), mogelijkheid om gezin mee te nemen, en maatschappelijke erkenning.

3.18

Voortborduren op eerste successen. Ondanks de nog bestaande tekortkomingen en alles wat er nog te doen staat, heeft de EU bij de totstandbrenging van de Europese ontwikkelingsruimte al een aantal successen geboekt die in de juiste richting wijzen. Deze ontwikkeling moet worden doorgetrokken door middel van een op concurrentie gericht subsidiebeleid, een snel toenemend Europees O&O-potentieel, dat in een netwerk moet worden ondergebracht, en door aantrekkelijke en betrouwbare randvoorwaarden en carrièreperspectieven (zonder overregulering en centralisering!). De Europese ontwikkelingsruimte moet in de hele wereld een begrip worden.

3.19

Europese kennisruimte. Het EESC heeft al vaak benadrukt dat de Europese ontwikkelingsruimte met een „Europese kennisruimte” moet worden aangevuld (23). Dit om een Europese kennismaatschappij tot stand te brengen, waarvoor goed onderwijs voor alle burgers en goede vervolgopleidingen voor wetenschappers en ingenieurs een vereiste zijn. In dit verband is levenslang leren, eventueel via zelfscholing, van groot belang. In dit advies, dat over de Europese ontwikkelingsruimte gaat, moet ook worden gewezen op de noodzaak van een adequaat „kennisbeheer” om ervoor te zorgen dat eenmaal verworven kennis wordt gedocumenteerd, georganiseerd, verspreid, bewaard en toegankelijk wordt gemaakt. Om nieuwe kennis te creëren wordt bij O&O-activiteiten bestaande kennis als uitgangspunt genomen.

3.19.1

Kennisbeheer en techniek. Kennisbeheer is ook belangrijk voor een veilige toepassing van technische procedures (24), zodat een optimaal en veilig gebruik mogelijk is, risico's worden geminimaliseerd en de bevolking geen gevaar loopt. Wat dit betreft moet de Commissie samen met de relevante internationale organisaties ook in de toekomst initiatieven ontplooien en de nodige onderzoeksprogramma's ondersteunen.

3.19.2

Leerboeken en overzichtswerken. Goede leerboeken, overzichtswerken en handboeken zijn belangrijk voor behoud, uitleg en organisatie van kennis en vooral voor goed onderwijs. Om deze te vervaardigen is ervaring, inspanning en tijd nodig. Deze moeizame activiteit zou daarom in de lijst van te subsidiëren taken moeten worden opgenomen, temeer omdat de auteurs er financieel meestal niet beter van worden.

4.1

Vraag 1, 2 en 3. De visie van de Europese ontwikkelingsruimte. Basisvoorwaarde is een open maatschappelijk klimaat tegenover onderzoek en ontwikkeling, met begrip en respect voor het belang van O&O voor welvaart, concurrentievermogen, vooruitgang en cultuur. Ook belangrijk zijn een goede communicatie tussen de verschillende takken van wetenschap, met name tussen de natuur- en geesteswetenschappen, en pogingen om overeenstemming over methodologische principes te bereiken. Alleen op die manier kan ook op alle beleidsterreinen het noodzakelijke kader worden gecreëerd en kunnen de vereiste prioriteiten worden vastgesteld. Bovendien kunnen de Commissie en de lidstaten door middel van symposia en conferenties nog meer als voorheen de uitwisseling van ervaringen tussen de wetenschappelijke gemeenschap en het maatschappelijk middenveld bevorderen en reclame maken voor de Europese ontwikkelingsruimte. Voor de media is in dit verband een belangrijke rol weggelegd, waarbij het accent op informatie en niet op meningen moet komen te liggen. Het EESC kan zich vinden in de wensen van de Commissie voor een publieke discussie en verdere stappen.

4.2

Vraag 8 en 10. Promovendi. De maatregelen dienen zich allereerst te richten op jonge wetenschappers en ingenieurs die hun universitaire studie hebben afgerond en willen promoveren. Het gaat hierbij niet om studenten of leerlingen (25), maar om echte talenten op het gebied van onderzoek en onderwijs. Om zich verder te ontwikkelen zijn onderzoek en onderwijs, conferenties, seminars en summer schools ideaal, en er moet dan ook voor gezorgd worden dat promovendi van deze mogelijkheden gebruik kunnen maken. Een initiatiefrijke, zelfstandige houding moet worden aangemoedigd en beloond; zo'n houding wordt niet aangekweekt door middel van schoolse begeleiding.

4.3

Met ETI en zijn „kennis- en innovatiegemeenschappen” beginnen en daarvan leren.

4.3.1

Vraag 18. Eerst ervaring met afzonderlijke gevallen opdoen. Risico- en aansprakelijkheidskwesties (bijvoorbeeld: wat te doen als een partner zich terugtrekt?) ophelderen.

4.3.2

Vraag 19. Eerst gebruikmaken van de ervaringen van onderzoeksorganisaties in de lidstaten met al bestaande „virtuele instellingen”. Voor het overige: bottom-up!

4.3.3

Vraag 20, punt i). Hierop betrekking hebbende voorstellen van de desbetreffende instellingen moeten worden ingezameld.

4.3.4

Vraag 20, punt ii) Geen objectief meetbare criteria. Het EESC heeft ernstige bedenkingen op dit punt. Het valt namelijk te vrezen dat het accent komt te liggen op kwantitatieve en „objectief meetbare” criteria, die vrijwel nooit gehanteerd worden als het om echt onderzoek gaat (26). Bij productontwikkeling kunnen deze misschien bruikbaar zijn, maar bij onderzoek leiden zij alleen maar tot kortademigheid en oppervlakkigheid (acquisitiemarketing). Zelfs industriële onderzoeksinstellingen hebben de nodige armslag voor langetermijn- en fundamenteel onderzoek. Juist de meest succesvolle instellingen tonen het belang hiervan aan (27), maar met evaluaties aan de hand van al van tevoren vastgelegde, „objectief meetbare” criteria is er weinig basis voor zulk onderzoek. Verder verwijst het EESC in dit verband naar eerdere adviezen (28).

4.4

Vraag 21. Kennis uitwisselen: ruwe gegevens. Dit is een moeilijke en delicate kwestie. Bij ruwe gegevens (Op welk punt van de onderzoeksketen ontstaan ruwe gegevens? De juistheid hiervan moet door de oorspronkelijke onderzoeker vaak nog gecontroleerd of geëvalueerd worden) speelt het vertrouwen tussen de onderzoekers namelijk een rol (29). De Commissie besteedt hier geen aandacht aan de precieze uitvoering van experimenten door onderzoekers of aan hun groepsdynamiek (teamgeest, concurrentie, prioriteit); stimulansen voor een directe uitwisseling van kennis zouden welkom zijn. Het gaat om de reproduceerbaarheid van resultaten. Een van bovenaf opgelegde regeling is uit den boze, vooral als zo'n regeling door de EU wordt opgelegd. Met betrekking tot de vraag hoe lang ruwe gegevens minstens opgeslagen moeten worden en wie daarvoor verantwoordelijk is, zouden aanbevelingen eventueel goede diensten kunnen bewijzen. Daarnaast is kennisbeheer noodzakelijk om te voorkomen dat kennis verloren gaat (zie paragraaf 3.19.1). De Europese onderzoeksraad zou zich eventueel ook hiermee kunnen gaan bezighouden.

4.4.1

Nogmaals vraag 21. Moeilijke toegang tot en uitwisseling van informatie. Hier wordt nog een ander probleem aangesneden, namelijk de vrije en snelle toegang tot al in vaktijdschriften van wetenschappelijke uitgevers gepubliceerde informatie. Door de huidige interpretatie van het „copyright” zijn er geen vrij toegankelijke on-line-bibliotheken en mogen elektronische kopieën niet meer verstuurd worden. Hierdoor is de toegankelijkheid van belangrijke wetenschappelijke/technische literatuur danig aan banden gelegd, met als betreurenswaardig gevolg dat de uitwisseling van wetenschappelijke kennis moeizaam verloopt en de wetenschappelijke vooruitgang wordt afgeremd.

4.4.2

Open access. Het EESC dringt er dan ook met des te meer klem bij de Commissie op aan om zich hierover te buigen en naar nieuwe en betere oplossingen te zoeken, zoals vrij toegankelijke informatiesystemen (30) in bijvoorbeeld erkende vrij toegankelijke vakbladen met peer review (zie hieronder).

4.4.3

Vraag 23. Wachttijd. Het EESC heeft zich al diverse malen sterk gemaakt voor de invoering van een wachttijd, omdat op die manier de spanning wordt verminderd tussen de optie zo snel mogelijk publiceren — onderzoekers worden op hun publicaties beoordeeld — en de optie allereerst octrooi aanvragen.

4.5

Vraag 25 t/m 29. Onderzoeksprogramma's en prioriteiten optimaliseren. Hier moet gebruik worden gemaakt van de ervaringen die zijn opgedaan met het ERA-netwerk.

4.5.1

Vraag 25. Beoordelingsbeginselen. De gemeenschappelijke — bedoeld wordt waarschijnlijk „uniforme” — beginselen voor collegiale toetsing, kwaliteitsgarantie en beoordeling zijn een lastig onderwerp. Er bestaan namelijk geen perfecte evaluatieprocedures, alleen goede en minder goede. Daar komt nog bij dat onderzoeksorganisaties in ieder geval op detailniveau niet allemaal op dezelfde manier te werk gaan, reden waarom het (relatieve) succes van de ene of de andere procedure ook in aanmerking moet worden genomen. Daarom maakt het EESC ook hier principieel bezwaar tegen de nagestreefde uniformisering. Dat peer review het beste is lijdt weliswaar geen twijfel (31), maar de werkelijke kwaliteit en efficiency van deze aanpak hangen in sterke mate van details (32) af. Koste wat kost moet de oppervlakkigheid worden vermeden die maar al te vaak de kop opsteekt bij de continue of herhaalde evaluaties die vandaag de dag veelal verplicht zijn. Het principe is daarom: minder vaak, maar wel grondiger evalueren.

4.5.2

Nogmaals met betrekking tot vraag 25 en aanverwante kwesties. Deskundige ambtenaren. Het is zeer belangrijk dat bij de steunverlenende organisaties, dus ook bij de Commissie, in wetenschappelijk opzicht uiterst deskundige ambtenaren werkzaam zijn die mede dankzij eigen onderzoeksactiviteiten vertrouwd zijn en blijven met (de bijzonderheden, de peers en de community van) het vakgebied in kwestie (regelmatige job rotation is in dit verband contraproductief!). Ook hier geldt: de angst dat een enkeling onjuist zal handelen mag geen overregulering tot gevolg hebben, wat een verlammende invloed zou hebben op alle andere onderzoekers. Ook hierbij zou men succesvolle onderzoeksinstellingen uit de lidstaten als voorbeeld moeten nemen.

4.5.3

Vraag 26. Vereenvoudiging. Er wordt vaak op gewezen dat de regels en procedures vereenvoudigd moeten worden om onderzoekers te bevrijden van de overdreven hoeveelheid administratieve rompslomp. Het EESC beseft echter wel dat zijn pleidooi voor diversiteit en een bottom-up-aanpak enigszins in tegenspraak kan lijken met de oproep om procedures te vereenvoudigen en de bureaucratische rompslomp te verminderen. Daarom voelt het veel voor een gecoördineerde aanpak (zie ook paragraaf 3.15) met gemeenschappelijke evaluatie voor alle maatregelen waarbij de EU met haar steunverlenende programma's sterk betrokken is of zou moeten worden. Over de keuze van evaluatieprocedures zou de Europese onderzoeksraad om advies moeten worden gevraagd.

4.5.4

Vraag 29. Aansluiting bij intergouvernementele onderzoeksorganisaties. Het begrip „aansluiten” moet nader omschreven worden. Voor een lidmaatschap van adviesorganen valt iets te zeggen, en ook van toezichtsorganen als er sprake is van medefinanciering door de EU. Maar een lidmaatschap van uitvoerende organen moet zeker worden afgeraden.

4.6

Vraag 30 en 31. De EOR openstellen voor de rest van de wereld: internationale samenwerking op het gebied van TW. De doelstelling van het onderzoeksbeleid kan rekenen op de volle instemming van het EESC. Wat de instrumenten betreft moet onderscheid worden gemaakt tussen programma's waarvoor grote apparaten als deeltjesversnellers, kernfusie-installaties, satellieten en windtunnels nodig zijn en programma's die verdeeld over tal van centra en met allerlei verschillende apparaten worden uitgevoerd. Er moet in ruime mate gebruik worden gemaakt van de ervaringen die in dit verband al zijn opgedaan, al ligt het gevaar op de loer dat er te veel gegeneraliseerd wordt en het uiteenlopende karakter van de verschillende gevallen ondergesneeuwd raakt. In het algemeen kan worden gesteld dat er al goed werkende mechanismen zijn, zodat geen extra instrumenten nodig zijn.

4.7

Algemene opmerking over de vragen. De vragen van de Commissie wekken de indruk dat zij voortdurend uit is op algemene regelingen, die dan voor alle afzonderlijke gevallen moeten gaan gelden. Tegen een dergelijk streven is het EESC ten zeerste gekant (zie ook paragraaf 3.14.1).

4.7.1

Geen uniforme regelingen, maar keuzevrijheid en bottom-up . Daarom is het EESC tegen pogingen in de richting van een al te vergaande uniformisering. Met uniforme regelingen is er namelijk geen sprake van — bij een bottom-up-aanpak in principe mogelijke — concurrentie tussen verschillende procedures en (cultureel bepaalde) methoden en dus ook niet van empirisch in kaart te brengen best practices en van een geleidelijke ontwikkeling waar men zijn voordeel mee kan doen. Alleen met een dergelijke concurrentie blijkt welke methode succesvol is, verdere steun verdient en als voorbeeld kan dienen.

4.7.2

Huidige maatregelen volstaan. De bestaande mechanismen op zowel beleidsniveau als programma- en projectniveau bieden hiervoor al genoeg speelruimte. Mocht er behoefte aan bestaan, dan kan te zijner tijd altijd nog voor aanvullende maatregelen en regelingen worden gezorgd.

4.8

Huidige instrumenten voor steunverlening en coördinatie door EU. Er zouden aan de andere kant wel algemene, duidelijke en begrijpelijke regelingen moeten worden ontwikkeld voor alle verschillende EU-instrumenten ter ondersteuning en coördinatie van O&O-activiteiten. De Commissie zou er in dit verband goed aan doen om een overzicht (en gebruiksaanwijzing) te maken en een beschrijving te geven — met andere woorden: een duidelijke gebruiksaanwijzing op te stellen — van alle instrumenten waarmee en manieren waarop zij O&O-activiteiten steunt en coördineert. Dan zou ook blijken of nog wel duidelijk genoeg is waar de onverminderd in aantal toenemende instrumenten precies toe dienen en of ze goed van elkaar te onderscheiden zijn, alsmede of ze voor zowel gebruikers als de ambtenaren van de Commissie nog steeds overzichtelijk en hanteerbaar zijn dan wel of er een herschikking nodig is.

ILL

:

Institut Laue-Langevin

ECMWF

:

European Centre for Medium-Range Weather Forecasts

ESRF

:

European Synchrotron Radiation Facility

ESO

:

European Southern Observatory

EMBO

:

European Molecular Biology Organization

ESA

:

European Space Agency

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/11

1.1

De farmaceutische industrie wordt terecht beschouwd als een belangrijke strategische sector waarvan de producten de gezondheid en het welzijn van de Europese burgers duidelijk ten goede komen. Bovendien is de farmaceutische industrie een belangrijke werkgever.

1.2

Gezien deze situatie en het feit dat in Europa steeds minder farmaceutisch onderzoek wordt verricht, is het besluit om een Gemeenschappelijke Onderneming voor het initiatief inzake innovatieve geneesmiddelen (IMI JU) op te richten alleen maar toe te juichen, vooral ook omdat het hierbij gaat om een heuse publiek-private samenwerking.

1.3

De IMI JU zou de volgende taken moeten krijgen:

1.4

Het EESC is te spreken over de brede raadplegingsronde die aan het opstellen van het verordeningsvoorstel vooraf is gegaan en staat achter het voornemen van de Commissie om jaarlijks verslag uit te brengen over de resultaten van de IMI JU. Het is daarentegen te betreuren dat er niet een gedetailleerde balans is opgemaakt van het functioneren en de resultaten van de voormalige Europese technologieplatforms.

1.5

Gezien het grote aantal verschillende financieringsbronnen en de grote hoeveelheid te investeren EU-middelen zou er meer duidelijkheid moeten komen over het gebruik en de toekenning van eindproducten van onderzoek, vooral wat de intellectuele eigendom en octrooien betreft.

1.6

Er zou moeten worden nagedacht over manieren om Europese investeringen rendabel te maken. Ook zou erop toegezien moeten worden dat door onderzoek verkregen winsten in de EU zelf worden geïnvesteerd.

2.1

De voorgestelde verordening is bedoeld om de allereerste publiek-private partnerschappen op O&O-gebied in het leven te roepen en bevat een omschrijving van het eerste van de twee gezamenlijke technologie-initiatieven (JTI's), dat betrekking heeft op innovatieve geneesmiddelen (1).

2.2

De JTI's moeten de industrie, onderzoeksinstellingen, de lidstaten en de Commissie in staat stellen om al hun middelen of een gedeelte hiervan te bundelen ten behoeve van speciaal geselecteerde onderzoeksprogramma's.

2.3

Anders dan de traditionele strategie, waarbij projecten een voor een worden gefinancierd, hebben de JTI's betrekking op grootschalige onderzoeksprogramma's met gemeenschappelijke strategische doelstellingen. Deze nieuwe aanpak is bedoeld om een kritische massa voor Europees onderzoek en Europese innovaties te creëren, de activiteiten van de wetenschappelijke gemeenschap te concentreren op de belangrijkste strategische terreinen en de financiering van projecten gelijk te schakelen, zodat onderzoeksresultaten sneller geëxploiteerd kunnen worden. De JTI's zijn gericht op cruciale gebieden waar de huidige instrumenten te kleinschalig zijn en te traag werken om Europa's koppositie in de wereldwijde concurrentiestrijd te kunnen consolideren. Het gaat hierbij om gebieden waar nationale, Europese en particuliere investeringen in onderzoek een grote meerwaarde kunnen opleveren, onder meer doordat het bedrijfsleven daardoor wordt aangezet tot grotere O&O-uitgaven.

2.4

Het JTI inzake innovatieve geneesmiddelen (IMI) is gericht op de ontwikkeling van nieuwe kennis, nieuwe instrumenten en nieuwe methoden, zodat efficiëntere en veiligere geneesmiddelen sneller beschikbaar komen.

2.5

Dankzij een nieuwe financieringsmethode zou het IMI particuliere investeringen in O&O kunnen helpen verhogen, de uitwisseling van kennis tussen universiteiten en het bedrijfsleven kunnen intensiveren en de deelname van het MKB aan Europese onderzoeksactiviteiten kunnen bevorderen.

3.1

De afgelopen 10 à 15 jaar is het farmaceutische onderzoek in Europa enigszins in het slop geraakt. In de periode 1990-2005 namen de O&O-investeringen in de VS met een factor 4,6 en in Europa slechts met een factor 2,8 toe. Bedrijven verplaatsen hun geavanceerde onderzoeksafdelingen steeds vaker naar landen buiten de EU, met name de VS en de laatste tijd ook Aziatische landen.

3.1.1

Dit kan ernstige gevolgen hebben voor de Europese concurrentiepositie, want innovatie en geavanceerde technologieën zijn cruciale voorwaarden voor de economische groei op de lange termijn. Mede hierom is dan ook tot een JTI inzake innovatieve geneesmiddelen besloten.

3.2

Terwijl regeringen zich bij hun activiteiten laten leiden door nationale belangen, kijkt de industrie naar de hele wereld. Grote landen als de VS en China hebben één investeringsstrategie, waardoor bedrijven hun toekomstige financiële situatie beter kunnen inschatten en beter aan middelen kunnen komen. De Europese landen stemmen hun O&O-investeringen niet op elkaar af, en farmaceutische ondernemingen moeten in de buidel tasten om hun activiteiten aan te passen aan de lokale omstandigheden.

3.3

Met de voorgestelde verordening kan een gericht en samenhangend O&O-programma van de grond komen, waarbij gebruik wordt gemaakt van alle mogelijke (publieke en particuliere) Europese financieringsbronnen. De EU zal hier wel bij varen.

4.1

De voorgestelde verordening tot oprichting van de Gemeenschappelijke Onderneming voor het initiatief inzake innovatieve geneesmiddelen [COM(2007) 241] vloeit voort uit de bepalingen van het zevende kaderprogramma, waar besluit 1982/2006/EEG betrekking op heeft. Dit besluit voorziet in een EU-bijdrage aan het tot stand brengen van langlopende Europese publiek-private partnerschappen op onderzoeksgebied.

4.2

Deze partnerschappen krijgen de vorm van gezamenlijke technologie-initiatieven en komen voort uit de voormalige Europese technologieplatforms.

4.3

In Beschikking 2006/971/EG betreffende het specifieke programma „Samenwerking” benadrukte de Raad dat er publiek-private partnerschappen moeten komen en werden de volgende zes gebieden aangewezen waarop gezamenlijke technologie-initiatieven het Europese onderzoek een impuls zouden kunnen geven:

4.4

Als onderdeel van deze algemene strategie voorziet de in het Commissiedocument COM(2007) 241 voorgestelde verordening in de oprichting van een Gemeenschappelijke Onderneming voor het initiatief inzake innovatieve geneesmiddelen (IMI JU) ter uitvoering van het technologie-initiatief inzake innovatieve geneesmiddelen (IMI JTI).

4.5

Volgens de Commissie zou deze gemeenschappelijke onderneming ervoor moeten zorgen dat partijen die momenteel niet in staat zijn om al te complexe en dure onderzoeksprogramma's uit te voeren (zoals universiteiten, kleine en middelgrote bedrijven, klinische centra en overheden) hier voortaan wel bij betrokken kunnen worden.

4.6

De IMI JU zal bij verordening van de Raad op grond van artikel 171 van het Verdrag door de Europese Gemeenschap (vertegenwoordigd door de Commissie) en de European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA) worden opgericht in de vorm van een communautaire instelling. De lidstaten en de met het zevende kaderprogramma geassocieerde landen mogen lid worden, evenals elke juridische entiteit die direct of indirect onderzoek en ontwikkeling ondersteunt, mits zij aan de financiering bijdragen.

4.7

Het budget van dit programma zal 2 miljard euro bedragen, in gelijke mate over een periode van zeven jaar te bekostigen door de Commissie (uit de middelen voor het zevende kaderprogramma overeenkomstig artikel 54 van Verordening 1605/2002) en de bij EFPIA aangesloten ondernemingen, die met name voor personeel, uitrusting, verbruiksgoederen en dergelijke moeten zorgen.

4.8

De IMI JU zal in concreto onderzoek in de lidstaten en de met het zevende kaderprogramma geassocieerde landen ondersteunen. De EU-bijdrage van 1 miljard euro is in zijn geheel bestemd om toegepast farmaceutisch onderzoek door universiteiten en kleine en middelgrote bedrijven te financieren. De deelnemende grote bedrijven dragen de kosten van hun eigen onderzoek en betrekken het MKB en de academische wereld hierbij; ook hiermee is 1 miljard euro gemoeid.

4.9

De Gemeenschappelijke Onderneming IMI wordt beschouwd als een internationale instelling met rechtspersoonlijkheid in de zin van artikel 2 van Richtlijn 2004/17/EG en artikel 15 van Richtlijn 2004/18/EG. Zij zal haar zetel hebben in Brussel en actief zijn tot en met december 2017; deze periode kan door de Raad worden verlengd.

5.1

In het rapport „Een innoverend Europa tot stand brengen” wordt de farmaceutische industrie terecht aangemerkt als een belangrijke strategische sector waarvan de producten de gezondheid en het welzijn van de Europese burgers duidelijk ten goede komen. Een verstandig en juist gebruik van farmaceutische producten verhoogt de kwaliteit van het bestaan.

5.2

De farmaceutische industrie is bovendien belangrijk voor de werkgelegenheid in Europa. In 2004 waren er 612.000 mensen in werkzaam, van wie 103.000 hooggeschoolde onderzoekers.

5.3

De IMI JU is vooral nodig om het farmaceutische onderzoek, dat in Europa enigszins in het slop is geraakt, weer vlot te trekken. In haar mededeling van 1 juli 2003 getiteld „Een sterkere Europese farmaceutische industrie in dienst van de patiënt — Een oproep tot actie”, heeft de Commissie deze tendens al gesignaleerd.

5.4

Hiervoor moeten de traditionele vormen van samenwerking worden aangepast. Er is een nieuwe Europese aanpak nodig waarbij universiteiten, kleine en middelgrote bedrijven en overheidsorganen ertoe worden aangezet om samen te werken met de farmaceutische sector, conform de financiële bepalingen in het zevende kaderprogramma.

5.5

De IMI JU zou de volgende taken moeten krijgen:

6.1

Het EESC is te spreken over de brede raadplegingsronde die aan het opstellen van het verordeningsvoorstel vooraf is gegaan en stemt in met de opleidingsprogramma's waarmee de Commissie ervoor wil zorgen dat er genoeg geschoolde arbeidskrachten zijn voor een sector die essentieel is voor de Europese economie en het welzijn van de bevolking.

6.2

In paragraaf 4.2 is er al op gewezen dat de JTI's voortkomen uit de voormalige Europese technologieplatforms (ETP's). Deze platforms hebben slechts zelden hun taak — het onderzoek in Europa een strategische impuls geven — kunnen volbrengen. De JTI's zijn het gevolg van het gedeeltelijk mislukken van de ETP's, die de industrie concurrerender hadden moeten maken.

6.2.1

Het is wat dit betreft te betreuren dat de Commissie in haar voorstel niet nader ingaat op de werkzaamheden die de ETP's hebben verricht; er wordt geen balans opgemaakt, de behaalde resultaten blijven onvermeld en bibliografische referenties ontbreken.

6.2.2

Daarom staat het EESC achter het voornemen van de Commissie om jaarlijks verslag uit te brengen over de resultaten en de geboekte vooruitgang.

6.3

Alles bij elkaar genomen juicht het EESC de oprichting van de Gemeenschappelijke Onderneming voor het initiatief inzake innovatieve geneesmiddelen toe. Dankzij de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven heeft deze onderneming alles in zich om het farmaceutisch onderzoek in Europa weer vlot te trekken. Dit initiatief sluit ook aan bij de doelstelling van de Lissabonstrategie om 3 % van het BBP in O&O-activiteiten te investeren, waarvan het bedrijfsleven tweederde gedeelte voor zijn rekening dient te nemen.

6.3.1

Gezien het grote aantal verschillende financieringsbronnen en de grote hoeveelheid te investeren EU-middelen zou er echter meer duidelijkheid moeten komen over het gebruik en de toekenning van eindproducten van onderzoek. Zo zouden de voorgestelde verordening en de bijlage hiervan, waarin slechts een aantal beginselen wordt genoemd, nauwkeurigere en explicietere informatie moeten bevatten over zaken als intellectueel eigendom en octrooien. Anders zou een soepele werking van de IMI JU wel eens problematisch kunnen worden.

6.3.2

De meeste in Europa gevestigde farmaceutische concerns hebben een mondiale dimensie. Aangezien zij veel EU-gelden ontvangen, zou moeten worden nagedacht over manieren om deze Europese investeringen rendabel te maken. De Commissie zou in de verordening bepalingen kunnen opnemen die het gebruik van innovatieve geneesmiddelen in derde landen niet dwarsbomen, maar wel voorschrijven dat alle onderzoeksfasen en de productie van moleculen in de EU plaatsvinden. Verder zou het ook wenselijk zijn als krachtens dezelfde voorschriften de winsten die gegenereerd worden met door de IMI JU gefinancierd onderzoek, weer in de EU zelf worden geïnvesteerd.

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/15

1.1

Het EESC staat in grote lijnen achter de strategie van de Commissie. Het nieuwe instrument zal de investeringen in O&O een nieuwe impuls geven en het Europese bedrijfsleven aldus de nodige zekerheid bieden. Met dit instrument kan een eind worden gemaakt aan de huidige versnippering, waarbij zoveel verschillende programma's door de EU worden gefinancierd dat het vrijwel onmogelijk is om de resultaten ervan te evalueren.

1.2

Het EESC staat achter het voornemen van de Commissie om jaarlijks verslag uit te brengen over de resultaten van ARTEMIS. Het is daarentegen te betreuren dat er geen gedetailleerde balans is opgemaakt van het functioneren en de resultaten van de voormalige Europese technologieplatforms.

1.3

De gemeenschappelijke onderneming ARTEMIS, die gebaseerd is op een publiek-privaat partnerschap, biedt een goed uitgangspunt voor de totstandbrenging van een Europese onderzoeksruimte en is van groot belang voor het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven.

1.4

Het EESC onderstreept het belang van de door de Commissie voorgestelde innoverende investeringsstrategie, waarbij de middelen van de EU, het bedrijfsleven, de lidstaten en deelnemende O&O-instellingen worden gebundeld.

1.5

Aangezien het om een innovatief instrument gaat waarbij verschillende partijen zijn betrokken, zouden er haken en ogen kunnen zitten aan de toepassing van de producten die het onderzoek oplevert. Het is daarom een goede zaak dat de kwestie van de intellectuele eigendom duidelijk geregeld is in artikel 24 van de voorgestelde verordening.

1.6

Ten slotte is volgens het EESC het volgende nodig:

2.1

De voorgestelde verordening is bedoeld om de eerste Europese publiek-private partnerschappen op O&O-gebied van de grond te krijgen en heeft betrekking op een van de eerste twee gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's of JTI's), namelijk het initiatief inzake ingebedde computersystemen (1).

2.2

De GTI's moeten de industrie, onderzoeksinstellingen, de lidstaten en de Commissie in staat stellen om al hun middelen of een gedeelte hiervan te bundelen ten behoeve van speciaal geselecteerde onderzoeksprogramma's.

2.3

Anders dan de traditionele strategie, waarbij projecten een voor een worden gefinancierd, hebben de GTI's betrekking op grootschalige onderzoeksprogramma's met gemeenschappelijke strategische doelstellingen. Deze nieuwe aanpak is bedoeld om een kritische massa voor Europees onderzoek en Europese innovaties te creëren, de activiteiten van de wetenschappelijke gemeenschap te concentreren op de belangrijkste strategische terreinen en de financiering van projecten gelijk te schakelen, zodat onderzoeksresultaten sneller geëxploiteerd kunnen worden.

2.4

De voorgestelde verordening vormt het rechtskader voor ARTEMIS, het GTI inzake ingebedde computersystemen.

2.5

ARTEMIS heeft betrekking op onzichtbare (geïntegreerde) computersystemen die worden gebruikt in allerlei machines, auto's, vliegtuigen, telefoons, energienetten en huishoudelijke apparaten zoals wasmachines en televisies.

2.6

Volgens de voorspellingen zullen er wereldwijd in 2010 meer dan 16 miljard en in 2020 meer dan 40 miljard ingebedde apparaten zijn. In 2010 zullen deze systemen 30 à 40 % van de waarde van nieuwe producten uitmaken: 41 % in de sector consumentenelektronica, 37 % in de telecommunicatiesector, 36 % in de automobielsector en 33 % in de sector gezondheidssystemen.

2.7

Het onderzoeksbudget van ARTEMIS zal over een periode van zeven jaar 2,7 miljard euro bedragen, waarvan 60 % van het bedrijfsleven moet komen. De Commissie draagt 410 miljoen euro bij en de lidstaten 800 miljoen.

3.1

Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is van groot sociaal-economisch belang en levert een cruciale bijdrage aan de uitvoering van de herziene Lissabonstrategie, waarin de betekenis van kennis en innovatie voor groei en werkgelegenheid wordt benadrukt.

3.2

Naar verwachting zullen de totale O&O-uitgaven in de komende tien jaar wereldwijd met circa 170 % toenemen en de aan ingebedde systemen gewijde O&O-uitgaven met 225 % — van 58 miljard euro in 2002 tot 132 miljard euro in 2015 (2).

3.3

In de EU maken de investeringen in ICT-onderzoek ongeveer 18 % van de totale O&O-uitgaven uit, terwijl dit aandeel in de VS 34 % en in Japan 35 % bedraagt (3). Dit betekent dat de EU per inwoner 80 euro uitgeeft en de VS en Japan respectievelijk 350 en 400 euro. Onderzoek op het gebied van ingebedde systemen vormt een belangrijk onderdeel van het ICT-onderzoek; in Europa besteedt de overheid hier 380 miljoen euro aan. Ruim de helft van het voor ICT-doeleinden bestemde onderzoeksbudget van bedrijven wordt hieraan uitgegeven.

3.4

Om een rol van betekenis te blijven spelen in deze veelbelovende sector moet de EU haar investeringen opvoeren en er ook beter gebruik van gaan maken. Momenteel is er namelijk sprake van allerlei verschillende maatregelen zonder veel onderlinge samenhang en wordt er dubbel werk verricht. Het ontbreekt Europese bedrijven aan een kader waarbinnen zij nieuwe technologieën en de bijbehorende standaarden kunnen ontwikkelen.

3.4.1

In het algemeen wordt er te weinig vooruitgang geboekt doordat bedrijven hun O&O-doelstellingen niet op elkaar afstemmen, er dubbel werk wordt verricht en de beperkte onderzoeksgelden niet optimaal worden gebruikt.

3.4.2

Met de voorgestelde verordening wil de Commissie hier verandering in brengen.

4.1

Het besluit tot oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ARTEMIS, waar document COM(2007) 243 final aan is gewijd, vloeit voort uit Besluit nr. 1982/2006/EG, dat voorziet in een communautaire bijdrage voor de oprichting van langlopende Europese publiek-private partnerschappen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.

4.2

Deze partnerschappen krijgen de vorm van gezamenlijke technologie-initiatieven en komen voort uit de voormalige Europese technologieplatforms.

4.3

In Beschikking 2006/971/EG betreffende het specifieke programma „Samenwerking” (4) wordt door de Raad benadrukt dat er publiek-private partnerschappen moeten komen en zijn er zes gebieden aangewezen waarop gezamenlijke technologie-initiatieven het Europese onderzoek een impuls zouden kunnen geven:

4.4

Als onderdeel van deze algemene strategie voorziet de in het Commissiedocument COM(2007) 241 voorgestelde verordening van de Raad in de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ARTEMIS voor de tenuitvoerlegging van een gezamenlijk technologie-initiatief inzake ingebedde computersystemen.

4.5

Het fundamentele thema „ingebedde intelligentie” waar deze onderneming zich mee bezig zal houden, maakt deel uit van een groter strategisch geheel dat ook de automobielsector, huishoudelijke apparaten, communicatie-apparatuur, besturingssystemen en kantoormachines omvat.

4.6

Naar verwachting zullen ingebedde systemen in de komende vijf jaar voor het functioneren van al deze apparaten nog heel wat belangrijker worden dan ze vandaag de dag al zijn: deze systemen zouden wel eens 35 à 40 % van de waarde van het eindproduct kunnen gaan bedragen, en als de voorspellingen uitkomen zullen er in 2010 ruim 16 miljard en in 2020 ruim 40 miljard ingebedde apparaten zijn.

4.7

Het besluit om een GTI op te richten is voornamelijk ingegeven door de wens om een Europees O&O-programma te ontwikkelen met behulp waarvan de Europese economie kan uitgroeien tot een van de leiders op de mondiale markt voor ingebedde computersystemen. Deze systemen zijn uiterst belangrijke innovaties in sectoren die voor het concurrentievermogen en de ontwikkeling van het Europese bedrijfsleven een cruciale rol spelen.

4.8

Met ARTEMIS moet volgens de Commissie worden voorkomen wat er met desktopcomputers en internet is gebeurd, namelijk dat de productie zich door een tekort aan investeringen verplaatst naar landen buiten Europa zoals de VS en Japan.

4.9

De oprichting van de GTI ARTEMIS is de uitkomst van een brede raadpleging van de betrokken partijen en van een reeks belangrijke EU-initiatieven en -conferenties. De doelstellingen en taken van ARTEMIS zijn eerst voorgelegd aan de universitaire wereld en het bedrijfsleven, die dankzij hun kennis van ingebedde systemen deskundig commentaar hebben kunnen leveren. De lidstaten hebben erkend dat toekomstige uitdagingen alleen op EU-niveau kunnen worden aangegaan.

—

een financiële bijdrage van ARTEMISIA van maximaal 20 miljoen euro of maximaal 1 % van de totale kostprijs van projecten, zonder dat dit bedrag 30 miljoen euro overschrijdt;

—

een financiële bijdrage van de Gemeenschap van maximaal 10 miljoen euro;

—

bijdragen in natura van de ARTEMIS-lidstaten.

—

een financiële bijdrage van de Gemeenschap van maximaal 410 miljoen euro;

—

financiële bijdragen van de ARTEMIS-lidstaten, geleverd in de vorm van directe betalingen aan organisaties voor onderzoek en ontwikkeling die deelnemen aan de O&O-projecten;

—

bijdragen in natura door organisaties voor onderzoek en ontwikkeling.

4.12.1

De maximale bijdrage van de Commissie voor de periode tot 31 december 2013 bedraagt 420 miljoen euro. Deze som wordt betaald uit het specifieke programma „Samenwerking” tot uitvoering van het zevende kaderprogramma van de Europese Gemeenschap voor activiteiten op het gebied van onderzoek en technologische ontwikkeling, overeenkomstig de bepalingen van artikel 54, lid 2, van Verordening 1605/2002 van de Raad. Voor 2008 wordt een bedrag van 42,5 miljoen euro vastgelegd.

4.12.2

Als rechtvaardiging voor deze aanzienlijke investeringen zij erop gewezen dat de resultaten van ARTEMIS als referentiekader zullen fungeren voor alle EU-beleidsterreinen, en dan vooral milieu, vervoer, energie en interne markt. Zo leveren zij een concrete bijdrage aan de verwezenlijking van de concurrentiedoelstellingen van Lissabon en van de doelstellingen van Barcelona inzake onderzoeksuitgaven. Het voorgestelde initiatief maakt deel uit van een ambitieuze EU-strategie waartoe onder meer ook het voorstel om een Europees Technologie-instituut op te richten behoort.

4.14

Volgens de Commissie heeft de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ARTEMIS voor de EU de volgende objectieve voordelen:

5.1

Het EESC staat in grote lijnen achter de strategie van de Commissie. Het nieuwe instrument zal de investeringen in O&O een nieuwe impuls geven en het Europese bedrijfsleven aldus de nodige zekerheid bieden. Met dit instrument kan een eind worden gemaakt aan de huidige versnippering, waarbij zoveel verschillende programma's door de EU worden gefinancierd dat het vrijwel onmogelijk is om de resultaten ervan te evalueren.

5.2

In paragraaf 4.2 is er al op gewezen dat de GTI's voortkomen uit de voormalige Europese technologieplatforms (ETP's). Deze platforms hebben slechts zelden hun taak — het onderzoek in Europa een strategische impuls geven — kunnen volbrengen, mede doordat de deelnemende partijen te weinig eigen verantwoordelijkheid werd gegund. De GTI's zijn het gevolg van het gedeeltelijk mislukken van de ETP's, die de industrie concurrerender hadden moeten maken.

5.2.1

Het is wat dit betreft te betreuren dat de Commissie in haar voorstel niet nader ingaat op de werkzaamheden die de ETP's hebben verricht; er wordt geen balans opgemaakt, de behaalde resultaten blijven onvermeld en bibliografische referenties ontbreken.

5.2.2

Daarom staat het EESC achter het voornemen van de Commissie om jaarlijks verslag uit te brengen over de resultaten en de geboekte vooruitgang.

5.3

De gemeenschappelijke onderneming ARTEMIS, die gebaseerd is op een publiek-privaat partnerschap, biedt een goed uitgangspunt voor de totstandbrenging van een Europese onderzoeksruimte en is van groot belang voor het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven.

5.4

Mede dankzij de ontwikkeling van steeds intelligentere systemen zullen er steeds veiligere producten komen. Bovendien kunnen deze systemen een stimulerende werking op het aanbod van hoogwaardige opleidingen en gekwalificeerde arbeidskrachten hebben, waardoor zij tegelijkertijd de (ontwikkeling van) de werkgelegenheid ten goede komen.

5.5

Het EESC onderstreept het belang van de innoverende investeringsstrategie die de Commissie voorstelt.

5.5.1

Voor het eerst zijn voor O&O-programma's niet alleen de middelen van de EU en — wat ongewoon is — het bedrijfsleven (vertegenwoordigd door ARTEMISIA) beschikbaar, maar ook die van de lidstaten en de deelnemende O&O-instellingen.

5.5.2

Aangezien het om een innovatief instrument gaat waarbij verschillende partijen zijn betrokken, zouden er haken en ogen kunnen zitten aan de toepassing van de producten die het onderzoek oplevert. Het is daarom een goede zaak dat de kwestie van de intellectuele eigendom duidelijk geregeld is in artikel 24 van de voorgestelde verordening.

5.6

Om de doelstellingen van ARTEMIS te kunnen verwezenlijken en alle mogelijkheden van dit nieuwe instrument volledig te kunnen benutten is echter wel het volgende nodig:

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/19

1.1

Het Comité kan zich vinden in het besluit om de gemeenschappelijke onderneming „Clean Sky” op te richten. Het vindt namelijk dat op die manier publiek/private investeringen in O&O het bedrijfsleven een met zekerheid omgeven referentiekader bieden om de huidige fragmentatie van EG-financiering tegen te gaan en het, al te vaak versnipperde, onderzoek te coördineren en dus de efficiëntie ervan op te voeren.

1.2

De keuze van de sector past in de Lissabon-strategie en verder kan er dynamiek worden aangebracht in een industrietak die in technisch opzicht innovatief is en veel hoogwaardig gekwalificeerde banen biedt. Verder wordt bijgedragen aan de noodzakelijke vooruitgang op het gebied van milieukwaliteit.

1.3

Het Comité schaart zich dus achter onderhavig voorstel en wil in de eerste plaats de nadruk leggen op het belang voor de Unie van de voorgestelde strategie betreffende investeringen en coördinatie van onderzoek. Het is namelijk van opvatting dat deze strategie in hoge mate bijdraagt tot de creatie van een Europese onderzoeksruimte en tot het concurrentievermogen van de Europese ondernemingen in deze sector.

1.4

Gegeven de financiering, de diversiteit van de deelnemingen en het niveau van de door de Gemeenschap ter beschikking gestelde middelen moeten gebruik en toekenning van rechten betreffende de onderzoeksresultaten beter worden geregeld. Dit geldt met name voor de intellectuele eigendom en octrooien.

1.5

Ten slotte acht het Comité het noodzakelijk dat:

2.1

De voorgestelde verordening is bedoeld om de eerste Europese publieks-private partnerschappen op O&O-gebied van de grond te krijgen en heeft betrekking op een van de eerste gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's). Het gaat daarbij om luchtvaart en luchtvervoer en het initiatief is „Clean Sky” genoemd.

2.2

De GTI's moeten de industrie, onderzoeksinstellingen, de lidstaten en de Commissie in staat stellen om hun middelen te bundelen ten behoeve van speciaal geselecteerde onderzoeksprogramma's.

2.3

Anders dan de traditionele strategie, waarbij projecten één voor één met publieke middelen worden gefinancierd, hebben de GTI's betrekking op grootschalige onderzoeksprogramma's met gemeenschappelijke strategische doelstellingen. Deze nieuwe aanpak is bedoeld om een kritische massa voor onderzoek en innovatie in Europa te creëren, de activiteiten van de wetenschappelijke gemeenschap op de belangrijkste strategische terreinen te schragen en de financiering van projecten gelijk te schakelen, zodat onderzoeksresultaten sneller geëxploiteerd kunnen worden. De GTI's zijn bedoeld voor belangrijke gebieden waarop de bestaande instrumenten niet de nodige omvang en snelheid hebben om de concurrentiepositie van Europa te behouden of Europa naar de kop van het mondiale peloton te brengen. Het gaat om terreinen waarop nationale, Europese en particuliere financiering van onderzoek veel meerwaarde belichaamt, met name wanneer het erom gaat om de verhoging van particuliere uitgaven voor O&O te stimuleren.

2.4

Clean Sky, het GTI voor luchtvaart en luchtvervoer, heeft als hoofddoelstelling, de verfijning van typische luchtvervoertechniek in de EU dusdanig te versnellen dat die techniek zo snel mogelijk kan worden verspreid. Die technologie moet niet alleen bijdragen aan het behoud van de concurrentiekracht van de sector maar ook aan de verwezenlijking van prioritaire sociale en milieu strategieën in Europa in samenhang met duurzame economische groei.

3.1

Het programma ontleent zijn noodzaak en gerechtvaardigheid aan de prognose dat het luchtverkeer in de loop van de komende twintig jaar zal verdubbelen en aan het uitgangspunt dat verwezenlijking van een milieuvriendelijk vervoersstelsel essentieel is voor economische en sociale groei in Europa. Dit geldt zowel voor het passagiers- als het goederenvervoer.

3.2

De keuze voor het Europees niveau lijkt juist in de mate waarin de betrokkenen in de verschillende lidstaten onvoldoende economische middelen en wetenschappelijke bijdragen kunnen leveren.

3.3

De directe deelname van de lidstaten is cruciaal voor het bijeenbrengen van de nodige financiële middelen en ook omdat talloze besluiten op nationaal niveau zullen blijven worden genomen. Daarbij kan het gaan over de presentatie van uitnodigingen om aan programma's deel te nemen, permanente controle op alle programmafases of de evaluatie van de resultaten.

3.4

De luchtvaartsector zal spoedig het hoofd moeten bieden aan grote uitdagingen zoals de impact op het milieu, die de groei van de sector wel eens zou kunnen afremmen.

3.5

Het terugdringen van het effect van de luchtvaart op de klimaatveranderingen en geluidsvermindering vormen absolute prioriteíten. Deze vereisen dat op korte termijn echte substantiële technologische veranderingen worden doorgevoerd ten einde de in de EG-regelingen opgenomen reducties te verwezenlijken. Het luchtvaarttechnologieplatform „ACARE” (Adviesraad voor luchtvaartonderzoek in Europa) noemt in zijn strategische onderzoeksagenda als doelstellingen een vermindering in 2020 van de CO2-uitstoot met 50 %, van Nox met 80 % en van lawaaioverlast met 50 %.

3.6

De Europese luchtvaartindustrie, die momenteel goed is voor 3 miljoen banen in Europa, wordt verder geconfronteerd met krachtige concurrentie als gevolg van overheidsinvesteringen in andere geografische zones. Daarbij valt met name te denken aan de Verenigde Staten, waar drie keer zo veel aan onderzoek in de sector wordt uitgegeven dan momenteel in Europa het geval is.

3.7

Overheidsbijdragen zijn overigens nuttig omdat het lang duurt voordat investeringen in deze sector zijn terugverdiend. Dit laatste kan resulteren in tekortschieten van de markt omdat in de luchtvaart onvoldoende in O&O wordt geïnvesteerd.

3.8

In het specifiek programma „Samenwerking” (zie par. 4.3) is gekozen voor de luchtvaart en het luchtvervoer omdat men de gezondheid en de levenskwaliteit van de huidige en toekomstige generaties wil verbeteren door de milieu impact van luchtvaarttuigen tot een minimum te beperken, de luchtkwaliteit op lokaal niveau te verbeteren, geluidsoverlast in de nabijheid van vliegvelden te verminderen en de vervoerskwaliteit voor de passagiers wil verhogen.

4.1

Het voorstel voor een verordening betreffende de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky (COM(2007) 315 final) vloeit voort uit het 7e kaderprogramma (Besluit 1982/2006/EG), dat voorziet in een communautaire bijdrage voor de oprichting van langlopende Europese publiek-private partnerschappen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.

4.2

Deze partnerschappen hebben de vorm van gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's) en komen voort uit de voormalige Europese technologieplatforms.

4.3

In Beschikking 971/2006/EG betreffende het specifieke programma „Samenwerking” wordt door de Raad benadrukt dat er publiek-private partnerschappen moeten komen en zijn er zes gebieden aangewezen waarop gezamenlijke technologie-initiatieven het Europees onderzoek nieuw leven zouden kunnen inblazen. Het gaat daarbij om:

4.4

Als onderdeel van deze algemene strategie voorziet de in het Commissiedocument (COM(2007) 315 final) voorgestelde verordening in de tenuitvoerlegging van het gezamenlijk technologie-initiatief op het gebied van de luchtvaart en het luchtvervoer middels de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming „Clean Sky”.

4.5

De doelstelling van Clean Sky zijn op heldere en gedetailleerde wijze geformuleerd in artikel 3 van de statuten bij de voorgestelde verordening zijn gevoegd. Het gaat om een uitgebreid en ambitieus activiteitengebied dat in artikel 3 van de ontwerpverordening wordt samengevat:

4.5.1

Clean Sky zorgt zodoende voor integratie en coördinatie van de verschillende onderzoeksactiviteiten door gebruik te maken van schaalvoordelen. De werkzaamheden zullen worden gericht op zes verschillende technische gebieden die als een ITD (Integrate Technology Demonstrators — demonstratiemodel van geïntegreerde technologie) worden aangemerkt. Deze ITD's zijn:

De technologische doelstellingen per ITD zijn reeds vastgesteld.

4.6

Clean Sky wordt beschouwd als een internationale instelling met rechtspersoonlijkheid in de zin van artikel 22 van Richtlijn 2004/17/EG en art. 15, onder c, van Richtlijn 2004/18/EG. De onderneming zal haar zetel te Brussel hebben en haar activiteiten worden, behoudens verlenging door de Raad, op 31 december 2017 gestaakt.

4.7.1

Het voorstel betreft een verordening van de Raad, met een bijlage waarin de statuten van de gemeenschappelijke onderneming zijn opgenomen. Het is gebaseerd op artikel 171 van het EG-Verdrag. De gemeenschappelijke onderneming wordt een EG-orgaan en hoewel haar budget valt onder artikel 185 van Verordening 1605/2002 van de Raad, moet er wel rekening mee worden gehouden dat het om een speciaal soort initiatief gaat: we spreken hier over publiek-private partnerschappen waarbij de bijdrage van het bedrijfsleven minstens even groot is als die van de overheid.

—

de Europese Gemeenschap, vertegenwoordigd door de Commissie;

—

12 ITD-leiders en maximaal 74 geassocieerde leden, waarvoor de toetreding is geregeld in artikel 2 van de bij de verordening gevoegde statuten;

—

iedere publieke of particuliere entiteit die is gevestigd in een lidstaat of in een met het 7e kaderprogramma geassocieerd land komt in aanmerking om lid te worden van Clean Sky, indien zij: zich als ITD-leiders verplichten middelen bij te dragen evenredig aan en consistent met de totale GTI-activiteiten; als geassocieerde leden evenredig bijdragen aan het budget van de ITD waarin zij deelnemen en in overeenstemming met de ITD-vereisten.

4.9.1

De lopende kosten van Clean Sky worden gelijkelijk verdeeld over enerzijds de Europese Gemeenschap (50 %) en anderzijds de overige leden (eveneens 50 %).

4.9.2

De maximale bijdrage van de EG aan Clean Sky ter dekking van de lopende kosten en onderzoeksactiviteiten bedraagt 800 miljoen € en komt ten laste van de begrotingskredieten die zijn toegewezen aan het thema „Vervoer” van het specifieke programma „Samenwerking” tot uitvoering van het 7e kaderprogramma en overeenkomstig artikel 54 van Verordening 1605/2002 van de Raad.

5.1

Het Comité kan zich vinden achter de oprichting van Clean Sky, die voortvloeit uit het 7e kaderprogramma. Het vindt namelijk dat het nieuw leven inblazen van investeringen in O&O een adequaat middel is om het Europees bedrijfsleven de nodige zekerheid te bieden. Voorts kan met dit nieuwe instrument een eind worden gemaakt aan de huidige versnippering, waarbij zo veel verschillende programma's door de EG worden gefinancierd dat het vrijwel onmogelijk is om de resultaten ervan te evalueren.

5.2

Het voorgestelde initiatief komt overeen met beleid en doelstellingen van de Unie, alsook met de richtsnoeren die in het kader van de strategie van Lissabon zijn gedefinieerd en waarin wordt benadrukt dat kennis en innovatie in de Gemeenschap bijdragen tot stimulering van groei en werkgelegenheid. Het initiatief integreert maatregelen betreffende het EG-systeem voor uitwisseling van emissiequota's en zou moeten bijdragen tot substantiële vooruitgang bij de tenuitvoerlegging van de strategische onderzoeksagenda van ACARE op milieugebied.

5.3

Clean Sky, dat is gebaseerd op een publieks-privaat partnerschap, vormt, evenals de andere uit het 7e kaderprogramma voortvloeiende GTI's, een ankerpunt voor de vorming van een Europese onderzoeksruimte en levert een doorslaggevende bijdrage tot het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven.

5.4

Het Comité schaart zich achter de Commissievoorstellen en wil vooral wijzen op het belang voor de Unie van de voorgestelde strategie betreffende investeringen en coördinatie van onderzoek.

5.5

Wat de diversiteit van de financieringssystemen en het vele Gemeenschapsgeld dat daarmee gemoeid is, betreft, denkt het Comité dat gebruik en toewijzing van rechten betreffende de eindproducten van het onderzoek beter moeten worden geregeld. Daartoe dienen de kwesties in verband met octrooien en intellectuele eigendom, zoals gedefinieerd in artikel 20 van de voorgestelde verordening, dat slechts beginselen bevat, gedetailleerder en explicieter te worden geformuleerd. Het gaat hier immers om een van de meest delicate aspecten in verband met de tenuitvoerlegging en het functioneren van Clean Sky.

5.6

Ter wille van het verwezenlijken van de doelstellingen en het optimaliseren van al het potentieel dat dit nieuwe initiatief bevat, acht het Comité het volgende wenselijk:

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/22

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) staat achter het besluit om de gemeenschappelijke onderneming ENIAC (1) op te richten.

1.1.1

Hierdoor worden namelijk via publiek-private financiering de investeringen in O&O opgevoerd, wat het bedrijfsleven een vast referentiekader verschaft en waarmee een eind kan komen aan de bestaande versnipperde communautaire financiering, en het huidig onderzoek (dat maar al te vaak te gefragmenteerd is) gecoördineerd en efficiënter gemaakt kan worden.

1.2

Het EESC is zeer tevreden dat gekozen is voor de sector nanotechnologie. Die is volop in ontwikkeling en draagt dankzij haar innovatieve technische karakter, enorme toekomstpotentieel en grote behoefte aan hoogopgeleide werknemers niet alleen rechtstreeks bij tot de doelstelling van Lissabon inzake concurrentievermogen en die van Barcelona inzake het aan onderzoek te besteden percentage van het BBP, maar ook tot andere communautaire beleidsdoelstellingen, bijvoorbeeld op het vlak van milieu, vervoer, energie en gezondheid.

1.3

Door zich uit te spreken voor onderhavige ontwerpverordening wil het EESC in de eerste plaats onderstrepen dat de voorgestelde strategie voor investeringen en coördinatie van onderzoek van groot belang is voor de EU. Het is van mening dat die strategie essentieel is voor het ontstaan van een Europese onderzoeksruimte en het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven aanzienlijk ten goede komt.

1.4

Het EESC is er tevens zeer over te spreken dat veel aandacht is besteed aan bepalingen inzake de bescherming van intellectuele eigendom, aangezien het nieuwe gemeenschappelijke instrument ENIAC tot problemen zou kunnen leiden wat betreft het gebruiken en commercialiseren van de verkregen onderzoeksresultaten.

1.5

Tot tevredenheid van het EESC wordt ook afzonderlijk ingegaan op het gevaar dat de productie van nano-elektronica naar andere delen van de wereld wordt verplaatst. Het staat in dit verband achter een specifieke sectorale aanpak.

1.6

Om ten slotte de mogelijkheden die dit nieuwe instrument biedt, optimaal te benutten, vindt het EESC het nodig dat:

2.1

De voorgestelde verordening is bedoeld om een van de eerste publiek-private partnerschappen op O&O-gebied van de grond te krijgen en heeft betrekking op een van de eerste gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's). Het initiatief waar het hier om gaat betreft de nanotechnologie en heet ENIAC.

2.2

GTI's moeten het bedrijfsleven, de lidstaten en de Europese Commissie in staat stellen om al hun middelen of een gedeelte hiervan te bundelen ten behoeve van speciaal geselecteerde onderzoeksprogramma's.

2.3

Anders dan bij een traditionele strategie, waarbij projecten een voor een worden gefinancierd, hebben GTI's betrekking op grootschalige onderzoeksprogramma's met gemeenschappelijke strategische doelstellingen. Deze nieuwe aanpak is bedoeld om een kritische massa voor Europees onderzoek en innovatie te creëren, de activiteiten van de wetenschappelijke gemeenschap te concentreren op de belangrijkste strategische terreinen en de financiering van projecten gelijk te schakelen, zodat onderzoeksresultaten sneller benut kunnen worden. GTI's zijn bedoeld voor cruciale terreinen waar de huidige instrumenten niet de omvang hebben noch snel genoeg kunnen worden toegepast om Europa een voorsprong te geven of te laten behouden op de mondiale concurrentie. Dit zijn terreinen waar nationale, Europese en private financiering van onderzoek tot heel wat meer resultaten kan leiden, met name omdat op deze wijze particuliere investeringen in O&O worden aangemoedigd.

2.4

De GTI die betrekking heeft op de nanotechnologie heet ENIAC en heeft als algemene doelstelling om cruciale competenties voor nano-elektronica mee te helpen ontwikkelen, teneinde het Europese concurrentievermogen te versterken. Hiertoe wordt in de ontwerpverordening een juridisch kader voor ENIAC voorgesteld.

3.1

Door het almaar toenemende aantal elektronische componenten in innovatieve hightech producten is de nanotechnologie een van de sectoren geworden die van strategisch belang zijn voor het concurrentievermogen en de groei van het Europese bedrijfsleven.

3.2

De nanotechnologie levert onmisbare onderdelen voor de belangrijkste en meest uiteenlopende economische sectoren, zoals telecommunicatie, levensmiddelenproductie, multimedia-industrie, onderwijs, vervoer, gezondheidszorg en de beveiligings- en milieusector.

3.3

Volgens schattingen zal de markt voor nanotechnologie (waarop niet alleen de eigenlijke producenten actief zijn, maar ook leveranciers van hulpmiddelen en materialen) jaarlijks gemiddeld met ongeveer 15 % groeien. Om een dergelijke groei niets in de weg te leggen, dient de nanotechnologie van nu af aan alle aandacht te krijgen.

3.4

Met een communautair initiatief ter zake dient de mondiale toppositie van de Europese nanotechnologie te worden veiliggesteld en verstevigd. Daartoe moeten in het kader van zo'n initiatief O&O-programma's worden uitgewerkt ter realisering van de noodzakelijke industriële exploitatie, moeten verdergaande technologische doelstellingen worden nagestreefd, moet rekening worden gehouden met een steeds feller wordende concurrentie en moet nieuwe werkgelegenheid voor hoogopgeleiden worden gecreëerd.

3.5

Dankzij de keuze voor een gemeenschappelijke publiek-private onderneming zou het O&O in de sector nanotechnologie een kwaliteitssprong moeten kunnen realiseren. Dat lijkt absoluut nodig om een eind te maken aan de huidige versnippering van de onderzoeksprogramma's die in verschillende lidstaten lopen, waardoor geen kritische massa kan worden bereikt en voor echt relevante programma's geen geld beschikbaar is.

3.6

De keuze voor een Europese aanpak lijkt onontkoombaar, omdat de nanotechnologie alleen op die manier de moeilijke uitdagingen van vandaag de dag kan aangaan.

3.7

Bovendien zou een communautaire benadering moeten leiden tot minder bureaucratie en administratieve rompslomp, aangezien één Europese procedure in de plaats moet komen van de verschillende nationale procedures, en tot kortere termijnen voor het verkrijgen van O&O-contracten dan in de huidige situatie op EU-niveau (Eureka). Ook zullen op deze manier verschillende evaluatie- en controleprocedures tot het verleden gaan behoren.

3.8

De oprichting van een publiek-private onderneming waarbij de lidstaten en relevante sectoren uit het bedrijfsleven rechtstreeks betrokken zijn, vormt een novum in vergelijking met de bestaande procedures voor deelname waarin de Europese O&O-programma's voorzien. Daarnaast zou met de aanzienlijke hoeveelheid financiële middelen die op communautair niveau voor het initiatief zouden moeten worden uitgetrokken, de kritische economische massa kunnen worden bereikt die vereist is om de ambitieuze doelstellingen van dit project te realiseren.

3.9

De deelname van lidstaten en ondernemingen via een rechtstreekse financiële bijdrage van ten minste 50 % van de kosten van het onderzoek zal leiden tot een multipliereffect, omdat deze deelname weer nieuwe investeringen zal aantrekken. De ontwikkeling van de Europese onderzoeksruimte zal aldus een flinke stimulans krijgen.

3.10

Rechtstreekse deelname van lidstaten is niet alleen een vereiste voor het aantrekken van investeringen, maar ook en vooral omdat relevante besluiten op nationaal niveau zullen blijven worden genomen, bijvoorbeeld over uitnodigingen om voorstellen in te dienen en inzake permanent rechtstreeks toezicht op alle uitvoeringsfasen.

3.11

Ook rechtstreekse deelname van het bedrijfsleven is onontbeerlijk. De resultaten die met het ambitieuze O&O-programma zullen worden geboekt, kunnen immers op belangrijke wijze bijdragen aan het verbeteren van de concurrentiepositie van de Europese nanotechnologie en daarmee aan het scheppen van werkgelegenheid in deze sector.

4.1

De grondslag voor de onderzoeksprogramma's wordt gevormd door het zevende kaderprogramma (7KP). Uitgangspunt is het diepgewortelde besef dat meer investeringen in O&O een absolute voorwaarde zijn voor een concurrentiekrachtige en dynamische economie.

4.2

Met de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ENIAC (een GTI) komt de verwezenlijking van de doelstelling van Lissabon m.b.t. concurrentievermogen en die van Barcelona m.b.t. onderzoeksuitgaven direct een stap dichterbij. Indirect wordt via ENIAC een bijdrage geleverd aan ander EU-beleid, zoals dat inzake milieu, vervoer, energie en gezondheid.

4.3

Het communautaire beleidskader waarbinnen ENIAC wordt opgericht, wordt o.a. gevormd door de mededeling „Nanowetenschappen en nanotechnologieën: Een actieplan voor Europa 2005-2009” (COM(2005) 243 final) en het werk van het wetenschappelijk comité voor nieuwe gezondheidsrisico's (WCNG).

5.1

De verordening betreffende de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ENIAC (het voorliggende document COM(2007) 356 final), vloeit voort uit Besluit nr. 1982/2006/EG, dat voorziet in een communautaire bijdrage voor de oprichting van langlopende Europese publiek-private partnerschappen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.

5.2

Deze partnerschappen hebben de vorm van gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's) en komen voort uit de voormalige Europese technologieplatforms.

5.3

In Beschikking 2006/971/EG betreffende het specifieke programma „Samenwerking” (2) wordt door de Raad benadrukt dat er publiek-private partnerschappen moeten komen en zijn er zes gebieden aangewezen waarop GTI's het Europese onderzoek een impuls zouden kunnen geven:

5.4

Als onderdeel van deze algemene strategie voorziet het voorliggende Commissiedocument COM(2007) 356 final in de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming ENIAC voor de sector nanotechnologie.

5.5

De gemeenschappelijke onderneming ENIAC wordt beschouwd als een internationale organisatie met rechtspersoonlijkheid in de zin van artikel 22 van Richtlijn 2004/17/EG en op grond van artikel 15, onder c, van Richtlijn 2004/18/EG. Zij zal zijn gevestigd in Brussel en haar activiteiten op 31 december 2017 beëindigen, behalve als de Raad tot verlenging besluit.

5.8.1

De lopende kosten van de gemeenschappelijke onderneming ENIAC, die in artikel 4 van de ontwerpverordening zijn gespecificeerd, worden gefinancierd met de volgende bijdragen:

De O&O-activiteiten van de gemeenschappelijke onderneming ENIAC voor de periode die afloopt op 31 december 2017, worden gefinancierd met de volgende bijdragen:

5.8.2

Voor de periode tot en met 31 december 2013 zal de Commissie maximaal 450 miljoen euro bijdragen. Dit geld is beschikbaar in het kader van het specifieke programma „Samenwerking”, dat is bedoeld om het 7KP uit te voeren wat betreft activiteiten op het gebied van onderzoek en technologische ontwikkeling, overeenkomstig artikel 54, lid 2, van Verordening nr. 1605/2002 van de Raad.

—

een onderzoeksagenda vast te leggen en uit te voeren voor de ontwikkeling van cruciale competenties voor nano-elektronica, teneinde het concurrentievermogen en de duurzaamheid van het Europese bedrijfsleven te versterken en het ontstaan van nieuwe markten te bevorderen;

—

de tenuitvoerlegging van O&O-activiteiten te ondersteunen door subsidies toe te kennen aan de deelnemers aan de geselecteerde projecten;

—

een publiek-privaat partnerschap te bevorderen met als doel het mobiliseren en samenbrengen van communautaire, nationale en particuliere inspanningen, en het versterken van de samenwerking tussen de publieke en particuliere sector;

—

het GTI inzake nanotechnologie efficiënt en duurzaam te laten zijn;

—

synergie te laten ontstaan tussen de Europese O&O-inspanningen, die te coördineren en met name de aanzet te geven tot de geleidelijke integratie in de gemeenschappelijke onderneming ENIAC van verwante activiteiten op het gebied van de nanotechnologie die momenteel worden uitgevoerd in het kader van intergouvernementele instrumenten voor O&O (Eureka).

6.1

Het EESC staat achter het besluit om de gemeenschappelijke onderneming ENIAC op te richten, en de bijbehorende ontwerpverordening. Door zich uit te spreken voor dit voorstel wil het EESC in de eerste plaats onderstrepen dat de voorgestelde strategie voor investeringen en coördinatie van onderzoek van groot belang is voor de EU.

6.2

Zoals het EESC al heeft aangegeven toen het advies gaf over andere verordeningen die hun oorsprong vinden in Beschikking 2006/971/EG betreffende het specifieke programma „Samenwerking”, verschaft het opvoeren van de investeringen in O&O het bedrijfsleven naar zijn mening op doeltreffende wijze een vast referentiekader, waarmee een eind kan komen aan de bestaande versnipperde communautaire financiering en een ongelijke verdeling van de programma's kan worden vermeden.

6.3

Het voorstel dat onderwerp is van onderhavig advies, past binnen het beleid en de doelstellingen van de EU en sluit aan op de richtsnoeren die in het kader van de Lissabonstrategie zijn opgesteld, waarin wordt onderstreept dat kennis en innovatie een stimulans vormen voor groei en werkgelegenheid. De nanotechnologie speelt vandaag de dag een sleutelrol, omdat ze de stuwende kracht is achter de innovatie in veel sectoren die van cruciaal en strategisch belang zijn voor groei en ontwikkeling in de EU (bijv. mobiele communicatie, vervoer, logica, productautomatisering en gezondheidszorg). Door een gemeenschappelijke onderneming op het gebied van de nanotechnologie op te richten kan Europa zijn capaciteit om producten te ontwerpen en te maken die beantwoorden aan zijn eigen hoge kwaliteits-, duurzaamheids- en milieunormen, op peil houden en misschien zelfs verder ontwikkelen. De oprichting van deze onderneming biedt in belangrijke mate houvast voor de vorming van een Europese onderzoeksruimte en is doorslaggevend voor het concurrentievermogen van het Europese bedrijfsleven in de desbetreffende sector.

6.4

Tot tevredenheid van het EESC wordt in de bij de ontwerpverordening horende effectbeoordeling afzonderlijk ingegaan op het gevaar dat de productie van nano-elektronica naar andere delen van de wereld wordt verplaatst. Dit is een belangrijke kwestie omdat deze productie van grote meerwaarde is voor de groei en werkgelegenheid in de EU en tegelijkertijd ertoe leidt dat de investeringen die de Gemeenschap in deze sector wil doen, gedeeltelijk worden teruggewonnen. Het EESC staat dan ook achter het plan om de zo essentiële nanotechnologie via een specifieke sectorale aanpak te ondersteunen.

6.5

Het EESC is er tevens zeer over te spreken dat veel aandacht is besteed aan bepalingen inzake de bescherming van intellectuele eigendom (art. 23 van de statuten), aangezien het nieuwe gemeenschappelijke instrument ENIAC tot problemen zou kunnen leiden wat betreft het gebruiken en commercialiseren van de verkregen onderzoeksresultaten. Daarnaast juicht het EESC het toe dat in het voorgestelde actieplan in ruime mate rekening wordt gehouden met kwesties die samenhangen met gezondheid en veiligheid.

6.6

Om ten slotte de doelstellingen van de gemeenschappelijke onderneming zo goed mogelijk te realiseren en de mogelijkheden die dit nieuwe instrument biedt, optimaal te benutten, vindt het EESC het nodig dat:

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/27

1.1

Na zijn adviezen over het Groenboek inzake de herziening van het consumentenacquis (1) en over de Mededeling van de Commissie inzake de tenuitvoerlegging van de Richtlijn betreffende de bescherming van de consument bij op afstand gesloten overeenkomsten (2) spreekt het EESC zich nu positief uit over het initiatief van de Commissie om Richtlijn 94/47/EG (3) van 26 oktober 1994 aan te passen op de in haar voorstel omschreven wijze (4). Het Comité plaatst daarbij wel enkele kanttekeningen en formuleert in dit advies ook nog een reeks aanbevelingen.

1.2

Het Comité is het op de meeste punten grotendeels met de Commissie eens, met name waar het gaat om de uitbreiding van het toepassingsgebied, de definitie en omschrijving van nieuwe producten, de aanscherping van de verplichtingen op het vlak van precontractuele en contractuele informatie, evenals het gelijktrekken van de terugtredingstermijn en het verbod op alle vormen van aanbetaling tijdens deze termijn.

1.3

Hoewel het Comité de minimale benadering in dit voorstel steunt, d.w.z. dat de lidstaten de vrijheid krijgen om de consumenten, overeenkomstig de beginselen van het Verdrag, een hoger niveau van bescherming te bieden, is het Comité van mening dat áls er al een terrein is dat volgens het Groenboek inzake de herziening van het consumentenacquis in aanmerking zou komen voor maximale harmonisatie, het juist dit terrein zou zijn, vanwege het specifieke karakter van het recht in kwestie en vanwege de sterk uiteenlopende wijzen waarop de lidstaten vorm en invulling hebben gegeven aan de veelzijdige juridische aard ervan, hetgeen tot grote verschillen heeft geleid in het nationale recht, met name waar het gaat om de minimale en maximale looptijd, de ontbinding of ongeldigheid en herroeping of beëindiging van een overeenkomst.

1.4

Het Comité vindt het dan ook een slechte zaak dat de Commissie, hoewel zij inziet dat de meeste problemen in deze sector vaak van grensoverschrijdende aard zijn en daarom niet door de lidstaten zelf afdoende kunnen worden opgelost vanwege de verschillen tussen de nationale rechtsstelsels, uiteindelijk slechts een paar aspecten van deze rechten bespreekt. Zo wordt het wederom aan de lidstaten overgelaten om een reeks situaties te beoordelen en blijven de in het voorstel genoemde problemen vrijwel onaangeroerd.

1.5

Het Comité vindt bovendien, net als de andere Europese instellingen (5), dat de lat voor consumentenbescherming veel te laag ligt, ook al is het voorstander van de invoering van een systeem van „minimale harmonisatie”. De ervaring heeft uitgewezen dat de meeste lidstaten geen gebruik hebben gemaakt van deze clausule en, in plaats daarvan, voor een letterlijke aanpak (6) hebben gekozen, met als gevolg dat de consumentenbescherming beneden peil is gebleven. Daarom verzoekt het Comité de Commissie om, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, ook andere, even belangrijke, aspecten in het voorstel voor een richtlijn te regelen, met als uitgangspunt een hoger niveau van consumentenbescherming.

1.6

Het Comité stelt daarom voor een aantal bepalingen met betrekking tot het rechtskader van de rechten in kwestie, de hoofdzaak van de overeenkomst en de verhouding hiervan tot aanvullende overeenkomsten, met name niet-verbonden kredietovereenkomsten, aan te passen teneinde de consumentenbescherming te verbeteren en te waarborgen.

1.7

Het Comité wijst er, net als in vorige adviezen (7), op dat de nadruk moet worden gelegd op een goede voorlichting van alle partijen, met name de meer kwetsbare groepen, en is dan ook van mening dat de lidstaten evenredige en ontmoedigende strafmaatregelen moeten kunnen nemen, vooral in het geval van ernstige schending van de in deze richtlijn genoemde rechten, waarvan de essentie nauwkeurig moet worden omschreven.

1.8

Het Comité dringt bij de Commissie aan op een uitgebreide analyse van de reacties die zij op haar Consultation Paper  (8) heeft ontvangen, vooral van de lidstaten die aan de hand van dit document zijn geraadpleegd en die niet werden genoemd in de resultaten van het Verslag (9) over de toepassing van de richtlijn, waarin slechts 15 lidstaten aan bod kwamen. Ook wordt de Commissie verzocht zich te buigen over de Comparative Analysis, die wél over 25 lidstaten (10) gaat, en zich daarbij te concentreren op de vele verschillen tussen de lidstaten.

1.9

Het Comité stelt met name een reeks wijzigingen (11) voor en formuleert een aantal aanbevelingen die het voorstel in technisch-juridisch opzicht moeten verbeteren en in overeenstemming moeten brengen met de ideeën, begrippen of praktijken die reeds in andere richtlijnen zijn geïntroduceerd, te weten in de Richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken (12). Hiermee moet terdege rekening worden gehouden, wil men de bescherming en het vertrouwen van de consument bij dit soort overeenkomsten, die zo vaak met agressieve marketing- en verkooppraktijken (13) gepaard gaan, op een hoger plan brengen.

2.1

Met dit voorstel wil de Commissie de aanzet geven tot de herziening van Richtlijn 94/47/EG van het Europees Parlement en van de Raad van 26 oktober 1994 betreffende de bescherming van de verkrijger voor wat bepaalde aspecten betreft van overeenkomsten inzake de verkrijging van een recht van deeltijds gebruik van onroerende goederen. Hiermee geeft zij gehoor aan de oproep van de Raad in zijn conclusies van 13 april 2000 naar aanleiding van het verslag over de tenuitvoerlegging van de genoemde richtlijn (14) en aan de aanbevelingen van het Europees Parlement zoals verwoord in zijn resolutie van 4 juli 2002 (15).

2.2

De herziening van deze richtlijn, die blijkens het desbetreffende Groenboek (16) deel uitmaakt van het zogeheten „consumentenacquis”, staat al op het programma sinds de Mededeling van de Commissie over de strategie voor het consumentenbeleid 2002-2006 (17).

2.3

Behalve een aantal problemen met de tenuitvoerlegging van de richtlijn constateert de Commissie dat er, als gevolg van de marktontwikkelingen in deze sector, een heleboel nieuwe producten zijn bijgekomen die niet onder het toepassingsgebied van deze richtlijn vallen, ook al hebben zij feitelijk te maken met het gebruik van een vakantiewoning.

2.4

In het verslag van de Commissie van 1999 over de toepassing van Richtlijn 94/47/EG van het Europees Parlement en de Raad (18) werd al gemeld dat de omzetting van de richtlijn in een aantal gevallen zeer te wensen over liet. De Raad nam deze conclusies over in april 2000 (19) en somde een reeks zaken op die bij een herziening van de richtlijn in overweging genomen moesten worden.

2.5

Ook in het advies van de EP-commissie Milieubeheer, volksgezondheid en consumentenbeleid, dat van 2001 (20) dateert, werd opgemerkt dat „in richtlijn 94/47/EG is uitgegaan van (…) het laagste acceptabele niveau van consumentenbeschermingsmaatregelen”.

2.6

In zijn resolutie van 4 juli 2002 pleitte het Europees Parlement op zijn beurt voor maatregelen ter garantie van een hoog consumentenbeschermingsniveau.

2.7

Om deze redenen beschouwt de Commissie de aparte herziening van deze richtlijn als „urgent” en zelfs als „prioritair” vanwege de problemen voor de consumenten, met name in verband met wederverkoop en de nieuwe producten, die uit economisch oogpunt in grote lijnen vergelijkbaar zijn met timeshare en op soortgelijke wijze in de handel worden gebracht, zoals vakantiekortingclubs en wederverkoopovereenkomsten.

2.8

Als belangrijkste argumenten voor dit herzieningsvoorstel voert de Commissie aan dat de eisen aangaande precontractuele en contractuele informatie nodig moeten worden aangescherpt, dat er één lijn moet worden getrokken voor wat betreft het verbod op aanbetalingen of voorschotten tijdens de terugtredingsperiode alsook voor wat betreft de duur van deze periode en dat de eventuele invoering van strafmaatregelen moet worden overwogen.

2.9

Tussen 2004 en 2006 werden de meest betrokken partijen gehoord.

2.10

Naar aanleiding van klachten over timeshare, met name over nieuwe producten als vakantieclubs, kortingsacties voor toeristen en ruil en wederverkoop, heeft de Commissie een Consultation Paper gepubliceerd (21). Deze kwesties werden ook besproken tijdens de vergadering van de permanente werkgroep van deskundigen van de lidstaten over de evaluatie van het acquis in maart 2006.

2.11

Het herzieningsvoorstel maakt deel uit van het programma van de Commissie voor de modernisering en vereenvoudiging van het acquis communautaire  (22).

2.12

De Commissie is van mening dat artikel 95 van het Verdrag (totstandbrenging van de interne markt) de rechtsgrond van het onderhavige voorstel moet blijven en vindt dat het op grond van het subsidiariteitsbeginsel niet haar taak is maar die van de lidstaten om een standpunt kenbaar te maken over „wat de juridische aard van de timeshare-rechten moet zijn”.

2.13

Anderzijds wil de Commissie, die de nadruk legt op grensoverschrijdende aspecten en zelfs van mening is dat „de overgrote meerderheid van de consumentenklachten van grensoverschrijdende aard is”, zich in haar voorstel uitsluitend uitspreken over aspecten die „als het meest problematisch zijn aangemerkt en bijgevolg een optreden van de Gemeenschap vereisen”. Voor het overige is de nationale wetgever bevoegd, ook voor wat betreft het in Richtlijn 94/47/EG vastgelegde herroepingsrecht en het recht om een overeenkomst te ontbinden zelfs in verband met het terugtredingsrecht.

3.1.1

Het Comité is blij met dit initiatief van de Commissie maar constateert dat het wel erg laat komt. De problemen werden immers al in 1999 ontdekt en hadden dus al lang opgelost kunnen zijn.

3.1.2

Sommige kwesties die hier nu aan de orde worden gesteld, waren overigens al door het Comité in zijn advies van 24 februari 1993 (23) behandeld, in de tijd dat de richtlijn werd opgesteld.

3.1.3

Het Comité is van mening dat de rechtsgrondslag niet artikel 95 van het Verdrag moet zijn, maar artikel 153, aangezien het hier niet uitsluitend de interne markt betreft, maar het beleid inzake consumentenbescherming.

3.1.4

Het Comité staat achter de uitbreiding van het toepassingsgebied van het voorstel tot bepaalde roerende goederen, zodat wordt ingespeeld op de constante ontwikkeling van de markt.

3.1.5

Het Comité stemt in met de wijzigingen die zijn aangebracht in de definities (24) van dit voorstel, omdat deze beter zijn afgestemd op de nieuwe producten die in deze sector op de markt worden gebracht.

3.1.6

Het Comité vindt het een goede zaak dat wordt vastgehouden aan het verbod op voorschotten of aanbetalingen tijdens de terugtredingstermijn omdat de consument zo zijn herroepingsrecht kan uitoefenen zonder enige vorm van financiële druk, en verheugt zich erover dat door de uitbreiding van dit verbod tot derden ook ruil- en wederverkoopovereenkomsten hieronder komen te vallen.

3.1.7

Het Comité stemt in met de verlenging van de bedenktijd tot 14 dagen, zodat deze periode overal dezelfde wordt, hoewel het liever had gezien dat deze periode in werkdagen zou worden uitgedrukt en niet in kalenderdagen, zoals het overigens in vorige adviezen (25) al heeft bepleit. Ook de Raad heeft ten tijde van de behandeling van Richtlijn 97/7/EG een verklaring uitgebracht waarin de Commissie werd verzocht na te gaan of het mogelijk zou zijn de in de richtlijnen betreffende consumentenbescherming opgenomen berekeningsmethode van de bedenktijd te harmoniseren.

3.1.8

Evenals in vorige adviezen (26) en onverminderd het bepaalde in lid 3 van art. 1 van het voorstel voor een richtlijn vindt het Comité dat de Commissie de aard, de nadelen en de gevolgen van het terugtredings-, herroepings- en ontbindingsrecht beter moet omschrijven, omdat anders de beoogde harmonisatie op het spel komt te staan aangezien elke lidstaat dan zijn eigen regels gaat hanteren, met alle negatieve gevolgen van dien voor de ontwikkeling van de grensoverschrijdende betrekkingen.

3.1.9

Aangezien deze richtlijn de harmonisatie van nationale regels ten aanzien van dit soort rechten beoogt, is het Comité van oordeel dat, in tegenstelling tot wat in de vierde overweging van dit voorstel wordt betoogd en ondanks de verschillen tussen de verscheidene landen, de Commissie verder zou moeten gaan en de juridische aard (27) van deze rechten zou moeten definiëren, ongeacht of het hier zakelijke rechten of rechten van schuldeisers betreft, omdat dit voorstel anders niet bijdraagt tot de oplossing van de gesignaleerde problemen. Zij moet dus vaststellen aan welke basisvereisten moet worden voldaan en, in het geval van een zakelijk recht, welke gevolgen hieruit voortvloeien op het gebied van registratie.

3.1.9.1

Het Comité verzoekt de Commissie derhalve de juridische aard van timesharerechten te definiëren, hetzij als zakelijk recht hetzij als persoonlijk recht met bindend karakter (recht op dienstverlening), en aan te geven wat de gevolgen daarvan zijn voor de toepasselijke artikelen van de Verordening van Brussel en de Verordening van Rome I, ten einde de beoogde harmonisatie te verwezenlijken en het vertrouwen van consumenten en bedrijven terug te winnen. Het Comité heeft trouwens in zijn eerder vermelde advies (28) al de aanzet gegeven tot deze definitie door op te merken dat het recht dat wordt overgedragen door het sluiten van een timesharingovereenkomst „óf een zakelijk, óf een persoonlijk recht” is, „nooit een huurrecht, aangezien bij huurovereenkomsten geen overdracht plaatsvindt. Het overgedragen recht heeft betrekking op een ondeelbaar deel van een goed (een ondeelbare woning) en is een zakelijk recht op een onroerend goed (of kan dat zijn)”.

3.1.10

Los van de nog te definiëren juridische aard van dit recht, die wellicht specifieke eigenschappen omvat, stemt het Comité in met de reeds in het voorstel voor een richtlijn genoemde onderdelen van deze definitie, die zowel roerende als onroerende goederen betreft, nl. het recht om gedurende een periode van minimaal een jaar, tegen vergoeding, een accommodatie (d.w.z. een verblijf met overnachting) te gebruiken.

3.1.11

Het Comité verzoekt de Commissie echter om naast de overeenkomsten die in art. 2 van het voorstel worden genoemd, een bepaling (met daarin de noodzakelijke definities) in te voegen die van toepassing kan zijn op eventuele toekomstige producten (29) die in de handel worden gebracht nadat de richtlijn in werking is getreden en waarop de verplichtingen die voortvloeien uit de definities van nieuwe producten niet van toepassing zijn.

3.1.12

Het Comité is van mening dat als een consument kosten moet vergoeden omdat hij vóór het verstrijken van de termijn gebruik heeft gemaakt van zijn terugtredingsrecht, dit recht ontegenzeglijk wordt ontkracht. Het is immers een kenmerk van dit recht dat de consument zonder opgave van redenen en zonder vergoeding van kosten kan terugtreden uit een overeenkomst. Daarom moeten lid 5 en 6 van art. 5 van het voorstel worden geschrapt.

3.1.13

Het Comité vestigt de aandacht van de Commissie op de verwijzing naar de onlangs goedgekeurde richtlijn over oneerlijke handelspraktijken (30), waarmee het akkoord gaat, maar wijst erop dat in de artt. 14 en 15 hiervan niet wordt verwezen naar de hier besproken richtlijn, en dat zulks evenmin wordt voorzien in het onderhavige voorstel.

3.1.14

Hoewel het Comité voorstander is van minimale harmonisatie, is het van mening dat het onderhavige voorstel voor een richtlijn restrictiever is dan de bestaande richtlijn. Op grond van dit voorstel mogen lidstaten wel maatregelen nemen die consumenten een hoger beschermingsniveau garanderen, maar dat mag alleen in het geval van het terugtredingsrecht (wanneer, onder welke omstandigheden en op welke wijze dit recht mag worden uitgeoefend); volgens de bestaande richtlijn, en met name op grond van het bepaalde in artikel 11 (31), mag echter in veel meer gevallen gebruik worden gemaakt van deze mogelijkheid. Het Comité verzoekt de Commissie derhalve deze norm aan te houden.

3.1.15

Het Comité vindt dat de Commissie een doeltreffende sanctieregeling zou moeten bedenken, niet alleen als afschrikking om inbreuken op deze richtlijn te voorkomen maar ook om redenen van rechtszekerheid (32); het Comité is voorstander van de eventuele invoering van strafmaatregelen door de lidstaten en niet door de Commissie (33), binnen het vooraf door de Commissie vastgestelde kader. Deze maatregelen moeten evenredig zijn, maar moeten voldoende afschrikken zodat zij — met name ernstige — inbreuken op de richtlijn voorkomen.

3.1.16

Het Comité acht het zinvol dat er een — in de huidige richtlijn ontbrekende — evaluatieclausule wordt opgenomen om te voorkomen dat de richtlijn snel veroudert.

3.1.17

Ondanks het feit dat er maatregelen zijn getroffen tegen bepaalde lidstaten (34) omdat zij sommige bepalingen van de richtlijn niet correct hebben omgezet, verbaast het Comité zich erover dat de Commissie nog niet is opgetreden tegen met name de overschrijding van de termijn die voor de omzetting was vastgesteld (30 april 2007). Slechts twee lidstaten (35) hebben zich aan deze termijn gehouden en het is werkelijk te hopen dat de Commissie zich in het geval van de nieuwe richtlijn minder laks opstelt ten aanzien van dergelijke flagrante schendingen van het Gemeenschapsrecht.

3.2.1

Het Comité is van mening dat de definitie van „aanvullende overeenkomsten” (art. 2, lid 1, g) in verband met het bepaalde in artikel 7 te restrictief is omdat het kenmerkende element van aanvullende overeenkomsten is dat zij complementair zijn ten opzichte van elkaar. Het is dus juist de complementariteit en niet zozeer de ondergeschiktheid van overeenkomsten die in aanmerking moet worden genomen, omdat het bij de meeste verbonden kredietovereenkomsten met name gaat om toevallig met elkaar verbonden overeenkomsten die, wegens hun juridische aard, juridisch autonoom zijn ten opzichte van elkaar en als zodanig niet stroken met de hier voorgestelde definitie.

3.2.2

Het Comité staat niet achter de formulering in lid 2 van art. 3, althans niet wat de schriftelijke informatie betreft, die pas wordt verstrekt „naar gelang van het geval” en indien de consument „om informatie verzoekt”. Aangezien dit artikel over precontractuele informatie gaat op grond waarvan de consument beslist of hij al dan niet een overeenkomst wil sluiten, vindt het Comité dat het verstrekken van deze schriftelijke informatie verplicht moet worden gesteld en dat de Commissie deze verplichting in een bepaling moet opnemen.

3.2.3

Het Comité verzoekt de Commissie om lid 4 van art. 3, lid 1 van art. 4 en de onderdelen l) van bijlage I, f) van bijlage III en d) van bijlage IV te vervangen door een bepaling die overeenkomt met die in artikel 4 van de bestaande richtlijn (36) omdat deze meer bescherming biedt, niet alleen omdat moet worden vastgesteld wat de taal is van de lidstaat waarvan de consument onderdaan is maar ook omdat, met het oog op eventuele registratieformaliteiten, moet worden gezorgd voor een eensluidende vertaling in de taal van de lidstaat waar het onroerend goed is gelegen.

3.2.3.1

Het Comité verwacht nl. dat alle handelaren dan overeenkomsten gaan opstellen in een taal waarvan de consument enkel kan bevestigen dat het de taal van zijn keuze is, zonder dat hij daarover iets heeft kunnen zeggen of inbrengen, hetgeen zijn economische belangen ernstig zou kunnen schaden.

3.2.4

Het Comité verzoekt de Commissie derhalve om de formulering van lid 2 van artikel 4 aan te passen, met name door de zin „tenzij de partijen uitdrukkelijk anders overeenkomen” te schrappen. Het gaat hier immers om substantiële informatie waarover partijen niet zelf mogen beslissen. De praktijk heeft uitgewezen dat, als deze zin behouden blijft, handelaren eenzijdig adhesiecontracten gaan opstellen, die de consument slechts kan accepteren.

3.2.4.1

Het Comité is voorts van mening dat de Commissie, met het oog op de rechtszekerheid, moet verduidelijken/preciseren wat de omstandigheden zijn waarop de handelaar geen invloed heeft en die onlosmakelijk deel uitmaken van de overeenkomst, in overeenstemming met lid 2 van art. 4.

3.2.4.2

Ook wordt de Commissie in verband met ditzelfde artikel verzocht om aan te geven hoe deze informatie zal worden verstrekt, vooropgesteld dat zulks op adequate, objectieve en duidelijke (37) wijze moet gebeuren en dat daarbij een lettertype wordt gebruikt dat de leesbaarheid bevordert (38).

3.2.5

Het Comité verzoekt de Commissie om toe te lichten wat wordt verstaan onder „vestigt de handelaar uitdrukkelijk de aandacht (…) op” in lid 3 van art. 4 omdat de specifieke juridische betekenis ervan niet duidelijk is.

3.2.6

Aangezien in lid 1 van artikel 5 twee mogelijkheden worden genoemd voor de uitoefening van het terugtredingsrecht, spoort het Comité de Commissie aan tot het opnemen van een bepaling op grond waarvan de consument slechts één keer het recht heeft om terug te treden, nl. binnen 14 dagen na ondertekening van de definitieve overeenkomst, mits deze overeenkomst voorafgegaan is door een bindende overeenkomst en mits geen gebruik gemaakt is van het onroerend goed in kwestie.

3.2.7

Evenals in vorige adviezen verzoekt het Comité de Commissie duidelijk te maken op welke wijze moet worden medegedeeld dat gebruik wordt gemaakt van het herroepingsrecht, zodat partijen over bewijs hiervan beschikken. De formulering in de bestaande richtlijn is overigens beter gekozen (39).

3.2.8

Het Comité is van mening dat de titel van art. 8 „Opeisbaarheid van de rechten” zou moeten luiden, omdat dit artikel niet het dwingende karakter van de richtlijn beoogt vast te stellen, maar wil voorkomen dat die rechten worden uitgesloten of beperkt, ongeacht het toepasselijke recht.

3.2.9

Wanneer het gaat om rechterlijk en administratief beroep heeft het Comité een voorkeur voor de in de artt. 11 en 12 van de Richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken (40) opgenomen bepalingen, omdat deze uitgebreider en vollediger zijn. Het Comité verzoekt de Commissie derhalve art. 9 van het onderhavige voorstel door soortgelijke bepalingen te vervangen.

3.2.10

Het Comité vestigt de aandacht van de Commissie op de verschillende talenversies van haar voorstel omdat er passages zijn die in sommige talen een nauwkeuriger vertaling vergen (41).

4.1

Het Comité is van mening dat er, behalve de eerder genoemde ontbrekende zaken, ook nog andere kwesties zijn die bij een herziening van de richtlijn voor eventuele heroverweging in aanmerking komen en die in het voorstel niet aan de orde zijn gekomen.

Dat geldt met name voor:

—

(…) dat de overeenkomst en het in artikel 3, lid 1, bedoelde document moeten worden gesteld in een van de officiële talen van de Gemeenschap, die, ter keuze van de verkrijger, de taal of een van de talen is van de Lid-Staat waar hij woont, of de taal of een van de talen van de Lid-Staat waarvan hij onderdaan is. De Lid-Staat waar de verkrijger woont, kan echter bepalen dat de overeenkomst in elk geval ten minste moet worden gesteld in de taal (talen) van dat land welke officiële taal (talen) van de Gemeenschap is (zijn), en

—

dat de verkoper ervoor moet zorgen dat de verkrijger een eensluidende vertaling van de overeenkomst ontvangt in een van de officiële talen van de Gemeenschap, die de taal of een van de talen is van de Lid-Staat waar het onroerend goed gelegen is”.

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/33

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/33

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/34

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/34

1.1

Het EESC is bijzonder geïnteresseerd in de thema's energie-efficiëntie, klimaatverandering en terugdringing van broeikasgassen, en stemt in grote lijnen in met de conclusies van de Europese voorjaarstop van 8 en 9 maart, waarin de drie pijlers van het Europese energiebeleid (EEB) werden bevestigd:

1.2

In het voortgangsverslag inzake biobrandstoffen merkt de Commissie op dat het zonder verbindende doelstellingen onmogelijk is een voldoende groot marktaandeel van biobrandstoffen te verwezenlijken. Inmiddels is gebleken dat een marktaandeel van 5,75 % tegen 2010 niet haalbaar is. Om toch aan de door de Raad vastgestelde vereisten te voldoen moet een nieuw streefdoel worden vastgesteld. De Commissie denkt dat 10 % tegen 2020 haalbaar is. Zij beroept zich op de in art. 4, lid 2 van Richtlijn 2003/30/EG boden mogelijkheid tot aanpassing van de streefcijfers. Bij het aantonen van de voordelen van biobrandstoffen gaat de Commissie vreemd genoeg uit van een marktaandeel van 14 %, terwijl de officiële doelstelling op 10 % ligt. Deze „window dressing” komt niet erg realistisch over.

1.3

Aan biobrandstoffen van de eerste generatie kleven veel nadelen, en zij beantwoorden ook niet geheel aan de Europese doelstellingen. De productiekosten zijn hoog, net als de milieukosten: zij onttrekken graan aan de voedselketen voor mens en dier en, zoals de FAO heeft opgemerkt, zijn medeverantwoordelijk voor de stijging van de graanprijs op de wereldmarkt.

1.4

Het gebruik van biobrandstoffen van de eerste generatie levert dus ethische problemen op, zoals de concurrentie tussen voedsel en brandstof, die de Commissie echter lijkt te bagatelliseren. Het EESC wijst op de noodzaak van een nauwere samenwerking met de internationale instanties en agentschappen die actief zijn op het gebied van landbouw en voedsel, zoals de FAO en het WFP (het Wereldvoedselprogramma).

1.5

Zowel het Commissiedocument als de bijbehorende impactbeoordeling zijn niet kritisch genoeg t.a.v. de bestaande problemen.

Met betrekking tot biodiesel doen zich met name de volgende problemen voor:

Aan bioethanol kleven weer andere nadelen:

1.6

Het EESC onderstreept dat naast de sociale, economische en milieugevolgen ook de technische problemen in verband met de ontwikkeling van biobrandstoffen aandachtig moeten worden bestudeerd. Er dient met name te worden gekeken naar het productierendement van de grondstoffen voor biobrandstoffen: uit 1 ton bieten wordt circa 400 liter bioethanol verkregen (ongeveer 1 500 Mcal). Deze verhouding lijkt niet zo gunstig en is niet erg efficiënt, zeker gezien de hoeveelheid energie die nodig is om biomassa om te zetten in biobrandstof. Het zou veel nuttiger zijn om biomassa rechtstreeks te gebruiken voor de productie van elektriciteit of verwarming, of voor maritiem of openbaar stadsvervoer.

1.7

Vanuit strikt milieuoogpunt moet volgens het EESC tevens rekening worden gehouden met het gevaar van ontbossing en de risico's i.v.m. de opslag van grondstoffen: de daarmee verband houdende biologische en biochemische problemen moeten goed worden bestudeerd.

1.8

Het EESC wijst tevens op een probleem van „wetenschapsethiek”. Onze planeet Aarde is een open systeem dat onverbiddelijk afstevent op een toestand van evenwicht, die zal samenvallen met het einde van het bestaan ervan. Het is de taak van de wetenschap deze ondergang te vertragen, en de taak van de politiek om de daartoe noodzakelijke activiteiten en studies mogelijk te maken.

1.9

Het EESC pleit voor een analyse waarbij wordt gekeken of de chemische verbrandingsprocessen van andere moleculen dan koolwaterstoffen kunnen leiden tot het ontstaan en de ontwikkeling van vrije radicalen, die verantwoordelijk zijn voor de oxidatiestress die als een voorstadium van ernstigere ziektes wordt beschouwd. Deze aanbeveling wordt gerechtvaardigd door het gebrek aan beschikbare gegevens op dit gebied.

1.10

Het EESC is van mening dat bijzondere aandacht dient uit te gaan naar de zorg voor en bescherming van de bodem. De bodem moet worden beschermd, omdat hij ons beschermt. De geleidelijke daling van de grondwaterspiegel en slechtere kwaliteit van het grondwater zijn het gevolg van een ondoordacht bodemgebruikbeleid dat tot een verarming van de bodem heeft geleid. Om de bodemrevitalisering te bevorderen is het van essentieel belang dat de landbouwgrond afwisselend wordt bebouwd met verschillende gewassen.

1.11

Het EESC dringt er bij de Commissie en alle Europese instellingen op aan, bijzondere aandacht te schenken aan het probleem van het waterverbruik bij de productie van biobrandstoffen. Van de vele negatieve gevolgen van de klimaatverandering kan vooral de terugloop van de waterbronnen in sommige regio's dramatische proporties aannemen. Recente studies van het IWMI (International Water Management Institute) hebben berekend dat om één liter biobrandstof te produceren minstens 1 000 tot 4 000 liter water nodig is, al naar gelang van het soort product en de productiezone.

1.12

Los van deze problemen, die deels kunnen worden verholpen via monitoring en certificering van productiemethoden, en eventueel ook via traceerbaarheid van producten, is het EESC van mening dat het onderzoek naar en de ontwikkeling van biobrandstoffen van de tweede en derde generatie, zoals biobutanol, moeten worden gestimuleerd. Biobutanol heeft een lage dampspanning en tolereert het in benzinemengsels aanwezige water, waardoor het gemakkelijk kan worden gebruikt in de bestaande leverings- en distributiekanalen voor benzine. Vergeleken met andere biobrandstoffen kan biobutanol in grotere concentraties met benzine worden gemengd, zonder dat de voertuigen moeten worden aangepast. In verhouding tot de benzine-ethanol mengsels kan bovendien méér brandstof worden bespaard, met een betere energie-efficiëntie en een lager verbruik tot gevolg. De nieuwe generatie brandstoffen worden gekenmerkt door een hoog energierendement en lage milieukosten, omdat gebruik wordt gemaakt van afval en biochemische processen om de natuurlijke afbraak van cellulose — een complex en kostbaar proces — te bevorderen.

1.13

Het EESC wijst er tevens op dat de ontwikkeling van biobrandstoffen kansen biedt voor de Europese economie, en kan bijdragen tot de doelstellingen van de agenda van Lissabon. Het zevende kaderprogramma biedt expliciet ruimte voor acties op dit gebied, maar de synergie tussen de verschillende belanghebbenden dient te worden vergroot. Hierbij valt te denken aan landbouwproducenten en de verwerkende industrie, maar ook milieubeschermingsverenigingen en organisaties van werknemers, die steeds meer belangstelling tonen voor het thema duurzame ontwikkeling, in combinatie met steeds geavanceerdere vormen van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

1.14

De belangstelling van de landbouw voor de ontwikkeling van biobrandstoffen dient te worden aangemoedigd, mits ook de landbouwers zich ervoor inspannen de primaire milieugoederen en gemeenschappelijke hulpbronnen als water en voedsel voor mens en dier te beschermen. De landbouworganisaties zijn verantwoordelijk voor de verspreiding van de regelgeving die de internationale gemeenschap zal vaststellen om de productie en het op de markt brengen van biobrandstoffen te reguleren. Met betrekking tot de procedures inzake certificering, traceerbaarheid en conformiteitscontrole wordt een grote bijdrage verwacht van de verschillende Europese, nationale en lokale landbouworganisaties. Het EESC is bereid om zowel op dit gebied als op andere daarmee verband houdende gebieden zoals energie-efficiëntie, de terugdringing van broeikasgassen en klimaatverandering, samen te werken met de nationale SER's, die hier in het verleden al dikwijls een grote belangstelling voor hebben getoond en actief hebben bijdragen tot de opstelling van verschillende EESC-adviezen op dit gebied.

1.15

Wat de fiscale behandeling betreft — met name de accijns op biobrandstoffen en de belastingvoordelen voor landbouwers, voor de automobielindustrie om de nodige onderzoeksinspanningen te kunnen doen, voor de consumenten om hun auto's geschikt te maken voor het gebruik van biobrandstoffen, en voor de producenten van biobrandstoffen — is de lijst met kandidaten voor overheidssteun uiteraard oneindig. De Duitse regering heeft onlangs aanzienlijk gesneden in de belastingvoordelen, wat onmiddellijk heeft geleid tot een daling van het verbruik en zware protesten van de industrie. Investeringen zijn gebaat bij zekerheid en stabiliteit, maar de markt voor biobrandstoffen is nog vrijwel onbestaand. Het blijft echter een feit dat eventuele fiscale voordelen de concurrentie in geen geval mogen verstoren.

1.16

De vervoersector valt in het onderhavige voorstel niet onder het systeem van emissiequota. Het EESC beveelt de Commissie aan de mogelijkheid te bestuderen om het systeem van emissiecertificaten uit te breiden tot de vervoersector, waarmee een extra stimulans kan worden gegeven aan de zoektocht naar nieuwe oplossingen voor de terugdringing van schadelijke emissies. In een specifiek verkennend advies dat op verzoek van vicevoorzitter Barrot wordt uitgebracht zal het EESC een werkhypothese definiëren.

1.17

Het EESC stemt in met de resolutie van het Europees Parlement over de strategie inzake biomassa en biobrandstoffen, waarin de Commissie wordt verzocht een verplichte en alomvattende certificering in te voeren die de duurzame productie van biobrandstoffen in alle stadia mogelijk maakt, en om steun te verlenen voor de ontwikkeling en toepassing van het systeem voor de wereldwijde monitoring van milieu en veiligheid (GMES-systeem), teneinde toe te zien op het grondgebruik bij de productie van bioethanol en zo de vernietiging van het regenwoud en andere negatieve milieueffecten te voorkomen.

1.18

Gelet op de in dit advies gesignaleerde problemen dringt het Comité er bij de Commissie op aan de 10 %-doelstelling te blijven monitoren en klaar te staan om voorstellen tot wijziging te formuleren als de problemen niet op afdoende en duurzame wijze kunnen worden opgelost.

2.1

De Commissie begint haar „Voortgangsverslag inzake biobrandstoffen” met de waarschuwing dat de uitstoot van broeikasgassen (in dit geval CO2) alleen al in de vervoersector tussen 2005 en 2020 naar verwachting met 77 miljoen ton per jaar zal toenemen, en dus meer dan 60 % van de toename van de totale uitstoot, die op 26 miljoen ton per jaar wordt geschat, voor zijn rekening zal nemen.

2.2

Een ander punt van kritiek dat door de Commissie naar voren wordt gebracht is het feit dat de vervoersector nagenoeg volledig afhankelijk is van olie, de energiebron waarvan de voorzieningszekerheid het meeste gevaar loopt. Door meer gebruik te maken van biobrandstoffen zou deze afhankelijkheid moeten afnemen.

2.3

De voordelen van de ontwikkeling van biobrandstoffen voor de terugdringing van broeikasgassen worden echter tenietgedaan wanneer hiervoor van bestaande gewassen wordt overgestapt op gewassen die als grondstof kunnen dienen voor biobrandstoffen, of als hiervoor gebieden worden gebruikt die over een bijzonder rijke biodiversiteit beschikken, zoals het regenwoud.

2.4

In 2001 bedroeg het marktaandeel van biobrandstoffen 0,3 % en hadden slechts vijf lidstaten ervaring met het gebruik van biobrandstoffen. Richtlijn 2003/30/EG bevat geen bindende verplichtingen, maar noemt naast een streefcijfer voor 2010 (een aandeel van 5,75 % in de markt voor benzine en diesel voor vervoer) ook nog een tussentijds streefcijfer voor 2005 (2 %).

2.5

Krachtens art. 4, lid 2, van diezelfde richtlijn heeft de Commissie de mogelijkheid om in het geval van aanzienlijke en niet gerechtvaardigde afwijkingen van de 2 %-doelstelling, een voorstel voor verplichte nationale streefcijfers in te dienen.

2.6

Het gemeenschappelijk landbouwbeleid speelt een fundamentele rol op dit gebied, zeker sinds de hervorming van 2003. Door de betalingen aan landbouwers los te koppelen van de door hen geteelde gewassen, heeft de hervorming ervoor gezorgd dat braakgelegde grond weer kon worden gebruikt voor de teelt van niet voor voeding bestemde gewassen, in veel gevallen voor de productie van biobrandstoffen.

2.7

In 2007 zal naast de maatregelen ter bevordering van het gebruik van hout voor de opwekking van energie en de maatregelen ter bevordering van hernieuwbare energie in het kader van het plattelandsontwikkelingsbeleid, een premie voor de zogenaamde „energieteelt” worden ingesteld (1).

2.8

Er wordt aanzienlijk meer gebruik gemaakt van biobrandstoffen, maar slechts twee landen hebben de doelstellingen bereikt: dit heeft het totale marktaandeel in 2005 op 1 % gebracht, waarbij 1,6 % voor biodiesel en 0,4 % voor bioethanol. Op grond hiervan concludeert de Commissie dat de doelstelling van 5,7 % in 2010 waarschijnlijk niet zal worden gehaald.

2.9

In het verleden zijn al concrete resultaten behaald, enerzijds via een beleid van fiscale prikkels, zonder kwantitatieve beperkingen, anderzijds door oliemaatschappijen te verplichten een bepaald percentage biobrandstoffen op de markt te brengen. De Commissie denkt dat de tweede optie (de verplichting) het doeltreffendst is.

2.10

De Commissie schrijft in haar Mededeling „Het is dringend geboden dat de Unie een duidelijk signaal afgeeft dat zij vastbesloten is om haar afhankelijkheid van olie in het vervoer te verminderen”. Zij is van mening dat het gebruik van biobrandstoffen de enige oplossing is, waarmee de Unie zich bovendien kan indekken tegen hoge olieprijzen.

2.11

Om op geloofwaardige wijze druk uit te oefenen op de olieproducenten, die op de EU-markt alleen al voor 300 miljoen ton aan de vervoersector leveren, moet dit signaal echter de vorm krijgen van juridisch bindende doelstellingen.

2.12

Een gemeenschappelijke O&TO-inspanning van alle 27 lidstaten biedt waarschijnlijk de meeste kans op succes. Een haalbare doelstelling voor biobrandstoffen is een marktaandeel van 10 % in 2020.

2.13

Een vast regelgevingskader, met geringe administratieve lasten, en de vaststelling van tussentijdse doelstellingen (bijvoorbeeld voor 2015) zijn van essentieel belang om de automobielindustrie de gelegenheid te geven zich aan te passen.

2.14

In de analyse van de economische en milieu-impact worden verschillende scenario's geschetst, enerzijds gekoppeld aan de olieprijs, de invoer en het concurrentievermogen van de landbouwprijzen, en anderzijds aan de ontwikkeling van nieuwe technologieën die het gebruik van biobrandstoffen van de „tweede generatie”, die milieuvriendelijker zijn, mogelijk maken.

2.15

Met een olieprijs van 48 dollar per vat worden de extra kosten voor het bereiken van een marktaandeel van biobrandstoffen van 14 % in 2020 geschat op 11,5-17,2 miljard euro. Met een olieprijs van 70 dollar per vat zou dit bedrag dalen tot 5,2-11,4 miljard euro. Het break even point voor biodiesel en bioethanol ligt op respectievelijk 69-76 euro en 63-85 euro per vat. (92,76-102,18 en 84,76-114,28 USD per vat, wisselkoers op 25.5.2007 van 1,3444 USD voor 1 euro — noot van de rapporteur).

2.16

Nog altijd uitgaande van een hypothetisch marktaandeel van 14 % biobrandstoffen in 2020, zou de kostenbesparing voor de opslag van voorraden 1 miljard euro kunnen bedragen (720 miljoen bij een hypothetisch marktaandeel van 10 % — noot van de rapporteur). De beste oplossing zou zijn om voor de energievoorziening te kunnen steunen op een mix van in derde landen en in EU-landen geproduceerde biobrandstoffen, en op de langverwachte commercialisering van biobrandstoffen van de tweede generatie.

2.17

Dit scenario zou een positieve impact hebben op de werkgelegenheid (144 000 extra banen als de productie van bioethanol hoofdzakelijk binnen de EU plaatsvindt — 100 000 in het 10 %-scenario — noot van de rapporteur) en op het communautaire BBP (een groei van 0,23 %). Bovendien zouden de positieve resultaten van het onderzoek naar biobrandstoffen van de tweede generatie, de concurrentiepositie van Europa in de sector van hernieuwbare energiebronnen kunnen verzekeren.

2.18

De Commissie toont met een „bron-tot-wiel analyse” aan dat biobrandstoffen die met behulp van de technische beste en de economisch meest aantrekkelijke productiemethoden zijn vervaardigd, 35 tot 50 % minder uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. In Brazilië leidt de productie van ethanol uit suikerriet tot een reductie van de broeikasgasemissie met ongeveer 90 %, terwijl de productie van biodiesel uit palmolie en uit soja tot een emissiereductie van respectievelijk circa 50 % en 30 % leidt. De productie van biobrandstoffen van de tweede generatie zou daarentegen moeten zorgen voor reducties ter grootte van 90 %. Als een marktaandeel van 14 % wordt verwezenlijkt, kan worden uitgegaan van een emissiereductie van 101-103 miljoen ton CO2eq per jaar (dat is 71-75 miljoen ton CO2eq per jaar bij een marktaandeel van 10 % — noot van de rapporteur).

2.19

Wat de milieueffecten betreft wordt er in de Mededeling van uitgegaan dat een aandeel van 14 % aan biobrandstoffen beheersbaar zal zijn, mits de productie niet geschiedt op ongeschikte gronden die gelegen zijn in bijvoorbeeld regenwouden en andere habitats met een hoge natuurwaarde.

2.20

De Commissie besluit haar verslag met de opmerking dat de ontwikkeling van biobrandstoffen aanmerkelijke voordelen zal opleveren op het gebied van de uitstoot van broeikasgassen en de voorzieningszekerheid. Een gericht stimulerings/steunbeleid zou het gebruik van land met een hoge biodiversiteitswaarde voor de teelt van biobrandstofgrondstoffen kunnen ontmoedigen, evenals het gebruik van schadelijke systemen voor de productie van biobrandstoffen, terwijl het gebruik van productieprocessen van de tweede generatie daarmee juist kan worden gestimuleerd.

2.21

Om de voorgestelde doelstellingen te verwezenlijken is het zaak:

2.22

Ten slotte stelt de Commissie voor de biobrandstoffenrichtlijn te herzien, het aandeel van biobrandstoffen in 2020 op minimaal 10 % vast te stellen en te waarborgen dat goed presterende en milieuvriendelijke biobrandstoffen worden gebruikt.

3.1

Biodiesel wordt verkregen door de oliehoudende zaden van koolzaad, soja of zonnebloemen te persen en door een chemische reactie, „transesterificatie” genoemd, waarbij de natuurlijk aanwezige alcohol (glycerol) wordt omgezet in methylalcohol (methanol). Bioethanol is een alcohol (ethanol of ethylalcohol) die wordt verkregen via de fermentatie van diverse landbouwproducten die rijk zijn aan koolhydraten en suikers, zoals granen (maïs, sorghum, tarwe, gerst), suikergewassen (suikerbieten en rietsuiker), fruit, aardappels en droesem. Ook de producten die worden verkregen door een chemische combinatie van biologische moleculen en fossiele moleculen worden als biobrandstoffen beschouwd. Het bekendste voorbeeld is ETBE (ethyl-tertiair-butylether), dat uit een reactie van bioethanol en isobuteen voortkomt.

3.2

Ethanol is een uitstekende brandstof: het heeft een hoog octaangehalte en kan zonder ingrijpende wijzigingen in de motor worden gemengd (E5, E10), hoewel voor een hoger percentage (E85) speciale motoren nodig zijn.

3.3

De belangrijkste bedenkingen ten aanzien van het gebruik van ethanol houden verband met de vermenging met benzine. Zelfs met een bescheiden percentage ethanol neemt de dampdruk aanzienlijk toe (circa 10kPa) en daarmee ook de dampemissies. De affiniteit van ethanol met water kan problematisch zijn voor de kwaliteit van het eindproduct. De vermenging van een gewone benzine op basis van koolwaterstoffen met een ethanol houdende benzine moet worden voorkómen, door voor deze laatste een gescheiden logistieke en distributieketen te hanteren.

3.4

Biodiesel kan in dieselmotoren worden gebruikt in combinatie met gewone dieselolie. In de Europese landen wordt biodiesel vaak vermengd met dieselolie van standaardkwaliteit tot een percentage van 5 % (B5), wat geen compatibiliteitsproblemen oplevert. Dieselolie met een hoog gehalte biodiesel (meer dan 8 à 10 %) kan problemen opleveren in voertuigen met afdichtingen in niet-compatibele polymeren. De grootste problemen doen zich voor met filters voor deeltjes en fijn stof, die ingrijpende en dure aanpassingen zouden moeten ondergaan. Om die reden hebben sommige autoconstructeurs hun voertuigen wel al aangepast, terwijl andere hun garanties beperken tot B5-mengsels. De hygroscopische en detergerende eigenschappen, samen met de geringe stabiliteit bij opslag, maken dat bij mengsels met een hoog percentage biodiesel bijzondere voorzorgsmaatregelen noodzakelijk zijn in de voertuigen en het distributiesysteem.

3.5

De Commissie komt met overtuigende argumenten om aan te tonen dat de ontwikkeling van biobrandstoffen met meer vastberadenheid moet worden gesteund. Zij is realistisch genoeg om de huidige benzineproductie (in 2004 wereldwijd goed voor 1,2 miljard ton) niet geheel te willen vervangen door biobrandstoffen (46 miljoen ton in 2005, waarvan 3 ton in de EU — zie onderstaande tabel), maar streeft ernaar om in iets meer dan 13 jaar tijd een aandeel van minstens 10 % biobrandstoffen te realiseren. Zij wil dat doen door een richtlijn goed te keuren en voor iedere lidstaat afzonderlijk streefcijfers vast te stellen.

3.6

Waterstof, dat door sommige automobielmerken bij wijze van experiment wordt gebruikt als energiedrager, wordt nu nog hoofdzakelijk verkregen door elektrolyse of door extractie uit aardgas of andere fossiele brandstoffen. Het gebruik van waterstof draagt dus niet bij tot een vermindering van broeikasgassen. Ondanks de recente mogelijkheden om waterstof uit biomassa te produceren, mede met behulp van biotechnologie of hernieuwbare bronnen, wordt de mogelijke distributie en verkoop van auto's op waterstof beïnvloed door de hoge kosten van de daarvoor benodigde brandstofcellen. Om ervoor te zorgen dat waterstof een economisch aantrekkelijk alternatief wordt is het zaak de productiekosten omlaag te brengen. Een onderzoek dat momenteel loopt aan de University of New South Wales kijkt of deze doelstelling kan worden bereikt door gebruik te maken van een bepaald soort zonnepanelen gemaakt van keramisch materiaal op basis van titaanoxide. Titaan is een veel gebruikte oplossing voor met zonne-energie geproduceerde waterstof, omdat het de juiste halfgeleidende eigenschappen heeft en bestand is tegen water. In natuurlijke, onbewerkte vorm is titaan echter niet doeltreffend genoeg.

4.1

De Commissie vermijdt het om naast de mogelijke voordelen ook de problemen en kritiek i.v.m. de ontwikkeling van biobrandstoffen te noemen, hoewel zij hier en daar een waarschuwing formuleert. Het EESC is van mening dat het Commissievoorstel aandachtig moet worden geanalyseerd, om te voorkómen dat met de oplossing van het ene probleem er andere, ernstigere problemen ontstaan, of dat alleen de voordelen en niet ook de nadelen worden belicht. Het is nogal vreemd dat een onrealistisch scenario — namelijk een aandeel van 14 % in 2020 — wordt gebruikt om de voordelen van het voorstel uiteen te zetten. De voordelen zijn objectief gezien bescheidener indien van een marktaandeel van 10 % wordt uitgegaan.

4.2

Zowel het Commissiedocument als de bijbehorende impactbeoordeling zijn niet kritisch genoeg. Zo dient de afvalverwijdering bij de productie van biobrandstoffen te worden gemoderniseerd en beoordeeld in het licht van de modernste biobrandstofcelsystemen en van de productiegerelateerde elektronische technologieën.

4.3

Met betrekking tot biodiesel doen zich met name de volgende problemen voor:

4.4

Aan bioethanol kleven weer andere nadelen:

De voordelen hebben betrekking op de mogelijkheid om de vruchtwisseling te vergroten, door de traditionele, voor voeding van mens en dier bestemde gewassen af te wisselen met andere specifieke gewassen, bestemd voor de productie van biomassa voor het opwekken van energie. In dit verband dient bijzondere aandacht uit te gaan naar de regionale productie. De Europese landbouwproductie heeft zich hoe dan ook te houden aan de verordeningen inzake bodembescherming en kunstmestgebruik.

4.5

Voor de productie van biobrandstoffen zijn grote hoeveelheden geschikte gewassen nodig. Hiervoor moeten andere gewassen worden opgeofferd die echter nodig zijn om te voorzien in de behoeften van de armste landen aan zo goedkoop mogelijke voedingsmiddelen. De mogelijkheid om biobrandstoffen te produceren op basis van cellulose is zeker interessant, maar hierbij moet wel de kanttekening worden gemaakt dat de cellulose eerst een chemisch-fysische behandeling moet ondergaan (een soort explosie van de massa) alvorens in het biotransformatieproces te kunnen worden gebruikt. Voorts moet het probleem van de residuen en de gebruikte katalysatoren worden belicht, dat de verwijdering van afvalstoffen aan het einde van dat proces bemoeilijkt.

4.6

Voor een grootschalig gebruik kan worden gedacht aan glycerol als brandstof, zowel in ruwe, onverdunde vorm als gemengd met andere brandstoffen. De nadelen van dit alternatief zijn echter: de kosten van glycerol (wanneer het onverdund wordt gebruikt), de verwerkingskosten van ruwe glycerol, de bescheiden calorische waarde en in alle gevallen de noodzaak om de toxische stoffen die tijdens de verbranding vrijkomen (met name acroleïne, ook bekend als acrylaldehyde) onschadelijk te maken.

4.7

Een andere benadering kan bestaan uit de genetische modificatie van bepaalde organismen die gewassen bijzonder geschikt maken voor het biotransformatieproces, met een hoger rendement en dus een lager energieverbruik bij de productie tot gevolg. Ook gentechnologie kan worden gebruikt om organismen die het gebruik van cellulose makkelijker maken, te modificeren.

4.8

Vanuit technisch oogpunt dient er tevens te worden gekeken naar het productierendement van de grondstoffen voor biobrandstoffen. Uit 1 ton bieten wordt circa 400 liter bioethanol verkregen (ongeveer 1 500 Mcal). Is dit voldoende om de balans in positieve richting te laten doorslaan, gezien de mogelijke risico's en nadelen voor het milieu die aan deze vorm van energie zijn verbonden?

4.9

Een ander punt dat niet mag worden onderschat zijn de selectiviteit van de extractieprocessen en de relatief dure fermentatieprocessen, wanneer deze met de grootst mogelijke aandacht voor de kwaliteit van het eindproduct worden uitgevoerd. Aan de andere kant zou de aanwezigheid van onzuiverheden in de brandstof bij gebruik ervan economische schade kunnen veroorzaken die veel grotere gevolgen heeft op het stuk van de secundaire reacties, de kwaliteit van de brandstof en de eigenschappen van het afval en restmateriaal.

4.10

Vanuit strikt milieuoogpunt moet volgens het EESC tevens rekening worden gehouden met het gevaar van ontbossing (zoals in Maleisië en Indonesië voor de productie van palmolie, of in Malawi en Oeganda voor de productie van purgeernoot, in gebieden die zijn bestemd voor het verbouwen van voedingsmiddelen of in bijzonder kwetsbare regenwoudgebieden) en de risico's i.v.m. de opslag van grondstoffen. De met elkaar verband houdende biologische en biochemische problemen moeten met grote zorgvuldigheid worden aangepakt.

4.11

Er is tevens een „ethisch” aspect dat nadere aandacht verdient: de concurrentie tussen voeding en brandstof. De prijzen van grondstoffen zoals graan, rijst en maïs rijzen de pan uit als gevolg van de groeiende vraag vanwege producenten van biobrandstoffen (Verslag FAO en WFP 2007). In Mexico is de prijs van tortilla's met 60 % gestegen, wat tot veel tumult en protest heeft geleid. In China heeft de stijging van de sojaprijs gevolgen gehad voor de prijzen van vlees en eieren, die sinds het begin van dit jaar met resp. 43 % en 16 % zijn gestegen. Maïs is 40 % duurder geworden, haver 20 %. In India zijn de graanprijzen met 10 % omhoog gegaan, en is tarwe 11 % duurder geworden. Ook het Amerikaanse ministerie van landbouw meldt prijsstijgingen van 10 % voor gevogelte en 21 % voor eieren, terwijl melk 14 % duurder is geworden. In de toekomst, als de waarde van graan als brandstof hoger dan de waarde als voedingsmiddel zal komen te liggen, zal de markt een „energie-economie” worden. De prijs van voedingsmiddelen zal dan gelijk opgaan met die van olie, waardoor ook in Europa het gevaar op een voedseltekort zal toenemen.

4.12

De toename van het aantal installaties (alleen al in de VS zijn momenteel 79 fabrieken in aanbouw, bovenop de 116 die reeds operationeel zijn) zal een exponentiële groei van het graanverbruik tot gevolg hebben, die door het EPI (Earth Policy Institute) wordt geschat op circa 139 miljoen ton, het dubbele van de schattingen van het Amerikaanse landbouwministerie. Als we ervan uitgaan dat één ton maïs slechts 110 gallons (416,19 liter: iets meer dan vier volle tanks van een Sport Utility Vehicle (SUV) ethanol oplevert, dan is de situatie werkelijk zorgwekkend te noemen.

4.13

Het EESC heeft in een recent advies (2) gewezen op de noodzaak om de biodiversiteit in stand te houden, met name van het regenwoud, dat niet alleen een fauna herbergt die anders onherroepelijk zal uitsterven, maar dat ook de enige en laatste „long” van de aardbol is. De intensieve suikerrietteelt in Brazilië en de palmteelt in Maleisië en Indonesië, waarbij dagelijks honderden hectaren bos worden opgeofferd t.b.v. de monocultuur, moeten worden gestopt.

4.14

Het EESC wijst tevens op een probleem van „wetenschapsethiek”. Onze planeet Aarde is een open systeem dat onverbiddelijk afstevent op een toestand van evenwicht, die zal samenvallen met het einde van het bestaan ervan. Het is de taak van de wetenschap deze ondergang zo lang mogelijk uit te stellen, en de taak van de politiek om de daartoe noodzakelijke activiteiten en studies mogelijk te maken.

4.15

Er moet duidelijk worden gemaakt wat de kosten hiervan zijn: niet alleen de economische kosten, maar ook die welke verband houden met milieu en gezondheid. Er zijn aanzienlijke inspanningen nodig om de impact zo goed mogelijk te beoordelen.

4.16

Wat betreft de chemische verbrandingsprocessen van andere moleculen dan koolwaterstoffen moet zorgvuldig onderzoek worden verricht, gelet op de oxidatiestress bij de processen, naar de mogelijke vorming en ontwikkeling van vrije radicalen (een van de hoofdoorzaken van kanker). Er zijn immers nog geen betrouwbare gegevens voorhanden over een mogelijke toename van het aantal vrije radicalen bij de vervaardiging van biobrandstoffen.

4.17

De bescherming van de bodem is van fundamenteel belang. De bodem moet worden beschermd, omdat hij ons beschermt. De geleidelijke daling van de grondwaterspiegel en slechtere kwaliteit van het grondwater zijn het gevolg van een ondoordacht bodemgebruikbeleid, dat tot een verarming van de bodem leidt. De landbouwgrond moet afwisselend worden bebouwd met verschillende gewassen, om bodemrevitalisering te bevorderen.

4.18

Het comité voor de voedselveiligheid van de FAO heeft tijdens zijn 33e zitting, van 7 t/m 10 mei 2007 in Rome, een belangrijk hoofdstuk aan dit onderwerp gewijd. In punt 45 van zijn rapport schrijft het dat bio-energie tot op heden zowel kansen als gevaren met zich meebrengt voor alle vier de dimensies van voedselveiligheid: beschikbaarheid, toegankelijkheid, stabiliteit en gebruik. De gevolgen van bio-energie voor de voedselveiligheid hangen af van de grootte en het soort systeem dat in aanmerking wordt genomen, de structuur van de energie- en grondstoffenmarkt, en de politieke keuzen op het gebied van landbouw, energie, milieu en handel. De technologische veranderingen in de sector bio-energie volgen elkaar snel op en vergroten de onzekerheid op het gebied van de voedselveiligheid.

4.19

In hetzelfde rapport onderstreept de FAO dat de graanprijs in 2006 enorm is gestegen, met name de prijzen van tarwe en maïs, die in november de hoogste stand van de afgelopen tien jaar hebben bereikt. Tegenvallende oogsten in de belangrijkste producerende landen, samen met een snelgroeiende vraag naar biobrandstoffen, zijn de belangrijkste factoren geweest die de graanmarkt hebben beïnvloed. Ook de rijstsector werd gekenmerkt door een daling van het aanbod.

4.20

Ook China heeft onlangs maatregelen genomen om de productie van ethanol uit maïs terug te schroeven (bron: Asia Times Online van 21 december 2006). China zal eerst haar 1,3 miljard inwoners van voedsel moeten voorzien, pas daarna komt de productie van biobrandstoffen aan de beurt, aldus Wang Xiaobing van het Chinese ministerie van landbouw.

4.21

In de Italiaanse krant La Reppublica is op 20 juli 2007 een artikel verschenen onder de titel: „Het is oorlog tussen biobenzine en spaghetti. Run op maïs voor biobrandstoffen. Pasta wordt 20 % duurder”. De prijs van harde tarwe, het belangrijkste ingrediënt van Italiaanse pasta, is meer dan 30 % gestegen omdat de landbouwers zijn overgestapt op de maïsteelt, bestemd voor de productie van bioethanol. De prijs voor één bushel (= 27 kg) graan op de beurs van Chicago lag op 3 april 2007 nog op 3,6404 $, maar was op 14 juni jl. al gestegen tot 5,64 $. Italianen zijn zeer gevoelig voor deze prijsschommelingen, omdat zij met 28 kg per persoon per jaar niet alleen de grootste gebruikers, maar met 3,2 miljoen ton ook de grootste producenten van pasta ter wereld zijn.

4.22

Een ander probleem dat tot nu toe vaak onderbelicht is gebleven is het verbruik van water voor de productie van biobrandstoffen. Enkele zeer recente studies van het International Water Management Institute (IWMI), gepubliceerd op 10 mei 2007, hebben aangetoond dat bijvoorbeeld in Sri Lanka om een liter ethanol te produceren 1 000 tot 4 000 liter water wordt gebruikt, afhankelijk van het soort plant en de gebruikte techniek. In Brazilië wordt 2 200 liter water gebruikt om een liter ethanol te produceren, terwijl in India, waar niet kan worden geprofiteerd van overvloedige regenval en een toevlucht moet worden genomen tot irrigatie, 3 500 liter irrigatiewater nodig is! Deze gegevens worden bevestigd door het UNESCO-IHE Institute for Water Education, een in 2003 opgericht en te Delft gevestigd internationaal instituut dat samenwerkt met de Universiteit van Delft, en door de agrarische faculteit van de Universiteit van Colorado, die werkt aan de ontwikkeling van specifieke soorten maïs die minder water nodig hebben om te groeien. De gegevens kunnen worden geraadpleegd op www.waterfootprint.org.

4.23

In Europa treft het waterprobleem vooral de zuidelijke regio's, die al vele jaren kampen met grote droogte en die, als gevolg van de stijging van de temperatuur en de verdamping die daar weer het gevolg van is, in de toekomst met nog meer problemen te maken zullen krijgen. De noordelijk gelegen regio's lijken vooralsnog gespaard te blijven van dit probleem.

4.24

In de volgende tabel (gepresenteerd door ingenieur Marchionna van de ENI tijdens een recent congres van de AIDIC, de Italiaanse vereniging van scheikundig ingenieurs) worden de kosten van fossiele brandstoffen en biobrandstoffen met elkaar vergeleken, bij gelijke energiewaarde.

4.25

De Commissie heeft berekend dat om de hoeveelheid biobrandstoffen te produceren waarmee de EU de 10 %-doelstelling in 2020 kan halen, er 18 miljoen hectare bebouwbare grond nodig is, waarvan:

4.26

De Commissie verklaart dat de ontwikkeling van het gebruik van biobrandstoffen aanzienlijke voordelen kan opleveren, met name voor ontwikkelingslanden, die hun productie voor de export kunnen opvoeren. De Afrikaanse landbouwers maken zich echter zorgen over het economisch rendement van de tot nu toe gedane investeringen. In het tijdschrift African Agriculture van mei 2007 is een artikel verschenen over de jatropha (de jatropha of purgeernoot brengt oliehoudende zaden voort die giftig zijn voor de mens, maar waarmee een biodiesel van redelijke kwaliteit kan worden geproduceerd, zonder dat deze plant om bijzondere zorgen vraagt). In het artikel waarin de vraag wordt gesteld of de heisa rond jatropha wel terecht is, worden ernstige bedenkingen geformuleerd.

4.27

Ook de Afrikaanse milieuverenigingen hebben hun stem laten horen, zoals staat te lezen in het weekblad The East African Business (een on-line krant die wordt gepubliceerd door de grootste Keniase uitgeversgroep, Nation media group) van 7 mei 2007. De ontbossing in Oeganda voltrekt zich in een tempo van 2,2 % per jaar, tegen een wereldgemiddelde van 0,2 % per jaar. Als de ontbossing zich in dit tempo voortzet, dan dreigen de bossen tegen 2040 compleet te zijn verdwenen. Een groep activisten uit het maatschappelijk middenveld heeft de coalitie „Save Mabira” opgericht, genoemd naar het bos dat de Oegandese regering aan de Sugar Corporation of Uganda Ltd. heeft toegewezen om meer land te kunnen gebruiken voor de suikerrietteelt, bestemd voor de productie van bioethanol. Een kwart van het grootste oerwoud van het land, oftewel 7 100 hectare, zal worden opgeofferd voor een paar ton bioethanol, die misschien wel is bestemd voor milieuvriendelijke autobussen in Europa!

4.28

De Commissie zegt hier bijna niets over; zij merkt alleen terzijde op dat er iets moet worden gedaan om het gebruik van voor de voeding bestemde gewassen en de bebouwing van land met een hoge natuurwaarde tegen te gaan, waarbij zij de oplossing zoekt in een beleid van economische ontmoediging. Eerlijk gezegd is het optreden van de Commissie verre van moedig te noemen. Het EESC maakt zich grote zorgen over de milieurisico's, die onvermijdelijk gepaard zullen gaan met een proliferatie van GGO's die, wanneer zij voor deze doeleinden worden gebruikt, makkelijker aanvaardbaar zullen lijken. De verspreiding van GGO's is een reëel gevaar, en alleen wanneer alle wetenschappelijke onderzoeken hierover zijn afgerond, en de resterende biodiversiteit in de EU hoe dan ook behouden blijft, kan worden overwogen of het wenselijk is GGO's te gebruiken voor de productie van biobrandstoffen.

4.29

Het EESC is van mening dat de samenwerking met internationale organisaties die zich bezighouden met de bestrijding van de honger in de wereld, met name de FAO en het WFP (het Wereldvoedselprogramma), moet worden geïntensiveerd. Het betreurt het dat de Commissie voor haar impactbeoordeling geen beroep heeft gedaan op deze organisaties, die serieuze arbeid verrichten op dit gebied, zonder de moeilijkheden en risico's van de ontwikkeling van biobrandstoffen — in het bijzonder voor het waterverbruik — te verhullen.

4.30

Het Comité neemt kennis van de conclusies van de Europese voorjaarstop van 8 en 9 maart 2007, waarin ruim aandacht wordt besteed aan het Europese energiebeleid (EEB), dat de volgende drie hoofddoelstellingen heeft:

4.31

De Europese Raad steunt de voorstellen van de Commissie op het gebied van energie in het algemeen, en van biobrandstoffen in het bijzonder, hoewel de formulering van de 10 %-verbintenis nog erg onduidelijk is: „Het bindende karakter van dit streefcijfer is opportuun, mits de productie duurzaam is, biobrandstoffen van de tweede generatie commercieel beschikbaar worden en de richtlijn over brandstofkwaliteit dienovereenkomstig wordt gewijzigd zodat er passende niveaus voor het mengen mogelijk worden”.

4.32

Het is zeer belangrijk te begrijpen hoe deze beperkingen van het bindende karakter daadwerkelijk door de lidstaten kunnen worden gebruikt. Met name de verwijzing naar de beschikbaarheid van biobrandstoffen van de tweede generatie op de markt lijkt vooralsnog problematisch. De reconversie van de bestaande, in aanbouw zijnde of voor de komende jaren geplande industriële installaties voor de productie van biobrandstoffen van de eerste generatie, om deze geschikt te maken voor de productie van biobrandstoffen van de tweede generatie — die geheel andere processen vergen — is een zeer kostbare aangelegenheid. Indien de biobrandstoffen van de tweede generatie niet beschikbaar zijn verliest het besluit van de Raad nog meer zijn bindende karakter. Op het gebied van de duurzaamheid zullen naast de bestaande richtlijnen nog andere Europese wetgevingsinitiatieven moeten worden genomen om te waarborgen dat de productie van biomassa aan de vereisten voldoet en dat de voor biobrandstoffen bestemde gewassen niet gaan concurreren met gewassen die bestemd zijn voor de voeding van mens en dier. De procedure voor wijziging van de richtlijn inzake de kwaliteit van biobrandstoffen is tamelijk complex. Deze valt onder de verantwoordelijkheid van de normalisatie-instellingen, in het bijzonder het CEN, dat de problemen i.v.m. de technische specificaties analyseert.

4.33

Wat de tweede generatie biobrandstoffen betreft zijn er nu al enkele oplossingen voor de productie van ethanol, enerzijds d.m.v. een biologisch proces van fermentatie en distillatie, anderzijds d.m.v. een thermochemisch proces waarbij biomassa wordt vergast om synthesegas (H2 en CO) te verkrijgen, dat bij fermentatie ethanol oplevert en energie genereert via een gecombineerde cyclus of warmtekrachtkoppeling. In Porvoo (Finland) zal dit jaar een eerste centrale worden geopend met een capaciteit van 180 000 ton per jaar, en tegen eind 2008 is op dezelfde plek een tweede centrale gepland. Deze processen hebben echter een zeer laag energierendement, en kosten soms zelfs meer energie dan zij opbrengen. Vandaar dat onderzoek is gedaan naar fotochemische processen, waarbij zonlicht als energiebron wordt gebruikt en geschikte katalysatoren de eigenschap ervan versterken. Biobutanol is een mogelijke oplossing voor de nieuwste generatie biobrandstoffen: het heeft een lage dampspanning en tolereert het in benzinemengsels aanwezige water, waardoor het gemakkelijk kan worden gebruikt in de bestaande leverings- en distributiekanalen voor benzine. Biobutanol kan in een grotere concentratie dan andere biobrandstoffen met benzine worden gemengd, zonder dat de voertuigen moeten worden aangepast. Vergeleken met de benzine-ethanol mengsels kan bovendien méér brandstof worden bespaard, met een betere energie-efficiëntie en een lager verbruik tot gevolg. Voor de productie van biobutanol kan gebruik worden gemaakt van de infrastructuur en productiesystemen voor bioethanol.

4.34

In het zevende kaderprogramma worden veel middelen uitgetrokken voor de ontwikkeling van deze technologieën, die over zeer interessante eigenschappen beschikken en „schone” biobrandstoffen produceren, in die zin dat zij:

Het EESC is van mening dat Europa meer financiële middelen moet uittrekken voor onderzoek naar biobrandstoffen van de tweede generatie.

5.1

Het Comité staat achter de doelstellingen van het Europese energiebeleid (EEB), maar benadrukt dat om deze te verwezenlijken de nodige middelen moeten worden vrijgemaakt voor investeringen, en dat hierbij een rol is weggelegd voor de Europese financiële instellingen.

5.2

Het Comité acht het noodzakelijk dat bijzondere aandacht wordt besteed aan het onderzoek in de sector biobrandstoffen, met name die van de tweede generatie, zonder overigens andere mogelijkheden uit te sluiten, zoals de ontwikkeling van solaire waterstof of waterstof uit de behandeling van biomassa.

5.3

Het Comité dringt er met name op aan dat de biodiversiteit wordt gerespecteerd en dat voor biobrandstoffen exclusief gebruik wordt gemaakt van non-foodgewassen, om te voorkomen dat voeding en brandstof met elkaar gaan concureren, aangezien er nog steeds miljoenen mensen onvoldoende te eten hebben en van de honger sterven. Het eerder genoemde FAO-rapport bevestigt in de conclusies: Het feit dat er nog steeds rond de 854 miljoen mensen op de wereld chronisch ondervoed zijn, betekent dat er nog onvoldoende vooruitgang is geboekt met de doelstellingen van de World Food Summit en de Millennium Development Goals. Terwijl veel landen, met name in sub-Sahara Afrika, de mogelijkheid hebben om het aantal burgers dat honger lijdt terug te dringen, wordt deze mogelijkheid bedreigd door de stijging van de levensmiddelenprijzen, door het mogelijk geringere aanbod op de graanmarkten en door conflicten, ziekten en de klimaatverandering. Volgens de Amerikaanse wetenschappers Ford Runge en Benjamin Senauer van de Universiteit van Minnesota zal het aantal mensen dat honger lijdt als gevolg van de evolutie van de graanprijs in plaats van te dalen tot 600 miljoen in 2025, zoals aanvankelijk werd verwacht, zelfs verdubbelen tot 1 miljard en 200 miljoen!

5.4

Voor de verwezenlijking van de doelstellingen op het gebied van milieubescherming en terugdringing van broeikasgasemissies, optimalisering van het energieverbruik en gebruik van alternatieve energie, onafhankelijkheid op energiegebied en voorzieningszekerheid, stelt het EESC een gediversifieerde behandeling voor (fiscale en administratieve prikkels, enz.) van producten die meer dan andere bijdragen tot deze doelstellingen.

5.5

Het EESC wijst erop dat de huidige technologieën zeer veel energie, water en land verbruiken (de opbrengst per hectare is zo gering dat als een derde van het totale landoppervlakte van Italië zou worden gebruikt voor de koolzaadteelt, dit een hoeveelheid biodiesel zou opleveren waarmee slechts 10 % van het totale aantal gebruikte aardolieproducten in dat land zou kunnen worden vervangen, en 40 % van de gebruikte dieselbrandstof).

5.6

Het EESC is van mening dat het voorstel voor een nieuwe richtlijn vergezeld moet gaan van een uitgebreide beoordeling van de economische, sociale en milieueffecten. Zeker in deze fase lijkt het onderwerp niet de structurele aanpak te krijgen die het verdient.

5.7

Om te voorkomen dat de bestrijding van de verontreiniging tevergeefse moeite is, is het van fundamenteel belang dat de biobrandstoffen worden vervaardigd op basis van nationale „nul kilometer”-landbouwproducten. Zij zouden niet uit andere landen mogen worden ingevoerd, omdat bij vervoer over lange afstand immers net zo goed fossiele brandstoffen worden verbruikt. De problemen bij het recupereren van energie uit agro-alimentaire restproducten hangen zowel samen met de grote geografische spreiding, die een kostbare verplaatsing naar behandelcentra nodig maakt, als met hun hoge watergehalte, waardoor zeer grote hoeveelheden behandeld moeten worden. De bewerking van biomassa dient dan ook bij voorkeur ter plaatse te gebeuren.

5.8

Het EESC is van mening dat het onderzoek naar biobrandstofceltechnologieën — waarbij biokatalysatoren worden gebruikt om chemische energie om te zetten in elektrische energie — dient te worden bevorderd. Dit proces — de opwekking van energie m.b.v. brandstofcellen — maakt het mogelijk alle elektronen te recupereren die de plant (die de biomassa levert) tijdens het fotosyntheseproces heeft geaccumuleerd (24 elektronen voor iedere glucosemolecule die is geoxideerd tot CO2 en water).

5.9

Het EESC staat achter het standpunt dat het Europees Parlement in zijn op 14 december 2006 te Straatsburg goedgekeurde Resolutie over de strategie inzake biomassa en biobrandstoffen heeft ingenomen. In zijn „overwegingen” schrijft het EP „dat de vervoerssector verantwoordelijk is voor meer dan 20 % van de broeikasgasemissies, terwijl deze sector niet is opgenomen in de regeling voor de verhandeling van emissierechten”. In dat verband beveelt het EESC de Commissie aan te bekijken of de toepassing van zogenaamde „witte certificaten” tot de automobielsector kan worden uitgebreid.

5.10

In dezelfde resolutie verzoekt het Europees Parlement de Commissie „een verplichte en alomvattende certificering in te voeren die de duurzame productie van biobrandstoffen in alle fasen mogelijk maakt, waaronder begrepen normen voor de teelt- en verwerkingsfasen alsook voor de emissiebalans voor broeikasgassen over hun gehele levenscyclus, die zowel voor in de Europese Unie gefabriceerde als voor ingevoerde brandstoffen geldt”, en roept het de Commissie op „om steun te verlenen voor de ontwikkeling en toepassing van het systeem voor de wereldwijde monitoring van milieu en veiligheid (GMES-systeem) voor het bewaken van het grondgebruik bij de productie van bio-ethanol, teneinde de vernietiging van het regenwoud en andere negatieve milieueffecten te voorkomen”. Het EESC steunt de voorstellen van het Europees Parlement.

5.11

Het EESC wijst erop dat in sommige van de lidstaten die recentelijk tot de EU zijn toegetreden, het wagenpark bijzonder verouderd is en uit afgedankte tweedehandsauto's uit de rijkere landen bestaat. Het inkomen per capita is in deze landen tamelijk laag, net als overigens onder grote bevolkingsgroepen in landen waar het inkomen per capita hoger is. Dit betekent dat het niet haalbaar is om deze Europese burgers met extra plichten en kosten op te zadelen, ook al omdat de auto voor deze mensen vaak een onmisbaar instrument is om te gaan werken.

5.12

Het EESC is van mening dat biobrandstoffen in deze fase weliswaar geen structureel antwoord bieden op de vragen van de markt maar deze wel kunnen ondersteunen, mits de productie van biobrandstoffen zeer streng wordt gecontroleerd, teneinde de in dit advies beschreven sociale en milieurisico's te voorkómen. Gelet op de in dit advies gesignaleerde problemen dringt het Comité er bij de Commissie op aan de 10 %-doelstelling te blijven monitoren en klaar te staan om voorstellen tot wijziging te formuleren als de problemen niet op afdoende en duurzame wijze kunnen worden opgelost.

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/44

1.1

Het Comité staat achter het initiatief van de Commissie om de communautaire strategie ter vermindering van de CO2-uitstoot door het wegverkeer te herzien.

1.2

De Commissie stelt voor om de CO2-uitstoot van personenauto's terug te brengen tot 130 gr/km in 2012 door technologische verbeteringen in de motoren van de voertuigen en de Raad is voornemens daarmee in te stemmen. Daarnaast zullen andere technologische maatregelen en een groter gebruik van biobrandstoffen zo mogelijk moeten zorgen voor een verdere reductie met 10 gr/km, teneinde in 2012 de doelstelling van 120 gr/km te kunnen realiseren.

1.3

Het Comité denkt dat dit ambitieuze initiatief alleen kans van slagen heeft indien er evenwichtige en gevarieerde maatregelen worden toegepast en er tijdschema's worden gehanteerd waarbij er rekening mee wordt gehouden dat de fabrikanten de gekozen technologische oplossingen moeten aanpassen aan al hun modellen. Het gaat hier om complexe ingrepen die zeer uiteenlopende kosten met zich mee kunnen brengen. Anders gezegd: de verbetering van de prestaties van voertuigen op het vlak van CO2-uitstoot moet in bedrijfseconomisch en technologisch opzicht haalbaar blijven voor de fabrikanten en mag een personenauto niet te duur maken voor de consument.

1.4

Het Comité is er zonder meer voorstander van dat fabrikanten ertoe worden aangezet om brandstofverbruik en CO2-uitstoot nog sneller terug te dringen, maar wil in dit verband ook pleiten voor andere maatregelen in het kader van in sociaal, economisch en milieu-opzicht zo doeltreffend mogelijke wetten.

1.5

Het Comité dringt derhalve aan op een alomvattende en grondige impactanalyse, aan de hand waarvan kosten en baten van de verschillende oplossingen in kaart kunnen worden gebracht, gaande van technologische verbeteringen van het voertuig tot de inzet van andere instrumenten, zoals aanpassing van de infrastructuur, alternatieve brandstoffen, fiscale stimulansen, voorlichting via een reeks van educatieve initiatieven rond ecorijden (met name in grootstedelijke gebieden (1)) en sturing van de vraag door op CO2-uitstoot gerichte belastingmaatregelen. Ook pleit het Comité voor maatregelen zoals het gebruik van banden met lage rolweerstand waardoor het energieverbruik, volgens gegevens uit de industriesector, met 3 à 4 % kan worden verminderd. Het voorstel van de Commissie om een systeem in te voeren voor toezicht op de bandendruk is een stap in diezelfde richting.

1.6

De uitstoot van CO2 kan worden verminderd via een zorgvuldig afgewogen en goed doordachte combinatie van alle bestaande maatregelen zonder dat de vernieuwing van het wagenpark in gevaar wordt gebracht. Daartoe is het nodig dat de financiële lasten worden beperkt en gespreid, zodat potentiële kopers van nieuwe auto's niet worden benadeeld.

1.7

Verder is het zaak dat nieuwe wetgeving de concurrentie tussen de fabrikanten zo min mogelijk beïnvloedt en hun geen beperkingen oplegt ten aanzien van het aanbod van marktmodellen en dat de vraag van de klanten naar minder vervuilende modellen wordt gestimuleerd. De doelstellingen inzake CO2-uitstoot moeten worden afgestemd op de uiteenlopende producten die worden aangeboden, waarbij voor die uitstoot parameters worden gehanteerd die de meeste informatie leveren en evenredig zijn met het verbruik.

1.8

Het is van essentieel belang dat de gekozen parameters de consumenten helpen hun weg te vinden naar het soort voertuig dat het beste beantwoordt aan hun behoeften, zodat zij niet meer verbruiken en uitstoten dan nodig is voor hun dagelijks gebruik.

1.9

Het Comité begrijpt derhalve niet waarom de Commissie wil dat ook lichte bedrijfsvoertuigen onder de nieuwe wetgeving gaan vallen. Het verbruik en dus de CO2-uitstoot van deze voertuigen, die bestemd zijn voor professioneel gebruik, worden immers altijd nauwkeurig nagegaan door mogelijke kopers, omdat een en ander zwaar weegt op de bedrijfskosten. Het gevolg is dat op deze voertuigen al de meest efficiënte oplossingen worden toegepast, d.w.z. dat bijna al die voertuigen op diesel rijden. In ieder geval wil het Comité de Commissie aanbevelen om, alvorens een besluit te nemen, een impactanalyse uit te voeren op basis van actuele gegevens over de CO2-uitstoot van lichte bedrijfsvoertuigen. Momenteel zijn die gegevens niet voorhanden.

1.10

Tot slot is het Comité van mening dat de lidstaten een groter scala aan activiteiten moet ontplooien dan alleen de hierboven uiteengezette (wegen, intelligente stoplichten, enz.), en niet in de laatste plaats door milieuvriendelijke voertuigen aan te schaffen voor hun eigen dienstautopark en door ófwel te zorgen voor infrastructuur die de consumenten de mogelijkheid biedt minder vervuilende brandstoffen te kopen, zoals aardgas, ófwel de aankoop van op aardgas of LPG rijdende voertuigen aantrekkelijker te maken, een thema waarover het Comité zich al in vorige adviezen heeft uitgesproken (2).

2.1

In 1995 werd een communautaire strategie ingevoerd voor de vermindering van de CO2-uitstoot waaronder zowel maatregelen m.b.t. het aanbod van autofabrikanten als tot de vraag van de consumenten vielen.

2.2

In 1998 ondertekenden de Europese fabrikanten (aanbodzijde) een meer gedetailleerde vrijwillige verbintenis waarmee werd beoogd om de gemiddelde CO2-uitstoot voor 2008 terug te brengen tot 140 gr/km. Japanse en Koreaanse fabrikanten deden het jaar daarop dezelfde toezegging voor 2009.

2.3

Aan de vraagkant kwam de Commissie met een strategie die enerzijds voorlichting aan consumenten over CO2-uitstoot inhield en hen aanspoorde om verstandig te kiezen, en anderzijds de invoering van gerichte autobelastingen.

2.4

In de praktijk is er aan de aanbodzijde veel verbeterd, maar dit is niet voldoende om de doelstellingen waar te maken, omdat de andere twee instrumenten (voorlichting/sturing van de consumenten en belastingen) niet het verhoopte effect hebben gesorteerd. De Commissie erkent dit als ze in haar Mededeling stelt dat „verbeteringen in de voertuigtechnologie het merendeel van de verminderingen van CO2-uitstoot hebben opgeleverd”.

2.5

Zo is gebleken dat de gemiddelde uitstoot met ongeveer 13 % daalde van 186 gr/km in 1995 tot 161 gr/km in 2005, terwijl 30 % van de in 2004 op de markt gebrachte nieuwe auto's minder dan 140 gr/km CO2-uitstoot veroorzaakte.

2.6

Daarentegen stapten in diezelfde periode veel consumenten over op grotere, zwaardere, krachtigere en veelzijdigere auto's, enerzijds omdat deze auto's als veiliger worden beschouwd, anderzijds omdat veel mensen buiten de stad zijn gaan wonen. Daardoor heeft de voorlichting over de uitstoot, de zogenaamde etikettering, maar weinig invloed gehad op de consumenten.

2.7

Het andere instrument om de vraag te sturen, de gerichte autobelastingen om de CO2-uitstoot te verminderen, wordt nog niet in heel Europa toegepast (3) en blijft voorlopig beperkt tot nationale initiatieven in minder dan de helft van de lidstaten. De nationale maatregelen hebben soms, paradoxaal genoeg, een negatieve impact gehad op de reductie van de CO2-uitstoot Zo heeft de verhoogde belasting op diesel in veel lidstaten waar het wagenpark een groot aantal dieselauto's telt, de overstap naar dieselauto's de afgelopen jaren afgeremd.

2.8

De conclusie is derhalve dat de voor 2008-2009 geformuleerde doelstellingen waarschijnlijk niet zullen worden gehaald, hetzij als gevolg van externe factoren die het reductieproces dat op gang was gebracht door vrijwillige verbintenissen tot herziening van de motortechnologie hebben vertraagd, hetzij doordat de beschikbare instrumenten niet voldoende zijn toegepast. Vandaar dat de Commissie heeft besloten om haar strategie te herzien en deze nieuwe mededeling heeft geformuleerd die nu ter bespreking door het Comité voorligt. Daarin zet de Commissie op hoofdlijnen uiteen hoe het wetsvoorstel, dat in het eerste semester van 2008 zal verschijnen, eruit zal gaan zien.

3.1

De Commissie wil dat de doelstelling van 120 gr/km in 2012 wordt waargemaakt, deels door EU-maatregelen, deels door maatregelen van de lidstaten zelf.

3.2

De Commissie zal uiterlijk midden 2008 een wetgevingskader voorstellen om die EU-doelstelling van 120 gr/km te halen. De nadruk zal worden gelegd op een verplichte vermindering van de CO2-uitstoot, zodat de gemiddelde uitstoot van nieuwe wagens wordt beperkt tot 130 gr/km, dankzij verbeteringen van de motortechnologie.

3.3

Een verdere vermindering met 10 gr CO2/km, of een gelijkwaardige vermindering indien technisch mogelijk, moet worden gerealiseerd middels andere technologische verbeteringen en een groter aandeel van biobrandstoffen. Het gaat dan met name om:

3.4

De Commissie is het ermee eens dat wetgeving inzake de gemiddelde uitstoot van nieuwe auto's reductiedoelstellingen moet bevatten die geen gevolgen hebben voor de concurrentie, en die sociaal rechtvaardig en duurzaam zijn en dat bij de vaststelling van deze doelstellingen rekening wordt gehouden met de diversiteit van de Europese autofabrikanten en met de noodzaak om onrechtmatige concurrentieverstoring tussen de fabrikanten te voorkomen.

3.5

De Commissie spoort lidstaten er in dit verband toe aan hun beleid inzake de belasting van personenauto's aan te passen zodat de aankoop van zuinige auto's in de hele EU wordt aangemoedigd en fabrikanten worden geholpen om te voldoen aan de nieuwe brandstofrendementsbepalingen die van kracht zullen worden.

3.6

Gedifferentieerde belastingen over het gehele autoaanbod op de markt om geleidelijk voor een verschuiving richting auto's met minder uitstoot te zorgen, zijn volgens de Commissie eveneens een doeltreffende manier om de kosten voor de constructeurs bij het nakomen van hun verplichtingen in toom te houden.

3.7

Er is al gewezen op fiscale prikkels als krachtig middel om de aankoop van zo schoon mogelijke lichte bedrijfsvoertuigen aan te moedigen; verder is de nadruk gelegd op de noodzakelijke verbetering van de consumenteninformatie aan mogelijke kopers over het brandstofverbruik van auto's (in 2007 zal de Commissie een voorstel indienen ter wijziging van Richtlijn 1999/94/EG betreffende etikettering).

3.8

De Commissie acht het verder noodzakelijk dat de lidstaten ecologisch rijden bevorderen via voorlichtings- en bewustmakingscampagnes.

3.9

Tot slot worden autofabrikanten gevraagd voor eind 2007 een vrijwillige verbintenis aan te gaan betreffende de naleving van een EU-code van goede praktijken op het gebied van automarketing en -reclame om duurzame consumptiepatronen te stimuleren.

4.1

Het Comité is een groot voorstander van de herziening van de communautaire strategie ter vermindering van de CO2-uitstoot door het wegverkeer, dat verantwoordelijk is voor ongeveer 20 % van alle uitstoot.

4.2

Het Comité beseft dat het om een complex vraagstuk gaat, omdat de automobielsector moet opereren op een zeer concurrerende globale markt en de verdere vermindering van de CO2-uitstoot zijn concurrentievermogen niet mag ondermijnen.

4.3

Er zij aan herinnerd dat de automobielsector alleen al in Europa aan 2 miljoen mensen werk biedt, waarbij nog eens 10 miljoen indirecte banen moeten worden opgeteld. De automobielindustrie vertegenwoordigt 3,5 % van het Europese BIP, de netto-export is goed voor 33,5 miljard euro en de autobelastingen leveren de lidstaten ook nog eens 365 miljard euro per jaar op.

4.4

De Commissie heeft met haar Mededeling „Cars 21” (4) dan ook niet voor niets de richtsnoeren uiteen willen zetten voor het industriebeleid voor een sector als de automobielindustrie die een „essentiële rol vervult in de Europese economie”.

Dit document is het antwoord van de Commissie op het eindverslag en de aanbevelingen (december 2005) van de groep op hoog niveau CARS 21, die was samengesteld uit vertegenwoordigers van de Commissie, de automobielindustrie en de belangrijkste organisaties van het maatschappelijk middenveld. Uit het document blijkt dat er, wanneer ambitieuze doelstellingen moeten worden gerealiseerd op complexe terreinen zoals dat van de vermindering van de uitstoot van CO2 zonder dat het mededingingsvermogen en de werkgelegenheid eronder lijden, een geïntegreerde aanpak nodig is zodat alle stakeholders hun steentje kunnen bijdragen aan de realisering van dit doel van algemeen nut.

4.5

Het Comité deelt de bezorgdheid van diegenen die vrezen voor een tè grote impact op de bedrijfskosten, waardoor de aanzet wordt gegeven tot besluiten die, direct of indirect, de werkgelegenheid in de autoindustrie in gevaar brengen en strategische keuzes als de verplaatsing van bedrijven naar landen buiten de EU waarschijnlijker maken.

4.6

Deze overwegingen laten onverlet dat het inderdaad een goede zaak is dat autofabrikanten ertoe worden aangezet om brandstofverbruik en CO2-uitstoot nog sneller terug te dringen. Het Comité wil in dit verband echter ook pleiten voor een in sociaal, economisch en milieu-opzicht zo efficiënt mogelijk wetgevend kader voor de vermindering van de CO2-uitstoot.

4.6.1

Met het oog op het welslagen van de toekomstige communautaire wetgeving inzake de vermindering van de CO2-uitstoot van het wegverkeer, formuleert het Comité de volgende aanbevelingen:

4.6.2

Het voordeel van deze maatregelen is dat ze de vernieuwing van het wagenpark niet ondermijnen, omdat de financiële lasten voor het terugdringen van de CO2-uitstoot worden gespreid. Het Comité wil eraan herinneren dat volgens het Europese klimaatveranderingsprogramma (ECCP) (6), de potentiële reductie van CO2-uitstoot dankzij ecorijden kan oplopen tot 50 miljoen ton in Europa in 2010 (2006-2010), en een gezamenlijk onderzoek van TNO/IEEP (7) toont aan dat ecorijden niet alleen mogelijk is, maar ook doeltreffend en meetbaar.

4.6.3

De gemiddelde verkoopprijs van een auto zou echter met ongeveer 3 600 euro toenemen indien de doelstelling van 120 gr/km alleen met behulp van autotechnologie gerealiseerd zou worden. Om het beeld te vervolledigen moet worden opgemerkt dat de bijkomende kosten om de doelstelling van 120 gr/km te bereiken, volgens gegevens van hetzelfde ECCP (8) voor de consument hoe dan ook zouden oplopen, nl. tot 2 500 euro.

4.6.4

Aangezien het wagenpark in Europa gemiddeld om de 12 jaar wordt vernieuwd, zoals de Commissie opmerkt, is duidelijk dat dergelijke prijsstijgingen de autovervangingscyclus nog zouden verlengen. Het is ook duidelijk dat dergelijke prijsstijgingen een sociale impact hebben, omdat het daardoor voor minder welgestelde mensen in de samenleving nóg moeilijker wordt om een auto aan te schaffen.

4.7

Tot slot kan het Comité niet instemmen met het standpunt van de Commissie dat aanvullende technologie een vermindering van de CO2-uitstoot met 10 gr/km teweeg zou kunnen brengen, aangezien nog onzeker is in hoeverre biobrandstoffen zullen doorbreken op de markt en er niet zomaar kan worden aangenomen dat zij zullen zorgen voor de daarvan verwachte reductie met 5 gr/km. Volgens het Comité is het van essentieel belang dat er een serie maatregelen wordt genomen waar daadwerkelijk toezicht op kan worden gehouden, zoals bij ecorijden de infrastructuur het geval is.

5.1

In het licht van bovenstaande opmerkingen en van het huidige parlementaire debat wenst het Comité dat het toekomstige wetgevende instrument consumenten er niet van zal weerhouden een nieuwe auto aan te schaffen zodat de vervanging van het wagenpark gegarandeerd blijft, maar de vraag in de richting van minder vervuilende modellen zal sturen.

5.2

Aangezien er geen alomvattende en grondige impactanalyse is gemaakt aan de hand waarvan kosten en baten van de verschillende oplossingen in kaart kunnen worden gebracht, zal het Comité pas in een later stadium een advies uitbrengen over de gewenste en haalbare limieten ten aanzien van de vermindering van de CO2-uitstoot. Wel wil het de Commissie nu al op het hart drukken bij de nieuwe wetgeving voor ogen te houden dat de productiecyclus van een auto, zoals iedereen weet, complex is en dat deze een lead time  (9) vereist die kan oplopen tot zeven jaar.

5.3

Gezien de tijd die nodig is om wetgeving in het kader van de medebeslissingsprocedure vast te stellen, schat het Comité dat de definitieve wetstekst met daarin alle vereisten waaraan moet worden voldaan, niet voor 2009 kan zijn afgerond. Mede gelet op wat al werd geschreven over de voor de sector zo kenmerkende cycli, zou 2015 het vroegst haalbare jaartal zijn, ook omdat dit tijdstip samenvalt met de inwerkingtreding van de EURO 6-Verordening voor de vermindering van luchtverontreinigende stoffen, waarvoor, net als het geval is n.a.v. de CO2-uitstoot, structurele veranderingen in auto's nodig zijn.

5.4

Er bestaat het risico dat het streefjaar 2012 technisch onhaalbaar blijkt en dat de Europese automobielindustrie daarvan hoe dan ook negatieve gevolgen zal ondervinden wat haar mededingingsvermogen en werkgelegenheid betreft.

5.5

Het Comité spreekt zich nu al uit voor een wetgevend instrument dat de concurrentie tussen fabrikanten niet beïnvloedt, hetgeen erop neerkomt dat er geen dwingende voorschriften komen t.a.v. de modellen die ze op de markt willen brengen, maar dat de maatregelen worden gericht op het oriënteren van de consumentenkeuze in de richting van minder vervuilende auto's; hoeveel vermindering van de CO2-uitstoot wordt vereist, moet worden afgestemd op de verschillende producten die worden aangeboden, waarbij parameters worden gehanteerd die de meeste informatie leveren en die het beste in verhouding staan tot het verbruik.

5.6

Bij de keuze van de parameter dient erop gelet te worden dat de mate waarin op ieder onderdeel van de CO2-uitstoot wordt verminderd en de daaruit voortkomende onvermijdelijke stijging van de prijs van een auto de consumenten niet de mogelijkheid ontzeggen om een auto aan te schaffen in overeenstemming met hun draagkracht.

5.6.1

Een mogelijke parameter zou het gewicht van de auto kunnen zijn (zoals voorgesteld door de ACEA, de Vereniging van Europese automobielfabrikanten), aangezien dit het niveau van de CO2-uitstoot direct beïnvloedt. Het Comité herinnert eraan dat het gewicht van auto's tussen 1996 en 2005 met 32 kg is toegenomen, hetgeen zich vertaalde in een relatieve toename van de CO2-uitstoot met 6,6 gr/km. In Japan, waar in 2006 is besloten om in 2015 uit te komen op een uitstoot van 138 gr/km, zal dit criterium inderdaad worden gehanteerd in het kader van de aanpak van de CO2-uitstoot. De ACEA is derhalve voorstander van dit criterium, omdat toepassing ervan zou leiden tot een harmonisering van het CO2-beleid op mondiaal niveau.

5.6.2

Er wordt momenteel nog over andere parameters gesproken die kunnen worden gebruikt om productreeksen te identificeren en van elkaar te onderscheiden. In dit verband mag het voorstel van EP-rapporteur Chris Davies om de „voetafdruk” van een auto als uitgangspunt te nemen (het door de auto gebruikte oppervlakte, berekend aan de hand van de wielbasis en de spoorbreedte (10)) niet onvermeld blijven.

5.6.3

Het Comité meent dat het zinvol is om bijvoorbeeld een parameter als „box volume” te hanteren (lengte x breedte x hoogte van het voertuig), als mogelijk instrument om consumenten te sturen in de richting van auto's die beantwoorden aan hun werkelijke behoeften en die geen onnodige CO2-uitstoot veroorzaken als gevolg van een verkeerde inschatting van „praktische behoeften/omvang voertuig”. Met andere woorden zal iemand die een SUV (Sport Utility Vehicle) nodig heeft om meerdere personen en veel bagage te kunnen vervoeren, bereid zijn meer te betalen omdat hij/zij een dergelijk voertuig daadwerkelijk nodig heeft, terwijl iemand die daar geen behoefte aan heeft, beter een auto uit een lagere klasse kan kiezen.

5.7

De al eerder genoemde EP-rapporteur, Chris Davies, heeft eveneens voorgesteld om een Carbon Allowance Reduction System (CARS) in te voeren aan de hand waarvan boetes en beloningen kunnen worden gegeven voor als de CO2-uitstoot de vastgestelde limieten overschrijdt, resp. eronder blijft. Het Comité denkt dat de invoering van een systeem voor ruilhandel in CO2-emissierechten niet realiseerbaar is op een tot de automobielsector beperkte markt.

Gezien de ambitieuze doelstellingen bestaat er geen realistisch perspectief op de opbouw van de hoeveelheid te verruilen emissierechten die nodig zijn wil een dergelijk uitwisselingssysteem kunnen functioneren.

5.7.1

Het Comité acht de toepassing van een „open” systeem voor de handel in CO2-emissierechten (d.w.z. dat die handel ook met andere sectoren mogelijk is) echter wel mogelijk. Dit biedt het voordeel dat er over de hele linie een vermindering van CO2-uitstoot wordt gegarandeerd dankzij een voldoende mate aan flexibiliteit, terwijl er tegelijkertijd voor de autofabrikanten limieten worden vastgesteld voor mogelijke aankopen. Het Comité pleit dus voor een open systeem, dat nog moet worden uitgewerkt en waarvan de economische uitwerking gaandeweg kan worden bepaald, afhankelijk van de veranderingen die zullen plaatsvinden op de emissiemarkt tussen nu en 2015. Belangrijk is in ieder geval dat dit systeem betaalbaarheid van auto's voor de eindconsument niet onder druk zet.

5.8

De Commissie roept in haar mededeling op tot het opstellen van een code voor goede praktijken inzake automarketing en reclame. In dat verband wil het Comité erop wijzen dat nagenoeg alle lidstaten al — doorgaans zeer strenge — afspraken hebben gemaakt over gedragsregels op dit gebied. In beginsel is het Comité hoe dan ook voorstander van harmonisering van die regels en kan het zich dus vinden in het voorstel van de Commissie aan de autofabrikanten om een Europese code voor goede praktijken op te stellen.

5.9

Het Comité merkt op dat de Commissie in haar voorstel aangeeft ook voor de terugdringing van de CO2-uitstoot van lichte bedrijfsvoertuigen een wetgevend instrument te willen voorstellen.

5.9.1

Het Comité is echter van mening dat het niet nodig is lichte bedrijfsvoertuigen (categorie N1 en verwante voertuigen voor personenvervoer) aan een dergelijke regelgeving te onderwerpen, omdat deze voertuigen bestemd zijn voor commerciële doeleinden en het verbruik en de CO2-uitstoot dus al doorslaggevende factoren zijn voor kopers, aangezien een en ander zwaar weegt op de bedrijfskosten. Het gevolg is dat op de lichte bedrijfsvoertuigen die in de handel zijn, al de meest efficiënte oplossingen zijn toegepast, d.w.z. dat bijna al die voertuigen op diesel rijden.

5.9.2

In ieder geval wil het Comité de Commissie aanbevelen om, alvorens hierover een besluit te nemen, een impactanalyse uit te voeren op basis van actuele gegevens over de CO2-uitstoot van lichte bedrijfsvoertuigen. Momenteel zijn die gegevens niet voorhanden.

5.9.3

Voor lichte bedrijfsvoertuigen streefcijfers in gr/km vaststellen zonder dat er precieze kennis voorhanden is van de relevante gegevens, brengt ook het risico et zich mee dat het laadvermogen van deze voertuigen wordt verminderd. Dit leidt tot een verlies aan efficiency, waardoor er ofwel een groter aantal voertuigen nodig is om dezelfde hoeveelheid goederen te kunnen vervoeren, ofwel grotere voertuigen uit een hogere categorie. In beide gevallen is er sprake van toename van de CO2-uitstoot.

5.10

Het Comité is verder van mening dat het thema van de CO2-uitstoot van personenauto's en lichte bedrijfsvoertuigen op een alomvattende wijze moet worden bekeken, waarbij de hele levenscyclus van een voertuig in aanmerking wordt genomen, gaande van productieproces tot gebruik tot aan het autokerkhof. Met het oog hierop zou het Comité ook willen benadrukken dat er moet worden gezorgd voor coördinatie en coherentie tussen wetgevende en regelgevende initiatieven voor de automobielindustrie die gevolgen hebben voor de CO2-uitstoot teneinde tegenstellingen tussen maatregelen op verschillende gebieden te voorkomen die kunnen leiden tot vertraging in de tenuitvoerlegging van die initiatieven.

5.11

Het is volgens het Comité hoog tijd dat de initiatieven in het kader van de toekomstige kaderprogramma's voor onderzoek met voorrang en onmiddellijk worden gericht op projecten waarmee wordt gezocht naar technisch haalbare en economisch duurzame oplossingen voor het terugdringen van de totale CO2-uitstoot (dus niet alleen in verband met vervoer), waarbij rekening wordt gehouden met de impact van de hele levenscyclus van de verschillende bronnen van CO2-uitstoot. Deze onderzoeksprogramma's dienen het hele spectrum van zowel korte-, middellange als lange-termijnoplossingen te beslaan, zonder dat daarbij het criterium van betaalbaarheid — zowel voor de eindconsumenten als voor de fabrikanten — uit het oog wordt verloren. Op die manier kan worden toegewerkt naar een op duurzame mobiliteit gebaseerde vernieuwing van het wagenpark

5.12

Tot slot is het Comité van mening dat de lidstaten een groter scala aan activiteiten moeten ontplooien dan alleen de hierboven uiteengezette (wegen, intelligente stoplichten, enz.), en niet in de laatste plaats door milieuvriendelijke aankopen te doen voor hun eigen dienstautopark. Bovendien moet er geijverd worden óf voor infrastructuur die de consumenten de mogelijkheid biedt minder vervuilende brandstoffen, zoals aardgas, te gebruiken óf voor het aantrekkelijker maken van de aanschaf van auto's die op aardgas of LPG rijden.

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/49

16.2.2008   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 44/50

1.1

Het Comité kan zich vinden in onderhavig voorstel en beveelt aan dat het zo spoedig mogelijk wordt goedgekeurd en in werking zal treden.

1.2

Het schaart zich vooral achter de in titel 1, artikel 1, lid 1, voorgestelde doelstelling: een eenvormige, op EG-niveau gecoördineerde procedure voor selectie en machtiging door de lidstaten van exploitanten van mobiele satellietsystemen.

1.3

Onmiddellijke goedkeuring van het voorstel is geboden met het oog op:

1.4

Het Comité benadrukt dat de invoering en het gebruik van de systemen, alleen al o.g.v. het geografische gebied dat wordt bestreken, een essentieel initiatief vormt waarmee wordt gezorgd voor de expansie van de Europese ruimte-industrie en de ontwikkeling van specifieke toepassingen op communicatiegebied. Verder ligt een en ander in het verlengde van de Lissabonstrategie voor duurzame ontwikkeling en wordt, tegen de achtergrond van het verhogen van het concurrentievermogen, met name direct bijgedragen tot de creatie van nieuwe arbeidsplaatsen.

1.5

Het constateert verder met genoegen dat er in dit verband in Europa behoorlijk wat aan technische apparatuur voorhanden is, wat nog eens extra pleit voor goedkeuring van dit voorstel. Drie van de grootste exploitanten van satellietcommunicatiesystemen ter wereld zijn namelijk Europees en deze soort communicatie is momenteel goed voor 40 % van de huidige inkomsten van de Europese ruimte-industrie.

1.6

Verder is het Comité tevreden over het feit dat de Commissie er reeds in is geslaagd om de instemming van alle betrokkenen met haar ontwerp, dat zich nog maar in een beginstadium bevindt, te verkrijgen. Daarbij gaat het om de exploitanten van telecommunicatiesystemen, het Europees Ruimtevaartagentschap en de nationale regelgevers.

1.7

Ook gaat het ervan uit dat de eindversie van de beschikking een redelijk compromis belichaamt van standpunten die tijdens de raadpleging niet met elkaar strookten. Daarbij ging het met name om methoden en selectiecriteria, flexibiliteit op nationaal niveau aangaande de termijnen voor het verkrijgen van machtigingen en de looptijd van die machtigingen, alsook om intensievere coördinatie van de nationale machtigingsprocedures.

1.8

Het EESC beveelt aan om de beschikking goed te keuren onder het voorbehoud dat, wat de selectie- en machtigingsbepalingen betreft, de persoonlijke belangen van de burgers en het respect voor de persoonlijke levenssfeer van de gebruikers van MSS-eindapparatuur moeten worden gegarandeerd.

2.1

Ontwikkeling en introductie van een pan-Europees satellietcommunicatiesysteem biedt een alternatieve en innovatieve basis voor de desbetreffende telecommunicatie- en omroep/multicastingdiensten (zulks ongeacht de locatie van de eindgebruiker) en voor diensten op het gebied van een zeer snelle toegang tot internet/intranet, mobiele multimedia, civiele bescherming, rampenbestrijding, veiligheid en interne openbare orde, toepassing van systemen voor „fleet management”, medische hulp op afstand, enz.

2.2

Het systeem is erop gericht om bij te dragen tot de uitbouw van de interne markt, tot verhoging van het concurrentievermogen door meer beschikbare pan-Europese diensten en tot promotie van doeltreffende investeringen. Dat moet vooral worden bereikt door de invoering van innovatieve communicatiediensten in perifere en maritieme gebieden.

2.3

Invoering op EU-niveau van een MSS-selectieprocedure en van bepalingen betreffende coördinatie van nationale machtigingen zijn vooral voor pan-Europese systemen van belang. Harmonisatie van de MSS-selectiecriteria biedt namelijk mogelijkheden voor Europees beleid. Nationale selectie van verschillende exploitanten, die verschillende satellieten gebruiken, kan vanwege de verschillende interferenties tot ingewikkelde verstoringen leiden en er zelfs in resulteren dat het gehele systeem slecht gaat functioneren wanneer een exploitant in de verschillende lidstaten waar hij actief is, met verschillende radiofrequenties te maken krijgt. Vanwege die gevaren en omwille van samenhang tussen de machtigingspraktijken in de lidstaten moeten er op EU-niveau geharmoniseerde voorschriften komen voor uniforme toewijzing van radiofrequenties en machtigingen, zonder dat daarbij afbreuk wordt gedaan aan met het Europees recht verenigbare nationale regelingen.

2.4

De MSS, die een cruciaal element zijn voor de interne markt, zijn per definitie grensoverschrijdend en dus qualitate qua onderworpen aan internationale regelgeving. Daarbij moet met name hun belang voor een aantal EU-doelstellingen inzake de geografische dekking van breedbandspectrum voor ogen worden gehouden.

3.1

Het op artikel 95 van het Verdrag gebaseerde voorstel is bedoeld als rechtskader voor selectie en machtiging van MSS-exploitanten. De selectie zou dienen te geschieden overeenkomstig de in het voorstel verwoorde algemene doelstellingen en vergelijkende procedure. Daarbij zijn de Commissie en het Comité voor communicatie betrokken. De machtiging (voor de gebruiksrechten van het spectrum) van de geselecteerden wordt vervolgens verleend op nationaal niveau, met inachtneming van de in het voorstel op minimumniveau geharmoniseerde vereisten.

4.1

De Commissie stelt voor dat bij de tenuitvoerlegging van de beschikking rekening wordt gehouden met de volgende punten: