20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/1

1.1

De EU kent momenteel geen geharmoniseerde regeling voor het toezicht op herverzekeraars en captives, en er bestaan dan ook grote verschillen tussen de nationale toezichtstelsels.

1.2

Daarom kwam de Commissie op 21 april 2004 met een voorstel voor een richtlijn betreffende herverzekering en houdende wijziging van de Richtlijnen 73/239/EEG, 92/49/EEG, 98/78/EG en 2002/83/EG. Dit voorstel kent de volgende hoofdelementen:

2.1

Het is de bedoeling om via de richtlijn een geharmoniseerde toezichtsregeling voor herverzekeringsondernemingen en captives (1) in te voeren.

2.2

Het voorstel bevat de minimumvoorwaarden (aangaande onder meer de rechtsvorm, het „programma van werkzaamheden” en een minimumgarantiefonds) voor het verkrijgen van een vergunning. Voorts mag de herverzekeraar zich alleen bezighouden met herverzekeringswerkzaamheden en daarmee samenhangende verrichtingen. Ook worden de vennoten met een gekwalificeerde deelneming en de bestuurders gecontroleerd. Ten slotte is de vergunning voor de gehele Gemeenschap geldig.

2.3

In sommige lidstaten is zekerheidstelling van de herverzekeraar bij de directe verzekeraar wettelijk verplicht. De Commissie wil daar, met uitzondering van contractuele zekerheidstellingen, een eind aan maken. Zij streeft daarbij niet alleen naar een goed functionerende interne markt, maar wil ook internationaal het voorbeeld geven om zo de lasten die verplichte zekerheidstelling voor de Europese herverzekeraars meebrengt, wereldwijd te verlagen.

2.4

Verder stelt zij voor om de solvabiliteitsvereisten voor schadeherverzekeraars te baseren op die voor directe schadeverzekeraars. De marge zou via de comitéprocedure met maximaal 50 % verhoogd kunnen worden. Ook voor levensherverzekeraars wil de Commissie de solvabiliteitsvereisten op die van de directe levensverzekeraars baseren. Is een herverzekeraar zowel op het het gebied van schade- als levensherverzekering actief, dan dient hij met eigen middelen ervoor te zorgen dat de totale marge toereikend is. Daarnaast moeten herverzekeraars, evenals directe verzekeraars, een garantiefonds van minimaal 3 miljoen euro aanhouden. Voor captives kan een lager bedrag - 1 miljoen - worden vastgesteld.

2.5

Mocht de financiële toestand van een herverzekeraar verslechteren, bijvoorbeeld doordat er geen toereikende technische voorzieningen worden gevormd of de solvabiliteit ontoereikend is, dan beschikken de toezichthouders over bepaalde bevoegdheden. Deze stemmen overeen met die voor het directe verzekeringsbedrijf. Zo kunnen zij een „saneringsplan ten behoeve van het herstel van de financiële situatie” verlangen, alsook een „plan inzake financiering” of een „financieel saneringsplan”. Voorts kunnen zij de vergunning intrekken.

2.6

Herverzekeraars die op het moment van omzetting van de richtlijn reeds bevoegd zijn of een vergunning hebben, hoeven er geen aan te vragen om hun activiteiten voort te zetten. Zij zullen evenwel onderworpen zijn aan de materiële bepalingen van de voorgestelde regeling. Daarbij kunnen de lidstaten wel een overgangstermijn van twee jaar invoeren.

2.7

Voorgesteld wordt verder om de Commissie via de comitéprocedure bevoegd te maken voor technische aanpassingen aan de richtlijn.

2.8

Uitgaande van de voorschriften betreffende het toezicht op de herverzekeraars dienen de bepalingen van de richtlijnen inzake schade-, levensverzekering en verzekeringsgroepen als volgt te worden bijgesteld:

3.1

Het Commissievoorstel verdient bijval: het draagt bij tot versterking van de Europese financiële markten, omdat ermee voor wordt gezorgd dat herverzekeraars en captives over voldoende kapitaal beschikken om aan hun dekkingsverplichtingen te voldoen. Op die manier wint de positie van de Europese herverzekeringsondernemingen duurzaam aan gewicht op de internationale verzekeringsmarkten.

3.2

Het Comité vestigt nadrukkelijk de aandacht op het belang van de herverzekeringsbranche voor Europa als financiële markt. In 2002 bedroeg het premie-inkomen van de 40 grootste herverzekeraars tezamen 138 601 200 000 USD. Het aandeel van de Europese herverzekeraars daarin was 58 544 000 000 USD.

3.3

Bij herverzekering gaat het in de eerste plaats om de relatie tussen de directe verzekeraar en de herverzekeraar. Maar wanneer de directe verzekeraar vanwege het wegvallen van een of meer herverzekeraars niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen, kan de consument daaronder te lijden krijgen. Daarom wordt middels het voorstel ook het niveau van consumentenbescherming in de EU verhoogd, omdat toereikende herverzekering ook in het belang van de consument is. Voorwaarde daarbij is wel dat er op de interne markt voldoende herverzekeringscapaciteit tegen de juiste premies voorhanden is.

3.4

Het Comité is ingenomen met de „fast track”-aanpak (versnelde procedure) van de Commissie: het toezicht op herverzekeraars zal worden gebaseerd op de toezichtsregelingen voor directe verzekeraars. Met name in het licht van het reeds lopende project Solvabiliteit II lijkt dit de juiste methode.

3.5

Zeer belangrijke factor is dat de herverzekeringsmarkt mondiaal van karakter is. Europees Parlement, Raad en Commissie worden dan ook verzocht om bij de verdere behandeling van de richtlijn vooral goed op het behoud van het internationale concurrentievermogen van de Europese herverzekeraars te letten.

3.6

Zeker ook de Europese herverzekeraars hebben na de aanslagen van 11 september 2001 blijk gegeven van financiële soliditeit. Daarom moet iedere nieuwe last voor deze sector worden voorafgegaan door een nauwkeurige kosten-batenanalyse.

3.7

De toezichtstelsels in de EU lopen momenteel uiteen en worden gekenmerkt door een combinatie van solvabiliteits-, vermogens- en zekerheidsregelingen. De Commissie stelt voor om met name de zekerheidsregelingen af te schaffen. Daarbij moet ervoor worden gezorgd dat de desbetreffende toezichthouders voldoende vertrouwen krijgen in de toekomstige toezichtsinstrumenten en de uniforme toepassing daarvan in de Unie.

4.1

Voorgesteld wordt om de solvabiliteitsmarge van levensherverzekeringsondernemingen op precies dezelfde wijze te berekenen als die van directe levensverzekeraars. Deze solvabiliteitsberekening bestaat uit twee componenten: 0,3 % van het risicosom (sum at risk) en 4 % van de wiskundige reserves. Het Comité acht dit een onevenredig zware last voor de herverzekeraars. Het Commissievoorstel:

4.2

Directe levensverzekeraars en levensherverzekeraars in Europa verschillen qua risicostructuur in hoge mate. Bij levensherverzekering blijft het kapitaalrisico doorgaans bij de directe levensverzekeraar liggen. Alleen al dit verschil toont aan dat de solvabiliteitsberekening voor de directe verzekeraar niet is toegesneden op de risicostructuur van levensherverzekering.

4.3

Een vergelijking met de berekeningsmethoden van de „rating agencies” leert dat de voorgestelde eisen wellicht veel te zwaar zijn. Zo zijn de solvabiliteitseisen in de VS weliswaar op het risicokapitaal gebaseerd, maar er wordt daar met een variabele gewerkt die is gebaseerd op de omvang van de respectieve portefeuilles (0,8 pro mille voor portefeuilles van meer dan 25 miljard euro – zie hieronder „Activa”). De Canadese toezichthouders en rating agencies volgen een soortgelijke methode.

4.4

Directe verzekering (verzekeraar – verzekeringsnemer) vindt nog altijd nagenoeg geheel binnen de landsgrenzen plaats, maar herverzekering is al lang een internationale business. Dit is een uitvloeisel van de noodzaak om risico's internationaal te spreiden. Daarom dienen aanbieders uit de EU dezelfde kansen te krijgen als die uit de VS, de Bermuda-eilanden en Zwitserland.

4.5

De Europese herverzekeraars moeten in de mondiale mededinging voor aanzienlijke nadelen vrezen omdat hun concurrenten aan lichtere eigenvermogenseisen zijn onderworpen. De herverzekeringsbranche zou zich dan ook wel eens kunnen verplaatsen naar centra buiten Europa als de VS en de Bermuda-eilanden. Een dergelijke delokalisatie van herverzekeringscapaciteit zou Europa als financieel centrum aanmerkelijk verzwakken. Zoals opgemerkt, valt het verder bepaald niet uit te sluiten dat de veel te zware eisen in inkrimping van de herverzekeringcapaciteit en/of stijging van de herverzekeringspremie zullen resulteren. Die stijging zal onvermijdelijk worden afgewenteld op de directe verzekeraars en daarmee op de consument. Ook zal de stijging onvermijdelijk negatief uitwerken op de dringend noodzakelijke opbouw van een via een kapitaaldekkingsstelsel gefinancierd particulier pensioen.

4.6

Volgens het Comité werkt dit alles niet bevorderlijk voor de interne markt. Vooral ook de nieuwe lidstaten hebben belang bij een goed functionerende interne herverzekeringsmarkt en vooral zij zouden worden getroffen door nadelige veranderingen in de aanbodstructuur in het herverzekeringsbedrijf.

4.7

De conclusie luidt dan ook dat het voorstel voor de berekening van de solvabiliteitsmarge van de levensherverzekeraars hun concurrentiekracht wel eens zou kunnen schaden. Daarom moeten de voorgestelde bepalingen inzake de solvabiliteit van levensherverzekeraars ingrijpend worden gewijzigd.

4.8

Het Comité stelt in het licht van het bovenstaande voor om bij de solvabiliteitsberekening voor de levensherverzekeraars die voor de schadeherverzekeraars voor ogen te houden.

4.8.1

Zowel uit risico- als uit mededingingsoogpunt is de methode voor de berekening van de solvabiliteit van schadeherverzekeraars meer dan voldoende. Die methode komt in hoge mate overeen met de buiten de EG gestelde solvabiliteitseisen, zodat concurrentienadelen voor de Europese herverzekeraars nagenoeg zouden worden uitgesloten.

4.8.2

Verder vormt de methode een goede afspiegeling van de praktijk van het levensherverzekeringsbedrijf. De levensherverzekeraar neemt vooral overlijdensrisico's over en dat heeft meer gemeen met de activiteiten van de schade(her)verzekeraar dan met die van de directe levensverzekeraar.

4.8.3

Specifieke risico's die niet in de solvabiliteitsberekening zijn meegenomen, kunnen gemakkelijk via Solvabiliteit II worden geïntegreerd.

4.8.4

Voorts is de methode voor het schade(her)verzekeringsbedrijf wetgevingstechnisch gemakkelijk in te voeren. De Commissie heeft immers in het ontwerpvoorstel voor de richtlijn (herziening 3) reeds een kant en klare tekst gepresenteerd.

4.8.5

Met genoemde methode kunnen de levensherverzekeraars voortdurend hun solvabiliteitsbehoefte bepalen, omdat de nodige gegevens reeds binnen de onderneming beschikbaar zijn en dus niet meer bij elkaar geharkt hoeven te worden. De methode lijkt met name voordelen te bieden omdat het aan informatie op/over de internationale markt ontbreekt.

4.8.6

Ook is de methode bij uitstel geschikt voor de versnelde procedure. Zij is zonder problemen in de praktijk te brengen omdat er geen verdere aanpassingen nodig zijn voor bijv. gevallen waarin bij overeenkomst zekerheidstelling is vereist.

5.1

Voorgesteld wordt om de berekeningsvoorschriften voor de solvabiliteitsmarge van directe schadeverzekeraars eveneens toe te passen op de schadeherverzekeraars. Daarbij zouden in het kader van het Lamfalussy-procedure de solvabiliteitseisen voor schadeherverzekering met maximaal 50 % verhoogd kunnen worden.

5.2

Het Comité kan zich vinden in de voorgestelde integrale toepassing van de solvabiliteitsvoorschriften voor directe schadeverzekeraars op de schadeherverzekeraars (versnelde procedure). Wel heeft het bedenkingen bij het voorstel om de Lamfalussy-procedure uit te breiden tot de solvabiliteitseisen.

5.3

Het voorstel is namelijk via de versnelde procedure ontworpen en niet als kaderrichtlijn via genoemde procedure. De solvabiliteitseisen moeten pas in het kader van het verdergaande project Solvabiliteit II worden bijgesteld.

5.4

Het toepassen van de Lamfalussy-procedure is echter ook ten gronde niet op zijn plaats. Eigenvermogenseisen voor herverzekeraars zijn immers zeker geen uitvoeringsmaatregelen, waarvoor die procedure is bedoeld. Ook bij de langdurige onderhandelingen in het bankbedrijf (Basel II) bleek duidelijk dat eigenvermogenseisen de kern van het toekomstige toezichtstelsel vormen en absoluut geen aanvullende detailregeling.

5.5

De concrete eigenvermogenseisen moeten reeds in de richtlijn zelf worden geformuleerd en niet in latere EG-regelgeving. Dit wordt gesteund door het huidige ontwerp van de Conventie, waarin wordt bepaald dat essentialia in een richtlijn terug te vinden moeten zijn. De verwijzing van de Commissie naar uitgebreide raadpleging van betrokkenen schiet dan ook tekort.

6.1

Voorgesteld wordt dat bij de berekening van de solvabiliteit (retrocessie aan andere herverzekeraars) maximaal 50 % van „het bedrag van de brutoschaden” mag uitmaken. Dit komt overeen met de huidige regeling voor de directe levens- en schadeverzekeraars. Het voorstel voor het toezicht op de herverzekeraars is echter bedoeld om de financiële soliditeit van het Europese herverzekeringsbedrijf aanzienlijk te versterken. Daarom is het gepast om volledig rekening te houden met cessies door directe verzekeraars en retrocessies door herverzekeraars voor zover partijen aan toezicht binnen de Unie zijn onderworpen.

6.2

Ook gezien de taakverzwaring voor het verzekeringsbedrijf bij het oplossen van maatschappelijke problemen verdient een verhoging van de herverzekerings- en retrocessiefactoren aanbeveling. Daarbij dient met name te worden gedacht aan de door het bedrijfsleven en luchtvaartmaatschappijen naar aanleiding van het „9/11”-terrorisme gevraagde dekking. De lage herverzekerings- en retrocessiefactoren bieden in dit verband weinig of geen uitzicht op goedkopere oplossingen: tot op heden bestaan in de lidstaten nog geen verzekeringstechnische oplossingen voor terreurrisico's.

7.1

Het Comité aanvaardt de in artikel 34 neergelegde regels voor kwalitatief toezicht (Prudent-Person-Principle). Gegeven de specificiteiten en vooral het internationaal karakter van herverzekering zijn deze te verkiezen boven een strikt kwantitatieve aanpak. De Unie benadert aldus de zaken op de moderne wijze die eveneens wordt aanbevolen door de International Association of Insurance Supervisors (IAIS). Toch moet worden beseft dat de kwalitatieve aanpak geen vrijbrief inhoudt, maar ondernemingen dwingt tot voortdurende controle op en verbetering van kapitaalbeleggingen.

7.2

Met het voorstel wordt beoogd, de huidige toezichtsregels (bijv. met betrekking tot zekerheidsstelling) te beperken of te elimineren. Het Comité beveelt daarom aan, de lidstaten de keuze te laten of zij voor op hun grondgebied gevestigde herverzekeraars aanvullende, kwantitatieve voorschriften voor activa wensen. Die voorschriften moeten dan wel gewettigd zijn in het licht van het Prudent-Person-Principle en de aangegane verplichtingen.

9.1

Onder voorbehoud van bovenstaande opmerkingen is het Comité het eens met het Commissievoorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake herverzekering en tot wijziging van Richtlijnen 73/239/EEG, 92/49/EEG, 98/78/EEG en 2002/83/EEG. Het voorstel omvat bijna alle aspecten van het toezicht op herverzekeraars. Wordt het voorstel volledig omgezet, dan betekent zulks een wezenlijke bijdrage tot de door de Commissie nagestreefde versterking en stabiliteit van de herverzekeringsmarkten in de Unie.

9.2

Het Comité heeft in dit advies de Commissie concrete aanbevelingen willen doen betreffende bepaalde aspecten van haar voorstel, zodat zij deze verder kan bespreken en onderzoeken. Het stelt voor om ook de solvabiliteitsberekening voor de levensherverzekeraars te baseren op die voor de schadeherverzekeraars. Voorts dienen de solvabiliteitseisen buiten de reikwijdte van de Lamfalussy-procedure te blijven. Onderhavige materie is belangrijk en moet daarom snel wettelijk geregeld worden.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/6

1.1

„Bestaande” stoffen zijn stoffen die geacht worden tussen 1 januari 1971 en 18 september 1981 in Europa in de handel te zijn geweest. Van dergelijke stoffen zijn er 100 195 verzameld en geregistreerd in de Europese inventaris van bestaande chemische handelsstoffen (EINECS), die in 1990 in het Publicatieblad is bekendgemaakt (1). Stoffen die na 18 september 1981 in de handel zijn gebracht, worden als „nieuw” beschouwd; hiervan moet kennisgeving worden gedaan overeenkomstig de relevante EU-wetgeving.

1.2

De risico's voor de volksgezondheid en het milieu van de bestaande stoffen zijn stelselmatig beoordeeld overeenkomstig Verordening 793/93 (EEG) van de Raad (2). Tot op heden zijn vier prioriteitslijsten voor beoordeling opgesteld, die de bevoegde autoriteiten in de lidstaten ten uitvoer moeten leggen. De laatste lijst dateert van 25 oktober 2000 (3). Zij omvat 141 stoffen die een beperkt risico met zich meebrengen, hetzij vanwege hun specifieke structuur en bekende of verwachte biochemische interacties, hetzij omdat zij als HPV-stoffen (stoffen met een hoog productievolume) aanleiding tot bezorgdheid geven.

1.3

De lidstaten beoordelen de stoffen tijdens elke fase van de productie en het gebruik zowel op gevaar als blootstelling om vast te stellen of er al dan niet risico's voor mens en milieu aan kleven, en zo ja, welke maatregelen er vereist zijn om het risico te beperken. Als vastgesteld wordt dat er geen of zeer geringe risico's zijn bij het huidige of geplande gebruik, hoewel de stof op een prioriteitslijst voor beoordeling staat, dan zijn controlemaatregelen ofwel niet nodig ofwel waarschijnlijk gering in impact en voordeel.

1.4

Voltooide verslagen voor risicobeoordeling (RAR's) uit de lidstaten worden op hun beurt bekeken door het Wetenschappelijk Comité voor de toxiciteit, de ecotoxiciteit en het milieu (CSTEE). Als het CSTEE met de conclusies instemt en het algehele beoordelingsproces onderschrijft, dan kunnen er indien nodig maatregelen voor risicobeperking worden voorgesteld in de vorm van wijzigingen op Bijlage 1 van Richtlijn 76/769/EEG (4) van de Raad inzake het op de markt brengen en het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen en preparaten. Dit voorstel is de achtentwintigste wijziging op die richtlijn.

1.5

De twee stoffen (tolueen en trichloorbenzeen) die in het voorstel centraal staan, zijn volgens de genoemde procedure beoordeeld. Beide stonden op de tweede lijst van prioritaire stoffen, die gepubliceerd is als Verordening (EG) 2268/95 van de Commissie van 27 september 1995 (5). Beide stoffen zijn ter beoordeling aan Denemarken toegewezen. Tijdens de op 12 juni 2001 respectievelijk 20 juli 2001 gehouden 24e en 25e zitting onderschreef het CSTEE in de uitgebrachte adviezen in grote lijnen de bijbehorende RAR's.

1.6

Het voorstel schetst maatregelen voor beperking van de risico's van beide stoffen, die de lidstaten binnen achttien maanden na inwerkingtreding van de richtlijn moeten invoeren. De Commissie publiceerde haar voorstel op 28 april 2004. Na de gebruikelijke procedures en als overeenstemming wordt bereikt over eventueel vereiste wijzigingen, zou de richtlijn uiterlijk in juni 2006 in de lidstaten van kracht moeten worden.

2.1

In het voorstel wordt gestreefd naar bescherming van de volksgezondheid en het milieu, alsook naar de totstandbrenging (of het behoud) van een interne markt voor beide stoffen. Naar verwachting is dit haalbaar tegen geringe of zonder kosten aangezien het gebruik in de vermelde toepassingen al is teruggelopen en er binnen afzienbare termijn waarschijnlijk alternatieven op de markt zijn.

2.2

Voor tolueen, erkend als veelzijdige HPV-stof die als belangrijke grondstof dient voor chemische samenstellingen en als oplosmiddel in vele toepassingen in de industrie en in consumptiegoederen, dienen er beperkingen te komen bij gebruik van 0,1 massaprocent of meer in kleefstoffen en spuitverf die bestemd zijn om aan het grote publiek te worden verkocht. De beperkingen dienen de gezondheid van de consument ten goede te komen en gelden niet voor industriële toepassingen.

2.3

Voor trichloorbenzeen, dat in beperktere mate wordt gebruikt als tussenproduct voor bepaalde onkruidverdelgers en als procesvloeistof in gesloten systemen, dienen er beperkingen te komen bij een gebruik van 0,1 massaprocent of meer voor alle toepassingen behalve als tussenproduct. De verkoop aan het grote publiek zal hierdoor dalen maar anderzijds wordt de gezondheid op de arbeidsplaats beter beschermd.

2.4

De twee producten waarvoor deze wijziging geldt, zijn omschreven door hun CAS-nummer 108-88-3 en 120-82-1 in de Bijlage bij het voorstel. Beperkingen op het gebruik zullen worden toegevoegd aan Bijlage 1 bij Richtlijn 76/769/EEG.

2.5

De lidstaten krijgen één jaar de tijd om de voor deze richtlijn vereiste wetgeving te publiceren, waarna binnen zes maanden controles op de naleving volgen. Deze termijn gaat in op de datum van inwerkingtreding van dit voorstel na raadpleging van het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) overeenkomstig artikel 95 van het Verdrag en met inachtneming van de co-decisieprocedure met het Europees Parlement.

3.1

Evenals in het geval van de zesentwintigste wijziging van Richtlijn 76/769/EEG van de Raad (beperkingen op het in de handel brengen en het gebruik van nonylfenol, nonylfenolethoxylaat en cement) (6), waarover het EESC in maart 2003 een advies uitbracht, komen in dit voorstel onderling niet-gerelateerde stoffen aan de orde die voor de duidelijkheid apart behandeld zullen worden. (De tussenliggende zevenentwintigste wijziging, over polycyclische aromatische koolwaterstoffen voor procesoliën voor rubberverwerking en in banden is gepubliceerd, maar wordt nog beoordeeld.)

4.1

Tolueen is een heldere, kleurloze vloeistof met een duidelijk herkenbare geur. Ook bekend als methylbenzeen heeft het na benzeen de eenvoudigste aromatische structuur – een zeshoekige koolstofring, waaraan een ééndelige (alkyl) koolstofketen is verbonden. Het komt van nature voor in ruwe olie, in sommige planten en bomen en in emissies van vulkanen en bosbranden. Het kan kunstmatig in grote hoeveelheden worden verkregen uit steenkool of ruwe olie.

4.2

Volgens bronnen in het bedrijfsleven bedroeg in 2002 de wereldwijde capaciteit en het productieniveau voor kunstmatig geproduceerde tolueen 20 miljoen ton respectievelijk 14 miljoen ton. 75 % van deze capaciteit is te vinden in de VS, Azië en Japan. Het CSTEE-advies vermeldt dat de EU-productie in 1995 op 2,6 miljoen ton lag. Veel grotere hoeveelheden zijn het gevolg van de gebruikelijke productie van benzine en dragen bij tot algemene blootstelling; deze hoeveelheden zijn niet in de totaalcijfers opgenomen (7).

4.3

Tolueen wordt hoofdzakelijk gebruikt als grondstof in gesloten systemen voor de kunstmatige vervaardiging van benzeen, urethaanschuim en andere chemische producten, en, in veel kleinere hoeveelheden, als oplosdrager in verf, inkt, kleefstoffen, farmaceutische producten en cosmetica. Over de op brede schaal onderzochte gevolgen voor de gezondheid van de mens en voor het milieu bestaat onder de betrokkenen in het algemeen overeenstemming. Het spreekt vanzelf dat daadwerkelijke en onnodige of in theorie onbeheersbare blootstelling moet worden geminimaliseerd, zeker als er alternatieven met vergelijkbaar oplossend vermogen zijn.

4.4

De in dit voorstel genoemde eindgebruiken vallen onder de laatste categorie. Het gebruik van tolueen als oplosmiddel voor kleefstoffen en spuitverven voor verkoop aan het grote publiek is niet noodzakelijk en vindt ook geen steun bij de fabrikanten in Europa. De huidige verkoop voor deze twee doeleinden wordt laag of bijna nihil geacht. Het gaat hier dus om een grotendeels preventieve maatregel, die waarschijnlijk weinig gevolgen zal hebben voor de kosten van de fabrikant of voor de keuze of gezondheid van de consument.

4.5

Het EESC beseft dat een veilige omgang met grote hoeveelheden tolueen in gesloten systemen op de arbeidsplaats op de eerste plaats moet komen. Met dit voorstel wordt gegarandeerd dat het brede publiek, buiten een gecontroleerde arbeidsomgeving, nu én in de toekomst adequaat wordt beschermd tegen onnodige blootstelling. Het EESC stemt derhalve in met dit deel van het voorstel.

5.1

Voor trichloorbenzeen liggen de zaken aanzienlijk anders dan voor tolueen; er dienen dan ook enkele wijzigingen en verduidelijkingen in het voorstel te worden aangebracht.

5.2

„Trichloorbenzeen” is een kunstmatig vervaardigde chemische stof die niet in de natuur voorkomt, tenzij door afbreking van andere gechloreerde aromatische verbindingen. Er zijn drie verschillende isomeren, afhankelijk van de plaats van de chlooratomen aan de zeshoekige koolstofring. Elk hiervan vertoont (minimaal) verschillende fysieke eigenschappen en biochemische reacties, bijvoorbeeld gemeten naar hun LD50-waarden. Ze hebben elk een verschillend CAS- en EINECS-nummer. Verder is de algemene benaming „trichloorbenzeen” zowel in het CAS- als het EINECS-register opgenomen. Alle stoffen zijn in de VS en elders in de handel verkrijgbaar. Aangenomen wordt dat 1,3,5-trichloorbenzeen in Europa niet meer gefabriceerd wordt. De volgende details zijn aan de lijsten ontleend (8):

5.3

In het RAR en het CSTEE-advies wordt specifiek gesproken over 1,2,4-trichloorbenzeen, met bovengenoemde EINECS- en CAS-nummers. Het onderhavige voorstel bevestigt uitsluitend dit CAS-nummer (en dus het ene isomeer dat onderzocht is) in de bijlage – maar niet in de titel of de tekst.

5.4

De verschillende isomeren worden in zeer zuivere vorm geproduceerd als tussenproduct in gesloten systemen voor de synthese van bepaalde onkruidverdelgers, pesticiden, verfsoorten en andere specialistische chemicaliën. Als de specifieke isomerische structuur niet zo belangrijk is, dan kan in gesloten systemen een mengeling van isomeren worden gebruikt als draagstof voor oplosmiddelen in verf, als procesregulator, als middel voor warmte-overdracht, als corrosieremmer in spuitbussen en in vloeistoffen voor metaalbewerking.

5.5

In de EU (en elders) wordt hoofdzakelijk 1,2,4-trichloorbenzeen (1,2,4-TCB) gebruikt, in verschillende graden van zuiverheid. Sinds de jaren '80 is de productie waarschijnlijk gestaag gedaald. Volgens gegevens die aan de OSPAR-commissie zijn verstrekt (commissie voor de bescherming van het mariene milieu) wordt de productie van 1,2,4-TCB in 1994 geraamd op 7 à 10 000 ton; die van 1,2,3-TCB op minder dan 2 000 ton; en van 1,3,5-TCB op minder dan 200 ton (9). In juni 2000 voegde OSPAR alle drie de isomeren afzonderlijk toe aan de lijst van gevaarlijke stoffen die prioritaire actie verlangen. Het CSTEE-advies van juli 2001 maakt ook melding van een productie van 7 000 ton in Europa in 1994/95. De productieniveaus zijn blijven afnemen en zijn naar aangenomen wordt thans ongeveer gehalveerd, waarvan het grootste deel voor de export bestemd is (10).

5.6

Momenteel wordt aangenomen dat er in de EU/OSPAR-regio nog één producent actief is. Naar verluidt is de verkoop beperkt tot de isomeren 1,2,4-TCB en 1,2,3-TCB, die uitsluitend worden gebruikt als tussenproduct, hetgeen de afnemers vóór levering schriftelijk bevestigen.

5.7

Er is een beperkt aantal andere gebruiken voor gesloten systemen bekend bij en erkend door de Commissie en het CSTEE, bijvoorbeeld als procesoplosmiddel zonder uitstoot in het externe milieu. Aangezien het voorstel is bedoeld om productie in principe toe te staan maar emissies bij gebruik in open systemen streng aan banden te leggen, lijkt het redelijk om dit toe te voegen aan de toegestane gebruiken die in de bijlage bij het voorstel zijn genoemd.

5.8

Volgens het EESC draagt dit voorstel, rekening houdend met de specifieke opmerkingen hierboven, bij tot meer bescherming op de arbeidsplaats en wordt het gevaar van blootstelling buiten de arbeidsplaats geheel uit de weg geruimd. Fabrikanten en gebruikers van trichloorbenzeen en vergelijkbare producten lijken dit voorstel allang te hebben verwacht. Derhalve zouden de gevolgen voor de kosten van fabrikanten en gebruikers slechts gering moeten zijn. Het EESC stemt daarom in met dit deel van het voorstel.

6.1

Zoals hierboven al is opgemerkt, meent het EESC dat dit voorstel gebaseerd moet worden op het relevante RAR en CSTEE-advies en daarom uitsluitend betrekking moet hebben op 1,2,4-TCB. Dit moet duidelijk uit de titel en tekst naar voren komen. Gelukkig blijft het effect van het beperkte gebruik hetzelfde, aangezien deze isomeer het hoofdbestanddeel is van gemengde TCB-isomeren die voorheen werden verkocht om te worden gebruikt in oplosmiddelen of spuitbussen.

6.2

Gebruik in andere gesloten systemen zou moeten worden toegestaan, door aan het eind van de desbetreffende beperking toe te voegen: „of in andere gesloten systemen waar geen emissie naar het milieu mogelijk is”.

6.3

Evenals bij de vorige wijzigingen van Richtlijn 76/769/EEG van de Raad betreurt het EESC het dat niet-gerelateerde producten worden vermeld in één tekst, die misschien specifieke en voortdurende aanpassingen aan de externe omstandigheden vereist. Dit is in strijd met goed, tijdig en doeltreffend beheer. Is dit het gevolg van beperkte middelen tijdens deze laatste en kritieke fase voor het bereiken van specifieke maatregelen om de risico's terug te dringen, dan dient voor deze beperkingen zo snel mogelijk een oplossing te worden gevonden.

6.4

Het EESC stelt vast dat de lijst van stoffen die prioritair moeten worden beoordeeld in oktober 2000 werd gepubliceerd. Het stelt het EESC teleur dat deze aanpak lijkt te zijn verlaten, lang voordat andere procedures zoals REACH kunnen worden uitgevoerd. Het EESC betreurt het verlies aan momentum.

6.5

Het EESC merkt op dat het CSTEE in het verleden een sleutelrol heeft vervuld en vertrouwt erop dat adequate maatregelen zijn getroffen om deze rol in de toekomst voort te zetten, ondanks de recentelijk aangekondigde wijzigingen in de structuur en het takenpakket van de wetenschappelijke comités.

6.6

Het EESC deelt de in brede kring geuite bezorgdheid over de tijd die is uitgetrokken om de stoffen volgens het huidige systeem te beoordelen. Voordat de wetgeving voor deze twee producten in werking treedt, zal er bijna 11 jaar zijn verstreken. Het duurde alleen al zes jaar voordat het CSTEE de RAR's had goedgekeurd. Als de wetgeving van kracht wordt, zijn er vrijwel geen kosten – of meetbare voordelen voor gezondheid en milieu – voor de betrokken partijen. Bij gebreke van verdere gegevens is het onmogelijk om te bepalen of dit een goede (d.w.z. de markt past zich aan onder invloed van de voortdurende risicobeoordelingen) dan wel slechte ontwikkeling is (de procedure heeft zeer weinig opgeleverd, tegen aanzienlijke kosten voor de betrokkenen) of hoe er eventuele verbeteringen zijn aan te brengen.

6.7

Het EESC meent derhalve dat, in aanvulling op andere voorstellen zoals REACH en ter waarborging van een verbetering in plaats van achteruitgang van de huidige procedures, de oorzaken van de trage vooruitgang onverwijld moeten worden bekeken. Dit dient tegelijk plaats te vinden met ander, momenteel in uitvoering zijnd onderzoek om de effecten, kosten en voordelen vast te stellen voor de betrokkenen bij deze procedures, die de volksgezondheid en het milieu ten goede komen. Dit alles in het kader van een succesvolle en concurrerende, op kennis gebaseerde Europese economie.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/10

1.1

De Europese Commissie heeft het EESC om dit verkennend advies verzocht daar zij van mening is dat MKB en OSE een bijzonder belangrijke rol spelen in de Lissabon-strategie. Zij zou daarbij graag zien dat in het advies wordt uiteengezet hoe een regelgevingskader en een kader voor de benodigde steunverlening kunnen worden vastgesteld.

1.2

Dit verzoek sluit aan bij de publicatie van een initiatiefadvies van het EESC over „Economische diversificatie in de toetredingslanden” - de rol van het MKB en de ondernemingen van de zgn. sociale economie, dat op 1 april 2004 met algemene stemmen is goedgekeurd (CESE 528/2004). Deze twee soorten actoren werden in dit advies reeds samen behandeld en gedefinieerd; tevens werd gewezen op het belang ervan voor economie, werkgelegenheid en sociale samenhang in de hele EU, alsmede op hun verregaande interacties en synergieën. Ook werd gepreciseerd dat het begrip „economische reconversie” veel ruimer en dynamischer is dan herstructurering. Er werd verwezen naar het rapport van de door de Europese Commissie ingestelde Gyllenhammer-groep op hoog niveau, getiteld „Omgaan met verandering”, waarin de nadruk wordt gelegd op het scheppen van werkgelegenheid en waarin de waarde wordt erkend van een strategie die gericht is op benchmarking, innovatie en sociale samenhang. Er werd een geïntegreerd programma voorgesteld met 10 punten ter bevordering van de rol van MKB en OSE bij de economische diversificatie in de toetredingslanden, dat duidelijk geïnspireerd was op verschillende goede praktijken van OSE in de EU.

1.3

Goede praktijken van OSE in de EU zouden inderdaad de grondslag kunnen vormen van interacties en synergieën tussen OSE en MKB, en zouden de weg kunnen banen voor een innovatieve aanpak op basis van de bereidheid tot samenwerking en vernieuwing, het dynamisme en het belangrijke potentieel van OSE waarvan het MKB gebruik kan maken. OSE kunnen MKB in expansie een belangrijke meerwaarde geven, daar zij alleen al dankzij hun structuur voor samenwerking, representativiteit en het nodige wederzijdse vertrouwen zorgen.

1.4

De Lissabon-strategie werd voorgesteld door de Europese Raad van maart 2000, ten einde van Europa de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. De Raad heeft daarbij gewezen op het belang van „het scheppen van een gunstig klimaat voor het starten en ontwikkelen van innovatieve bedrijven, met name MKB-ondernemingen” en daaraan toegevoegd dat „het concurrentievermogen en de dynamiek van bedrijven rechtstreeks afhankelijk is van een regelgevend klimaat dat bevorderlijk is voor investering, innovatie en ondernemerschap”  (1). Op basis daarvan heeft de Europese Raad van Feira op 19 en 20 juni 2000 het Europees Handvest voor het Kleinbedrijf goedgekeurd. Daarin wordt o.m. gezegd dat „kleine ondernemingen de ruggengraat van de Europese economie vormen” en „een belangrijke bron van werkgelegenheid en een kweekvijver voor nieuwe bedrijfsconcepten zijn”  (2). In de Lissabon-strategie wordt er bovendien van uitgegaan dat economische groei een sleutelfactor is om de sociale samenhang in Europa te verzekeren. Volgens de Commissie liggen de uitdagingen die moeten worden aangegaan om de Lissabon-agenda te verwezenlijken dan ook op de volgende gebieden: het arbeidsaanbod en de participatiegraad moeten worden verhoogd, de technische kennis moet worden verbeterd en er moet een geordende stroom van landbouw en industrie naar de dienstensector worden gewaarborgd zonder dat de regionale verschillen in de lidstaten zelf nog toenemen (3).

1.5

Het MKB, dat ook micro-ondernemingen omvat, die hun eigen specifieke kenmerken hebben, staat voor ondernemingen die aan precieze, door de Europese Commissie vastgestelde, kwantitatieve criteria beantwoorden (4).

1.6

De OSE kunnen in vier groepen worden ingedeeld: coöperaties, onderlinge waarborgmaatschappijen, verenigingen en stichtingen. Deze ondernemingen worden gekenmerkt door het feit dat hun sociale doelstellingen voorrang hebben op het streven naar maximale winst, hetgeen vaak ook gepaard gaat met een sterke band met de lokale gemeenschap en de lokale ontwikkeling. Hun basiswaarden zijn: solidariteit, sociale samenhang, sociale verantwoordelijkheid, democratisch beheer, participatie, autonomie (5).

1.7

De meeste ondernemingen van de sociale economie vallen onder de in de EU geldende standaarddefinitie van het MKB (6). Ondernemingen die wegens hun grootte niet onder deze definitie vallen, delen met het MKB over het algemeen een aantal kenmerken als een laag percentage investeringen in andere bedrijven, geen beursnotering, nabijheid van de eigenaars-aandeelhouders en een nauwe band met de lokale omgeving.

1.8

Wat de maatregelen voor het MKB betreft, hebben de Europese instellingen een regelgevingskader vastgesteld. Tot 2005 geldt de belangrijke Beschikking nr. 2000/819/EG van de Raad betreffende een meerjarenprogramma voor ondernemingen en ondernemerschap, met name voor het midden- en kleinbedrijf (MKB). Dit programma, dat ook gebruikt wordt om de in het Europees Handvest voor het Kleinbedrijf vastgestelde doelstellingen verder te verwezenlijken, beoogt het volgende:

1.9

In de Mededeling van de Commissie van 21 januari 2003 [COM (2003) 26 def.] werden vijf verslagen over het EU-beleid ten aanzien van het MKB gepresenteerd: twee verslagen over de tenuitvoerlegging van het Europees Handvest voor het Kleinbedrijf in de EU en in de toetredingslanden, een verslag over de activiteiten van de Europese Unie ten behoeve van het midden- en kleinbedrijf, een verslag van de gezant voor het MKB, en het Groenboek over ondernemerschap. Het verslag over de EU-activiteiten getuigt duidelijk van de inzet van de Unie via met name de structuurfondsen, het reeds vermelde meerjarenprogramma en het 6e Kaderprogramma. Ten slotte is op basis van het Groenboek een communautair actieplan ter bevordering van het ondernemerschap en het concurrentievermogen van ondernemingen (2006-2020) opgesteld.

1.10

De Europese Commissie heeft tevens een regelgevingskader voor de OSE vastgesteld. De belangrijkste OSE, nl. de coöperaties, werden behandeld in de mededeling over de bevordering van coöperatieve vennootschappen in Europa, die op 23 februari 2004 is gepubliceerd. De mededeling beoogt de zichtbaarheid van coöperaties en het inzicht in de kenmerken ervan te vergroten, alsmede de convergentie van hun verschillende rechtsvormen in de EU-landen te bevorderen (7). Zij geeft een overzicht van de basisnormen die voor dit soort ondernemingen gelden, zoals ze zijn vastgesteld in de aanbeveling van de Internationale Arbeidsorganisatie betreffende de bevordering van coöperaties, die in juni 2002 wereldwijd werd goedgekeurd, met name door de vertegenwoordigers van de regeringen van de 25 EU-lidstaten en de meeste nationale werkgevers- en werknemersorganisaties; in de aanbeveling wordt ook verwezen naar de belangrijkste internationale arbeidsnormen, die overigens ook op werknemers van coöperaties volledig van toepassing zijn. Voorts is de Commissie recent (3/10/2003) met een werkdocument gekomen, getiteld „Onderlinge maatschappijen in een uitgebreid Europa”, waarin de basisnormen voor dit soort OSE zijn aangegeven (8).

2.1

De Commissie erkent dat het MKB de grondslag vormt van de Europese industrie, daar het goed is voor 66 % van de totale werkgelegenheid en 60 % van de totale toegevoegde waarde van de EU, de landbouwsector buiten beschouwing gelaten. Regio's met een hoge concentratie van MKB als Emilia-Romagna, Baden-Württemberg en Jutland, horen tevens bij de gebieden met het hoogste BBP per inwoner en de hoogste werkgelegenheidsgraad (9).

2.2

Het EESC heeft in zijn advies „De sociale economie en de interne markt” (10) het belang van de ondernemingen van de sociale economie onderstreept en erop gewezen dat zij cruciaal zijn voor pluraliteit op ondernemingsgebied en diversifiëring van de economie (11). Ook de Commissie heeft dit erkend in met name haar Mededeling over de bevordering van coöperatieve vennootschappen in Europa en het werkdocument„Onderlinge maatschappijen in een uitgebreid Europa” (zie par. 1.10). In de EU neemt het sociale en economische belang van ondernemingen en organisaties van de sociale economie toe; met ca. 9 miljoen werknemers in voltijdsequivalenten, nemen OSE 7,9 % van het totale aantal civiele werknemers in loondienst voor hun rekening (12). Bovendien is een groot deel van de civiele samenleving erbij betrokken: volgens de Europese Commissie tellen coöperaties en onderlinge maatschappijen resp. 140 en 120 miljoen leden. Geschat wordt dat ruim 25 % van de EU-burgers lid zijn van OSE en er een duidelijk omschreven sociaal-economische rol spelen: als producenten, consumenten, spaarders, bewoners van een woning, verzekerden, studenten, vrijwilligers, enz. OSE ontwikkelen zich in alle sectoren, met name in de sector van openbare nutsvoorzieningen en diensten van algemeen belang (13) als gezondheidszorg, milieubescherming, sociale dienstverlening en onderwijs (14). Zij hebben een groot potentieel om kansarmen tewerk te stellen en spelen ook een cruciale rol in het scheppen van sociaal kapitaal en sociaal welzijn, de heropleving van lokale economieën en de modernisering van lokale beheersmodellen. Sommige OSE hebben systemen uitgewerkt voor het opmaken van een maatschappelijke balans, waarbij hun impact op sociaal en milieugebied wordt geëvalueerd.

2.3

Het MKB en de OSE zijn tegen de achtergrond van de huidige verregaande industriële veranderingen een belangrijk instrument voor werkgelegenheid en herinschakeling; zij kunnen arbeidskrachten die afvloeien uit sectoren in moeilijkheden, opnieuw tewerk stellen in traditionele sectoren (ambachten) en andere opkomende sectoren als dienstverlening aan ondernemingen, nieuwe ICT, spitstechnologie, de bouwsector en openbare werken, lokale voorzieningen (met inbegrip van de gezondheidszorg) en het toerisme.

2.4

Niettemin worden MKB en OSE met bijzondere uitdagingen geconfronteerd. In het Europees Handvest voor het Kleinbedrijf wordt erkend dat kleine ondernemingen het gevoeligst zijn voor veranderingen in de bedrijfsomgeving. In het Groenboek van de Europese Commissie over „Ondernemerschap in Europa” wordt bevestigd dat „sociale” ondernemingen, die immers„bedrijfsprincipes en -efficiency moeten toepassen om sociale en maatschappelijke doelstellingen te verwezenlijken. …voor bijzondere uitdagingen staan wat betreft de toegang tot financiering, managementopleiding en advies”  (15).

2.5

MKB en OSE kunnen op uiteenlopende wijze een belangrijke rol spelen in de sociaal-economische veranderingen; een en ander heeft tal van goede voorbeelden opgeleverd op het gebied van tewerkstelling van nieuwe werknemers, ondersteuning van het innoverend vermogen van kleine en micro-ondernemingen, herinschakeling van personen die werkloos waren geworden nadat bedrijven moesten afslanken of moesten sluiten, oprichting van onderlinge sociale-verzekeringsmaatschappijen, oprichting van nieuwe ondernemingen in opkomende sectoren, ontwikkeling van diensten en toelevering, overdracht van ondernemingen in moeilijkheden aan de werknemers, ondersteuning bij de totstandbrenging van micro-ondernemingen en werkgelegenheid voor zelfstandigen, en kwalitatieve verbeteringen binnen de sector. Sociale ondernemingen kunnen bovendien aan deze reconversie een specifieke bijdrage leveren daar zij, zoals zij reeds hebben aangetoond, als leerschool voor ondernemers kunnen fungeren, en daar zij waarden promoten als maatschappelijk verantwoord ondernemerschap, democratie en burgerparticipatie, betrokkenheid – ook op financieel gebied – van de werknemers bij de onderneming, sociale integratie, en belangstelling voor lokale en duurzame ontwikkeling.

2.6

Er bestaat in de EU een belangrijke interactie tussen traditioneel MKB en OSE, die nog een groter groeipotentieel hebben. Deze interactie verloopt o.m. als volgt:

3.1.1

De Commissie heeft voorbeelden van goede praktijken gepubliceerd in verschillende documenten die verband houden met de activiteiten van de BEST task force in het kader van het meerjarenprogramma; het gaat daarbij om praktijken die goed een bepaalde benadering van actuele ontwikkelingen in de ondersteuning van ondernemingen illustreren en daarom de aandacht van de betrokkenen in het veld verdienen (16). Dit zijn niet noodzakelijk de beste methoden, maar zij kunnen wel worden gebruikt om veranderingen teweeg te brengen en tot betere praktijken aan te zetten en het aldus mogelijk te maken conclusies te trekken en richtsnoeren voor het EU-beleid te formuleren.

3.1.2

Het EESC is zich ervan bewust dat er de laatste jaren reeds belangrijk werk is verricht op het gebied van modelvorming voor het MKB (cf. de bovenvermelde BEST-acties). De ondervermelde soorten goede praktijken betreffen uitsluitend de bestaande of potentiële interactie tussen MKB en OSE. Ter illustratie worden in de bijlage concrete voorbeelden gegeven, die tevens aantonen hoe deze modellen kunnen worden aangepast en zich kunnen ontwikkelen naar gelang van de economische dynamiek in het kader van de interne markt en de globalisering.

3.1.3

Het is van nut om per soort te extrapoleren, teneinde voorstellen voor overheidsmaatregelen te kunnen doen die de dynamiek van MKB en OSE in het kader van de Lissabon-strategie kunnen versterken. Het gaat om goede gebruiken van OSE, die door het MKB zouden kunnen worden overgenomen, of om interacties tussen MKB en OSE waarbij het MKB sociale ondernemingen rechtstreeks inschakelt en dat nog in ruimere mate zou kunnen doen.

3.1.4

De werkhypothese, die in bepaalde gevallen reeds deels werd bewaarheid, is dat elk van deze werkwijzen aanzienlijke alternatieve kosten (opportunity cost) (17) impliceert en op middellange termijn een nettowinst voor de openbare begroting oplevert.

3.2.1

Scheppen en behoud van werkgelegenheid door het heropstarten en herstructureren van ondernemingen. Uit met OSE opgedane ervaringen in verschillende EU-landen blijkt dat financieringsregelingen die afgedankte werknemers helpen hun in moeilijkheden verkerende bedrijf terug op te starten of een nieuw bedrijf op te richten, in combinatie met voldoende begeleidende maatregelen, niet alleen werkgelegenheid kunnen scheppen of behouden en economische activiteiten kunnen creëren of in stand houden, maar het ook voor de staat en/of de andere geldschieters mogelijk maken het totaal van de verleende financiering, en soms nog meer, in een relatief korte tijd te recupereren (18);

3.2.2

Samenwerkingsverbanden of clusters van ondernemingen met het oog op ontwikkeling, vernieuwing en concurrentievermogen. OSE hebben regionale clusters gevormd die zich naderhand hebben geïntegreerd in horizontale of paritaire systemen of groepen, met name in Noord-Italië en Spaans Baskenland; deze (meestal kleine en middelgrote) ondernemingen zijn uitgegroeid tot zeer belangrijke economische actoren in hun respectieve regio's, waar zij ook centra voor vernieuwing op hoogtechnologisch en managementgebied hebben doen ontstaan.

3.2.3

Bundeling van middelen met het oog op schaalvoordelen. Een groot deel van de traditionele kleine en middelgrote bedrijven in bepaalde sectoren, alsmede micro-ondernemingen en zelfstandigen (zoals detailhandelaars in Italië, kappers en slagers in Frankrijk, bakkers in Duitsland) groeperen zich, meestal in de vorm van coöperaties, met het oog op gezamenlijke inkoop, verkoop of dienstverlening. Iedere onderneming blijft autonoom maar kan aldus zijn concurrentievermogen ontwikkelen, zijn markten behouden of uitbreiden, toeleveranciers en tussenpersonen vermijden, en schaalvoordelen realiseren. Voor de gemeenschap staat dit systeem garant voor behoud van werkgelegenheid en lokale ontwikkeling (19).

3.2.4

Toegang tot financiering en vermindering van het risico. Wederzijdse borgstelling maakt het voor kleine en middelgrote ondernemingen, micro-ondernemingen en zelfstandigen, die niet over voldoende garanties beschikken, mogelijk toegang tot financiering te krijgen. Een onderlinge waarborgmaatschappij die borgstelling tot doel heeft, wordt geacht uitsluitend voor de geldschieter borg te staan. Ingeval de lening niet wordt terugbetaald, draagt de maatschappij de uiteindelijke kosten door te putten uit het garantiefonds dat door de deelnemende ondernemingen van middelen wordt voorzien. Gemeenschappelijke fondsen van OSE, die bij de banken het nodige vertrouwen hebben gewekt, konden een hefboomeffect creëren op het verstrekken van bankleningen die werden aangewend voor projecten ter oprichting, herstructurering of ontwikkeling van ondernemingen (20).

3.2.5

Diensten aan de gemeenschap. OSE zijn van belang gebleken voor sociale dienstverlening, gezondheidszorg, onderwijs- en culturele diensten, met name in het kader van privatiseringen; zij paren ondernemingszin immers aan behoud van het algemeen belang dat aan deze dienstverlening ten grondslag ligt. Aldus werd aangetoond dat deze ondernemingen vaak dienstverlening bieden van betere kwaliteit en tegen een lagere prijs dan door de overheid kan worden aangeboden. In sommige gevallen gaat het daarbij om lokale publiek-private partnerschappen tussen OSE en lokale overheden met het oog op diensten van openbaar belang als centras voor werkgelegenheid, zorgcentra, thuishulp, enz.

3.2.6.

Kwalitatief hoogstaande en ethische productie- en verkoopketens. Sommige OSE hebben zich toegespitst op de afzet van producten waarvan zij permanent kunnen garanderen dat de kwaliteit goed is en dat zij vervaardigd zijn volgens een ethisch verantwoord productieproces (geen uitbuiting, eerbiediging van de arbeidsvoorschriften, billijke beloning, enz.

4.1.1

Het cruciale belang van de samenwerking tussen MKB en OSE voor de Europese economie en de tenuitvoerlegging van de Lissabon-strategie, alsmede de goede mogelijkheden voor interactie tussen deze twee soorten actoren door gebruik van OSE-modellen en structuren, pleiten voor nieuwe gemeenschappelijke inspanningen op EU-niveau om deze bedrijfsnormen te bevorderen en te ondersteunen.

4.1.2

Het EESC is op de hoogte van de bestaande programma's ter ondersteuning van met name het MKB, maar merkt op dat er onvoldoende structuren bestaan voor ondersteuning van sociale ondernemingen en voor bevordering van gemeenschappelijke initiatieven van MKB en OSE.

4.1.3

Het wijst bovendien op het gebrek aan gedegen, uitputtende, pan-Europese en multidisciplinaire studies die de alternatieve kosten aantonen en berekenen van goede praktijken die een versterking van MKB en OSE via wederzijdse interactie bevorderen.

4.1.4

Dit gebrek belemmert aanzienlijk de ontwikkeling van overheidsmaatregelen ter bevordering van MKB en OSE via wederzijdse interactie. Een permanente follow-up en kosten-batenanalyses zijn immers absoluut noodzakelijk om dergelijke maatregelen te kunnen vaststellen.

4.2.1.1

Het EESC stelt voor een Europese waarnemingspost voor OSE in het leven te roepen, die niet alleen onderzoek moet verrichten naar OSE zelf maar ook naar de bestaande en potentiële interactie tussen MKB en OSE, alsmede naar de wijze waarop dergelijke interactie cruciaal kan zijn voor de economische ontwikkeling van MKB en OSE, de bevordering van de sociale verantwoordelijkheid van ondernemingen en de bestrijding van uitsluiting.

4.2.1.2

Deze waarnemingspost zou moeten worden ondersteund door de Europese Commissie en de regeringen van de 25 EU-lidstaten. OSE-organisaties alsmede universitaire centra voor onderzoek naar OSE zouden erbij moeten worden betrokken. Het centrum zou ook nauw moeten samenwerken met het waarnemingscentrum voor het MKB.

4.2.1.3

Het EESC zou voorts ook graag zien dat deze waarnemingspost een driejarig multidisciplinair en inter-Europees onderzoeksprogramma lanceert, teneinde goede praktijken op te sporen betreffende OSE-systemen die rechtstreeks MKB ontwikkelen of een model hanteren dat MKB kan ontwikkelen, met name op de in par. 3 genoemde gebieden.

4.2.1.4

Dit onderzoek heeft tot doel de alternatieve kosten aan te tonen en zou zich toespitsen op het berekenen van met name:

4.2.1.5

De onderzoeksresultaten van de Europese waarnemingspost voor OSE zouden openbaar moeten worden; daarvoor is een gedegen communicatie-inspanning vereist bij de Europese instellingen, de regeringen van de lidstaten en de bevolking in het algemeen.

4.2.1.6

Het EESC zal toezien op de goede ontwikkeling van het onderzoek van de waarnemingspost voor OSE en zal na drie jaar een evaluatie maken van zijn resultaten; daarbij zal het ook de mogelijke impact van deze resultaten op het EU-beleid inzake MKB en OSE nagaan.

4.2.2.1

Het EESC verzoekt de Commissie ervoor te zorgen dat OSE de gelegenheid hebben om op voet van gelijkheid deel te nemen aan het nieuwe meerjarenprogramma voor ondernemerschap 2006-2010, alsmede initiatieven te bevorderen met het oog op interactie tussen MKB en OSE, en met name op het gebruik van coöperatieve samenwerkingsvormen tussen kleine en middelgrote bedrijven.

4.2.2.2

Het Comité zou tevens graag zien dat bevordering van de participatie van MKB en OSE aan EU-programma's voor toegang tot onderzoek, vernieuwing en wereldmarkten een van de belangrijkste Europese beleidsprioriteiten wordt.

4.2.2.3

Het is voorts van mening dat de belangstelling voor projecten ten gunste van MKB in het kader van de structuurfondsen moet worden behouden en dat er meer aandacht moet worden geschonken aan projecten m.b.t. OSE en de interactie tussen OSE en MKB, vooral wanneer dergelijke projecten nieuwe werkgelegenheid en de ontwikkeling van plattelandsgebieden bevorderen. De toegang tot de structuurfondsen mag niet afhankelijk zijn van de aard van de bedrijfsactiviteiten.

4.2.3.1

Het EESC stelt de Commissie tevens voor de conclusies van de in Istanboel gehouden OESO-conferentie van voor het MKB verantwoordelijke ministers over te nemen, en deze tot OSE uit te breiden. Het pleit dus voor een aanpak die meer afgestemd is op de behoeften en kenmerken van MKB en OSE, en met name voor:

4.2.4.1

In verschillende EU-landen en met name sommige nieuwe toetredingslanden is het MKB niet voldoende vertegenwoordigd in de nationale instanties voor sociale dialoog. Dit moet volgens het EESC veranderen, al was het maar om de doeltreffendheid van het overheidsbeleid inzake bevordering en regulering van deze ondernemingen te verbeteren en om grote ondernemingen en het MKB dezelfde mogelijkheden te bieden om hun standpunten kenbaar te maken.

4.2.4.2

In de meeste EU-landen en op communautair niveau zijn OSE helemaal niet vertegenwoordigd in de sociale dialoog. Het EESC pleit er dan ook voor dat de representatieve OSE-organisaties zowel op EU-niveau als in de verschillende lidstaten structuren vormen en zich verder versterken, teneinde bij de sociale dialoog op zowel communautair als nationaal niveau te worden betrokken. Met het standpunt van deze organisaties moet meer rekening worden gehouden bij de uitwerking van bedrijfsnormen (22).

4.2.5.1

De OSE hebben een specifieke knowhow ontwikkeld op het gebied van deelname van werknemers aan de besluitvorming en in het kapitaal van hun ondernemingen. Een deel van de coöperaties heeft met name „cooperative worker ownership”  (23) ontwikkeld, waarbij alle of het merendeel van de vennoten van de coöperatie werknemers zijn en vice versa, en waarbij elkeen een stem heeft in de besluitvorming, ongeacht het aantal (overigens nominale en niet overdraagbare) aandelen die de betrokkene in de onderneming heeft. Deze vorm van samenwerking vormt een van de belangrijkste factoren die aan de basis liggen van het welslagen van verschillende goede praktijkvoorbeelden. Een en ander appelleert aan de rechtstreekse verantwoordelijkheid van de werknemers voor de toekomst van hun onderneming en stelt deze werknemers in staat ten volle aan de ontwikkelingsstrategie ervan deel te nemen. Nu in het kader van de door de Lissabon-doelstellingen nagestreefde „kenniseconomie” steeds meer erkend wordt dat „menselijk kapitaal” van wezenlijk belang is voor een onderneming, wordt ook het moderne en innoverende karakter van deze samenwerkingsvorm geleidelijk aan duidelijker.

4.2.5.2

Het EESC stelt aan de Commissie voor deze specifieke samenwerkingsvorm door de bovenvermelde waarnemingspost en tijdens de door het Comité georganiseerde thematische seminars te laten bekijken vanuit de volgende oogpunten:

5.1

Het MKB vormt de basis van de economie en de werkgelegenheid in Europa en is als dusdanig van cruciaal belang voor de verwezenlijking van de doelstellingen van Lissabon. OSE spelen een steeds grotere rol in de sociale samenhang en de lokale ontwikkeling. Tot dusver is er veel te weinig aandacht geschonken aan mogelijke interacties van MKB en OSE, met name via uitgebreid gebruik van dergelijke rechtsvormen door het MKB, in het belang van beide soorten ondernemingen.

5.2

Het EESC verzoekt de Commissie dan ook de bestaande en potentiële interactie tussen MKB en OSE opnieuw te bekijken en te helpen aantonen dat deze interactie de ontwikkeling van deze twee soorten ondernemingen ten goede komt, gelet op de grondige veranderingen ten gevolge van de economische dynamiek, met name op het gebied van het beleid inzake regionale ontwikkeling, sociale samenhang en innovatie.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/17

1.1

De vaste studiegroep heeft in januari 2003 haar werkzaamheden weer opgenomen en het te behandelen thema uitgebreid (1) tot alle kwesties die met de ontwikkeling van de pan-Europese vervoerscorridors samenhangen. De werkzaamheden die tijdens de vorige mandaatsperiode waren verricht, hadden tijdens de zitting van december 2002 bij de voltallige vergadering veel bijval geoogst. De activiteiten m.b.t. de corridors zijn niet alleen voortgezet, de Europese Commissie heeft in de jaren 2003-2004 ook belangrijke nieuwe besluiten genomen die bepalend zijn voor de ontwikkeling van trans-Europese vervoersnetwerken (TEN-V) en tevens de werkzaamheden in de 10 Helsinki-corridors betreffen. De uitbreiding van de Europese Unie in mei 2004 en de toetredingsperspectieven van de Zuidoost-Europese landen veranderen tegelijk ook de randvoorwaarden voor het gemeenschappelijke infrastructuurbeleid en de samenwerking in de corridors.

1.2

Onderhavig initiatiefadvies heeft tot doel niet alleen verslag te doen van de activiteiten en inzichten van het Europees Economisch en Sociaal Comité m.b.t. de „pan-Europese vervoerscorridors” gedurende de afgelopen twee jaar, maar ook aanbevelingen te formuleren die aangeven wat de verdere stappen van betrokkenen zouden moeten zijn en hoe het Comité daarbij behulpzaam kan zijn.

2.1

Midden 2003 maakte de Commissie met het rapport van de groep deskundigen o.l.v. de heer Van Miert een begin met de herziening van TEN-V. De lijst van prioritaire projecten van 1996 werd uitgebreid en er werden nieuwe mogelijkheden voor financiering door de EU en een verbetering van de coördinering voorgesteld (2). Er bestonden plannen om het concept van de vervoerscorridors in het EU-infrastructuurbeleid te verankeren. Zo zou men zich niet langer op een algemeen, op netwerken gebaseerd EU-infrastructuurbeleid, maar voortaan op prioriteiten m.b.t. bepaalde hoofdverkeersaders concentreren. Deze aanpak van de Van Miert-groep oogste evenwel geen bijval.

2.2

Samen met commissie V „Grote bouwwerken en infrastructuurnetwerken” van de Italiaanse Raad voor economie en arbeid (CNEL) heeft het EESC de toekomst van TEN-T uitvoerig besproken in het kader van de studiegroepvergadering van september 2003 te Rome; naderhand werd ook een gemeenschappelijke verklaring afgelegd (3). Daarin wordt aangedrongen op een grotere inzet voor de totstandbrenging van een geïntegreerd verkeersnet waarop de nieuwe lidstaten doeltreffend kunnen aansluiten en dat tegelijk ook verder gaat dan dat. Intermodaal vervoer en duurzaamheid moeten voorop staan, de financiering moet gemeenschappelijk worden versterkt en bv. via een Gemeenschapsfonds voor het trans-Europese vervoersnet worden ondersteund.

2.3

Op verzoek van het Italiaanse voorzitterschap heeft het EESC een initiatiefadvies opgesteld, dat de in Rome gelanceerde discussie moet verdiepen. Onder de titel „De vervoersinfrastructuur gereedmaken voor de toekomst: planning en buurlanden - duurzame mobiliteit - financiering” (4) heeft het Comité de hoofdlijnen van zijn huidige standpunt ten aanzien van het Europese verkeersinfrastructuurbeleid samengevat. Met het oog op de toekomst pleit het EESC ervoor nieuwe financieringsvormen en -middelen uit te proberen, een grotere prioriteit toe te kennen aan milieubescherming en duurzaamheid op sociaal en milieugebied, en bij de planning en tenuitvoerlegging van het pan-Europese vervoernetwerk zowel de in de Helsinki-corridors verrichte, deugdelijk bevonden werkzaamheden voort te zetten als de nieuwe uitdagingen met nieuwe methoden aan te pakken.

2.4

De Europese Unie beschouwt de vreedzame wederopbouw van Zuidoost-Europa als een belangrijke prioriteit en wil dan ook dringend werk maken van de totstandbrenging van een goed functionerende verkeersinfrastructuur. Ter aanvulling van de reeds bestaande corridors X, V, VII, IV en VIII, die voor de regio van belang zijn, en op basis van de Verklaring van Helsinki van 1997 en de in het TINA-proces opgedane ervaringen (5) werd een vervoersconcept voor Zuidoost-Europa ontwikkeld. Het gaat hierbij om een intermodaal infrastructuurnetwerk, het zogenaamde South East Europe Core Regional Transport Network, dat via gecoördineerde samenwerking tot stand zal worden gebracht. De betrokken landen (6) hebben een „Memorandum of Understanding” voorbereid, dat o.m. expliciet naar samenwerking met de sociaal-economische belangengroeperingen in de regio en de vaste EESC-studiegroep verwijst.

2.5

De coördinering van de werkzaamheden van de stuurgroepen in de 10 Helsinki-corridors (7) en 4 vervoersgebieden (PETRAs) (8) werd opnieuw bekeken. Eenmaal per jaar nodigt de Commissie de voorzitters en hoofden van de secretariaten van de corridors, alsmede een aantal andere vertegenwoordigers van Europese of EU-instellingen uit om over de stand van de werkzaamheden en de vooruitzichten terzake van gedachten te wisselen. De vroegere G-24-wergroep „Vervoer” moet door een kleinere doeltreffendere werkstructuur worden vervangen. Tegelijk is de Commissie zich ervan bewust dat bepaalde aspecten van coördinering en technisch-organisatorische ondersteuning alleen door haar kunnen worden verzekerd. De laatste bijeenkomsten vonden in juni 2003 en op 15 maart 2004 plaats. De belangrijkste resultaten ervan zijn in de paragrafen 3 en 4 weergegeven.

2.6

De uitbreiding en het „nieuwe EU-nabuurschapsbeleid” zijn ook van invloed op de planning van het toekomstige verkeersbeleid in Europa en daarbuiten. In juni heeft een ontmoeting tussen Commissie en Europees Parlement over een gemeenschappelijke strategie plaatsgevonden, waarvoor ook vertegenwoordigers van de Europese vervoersector, met name uit de EU-buurlanden uitgenodigd waren. Besloten werd een werkgroep op hoog niveau in te stellen, die tot taak zou hebben overeenkomsten over de ontwikkeling van trans-Europese hoofdverkeersaders uit te werken, vooral in de richting van de oostelijke buurlanden, de Russische federatie, het Zwarte-Zeegebied en de Balkan. Voor het Middellandse-Zeegebied werd een project voor de totstandbrenging van een verkeersnet Europa-Middellandse Zee gelanceerd. Wat Turkije betreft, worden thans de behoeften aan verkeersinfrastructuur nagegaan.

3.1.1

Zelfs na zeven jaar tenuitvoerlegging van de Verklaring van Helsinki en ondanks de consolidering van de samenwerking via stuurgroepen en de overkoepelende medewerking van de Europese Commissie, is er toch nauwelijks sprake van grotere transparantie en betere netwerkkoppeling van de verschillende planningsprocessen. De nieuwe richtsnoeren voor TEN-V, de corridors en vervoersgebieden, het „Core Regional Transport Network” voor Zuidoost-Europa, de werkzaamheden van ECMT en UN-ECE, alsmede diverse regionale initiatieven m.b.t. versterkte samenwerking zijn uiteindelijk alleen bij een klein aantal deskundigen bekend.

3.1.2

Het gebrek aan transparantie laat zich op het niveau van de georganiseerde civil society nog sterker gevoelen. Het is en blijft een belangrijke opdracht van de vaste studiegroep om als doorgeefluik tussen de officiële instanties en de betrokken maatschappelijke organisaties te fungeren.

3.1.3

De Commissie werkt verder aan een informatiesysteem (GIS), dat algemeen beschikbaar zou moeten zijn voor planning en effectbeoordeling. Dit informatiesysteem is tot dusver alleen intern beschikbaar, maar zou eventueel ook voor de verwerking van sociaal-economische gegevens kunnen worden ontwikkeld en zou dan bijgevolg ook voor EESC-werkzaamheden beter bruikbaar zijn. Een en ander zou met de Commissie moeten worden besproken.

3.2.1

Uit de door de Van Miert-groep opgemaakte balans is duidelijk naar voren gekomen dat er een grote en maar moeilijk te dichten kloof bestaat tussen de ambitieuze Europese plannen en de realisering ervan. Meer grensoverschrijdende planningsprocedures en een grotere betrokkenheid van de maatschappelijke organisaties worden terecht als stappen in de goede richting beschouwd en zijn als dusdanig ook in de nieuwe TEN-richtsnoeren opgenomen.

3.2.2

Voor een evenwichtige ontwikkeling is deelname van de maatschappelijke organisaties een absolute voorwaarde; daarbij moet met de lokale en regionale belangen rekening worden gehouden en moet bij het beheer en gebruik van de verkeerswegen worden uitgegaan van de realiteit. Infrastructuurprojecten van Europees belang zijn pas dienstig als zij duurzame belangen dienen en daarmee ook rekening houden. Deelname van bedrijfsorganisaties, vervoersondernemingen, vakbonden, milieu- en consumentenorganisaties - in grensoverschrijdend verband en op Europees niveau - is daartoe onontbeerlijk. Voor de stimulering van de aanleg van een trans-Europees vervoersnetwerk is een „Europees” maatschappelijk draagvlak vereist.

3.2.3

Het EESC heeft meermaals zijn steun aangeboden om een dergelijke consensus tot stand te brengen. Hiertoe moeten systematisch hoorzittingen op Europees niveau worden gehouden. Het EESC waarschuwt er evenwel voor dit niet louter als een verplichte vingeroefening te beschouwen, zonder te verzekeren dat ook met de resultaten rekening wordt gehouden. De samen met de EU-Commissie georganiseerde hoorzitting m.b.t. het TINA-proces in 1998 werd, ondanks de grote belangstelling en de duidelijke conclusies, in het eindverslag volledig over het hoofd gezien.

3.3.1

Tijdens de jarenlange werkzaamheden van het EESC m.b.t. het trans-Europese verkeersbeleid stond lange tijd de basiseis van participatie en raadpleging centraal. Dit basisprincipe is thans bij de betrokkenen in heel Europa goed doorgedrongen en het EESC heeft goede werkcontacten gelegd. Voor het Comité is het nu dan ook zaak conceptuele en praktische medewerking te verlenen aan de werkzaamheden van de stuurgroepen en de andere instanties.

3.3.2

Basis voor de conceptuele medewerking vormt met name het recente initiatiefadvies „De vervoersinfrastructuur gereedmaken voor de toekomst”, waarin de grondbeginselen van het Europese vervoerbeleid vanuit het oogpunt van het EESC duidelijk worden uiteengezet. De drie zwaartepunten zijn: de doelstelling van duurzaamheid, het streven naar een betere financiering en de pan-Europese ontwikkeling van de verkeersinfrastructuur. Ten aanzien van de verdere aanleg van vervoerscorridors werden prioriteiten vastgelegd, waarop de werkzaamheden van de vaste studiegroep worden afgestemd en die hieronder in het kort worden uiteengezet (9):

3.3.3

Deze doelstellingen zijn deels door de Commissie in de herziene TEN-richtsnoeren overgenomen. Het komt er nu dan ook op aan werk te maken van hun concrete verwezenlijking via grensoverschrijdende samenwerking. Het EESC beschikt over de mogelijkheden om via specifieke en praktijkgerichte acties daartoe bij te dragen.

3.4.1

Ondertussen zijn de stuurgroepen in alle corridors nagenoeg even intensief aan het werk. Tegelijkertijd kan algemeen worden vastgesteld dat er ook regionale verbindingen bestaan, zodat er thans meer sprake is van een corridor-netwerk dan van afzonderlijke verkeersaders. Samen met de initiatieven in de vervoersgebieden laat de regionale component van de samenwerking zich steeds meer gevoelen; voorbeelden hiervan zijn bv. in Zuidoost-Europa de corridors IV, V, VII en X, of in het Oostzee-gebied de corridors I en IX. Dit contrasteert met de eerder geringe activiteit in de officieel aangewezen vervoersgebieden (PETRAs).

3.4.2

De twee initiatieven, nl. de totstandbrenging van hoofdverkeersaders en de grootschalige regionale netwerkvorming, vullen elkaar aan. Bij de werkzaamheden van de vaste studiegroep moet in de toekomst meer aandacht gaan naar regionale ontwikkelingsconcepten. De band tussen vervoerbeleid, regionale ontwikkeling en de centrale thema's van de externe betrekkingen van het EESC (oostelijke buurlanden, noordelijke dimensie en Zuidoost-Europa) vormen een belangrijk aandachtspunt van het EESC, dat de afdelingen overstijgt.

3.5.1

De gedachtewisseling over de strategie tussen Commissie en Europees Parlement van juni 2004 is een goede zaak, maar het EESC heeft er wel steeds op gewezen dat de communautaire inspanningen met het oog op de totstandbrenging van Europese vervoerverbindingen na de uitbreiding van de EU niet mogen verminderen. In haar brief aan het EESC verzekert de Commissie dat een en ander de aanzet zal geven tot een ruimer en opener coördinatieproces, waaraan alle betrokkenen kunnen meewerken. Deze openstelling is onontbeerlijk voor het welslagen en de duurzaamheid van nieuwe vervoerplannen op Europees niveau.

3.5.2

De tot dusver opgedane ervaringen, met name de werkzaamheden van de stuurgroepen, vormen een belangrijke en onmisbare grondslag voor nieuwe plannen. Het EESC kan thans in een vroeg stadium van de infrastructuurplanning zijn specifieke bijdrage leveren – een bijdrage die in het onderhavige advies is uiteengezet en op jarenlange praktijkervaring is gebaseerd. Deze kans mag het Comité niet laten liggen.

4.1

In corridor II (10) is inmiddels een werkgroep met vertegenwoordigers van vakverenigingen opgericht. Op 10 en 11 april 2003 is deze voor het eerst te Moskou bijeengekomen. Verder heeft het EESC deelgenomen aan de vergadering van de stuurgroep op 15 en 16 mei 2003 te Berlijn. De resultaten die beide vergaderingen hebben opgeleverd, bieden goede perspectieven voor onze toekomstige werkzaamheden. Het grootste probleem van corridor II betreft de moeizame samenwerking met Wit-Rusland. Ondertussen heeft de tendens zich doorgezet om een noordelijke omweg te maken om Wit-Rusland en dus een groot, zeer goed ontwikkeld deel van de corridor heen. Dit is te wijten aan moeilijkheden aan de grenzen. Thans wordt er tussen de spoorwegmaatschappijen intensiever samengewerkt. Over een uitbreiding van de corridor tot Jekaterinburg werd kort geleden een voorstel gedaan. In dit verband is het van bijzonder belang de problemen in het wegverkeer en de praktische procedures aan de grensovergangen beter aan te pakken en daarvoor ook het EESC in te schakelen.

4.2

Deelname aan de werkzaamheden in corridor IV (11) heeft een permanent karakter gekregen. Tijdens de vergadering van de stuurgroep op 20 en 21 mei 2003 te Sopron (Hongarije) heeft ook de ontmoeting tussen vertegenwoordigers van spoorwegmaatschappijen en bonden van spoorwegpersoneel in corridor IV plaatsgevonden. Een en ander resulteerde in een vruchtbare gedachtewisseling over het stimuleren van het railvervoer, die moet worden voortgezet. Dit gebeurde tijdens de laatste vergadering op 10 en 11 november 2003 te Dortmund. Bij verdere besprekingen zullen technisch-organisatorische belemmeringen bij de grensovergangen en mogelijke oplossingen daarvoor bovenaan de agenda worden geplaatst. Om de continuïteit te verzekeren zal voortaan ook een vertegenwoordiger van de bonden van het spoorwegpersoneel als waarnemer in de stuurgroep zetelen. Het is thans dus zaak de economische en sociale, samen met de technisch-organisatorische aspecten van het goederenvervoer over de weg in corridor IV thematisch aan te pakken.

4.3

Het EESC zelf hecht zeer veel waarde aan de bevordering van corridor X (12). De betrekkingen met de betreffende stuurgroep werden dan ook geïntensiveerd. Tijdens de vergadering van de stuurgroep op 18 en 19 juli 2003 in Slovenië, werden mogelijke EESC-acties concreet ingevuld. Op 3 november 2003 heeft het EESC in Belgrado met groot succes een conferentie (hoorzitting) georganiseerd, die tot een gemeenschappelijke resolutie heeft geleid (13). Hieruit volgen verdere stappen tot intensivering van de samenwerking in met name het railvervoer. Werkcontacten in Sarajevo en samenwerking met de stuurgroep voor de Core Networks van Zuidoost-Europa vormen aanknopingspunten die de werkzaamheden zullen beïnvloeden. Met het oog op een evenwichtig beleid voor zeehavens en de aansluiting ervan op het vervoernetwerk in het binnenland vormt corridor V (14) een belangrijke verbindingsas.

4.3.1

Begin november 2004 is een bijzondere actie ter bevordering van betere spoorwegdiensten in samenwerking met het spoorwegpersoneel van de ARGE Korridor Xline gepland; er zal een speciale demonstratietrein worden ingelegd en er worden acties op touw gezet in Villach (Oostenrijk), Zagreb (Kroatië) en Sarajevo (Bosnië-Herzegovina) (15).

4.4

Ter bevordering van de binnenscheepvaart en corridor VII (16) (Donau) heeft het EESC een hele reeks voorstellen uitgewerkt (17). In juli 2004 is de stuurgroep voor het laatst bijeengekomen. Thans worden er in het kader van de vaste studiegroep verdere besprekingen gehouden, waarbij de huidige belemmeringen voor de ontwikkeling van de scheepvaart in corridor VII, alsmede passende regelingen om deze belemmeringen weg te nemen, centraal staan. Tegelijkertijd wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor een betere integratie in een multimodaal vervoersysteem en de daarmee verbonden investeringsbehoeften (18).

4.4.1

In zijn op 28 januari 2004 (19) goedgekeurde advies over „De vervoersinfrastructuur gereedmaken voor de toekomst” heeft het EESC gewezen op de noodzaak van „bijzondere stimulering van de binnenscheepvaartcorridor VII, de Donau, de aansluiting op het spoorwegvervoer en de invoering van adequate technische en sociale regelingen op het gebied van de grensoverschrijdende binnenscheepvaart”.

4.4.2

Om van de Donau een volwaardige pan-Europese vervoerscorridor te maken heeft het gemeenschappelijk raadgevend comité EU-Roemenië bovendien voorgesteld (te Boekarest op 23-24 mei 2002) de nodige stappen te zetten om de stroom beter bevaarbaar te maken en met de Zwarte Zee te verbinden, en daarvoor ook meer financiële steun te verlenen.

4.5

Sinds de hoorzitting over corridors III (20) en VI (21) in Katowice van 2001 zijn er door het EESC geen activiteiten in deze corridors op touw gezet. In een brief d.d.augustus 2004 heeft het secretariaat van corridor III een oproep gelanceerd om via voorstellen voor het werkprogramma 2003/2004 tot verdere ontwikkeling bij te dragen.

4.6

De laatste twee jaar heeft het EESC veel steun ondervonden van het nieuwe, door de Europese Federatie van Transportwerknemers (ETF) georganiseerde samenwerkingsverband tussen vakbonden van werknemers in de vervoersector, die langs de corridors en in pan-Europese context werkzaam zijn. Het ETF-project heeft een doorslaggevende bijdrage geleverd tot het welslagen van de EESC-activiteiten, via belangrijke ideeën en praktische voorstellen m.b.t. tot alle vervoersectoren, en zal de samenwerking ook in de toekomst versterken.

4.7

Ten slotte zij opgemerkt dat de voorzitter van de permanente studiegroep in samenwerking met het secretariaat van de afdeling TEN en met de steun van de bevoegde diensten van de Europese Commissie voor elk van de corridors een informatiedossier heeft opgemaakt (22).

5.1

De boven beschreven, nieuwe richtsnoeren voor het pan-Europese vervoerbeleid zijn door de vaste studiegroep overgenomen en in de regionale, praktische en conceptuele plannen geïntegreerd. Nog meer dan vroeger ligt de kracht van het EESC in het feit dat het verschillende belangen kan verenigen en praktische voorstellen kan formuleren. De klemtoon moet daarbij liggen op acties en aanwezigheid ter plaatse.

5.2

Met de vaste studiegroep beschikt het EESC over een soort „clearinghouse”, dat een doorgeefluik en contactpunt is voor belangstellenden binnen en buiten het Comité. De vaste studiegroep heeft als centrale taak te informeren, te bemiddelen, de EESC-activiteiten te coördineren en op verantwoordelijke wijze deel te nemen aan de overkoepelende coördineringsactiviteiten op Europees niveau; zij kan daarbij terugvallen op 13 jaar actieve deelname van het Comité aan het pan-Europese vervoerbeleid.

5.3

In de komende twee jaar moet het zwaartepunt van de EESC-activiteiten bij praktische samenwerking en deelname van plaatselijke maatschappelijke organisaties worden gelegd. Als relevante maatschappelijke organisaties hun mening en kritiek over specifieke corridors, regio's of infrastructuurprojecten kunnen uiten of eventuele voorstellen ter verbetering kunnen formuleren, kan dit een bijdrage tot de verwezenlijking van de in par. 3.3.2 uiteengezette doelstellingen van het vervoerbeleid leveren.

5.4

De samenwerking tussen EESC en de stuurgroepen voor de corridors en de EU-Commissie moet worden geïntensiveerd. Met name in het kader van de totstandbrenging van de „South East Europe Core Regional Transport Network” (zie par. 2.4) moet de nieuwe rol van de vaste studiegroep verder worden uitgewerkt.

5.5

De vaste studiegroep moet nagaan hoe er bij de totstandbrenging van de pan-Europese verkeersaders beter rekening kan worden gehouden met operationele vervoersaspecten; met name aspecten als intermodaal vervoer, milieubescherming, veiligheid, arbeidsvoorwaarden en doeltreffendheid moeten in het kader van het corridorbeleid concreet worden uitgewerkt.

5.6

Thans worden nieuwe verkeersaders in het kader van het Europese nabuurschapsbeleid gepland. De EU-Commissie streeft naar openheid in dit verband en de vaste studiegroepen moeten hiertoe een bijdrage leveren.

5.7

De werkzaamheden van de EU-Commissie en van de stuurgroepen in de corridors en de vervoersgebieden moeten beter op elkaar worden afgestemd. De Commissie heeft hierbij een belangrijke coördinerende functie te vervullen, die ook ondersteuning op technisch-organisatorisch vlak omvat. Het zou een goede zaak zijn als er meer ruimte zou zijn voor gemeenschappelijke coördinatie, met deelname van alle betrokken partijen, van de verschillende activiteiten op pan-Europees niveau en voor een grotere betrokkenheid van het Europees Parlement.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/22

1.1

Het EESC kan zich vinden in de analyse en aanbevelingen uit de Commissiemededeling „Snelle verbindingen voor Europa: recente ontwikkelingen in de sector elektronische communicatie” (COM(2004) 61 def.). Deze Mededeling verschijnt op het juiste ogenblik en getuigt van een scherpzinnige strategische aanpak en de daadwerkelijke wil om de sector elektronische communicatie in Europa door zijn volgende groeifase te loodsen.

1.2

Het EESC steunt de analyse van de Commissie en de door haar gevolgde aanpak, maar wijst in onderhavig advies ook op een aantal punten die aanleiding geven tot bezorgdheid.

2.1

De Commissie heeft op 3 februari 2004 de Mededeling „Snelle verbindingen voor Europa: recente ontwikkelingen in de sector elektronische communicatie” goedgekeurd. Daarmee heeft ze gehoor gegeven aan het verzoek van de Europese Raad van het voorjaar 2003 om t.a.v. de voorjaarstop van 2004 een verslag over de ontwikkelingen in de sector elektronische communicatie op te stellen. De Mededeling geeft een beknopt overzicht van deze sector in Europa, aangezien die van belang is voor de Lissabonstrategie, waartoe ook een analyse van de voornaamste factoren die van invloed zijn op de toekomstige groei behoort. Daarnaast vormt de Mededeling een oproep aan de politiek om de voor de toekomstige ontwikkeling van de sector elektronische communicatie noodzakelijke maatregelen te steunen.

2.2.

In de Lissabonstrategie wordt erkend dat informatie- en communicatietechnologie (ICT) een stuwende kracht is achter groei en verbetering van productiviteit en concurrentievermogen. ICT bevordert zowel de economische prestaties als de sociale samenhang. In onderhavige Mededeling wordt gewezen op het grote belang van de sector elektronische communicatie - die bestaat uit een dienstensegment en een apparatuursegment - voor een gezonde Europese economie en de verhoging van de productiviteit. Deze sector is in dat opzicht zo belangrijk vanwege zijn omvang, dynamiek en impact op bijna alle andere economische activiteiten. Uit recente gegevens blijkt dat de sector elektronische communicatie het meest heeft bijdragen tot de groei van de Europese arbeidsproductiviteit.

2.3

Ondanks een stormachtige groei in de jaren negentig en de ambitieuze Lissabonstrategie heeft Europa achterstand opgelopen t.o.v. de VS en een aantal Aziatische landen wat betreft productie en gebruik van ICT. Er wordt te weinig in ICT geïnvesteerd, wat de Europese concurrentiepositie schaadt. (1) Voor het slagen van het eEurope 2005-actieplan, maar ook daarna nog voor de verwezenlijking van de doelstellingen uit de Lissabonstrategie is het cruciaal dat de komende achttien maanden vooruitgang wordt geboekt in de sector elektronische communicatie. Die sector groeide eind jaren negentig hard, maar zakte in 2000 en 2001 weer in, wat voor Raad en Commissie aanleiding was om de situatie in deze sector nauwlettend in de gaten te gaan houden en daarover in de aanloop naar de Europese Raad van het voorjaar 2003 verslag uit te brengen.

2.4

Nadat de situatie in de sector elektronische communicatie zich de afgelopen twee jaar stabiliseerde, lijken de voorwaarden nu weer aanwezig voor hoge groeicijfers. Die voorwaarden zijn volgens de Commissie o.a. de verbeterde financiële situatie van de exploitanten en een voortdurende toename van de inkomsten uit diensten. Toch is duurzame groei in de sector alleen maar mogelijk als de investeringen weer aantrekken en er meer nieuwe innovatieve diensten worden geïntroduceerd.

2.5

Sinds de uiteenspatting van de internetluchtbel zijn telecomexploitanten als onderdeel van hun consolidatieplannen hun kapitaalkosten aan het terugdringen. Voor hernieuwde groei in de hele sector elektronische communicatie dient opnieuw veel te worden geïnvesteerd. Het investeringsniveau is afhankelijk van wat beleidsmakers doen: de tenuitvoerlegging van het nieuwe regelgevingskader zal investeerders meer rechtszekerheid verschaffen; de tenuitvoerlegging van de nationale breedbandstrategieën zal diensten toegankelijker maken; de bevordering van nieuwe diensten en de beschikbaarheid van innovatieve inhoud zal de vraag stimuleren; en door het opruimen van belemmeringen in de regelgeving en op technisch vlak zal de uitrol van 3G-netwerken worden bevorderd.

Daarom worden in de Mededeling vier prioritaire actieterreinen aangegeven:

2.6

De Telecomraad van 8 en 9 maart 2004 te Brussel stemde volmondig in met de oproepen in onderhavige Mededeling (COM(2004) 61 def.) en in de Mededeling over de tussentijdse evaluatie van eEurope 2005 (COM(2004) 108 def.) om tot actie over te gaan. Daarmee werd nog eens benadrukt dat de politiek zich ertoe heeft verbonden de strategische doelstellingen van Lissabon op het vlak van duurzame groei, werkgelegenheid en sociale samenhang te verwezenlijken.

3.1

In onderhavige Mededeling staat de sector elektronische communicatie centraal, een omvangrijke en complexe sector die van cruciaal belang is voor de Lissabonstrategie. De afgelopen jaren heeft het EESC een groot aantal adviezen uitgebracht over met deze sector samenhangende beleidsaspecten. (3) Het is ermee ingenomen dat het nu de kans krijgt zijn licht te laten schijnen over de algemene ontwikkeling van de sector elektronische communicatie, de breedbandvoorziening, de ontwikkeling van de sector mobiele communicatie en het nieuwe regelgevingskader voor het bedrijfsleven.

3.2

De Commissie heeft er zeer goed aan gedaan de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van beleid ter bevordering van de groei van de sector elektronische communicatie te ondersteunen. Het betreft hier een zeer dynamisch en snel evoluerend beleidsterrein, waarop belanghebbenden alles in het werk stellen om hun eigen, commerciële of sociale doelstellingen te bereiken en daarbij uitermate goed worden geholpen door de politiek, d.w.z. door de Raad van ministers, nationale regeringen en regionale overheden.

3.3

Gezien het complexe en dynamische karakter van elektronische communicatie en de betekenis daarvan voor de sociaal-economische ontwikkeling van de EU, is het EESC van mening dat het voor alle betrokkenen uit de betreffende sector belangrijk is regelmatig hun zegje te kunnen doen. Dan kan ook een meer omvattend en geïntegreerder beleid worden gevoerd. Het EESC is zeer te spreken over het voornemen van de Commissie om met het oog op de beleidsvorming de samenwerking met betrokkenen op gebieden zoals intellectuele-eigendomsrechten, digitale-rechtenbeheer, vertrouwens- en veiligheidskwesties, interoperabiliteit en normalisatie, spectrumbeheer en de dekking in afgelegen en plattelandsgebieden voort te zetten. Het zal zich actief blijven bezighouden met de sector elektronische communicatie en aanverwante vraagstukken.

3.4

Het EESC vindt het vooral positief dat de Commissie de nadruk legt op de behoefte aan interoperabiliteit en openheid op verschillende niveaus van technologie en diensten: tussen apparatuur en netwerk; tussen apparaten onderling; tussen netwerken onderling; en tussen inhoud en/of toepassingen. Zonder adequate interoperabiliteit en openheid van platforms zal de ontwikkeling van een massamarkt voor nieuwe technologieën ernstig worden belemmerd.

3.5

Het EESC kan zich dus vinden in onderhavige Mededeling (zie par. 1.1) en complimenteert de Commissie met het uitstekende werk dat zij op dit gebied verricht. Het stelt vast dat uitgebreid onderzoek en omvangrijke raadplegingsrondes zijn gewijd aan het creëren van een goed begrip voor de sector elektronische communicatie en aan de ontwikkeling van beleid ter bevordering van sterke en duurzame groei. Het is een pleitbezorger van het eEurope 2005-actieplan en staat volledig achter de in de Mededeling COM(2004) 61 def. voorgestelde maatregelen.

3.6

Het EESC vestigt de aandacht op een aantal onderwerpen waar het bijzonder veel belang aan hecht:

3.6.1.1

Het EESC is ingenomen met het nieuwe regelgevingskader voor elektronische communicatie, waardoor wordt gezorgd voor een grotere voorspelbaarheid, meer samenhang en een geharmoniseerdere benadering van de manier waarop markten in de EU functioneren. Het nieuwe regelgevingskader betekent ook meer zekerheid en transparantie, wat een positieve invloed zal hebben op de investeringen in de sector elektronische communicatie, de concurrentie zal aanwakkeren en tot de introductie van meer innovatieve diensten zal leiden.

3.6.1.2

Het EESC is het met de Commissie eens dat een technologie-neutrale, op open normen gebaseerde en gecoördineerde aanpak met het oog op de ontwikkeling van concurrentie-op-basis-van-faciliteiten aan de aanbodkant van de sector elektronische communicatie cruciaal is voor het creëren van een dynamische en concurrerende markt. Tot tevredenheid van het EESC wordt in het nieuwe regelgevingskader eerlijke concurrentie tussen verschillende toegangstechnologieën (breedband, 3G, digitale televisie e.d.) bevorderd. Dat zal leiden tot lagere netwerkkosten, goedkopere diensten, een groter gebruiksgemak en meer mobiliteitsmogelijkheden voor de consument. Een technologie-neutrale, open-platform benadering van de sector zal ook de vraag naar diensten aanzienlijk stimuleren.

3.6.1.3

Het EESC kan zich dus vinden in de technologie-neutrale aanpak die in het nieuwe regelgevingskader wordt gevolgd, die een weerspiegeling is van de convergentie tussen vaste en mobiele diensten, on line en uitgezonden inhoud, en een heel scala aan verschillende leveringsplatforms. De Commissie dient ervoor te zorgen dat interoperabele platforms overeenkomstig Kaderrichtlijn 2002/21/EG worden opgezet.

3.6.1.4

Concurrerende prijzen voor de aansluiting van huizen of gebouwen van de consument (op het aansluitnetwerk/local loop) zijn bepalend voor het ontstaan van een echt concurrerende dienstenmarkt. Tot op heden wordt op de meeste markten de komst van nieuwe diensten en lagere prijzen belemmerd doordat de dominante exploitanten het aansluitnetwerk controleren. De Commissie moet in de gaten blijven houden of het regelgevingskader geschikt is om op alle markten het aansluitnetwerk te ontbundelen, dus los te maken uit de greep van de dominante exploitanten.

3.6.1.5

Het EESC betreurt dat de Commissie zich genoodzaakt zag tegen een aantal lidstaten inbreukprocedures te starten bij het Europese Hof van Justitie vanwege niet-omzetting van het nieuwe regelgevingskader. Het dringt er bij de Commissie op aan alles in het werk te blijven stellen om ervoor te zorgen dat het regelgevingskader in alle lidstaten, dus ook de nieuwe, volledig wordt omgezet.

3.6.1.6

Het EESC is ermee ingenomen dat binnen de Europese Groep van Regelgevers onlangs overeenstemming is bereikt over een gemeenschappelijk standpunt met betrekking tot de oplossingen voor mededingingsproblemen op de sinds kort geopende markt voor elektronische communicatie. (4) Het realiseert zich dat het doel van het regelgevingskader terugdringing van de regelgeving en bevordering van de concurrentie is. De Commissie zou daarom voor een zodanige toepassing ervan moeten zorgen dat opkomende markten en diensten worden gestimuleerd en de ontwikkeling daarvan niet wordt afgeremd. Voorts zou zij kritisch moeten kijken of de geboden oplossingen voor inbreuken doeltreffend genoeg zijn en of deze in de lidstaten consequent worden toegepast.

3.6.2.1

Een wijdvertakte, veilige breedbandinfrastructuur is fundamenteel voor de ontwikkeling en levering van diensten en toepassingen als e-gezondheidszorg, e-handel, e-overheid en e-leren, en zal ertoe leiden dat breedband de komende jaren van levensbelang wordt voor de groei en de levenskwaliteit in Europa. Breedbandtoegang is een collectief goed, een nutsvoorziening waarvan de beschikbaarheid een recht van alle Europese burgers zou moeten zijn. Het EESC beveelt de Commissie aan breedband op te nemen in de lijst van universele diensten.

3.6.2.2

Volgens het eEurope 2005-actieplan moet tegen 2005 breedband in de EU ruim beschikbaar en het gebruik daarvan wijdverbreid zijn, maar Europa heeft met de verwezenlijking van dit ambitieuze streven inmiddels vertraging opgelopen. De doelstelling van Barcelona (5) zal niet worden gehaald, tenzij de uitrol van breedband, vooral buiten de verstedelijkte gebieden, de komende jaren veel sneller zal gaan.

3.6.2.3

Tot tevredenheid van het EESC hebben de vijftien oude lidstaten nationale strategieën voor de uitrol van breedband voorgelegd en zullen de nieuwe lidstaten dat vóór eind 2004 doen. De eerste beoordeling van die strategieën door de Commissie (6) was positief. Het EESC kijkt uit naar een gedetailleerder verslag terzake dat in juni moet verschijnen.

3.6.2.4

Het EESC is echter niet te spreken over de ruime definitie van de term „breedband” die in verschillende studies en rapporten wordt gebruikt (zo wordt in het in voetnoot 7 genoemde verslag COCOM04-20 def. zelfs een toegangscapaciteit van 144kbs aangemerkt als „breedband” en zijn in hetzelfde verslag 3G-aansluitingen meegeteld als toegangslijnen voor breedband, maar alleen in de cijfers m.b.t. Italië). Het ontbreken van een nauwkeurige definitie voor „breedband” komt in al het overleg op dit gebied de duidelijkheid helemaal niet ten goede en maakt het weinig zinvol om die term überhaupt te gebruiken. De Commissie zou dan ook een wetsvoorstel voor een precieze en veelomvattende definitie van de term „breedband” voor gebruik in de EU moeten uitwerken.

3.6.2.5

Daarnaast keurt het EESC het af dat de statistische gegevens over breedbanddekking niets zeggen over de kwaliteit van de beschikbare toegang. Het roept de Commissie op in de door haar nog op te stellen precieze definitie van „breedband” ook een minimumnorm voor de kwaliteit van de verbinding op te nemen. Alleen dan heeft het opstellen van breedbandstatistieken zin.

3.6.2.6

Het EESC realiseert zich terdege dat de digitale kloof die in Europa aan het ontstaan is, met alle mogelijke middelen moet worden gedicht. Zo'n kloof is zeer nadelig voor de minder bedeelden en werkt „e-uitsluiting” in de hand. De Raad van Ministers mag dan wel een beleidsverandering hebben goedgekeurd als gevolg waarvan de nadruk minder komt te liggen op connectiviteit en meer op ontwikkeling en daadwerkelijk gebruik van innovatieve diensten, de vaart waarmee breedband zich uitrolt en het gerealiseerde dekkingspercentage blijven het EESC zorgen baren. Het is met name ongerust over de grote verschillen in breedbanddekking tussen sommige landen en regio's, zoals blijkt uit de meest recente statistieken over breedbandpenetratie van het Comité voor communicatie van de Commissie (COCOM). (7) In de vijftien oude EU-lidstaten kan momenteel 20 % van de bevolking geen gebruik maken van breedband omdat er onvoldoende netwerkdekking is. De nadruk die de Commissie in haar Mededeling legt op de noodzaak van de uitrol van breedband in gebieden met weinig dekking, is dan ook zeer op zijn plaats. Verder vraagt het EESC de Commissie om in haar gedetailleerde bespreking van de nationale breedbandstrategieën te onderstrepen dat breedbandnetwerken zodanig dienen te worden uitgebreid dat het EU-grondgebied tijdig volledig zal zijn gedekt. Tevens zou de Commissie in toekomstige verslagen melding moeten maken van hiaten in netwerken.

3.6.2.7

Het EESC is ingenomen met de „snelstartinitiatieven” en de mogelijkheid middelen uit de Structuurfondsen te gebruiken voor de realisatie van breedbandtoegang in landelijke en commercieel minder aantrekkelijke gebieden in de EU. De Commissie moet echter de tenuitvoerlegging van de nationale breedbandstrategieën nauwlettend in de gaten blijven houden en zich blijven concentreren op kwesties als tempo, dekking en kwaliteit.

3.6.2.8

Het EESC betreurt dat de Commissie in haar Mededeling slechts spreekt over de geografische digitale kloof (gebieden met weinig dekking) en niet over de financiële digitale kloof (het gebrek aan geld om de toegang tot het netwerk te kunnen betalen). Het argument van de Commissie dat snelle diensten de kwaliteit van het bestaan verbeteren door het overbruggen van de afstand en het verbeteren van de gezondheidszorg, het onderwijs en de toegang tot openbare diensten gaat inderdaad op voor de bewoners van afgelegen gebieden, maar evengoed voor de minst bedeelden in de samenleving.

3.6.2.9

De oproep van de Commissie aan overheden om de beginselen van de regelgeving en het mededingingsrecht te respecteren als zij maatregelen nemen om de digitale kloof te dichten, bevat volgens het EESC een tegenstrijdigheid: de oorzaak van de digitale kloof is immers juist dàt de markt zich niet voor een bepaalde doelgroep interesseert. Er is dus sprake van een publieke opdracht die moet worden toevertrouwd door middel van een officieel besluit waarin de precieze aard van de openbaredienstverplichtingen is aangegeven.

3.6.3.1

Het EESC vindt het een positieve ontwikkeling dat vorig jaar oktober het Platform voor mobiele communicatie en technologie is opgericht met als doel toonaangevende mobiele-exploitanten, fabrikanten van apparatuur en onderdelen, en aanbieders van inhoud met elkaar in contact te brengen. Het is ingenomen met hun eerste verslag (8), waarin twintig maatregelen worden aanbevolen om de uitrol van mobiele netwerken en diensten in heel Europa te bevorderen en op gang te houden (die maatregelen hebben o.a. betrekking op onderzoek, standaards, inhoud, beveiliging, spectrum, internationale samenwerking en regelgeving).

3.6.3.2

Het EESC is zeer tevreden dat, als het gaat over 3G, in zojuist genoemd verslag en in verklaringen van de Commissie de nadruk ligt op de schepping van op de consument gerichte en veiligheid biedende randvoorwaarden voor een „altijd en overal” toegang („anytime, any place”-access) tot gegevens en amusementsdiensten, die dankzij een heel scala aan voor breedband geschikte apparaten razendsnel kunnen worden doorgegeven.

3.6.3.3

Het EESC kan zich volledig vinden in de opvatting van alle betrokkenen dat open en onderling verbonden netwerken en interoperabele toepassingen en diensten dé streefdoelen zijn. Het stelt het zeer op prijs dat het Platform voor mobiele communicatie en technologie van plan is in het kader van het 7e kaderprogramma voor O&TO een agenda op te stellen voor strategisch onderzoek naar een „draadloze wereld”.

3.6.3.4

De Commissie zou moeten doen wat in haar vermogen ligt om de uitrol van de nieuwe 3G-netwerken te vergemakkelijken en kosteneffectiever te maken. De lidstaten zouden vooral moeten helpen om de plannings- en milieuproblemen die de uitrol van dit belangrijke nieuwe communicatieplatform in de weg staan, snel op te lossen.

3.6.3.5

Het EESC is geschrokken van de hoge bedragen die netwerkexploitanten in sommige lidstaten hebben moeten neertellen voor 3G-licenties en vreest dat dit van negatieve invloed kan zijn op toekomstige strategieën. Het zou graag willen dat de Commissie haar kijk op deze gang van zaken uitvoerig toelicht en maatregelen voorstelt om elk mogelijk nadelig effect daarvan op het EU-beleid voor ontwikkeling en gebruik van ICT-toepassingen binnen de perken te houden.

3.6.3.6

De Commissie zou, t.b.v. de consument en met het oog op een efficiënt gebruik van middelen in de EU, in situaties waar dat functioneel is, wetgeving moeten overwegen inzake gedeeld gebruik van faciliteiten door 3G-exploitanten. Dergelijke wetgeving zou breedband toegankelijker maken en leiden tot minder negatieve milieu-effecten en lagere kosten voor de levering van diensten. De Commissie merkt op dat sommige grote exploitanten om redenen van concurrentiële aard tegen gedeeld gebruik van faciliteiten zijn, maar het EESC is van mening dat het algemeen belang van de EU in dit verband zwaarder moet wegen dan de individuele commerciële belangen van een handjevol exploitanten.

3.6.3.7

Het Platform voor mobiele communicatie en technologie vindt voor een coherente aanpak van 3G-vraagstukken een nieuw, alomvattend beleidskader noodzakelijk. In juni komt dit Platform opnieuw bijeen en het EESC is reeds benieuwd naar de Mededeling die de Commissie heeft beloofd op te stellen n.a.v. de uitkomsten van die bijeenkomst.

3.6.4.1

De Commissie wijst erop dat zelfs in gebieden waar de beschikbaarheid van breedband 90 % bedraagt, de benuttingsgraad laag is (gemiddeld 12 %) en steeds langzamer groeit. Dat is te wijten aan hoge prijzen, slechte kwaliteit en weinig relevante inhoud. Consumenten hebben kortom niet veel belang bij een breedbandaansluiting.

3.6.4.2

De ontwikkeling van inhoud en diensten ter bevordering van het gebruik van breedband wordt beschouwd als cruciaal voor het gebruik van ICT in de EU en is dus essentieel voor concurrentievermogen, productiviteitsgroei en werkgelegenheid. Het EESC is dan ook ingenomen met het begin dit jaar door de Commissie voorgestelde eContentplus-programma (2005-2008) (9), waarmee de voorwaarden moeten worden geschapen voor een bredere toegang en een ruimer gebruik van digitale inhoud.

3.6.4.3

Het EESC realiseert zich dat stimulering van de vraag naar de door bestaande breedband- en 3G-netwerken geboden diensten, de behoefte aan nieuwe, innovatieve diensten, concurrentie en de uitrol van netwerken allemaal onderling verband met elkaar houden. Als er sprake is van ontwikkeling op een van deze terreinen, komt dat ook de andere terreinen ten goede. In het voorafgaande kwam een aantal aanbodkwesties aan de orde. Het EESC benadrukt nu dat het ook positief staat tegenover alle mogelijke initiatieven van de Commissie voor de ontwikkeling van nieuwe, innovatieve diensten die de vraag van de consument aanwakkeren en op die manier als katalysator fungeren voor het vermogen van de nieuwe technologieën en netwerken.

3.6.4.4

Volgens het EESC zal interoperabiliteit van netwerken, platforms en apparaten de groei aanzienlijk bevorderen en in belangrijke mate bijdragen tot de acceptatie van nieuwe diensten. De Commissie zou zich derhalve in de context van het regelgevingskader en in haar contacten met alle betrokkenen uit de sector elektronische communicatie moeten inspannen voor meer interoperabiliteit.

3.6.4.5

Het EESC kan zich vinden in de oproep van de Commissie aan de lidstaten om met de uitrol van e-overheidsdiensten (m.i.v. e-gezondheidszorg, e-leren e.d.) de vaart erin te houden en in te zien dat de publieke sector in de eerste ontwikkelingsfasen van deze nieuwe diensten een belangrijke stuwende kracht achter de vraag is.

3.6.4.6

Het EESC is met name zeer te spreken over de toezegging van de Commissie om samen met de sector naar oplossingen te zoeken voor de reeds bekende problemen die de ontwikkeling van nieuwe diensten in de weg staan (bijv. op het vlak van systemen voor digitale-rechtenbeheer, interoperabiliteit, microbetalingen en mobiele betalingen). In dit verband is het ingenomen met de afgelopen voorjaar verschenen Mededeling (10) en het raadplegingsproces over intellectuele-eigendomsrechten, en wijst het de Commissie op zijn in 2003 uitgebracht advies over dat onderwerp.

3.6.4.7

Het EESC benadrukt dat de manier waarop wordt omgegaan met beveiligingskwesties van invloed is op het gebruik door de consument van nieuwe diensten. Het vertrouwen van de consument in nieuwe technologieën en diensten zal afhangen van de garanties die kunnen worden gegeven omtrent de bescherming van zijn of haar belangen.

3.6.4.8

De Commissie wordt verzocht door te gaan met de organisatie van workshops voor exploitanten, internet service-providers, aanbieders van inhoud, omroepen en de amusementsindustrie over de vraag hoe zij via nieuwe vormen van partnerschap hun activiteiten kunnen aanpassen om nieuwe business-modellen en diensten voor een convergerende, mobiele EU te ontwikkelen.

3.6.4.9

Het EESC is ook zeer tevreden over de steun die via het 6e kaderprogramma voor onderzoek en technische ontwikkeling aan O&TO wordt gegeven. De EU dient in de sector elektronische communicatietechnologieën, evenals op alle andere terreinen waar technische ontwikkeling plaatsvindt, te investeren in O&TO en innovatie, overeenkomstig de door haarzelf in de Lissabonstrategie geformuleerde doelstellingen. Aangezien de investeringen in die sector de afgelopen tijd zijn geconsolideerd of teruggelopen, dringt het EESC er nu bij alle partijen - EU, lidstaten en bedrijfsleven - op aan zich opnieuw bereid te tonen om in de toekomst van deze sector te investeren door hun O&TO-activiteiten uit te breiden en te versnellen.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/28

1.1

Sinds de terreuraanslagen van 11 september 2001 en 11 maart 2004 heeft de wereld begrepen dat de strijd tegen het terrorisme van lange adem zal zijn. Het EESC werd in een vroeg stadium door commissaris De Palacio verzocht een verkennend advies te geven over veiligheid van vervoer. Het EESC gaf een reeks maatstaven (1) voor een toekomstig EU-beleid inzake veiligheid van vervoer en stelt tevreden vast dat die door de Commissie zijn overgenomen.

1.2

Naar aanleiding van een EU-Mededeling over verbetering van de beveiliging van het zeevervoer en een verordening betreffende de verbetering van de beveiliging van schepen en havenfaciliteiten, bracht het EESC een advies (2) betreffende de beveiliging van haventerminals uit.

1.3

Op 30 juni 2004 keurde het EESC nog een advies (3) goed betreffende de voorgestelde richtlijn over verbetering van de veiligheid van havens. De voorgestelde richtlijn vormt een aanvulling op de veiligheidsmaatregelen die in de verordening betreffende de verbetering van de beveiliging van schepen en havenfaciliteiten zijn opgenomen, en garandeert een adequate beveiligingsregeling voor het hele havengebied.

2.1

Na discussies in de Raad over de ontwerprichtlijn betreffende het verhogen van de veiligheid van havens stelt de Commissie een wijziging (4) voor in artikel 7, waarbij het havenveiligheidsplan inhoudt dat de bevoegde nationale autoriteiten op basis van risicobeoordelingen adequate veiligheidscontroles mogen uitvoeren op auto's en vrachtwagens die klaarstaan voor inscheping op schepen die ook passagiers vervoeren.

2.2

Het voorstel is van toepassing op roll-on-roll-off-schepen op binnenlandse en internationale routes. In het laatste geval werken de betrokken lidstaten samen aan de risicobeoordeling.

3.1

Het EESC staat volledig achter een evenwichtige benadering van een beveiliging die het vrije verkeer niet hindert. Het begrijpt dan ook de bezorgdheid die de Commissie uitdrukt in de nieuwe achtste overweging van de voorgestelde richtlijn.

3.2

In overeenstemming met zijn vorige adviezen is het EESC het volledig eens met de voorgestelde wijziging van de ontwerprichtlijn betreffende het verhogen van de veiligheid van havens. Hoewel er nooit absolute veiligheid kan worden bereikt, herhaalt het EESC dat de volledige logistieke vervoersketen moet worden gedekt door veiligheidsmaatregelen die elke zwakke schakel uitsluiten. Passagiersvervoer verdient prioriteit omdat mensenlevens de zwaarste tol van een terreurdaad vormen.

3.2.1

Roro-schepen zijn bijzonder kwetsbaar voor terreurdaden, vooral als zij passagiers vervoeren. Auto's op roro-schepen kunnen moderne „Trojaanse paarden” worden op het gebied van veiligheid.

3.2.2

Er moeten adequate maatregelen worden genomen om uit te sluiten dat auto's en vrachtwagens op roro-schepen een risico vormen. Die maatregelen moeten in of aan de rand van het havengebied worden genomen alvorens het schip wordt geladen en met zo weinig mogelijk hinder of onderbreking van de normale werkzaamheden.

3.2.3

Veiligheidsinspecties van auto's/vrachtwagens die op roro-passagiersveren worden geladen, zijn problematisch gezien de aard van de vracht. Jarenlange ervaring heeft uitgewezen dat de meest adequate inspectie van de inhoud van deze voertuigen plaats dient te vinden vóór het inschepen in het havengebied om gesofistikeerde veiligheidsapparatuur en behoorlijk opgeleid personeel te kunnen inzetten.

3.3

Het EESC wil de aandacht vestigen op de aansprakelijkheidsaspecten van zulke inspecties. Uiteraard ligt de aansprakelijkheid t.a.v. veiligheidscontroles van auto's en vrachtwagens bij de bevoegde nationale autoriteiten, en niet bij het schip waarop deze voertuigen moeten worden geladen.

3.4

De identificatie-eisen t.a.v. zeevarenden en havenpersoneel dat bij de veiligheidscontroles betrokken is, moeten met het nodige pragmatisme worden toegepast om de commerciële activiteiten zo min mogelijk te hinderen.

3.5

Het EESC merkt op dat als gevolg van de voorgestelde wijziging, de Commissie, in samenwerking met de nationale autoriteiten, zes maanden na de inwerkingtreding van de richtlijn zal beginnen met controle op de manier waarop wordt toegezien op de tenuitvoerlegging van de overeenkomstig de richtlijn goedgekeurde nationale plannen. Het beklemtoont dat de EU-havens en havens in niet-EU-landen zo snel mogelijk moeten worden aangepast om de nieuwe veiligheidsmaatregelen (ISPS-code) voor haventerminals die vanaf 1 juli 2004 wereldwijd geldig zijn, te kunnen toepassen.

3.6

Ten slotte dringt het EESC er bij deze gelegenheid op aan dat de economische dimensie van havenveiligheid onverwijld op EU-niveau wordt aangepakt en geharmoniseerd om scheeftrekking van de concurrentie tussen havens en vervoerswijzen, vooral ten koste van roro-vervoer, te vermijden. De Commissie wordt verzocht een algemene studie over de financiële gevolgen van de beveiliging van havens uit te voeren en een communautaire regeling uit te werken om - waar nodig - de uitvoering van de maatregelen te financieren.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/30

1.1

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) zijn natuurlijke stoffen die worden gevormd bij de ongecontroleerde verbranding op lage temperaturen van koolstofverbindingen. PAK's komen vrij bij bosbranden en vulkaanuitbarstingen, als mensen roken, als fossiele brandstoffen worden gebruikt voor de verwarming van gebouwen, om energie op te wekken of voor de aandrijving van machines, bij afvalverbranding en het bereiden van voedsel, en bij een groot aantal industriële processen. Van nature komen PAK's voor in ruwe olie en steenkool en, omdat ze gemakkelijk worden gevormd en stabiele stoffen zijn, accumuleren ze zich tijdens de vroege stadia van kraken en distilleren.

1.2

Bij de vorming van PAK's is sprake van partiële oxidatie die leidt tot een mengsel van verbindingen met gekoppelde onverzadigde vijf- en zeshoekige koolstofringen. Dat proces kan zich in vrijwel iedere richting herhalen. Tot nu toe zijn ongeveer 600 PAK-structuren geïdentificeerd, waarvan er slechts enkele geschikt zijn geacht of geïsoleerd om als intermediair te worden gebruikt. Geen enkele structuur is tot nu toe doelbewust in grote hoeveelheden geproduceerd. Verdere oxidatie leidt tot de vorming van roet (d.w.z. onzuivere koolstofdeeltjes), waarmee PAK's vaak worden geassocieerd.

1.3

PAK's komen altijd in niet-gedifferentieerde groepen voor, wat het niet eenvoudig maakt de specifieke eigenschappen ervan vast te stellen (maar dat is om diezelfde reden ook helemaal niet relevant). Omdat van een aantal PAK's echter kan worden aangetoond dat ze bij dieren kanker veroorzaken, is het verstandig de mengsels te bestempelen als mogelijk kankerverwekkend voor de mens. Oliën en een aantal andere preparaten waarvan bekend is dat ze PAK's bevatten, dienen daarom vergezeld te gaan van etikettering met veiligheidsvoorschriften en een omschrijving van de risico's ervan. Voorts dient met die producten op de juiste manier te worden omgegaan, zodat ze op de werkplek geen gevaar opleveren. Processen waarbij PAK's in het milieu terecht kunnen komen, moeten indien mogelijk worden beheerst of vermeden.

1.4

Een voorbeeld van zo'n proces is de verwerking van procesoliën (weekmakers) in banden voor personenauto's, vrachtwagens, motorfietsen, raceauto's en vliegtuigen. Dergelijke oliën kunnen wel 28 % van het loopvlak van banden uitmaken. Ze zorgen voor de essentiële eigenschap grip, die het karkas van een band niet hoeft te hebben. Als het loopvlak zich niet zo gedraagt als beoogd of tijdens het rijden ongelijkmatig reageert, dan heeft dat negatieve gevolgen voor veiligheid en prestatievermogen, met alle gevolgen van dien voor de bestuurder van het betreffende voertuig.

1.5

Technisch gezien moeten dergelijke procesoliën de in banden verwerkte natuurlijke en synthetische rubbers en andere materialen kunnen oplossen, duurzaam en stabiel zijn, zich goed verdelen en aan de rubbermatrix gehecht blijven. Hun werking moet dezelfde blijven bij uiteenlopende temperaturen en vochtigheidsniveaus. Ook mogen ze tijdens productie en gebruik geen gevaar opleveren. Voorts moeten ze volgens mondiaal overeengekomen specificaties worden vervaardigd en door een aantal concurrerende producenten in grote hoeveelheden beschikbaar worden gesteld tegen een prijs die lager is dan die van rubber om de totale kostprijs van banden te drukken.

1.6

Oliën met een hoog aromaatgehalte die aan zojuist genoemde vereisten voldoen, worden van oudsher aangeleverd door leidende olieproducenten onder de noemer „aromatische extracten van petroleumdestillaten” (distillate aromatic extracts, DAE's). Het benodigde oplossend vermogen hangt af van de totale aromaticiteit van de oliën, die weer wordt bepaald door de aanwezigheid van aanzienlijke concentraties PAK's. Als het loopvlak van een band slijt, moet worden aangenomen dat die PAK's daarbij vrijkomen. De vraag of dan relatief grote hoeveelheden schadelijke stoffen in het milieu terechtkomen, is omstreden. In Europa wordt momenteel echter overgestapt op het gebruik van andere oliën en die omschakeling dient tot een goed einde te worden gebracht.

1.7

Dat is des te belangrijker nu het aanbod van DAE's wereldwijd snel afneemt. Olieraffinaderijen zijn zich aan het moderniseren en concentreren zich op de productie van hoogwaardigere, volledig gehydrogeneerde producten (d.w.z. met een laag aromaatgehalte en een kleiner oplossend vermogen) en „schone” dieselolie en benzine.

1.8

Per jaar worden in Europa ongeveer 300 miljoen banden geproduceerd en de omvang van de wereldmarkt voor procesoliën voor de bandenindustrie ligt dichtbij de 1 miljoen ton. Daarom is het voor olieleveranciers, bandenfabrikanten en regelgevende instanties een grote uitdaging om die omschakeling op andere oliën op een kosteneffectieve wijze te maken en tegelijkertijd veiligheid en goede prestaties voor een lage of redelijke prijs te blijven garanderen.

1.9

Tot nu toe zijn twee soorten niet-kankerverwekkende oliën ontwikkeld, die elk uiteenlopende investeringen van de olieleveranciers vergen evenals verschillende aanpassingen van de bandenproducenten. Het gaat om mild extractiesolvaat (mild extraction solvate, MES) en bewerkt aromatisch petroleumdestillaatextract (treated distillate aromatic extract, TDAE). Niet-Europese leveranciers zullen wellicht andere oliën ontwikkelen.

1.10

Voor zover kan worden vastgesteld (want op de zeer concurrerende bandenmarkt worden geen gedetailleerde bedrijfsgegevens openbaar gemaakt), is in een aantal gevallen al overgestapt op het gebruik van andere soorten oliën, bijv. voor de productie van winter- en vrachtwagenbanden, waarvoor het minder belangrijk is dat het loopvlak op een nat wegdek grip behoudt. In het algemeen wordt er echter van uitgegaan dat zo'n omschakeling in het geval van zomerbanden (waarvan het loopvlak een hogere prestatie moet leveren), en al helemaal van banden voor raceauto's en vliegtuigen, veel meer tijd in beslag zal nemen. Bovendien is er, naast het reeds genoemde afnemende aanbod van DAE's, onvoldoende capaciteit voor de vervaardiging van MES en TDAE.

1.11

Om toch tijdig en in lijn met andere EU-wetgeving (inzake mededinging en gezondheid en veiligheid) de gewenste veranderingen door te kunnen voeren, hebben vertegenwoordigers van de sector (van CONCAWE, IISRP en het BLIC) met de Commissie en andere regelgevende instanties samengewerkt om overeenstemming te bereiken over de bij de productie te volgen aanpak en een regelgevingskader. Er is nog geen akkoord over de tests waarmee moet worden bepaald welke oliën in Europa mogen worden gebruikt en om vast te stellen of zich in alle op de markt gebrachte banden van binnen en buiten de EU (de eindproducten dus) geen oliën met een te hoog PAK-gehalte bevinden.

2.1

De Commissie kwam in juli 2003 met een algemeen voorstel om de hoeveelheden zware metalen en PAK's in de lucht terug te dringen. Het EESC heeft over dat eerste voorstel in februari 2004 advies uitgebracht. De Commissie beoogt met onderhavig voorstel, dat ze eveneens in februari 2004 publiceerde, een interne markt te creëren en te zorgen voor een hoog beschermingsniveau voor de volksgezondheid en het milieu door aan bijlage 1 van Richtlijn 76/769/EEG bepaalde PAK's toe te voegen. De door de Commissie genoemde PAK's worden niet in grote hoeveelheden geproduceerd (het zijn geen zgn. high production volume (HPV) substances) en stonden op geen van de vier prioritaire lijsten voor de beoordeling van bestaande stoffen. Ze worden als groep echter beschouwd als persistente organische verontreinigende stoffen (POP's) in de zin van het betreffende VN-ECE-Protocol en dito Verdrag.

2.2

Een van die PAK's, benzo[a]pyreen (BaP, CAS-nr. 50-32-8), wordt op grond van Richtlijn 67/548/EEG ingedeeld bij de kankerverwekkende, mutagene en voor de voortplanting van categorie 2 vergiftige stoffen en in onderhavig voorstel genoemd als kwalitatieve en kwantitatieve marker voor de aanwezigheid van andere PAK's.

2.3

Procesoliën voor rubberverwerking mogen niet op de markt worden gebracht en voor de productie van banden worden gebruikt als zij meer dan 1mg/kg BaP of meer dan 10mg/kg van alle in de bijlage genoemde PAK's tezamen bevatten.

2.4

De Commissie erkent dat een aantal technische problemen nog moet worden opgelost en stelt daarom als datum voor de algemene toepassing van de door haar voorgestelde richtlijn 1 januari 2009 voor. Dat zou 1 januari 2012 moeten worden voor raceautobanden. De datum waarop de voorgestelde richtlijn voor vliegtuigbanden zou moeten gaan gelden, moet nog worden vastgesteld. De inwerkingtreding van de voorgestelde richtlijn zou geen vertraging mogen oplopen als gevolg van het ontbreken van geharmoniseerde testmethoden (bijv. van het CEN of de ISO) om het PAK-gehalte in procesoliën en banden vast te stellen.

2.5

De Commissie merkt op dat zij het Wetenschappelijk Comité voor toxiciteit, ecotoxiciteit en milieu (CSTEE) heeft geraadpleegd over de wetenschappelijke bevindingen t.a.v. de schadelijke gezondheidseffecten van PAK's.

2.6

De lidstaten zullen één jaar de tijd krijgen om wetgeving op te stellen teneinde aan de voorgestelde richtlijn te voldoen. Die periode van één jaar zal ingaan op de datum van inwerkingtreding van de voorgestelde richtlijn. Voorafgaand aan die inwerkingtreding dient, overeenkomstig artikel 95 van het Verdrag, het EESC te worden geraadpleegd en de medebeslissingsprocedure met het Europees Parlement in acht te worden genomen.

3.1

Onderhavig richtlijnvoorstel, dat een aanvulling vormt op andere regelgeving t.a.v. PAK's, is gebaseerd op twee rapporten over de vermoedelijke schadelijke gezondheids- en milieueffecten van bandenafval die werden opgesteld door resp. het Duitse Umweltbundesamt (UBV; rapport van 18-3-2003) en de Zweedse nationale inspectiedienst voor chemische stoffen (KEMI; rapport van 27-3-2003). Beide rapporten werden beoordeeld door het CSTEE, waarover het in een tijdens zijn 40e plenaire vergadering van 12 en 13 november 2003 goedgekeurd advies verslag heeft uitgebracht.

3.2

Het CSTEE is het er om hierboven aangegeven redenen mee eens dat PAK's als groep als waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens moeten worden beschouwd en acht het aannemelijk dat PAK's tijdens het slijtageproces van banden in het milieu terechtkomen. Het kan zich echter slechts gedeeltelijk vinden in het gebruik van BaP als kwalitatieve en kwantitatieve marker voor de aanwezigheid van andere PAK's en plaatst grote vraagtekens bij de totale impact van deze vorm van emissie.

3.3

Kort gezegd komt het erop neer dat de PAK's die vrijkomen bij de slijtage van banden, minder dan 2 % uitmaken van de totale hoeveelheid PAK's waaraan de mens wordt blootgesteld, terwijl de resterende 98 % valt toe te schrijven aan de in paragraaf 1.1 genoemde processen. Dit sluit aan op herhaaldelijk gedane constateringen van de WHO dat roken en de verbranding van hout en steenkool - voor voedselbereiding en de verwarming van gebouwen - de hoofdoorzaken zijn van luchtvervuiling en daarmee samenhangende gezondheidsaandoeningen (m.i.v. kanker). Het CSTEE concludeert dan ook dat een beperking van de hoeveelheid PAK's in banden nauwelijks invloed zal hebben op de PAK-concentraties in lucht en bodem.

3.4

Derhalve gaat de bekend ogende bewering van de Commissie dat „de baten van de richtlijn zijn gelegen in een hoog beschermingsniveau voor de menselijke gezondheid en het milieu”, in dit geval nauwelijks op. Procesoliën voor rubberverwerking zijn al van de nodige etikettering voorzien. Bovendien kan dankzij de bestaande wetgeving inzake gevaarlijke stoffen op de werkplek veilig met die procesoliën worden omgegaan. Onderhavig richtlijnvoorstel zal dus niet leiden tot betere arbeidsomstandigheden en de milieuvoordelen ervan zullen minimaal zijn.

3.5

Tevens wordt met onderhavig voorstel de werkingssfeer van de oorspronkelijke Richtlijn opgerekt tot op of zelfs voorbij de beoogde grenzen ervan, net als bij de 26e wijziging van Richtlijn 76/769/EEG van de Raad, die o.a. erop was gericht om de van nature voorkomende concentraties chroom VI in cement te beperken en waarover het EESC in maart 2003 advies heeft uitgebracht. PAK's worden immers niet doelbewust geproduceerd en ook niet opzettelijk op de markt gebracht. Dat wordt in de bijlage bij het richtlijnvoorstel erkend - de aldaar genoemde beperkingen gelden terecht voor producten die PAK's bevatten - maar wordt in de titel ervan niet zo verwoord. Die zou dan ook moeten worden gewijzigd.

3.6

Voorts leiden titel en tekst van het richtlijnvoorstel tot verwarring wanneer wordt gesproken over „bepaalde PAK's” als een specifieke en significante groep stoffen. Zoals ook het CSTEE vaststelt, zijn maar van zeer weinig PAK's de eigenschappen beschreven en blijken van de PAK's waarvoor dat wel is gebeurd, er nog minder naar alle waarschijnlijkheid niet kankerverwekkend te zijn. Op grond daarvan moet worden geconcludeerd dat de hele categorie een risico vormt voor de volksgezondheid als mensen er mogelijk aan worden blootgesteld. De voorgestelde „beperkingen op het op de markt brengen en het gebruik” zouden daarom moeten gelden voor oliën met een hoog PAK-gehalte die worden gebruikt bij de productie van banden, en voor banden die deze oliën bevatten.

3.7

In het licht van het voorgaande en gezien het eerder verschenen Commissievoorstel inzake zware metalen en PAK's in de lucht, is beargumenteerd dat onderhavig richtlijnvoorstel onnodig is en weer van tafel zou moeten worden gehaald. De markt is versnipperd geraakt en er zijn ten minste twee nieuwe stoffen nodig om de tot nu toe gebruikte stof overal te vervangen. Er is onvoldoende productiecapaciteit om aan de vraag te voldoen. Bovendien blijft het twijfelachtig of de alternatieve productformules voor voldoende veiligheid zorgen. Als banden waarvan het loopvlak is vervaardigd m.b.v. oliën met een laag PAK-gehalte, niet goed blijken te zijn, zullen er echte doden vallen en niet alleen meer de hypothetische doden die als argument worden aangevoerd voor voorzorgsmaatregelen.

3.8

Het EESC heeft begrip voor die bezorgdheid, maar is er vast van overtuigd dat de voorgestelde richtlijn moet worden ingevoerd teneinde, in nauw overleg met de betreffende sectoren, te zorgen voor een geslaagde overstap op een wereldwijd gebruik van procesoliën met een laag PAK-gehalte bij de productie van banden. Die nieuwe oliën moeten m.b.t. alle veiligheidsaspecten beslist aan de huidige minimumprestatienormen voldoen. De creatie van een werkzame, concurrerende en betrouwbare interne Europese markt voor dergelijke nieuwe producten vormt zodoende een voldoende krachtige en juiste beweegreden voor onderhavig voorstel.

3.9

In dat verband is het cruciaal dat snel overeenstemming wordt bereikt over de tests waarmee moet worden bepaald welke oliën in Europa mogen worden gebruikt. In de bijlage bij het richtlijnvoorstel wordt gesuggereerd te testen op de aanwezigheid van afzonderlijke PAK's. Die methode is echter niet geschikt als wordt gewerkt met continu doorgaande, grootschalige raffinageprocessen, omdat de chemische samenstelling van bepaalde productiestromen dan telkens verschilt afhankelijk van de verwerkte ruwe oliën. In het kader van Richtlijn 67/548/EEG wordt in de olie-industrie reeds gebruik gemaakt van andere tests, zoals de door het Institute of Petroleum ontwikkelde test IP-346 (waarmee de totale concentratie PAK's kan worden vastgesteld door de hoeveelheid drie- tot zevenhoekige PAK-ringen te meten, die met het oplosmiddel DMSO kunnen worden geëxtraheerd). Dergelijke tests worden inmiddels beschouwd als aanvaardbare methodes om de kankerverwekkendheid van oliën te meten. Onderzoek dat CONCAWE voor de olie-industrie uitvoerde, staaft de stelling van het CSTEE dat door alleen maar de hoeveelheid BaP te meten slechts summiere aanwijzingen worden verkregen van de mogelijke kankerverwekkendheid van een product. Derhalve wordt ten zeerste aanbevolen de verschillende procesoliën voor rubberverwerking m.b.v. test IP-346 te definiëren en te testen.

3.10

Er moet een soortgelijke test komen om vast te stellen of zich in geïmporteerde banden geen oliën met een te hoog PAK-gehalte bevinden, teneinde de Europese bandenindustrie te beschermen (evenals het milieu, als er ten minste milieuvoordelen zijn). Een ontwerpnorm van de ISO (ISO TC 45/SC 3 N van 29 oktober 2003), waarop nog commentaar kan worden geleverd en die nog kan worden aangepast, omvat een testmethode waarmee het in rubberverbindingen verwerkte type olie kan worden bepaald. Voordat de nu voorgestelde richtlijn wordt toegepast, zouden de werkzaamheden in dat verband moeten zijn afgerond.

3.11

Op grond van het voorgaande zou het mogelijk moeten zijn de beperkingen waaraan het aanbod momenteel is verbonden, te laten verdwijnen. Het gaat dan vooral over het aanbod van TDAE, waarin meer moet worden geïnvesteerd dan in MES. Dat kost echter tijd en daarom lijkt het steeds onrealistischer te worden dat de huidige datum van 1 januari 2009, waarop bij de productie van banden voor algemene doeleinden op het gebruik van andere stoffen moet zijn overgestapt, wordt gehaald. Omdat bovendien de voordelen van onderhavig richtlijnvoorstel waarschijnlijk minimaal zullen zijn, maar de kosten en risico's aanzienlijk zullen zijn als nieuwe productformules geen succes blijken, stelt het EESC voor de oorspronkelijk genoemde termijn met twaalf maanden te verlengen tot 1 januari 2010. Zelfs dan zullen de verschillende concurrenten langdurig met elkaar in onderhandeling gaan. De Commissie zal een sleutelrol moeten blijven spelen om dit hele proces, voor zover de Europese wetgeving dat toelaat, te vergemakkelijken en uiteindelijk tot een goed einde te brengen.

4.1

Zoals hierdoor al is opgemerkt, moeten de titel van onderhavig richtlijnvoorstel en een aantal verdere formuleringen daaruit worden afgestemd op de overkoepelende doelstelling ervan, nl. de invoering van beperkingen op het op de markt brengen en het gebruik van oliën met een hoog PAK-gehalte die worden gebruikt bij de productie van banden en van banden die deze oliën bevatten.

4.2

Ook de bijlage bij het richtlijnvoorstel moet met die doelstelling overeenkomen en derhalve beperkingen vermelden op het op de markt brengen en het gebruik van bij de productie van banden gebruikte oliën die volgens de test IP-346 meer dan 3 % met DMSO extraheerbare stoffen bevatten en daarom op grond van Richtlijn 67/548/EEG als kankerverwekkend worden aangemerkt. Alle verwijzingen naar het gebruik van BaP als een marker en naar andere afzonderlijke PAK's dienen te worden geschrapt.

4.3

Er moet een internationale standaardtest worden ontwikkeld waarmee de in rubberverbindingen - m.n. banden - verwerkte oliën kunnen worden getypeerd. Die test moet in de voorgestelde richtlijn worden vermeld.

4.4

De rubber- en bandenindustrie moet voldoende tijd krijgen om de nodige aanpassingen door te voeren (waarmee reeds is begonnen), en de olie-industrie om de nodige investeringen te doen en de benodigde grondstoffen te leveren. Momenteel is de verwachting dat alle betrokkenen op 1 januari 2010 aan de nieuwe vereisten zullen kunnen voldoen. Die datum moet daarom als aanvankelijke uiterste datum in het richtlijnvoorstel worden vermeld. Voorts moet met de sector overleg worden gevoerd over uitzonderingsbepalingen voor raceauto- en vliegtuigbanden en andere typen banden waaraan zeer hoge eisen worden gesteld. Gezien het voorgaande is het moeilijk voor te stellen dat die veranderingen merkbare voordelen kunnen opleveren in het licht van de overduidelijke risico's voor alle betrokkenen van een product dat niet naar behoren functioneert.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/34

1.1

Tot 1999 werd cofinanciering door de EU van voorlichtings- en afzetbevorderingsacties voor landbouwproducten binnen en buiten de EU apart in elke marktordening geregeld. Vervolgens werden deze sectorgerichte bepalingen vervangen door een meer horizontale strategie in de vorm van Verordening (EG) nr. 2702/99 (acties in derde landen) en Verordening (EG) nr. 2826/2000 (acties op de interne markt) ter ondersteuning van de afzetbevorderingsmaatregelen van lidstaten en bedrijven zelf. Vindt er geen verlenging plaats, dan zal eerstgenoemde verordening eind 2004 aflopen. Conform de in de verordeningen vastgelegde verplichting daartoe heeft de Commissie in maart 2004 een uitvoerig verslag over de toepassing van de verordeningen ingediend, waarin zij ook vereenvoudigingen en verbeteringen voorstelt.

1.2

Binnen de EU gaat het er na de problemen met BSE, dioxine en listeria om dat de consument meer vertrouwen in Europese voedingsmiddelen krijgt en er informatie over de controlesystemen tot waarborging van de kwaliteit en de traceerbaarheid van voedingsmiddelen wordt verstrekt. Er is daarom voornamelijk sprake van informatie over regels inzake kwaliteitsborging, veiligheid, etikettering, traceerbaarheid, systemen voor geografische aanduidingen, oorsprongsbenamingen, specificiteitcertificering, biologische productie en geïntegreerde productie, dit alles met als doel het imago van Europese producten bij de consument te verbeteren.

1.3

Ook in derde landen is het de bedoeling bekendheid te geven aan de maatregelen die de EU heeft getroffen om de kwaliteit en de veiligheid van de producten te garanderen, alsmede aan typische, met specifieke gebieden verbonden producten en aan eisen ter waarborging van de kwaliteit van biologische producten. Zowel binnen als buiten de EU wordt gebruik gemaakt van voorlichtingscampagnes, pr-activiteiten, afzetbevorderingsmaatregelen en reclame alsook deelname aan beurzen en tentoonstellingen, waarmee de weg gebaand kan worden voor campagnes van de lidstaten en van particuliere bedrijven om het marktaandeel van hun producten zelf te vergroten.

1.4

In principe ligt de financiële bijdrage van de EU aan afzetbevorderingsprogramma's op 50 %, terwijl de betrokken beroeps- en bedrijfskolomorganisaties 30 % en de lidstaten 20 % van de kosten voor hun rekening nemen, waarbij gebruik gemaakt mag worden van parafiscale heffingen. De uitgaven van de lidstaten worden beschouwd als interventiemaatregel en door de Commissie terugbetaald.

1.5

De betrokken Europese of nationale organisaties moeten zelf het initiatief tot de programma's nemen; de lidstaten zijn verantwoordelijk voor het beheer, de controle en de betaling. Om de Europese dimensie van de regeling uit te verf te laten komen gaat voorrang uit naar programma's die door twee of meer lidstaten/beroeps- of bedrijfskolomorganisaties worden ingediend. Deze programma's stuiten in de praktijk echter op problemen, omdat de administratieve regels en procedures vaak verschillen en sommige lidstaten weinig engagement tonen. Over het geheel genomen zijn de indienende organisaties overigens te veel tijd en middelen kwijt aan coördinatie, controle en administratie.

1.6

De Commissie wil met haar voorstellen iets doen aan de complicaties en administratieve rompslomp rond de programma's, die in haar verslag nader worden toegelicht. Daarnaast is het de bedoeling dat de programma's meer een echt Europese dimensie krijgen.

2.1

Door de wijziging van het gemeenschappelijke landbouwbeleid en de intensievere concurrentie op de markt is de behoefte aan de co-financieringsregeling onverminderd groot. Daarnaast is voortzetting van de regeling binnen én buiten de EU ook gerechtvaardigd omdat concurrerende landen eveneens steun verlenen aan voorlichtings- en afzetbevorderingsacties op hun exportmarkten.

2.1.1

Wel zijn er duidelijk vereenvoudigingen en verbeteringen geboden. Na raadpleging van de beroeps- en bedrijfskolomorganisaties en andere betrokken partijen is de Commissie nu gekomen met een uitvoerig herzieningsvoorstel om de administratieve procedures te vereenvoudigen en de regeling zo goed mogelijk te laten functioneren.

2.2

De Commissie wijst er terecht op dat het nu nog te vroeg is om de resultaten van de nieuwe regeling te evalueren. Deze is immers nog maar net ingevoerd: in 2001 voor derde landen en in 2002 voor de interne markt. Pas in 2003 werd de invoering afgerond. Het is dan ook zeker nuttig dat de Commissie eind 2006 nog een verslag over het functioneren van de regeling na de herziening zal opstellen. Dan kan ook de toepassing van de regeling in de nieuwe EU-lidstaten geëvalueerd worden.

2.3

Veel organisaties zijn dus pas nu vertrouwd aan het raken met de bepalingen en administratieve eisen van de regeling. Nogal wat programmavoorstellen waren echter uit Europees oogpunt van beperkt belang, zoals de Commissie ook al stelt. Daarom moet meer nadruk komen te liggen op programma's van dusdanige omvang dat zij in EU-verband een rol van betekenis spelen, alsook op het totstandbrengen van synergie tussen nationale en EU-activiteiten.

2.4

Zeker nu, na de uitbreiding, moet de EU in het algemeen streven naar het opstellen van zo eenvoudig mogelijke regels, zodat de regelgeving overzichtelijk blijft. Hoewel doelstellingen en inhoud van de interne en externe programma's wel verschillen, is de opdeling in twee verordeningen eigenlijk een voortvloeisel uit het verleden. De regeling moet zo spoedig mogelijk verder vereenvoudigd worden door de verordeningen samen te voegen; dit zal de gebruiksvriendelijkheid ten goede komen. De meeste bepalingen zijn hetzelfde en de verschillen zijn meestal ongegrond. Ook de veranderingen die de Commissie thans ten aanzien van de regels voor indiening van programmavoorstellen, besluitvorming en controle voorstelt, zijn hetzelfde.

2.5

Ook uit hoofde van de regeling inzake de ontwikkeling van plattelandsgebieden wordt steun toegekend voor informatie, afzetbevordering en reclame voor landbouwproducten en voedingsmiddelen. De formulering van deze bepalingen wijkt wel af van die van de onderhavige regeling. Ook al is er uiteindelijk meer duidelijkheid over de verschillende toepassingsgebieden van de regelingen verschaft, toch had de Commissie nu al moeten bekijken hoe deze overlapping ongedaan gemaakt kan worden. Er is dus geen reden om de discussie hierover uit te stellen, zoals de Commissie voorstelt.

2.6

De cofinanciering van de EU moet op dezelfde voet voortgezet worden en het budget dient vanwege de uitbreiding en de toekomstige behoeften opgetrokken te worden. De regeling kan zo bijdragen tot integratie en totstandbrenging van de interne markt voor de verschillende productgebieden, waarbij variëteiten en gastronomische diversiteit gerespecteerd worden. De Europese beroepsorganisaties moeten dus meer voorlichtingscampagnes opzetten met informatie over de kwaliteiten van de producten en variaties in consumentenvoorkeuren binnen de EU. Daarnaast moet een grotere prioriteit worden toegekend aan markten van derde landen - gelijktijdig met de geleidelijke afschaffing van de uitvoerrestituties - waarbij wordt uitgegaan van de reële mogelijkheden voor de uitvoering van effectieve programma's.

2.7

Dat de regeling vrij weinig wordt gebruikt voor de markten van derde landen komt beslist ook door de eis dat de programma's alleen betrekking mogen hebben op generieke campagnes. Daardoor stellen de grotere leden van beroepsorganisaties zich vaak terughoudend op en willen zij niet aan de programma's meebetalen. Steun aan merken en dus aan afzonderlijke bedrijven is uitgesloten. Willen de maatregelen een merkbaar effect op de exportmarkten sorteren, dan moet de Commissie echter een zekere flexibiliteit bij campagnes e.d. toestaan, in die zin dat een generieke campagne een afgewogen aantal merken mag tonen, zodat een verband tussen de boodschap van de campagne en de producten op de markt kan worden gelegd. Op deze manier worden generieke en particuliere campagnes gecombineerd, waardoor een synergie-effect opgewekt kan worden. De boodschap van de campagne op zich wordt daardoor niet beïnvloed, maar inkopers en klanten zullen de producten waarvoor reclame wordt gemaakt, gemakkelijker kunnen vinden. Ook gaat er steeds meer aandacht uit naar de herkomst van de producten binnen de EU. Wordt een markt echter al door merkartikelen gedomineerd, dan biedt afzetsteun van de EU slechts een beperkte meerwaarde; de bedrijven concurreren dan al vaak intensief met elkaar om het marktaandeel van hun merken te vergroten en beschikken daartoe vaak over aanzienlijke reclamebudgetten.

2.8

Er is geen reden om de cofinancieringpercentages tussen de lidstaten en de beroeps- en bedrijfskolomorganisaties te veranderen. Het probleem is dat sommige lidstaten weinig engagement tonen of niet aan de cofinancieringseis kunnen voldoen, waardoor de betrokken organisaties geen gebruik kunnen maken van de regelingen, tenzij de financiering door middel van parafiscale heffingen geschiedt. Ter vereenvoudiging van de administratie moeten de huidige degressieve cofinancieringpercentages voor meerjarenprogramma's worden afgeschaft en de cofinanciering van de EU op 50 % worden gesteld.

2.9

Doordat gebruik gemaakt kan worden van parafiscale heffingen als financieringsbron nemen sommige organisaties in feite al 50 % van de financiering voor hun rekening. Deze mogelijkheid moet gehandhaafd worden, maar daarbij moet wel de regel dat de lidstaten 20 % van de kosten op zich moeten nemen, worden versoepeld, zodat zij per geval kunnen bepalen hoeveel zij aan een programma willen bijdragen. Wel zouden de betrokken organisaties moeten worden verplicht tot een minimumbijdrage van bijv. 20 %.

2.10

Het zou mogelijk moeten zijn om acties ter bevordering van de afzet van bloemen en planten op markten van derde landen op dezelfde wijze te steunen als op de interne markt wordt gedaan.

2.11

De financiële bijdrage van de lidstaten valt onder de Verdragsbepalingen inzake staatssteun. Dit leidt alleen tot administratieve lasten en is in feite zinloos. Van begin af aan had een vrijstelling van de kennisgevingprocedure moeten gelden, zoals in de regeling voor plattelandsontwikkeling reeds is voorzien en nu ook voor de onderhavige regeling wordt voorgesteld.

2.12

Het is goed dat er een minimum- en een maximumbudget voor de geselecteerde programma's vastgesteld kan worden, gezien de administratieve lasten en het aanzienlijke aantal kleinschalige programma's die hun doel op de betrokken markten missen. Er moet voorrang worden gegeven aan programma's van langere duur, die over een dusdanig budget beschikken dat zij meer effect sorteren.

2.13

De nationale en particuliere certificerings- en controleregelingen voor biologische producten moeten zoveel mogelijk in de gemeenschappelijke EU-regeling voor biologische producten worden ondergebracht. Dit proces is al aardig op gang gebracht en zou zoveel mogelijk moeten worden ondersteund door voorlichtingscampagnes, om zo een echte interne markt voor biologische producten te creëren ter vervanging van de nationale en particuliere regelingen. Voorlichtingscampagnes in derde landen voor biologische producten uit de EU hebben vooralsnog niet veel opgeleverd. Totstandbrenging van de interne markt voor biologische producten is een voorwaarde om dergelijke producten in derde landen op de markt te kunnen brengen. Daarnaast zijn er ook problemen met de wederzijdse erkenning van regelingen, bijvoorbeeld tussen de EU en de VS.

3.1

Er moet worden nagegaan of de interne verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen lidstaten en Commissie verder kan gaan dan hetgeen thans wordt voorgesteld. Ook zou er meer gedaan kunnen worden aan vereenvoudiging en zou er een duidelijkere verdeling van de verantwoordelijkheden moeten komen, nu er tal van comités en organen worden betrokken bij het opstellen van regels en bij de selectie, uitvoering, follow-up en controle. De Commissie stelt bijvoorbeeld voor daarnaast ook nog ad hoc-werkgroepen op te richten, die bestaan uit vertegenwoordigers van lidstaten en/of specialisten op het gebied van afzetbevordering en reclame, die de Commissie kunnen helpen met het ontwikkelen van de strategie en de uitvoeringsmaatregelen.

3.2

De voorgestelde wijziging van de selectie van uitvoeringsorganisaties betekent een wezenlijke vereenvoudiging. Het is daarnaast ook wenselijk dat de betrokken organisaties afhankelijk van de aard van de campagne zelf bepaalde activiteiten binnen een programma kunnen uitvoeren en dat het uitvoeringsorgaan ook pas na goedkeuring van het voorstel door de Commissie gekozen kan worden.

3.3

Wat de overige punten van kritiek betreft, zoals de lange tijd die verstrijkt tussen de indiening van de voorstellen en het uiteindelijke besluit, de vele details die vroeg in het proces verstrekt moeten worden en de weinig transparante besluitvorming, komt de Commissie de critici met de voorgestelde wijzigingen een eind tegemoet. Wel zou zij ook moeten overwegen de zware rapportagevereisten te verlichten.

3.4

De Commissie stelt voor dat zij meer speelruimte krijgt en zelf het initiatief tot voorlichtings- en afzetbevorderingscampagnes kan nemen om zo voor een eerlijkere verdeling van de verschillende productgebieden te zorgen. Dit is zeker zinvol, gezien het overheersende aantal aanvragen op het gebied van groenten en fruit, terwijl andere sectoren niet of nauwelijks aandacht krijgen. De uitvoering hiervan in de praktijk werpt echter een aantal vragen op, bijvoorbeeld omdat in de bijlagen slechts een beperkt aantal landen en producten staat vermeld die in aanmerking voor een financiële bijdrage van de EU komen.

3.5

Het EU-logo voor biologische landbouw dient duidelijk zichtbaar afgebeeld te zijn in voorlichtings- en afzetbevorderingscampagnes, om zo meer bekendheid te geven aan de certificerings- en controleregeling van de EU en de harmonisatie van de nationale regelingen te bevorderen. Het logo toont de 12 sterren en staat symbool voor de EU. De eis dat de EU-vlag volgens bepaalde regels op het reclamemateriaal wordt afgebeeld, kan dus worden afgezwakt. De huidige eisen leiden ertoe dat op hetzelfde reclamemateriaal verschillende EU-symbolen worden gebruikt. Daarnaast worden ook nationale logo's voor biologische producten en het logo van de plaats van herkomst afgebeeld, met als gevolg dat de boodschap onduidelijk wordt. Campagnes die door het LIFE-programma worden gesteund, zouden dus niet de EU-vlag moeten afbeelden, maar het LIFE-logo, waarop de 12 sterren ook te zien zijn.

3.6

De huidige eis dat de nationale logo's voor biologische producten alleen toegestaan zijn indien er sprake is van verdergaande nationale regels, leidt tot discriminatie en belemmert de harmonisatie. In het ontwerp voor het Europese actieplan voor biologische landbouw (1) wordt voorgesteld dat nationale logo's naast het EU-logo worden afgebeeld.

3.7

Het Comité verzoekt de Commissie een gids te maken die niet alleen de betrokkenen wegwijs maakt in de procedures maar ook de overheden helpt met de controle. Het hele nieuwe communautaire afzetbevorderingsbeleid is hiermee gebaat.

3.8

Hoewel de desbetreffende regelingen nog niet lang worden toegepast, beginnen zich nu al wezenlijke behoeften af te tekenen, die met het oog op de toekomst in acht genomen moeten worden. De Commissie dient zorg te besteden aan het coördineren van de acties op de verschillende markten, om in de toekomst overlappingen of dubbele boodschappen te voorkomen. Dit zou namelijk ten koste gaan van het effect van de afzetbevorderingsmaatregelen.

4.1

Het Comité vindt dat het Commissievoorstel, met inachtneming van bovenstaande opmerkingen over de verdere noodzakelijke vereenvoudiging ervan, goedkeuring verdient.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/37

1.1

Centraal in dit initiatiefadvies staat het verband tussen industriële reconversie en overheidssteun, waarbij de staalindustrie als voorbeeld wordt genomen.

1.2

In dit document wordt „industriële reconversie” opgevat als het normale, doorlopende proces van een industriële sector die pro-actief reageert op de dynamische ontwikkelingen in zijn bedrijfstak om te kunnen blijven concurreren en groeikansen te creëren.

1.3

Een doorlopend industrieel reconversieproces is iets waaraan Europa zich niet kan onttrekken. Met de voortschrijdende globalisering moeten de economische structuren vroeg of laat wel aan de ontwikkelingen op de wereldmarkt worden aangepast. Daarom moet de Europese Unie een actieve rol spelen bij het vaststellen van de internationale randvoorwaarden.

1.4

De volgende gebeurtenissen vormden de aanleiding tot het opstellen van het initiatiefadvies:

Met de staalindustrie als voorbeeld wordt in het advies nagegaan hoe overheidssteun van invloed kan zijn op noodzakelijke structuurveranderingen.

1.5

Bedrijven die in tegenstelling tot concurrenten geen „stimulerende middelen” van de overheid krijgen om hun concurrentievermogen te handhaven, zijn vaak slechter af. Zij kunnen ernstig in hun ontwikkeling worden belemmerd en mogelijk zelfs geheel van de markt worden verdrongen. Het jarenlange herstructureringsproces van de Europese staalindustrie leert dat de politiek het vaak echter maar moeilijk kan laten om subsidies toe te kennen aan grote bedrijven met veel werknemers die door sluiting bedreigd worden. Over het algemeen betekent dit dat overcapaciteit en onrendabele activiteiten die in een vrijemarktsituatie opgegeven zouden moeten worden, in stand worden gehouden. Het noodzakelijke aanpassingsproces wordt slechts aarzelend in gang gezet.

1.6

Politiek, bedrijfsleven en vakbonden zijn het er over eens dat industriële reconversie onvermijdelijk is en dat dit proces tot stand moet komen door middel van internationale kaderovereenkomsten. Dit inzicht berust op de ervaring van de EU-staalindustrie met industriële reconversie, een proces dat al tientallen jaren duurt. Algemeen wordt erkend dat herstructureringen en consolidaties alsook een begeleidende sociale dialoog noodzakelijk zijn, willen de Europese bedrijven zich kunnen handhaven op hun afzetmarkten, die steeds meer integreren.

1.7

De Europese Commissie wijst er in haar Mededeling over het industriebeleid (eind april 2004 (1)) op dat industriële reconversie niet verward mag worden met absolute deïndustrialisatie. Deïndustrialisatie houdt in dat zowel werkgelegenheid als productie en productiviteitsgroei afnemen. Absolute deïndustrialisatie leidt tot het wegtrekken van minder productieve arbeidsplaatsen naar ontwikkelingslanden en nieuw geïndustrialiseerde landen met lagere arbeidskosten. Dit komt in de eerste plaats doordat de kostenstructuren in derde landen gunstiger zijn geworden ten opzichte van de EU.

1.8

De Europese Commissie komt in haar analyse van het industriebeleid evenwel tot de conclusie dat behalve in de mijnbouw slechts in enkele sectoren momenteel sprake is van absolute deïndustrialisatie (textielindustrie, kledingindustrie, lederwaren- en schoenindustrie, scheepsbouw en –reparatie, olieraffinaderijen, kolenindustrie en splijtstoffen). Industriële reconversie is beslist een pijnlijk proces voor de betrokken regio's, maar is uit macro-economisch oogpunt gunstig mits de veranderingen goed gepland, vastgesteld en begeleid worden.

1.9

Dat het aandeel van de industrie in de economie afneemt, is het gevolg van een langdurige structuuromslag. De meeste branches, zoals de ijzer- en staalsector, hebben het aantal arbeidsplaatsen de afgelopen decennia weliswaar fors ingekrompen, maar wisten tegelijkertijd wel een duidelijke toename van hun toegevoegde waarde en arbeidsproductiviteit te realiseren.

1.10

Het feit dat de dienstensector maatschappelijk gezien steeds belangrijker wordt, wordt vaak aangevoerd als bewijs dat zich structurele veranderingen ten nadele van de industrie voltrekken. Deze verschuiving is echter minder ingrijpend dan zij lijkt omdat beide sectoren steeds meer met elkaar vervlochten raken. Zo is de verwerkende industrie de afgelopen decennia overgegaan tot het uitbesteden van diverse activiteiten (zoals vervoer, logistiek en dataverwerking) aan externe dienstverleners. Statistische gegevens over de industriële reconversie moeten dan ook altijd zorgvuldig en uiterst voorzichtig geïnterpreteerd worden. Verkeerde conclusies op basis van oppervlakkige analyses of halve waarheden die door politieke overwegingen worden ingegeven, hebben al gauw negatieve gevolgen voor het industriebeleid.

1.11

Ook nu de Europese Unie steeds meer een kenniseconomie wordt, kan zij niet zonder de toegevoegde waarde van de industrie. Wanneer ook de toegevoegde waarde wordt meegeteld die andere sectoren creëren met hun activiteiten voor de industrie, blijkt dat de betekenis van de industrie voor de Europese Unie nog altijd even hoog is als begin jaren '90. In Duitsland bijvoorbeeld neemt de industrie zo in totaal ruim 40 % van de bruto toegevoegde waarde voor haar rekening.

1.12

Tegen de achtergrond van het soms zeer pijnlijke privatiserings- en herstructureringsproces, dat al bijna dertig jaar in beslag neemt, vindt de Europese Commissie nu dat bij toekomstige herstructureringsmaatregelen (in de landen van Midden- en Oost-Europa, maar ook in andere sectoren) uitgegaan moet worden van de ervaringen die de EU-staalindustrie met aanpassingsmaatregelen heeft opgedaan.

1.13

De afgelopen decennia zijn de politieke, technische en economische omstandigheden van de EU-staalindustrie ingrijpend veranderd: de oliecrises, de interne markt, de uitbreidingen van de EU en ook de globalisering hebben diepe sporen nagelaten in een sector die als grondstofleverancier voor vele branches belangrijk is. Sinds 1975, het eerste crisisjaar, is de staalproductie ondanks alle schommelingen in conjunctuur en structuur echter nagenoeg gelijk gebleven in de EU. In bijna alle lidstaten van de EU-15 wordt ook nu nog staal geproduceerd, alleen vindt de productie nu dankzij de technische vooruitgang met slechts een derde van het aantal werknemers van toen plaats. Het aantal staatsbedrijven in de staalsector van de EU-15 is gedaald van 53 % in 1985 tot minder dan 10 % nu. Bovendien zijn staatsbedrijven thans onderworpen aan soortgelijke economische randvoorwaarden als particuliere bedrijven.

1.14

In het licht hiervan heeft de Adviescommissie industriële reconversie (CCMI) van het Europees Economisch en Sociaal Comité de interessante taak gekregen na te gaan welke rol overheidssteun in het algemeen bij structuurveranderingen speelt en in het bijzonder in de Europese staalindustrie heeft gespeeld. In dit initiatiefadvies wordt onder „staalindustrie” het volgende verstaan: alle industriële activiteiten die verband houden met de productie en afzet van staal, rekening houdend met hun belangrijke rol voor de Europese staalverwerkende industrie.

2.1

Overheidssteun is een selectief voordeel dat overheidsorganen aan geselecteerde takken van productie en uiteindelijk aan bepaalde groepen personen toekennen. Om te kunnen bepalen of maatregelen overheidssteun vormen, moet onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds maatregelen ter ondersteuning van bepaalde ondernemingen of ter vervaardiging van bepaalde goederen overeenkomstig artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag, en anderzijds algemene maatregelen die in gelijke mate toepasselijk zijn in de lidstaten en de hele economie ten goede komen. In het laatste geval is er geen sprake van overheidssteun in de zin van artikel 87, lid 1, maar eerder van algemene economische beleidsmaatregelen, waarvan alle ondernemingen in gelijke mate gebruik kunnen maken (zoals investeringsaftrekmogelijkheden).

2.2

In een markteconomie worden economische activiteiten echter gestuurd door vraag en aanbod en gecoördineerd door middel van de prijs. Daardoor kan iedere maatregel die de functie van de prijs als informatie-, sturings- en stimuleringsmechanisme beïnvloedt in principe schadelijk zijn.

2.3

Overheidssteun kan de vrije concurrentie blijvend beïnvloeden, verhindert een efficiënte allocatie van hulpbronnen en vormt een bedreiging voor de interne markt. De noodzaak een vrije en onvervalste mededinging in stand te houden, wordt dan ook erkend als een van de hoekstenen van de Europese Unie.

2.4

Steunmaatregelen (financiële steun of belastingvoordelen) zijn alleen gerechtvaardigd indien de markt niet optimaal functioneert en een reële kans bestaat dat subsidies tot een beter economisch resultaat leiden. Bij marktfalen kan overheidsingrijpen in de vorm van financiële steun voorkomen dat er verkeerde allocaties plaatsvinden. Het komt echter zelden voor dat de overheid weet hoeveel geld er bij marktfalen precies nodig is. Informatie van bedrijven die overheidssteun binnen willen slepen, dient met het nodige voorbehoud gebruikt te worden.

2.5

Probleem is ook dat de marktsituatie voortdurend verandert. Het is mogelijk dat overheidssteun die aanvankelijk gerechtvaardigd was, inmiddels economisch gezien niet meer noodzakelijk is, maar door de traagheid van het politieke proces of onder druk van belangengroeperingen uit de betrokken regio of sector nog steeds wordt toegekend.

2.6

Staatssteun leidt daarnaast vaak tot gedragsveranderingen bij de marktpartijen. Subsidies verminderen de bereidheid van ondernemingen om aanpassingen door te voeren die noodzakelijk zijn om hun concurrentievermogen te handhaven of weer op te bouwen. Ondernemingen die steun ontvangen kunnen zo een „subsidiementaliteit” ontwikkelen.

2.7

Overheidssteun kan - in ieder geval op middellange termijn - gepaard gaan met een grotere belastingdruk. Het afbouwen van overheidssteun is niet alleen essentieel om tot een gezonde begroting te komen, maar is ook uit het oogpunt van economie en regelgeving noodzakelijk. Een verkeerde aanpak van subsidies zorgt ervoor dat de structuurveranderingen afgeremd worden.

2.8

Gezien de noodzaak om de totale overheidssteun terug te dringen hebben verscheidene EU-ministerraden er in hun conclusies op aangedrongen dat de nadruk wordt verschoven van ondersteuning van afzonderlijke bedrijven of bedrijfstakken naar horizontale doelstellingen van gemeenschappelijk belang, zoals cohesie. Overheidssteun die op horizontale doelstellingen is gericht, is meestal bedoeld om marktfalen te corrigeren en leidt normaal gesproken tot minder concurrentievervalsing dan sectorgerichte en ad hoc-subsidies. Laatstgenoemde subsidies zijn hoofdzakelijk bedoeld om ondernemingen in moeilijkheden te redden of te herstructureren.

2.9

De belangrijkste horizontale doelstellingen die met overheidssteun worden nagestreefd, zijn:

2.10

Van oudsher heeft de overheid een zeer grote invloed op de staalindustrie uitgeoefend, ingegeven door militaire en veiligheidsoverwegingen. Ter indicatie: in 1980 vond nog zo'n 60 % van de wereldwijde staalproductie plaats in bedrijven die al dan niet rechtstreeks onder toezicht van de overheid stonden.

2.11

Staalbedrijven die in handen van de overheid zijn, kunnen er doorgaans op rekenen dat de meeste verliezen worden overgenomen, waardoor hun voortbestaan in feite gegarandeerd is. De mededinging wordt hierdoor evenzeer belemmerd als door overheidssteun die wordt toegekend om de concurrentiepositie te versterken of om te voorkomen dat bedrijven die niet rechtstreeks eigendom van de overheid zijn, hun deuren moeten sluiten. De economische maatregelen om bedrijfssluitingen te voorkomen worden ook nog aangevuld met politieke maatregelen. Al met al is het mogelijk dat de aanpassingsproblemen worden afgewenteld op de sterkere bedrijven of dat er een steunlawine op gang gebracht wordt.

2.12

Naast sluitingssteun mag daarom nu alleen nog maar horizontale steun aan de Europese staalindustrie worden toegestaan. Terugkijkend op het herstructureringsproces dat tot ver in de jaren '90 slechts zeer langzaam vorderde, heeft de staalindustrie uiteindelijk aanvaard dat de sectorgerichte en ad hoc-subsidies vervangen moeten worden door horizontale steun, en gaat zij thans zelfs zover dat zij in haar steunregeling ook afziet van regionale subsidies (2).

2.13

Toezicht op alle nationale uitgaven is uitermate belangrijk in de Unie. De Europese Commissie moet in haar steunbeleid uitgaan van een transparante controle op en een transparant gebruik van overheidssteun, zoals momenteel al geldt voor de staalindustrie.

2.14

De Commissie werkt thans verder aan de herziening van haar richtsnoeren en kaderregelingen voor overheidssteun, om na te gaan of ze vereenvoudigd en verduidelijkt kunnen worden, en om eventuele tegenstrijdigheden tussen de verschillende teksten weg te nemen. De Commissie zal voorrang geven aan de herziening van de richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden, de hervorming van de communautaire regels voor regionale steun na de uitbreiding, het opstellen van een nieuwe kaderregeling voor de beoordeling van geringe bedragen aan staatssteun, en aan verduidelijkingen inzake diensten van algemeen economisch belang.

2.15

Bij de verdere ontwikkeling van het algemene EU-beleid inzake overheidssteun moet rekening worden gehouden met de internationale context en met name met de multilaterale verplichtingen. Steun die ten goede komt aan goederen en producten uit andere sectoren dan de landbouw, is onderworpen aan de WTO-overeenkomst inzake subsidies en compenserende maatregelen.

3.1

Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (1952) was duidelijk over steunverlening door de lidstaten aan ondernemingen in de kolen- en staalindustrie: „Als zijnde onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt voor kolen en staal worden afgeschaft en zijn verboden binnen de Gemeenschap overeenkomstig de bepalingen van dit Verdrag: … door de staten verleende subsidies of hulp, of door deze opgelegde bijzondere lasten, in welke vorm ook” (artikel 4, sub c)). Dat iedere vorm van steunverlening door de afzonderlijke lidstaten aan ondernemingen was verboden, was een logisch gevolg van het feit dat binnen de gemeenschappelijke markt een einde aan alle nationale beschermingsmaatregelen werd gemaakt.

3.2

Na de totstandbrenging van de gemeenschappelijke markt werd echter al snel duidelijk dat overheidssteun noodzakelijk was om de voorziening van met eigen kolen opgewekte energie in Europa te waarborgen. Er werd gezocht naar een oplossing die geen aanpassing van het EGKS-Verdrag zou vergen, en uiteindelijk werd voorgesteld sommige soorten overheidssteun te beschouwen als communautaire steun, die in principe toegestaan was. Artikel 95, dat bedoeld was om eventuele onvoorziene omstandigheden na ondertekening van het Verdrag te dekken, werd hiervoor als basis gebruikt. Op basis van dit artikel mocht de Gemeenschap optreden indien dit noodzakelijk was om een of meer doelstellingen van het Verdrag te realiseren.

3.3

Een van die doelstellingen was de kolenmijnen draaiende en vooral ook de mensen daar aan het werk te houden. Van toen af aan werd steun die lidstaten hun kolenmijnen gaven om de energievoorziening te garanderen, beschouwd als communautaire steun.

3.4

In de jaren 70 namen veel lidstaten niet eens de moeite om deze uitweg te kiezen voor hun steun aan staalbedrijven; zonder op noemenswaardige bezwaren te stuiten kenden zij miljarden toe, aanvankelijk om de staalindustrie te helpen bij haar expansie en later om de bedrijven, die meestal in overheidshanden waren, draaiende te houden. Zelfs nog begin jaren '80 deed de toenmalige directeur-generaal Mededinging bij de Commissie het EGKS-verbod op steun openlijk af als achterhaald.

3.5

Vanaf 1978 boekten de particuliere staalbedrijven, die zwaar hadden te lijden onder de concurrentievervalsing als gevolg van de „steunwedloop”, steeds meer succes met hun pogingen om het subsidieverbod weer van kracht te laten worden.

3.6

De staalsteuncodes, die gebaseerd waren op artikel 95, bepaalden vanaf 1980 dat steun aan staalbedrijven alleen op strikte voorwaarden was toegestaan. Vrijwel alle steun die de lidstaten hun bedrijven al gaven, viel aanvankelijk echter onder de toegestane steunvormen. De eerste steuncode diende dus eigenlijk alleen maar om bestaande praktijken te legaliseren. Slechts geleidelijk aan werden de steunvormen die de mededinging de grootste schade toebrachten, zoals reddingssteun, exploitatiesteun en investeringssteun, volledig verboden.

3.7

Vanaf halverwege de jaren '80 waren op grond van de steuncode alleen nog steun voor onderzoek en ontwikkeling, milieusteun en sluitingssteun toegestaan. Desondanks ontvingen sommige staatsbedrijven in de staalindustrie tot halverwege de jaren '90 nog steeds overheidsgeld voor het aflossen van schulden en herstructurering, op basis van ontheffingen in het kader van artikel 95.

3.8

Ten slotte werd bepaald dat verdere „communautaire steun” alleen toegekend mocht worden indien de productiecapaciteit fors werd teruggebracht. De EU-lidstaten werden het er uiteindelijk over eens dat er geen andere uitzonderingen op het subsidieverbod toegelaten zouden worden dan die, welke in de steuncode voorzien waren.

3.9

Deze strenge regels voor steun aan de staalindustrie, die de grondleggers van het EGKS-Verdrag al in gedachten hadden en die onder de verantwoordelijkheid van de Europese Commissie kwamen toen het verdrag in 2002 verstreek, waren zeker ook te danken aan de voortdurende politieke inspanningen en juridische stappen van de staalindustrie. De zaken die het Europese Hof van Justitie werden voorgelegd, leidden weliswaar niet altijd tot het intrekken van de steunmaatregel die werd aangevochten, maar droegen er wel toe bij dat de wettelijke ruimte voor uitzonderingen op het steunverbod nauwkeurig werd vastgesteld en verder werd beperkt.

3.10

De EGKS-staalbedrijven hebben een aanzienlijke hoeveelheid steun gekregen: het gaat om een bedrag van in totaal 70 miljard euro sinds 1975! Dit bedrag valt als volgt op te splitsen:

3.11

Volgens het meest recente scorebord van de EU voor overheidssteun gaat vandaag de dag minder dan 2 promille van de totale EU-steun naar de staalindustrie. Bovendien is dit geld vrijwel uitsluitend bestemd voor maatregelen om het milieu te beschermen. De regels en de praktijken op het gebied van steun aan de staalindustrie zijn thans duidelijk strikter dan de communautaire steunregelingen voor andere sectoren.

3.12

In de jaren '60 en de eerste helft van de jaren '70 vertoonde het wereldwijde verbruik van staal een sterke, constante groei van gemiddeld ruim 5 % per jaar. In 1974 bereikte de productie van ruwstaal in de toenmalige Europese Gemeenschap (9 lidstaten) een recordhoogte: bijna 156 miljoen ton, waarbij 87 % van de productiecapaciteit werd benut.

3.13

Een jaar later echter, in 1975, zakte de staalproductie als gevolg van de oliecrisis in, met een daling van 30 miljoen ton (19 %) in de EG. De staalprijzen kelderden nog meer dan de productie. Tegelijkertijd kregen de EGKS-staalbedrijven te maken met een forse toename van de invoer, die gepaard ging met een even duidelijke afname van hun eigen uitvoer. De daling van de staalconsumptie op de interne markt werd nog verergerd door het feit dat de staalvoorraden werden aangesproken.

3.14

Aanvankelijk zag het ernaar uit dat het slechts om een zeer scherpe conjunctuurdaling ging. Alle deskundigen dachten dan ook dat er snel weer een opleving zou volgen. Ook de economische instanties die door de Europese Commissie werden geraadpleegd, gaven aan dat zij een bijzonder krachtig en langdurig herstel verwachtten. Volgens de langetermijnprognose van de Commissie in haar „Algemene doelstellingen voor 1985”, die zij in samenwerking met producenten, consumenten en handelaren opstelde, zou de communautaire staalproductie in 1985 niet minder dan 188 miljoen ton bedragen. In werkelijkheid bedroeg de productie slechts 120 miljoen ton. De staalbedrijven gingen bij hun investeringsplannen voor de middellange en de lange termijn dus uit van volstrekt onjuiste basisgegevens. Zo ontstond overcapaciteit en raakten vraag en aanbod steeds verder van elkaar verwijderd.

3.15

Als gevolg van de afname van het economisch groeitempo in de wereld liep de investeringsactiviteit van staalafnemers sterk terug. Dit pakte bijzonder slecht uit voor de staalconsumptie, aangezien in de hooggeïndustrialiseerde landen ongeveer tweederde daarvan gerelateerd is aan investeringsactiviteiten.

3.16

De stagnatie van de wereldwijde vraag naar staal sinds 1975 is ook voor een belangrijk deel toe te schrijven aan het feit dat staal efficiënter wordt gebruikt en er dus minder staal nodig is voor de diverse doeleinden. De vraag in Europa is daarnaast afgenomen door de aanhoudende verschuiving van kwantitatieve naar kwalitatieve groei en de expansie van de tertiaire sector.

3.17

Hoewel het staalverbruik na 1975 dus stagneerde, nam de staalcapaciteit aanzienlijk toe. De nominale wereldwijde capaciteit voor ruwstaal steeg alleen al tussen 1974 en 1983 met 150 miljoen ton, terwijl de wereldwijde vraag naar staal juist met 44 miljoen ton daalde. Tegelijkertijd maakte de capaciteit in de „nieuwe” staallanden en Oostbloklanden een bijzonder sterke groei door. Vergeleken met het feitelijke staalverbruik steeg het nominale capaciteitsoverschot in 1974 tot 130 miljoen ton ter wereld en binnen tien jaar verdrievoudigde dit overschot bijna (343 miljoen ton).

3.18

Aangezien het instorten van de vraag toen nog steeds uitsluitend als een conjunctuurverschijnsel werd beschouwd, werd de capaciteit ondanks de crisismaatregelen op peil gehouden. Het lukte niet de druk van de aanbodzijde op te vangen, prijsoorlogen op de Europese staalmarkten te voorkomen of de kelderende prijzen tegen te houden. Bedrijven met hoge productiekosten en weinig reserves raakten in steeds grotere moeilijkheden. Zij vroegen om steun van de overheid en kregen die meestal ook van hun nationale regering. Zo werden de problemen van individuele bedrijven afgewenteld op de hele industrie. Het systeem van vrijwillige beperkingen dat door de pas opgerichte Europese vereniging van ijzer- en staalproducerende industrieën (Eurofer) was ingevoerd, stortte uiteindelijk in toen niet alle grote bedrijven meer meededen.

3.19

Met de instorting van het vrijwillige Eurofersysteem zag de Commissie zich in het najaar van 1980 gedwongen te verklaren dat er sprake was van een duidelijke crisis en een voor alle fabrieken in de EG verplicht productiequotasysteem in te voeren. Vanaf toen stelde de Commissie de productiequota elk kwartaal vast. Als fabrieken zich niet aan de quota zouden houden, konden er sancties worden opgelegd. Bovendien werden voor bepaalde producten minimumprijzen bepaald. De Commissie streefde met haar beleid naar prijsstabilisatie en naar capaciteitsbeperkingen die in sociaal en regionaal opzicht aanvaardbaar waren. Elk staalbedrijf in de EG kreeg te maken met quota voor zijn productie en voor zijn afzet op de gemeenschappelijke markt. Daarnaast werden met 15 landen vrijwillige overeenkomsten gesloten om de invoer te beperken. Gezien de lage prijzen van staalproducten op de wereldmarkt was het belangrijk te voorkomen dat bij de uitvoer verliezen geleden zouden worden, die onder de voorwaarden van het crisissysteem extra EG-subsidies zouden kosten. Ongeveer 70 % van de Europese staalproductie was begin jaren 80 onderworpen aan het quotasysteem.

3.20

Het politieke doel - geleidelijke capaciteitsvermindering - werd echter niet meteen gerealiseerd. De hoop van de betrokken bedrijven op een opleving van de vraag en de uitschakeling van concurrenten, alsmede de overheidssteun en het gecontroleerde aanbod zorgden ervoor dat de zwakste bedrijven hun capaciteit niet afbouwden. De vermindering kwam pas geleidelijk op gang met de tweede staalsteuncode, waarin werd bepaald dat steun alleen verleend mocht worden indien er een herstructureringsprogramma uitgevoerd zou worden. Het verplichte quotasysteem, dat eigenlijk in 1981 afgeschaft had moeten worden, moest gezien de mededingingssituatie steeds weer gehandhaafd worden.

3.21

Om de onontkoombare capaciteitsbeperking toch door te zetten, oefende de Commissie met het EGKS-verbod op overheidssteun druk uit, terwijl zij met de staalsteuncode die toen werd ingevoerd, de praktijken legaliseerde die tot dusver illegaal waren geweest. Tegelijkertijd voerde zij echter een vergunningsregeling in, die zij koppelde aan eisen inzake capaciteitsvermindering. Deze fase in het staalbeleid duurde tot eind 1985. In ruil voor de goedkeuring van overheidssteun werd via toepassing van het quotasysteem een productiecapaciteit van ca. 44 miljoen ton ruwstaal en 32 miljoen ton warmgewalst staal ontmanteld.

3.22

Alleen al tussen 1983 en 1985 kregen staalbedrijven zo'n 15 miljard euro aan overheidssteun. In plaats van de mededingingsvoorwaarden te harmoniseren maakte de politiek te weinig gebruik van de kans om van de bedrijven die steun ontvingen, te verlangen dat zij hun capaciteit voldoende afbouwden. Daardoor liep de ontmanteling van overtollige capaciteit - waar de markt al lang op aandrong - vertraging op.

3.23

In 1985 verkondigde de Commissie dat de duidelijke crisis achter de rug was en koos zij eindelijk voor een radicale heroriëntering van het EG-beleid voor de staalmarkt. Kort nadat 15 miljard aan overheidssteun was toegekend, was het nu aan de markt, eerst door flexibilisering van het quotasysteem en vervolgens door een totale „liberalisering”, om een einde te maken aan de overcapaciteit, hetgeen met de dirigistische maatregelen van „Brussel” niet gelukt was. Bij haar ploselinge beleidsverandering zag de Commissie echter over het hoofd dat de miljarden aan steun, waarvoor zij zelf tot eind 1985 toestemming had verleend, pas de volgende jaren effect op het concurrentievermogen zouden hebben. Eind 1986 had zij het aantal gereguleerde producten aanzienlijk teruggebracht.

3.24

Ondanks een capaciteitssanering van ca. 40 miljoen ton en de verdwijning van tienduizenden arbeidsplaatsen werd op de markt echter nog altijd druk uitgeoefend door een overtollige productiecapaciteit van ca. 25 miljoen ton.

3.25

Toen de vraag in 1987 aan een korte opleving begon zag de Commissie zich gesterkt in haar overtuiging dat de staalindustrie niet meer in een „duidelijke crisis” verkeerde. Reguleringsmaatregelen zoals productiecertificaten en verplichte registratie van leveranties werden afgeschaft. De druk op de nationale regeringen en de Commissie nam toe, zodat achtereenvolgens de derde (1985), vierde (1989) en vijfde staalsteuncode (1992) werden opgesteld om de subsidiekraan definitief dicht te draaien. Steun mocht voortaan alleen nog worden toegekend voor onderzoek en ontwikkeling, milieubescherming, bepaalde sluitingen en regionale investeringen.

3.26

Na een korte piek zette de vraag naar staal in 1990 opnieuw een daling in, gevolgd door de staalprijzen, die ca. 20 % lager werden. Dus werd in 1992 een steeds groter beroep op de Commissie gedaan om in te grijpen. Concreet werd aangedrongen op kwartaalvooruitzichten voor de productie en de afzet van producten, vereenvoudiging van fusies, bescherming tegen invoer uit Oost-Europa en herstructureringssteun. Teneinde de overcapaciteit af te bouwen werd gepleit voor een structuurcrisiskartel, verdeling van de lasten tussen de bedrijven en een definitieve capaciteitsvermindering van 20 % voor het einde van 1996, waarbij 50 000 ontslagen zouden vallen.

3.27

De Commissie wees het voorgestelde structuurcrisiskartel en nieuwe productiequotasysteem echter af; zij kwam in 1993 met een eigen plan, dat alleen uit indirecte maatregelen bestond. De maatregelen omvatten voorfinanciering van capaciteitssluitingen door de Commissie, bevordering van fusies en van samenwerking op productievlak, tijdelijke bescherming van de staalmarkt tegen invoer uit Oost-Europa, vergroting van de markttransparantie door informatie over productie en afzet in de EU en flankerende sociale maatregelen, om bedrijven te stimuleren hun capaciteit te reduceren. Er kwam een herstructureringsproces op gang, waarbij de productiecapaciteit met nog eens 19 miljoen ton werd verminderd en ca. 100 000 arbeidsplaatsen in de ijzer- en staalindustrie van de Gemeenschap verloren gingen. Van het door de Ministerraad reeds goedgekeurde voorfinancieringsmodel werd geen gebruik gemaakt.

3.28

Ondanks de vijfde staalsteuncode hechtte de Ministerraad in december 1993 op voorstel van de Commissie zijn goedkeuring aan overheidssteun ten bedrage van bijna 7 miljard euro aan ILVA (Italië), CSI en Sidenor (Spanje), Siderurgia Nacional (Portugal) en EKO alsmede Sächsische Edelstahlwerke (Duitsland), in ruil voor capaciteitsbeperking.

3.29

Bij artikel 4, sub c) van het EGKS-Verdrag werd overheidssteun strikt verboden. Dit heeft de lidstaten er echter slechts ten dele van weerhouden hun staalindustrie op grote schaal te steunen, met volle instemming op het hoogste Europese niveau. In de periode dat het EGKS-Verdrag van kracht was, werd meer dan 70 miljard aan belastinggeld toegekend, waardoor de noodzakelijke aanpassing aan de industriële reconversie later op gang is gekomen, maar uiteindelijk niet is uitgebleven. De Commissie heeft later in de jaren '90 bij de herstructurering van de staalindustrie van de LMOE in verband met de toetreding tot de EU ook vastgehouden aan het beproefde uitgangspunt dat overheidssteun wordt toegestaan in ruil voor beperking van de capaciteit.

3.30

De EG-lidstaten hebben in 1982 besloten de markt buiten werking te stellen en de noodzakelijke capaciteitsoffers gelijkelijk te verdelen. Dit druist in tegen artikel 2 van het EGKS-Verdrag, waarin staat dat staal geproduceerd moet worden op de plaats met de laagste productiekosten. De EU-lidstaten en de Europese Commissie spanden zich niet in om ervoor te zorgen dat onrendabele bedrijven snel van de markt zouden verdwijnen en de sociale gevolgen hiervan te verzachten, om zo vraag en aanbod weer snel met elkaar in evenwicht te brengen, maar kozen ervoor gebruik te maken van de in het EGKS-Verdrag voorziene instrumenten voor crisissituaties - en dit kwam zeker niet alle staalbedrijven ten goede. Om redenen van het sociaal, regionaal en verdelingsbeleid werd onrendabele capaciteit zo in standgehouden, terwijl rendabele - vooral particuliere - bedrijven ten onder gingen en met hen arbeidsplaatsen verdwenen die bij een benchmarking als vast beschouwd zouden zijn.

3.31

Vast staat wel dat de crisis van de EU-staalindustrie in grote trekken overwonnen is. De Europese staalindustrie heeft uiteindelijk toch de nodige herstructurering doorgevoerd om de internationale concurrentie het hoofd te kunnen bieden. Met een verlies van meer dan 550.000 arbeidsplaatsen, waarbij de afbouw voor het grootste deel op een sociaal aanvaarbare wijze heeft plaatsgevonden, heeft ze echter een zeer hoge prijs moeten betalen. Alleen dankzij de intensieve dialoog en samenwerking tussen de sociale partners kon dit proces worden volbracht. De EU-lidstaten hadden de 70 miljard euro aan overheidssteun zeker op een betere manier kunnen uitgeven.

3.32

Het EGKS-onderzoeksprogramma was de motor achter vele van de technische innovaties die de Europese staalindustrie in staat stelden zich te reorganiseren. Het EGKS-Verdrag voorzag in de mogelijkheid om middelen ter beschikking te stellen voor communautaire onderzoek, teneinde het concurrentievermogen van de industrie in het algemeen en de veiligheid op het werk te verbeteren.

3.33

Het eerste EGKS-onderzoeksproject ging reeds in 1955 van start. Onderzoekers en ingenieurs op het vlak van de meest innovatieve technologie gingen steeds meer Europees denken en samenwerken. De staalindustrie - en met haar de Europese samenleving - profiteerde van dit soort coöperatief onderzoek, waarbij inspanningen werden gecoördineerd, gemeenschappelijk onderzoek werd verricht en de resultaten aan alle betrokkenen ter beschikking werden gesteld. Zo verliep de innovatie in de staalindustrie dankzij voortdurende verbeteringen in een hoog tempo.

3.34

Ook op milieugebied - voor de samenleving van groot belang - konden dankzij EGKS-onderzoek meetbare resultaten worden geboekt. Zo werd de emissie van zwaveldioxide met 70 % en die van van roetdeeltjes met 60 % teruggebracht. De emissie van CO2 is sinds het begin van de jaren 80 gehalveerd. De Europese staalproducten verbruiken thans per ton geproduceerd staal 40 % minder energie dan 20 jaar geleden.

3.35

Op de EGKS-begroting werd in 1955 aanvankelijk slechts 7 miljoen euro per jaar uitgetrokken voor communautair onderzoek. Dit bedrag liep op tot ca. 50 miljoen per jaar in de jaren 90 voor de EU-15. Communautaire onderzoeksprojecten ter verbetering van procedures, materialen en milieu konden voor 60 % gesubsidieerd worden. Vanaf 1983 konden pilot- en onderzoeksprojecten voor 40 % gesubsidieerd worden.

3.36

Iedere euro die in het EGKS-onderzoek werd geïnvesteerd, leverde zo gemiddeld 13 euro op. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de EU-lidstaten bij het verstrijken van het EGKS-Verdrag unaniem overeenkwamen om de resterende middelen, die afkomstig waren uit bijdragen van de kolen- en staalbedrijven, uitsluitend te bestemmen voor verder onderzoek in de kolen- en staalindustrie. Volgens de richtsnoeren die zijn opgesteld, moet het jaarlijkse bedrag aan post-EGKS-renteopbrengsten, zo'n 60 miljoen euro, uitsluitend worden gebruikt voor onderzoek in de staalindustrie, waarbij de nadruk ligt op:

3.37

De staalindustrie van de EU-15 is nu, begin 21e eeuw, klaar voor de mondiale concurrentie. Zij heeft zich de afgelopen jaren in technisch, economisch, maar ook ecologisch opzicht goed opgewerkt. Sommige voormalige staatsbedrijven hebben de ontvangen financiële steun doelgericht ingezet om door middel van technologische aanpassingen en stroomlijning van hun structuren op te klimmen tot een leiderspositie in de wereld.

3.38

Het is de staalindustrie gelukt zich aan te passen aan de eisen van de globalisering en duurzame ontwikkeling. Er is in Europa duidelijk lering getrokken uit de staalcrises van de jaren '70, '80 en '90. De staalindustrie staat thans zo sterk in haar schoenen dat zij ook in economisch moeilijke tijden vrijwel niet in de rode cijfers terechtkomt.

3.39

De sterke vraag op de interne markt onderstreept de forse inspanningen die de EU-staalbedrijven leveren om kosteneffectief te produceren en tegelijkertijd de kwaliteit te verbeteren en de afstand tot de klanten te verminderen. Met hun fusies en overnames en met hun efficiëntieverbeteringen en kostenverlagingen hebben de Europese staalproducenten de basis gelegd voor een branche die de concurrentie in de 21 eeuw het hoofd kan bieden. „Reddingssteun” en „herstructureringssteun” komen in hun woordenboek niet meer voor. Met hun krachtige pleidooi om de strenge steunregels ook na het verstrijken van het EGKS-Verdrag te handhaven laten de EU-staalbedrijven duidelijk zien dat zij de subsidiementaliteit en concurrentievervalsingen als voltooid verleden tijd willen beschouwen.

3.40

Het consoliderings- en reconversieproces is echter nog lang niet afgerond. Sommige bedrijven werken nu al aan fusies met bedrijven uit andere werelddelen. Daarnaast heeft de industriële opkomst van China ingrijpende gevolgen voor het concurrentievermogen van de bedrijven. De snel groeiende vraag naar staal in China zorgt voor een gespannen vraag op de internationale grondstofmarkten. De Chinese import van ijzererts en schroot bijvoorbeeld zorgt voor tekorten op de wereldmarkten en drijft de grondstof- en de vrachtprijzen op.

3.41

Inmiddels wordt ook vaart gezet achter de structuurveranderingen in de staalindustrie van de nieuwe lidstaten. De uitdagingen waar deze landen bij de herstructurering van hun staalindustrie voor staan, zijn min of meer vergelijkbaar met de situatie waarin West-Europa zich 25 jaar geleden bevond, al heeft sindsdien een snelle globalisering van de markten plaatsgevonden. In dit verband is het noodzakelijk dat de partners in Midden- en Oost-Europa profiteren van de ervaringen die in West-Europa met de herstructurering van de staalindustrie zijn opgedaan.

3.42

In ruil voor specifieke steun (gedoogperiodes) moesten de LMOE reeds in het kader van de Europa-Akkoorden begin jaren 90 adequate herstructureringsmaatregelen treffen, de overcapaciteit fors afbouwen en aantonen dat de begunstigde ondernemingen zich al beter op de markt kunnen handhaven. Om ervoor te zorgen dat ook na de uitbreiding van de EU sprake is van een vrije en eerlijke concurrentie op de interne staalmarkt, is in de toetredingsverdragen de verplichting voor de nieuwe lidstaten opgenomen om zich aan het acquis communautaire (bijv. richtlijnen en kaderbesluiten op het gebied van mededinging en overheidssteun, belastingen, milieu en sociaal beleid) te houden. De Europese Commissie moet er streng op toezien dat de nationale regeringen van de LMOE zich bij hun steunverlening houden aan de overeengekomen strenge EU-steunregeling en dat onrendabele capaciteit met inachtneming van de reële vraag ook echt volgens plan wordt afgebouwd.

4.1

Gezien de gevolgen in de VS van de moeilijke situatie op de mondiale staalmarkt hebben de VS in maart 2002 besloten op grond van art. 201 van het Amerikaanse handelswetboek tijdelijk invoerrechten op te leggen om de binnenlandse staalmarkt te beschermen, waarmee zij handelen in strijd met de WTO-regels. Aangezien de staalhandel vanwege onrendabele, overtollige productiecapaciteit in de wereld sterk fluctueert, kondigde de regering Bush tegelijkertijd aan dat zij zich wil inzetten voor internationale onderhandelingen over afbouw van onrendabele capaciteit en beperking van overheidssteun voor de staalindustrie in de wereld.

4.2

De EU-lidstaten en de Europese Commissie steunen elk streven naar meer discipline in de wereld op het gebied van overheidssteun aan de staalindustrie. Toen in december 2002 bij de OESO in Parijs multilaterale onderhandelingen van start gingen, kreeg de EU de gelegenheid haar beproefde beleid inzake steun aan de staalindustrie voor te stellen als basis voor een internationale staalsubsidie-overeenkomst (SSA).

4.3

Ook al lijkt de Europese staalindustrie sterk te twijfelen aan de oprechtheid van andere landen en regio's om de staalsubsidies af te bouwen en vervolgens te komen tot een goede SSA waarin een meldings- en een sanctieplicht zijn opgenomen, toch steunt het Europees Economisch en Sociaal Comité de handelwijze van de Europese Commissie. Het Comité vindt het wel verontrustend dat bij de bespreking van de subsidie- en capaciteitsproblemen niet meteen wordt gekeken naar de problemen rond protectionistische instrumenten, die vaak onrechtmarig worden ingezet en zo de markt verstoren.

4.4

Wat het toepassingsgebied van een eventuele SSA betreft, gaan de Europese producenten verder dan de meeste andere OESO-landen. Zij zijn het er namelijk over eens dat iedere overheidssteun die tot capaciteitsuitbreiding of tot behoud van onrendabele capaciteit bijdraagt, beslist verboden moet worden in de SSA. Dit geldt dus niet alleen voor specifieke subsidies aan bepaalde staalbedrijven, maar ook voor niet-specifieke, zgn. generieke subsidies.

4.5

Het Comité deelt het standpunt van de EU-staalproducenten dat overheidssteun alleen toegestaan mag worden zolang er geen sprake is van schadelijke gevolgen voor productiecapaciteit, eerlijke mededinging of handelsstromen. Daarbij pleit het Comité voor de volgende uitzonderingen in OESO-verband:

4.6

In de beoogde subsidie-overeenkomst moet er tevens rekening mee worden gehouden dat in ieder geval sommige ontwikkelingslanden reeds beschikken over een staalindustrie die de concurrentie prima aankan. Staalbedrijven in nieuw geïndustrialiseerde of ontwikkelingslanden profiteren van concurrentievoordelen als lage arbeidskosten, toegang tot grondstoffen, minder strenge milieu-eisen en bescherming door middel van hoge invoerrechten. Daarom mag overheidssteun aan staalbedrijven in deze economieën slechts worden overwogen indien aan de volgende voorwaarden wordt voldaan:

5.1

De ervaring met de herstructurering van de Europese staalindustrie leert dat overheidssteun een instrument is waaraan zowel voor- als nadelen kleven. Bedrijfssteun komt alleen ten goede aan bepaalde ondernemingen en leidt tot verkeerde allocaties; op deze manier wordt capaciteit die in een vrije marktsituatie opgegeven zou moeten worden, immers langer in stand gehouden. Overheidssteun in het kader van een overeengekomen herstructureringsprogramma kan echter zware sociale gevolgen verlichten en zo de aanvaarding en de gevolgen van de industriële reconversie bevorderen. Gebleken is dat dit proces in goede banen geleid kan worden door middel van een sociale dialoog.

5.2

Het is ook de vraag of met de enorme sommen belastinggeld niet iets anders en beters bereikt had kunnen worden, bijvoorbeeld op het gebied van scholing of onderzoek.

5.3

Een probleem in de crisisjaren van de staalindustrie was ook dat de juridische situatie weliswaar volkomen duidelijk leek (artikel 4, sub c, van het EGKS-Verdrag: alle overheidssteun is verboden), maar door diverse steuncodes, Ministerraadsbesluiten en arresten van het Hof op losse schroeven werd gezet en daardoor onvoorspelbaar werd.

5.4

In verband met de toetreding van eerst tien en later nog eens twee nieuwe EU-lidstaten is het dan ook des te belangrijker dat de (hopelijk) duidelijke staatssteunregels strikt nageleefd blijven worden en iedere schending, zoals door USS Kosice, onmiddellijk wordt bestraft.

5.5

De fouten die in de EU-15 zijn begaan, mogen niet opnieuw gemaakt worden.

5.6

De onderhandelingen binnen de OESO hebben alleen zin als het resultaat ervan een definitieve verbetering van de huidige situatie inhoudt, d.w.z.:

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/47

1.1

De veiligheid van de Europese burgers op gezondheidsgebied, die een elementair onderdeel van volksgezondheid is, houdt in dat de bevoegde overheidsorganen zich beter kwijten van hun collectieve verantwoordelijkheid op gezondheidsgebied (zelfs al gaat het soms om bio-terrorisme) en dat de burgers hun nieuwe recht uitoefenen om op een transparante manier geïnformeerd te worden over de beslissingen van deze organen.

1.2

„Veiligheid” en „gezondheidszorg” zijn twee termen die doorgaans met elkaar in verband worden gebracht, maar zonder dat het verband tussen beide zichtbaar is gemaakt. Daarbij is „volksgezondheid” nog steeds een concept dat niet helemaal is ingeburgerd ten gevolge van maatschappelijke inertie en een geneeskundige traditie gestoeld op individuele diagnostische en therapeutische handelingen.

1.3

De recente schokkende gebeurtenissen in Europa illustreren duidelijk dat gezondheidsrisico's niet langer een puur medische, maar ook een maatschappelijke en politieke aangelegenheid zijn geworden. Daarom is de uitwerking van een strategie voor veiligheid op gezondheidsgebied een zaak van iedereen, en meer bepaald van de beleidsverantwoordelijken: vanaf nu moeten de burgers erop kunnen vertrouwen dat hun die veiligheid wordt gegarandeerd.

1.4

Veiligheid op gezondheidsgebied ontstaat niet in het luchtledige, maar is een verrijking van en vormt een aanvulling op de traditionele domeinen van volksgezondheid, en in het bijzonder van epidemiologie, en bouwt voort op het gedachtegoed en de controlemechanismen die zich hebben ontwikkeld met betrekking tot medicatie. De noodzaak ervan dringt zich op naarmate de iatrogene effecten van alle medische handelingen duidelijk worden.

1.5

Qua methode is er geen verschil tussen dit streven naar veiligheid en geneeskunde. In beide gevallen wordt stapsgewijs voortgeschreden, waarbij opeenvolgende kansberekeningen op een bepaald tijdstip tot keuzen leiden, die afhankelijk zijn van hoe de kosten/baten-verhouding en de risico's worden ingeschat. De kwaliteit van de veiligheid is indicatief voor de kwaliteit van de gezondheidszorg.

1.6

Veiligheid op gezondheidsgebied berust dus op handelingen van medische aard, maar vergt tegelijkertijd ook dringend een echte methodologie en een engagement van de overheid voor veiligheid op gezondheidsgebied. Veiligheid bestrijkt natuurlijk een veel groter gebied, aangezien daarmee moet worden ingespeeld op de onophoudelijke medische vooruitgang.

1.7

Het concept van „veiligheid” is noodzakelijkerwijs onderhevig aan veranderingen, bijvoorbeeld wanneer voor bioterroristische aanslagen wordt gevreesd. Men kan zich niet tevreden stellen met verstarde formules: er moet worden gezocht naar een evenwicht tussen het nastreven van een onbereikbare volledige veiligheid enerzijds en verwaarlozing of bewuste niet-inmenging anderzijds. Voor een efficiënter wordende gezondheidszorg is er behoefte aan veiligheid op gezondheidsgebied; hierin bestaat het onderscheid met de armste landen ter wereld, waar het enige probleem vooralsnog is dat er nog moet worden gewerkt aan de fundamenten van de structuren voor volksgezondheid.

1.8

In de Europese Unie, die rijker is en een traditie heeft van mutualisme, is de tijd rijp voor de institutionalisering van het streven naar veiligheid. Alle middelen moeten worden ingezet om beslissingen op dit gebied te bespreken en vooral ook openbaar te maken, zodat de EU-burgers een alternatief wordt geboden voor paniek of geheimhouding; alleen zo zal Europa op het vlak van volksgezondheid als democratie tot wasdom komen.

2.1

Vóór het Verdrag van Maastricht betreffende de Europese Unie (7 februari 1992) werd in de communautaire teksten slechts terloops gesproken over gezondheidsbeleid. Het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) van 25 maart 1957 omvat specifieke bepalingen met betrekking tot de bescherming van de bevolking tegen de gevaren van ioniserende stralen.

2.2

In het Verdrag van Rome (25 maart 1957) komt „gezondheidsbescherming” echter slechts indirect aan bod in artikel 30 (ex artikel 36), waarin het volgende is bepaald:

2.2.1

„De bepalingen van de artikelen 28 en 29 vormen geen beletsel voor verboden of beperkingen van invoer, uitvoer of doorvoer, welke gerechtvaardigd zijn uit hoofde van bescherming van de openbare zedelijkheid, de openbare orde, de openbare veiligheid, de gezondheid en het leven van personen, dieren of planten, het nationaal artistiek historisch en archeologisch bezit of uit hoofde van bescherming van de industriële en commerciële eigendom. Deze verboden of beperkingen mogen echter geen middel tot willekeurige discriminatie noch een verkapte beperking van de handel tussen de lidstaten vormen”.

2.3

Het nieuwe artikel 118A (1), dat werd ingevoerd bij de Europese Akte (1986), betekent een uitbreiding van de bevoegdheden van de communautaire instellingen doordat de Europese Commissie voortaan ook voorstellen kan indienen met betrekking tot gezondheid, waarbij een „hoog niveau van bescherming” het uitgangspunt is.

2.4

Een andere indirecte verwijzing naar gezondheidsbescherming staat in het bij de Europese Akte ingevoerde artikel 130R (2) van het Verdrag van Rome, waarin is bepaald dat het milieubeleid van de EU vooral gericht moet zijn op „de bescherming van de gezondheid van de mens”.

2.5

Het Verdrag betreffende de Europese Unie heeft het Europese roer wat gezondheidszorg betreft volledig omgegooid door de opname daarin van een Titel X „Volksgezondheid” (3), waarin is bepaald dat door de Gemeenschap „een hoog niveau van bescherming van de menselijke gezondheid [wordt] verzekerd”. Het vierde lid van dit artikel 129 (4) stipuleert dat de Raad ter verwezenlijking van de doelstellingen van dit artikel, volgens de procedure van art. 189B (5), stimuleringsmaatregelen of aanbevelingen kan goedkeuren.

2.6

Ook elders in het Verdrag betreffende de Europese Unie wordt gezondheidsbescherming genoemd, zoals in artikel 129A (6), dat handelt over consumentenbescherming, waarin de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van consumenten uitdrukkelijk wordt vermeld.

2.7

Dankzij een precies rechtskader, dat nog zal worden verbeterd door artikel 179 van de ontwerpgrondwet voor Europa, kunnen de Europese instellingen zich nu ook met de volksgezondheid gaan bezighouden. Dat artikel 179 luidt als volgt:

2.8

De nieuw opgerichte organen (bv. het Europees Geneesmiddelenbureau) kunnen hun invloed nog versterken doordat de Europese instellingen steeds nauwer gaan samenwerken met derde landen en met de grote internationale organisaties (m.n. de Wereldgezondheidsorganisatie, de Raad van Europa, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie inzake bescherming tegen radioactieve stralen, en het VN-bureau voor drugscontrole en misdaadpreventie in verband met drugsverslaving). Die samenwerking moet zeker worden voortgezet en uitgebreid.

3.1.1

Medici nemen besluiten in een universum vol onzekerheden: hiaten in de kennis over pathologieën en de gevolgen en risico's van behandelingen, feilbaarheid van de medische informatie over patiënten, van de gekozen bijkomende onderzoeken, van de medische apparatuur, onnauwkeurigheden in de communicatie tussen dokter en patiënt waarin emotie en ongerustheid overheersen en in het klinisch onderzoek dat van nature approximatief is.

3.1.2

Een medische handeling is vaak het resultaat van een opeenvolging van waarschijnlijkheidsberekeningen op grond waarvan besluiten worden genomen in een context vol onzekerheid: hoe meer keuzes en beslissingen aan een diagnose of behandeling voorafgaan, hoe groter het risico of zelfs de waarschijnlijkheid dat een vergissing wordt gemaakt, hoewel dit niet noodzakelijkerwijs behoeft te betekenen dat daarbij sprake is van schuld.

3.1.3

Er is geen medische beslissing of handeling zonder imponderabilia: er blijft altijd een factor over die de wetenschap nog niet volledig beheerst en waardoor risico's statistisch gezien nooit volledig kunnen worden uitgesloten. Een en ander maakt nu eenmaal onlosmakelijk deel uit van de geneeskunde.

3.1.4

De onveiligheid op gezondheidsgebied heeft niet alleen menselijke oorzaken, zoals vergissingen al dan niet met schuld van de arts, maar ook feitelijke oorzaken, zoals de dan wel bekende, maar statistisch gezien onvermijdelijke risico's gezien de stand van de wetenschap, alsook onbekende risico's die nooit kunnen worden uitgesloten.

3.1.5

Men kan onmogelijk praten over veiligheid op gezondheidsgebied zonder deze fundamentele eigenschappen van de medische besluitvorming aan te stippen. Wanneer de gezondheid of het leven op het spel staan, is het vaak moeilijk zich erbij neer te leggen dat de mogelijkheden beperkt zijn. Helaas is er geen medische handeling zonder risico's, zoals er geen leven is zonder risico's.

3.2.1

Wat geldt voor de besluiten die medici moeten nemen, geldt ook voor de publieke besluitvorming inzake volksgezondheid: geen besluit nemen, is evengoed een beslissing als elke andere handeling, waarvoor men schuld kan dragen.

3.2.2

Het komt erop aan de risico's van een therapie af te wegen tegen de risico's van een besluit om de ziekte zich zonder inmenging te laten ontwikkelen. Het irrationele afwijzen van elk risico is in de gezondheidszorg even onverantwoord als het verwaarlozen van risico's.

3.2.3

Die gewoonte om baten en risico's af te wegen, is ver verwijderd van de heersende mentaliteit in de Europese samenleving die erin geslaagd is om de natuurlijke risico's sterk terug te dringen.

3.2.4

Om te bepalen of een handeling of een product veilig is voor de gezondheid, is het belangrijk uit te gaan van een risicoschaal waarmee het kleinste risico, maar geen nul-risico kan worden bepaald. Bij de afweging van baten en risico's moeten vijf criteria in het oog worden gehouden:

3.2.5

Omdat onzekerheid troef is, moet de overheid, die is blootgesteld aan de al dan niet convergerende druk van de publieke opinie en van de producenten van geneesmiddelen of behandelingsmethoden, dus kiezen tussen de voor de volksgezondheid meest pessimistische en daarom meest behoudende hypothese of de meest plausibele inschatting.

3.2.6

Bovendien moeten beslissingen over gezondheidsmaatregelen soms in crisissituaties worden genomen. Dan dienen de bevoegde instanties niet alleen het hoofd te bieden aan de problemen die opeens op hen afkomen, maar ook aan de dysfunctie van bepaalde systemen en aan de enorme meningsverschillen over de te nemen beslissingen.

3.2.7

Om te vermijden dat overheden in tijden van dringende nood gaan improviseren, zijn er van tevoren vastgelegde en beproefde procedures voor evaluatie, controle en interventie nodig. Daarom is het zinvol crisissituaties uit het verleden te analyseren en na te denken over een methodologie voor veiligheid op gezondheidsgebied.

3.2.8

Los van mogelijke wetenschappelijke en medische zekerheden, blijft bij de afweging van baten en risico's toch vaak een diepe kern van overtuiging een rol spelen.

4.1.1

Net zoals epidemiologisch toezicht onontbeerlijk is om de volksgezondheid te beschermen, moet er ook een specifieke gezondheidsbewaking zijn: een Europees centrum moet de veiligheid op gezondheidsgebied garanderen (zie par. 6.3).

4.1.2

Deze bewaking heeft tot doel om medische ongevallen en iatrogene pathologieën op te sporen, de onvoorziene of ongewenste neveneffecten van therapeutische protocollen te identificeren, controles uit te voeren en conclusies te analyseren, en de doeltreffendheid van medische-interventiesystemen te evalueren. Al deze voor de veiligheid onontbeerlijke functies vallen onder gezondheidsbewaking.

4.1.3

Deze vorm van bewaking kent internationale ontwikkelingen: onder leiding van de Wereldgezondheidsorganisatie en de Europese Unie zijn systemen voor informatie-uitwisseling en onderlinge waarschuwing opgezet.

4.1.4

In multilaterale teksten is samenwerking op alle niveaus, in alle specialismes en op alle continenten uitgewerkt. Hierdoor kunnen onverwijld de gepaste maatregelen worden genomen om de veiligheid op gezondheidsgebied te garanderen.

4.2.1

De kwaliteit en veiligheid van een gekozen therapeutische strategie hangen voornamelijk af van de stand van de wetenschap, en bijgevolg van de kennis daarvan waarover de arts beschikt.

4.3.1

Alle bevoegde instanties controleren of de verplichtingen worden nagekomen, en een uitgebreide en zich voortdurend ontwikkelende jurisprudentie verduidelijkt welke middelen gezondheidswerkers moeten inzetten en wat gewetensvolle, aandachtige zorgverlening in overeenstemming met de huidige stand van de wetenschap inhoudt.

4.3.2

Vanzelfsprekend is de manier waarop medische handelingen worden verricht, die erg variabel is naargelang het soort handeling en de bestaande „natuurlijke” risico's, belangrijk voor de veiligheid op gezondheidsgebied.

4.3.3

Alleen door de vergelijking van de moeilijkheden die inherent zijn aan de uitvoering van de medische handelingen, d.w.z. voor een deel van de – marginale – risico's die statistisch gezien kunnen worden uitgesloten, kan worden bepaald aan welke veiligheidsmaatregelen moet worden voldaan. Aan de hand van een afweging van baten en risico's kan dus worden bepaald wat de „standaardgraad van veiligheid” is, d.w.z. een mate van veiligheid die zowel aanvaardbaar als te verwachten is.

—

De kwaliteit van de organisatie en werking van de zorgsystemen bepaalt in sterke mate de veiligheid op gezondheidsgebied.

—

Teneinde die veiligheid te verzekeren, zijn alle publieke en private instellingen verplicht om van bepaalde middelen gebruik te maken, waarvoor regelingen gelden en vergunningen worden afgegeven. Het gezondheidssysteem moet tegemoet kunnen komen aan de behoeften van de bevolking en garanderen dat de gezondheidszorg op de meest veilige manier wordt georganiseerd.

4.5.1

Voor middelen en goederen die in de gezondheidszorg voor preventie, diagnose of behandeling worden gebruikt, bestaan strikte wettelijke voorschriften, de zogenaamde „topische regelgeving” voor:

4.5.2

De veiligheidsregels die hierop van toepassing zijn, vormen een ware veiligheidsgarantie.

5.1.1

In de gezondheidszorg van de lidstaten van de Europese Unie wordt nog geen rekening gehouden met de beginselen voor veiligheid op gezondheidsgebied.

5.1.2

Die veiligheid kan niet met een wiskundige berekening of volgens een vast recept worden bereikt, maar steunt op het voorzorgsbeginsel en een kritische ingesteldheid.

5.1.3

Ook vergt die veiligheid een bewustmaking en aanpassing over de grenzen heen. Geloven dat een soort verdedigingslinie mogelijk is waardoor de volgende epidemie kan worden afgeweerd, is een illusie. Gezondheidsrisico's kunnen allerlei vormen aannemen, zijn steeds weer anders en komen meestal totaal onverwacht. Het gedrag bij ziekten evolueert, virussen muteren, ziektekiemen verspreiden zich.

5.2.1

Bij gebrek aan een specifieke rechtsgrondslag voor de bescherming van de volksgezondheid, worden in sommige Europese landen oneigenlijke of onduidelijke regels toegepast. Zo worden vooral soms abusievelijk regels van de sociale zekerheid toegepast, waarmee gezondheidsoverwegingen en economische belangen met elkaar worden verward: hoewel terecht moet worden stilgestaan bij de kosten van de gezondheidszorg en een zo rationeel mogelijk gebruik van de beperkte middelen moet worden nagestreefd, is het gevaarlijk deze twee door elkaar te halen.

5.2.2

De efficiëntie, kwaliteit en onschadelijkheid van een middel of therapie beoordelen is iets anders dan besluiten dat deze al dan niet moeten worden vergoed. De besluitvorming inzake gezondheidszorg wordt bemoeilijkt doordat meerdere instanties over de beslissing gaan.

5.2.3

Bevoegdheden vastleggen is verantwoordelijkheden bepalen en derhalve aanduiden wie gezaghebbend is op gezondheidsgebied en wie daarvoor de morele, administratieve en/of rechterlijke verantwoordelijkheid op zich neemt. Deze verantwoordelijkheden kunnen alleen ten volle worden gedragen als er in de wetteksten geen lacunes of onduidelijkheden zijn die aanleiding geven tot conflicten en maatregelen die de te maken keuzes ondermijnen.

5.3.1

Europees bestuur op gezondheidsgebied is nog maar nauwelijks van de grond gekomen en de juridische onderbouwing daarvan is nog heel zwak. Door de beperktheid van de middelen ontbreekt ook iedere medische legitimiteit. Hierin moet verbetering komen.

5.3.2

Om efficiënt te zijn, moeten publieke acties daarvoor legitimiteit hebben, en een bestuurlijke overheid voor de volksgezondheid kan alleen de veiligheid op gezondheidsgebied garanderen als ze beschikt over een dubbele legitimiteit: zowel de bevoegde instanties van elke EU-lidstaat moet die overheid erkennen als de publieke opinie, d.w.z. de consumenten.

5.3.3

Wetenschappelijke en medisch-technische geloofwaardigheid vereist meer middelen, meer hooggeschoold technisch personeel en meer samenwerking tussen alle Europese en nationale instellingen.

5.3.4

Voor een dergelijke overheid zijn vijf cruciale functies geïdentificeerd: aanbevelen, toezicht houden, controleren, taxeren en evalueren.

5.3.5

De oprichting van een Europees netwerk voor de volksgezondheid is een bewijs dat bij alle Europese overheden de wil bestaat om de actoren van de volksgezondheid te verenigen en de in elk van de EU-lidstaten bestaande instrumenten voor gezondheidsbewaking coherenter en doeltreffender te maken.

5.4.1

Hoe uitmuntend de technische en wetenschappelijke kwaliteiten van de diensten die voor de veiligheid op gezondheidsgebied instaan, ook zijn, toch moet het traditionele en achtenswaardige beginsel van hoor en wederhoor worden toegepast.

5.4.2

Door een beroep te doen op onafhankelijke deskundigen wordt tegemoet gekomen aan de wens om de Europese organen te laten profiteren van de grootste of meest gespecialiseerde vakkundigheid op dit gebied. Dankzij deze dialoog kan de informatie die al vóór de besluitvorming beschikbaar is, verder worden verfijnd en aangevuld.

5.4.3

Op erg gevoelige of uiterst gespecialiseerde gebieden lijkt het zelfs onontbeerlijk om buitenlandse deskundigen met wereldfaam aan te trekken. Die openstelling aan de wereld kan tot gevolg hebben dat tussen alle betrokken landen een consensus wordt bereikt, waardoor wordt vermeden dat vertraging wordt opgelopen die voor iedereen (zieken en allerhande betrokkenen) alleen maar schadelijk zou zijn.

5.4.4

Door die openstelling kan de EU uitstijgen boven de kleingeestigheden die het gevolg zijn van culturele gewoonten in de gezondheidszorg of van het soort opleiding dat de artsen in de verschillende landen genieten.

5.5.1

De bevoegdheid om in de gezondheidszorg al dan niet te verbieden of al dan niet toe te staan, die de facto bij de besluitvormer ligt, kan alleen maar rechtmatig worden uitgeoefend als daarbij rekening wordt gehouden met alle gegevens over de desbetreffende volksgezondheidsproblematiek.

5.5.2

Baten en risico's moeten steeds worden afgewogen. Zo'n afweging mag niet puur wetenschappelijk zijn en mag niet worden afgedwongen door de beheersinstantie of door een betrokkene die een materieel of intellectueel belang heeft bij de bekendmaking daarvan.

5.5.3

Net zoals de taakverdeling tussen deskundigen en besluitvormers moet worden verhelderd, moeten ook de betrekkingen tussen deskundigen en beheersinstanties transparant zijn. Hierbij dient een strikte ethiek van deskundigheid te worden bekrachtigd en gerespecteerd. Dit is niet altijd even vanzelfsprekend, vooral als het gaat om een erg gespecialiseerd probleem waar maar weinig deskundigen in thuis zijn, die dan bovendien ook nog vaak nauwe banden zijn aangegaan met de betrokken instellingen of bedrijven.

5.5.4

Met het oog op de transparantie die de besluitvorming over veiligheid op gezondheidsgebied moet kenmerken, dienen deskundigen aan de gezondheidsinstanties kenbaar te maken of zij speciale banden onderhouden met organen, ondernemingen of personen die belang hebben bij de uitkomst van de expertises.

5.5.5

De Europese Gemeenschap is begonnen met het uitwerken van dergelijke procedures: een veralgemening van procedures die de door de deskundigen zelf gewenste transparantie moeten garanderen, waarborgt een zo groot mogelijke objectiviteit van de expertises.

5.6.1

Het is met nieuwe gezondheidsbedreigingen als met nieuwigheden in het algemeen: ze brengen zekerheden aan het wankelen en zetten gewoonten op hun kop.

5.6.2

De intellectuele reactie daarop moet steeds dezelfde zijn: „l'écoute des silences” (7).

5.6.3

Ongeacht de kwaliteit van het ingevoerde bewakingsysteem, kan nooit worden uitgesloten dat de samenleving weigert om een gevaar onder ogen te zien.

5.6.4

Een publiek debat is onontbeerlijk. Patiënten, alsook artsen die niet tot de kring van deskundigen behoren, moeten hun mening kunnen geven, klemmende vragen kunnen stellen en alarm kunnen slaan.

5.6.5

Aan dit soort inspraak moet structuur worden gegeven, om onnodige paniek te voorkomen.

5.6.6

Dit „pluralisme in de gezondheidszorg”, dat onontbeerlijk is om de kans te vergroten dat nieuwe drama's worden voorkomen, vooronderstelt dat de besluitvorming steeds transparanter wordt. Zonder het medisch of industrieel geheim in gevaar te brengen, moeten de resultaten van expertises, alsook de motieven voor beslissingen inzake gezondheidszorg, openbaar worden gemaakt.

5.7.1

Hoewel communicatie in de gezondheidszorg gemeengoed is geworden, blijven hieraan eigenschappen kleven, die vooral erg expliciet naar voren komen als het gaat om de veiligheid op gezondheidsgebied.

5.7.2

Communicatie omtrent deze thema's komt vaak neer op praten over ziekte of dood. Transparantie en juiste dosering zijn dan ook geboden als het erom gaat deze delicate opdracht van de gezondheidszorg tot een goed einde te brengen.

5.7.3

Transparantie is onontbeerlijk als garantie voor vertrouwen. Alleen door transparantie kan de ongerustheid worden voorkomen die het gevolg is van uitgelekte informatie, die vooral sensatie veroorzaakt vanwege de waas van geheimzinnigheid eromheen.

5.7.4

Transparantie is net zo goed een plicht voor overheidsdiensten en medische instellingen als informatieverstrekking een plicht is voor een arts. Aangezien het gaat om risico's die ieders gezondheid bedreigen, is het hun „plicht om de waarheid te vertellen”.

5.7.5

Maar deze morele plicht moet worden vervuld in de juiste dosering. Hoewel informatie vaak in noodsituaties wordt verstrekt, moet ze begrijpelijk en wetenschappelijk onderbouwd zijn; verwarring, sensatiezucht en paniek zaaien dienen te worden voorkomen. Daartoe moeten er functioneringsregels worden vastgelegd in overleg met de media, gezondheidswerkers, patiëntenverenigingen en de overheid. Geheimhouding is niet het enige alternatief voor paniek.

5.8.1

Informatie over hun gezondheidstoestand kan bij patiënten altijd heftige emoties losmaken.

5.8.2

Er bestaat een kwalitatief onderscheid tussen informatie bestemd voor artsen en informatie voor het grote publiek.

5.8.3

Het eerste soort informatie gaat ervan uit dat de doelgroep wetenschappelijke voorkennis heeft. Ze wordt verspreid langs geheel eigen kanalen: cursussen, lezingen, congressen, industriële en vakverenigingen.

5.8.4

Wil men verkeerde interpretaties of paniek voorkomen, dan mag er bij communicatie met het grote publiek niet worden verondersteld dat de nodige medische kennis aanwezig is om de reikwijdte van de verspreide informatie naar behoren in te schatten. Er moet worden gestreefd naar een evenwicht tussen de onontbeerlijke verspreiding van informatie over nieuwe of traditionele behandelingen enerzijds, en het risico dat deze informatie verkeerd kan worden begrepen anderzijds.

5.8.5

De verstrekte informatie kan bij de bevolking onnodige paniek of overdreven reacties veroorzaken, of valse hoop wekken. Voorlichting draagt ertoe bij dat de bevolking meer te weten komt over gezondheid, waardoor het beleid inzake hygiëne, risicopreventie en preventieve gezondheidszorg aan doeltreffendheid wint.

5.9.1

In medische noodsituaties of in het geval van een ernstige bedreiging van de volksgezondheid worden aan de voorlichting drie eisen gesteld:

5.9.2

De pers is in alle gevallen van doorslaggevend belang voor het welslagen van de crisiscommunicatie. Soms moeten de media aanvaarden dat het grote publiek niet mag worden geïnformeerd zolang de gezondheidswerkers zelf nog niet over alle informatie beschikken. Ook daarom is het nodig om gespecialiseerde journalisten op te leiden die in staat zijn om de situatie te begrijpen en daarvan op een correcte manier verslag uit te brengen.

5.9.3

Dit is een moeilijke opgave, omdat bijvoorbeeld het kwantificeren van de ongewenste effecten, hun imputatie, de invloed van de media op het aantal meldingen, en de globale inschatting van het risico moeizame en complexe analyses vereisen, terwijl het grote publiek onmiddellijk informatie wil ontvangen in eenvoudige, gevoelige bewoordingen.

6.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité is zich bewust van de ernst van de opeenvolgende crises die de wereld tijdens de voorbije twee decennia hebben doen opschrikken (de razendsnelle opkomst van AIDS, de catastrofes met besmet bloed, de volksgezondheidscrises ten gevolge van SARS en legionellose, de dreiging van bioterroristische miltvuuraanslagen) en stelt daarom voor om regelmatig Europese volksgezondheidscongressen op hoog niveau te houden.

6.2

De bedoeling zou zijn om tijdens deze conferenties de vereiste collectieve maatregelen te bespreken, precieze informatie over de crises uit te wisselen, een gecoördineerde respons uit te werken, de van buitenaf komende risico's te evalueren, en ertoe bij te dragen dat snel diagnoses kunnen worden gesteld en adequate oplossingen kunnen worden gevonden.

6.3

Het Europees Economisch en Sociaal Comité dringt erop aan dat het toekomstige Europees Centrum voor ziektepreventie en –bestrijding (aangevraagd door de Europese Raad van Stockholm) reeds nu een ruim en sterk mandaat krijgt om pertinente en permanente rapporten op te stellen in het domein van volksgezondheid en om de Europese lidstaten aan te zetten tot het nemen van de nodige maatregelen, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel.

6.4

Het Europees Economisch en Sociaal Comité beschouwt zichzelf als het ideale forum om het Europese maatschappelijk middenveld van de problematiek bewust te maken en zonodig te waarschuwen.

6.5

Het Europees Economisch en Sociaal Comité vraagt dat alle betrokkenen zich actief inzetten voor de volksgezondheid: nu de crises in de volksgezondheid steeds meer een mondiaal karakter krijgen, moet de mogelijkheid bestaan om ervaringen uit te wisselen.

6.6

Het Europees Economisch en Sociaal Comité pleit voor een uitgebreid voorlichtingsbeleid op Europese schaal, met als consequentie dat alle actoren en persdiensten die op dit gebied een specifieke verantwoordelijkheid dragen, een speciale opleiding krijgen.

6.7

Het Europees Economisch en Sociaal Comité onderstreept dat zijn aanbevelingen onderling samenhangen en dat de tenuitvoerlegging ervan veel inspanningen vereist van de lidstaten, nl.:

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/54

1.1

Voor deze ontwikkeling zijn er verschillende redenen, die met elkaar samenhangen.

1.2

Dit doet onvermijdelijk problemen rijzen voor het gezondheidsbeleid, wat zowel kwaliteit en toegankelijkheid van grensoverschrijdende zorg, als informatiebehoeften van patiënten, gezondheidswerkers en beleidsmakers betreft.

1.3

Om bovenstaande redenen is het noodzakelijk nu reeds een evaluatie te maken van het nationale gezondheidsbeleid dat aan al deze eisen tegemoet moet komen, gelet op de geleidelijk toenemende Europese verplichtingen die de Europese burger nieuwe rechten verlenen.

1.4

Deze nieuwe situatie verklaart het debat, dat wordt gevoerd tussen enerzijds degenen die het standpunt verdedigen dat deze nieuwe vrijheid tot een gevaarlijke destabilisering van de geldende gezondheidsstelsels zal leiden en van mening zijn dat beperking van patiëntenmobiliteit het gemakkelijker maakt kosten en prioriteiten van de systemen te controleren, en anderzijds degenen die juist pleiten voor patiëntenmobiliteit, die ook interoperabiliteit van systemen, gebruik van dezelfde indicatoren, uitwisseling van goede praktijken en een efficiëntere bundeling van middelen mogelijk maakt. Het streven zou zonder meer moeten zijn dat deze laatste redenering wordt gevolgd, met alle gevolgen van dien voor de harmonisering van de nationale stelsels.

2.1

In zijn initiatiefadvies van 16 juli 2003 (1) heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité gezondheid gedefinieerd „als een hoog goed in onze samenleving. Deze constatering geldt zowel op het niveau van de burgers en hun gezinnen als op het niveau van de staat”. Het Comité concludeerde dat „het graag zou zien dat de gehele problematiek van de gezondheidszorg een apart beleidsterrein wordt, met inachtneming van het bestaande politieke en juridische kader van de Unie”.

2.2

In dat advies heeft het EESC argumenten ontwikkeld en denksporen en analysemethoden voorgesteld die het ook heeft teruggevonden in de twee vorige mededelingen van 20 april 2004 die de Europese Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's heeft gepresenteerd.

2.3

De thans voorliggende mededeling was voorts noodzakelijk geworden door de publicatie op 9 februari 2004 van de ontwerprichtlijn betreffende diensten, waarvan de delen over sociale bescherming en gezondheidszorg door hun onduidelijke formulering veel stof hebben doen opwaaien. Beide onderdelen van de richtlijn moeten nauwkeuriger worden geformuleerd om voldoende rekening te kunnen houden met het bijzondere karakter van deze diensten, die de burger bescherming bieden en een gelijke behandeling waarborgen.

2.4

De Commissie is tegelijkertijd met deze twee mededelingen gekomen omdat het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, sinds het arrest Kroll van 28 april 1998 tot het arrest Leichte van 18 maart 2004, voor een uitgebreide jurisprudentie heeft gezorgd, die het de Europese burgers thans mogelijk maakt zich in een andere EU-lidstaat te laten verzorgen; het Hof heeft tevens de voorwaarden verduidelijkt waaronder gezondheidsuitgaven kunnen worden terugbetaald.

2.5

Vanaf 1 juni 2004 kan dit recht op terugbetaling worden aangetoond met de toekomstige Europese ziekteverzekeringskaart (2), die in de plaats komt van het formulier E111.

2.6

De uiteenlopende situatie en context op gezondheidsgebied in de verschillende EU-lidstaten kunnen ertoe leiden dat burgers naar de meest doeltreffende systemen op zoek gaan, met als gevolg dat de Europese referentiecentra op gezondheidsgebied overstelpt raken en lam worden gelegd, terwijl ook de instrumenten voor sociale bescherming overbelast dreigen te raken omdat zij niet berekend zijn op stromen van patiënten die uit andere landen komen. In dit verband kan de nieuwe verordening 1408/71 nieuwe complexe situaties doen ontstaan.

2.7

Het is dus zaak een Europees beleid te ontwikkelen dat de meest ambitieuze doelstellingen nastreeft, zelfs wanneer dit zou betekenen dat daarvoor de prerogatieven van de nationale zorgstelsels moeten worden aangepast.

2.8

De nauwgezette analyse in het EESC-initiatiefadvies van 16 juli 2003 stemt in ruime mate overeen met het denkproces op hoog niveau dat door de Europese Commissie is gelanceerd. De thema's van de aanbevelingen worden in het ontwerpadvies vermeld en geanalyseerd: Europese samenwerking, informatiebehoeften van patiënten, gezondheidswerkers en beleidsmakers, toegang tot kwalitatief hoogstaande gezondheidszorg, verzoening van het nationale gezondheidsbeleid met de Europese verplichtingen, enz.

3.1

In de mededeling over „patiëntenmobiliteit” is een aantal concrete voorstellen opgenomen, die verschillende gebieden bestrijken en ertoe strekken de doelstelling van een hoog niveau van bescherming van de gezondheid van de mens, zoals in het Verdrag wordt verlangd, in het communautaire beleid te integreren.

3.2

Het Gemeenschapsrecht verleent burgers het recht zich in een andere lidstaat te laten behandelen en die behandeling vergoed te krijgen. De jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie en het voorstel voor een richtlijn betreffende diensten op de interne markt verduidelijken de voorwaarden waaronder patiënten de behandeling in een andere lidstaat dan die waar zij verzekerd zijn, vergoed kunnen krijgen. In de praktijk is het voor de burger echter niet altijd eenvoudig om deze rechten te doen gelden.

3.3

Daarom moet een Europese strategie worden uitgestippeld waarmee het volgende beoogd wordt.

3.3.1

De Europese samenwerking moet worden bevorderd om de beschikbare middelen beter te benutten.

3.3.2

Teneinde een helder en transparant kader voor de inkoop van gezondheidszorg op te zetten, waarvan de bevoegde instanties in de lidstaten kunnen uitgaan wanneer zij met elkaar overeenkomsten aangaan, zal de Europese Commissie de lidstaten vragen informatie over bestaande regelingen te verstrekken, en passende voorstellen terzake te formuleren.

3.3.3

Aan de informatiebehoeften van patiënten, gezondheidswerkers en beleidsmakers moet tegemoet worden gekomen.

3.3.4

De rol van de Unie in de verwezenlijking van gezondheidsdoelstellingen moet worden versterkt.

3.3.5

Er moet worden ingespeeld op de uitbreiding door te investeren in gezondheid en gezondheidsinfrastructuur.

3.3.5.1

In het denkproces is de Commissie, de lidstaten en de toetredende landen verzocht om te overwegen hoe investeringen in gezondheid en de ontwikkeling van gezondheidsinfrastructuur en van vaardigheden als prioritaire gebieden voor financiering in het kader van de bestaande communautaire financiële instrumenten kunnen worden opgenomen, met name in doelstelling 1-regio's. In feite ondersteunt de Unie al investeringen in gezondheid in de „oude” lidstaten, waar dit door de betrokken landen en regio's als een prioriteit is aangemerkt. De uitvoering van deze aanbeveling hangt dus af van de vraag of de betrokken regio's en landen investeringen in gezondheid en gezondheidsinfrastructuur als prioriteit voor Europese steun hebben aangemerkt. De Commissie zal er, via de Groep op hoog niveau inzake gezondheidsdiensten en medische zorg en de geëigende structuren voor de financiële instrumenten in kwestie, samen met de lidstaten voor zorgen dat bij de opstelling van algemene plannen het nodige gewicht aan gezondheid wordt toegekend. De behoefte aan Europese investeringen in de gezondheidsinfrastructuur moet ook aan de orde komen in het kader van de nieuwe financiële vooruitzichten voor de Unie vanaf 2006.

4.1

Vrij verkeer van patiënten in de lidstaten brengt een aantal problemen met zich, waarvan de gevolgen gemeten, geëvalueerd, geanalyseerd en in aanmerking genomen moeten worden. Eerst en vooral is een grondige kennis van de verschillende sociale beschermingsstelsels noodzakelijk; daarbij moet zo goed mogelijk en op dynamische wijze - d.w.z. door huidige en toekomstige ontwikkelingen te beschrijven – een lijst worden opgesteld van de criteria die aan de instelling van deze stelsels ten grondslag liggen.

4.2

Preventie is ongetwijfeld een van de prioritaire doelstellingen, daar een dergelijk beleid aanzienlijke besparingen kan en moet opleveren en de beste aanpak van het gezondheidsbeleid vormt; de resultaten van een goed preventiebeleid op het gebied van bijvoorbeeld verkeersveiligheid, verspreiding van aids of tabaksgebruik kunnen maar moeilijk worden betwist. De gecombineerde werking van preventiebeleid op deze gebieden zorgt voor spectaculaire resultaten.

4.3

Aan deze, zij het onvolledige, lijst kunnen nog preventiemaatregelen worden toegevoegd op gebieden die thans in het centrum van de belangstelling van alle betrokkenen, gezondheidswerkers, media en beleidsmakers staan, nl. gebruik van verslavende middelen (drugs, alcohol, medicijnen), bevordering van een gezonde levensstijl (lichamelijke beweging, voeding, ontspanning), arbeidsongevallen en beroepsziekten.

4.4

Door de individuele, sociale en familiale risicofactoren te evalueren, kan men een idee krijgen van het aantal te voorkomen vroegtijdige sterftegevallen, alsmede van de kosten die daaruit voortvloeien.

4.5

Technologische vooruitgang op het gebied van medicijnen en onderzoekstechnieken moet leiden tot effectieve vervanging van oude technieken door nieuwe.

4.6

Het gaat er vooral om, efficiëntere regelingen tot stand te brengen die de samenleving uiteindelijk minder kosten, ook al stuiten deze noodzakelijke vernieuwingen op sociale, culturele en/of corporatistische tegenkantingen.

4.6.1

Het is zaak onderzoek te bevorderen naar meer gerichte en doeltreffender acties die de initiatieven van sociale en beroepskringen moeten aanmoedigen, teneinde het gemeenschappelijke gezondheidsbeleid te verbeteren.

4.7

Voor een goede planning van het patiëntenverkeer moet de Unie patiënten uitstekende verzorgings- en medische centra kunnen aanbieden, die niet allemaal geconcentreerd zijn in de rijkste landen die enorm in hun zorgstelsels hebben geïnvesteerd. De Europese Unie moet bijdragen tot de ontwikkeling van instrumenten voor evaluatie, certificering en erkenning, die het mogelijk maken optimaal gebruik te maken van deze nieuwe technologieën en therapieën; de doeltreffendheid van medische of verzorgingscentra van welke aard ook, moet op deze accreditatie- of certificeringprocedures gebaseerd zijn.

4.8

Op basis van deze op kwaliteit gerichte aanpak moet de Europese Unie dit netwerk van centra op zijn grondgebied in kaart kunnen brengen; deze centra zullen onderdak bieden aan wetenschappers en hoog gekwalificeerde deskundigen, die voor het bestaan van de referentiecentra zo belangrijk zijn. Terecht mag worden gehoopt dat dergelijke centra spoedig ook in nieuwe lidstaten van de EU-25 zullen ontstaan, vooral wanneer de Europese Unie werk wil gaan maken van een instrument voor waarneming, analyse en uitwisseling m.b.t. nationale beleidslijnen, met inachtneming van de basisbeginselen van de Verdragen, met name inzake subsidiariteit en nationale bevoegdheid.

4.9

Voortbouwend op deze redenering mag ook ongetwijfeld de harmonisering van de indicatoren voor de volksgezondheid niet uit het oog worden verloren. Deze harmonisering is van nut voor een beter begrip van de gezondheidsdoelstellingen die de Europese Unie wil verwezenlijken: relevante sterfte-indicatoren, te voorkomen mortaliteit, ziektegevallen, en te voorkomen ziektegevallen, die in alle EU-lidstaten niet noodzakelijk op dezelfde wijze worden geïnterpreteerd.

4.10

De verschillen wijzen erop dat de verkregen resultaten kunnen worden verbeterd door de gezondheidszorg op hetzelfde niveau te brengen als in de best presterende lidstaat. Zo is het percentage personen die vijf jaar longkanker hebben overleefd, thans in Frankrijk niet hetzelfde als in Polen. De behandeling van bloedziekten (leukemieën) levert in Engeland niet dezelfde resultaten op als in Frankrijk en hangt af van de gehanteerde protocollen.

4.11

De informatie van patiënten, gezondheidswerkers en beleidsmakers is een basisdoelstelling van de Europese Commissie.

4.12

Wat de patiënten betreft, kan gezondheidsopvoeding helpen het begrip dat de Europese burger zich van gezondheid vormt, met name t.a.v. verwachtingen en gedrag, te verduidelijken. Thans wordt gezondheid beschouwd als een absoluut goed, en ze is in ieder geval een gesteldheid die door alle bevoegde instanties moet worden beschermd. Om aan deze behoefte te voldoen worden steeds meer middelen uitgetrokken voor de volksgezondheid, en niet alleen voor zorg maar in vele gevallen ook voor preventie en milieu, zulks om te voorkomen dat de sociale beschermingsstelsels ontwricht raken.

4.13

Gezondheidsbescherming is een recht geworden en een nieuw machtsmiddel dat de Europese burger zich toeeigent (3).

4.14

Technologische oplossingen, respect voor het privé-leven, beheer van het gedeeld medisch dossier, vrijheid van informatie en gegevensbescherming zijn andere kwesties die zo transparant mogelijk moeten worden besproken, zodat alle betrokkenen zich ervan bewust worden; deze discussie moet bovendien permanent worden gevoerd daar de ontwikkelingen elkaar snel opvolgen en er dringende en/of moeilijke beslissingen moeten worden genomen. Elk van deze thema's is van groot belang voor de drie groepen betrokkenen van de gezondheidszorgdriehoek.

4.15

Verzoening van de nationale doelstellingen met de Europese verplichtingen: bij een vergelijkende analyse van zorgstelsels zijn moeilijke strategische overwegingen aan de orde, die ertoe moeten strekken de Europese samenwerking op het gebied van gezondheidszorg te ondersteunen en de impact van de Europese Unie op de gezondheidsstelsels na te gaan. Zo moet bv. dieper worden ingegaan op horizontale thema's met mogelijk vérstrekkende gevolgen: goede praktijken en doeltreffendheid in de gezondheidssector, vergrijzing en gezondheid, gezondheid in de nieuwe EU-lidstaten, evaluatie van de impact van verschillende factoren op de gezondheid, enz.

4.16

Voorts moet dringend worden gezocht naar middelen om rechtszekerheid te bieden en patiënten het recht te garanderen in een EU-lidstaat een hoogwaardige behandeling te krijgen; de EU moet daartoe met passende voorstellen komen (verduidelijking van de toepassing van de jurisprudentie, vereenvoudiging van de regels ter coördinatie van socialezekerheidsstelsels, vergemakkelijking van intracommunautaire samenwerking).

4.17

Het meest onverwachte maar tevens ook belangrijkste nieuws dat de Commissie in haar mededeling brengt, betreft de inschakeling van het cohesiefonds en de structuurfondsen van de Europese Unie ter bevordering van investeringen in de gezondheidssector, de ontwikkeling van gezondheidsinfrastructuur en medische vaardigheden, die prioritaire gebieden voor financiering in het kader van de communautaire financiële instrumenten zijn geworden.

4.18

Het Europees Economisch en Sociaal Comité stemt volmondig in met dit besluit; hiermee wordt een nieuw perspectief geopend voor de ontwikkeling en het succes van de Europese Unie, met name in het kader van de Lissabon-strategie.

4.19

Het Comité gaat in principe ook akkoord met de aanpak van de Commissie inzake gezondheidszorgberoepen. De ontwikkeling van de gezondheidsstelsels hangt nauw samen met de ontwikkeling van beroepen en vaardigheden. De zorgsector vergt hooggekwalificeerd personeel en een aanbod van levenslang voortgezette opleiding.

4.20

Het EESC heeft tot taak de bewustwording te bevorderen van het cruciale belang van de gezondheidsproblematiek voor de Europese Unie, haar samenhang en haar vermogen om tot een kenniseconomie uit te groeien.

4.21

De problemen i.v.m. de bevordering van de mobiliteit van gezondheidswerkers moeten worden geanalyseerd en er moet vooraf op worden ingespeeld, zonder de nationale systemen te destabiliseren. Het Comité hoopt in dit verband dat de ontwerprichtlijn over kwalificaties en vaardigheden, die een cruciaal en nuttig document is en onontbeerlijk is voor de voltooiing van de interne markt, binnenkort zal worden goedgekeurd.

4.22

De voorgestelde regelingen zijn nuttig en goed uitgewerkt. Het EESC is overigens van mening dat het ook zeer nuttig zal zijn de gedragscodes van gezondheidswerkers te harmoniseren, wat op veel steun zal kunnen rekenen.

4.23

Een en ander moet een oplossing bieden voor het tekort aan gezondheidswerkers dat voor de komende jaren wordt aangekondigd. Investeringen in gezondheidsberoepen lonen de moeite en zijn rendabel en nuttig, wil men de burgers van de Europese Unie kwalitatief hoogstaande gezondheidszorg aanbieden.

4.23.1

Gezondheid en gezondheidszorg moeten worden verbeterd dankzij informatie- en communicatietechnologieën.

4.24

Het Europees Economisch en Sociaal Comité is van mening dat deze sector de beste argumenten kan leveren om de gezondheidsstelsels in de Europese Unie te hervormen en kwalitatief te verbeteren. Verschillende elementen zijn daarvoor reeds voorhanden, nl.:

4.25

Informatienetwerken zijn nu reeds beschikbaar, zodat hiermee op het verzoek van patiëntenverenigingen is ingegaan. Wat de relatie patiënt-arts betreft, moet er echter voor worden gezorgd dat aan de bescherming van het beroepsgeheim niet wordt geraakt.

5.1

Gelet op het enorme belang van het gezondheidsbeleid, heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité in zijn advies van 16 juli 2003 voorstellen geformuleerd, die kennelijk door de Europese Commissie ter harte zijn genomen en als een rode draad haar argumentatie onderbouwen.

5.2

Samenwerking tussen de lidstaten moet het mogelijk maken gemeenschappelijke doelstellingen te definiëren die in nationale plannen moeten worden omgezet; door de vaststelling van relevante indicatoren moet de ontwikkeling van het gezondheidsbeleid in elke EU-lidstaat nauwlettend kunnen worden gevolgd.

5.3

Het Comité herinnert eraan dat een waarnemingscentrum of agentschap onontbeerlijk wordt als instrument om informatie over het nationale gezondheidsbeleid te verzamelen, te analyseren en uit te wisselen; dit is volledig in overeenstemming met de Verdragen en de beginselen van subsidiariteit en nationale bevoegdheid. Centrale thema's zijn in dit verband: de verbetering van de kwaliteit van de gezondheidszorg, de inspanningen van overheid en beheerders om de doeltreffendheid van zowel openbare als particuliere verzorgingsinstellingen te verbeteren, de totstandbrenging van centra van uitmuntendheid en hun koppeling in een netwerk dat zowel arm als rijk Europa overspant.

5.4

Er moet een krachtig en duurzaam werkgelegenheidsbeleid komen om op het verwachte tekort aan gezondheidswerkers te anticiperen, zonder de vraag af te wachten.

5.5

Het is zaak een informatiebeleid op gezondheidsgebied te ondersteunen, op basis van de resultaten van gezondheidsprogramma's; daarbij moeten de informatiebehoeften van de betrokkenen (patiënten, gezondheidswerkers en overheid) worden vastgesteld, rekening houdend met de werkzaamheden van bv. ook de WHO en de OESO.

5.6

Het Europees Economisch en Sociaal Comité kan er alleen maar mee instemmen dat de Commissie gebruik wil maken van een open coördinatiemethode (EESC-advies van juli 2003); werkwijze en doelstellingen dienen daarbij zeer duidelijk van tevoren te zijn vastgelegd en moeten bv. verwijzen naar zeer belangrijke kwesties als:

6.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité is zich er terdege van bewust dat de drie laatste mededelingen het resultaat zijn van een denkproces binnen de vijf betrokken directoraten-generaal van de Europese Commissie.

6.2

Een en ander wijst erop dat de Europese Commissie begrijpt wat er, in het licht van de voltooiing van de interne markt en de uitbreiding, met het gezondheidsbeleid op het spel staat.

6.3

Dit is een van de zeldzame keren dat vijf directoraten-generaal van de Commissie hun politieke wil, vaardigheden en middelen bundelen ter verwezenlijking van de doelstelling die erop gericht is de verschillende EU-landen de middelen te geven hun gezondheids- en sociale beschermingsbeleid, ten bate van alle burgers van de Europese Unie, op elkaar af te stemmen.

6.4

Het EESC zou dan ook graag zien dat er binnen het Comité een Task force wordt opgericht (hetgeen een lichte maar permanente structuur is) om de ontwikkeling van dit beleid te volgen en het Comité in staat te stellen zijn standpunt, knowhow en ervaring in te brengen m.b.t. dit gevoelige onderwerp dat alle burgers van de Europese Unie na aan het hart ligt.

20.5.2005   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 120/60

—

het Voorstel voor een richtlijn van de Raad betreffende een specifieke procedure voor de toelating van onderdanen van derde landen met het oog op wetenschappelijk onderzoek,

—

het Voorstel voor een aanbeveling van de Raad tot vergemakkelijking van de toelating van onderdanen van derde landen met het oog op wetenschappelijk onderzoek in de Europese Gemeenschap en

—

het Voorstel voor een aanbeveling van de Raad tot vergemakkelijking van de afgifte door de lidstaten van eenvormige visa voor kort verblijf aan onderzoekers die onderdaan zijn van een derde land en die zich met het oog op wetenschappelijk onderzoek verplaatsen in de Europese Gemeenschap

1.1

Het onderwerp van deze mededeling is een voorstel voor een richtlijn en twee voorstellen voor aanbevelingen over de toelating van onderdanen van derde landen tot de Europese Gemeenschap met het oog op wetenschappelijk onderzoek.

1.2

Deze voorstellen behoren tot de strategie van Lissabon, op grond waarvan de Europese Unie het onderzoek wil ontwikkelen om tegen 2010 de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te kunnen worden. Men heeft berekend dat de Europese Unie 700 000 onderzoekers extra nodig heeft om dat doel te bereiken. De volgende samenhangende maatregelen worden voorgesteld: