7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/1

2.1.1

Ruim twintig jaar lang heeft de scheepsbouw een sterke, aanhoudende groei doorgemaakt. Snelle technologische ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het vervoer over water veel minder duur werd, waardoor de mondiale handel een flinke impuls kreeg en de wereldwijde scheepvaart de belangrijkste motor van de globalisering werd.

2.1.2

In economisch opzicht zijn schepen mobiele investeringsgoederen, die niet geïmporteerd worden, maar onder een door de reder gekozen vlag varen. Als zodanig is een uitgebreide marketing niet nodig, evenmin als dealer- of onderhoudsnetwerken. Natuurlijk zijn ook de kosten van het transport van schepen laag. Aangezien de transactiekosten over het algemeen gering zijn en er geen anti-dumpingregels van kracht zijn, wordt de scheepsbouwmarkt sterk bepaald door de vraagprijzen.

2.1.3

De scheepsbouw biedt onmisbare vervoermiddelen voor de wereldwijde handel, levert geavanceerde apparatuur voor veiligheids- en defensiedoeleinden en ontwikkelt geavanceerde technologie die op tal van manieren ook in andere sectoren wordt toegepast. Daarom is deze sector in de meeste geïndustrialiseerde en industrialiserende landen van strategisch belang.

2.1.4

In de Europese scheepsbouwsector is een netwerk van allerlei verschillende bedrijven ontstaan, waaronder scheepswerven, fabrikanten van scheepsuitrusting en een reeks gespecialiseerde dienstverleners. De sector biedt rechtstreeks meer dan 350 000 hooggeschoolde arbeidskrachten werk en heeft een omzet van rond de 34 miljard euro (1).

2.1.5

De commerciële scheepsbouw in de EU heeft echter terrein moeten prijsgeven door de schadelijke praktijken van met name Zuid-Koreaanse bedrijven en is inmiddels in ernstige moeilijkheden geraakt. Sinds 2000 is het marktaandeel voor nieuwe orders (in gecompenseerde brutotonnage - gbt) met tweederde gedaald, van 19 % in 2000 tot 6,5 % in 2003 (2). Halverwege 2003 werd de situatie nog erger toen de prijzen hun laagste niveau in 13 jaar bereikten en de euro verder steeg ten opzichte van de Amerikaanse dollar - de munt die in de scheepvaart wordt gebruikt - en de valuta van de belangrijkste Aziatische concurrenten. Daarentegen is met name het afgelopen jaar de internationale handel enorm toegenomen, aangedreven door de buitengewoon sterke groei van de Chinese vraag naar energie en grondstoffen alsook de im- en export van be- en verwerkte producten. Deze grotere vraag heeft geleid tot een recordaantal nieuwe orders voor olietankers, bulkcarriers en containerschepen. De Europese scheepsbouw profiteerde van deze opleving en wist in 2003 bijna twee keer zoveel orders als in 2002 te noteren. Dit kon echter niet verhinderen dat zijn aandeel in de wereldwijde scheepsbouwmarkt verder afnam.

2.1.6

De negatieve tendens, die medio 2003 een dramatische omvang bereikte, is in verscheidene lidstaten min of meer tot stand gebracht. Er mag echter niet van uit worden gegaan dat de recente positieve ontwikkelingen zich zullen voortzetten. Daarom moet Europa op korte termijn met definitieve oplossingen voor de scheepsbouw komen; gebeurt dit niet, dan bestaat er een reëel gevaar dat Europa deze essentiële hightechsector verliest. En de ervaring leert dat eenmaal verloren scheepsbouwcapaciteit niet gemakkelijk weer opgebouwd wordt.

2.2.1

Gezien het strategische belang van de scheepsbouw wordt van oudsher in heel de wereld sterk door de overheid in deze sector geïntervenieerd. Ook in de Europese Gemeenschap is het scheepsbouwbeleid sinds de jaren '70 gericht op het vaststellen van de voorwaarden voor staatssteunregelingen. Het toegestane plafond voor bedrijfssteun is geleidelijk teruggebracht van 28 % van de contractwaarde in 1987 tot 9 % in 1992 en uiteindelijk is bedrijfssteun met ingang van het jaar 2000 geheel afgeschaft.

2.2.2

In 1989 werden op initiatief van de VS in OESO-verband onderhandelingen aangegaan over een nieuw internationaal systeem voor alle vormen van overheidssteun aan de scheepsbouw. Deze onderhandelingen werden in 1994 met succes afgesloten en de Slotakte van de „Overeenkomst inzake normale concurrentievoorwaarden in de commerciële scheepsbouw- en scheepsreparatiesector” werd ondertekend door de Europese Gemeenschap, Finland, Japan, de Republiek Korea, Noorwegen, Zweden en de Verenigde Staten. Aangezien de VS hun eigen ratificatieprocedure niet hebben afgerond, is de overeenkomst echter nooit van kracht geworden.

2.2.3

Vanwege het ontbreken van een internationale overeenkomst keurde de Raad in 1998 een nieuwe scheepsbouwverordening (EG 1540/98) goed, die een reeks nieuwe staatssteunregels bevatte, waaronder de bepaling dat bedrijfssteun voor het einde van 2000 op unilaterale basis volledig afgeschaft moest zijn. Voorts dient de Commissie de mondiale scheepsbouwmarkt nauwlettend in het oog te houden en te beoordelen of Europese werven door concurrentiebeperkende praktijken worden benadeeld.

2.2.4

Al in het eerste verslag over de marktsituatie dat de Commissie de Raad in 1999 voorlegde, werd het bestaan van schadelijke bedrijfspraktijken, met name van de Zuid-Koreaanse werven, die schepen onder de kostprijs aanboden, onomstotelijk bewezen. In alle volgende verslagen (zeven stuks in de periode tot 2003) werden deze bevindingen bevestigd en werd steeds meer gedetailleerd bewijs aangevoerd.

2.2.5

Gezien deze overtuigende feiten sprak de Raad herhaaldelijk zijn ernstige bezorgdheid uit en startte de EU bilateraal overleg met Zuid-Korea. Na verscheidene gespreksronden werd in juni 2000 een overeenkomst in de vorm van een „Proces-verbaal van overeenstemming inzake de mondiale scheepsbouwmarkt” ondertekend. Tijdens de daaropvolgende besprekingen bleek de Koreaanse regering echter niet in staat te zijn om de in dit document vastgelegde beginselen na te leven.

2.2.6

Aangezien de bilaterale besprekingen met Korea op niets waren uitgelopen, diende de scheepsbouwsector in oktober 2000 op grond van de Verordening inzake handelsbelemmeringen (EG 3286/94) een klacht in.

2.2.7

De Commissie bleef zich sterk verzetten tegen het toestaan van bedrijfssteun na 2000. Zij stemde er echter wel mee in de zaak aan de WTO voor te leggen om zo iets te ondernemen tegen oneerlijke Koreaanse praktijken, indien er voor mei 2001 nog geen oplossing met Korea was overeengekomen die voor de EU aanvaardbaar was. Daarnaast stelde de Commissie voor, gedurende de periode dat de zaak bij de WTO in behandeling was, een tijdelijk defensief steunmechanisme in te stellen dat speciaal gericht was op het tegengaan van oneerlijke Koreaanse praktijken.

2.2.8

De Gemeenschap voerde dit tweesporenbeleid uiteindelijk in de zomer van 2002 uit, met het indienen van een verzoek om een panel bij de WTO en het besluit om een tijdelijk defensief mechanisme voor de scheepsbouw in te stellen (TDM - EG 1177/02).

2.2.9

Ook in het kader van de OESO werden in 2002 weer initiatieven ontplooid om voor de scheepsbouw tot een wereldwijd level playing field te komen, dit maal zonder deelname van de VS. De raad van de OESO stelde een speciale onderhandelingsgroep in, die een nieuwe, effectieve oplossing voor het probleem moest zien te vinden. Tot nog toe is er echter weinig vooruitgang geboekt en het valt nog te bezien of deze benadering vruchten zal afwerpen.

3.1

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de stappen die tot LeaderSHIP hebben geleid:

3.2.1

Terwijl het communautaire scheepsbouwbeleid zich hoofdzakelijk heeft gericht op mededinging en handelsbeleid, vond de sector zelf dat er onvoldoende aandacht uitging naar een derde hoeksteen - concurrentievermogen - en vooral ook naar een verstandige combinatie van de drie beleidsterreinen. De sector erkende ook zelf tekortgeschoten te zijn door niet met een uniforme reactie op de concurrentieproblemen te komen.

3.2.2

Met het afschaffen van bedrijfssteun accepteerde de scheepsbouw dat subsidies niet de manier zijn om verder te gaan. Dit geldt ook voor het soort protectionisme dat in sommige landen buiten de EU heeft geleid tot een scheepsbouwsector die de internationale concurrentie niet aankan. Er moest echter wel dringend iets gedaan worden aan het agressieve industriebeleid van Zuid-Korea. Daarom moest er gekozen worden voor een nieuwe benadering.

3.2.3

Toen CESA (Committee of EU Shipbuilders' Associations) in het voorjaar van 2002 zijn ontwerpvoorstel voor het initiatief Leadership 2015 presenteerde, werd de waarde van dit project als sectorgericht antwoord op de door de Raad van Lissabon vastgestelde langetermijnstrategie van de EU onmiddellijk onderkend. LeaderSHIP 2015 had namelijk betrekking op de belangrijkste onderdelen van de strategie van Lissabon.

3.2.4

Er moest een alomvattende strategie uitgewerkt worden, uitgaande van de huidige benadering maar met als nieuw element het verzoek van de Commissie aan de scheepsbouwsector om een integraal plan op te stellen. In oktober 2002 presenteerde CESA LeaderSHIP 2015 als routekaart voor de toekomst van de Europese scheepsbouw- en scheepsreparatiesector.

3.2.5

Doel van de Europese scheepsbouw is zijn leiderspositie in geselecteerde marktsegmenten verder te ontwikkelen door het concurrentievermogen te verbeteren via innovatie en selectieve O&O, een betere klantgerichtheid, optimalisatie van productieprocessen en verbetering van de structuur van de sector. Als doelstellingen waarbij de EU rechtstreeks betrokken zou moeten worden, worden onder meer ontwikkeling van geavanceerde financierings- en garantieregelingen, strengere veiligheids- en milieunormen voor de bouw van nieuwe kwalitatief hoogstaande schepen, en een betere bescherming en handhaving van de Europese intellectuele eigendomsrechten genoemd.

3.2.6

Om op Europese schaal te kunnen voorzien in de defensiebehoeften van de marine moet er een gemeenschappelijk beleid inzake aanbestedingsprocedures voor defensiematerieel komen.

3.2.7

De tendensen in de periode tot 2015 impliceren met name ontwikkelingen op het gebied van multimodaal vervoer, binnenvaart en korte vaart, versterking van onderzoek, ontwikkeling en innovatie (RDI), uitbreiding van de EU, milieu- en gezondheidsvoorschriften en verdere stappen in de richting van een gemeenschappelijk defensiebeleid. Gezien de invloed van nationaal en EU-beleid op al deze terreinen vindt de scheepsbouwsector dat de Commissie actief aan het ontwikkelen van ideeën voor beleidsmaatregelen moet deelnemen.

3.2.8

De scheepsbouwsector wil zelf verregaande maatregelen treffen om orde op zaken te stellen: met de Routekaart wordt ingezet op ontwikkeling van nieuwe types schepen en een nieuwe generatie scheepsuitrusting, waarbij efficiency, veiligheid, comfort, milieu en specialisatie gecombineerd worden.

3.2.9

Wat de structuur van de sector betreft, worden twee aanvullende benaderingen ten aanzien van de scheepsbouwbedrijven voorzien:

3.3.1

Begin 2003 startte een Adviesgroep op hoog niveau, onder voorzitterschap van Commissaris Liikanen, aan de hand van de Routekaart van CESA besprekingen over LeaderSHIP 2015. De Adviesgroep bestond uit zeven leden van de Europese Commissie, twee vooraanstaande leden van het Europees Parlement, leidinggevende personen van de tien grootste scheepswerven, de voorzitter van de vereniging voor de scheepsuitrustingindustrie en de secretaris-generaal van de Europese Metaalwerkersbond.

3.3.2

In oktober 2003 bracht de Adviesgroep haar rapport „LeaderSHIP 2015” (3) uit. Het rapport bevat acht hoofdstukken, waarin alle in de Routekaart opgenomen kwesties aan de orde komen, plus een slothoofdstuk over de vereiste consolidatie in de Europese scheepsbouw. De algemene conclusie van de groep luidt dat LeaderSHIP „een goed voorbeeld van een doeltreffend Europees industriebeleid op sectoraal niveau” is.

3.3.3

In deze acht hoofdstukken stelt de Adviesgroep doelstellingen voor de scheepsbouwsector en voor de EU vast. Als eerste stelt zij voor een level playing field in de mondiale scheepsbouw tot stand te brengen door middel van het EU-handelsbeleid, volledige toepassing van de WTO-regels en afdwingbare OESO-voorschriften.

3.3.4

Op het vlak van onderzoek, ontwikkeling en innovatie - een centrale kwestie - moeten de EU en de scheepsbouwsector nauw samenwerken. De desbetreffende communautaire verordening is niet goed afgestemd op de behoeften van de scheepsbouw en de door haar gebruikte technologie.

3.3.5

Dit geldt ook voor de ontwikkeling van geavanceerde financierings- en garantieregelingen. De huidige instrumenten kunnen de concurrentie op de wereldmarkt niet aan. Er moet worden nagegaan of er een garantiefonds voor financiering vóór en na oplevering voor de gehele EU opgericht kan worden, en hoe nauwer met verzekeringsmaatschappijen voor exportkredieten met adequate herverzekering samengewerkt kan worden.

3.3.6

De bescherming van het maritieme milieu wordt gestroomlijnd door EMSA (European Maritime Safety Agency). Er moet een gezamenlijk comité van belanghebbende technisch deskundigen worden opgericht om zowel EMSA als de Commissie met technisch advies bij te staan. Voorts moet voor zowel de scheepsbouw als de scheepsreparatie de kwaliteitsbeoordeling worden verbeterd en de veiligheid en controle worden geïntensiveerd om te garanderen dat wereldwijd adequate kwaliteitsnormen worden toegepast.

3.3.7

De oproep van de scheepsbouwsector om op defensiegebied meer samen te werken kan volgens de Adviesgroep op EU-niveau worden ondersteund door bevordering van de industriële samenwerking tussen werven en tussen werven en leveranciers, van de toegang tot exportmarkten en van de consolidering van de sector. Via het voorziene Europese defensieagentschap moet gewerkt worden aan gemeenschappelijke operationele eisen van de nationale marines en aan gemeenschappelijke regels voor defensiematerieel.

3.3.8

Omdat de Europese scheepsbouwbedrijven sterk afhankelijk zijn van hun technologische leiderschap, moeten de bestaande instrumenten voor de bescherming van intellectuele eigendomsrechten ten volle worden benut. Er moeten kennisdatabanken komen en de internationale regels ter bescherming van octrooien moeten verbeterd worden.

3.3.9

De scheepsbouwsector heeft officieel een comité voor de sociale dialoog in de sector (het eerste binnen de metaalindustrie) opgericht, dat zich bezig zal houden met programma's op het gebied van nieuwe vaardigheden die vereist zijn.

3.3.10

Een optimale industriële structuur is noodzakelijk om tot de gewenste resultaten te komen. Een dynamisch ontwikkelingsproces leidt thans tot nieuwe betrekkingen en projectpartnerschappen tussen werven en leveranciers, die 70 tot 80 % van de productie van een werf voor hun rekening nemen. Er moet een consolidatieproces met stimuleringsmaatregelen in gang worden gezet, dat op het idee van „consolideringsteun” gebaseerd is.

3.4.1

Met haar Mededeling over LeaderSHIP 2015 (4) zet de Commissie het werk van de Adviesgroep op hoog niveau om in formeel communautair beleid. Zij benadrukt nogmaals dat een horizontaal beleid aangevuld moet worden met specifieke sectorgerichte maatregelen. De Commissie beoordeelt elk van de hoofdstukken van het rapport en steunt de aanbevelingen van de Adviesgroep.

3.4.2

In de Mededeling, waarin de strategische dimensie van de scheepsbouw- en scheepsreparatiesector wordt erkend, bevestigt de Commissie conform het rapport van de Adviesgroep haar (mede)verantwoordelijkheid op de volgende gebieden, die in de acht hoofdstukken van het rapport van de Adviesgroep aan de orde komen:

3.5.1

Op 27 november 2003 besprak de Raad Concurrentievermogen de mededeling van de Commissie over LeaderSHIP 2015 binnen het bredere kader van het industriebeleid (6). De Raad erkende het belang van een sectorale analyse om horizontale beleidsmaatregelen te verfijnen en verzocht de lidstaten en de Commissie het industriële concurrentievermogen te versterken, met name door rekening te houden met de behoeften en specifieke kenmerken van afzonderlijke sectoren.

3.5.2

Bij de bespreking van sectorale kwesties werd expliciet ingegaan op de scheepsbouw, de lucht- en ruimtevaart en de textiel- en kledingsector.

3.5.3

De opvattingen van de Raad worden ingegeven door de noodzaak om het concurrentievermogen door middel van een integrale benadering te verbeteren. Hetzelfde geldt voor LeaderSHIP 2015.

3.5.4

De doelstellingen van de Lissabon-strategie vergen sectorgerichte analyse, verbetering van de randvoorwaarden alsmede open en transparant overleg met alle betrokkenen, waaronder een sociale dialoog. In zijn conclusies benadrukt de Raad het belang van verdere initiatieven in dit verband.

3.5.5

Wat LeaderSHIP 2015 betreft, zijn volgens de Raad bijzondere inspanningen van industrie en overheid nodig op de volgende gebieden:

3.5.6

De Raad wil op gezette tijden geïnformeerd worden over de resultaten van het LeaderSHIP-initiatief en over de uitvoering van de daarin opgenomen aanbevelingen.

4.1

Het EESC is het ermee eens dat Europa een levensvatbare scheepsbouwsector nodig heeft en dat er sectorgerichte beleidsmaatregelen getroffen moeten worden.

4.2

Het is opmerkelijk dat de sector erin geslaagd is een samenhangend programma voor de periode tot 2015 op te stellen. Bij dit model voor een moderne sectorgerichte benadering wordt terecht uitgegaan van de EU-regels op het vlak van marktconformiteit en mededinging.

4.3

Even opmerkelijk is dat de sector zelf en zeven leden van de Commissie een gemeenschappelijk toekomstplan hebben uitgewerkt: LeaderSHIP 2015. Dit wederzijdse commitment heeft ertoe geleid dat de Commissie LeaderSHIP heeft goedgekeurd.

4.4

Het EESC is verheugd over de nieuwe manier waarop de Raad Concurrentievermogen het horizontale en sectorale industriebeleid benadert. Het LeaderSHIP-initiatief laat zien hoe een dergelijk industriebeleid de eisen die uit horizontale benaderingen van sectorale aspecten voortvloeien, kan verfijnen.

4.5

Het EESC is ingenomen met de specifieke aanbevelingen die de Raad met betrekking tot de scheepsbouw en de scheepsreparatie heeft gedaan. Deze komen overeen met de aanbevelingen van de Commissie en de sector zelf in LeaderSHIP 2015.

4.6

Het EESC verwelkomt deze verandering van perspectief voor het scheepsbouwbeleid als de vrucht van een nieuwe werkmethode en een nieuwe benadering van het industriebeleid op sectorniveau. Deze zouden model kunnen staan voor soortgelijke initiatieven in andere sectoren.

4.7

Niet voortzetting van het nationale beleid, maar alleen gemeenschappelijke standpunten en beginselen en een gemeenschappelijke handelswijze in de EU kunnen een gezonde basis voor een duurzame scheepsbouw en scheepsreparatie in Europa vormen.

4.8

De uitbreiding van de EU houdt kansen in; door nieuwe waardevolle activa kan de Unie marktsegmenten betreden waarop haar werven vóór de uitbreiding niet meer actief waren (7). De relevante communautaire bepalingen dienen daarbij volledig in acht genomen te worden.

4.9

LeaderSHIP 2015 heeft alleen kans van slagen indien alle betrokken partijen (de sector zelf, de Commissie en in sommige gevallen ook de lidstaten) met betrekking tot elk hoofstuk tegelijkertijd actie ondernemen, waarbij iedere partij handelt op die gebieden waarvoor zij verantwoordelijk is.

5.1

De geloofwaardigheid van het voorgestelde beleid hangt af van de uitvoering. Follow-up is van cruciaal belang. Dit moet een transparant proces zijn waarop zorgvuldig toezicht wordt uitgeoefend. Participatie, transparantie en adeqaaut toezicht moeten gewaarborgd zijn. In aanvulling op de conclusies van de Raad dringt het EESC aan op een jaarlijks voortgangsverslag van de Commissie aan de Raad Concurrentievermogen.

5.2

De eerste doelstelling van LeaderSHIP 2015 is het tot stand brengen van een wereldwijd level playing field. Dit is een van de steunpilaren waarop de hele strategie rust. Het EESC hecht zijn onverkorte steun aan de huidige benadering van het handelsbeleid, waarbij de EU streeft naar een doeltreffende internationale overeenkomst, die wereldwijd strikt in acht wordt genomen.

5.3

De gevolgen van de oneerlijke concurrentie van sommige werven in Azië houden niet alleen een grote bedreiging in voor de Europese werven; ook bij de Europese marine-uitrustingindustrie zou een alarmbel moeten gaan rinkelen. De aankondigingen in sommige leidende Aziatische scheepsbouwlanden dat zij zich hoofdzakelijk op eigen toeleveranciers zullen richten, moeten zeer serieus worden genomen.

5.4

Er wordt niet gesproken over de mate waarin de EU-scheepsbouw zelf zorgt voor een level playing field, hoewel de lidstaten de sector nog altijd in uiteenlopende mate en op uiteenlopende wijze steun verlenen. Gelijke spelregels binnen de EU, alsook transparantie en monitoring ervan, zijn punten van speciale zorg. Om het proces geloofwaardiger te maken en het vertrouwen te bevorderen, conform de overeengekomen regels en doelstellingen, is het belangrijk dat de Commissie de toepassing van de staatssteunregels en mogelijke oneerlijke praktijken in het oog houdt.

5.5

Onderzoek, ontwikkeling en innovatie zijn van het grootste belang, omdat ideeën voor de scheepsbouw nog altijd in Europa ontstaan. Dit is dus nóg een belangrijke manier om succes te boeken. De verschillende instrumenten moeten dan wel een goede ondersteuning bieden en op praktische wijze worden toegepast. De industrie kan beleidsmakers daarbij nuttige concrete adviezen verlenen. Instrumenten ten behoeve van de innovatie moeten wel altijd op transparante wijze worden ingezet.

5.6

Om de financieringsinstrumenten voor de scheepsbouw op zowel nationaal als EU-niveau te stroomlijnen vindt het EESC dat het in LeaderSHIP voorgestelde Europese garantiefonds zo snel mogelijk van de grond moet komen; dit moet voor de Commissie een prioriteit zijn. Het garantiefonds kan een level playing field binnen de EU helpen creëren.

5.7

Het EESC is verheugd dat de sector en de Commissie overeenstemming hebben bereikt over het soort milieueisen en -regels dat geboden is. De EU moet het voortouw blijven nemen bij de bescherming van het maritieme milieu en het aandringen op strikte toepassing van de relevante internationale regels. Een gecoördineerde Europese houding ten aanzien van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) kan een tevredenstellende mate van doeltreffendheid tot stand helpen brengen en zo de autoriteit van de IMO voor het exclusief vaststellen van de wereldwijde regels ondersteunen.

5.8

De EU-veiligheidsvoorschriften voor de scheepvaart zijn de laatste jaren sterk verbeterd. Wel moet er nog meer aandacht uitgaan naar voorschriften voor het onderhoud van schepen, zoals ook in LeaderSHIP wordt voorgesteld.

5.9

De EU schiet nog altijd sterk tekort bij het afdwingen van de naleving van de regels inzake veiligheid en beveiliging van de scheepvaart. Een effectieve samenwerking van de Europese kustwachten is dan ook zeer wenselijk.

5.10

Versterking van de korte vaart en verschuiving van het vervoer over de weg naar het vervoer over zee zijn ook belangrijke milieudoelstellingen. Om deze te realiseren is een moderne infrastructuur nodig, zowel in havens als voor schepen. Investeringen van overheden in deze infrastructuur moeten de EU-producenten ten goede komen.

5.11

De menselijke factor is een essentieel element en het EESC is ingenomen met het voornemen om de sectorale dialoog, waarin Commissie, werkgevers en vakbonden elk hun eigen rol hebben, te intensiveren. Het is opmerkelijk dat juist de scheepsbouwsector als eerste binnen de metaalindustrie officieel een comité voor de sociale dialoog in de sector heeft opgericht; nóg een indicatie voor de innovatieve houding van de sector.

5.12

De sociale dialoog levert nu al een waardevolle bijdrage aan tal van sociale kwesties, waaronder opleiding, aanwerving, bij- en nascholing en aanpassing aan conjunctuurschommelingen. Inmiddels zijn er twee werkgroepen ingesteld: één om het imago van de scheepsbouw te verbeteren, en één om na te gaan welke nieuwe vaardigheden in de scheepsbouw vereist zijn.

5.13

In het kader van de sociale dialoog moet ook worden ingegaan op de aanzienlijke verschillen in arbeidsproductiviteit in de wereld.

5.14

Terecht houdt men zich in Europa steeds meer bezig met specifieke segmenten van de verwerkende industrie, zoals de scheepsbouw en de luchtvaart, in relatie met defensiedoelstellingen, wanneer er sprake is van een interactie tussen de civiele en de defensiesector.

5.15

Tegen deze achtergrond is het verheugend dat LeaderSHIP aandringt op Europese marineprojecten en op samenwerking tussen marinewerven. Nationale veiligheidsoverwegingen en uiteenlopende tradities staan deze tot dusver in de weg. Maar wanneer de Europeanen niet tot nauwere samenwerking besluiten, zullen de kosten steeds hoger blijven oplopen en loopt de voorsprong in innovatie en technologie gevaar.

5.16

Er bestaan reeds succesvolle samenwerkingsprojecten, zoals tussen Duitsland en Nederland in de fregattenbouw en tussen Frankrijk en Groot-Brittannië inzake carriers. Nieuwe projecten kunnen worden gepland met medewerking van het aanstaande Europese bewapeningsagentschap. Van groot belang is een optimale synergie tussen de werven door behoud en versterking van kennis en kunde. Het is wenselijk dat het Agentschap wordt gevraagd een inventarisatie te maken van de beschikbare capaciteiten, technologie en innovatie bij de marinewerven, zodat bij nieuwe aanbestedingen de beste prijs-kwaliteitverhouding kan worden nagestreefd. Marinewerven hebben regeringen als klant, en daarom moet worden voorkomen dat subsidies voor de bouw van marineschepen ook worden gebruikt voor de bouw van koopvaardijschepen.

5.17

Consolidatie van de sector wordt beschouwd als hoeksteen van de toekomstige levensvatbaarheid van de sector. Gezien de ingewikkelde relatie tussen de kernactiviteit en het hoge percentage leveranciers valt echter nog te bezien hoe dit proces gerealiseerd zal worden.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/8

1.1

Zowel vóór als na de vaststelling van de doelstellingen op de top van Lissabon werd en wordt de ΕU geconfronteerd met de volgende vraagstukken: a) het zwakke concurrentievermogen en de ontoereikende modernisering van de Europese ondernemingen, vooral van het MKB, b) de slechte werking en bureaucratie van overheidsdiensten wat betreft de stimulering van het ondernemerschap, c) ontoereikende coördinatie tussen de organisaties die het MKB vertegenwoordigen, de overheidsdiensten en de Commissie met het oog op de bevordering van het ondernemerschap, d) gebrek aan coördinatie in de nationale MKB-beleidsvoornemens, e) geen verplichte meerjarenstrategie voor het MKB in de lidstaten, f) gebrek aan financiële ondersteuning van ondernemingen (met name ΜKB) door banken en fondsen voor risicokapitaal, g) hoge financiële kosten voor leningen in verband met de geringe omvang van MKB's en de hogere risico's en h) het ontbreken van een duurzaam beleid voor het MKB.

1.2

Ηoewel de EU de interne markt wat wet- en regelgeving betreft, heeft voltooid, ziet zij in dat het MKB het huidige systeem en de potentiële voordelen ervan zich nog niet eigen heeft gemaakt en de bestaande mogelijkheden niet volledig gebruikt.

1.3

De ΕU voert een concurrentiestrijd op mondiaal niveau en tracht zich teweer te stellen tegen de sterke economische en politieke positie van de VS (1), die op het gebied van concurrentievermogen en productiviteit bijzonder succesvol zijn, Japan, de landen in Zuidoost-Azië (2) en de opkomende economieën van China, India en Brazilië.

1.4

Ηet grootste sociale en economische probleem voor de EU is de werkloosheid; prioritaire doelstelling is dan ook het scheppen van arbeidsplaatsen, met name in het MKB, dat de overgrote meerderheid van de Europese ondernemingen uitmaakt.

1.5

De ΕU levert forse inspanningen om onderzoek en technologie te ondersteunen omdat zij beseft dat verbetering op deze gebieden de enige garantie is voor ontwikkeling en vooruitgang. De voorgestelde strategie leidt evenwel niet altijd tot de verwachte resultaten bij gebrek van flexibele mechanismen en wegens een regelgevingskader dat de bureaucratie nog versterkt, de doeltreffendheid vermindert en vertragingen veroorzaakt.

1.6

Om bovenstaande kwesties het hoofd te bieden, is tijdens de Raad van Amsterdam (juni 1997) en de speciale Werkgelegenheidstop (november 1997 – Luxemburg) de basis gelegd voor het Groei- en Werkgelegenheidsinitiatief en heeft de Raad bij Besluit 98/347/ΕG (3) en Beschikking 2000/819/ΕG (4) de aanzet gegeven voor georganiseerde en duurzame ondersteuning van het Europese ondernemerschap, waarbij tegelijkertijd gestreefd werd naar schepping van arbeidsplaatsen via een specifiek programma.

2.1.1

Het MKB verdient versterking, daar gebleken is dat het gemakkelijker nieuwe arbeidsplaaten schept omdat het goed op veranderingen op de markt kan inspelen, vlot besluiten neemt en snel nieuwe regelingen binnen de onderneming kan toepassen. Voorts is duidelijk geworden dat deze ondernemingen gewoonlijk met grote problemen te kampen hebben bij hun oprichting (ten gevolge van bureaucratische procedures en gebrek aan financiële middelen), de ondersteuning van vernieuwende projecten (aangezien er geen toegang is tot finaniering door banken en er in de nieuwe lidstaten geen banksysteem is dat dergelijke financiering biedt) en de ontwikkeling van internationale samenwerking.

2.2.1

Het begrotingskrediet voor het initiatief beliep 423,56 miljoen euro: 168 miljoen voor de ETF-startersregeling, 57 miljoen voor JEV en 198,56 miljoen voor de MKB-garantiefaciliteit. Daar van de MKB-garantiefaciliteit zeer veel gebruik werd gemaakt, werd 30,56 miljoen euro van JEV naar de MKB-garantiefaciliteit overgedragen. Aan het eind van de vastleggingsperiode, op 29 mei 2002, had het EIF het initiële krediet voor de ETF-startersregeling en de MKB-garantiefaciliteit geheel toegekend. Voor JEV is in totaal 14,5 miljoen euro aan projecten toegewezen.

2.2.2

Het mechanisme voor risicokapitaal (de EΤF-startersregeling) schept de voorwaarden voor investering van risicokapitaal in MKB's, met name voor de oprichting en de beginfasen van ontwikkeling en/of in innoverende MKB's, aan de hand van investeringen in gespecialiseerde fondsen voor risicokapitaal.

2.2.2.1

Via de Joint European Venture (JEV) steunt de EU met financiële bijdragen aan het MKB de oprichting van nieuwe transnationale joint ventures in de EU.

2.2.2.2

Met de MKB-garantiefaciliteit stelt de EU begrotingsmiddelen ter beschikking om de kosten van garanties en tegengaranties te dekken die het EIF verleent ter bevordering van leningen aan nieuwe MKB's in innoverende sectoren. Het nagestreefde doel wordt bereikt door uitbreiding van de faciliteiten van de garantieprogramma's die in de lidstaten bestaan en geldt voor zowel nieuwe als bestaande portefeuilles. Het instrument dekt een deel van de verliezen op leninggaranties tot een vooraf bepaald maximumbedrag; bijzondere aandacht wordt geschonken aan de financiering van immateriële activa van het MKB.

3.1

Volgens het verslag van de Commissie ontvingen in juni 2002 (6) ongeveer 206 MKB's in geavanceerde technologiesectoren (biotechnologie, biowetenschappen en IT) steun uit de ETF-startersregeling; ook wat nieuwe arbeidsplaatsen betreft, hadden deze ondernemingen uiterst positieve resultaten behaald. Met de MKB-garantiefaciliteit zijn 112 000 kleine ondernemingen ondersteund, waar de werkgelegenheid met meer dan 30 % toenam; in het kader van JEV zijn evenwel uiterst weinig voorstellen gehonoreerd (slechts 137 voorstellen zijn aanvaard).

4.1

Voor het verslag van de Commissie (7) is voor elk van de drie programma's uitgegaan van een zeer klein aantal ondernemingen zodat het heel waarschijnlijk is dat in de getrokken conclusies fouten van statistische, maar ook fundamentele aard geslopen zijn.

4.2

In de periode 1998 (beginjaar) tot 2002 (jaar van evaluatie) hebben circa 206 kleine en middelgrote ondernemingen van de ETF-startersregeling geprofiteerd. Het EESC meent dat dit een gering aantal is, vergeleken bij de resultaten van soortgelijke inspanningen in de VS, waar ondernemerschap een hoge vlucht nam en MKB's als paddestoelen uit de grond schoten dankzij vergelijkbare maatregelen, die werden ondersteund met hoog-risicokapitaal. In de bovenvermelde periode zijn in het kader van het JEV-programma slechts 31 internationale ondernemingen opgericht die 252 nieuwe banen opleverden - een resultaat dat ver bij de verwachtingen achterblijft. De resultaten van de MKB-garantiefaciliteit waren daarentegen wel positief.

4.3

De ramingen in het verslag betreffende de toename van de werkgelegenheid in de ondersteunde ondernemingen zijn gebaseerd op verouderde gegevens (2001 – medio 2002) en maken een bevredigende evaluatie van elk van de drie subprogramma's niet mogelijk.

4.4

Ηet EESC beschikt niet over definitieve, feitelijke en volledige gegevens over nieuwe arbeidsplaatsen (1998-2003). Derhalve is het uiterst moeilijk de kwestie te beoordelen, maar ook om een standpunt of conclusies te formuleren. Desalniettemin bevestigt het EESC andermaal dat het bijzonder belang hecht aan de pogingen om nieuwe banen te scheppen en roept het de Commissie op om dit onderwerp bovenaan op de agenda te laten staan, ook na aanpassing van dit programma.

4.5

Er moeten grote investeringsrisico's worden aangegaan om innoverende ideeën te ondersteunen die dan kunnen worden omgezet in ondernemingsplannen en in succesvolle investeringsprojecten kunnen uitmonden. Ηet verrassende welslagen van sommige van deze projecten weegt op tegen het mislukken van andere vernieuwende initiatieven die het op de markt uiteindelijk niet halen.

4.6

Het programma gaat geheel voorbij aan de traditionele economie. Doordat het steeds gaat om innoverende acties hebben traditionele kleine en middelgrote bedrijven geen toegang tot de financiering. Innovatie is een heel belangrijk instrument voor de modernisering van de economie en voor de versterking van het concurrentievermogen. Het volgende dient echter opgemerkt te worden: a) Europese ondernemingen lopen het gevaar hun aandeel op de interne markt definitief kwijt te raken door de import van producten uit traditionele economieën van derde landen met lage kosten, b) het niet ondersteunen van traditioneel MKB kan oligopolies doen ontstaan in de distributie- en handelssector, wat een kettingreactie kan teweegbrengen in het gehele productieproces, met per saldo een verlies van werkgelegenheid.

4.7

Basisvoorwaarde voor de deelname van het MKB aan onderhavige programma's is de vermindering van de bureaucratische rompslomp door de invoering van één loket voor alle procedures en de afschaffing van overbodig papierwerk door gebruik te maken van moderne technologie.

5.1

Ηet EESC stemt in met de door de Commissie voorgestelde wijzigingen in Beschikking 2000/819/EG.

5.2

Ηet EESC onderschrijft het standpunt van de Commissie dat de impact van de drie financiële instrumenten pas volledig kan worden ingeschat nadat er een zekere tijd verstreken is. Enerzijds meent het echter dat er reeds genoeg tijd verlopen is vanaf de lancering tot de evaluatie van het programma om conclusies te kunnen trekken die tot structurele maatregelen moeten leiden. Anderzijds kan Europa, gelet op de huidige mondialisering van de economie en de verbeten concurrentie, de kat niet uit de boom kijken daar ondernemingstendensen en -perspectieven voortdurend veranderen.

5.3

Het EΕSC beseft dat het internationale ondernemingsklimaat in 2001 en 2002 ongunstig was en er minder risicokapitaal in de EU beschikbaar was, alsook minder bereidheid bij de grote banken om leningen aan het MKB te verstrekken. In 2002 nam de vraag naar garanties in Europa sterk toe, aangezien de grote banken aanvullende garanties begonnen te verlangen, omdat de risico's en de beheerskosten naar hun mening waren toegenomen. Gezien deze omstandigheden meent het EESC dat deze instrumenten des te nuttiger zijn, met name de garantie- en de startersfaciliteit. Verder is het EESC voorstander van versterkte samenwerking met kleine, gespecialiseerde banken, die in de eerste plaats gericht zijn op dienstverlening aan het MKB en over flexibele communicatiemiddelen beschikken.

5.4

Ηet ΕESC ondersteunt de doelstellingen van de drie subprogramma's en ziet de noodzaak ervan in. Het is evenwel van mening dat de procedure die het MKB moet volgen om toegang te krijgen tot die programma's moeizaam, bureaucratisch en stroef verloopt, terwijl dit MKB vaak ook ernstige tekortkomingen op het gebied van informatie en interne organisatie vertoont.

5.5

Ηet EESC acht de MKB-garantiefaciliteit een bijzonder nuttig instrument en verzoekt om forse verhoging van de financiële middelen ervan. Voorts wil het dat alles in het werk wordt gesteld om de faciliteit open te stellen voor de landen waarvoor ze nog niet geldt (Griekenland, Ierland, Luxemburg).

5.6

Ηet ΕΕSC steunt de voorstellen tot uitbreiding van de garantiefaciliteit met het oog op de tien nieuwe lidstaten, waar duizenden kleine en middelgrote bedrijven geen toegang hebben tot bankkredieten en bijgevolg geen productieve investeringen kunnen doen, noch nieuwe arbeidsplaatsen kunnen creëeren.

5.7

Volgens het EESC dient het budget van het programma te worden herzien, zodat ook aan de behoeften van de nieuwe lidstaten kan worden voldaan. Het huidige budget is immers afgestemd op 15, en niet op 25 lidstaten, en de nieuwe partners hebben ongetwijfeld grotere behoeften.

5.8

Het EESC roept de Commissie op de nodige maatregelen te nemen ter verdere versterking van de ETF-startersfaciliteit omdat dit een onontbeerlijk instrument is voor de ontwikkeling van innoverende ondernemingen en voor ondersteuning van bedrijfsprojecten met een hoog risico, die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van onderzoek en technologie. Deze faciliteit is echter ook van belang voor andere investeringsinitiatieven van het MKB, die geen verband houden met geavanceerde technologie, maar die vanuit ondernemersperspectief zeer interessant zijn en waarvoor ook financiële middelen en instrumenten beschikbaar dienen te zijn. Derhalve wordt het volgende voorgesteld:

5.9

Ηet EESC meent dat zowel het private als publieke kapitaal dat in de EU beschikbaar is voor OTO, ontoereikend is en niet kan voldoen aan de toegenomen behoeften van het MKB in de sector van informatica, nieuwe technologieën en biotechnologie. Ηet EESC verzoekt om een forse uitbreiding van de middelen om aan deze vraag tegemoet te komen.

5.10

Waar dat nodig is, dienen de in de VS bestaande, snel toepasbare en flexibele mechanismen die zo succesvol zijn, te worden bestudeerd, geëvalueerd en toegepast. Overal waar en wanneer er interesse voor investeringen is (8), dient de samenwerking te worden verdiept met gespecialiseerde fondsen voor particulier risicokapitaal. Ηet ΕΕSC roept de Commissie op om op dit terrein het voortouw te nemen.

5.11

Volgens het EESC moeten er meer inspanningen worden geleverd om het MKB op de hoogte brengen van het bestaan en de werkwijze van de garantiefaciliteit, en om betere manieren te vinden om het MKB gemakkelijker toegang te geven tot en beter te laten communiceren met de EIB en het EIF. Uit onderzoek kwam naar voren dat bij de meeste MKB's onbekend is dat de ΕU het MKB structureel probeert te steunen. Daarom dienen vertegenwoordigers van het bedrijfsleven (kamers van koophandel en industrie, verenigingen van handelaren, organisaties van kleine en middelgrote ondernemingen, enz.) hierbij direct te worden betrokken, zodat de informatie beter wordt verspreid, de communicatie met het MKB vlotter verloopt en meer inhoud krijgt en de praktische problemen die bij de tenuitvoerlegging van het programma opduiken, sneller worden verholpen.

5.12

Ηet ΕΕSC meent dat de toepassing van de instrumenten van het programma binnen afzienbare tijd na de toetreding van de nieuwe lidstaten geëvalueerd moet worden omdat het, afgezien van de huidige, reeds in kaart gebrachte problemen in die landen, buiten kijf staat dat a) de daadwerkelijke situatie ongunstiger zal blijken dan beschreven, b) het MKB aldaar aanzienlijke hulp nodig zal hebben, waarvan de omvang thans nog niet kan worden vastgesteld en c) dat er een aanpassingsperiode zal zijn die ernstige gevaren voor het MKB met zich meebrengt.

5.13

Het EESC steunt het voorstel van de Commissie om JEV voorlopig af te schaffen, gezien de kritiek op de huidige structuur. Anderzijds wil het Comité benadrukken dat het programma's met een transnationaal karakter ook blijft steunen omdat het van mening is dat de EU te kampen heeft met een aanzienlijke achterstand op het gebied van internationale samenwerking en ondernemersinitiatieven en dat de obstakels voor ondernemingen ook geslecht moeten worden.

5.14

Tevens dient de mogelijkheid van de heroprichting van het JEV-mechanisme of een vergelijkbaar instrument te worden nagegaan, mits en voorzover na de uitbreiding de mogelijkheden worden geboden voor de totstandbrenging van internationale samenwerking binnen de EU en de EER. Er moet m.a.w. een beleid komen dat grensoverschrijdende samenwerking van het MKB steunt ter verwezenlijking van deze belangrijke doelstelling, zonder de bureaucratische rompslomp evenwel waaronder JEV te lijden had en die de oorzaak van de mislukking ervan was.

5.15

Volgens het EESC moeten er na de reeds opgedane ervaringen met het 6e kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling weer kleine programma's voor het MKB worden opgezet die thans buiten het bestek van het programma vallen.

5.16

Ηet EESC erkent dat de tenuitvoerlegging van programma's die geringe financiële steun bieden, aanzienlijke administratieve kosten meebrengt en dat daarom de tendens bestaat om hun aantal sterk te verminderen. Het onderstreept echter dat beperking van deze programma's het MKB de mogelijkheid tot deelname ontneemt, omdat het geen toegang heeft tot programma's voor grootschalige steun. Derhalve onderschrijft het EESC het standpunt van het Europees Parlement en doet het een beroep op de Commissie om uiterst terughoudend te zijn met vermindering of afschaffing van deze programma's, waarvan gebleken is dat ze voorzien in een essentiële behoefte van het MKB. Het EESC meent dat de Commissie om die reden moet samenwerken met vertegenwoordigers van deze bedrijven.

5.17

Ηet EESC is van oordeel dat het tijdens de Europese Raad van Feira (19.6.2000) goedgekeurde Europese Handvest voor kleine bedrijven een zeer belangrijk initiatief is; in diverse adviezen heeft het Comité zich herhaaldelijk hierover uitgesproken. Het Comité wil er opnieuw aan herinneren dat het tijd is de aanbevelingen uit het Handvest in praktijk te brengen aan de hand van duidelijke wettelijke bepalingen.

5.18

Ηet EESC onderschrijft de steundoelstellingen die opgenomen zijn in bijlage 1 (beschrijving van de actiegebieden) wat betreft de garantiefaciliteit voor het MKB (par. 1, 4, a, ii) maar meent dat ze nog kunnen worden verbreed na een ernstige en diepgaande dialoog met vertegenwoordigende organisaties van het MKB (bijv. ten aanzien van kwaliteitssystemen, milieu- en kwaliteitsstudies, technische en technologische hulp, overdracht van knowhow enz.).

5.19

Het EESC is van oordeel dat de EU zich intensiever en resoluter dient in te zetten voor de ondersteuning van innoverende MKB's, door de programma's te ontdoen van bureaucratische rompslomp (overbodige documenten, snellere afhandeling van procedures, enz.) die negatieve gevolgen hebben en vertraging veroorzaken.

5.20

Het EESC is tevreden over de ontwikkeling van de programma's; het wenst dan ook dat ze steun blijven ontvangen en verbeterd worden.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/12

1.1

Op 2 december 2003 publiceerde de Europese Commissie een raadplegingsdocument met de titel „Mededeling van Commissie aan de Raad en het Europees Parlement betreffende een nieuw rechtskader voor betalingen in de interne markt”.

1.1.1

De Europese Commissie stelt juridische en technische gebreken vast in verband met grensoverschrijdende retailbetalingen in euro. Eén van de oorzaken hiervan is volgens de Europese Commissie het tekortschietende rechtskader op Europees niveau. Een aantal wetsteksten inzake betalingen is goedgekeurd – bijvoorbeeld Verordening 2560/2001/EG (1), die het beginsel van gelijke kosten invoert voor nationale en grensoverschrijdende betalingen in euro's, Richtlijn 97/5/EG (2) inzake de bescherming van gebruikers van elektronische betalingsinstrumenten – maar een coherent rechtskader ontbreekt nog. Voor het goed functioneren van de interne markt voor goederen en diensten is het een conditio sine qua non om te beschikken over goedkope, efficiënte en veilige betalingsdiensten. De Commissie somt een aantal uitgangspunten op die zij van bijzonder belang acht in het kader van de EU-betalingswetgeving. Het gaat om: 1) efficiëntie als permanente doelstelling; 2) veiligheid als conditio sine qua non; 3) concurrentie: markttoegang en gelijke concurrentievoorwaarden; 4) hoog niveau van cliëntenbescherming (3); 5) wettelijke bepalingen moeten technisch neutraal zijn; 6) de herschikking van de betalingswetgeving moet een toegevoegde waarde bieden; 7) de aard van een toekomstig rechtsinstrument.

1.2

Het raadplegingsdocument van de Commissie is het resultaat van over een tamelijk lange periode verricht voorbereidend werk dat in 2004 dient te resulteren in een wetgevingsinitiatief.

1.3

Met de opheffing van technische en juridische belemmeringen streeft de Commissie naar efficiënte betalingsdiensten, eerlijke mededinging, adequate bescherming van de consument, veilige betalingen en rechtszekerheid voor alle bij betalingsprocedures betrokken partijen.

1.4

De Commissie heeft oog voor de inspanningen van de Europese banken (4). Zo is in juni 2002 de European Payment Council opgericht. Deze stelde een uitvoerig werkprogramma vast voor één betalingsgebied voor de euro en deed aanbevelingen voor ingrijpende veranderingen voor de organisatie van betalingsdiensten in de EU. Deze plannen omvatten met name het besluit om allereerst een nieuwe infrastructuur (5) in te voeren voor overschrijvingen in euro tegen zeer lage transactiekosten en binnen een uitvoeringstermijn van maximaal drie dagen.

1.5

Volgens de Commissie heeft de liberalisatie van het kapitaalverkeer het grensoverschrijdende betalingsverkeer bevorderd. Maar de interne markt werkt, vooral voor detailbetalingen, nog niet zo efficiënt als op nationaal niveau. Er bestaan ook verschillen tussen nationale wetgevingen en usances voor wat betreft betalingsdiensten in de interne markt. Met het nieuwe rechtskader zouden waar mogelijk deze belemmeringen voor één betalingsgebied moeten verdwijnen, met name indien zij indruisen tegen een soepele werking van betalingsinfrastructuren en –systemen in de gehele EU, bijvoorbeeld als de voorschriften betreffende de herroeping van een betalingsopdracht afhankelijk zijn van de plaats waar de opdracht gegeven is. Interoperabiliteit, het gebruik van gemeenschappelijke technische normen en harmonisatie van de belangrijkste wettelijke voorschriften blijft het devies.

1.6

Rechtsonzekerheid weerhoudt verleners van betalingsdiensten en cliënten ervan om zonder enige reserve of überhaupt transacties te verrichten. Dit is bijvoorbeeld het geval met automatische incassosystemen, die in EU-verband nog niet bestaan (zie bijlage 16). Dit is ook van belang in geval van regelmatig terugkerende betalingen (bijv. betalingsopdracht voor een buitenlandse krant of een nutsvoorziening voor een zomerhuis in een andere lidstaat), waarvoor geen doorlopende betalingsopdracht mogelijk is. Indien de gebruikers, d.w.z. cliënten en het MKB, de vruchten willen plukken van de interne markt dan dienen grensoverschrijdende en nationale betalingsdiensten even efficiënt te zijn. Het nieuwe rechtskader moet derhalve de lacunes dichten en het vertrouwen van consumenten in één betalingsgebied in de interne markt vergroten.

1.7

In de interne markt is het vertrouwen van de consument van groot belang gezien het grensoverschrijdende aspect en het gebruik van de mogelijkheden van e-handel binnen de EU-markt. In artikel 153 van het EG-Verdrag staat daarom een hoog niveau van consumentenbescherming, één van de hoekstenen van het nieuwe rechtskader, hoog in het vaandel. Er moet echter goed naar de kosten van deze bescherming worden gekeken, omdat zij uiteindelijk op de een of andere manier door de consument worden afgewenteld.

1.8

Voor de bescherming van de cliënt dienen er coherente en gebruiksvriendelijke informatievereisten te komen, voor en na de uitvoering van een betalingsopdracht. In de huidige EU-betalingswetgeving staan al veel desbetreffende bepalingen die aan herziening toe zijn. Het is één van de moeilijkste taken om de juiste balans te vinden tussen inhoud en omvang van de informatie zodat de gebruiker van een betalingsdienst die deze informatie leest, zijn rechten en verplichtingen begrijpt en beseft.

1.9

De Commissie acht tevens wettelijke waarborgen ter bescherming van de consument van groot belang in geval van niet-uitvoering, gebrekkige uitvoering of uitvoering van verrichtingen waarvoor geen toestemming is gegeven.

1.10

Het belangrijkste onderdeel van de mededeling zijn de 21 bijlagen, waarin wordt ingegaan op specifiek juridische en/of technische aspecten van de efficiënte werking van de interne markt voor betalingen.

2.1

Het Comité schaart zich achter het initiatief van de Commissie om een samenhangend en alomvattend rechtskader voor één Europees betalingsgebied te verwezenlijken. Er zijn zeker belemmeringen voor betalingen in de interne markt, maar deze vinden hun oorzaak in de uiteenlopende nationale wetgevingen. Betalingen in de interne markt zijn vandaag de dag nog grotendeels gebonden aan nationale voorschriften en/of usances. De vraag van de cliënt naar grensoverschrijdende betalingen is duidelijk beperkt: 98 % van alle retailbetalingen in Europa vindt in eigen land plaats (6).

2.2

Veel binnenlandse markten voor betalingen in Europa zijn zeer doeltreffend. Wetgeving moet derhalve beperkt zijn tot de opheffing van belemmeringen voor grensoverschrijdende betalingen, om binnen de EU een gemeenschappelijk efficiency-niveau tot stand te brengen. Daarom mag verbetering van grensoverschrijdende betalingssystemen niet nadelig uitpakken voor bestaande, efficiënt werkende nationale betalingssystemen.

2.3

De Commissie zou de wettelijke obstakels uit de weg moeten ruimen die de totstandbrenging van EU-brede marktafspraken en –usances verhinderen, maar moet geen voorschriften opleggen voor aspecten die onder genoemde afspraken en usances kunnen vallen. Er dient immers een evenwicht te worden gevonden tussen zelfregulering, co-regulering en EU-wetgeving.

2.4

Volgens het EESC (7) dient zowel zelfregulering als co-regulering te worden ondersteund. Maar er moeten strenge regels worden gehanteerd op alle terreinen waarvoor zelfregulering of co-regulering niet geschikt is, ontoereikend wordt geacht of niet correct wordt toegepast.

2.5

Het Comité onderschrijft dan ook het beginsel van een hoog niveau van consumentenbescherming in de EU, aangezien het hier een fundamentele doelstelling uit het Verdrag betreft.

2.6

De interne betalingsmarkt dient internationaal concurrerend te zijn. Als het nieuwe rechtskader van de EU tot een toename van de betalingskosten leidt, bestaat er een gerede kans dat het betalingsverkeer geleidelijk aan in handen komt van niet-EU-spelers buiten Europa en dat de wetgeving haar doelstellingen voorbijschiet.

2.7

Het Comité acht het niet wenselijk dat cheques buiten het nieuwe rechtskader vallen; aangezien zij in sommige lidstaten nog een gangbaar betaalmiddel zijn.

2.8

Voorts moet in het nieuwe rechtskader via zelfregulering worden bereikt dat krediet- of debetkaarten die door een erkende financiële instelling van een lidstaat zijn afgegeven of geautoriseerd, door alle geldautomaten in alle lidstaten worden geaccepteerd

3.4.1

Valutadata hangen niet alleen samen met betalingen; valutadata zijn immers vaak niet specifiek gebonden aan een betalingstransactie: ze kunnen voortvloeien uit ongeacht welke verrichting.

3.4.2

Zoals de Commissie toegeeft, is valutering hoofdzakelijk een prijsinstrument (d.w.z. voor productbeheer of de relatie met de cliënt). Als onderdeel van productbeheer staat valutering los van boekingen, die gebruikt worden om transacties op de rekening te berekenen.

3.4.3

Valutadata kunnen verschillen per bank, per cliënt bij dezelfde bank, of zelfs per transactie van dezelfde cliënt bij dezelfde bank.

3.4.4

Het Comité stemt in met het voorstel voor transparantieverplichtingen omtrent valutadata voor aanbieders van betalingsdiensten. De kosten van het gebruik van valutadata voor de cliënt dienen te worden gereduceerd. Ook aan de convergentie van het valuteringssysteem in geheel Europa moet worden gedacht, maar omdat er aanzienlijke verschillen bestaan tussen de nationale instrumenten, moet dit als doel voor de middellange termijn voor ogen worden gehouden.

3.4.5

In dit convergentieproces zou de volgende gedragslijn moeten worden gevolgd: de valutadatum van de betalingstransactie laten samenvallen met de datum waarop de geldbeweging als gevolg van de betalingsopdracht bij de betrokken aanbieder van betalingsdiensten plaatsvindt.

3.5.1

In de huidige Verordening 2560 is sprake van IBAN (8) en BIC (9), die de Europese autoriteiten hebben bevorderd en gesponsord, inclusief het ESCB (Europees stelsel van centrale banken). Blijkens zijn succes is de in de gehele EU goed functionerende IBAN-nummeringstandaard aanvaard. Met dit codesysteem is portabiliteit niet mogelijk. Banken moeten de cliënt minstens garanderen dat hij zijn rekeningnummer kan behouden indien hij naar een ander filiaal van dezelfde bank overstapt.

3.10.1

Om rechtszekerheid voor de cliënt te garanderen, verdient het aanbeveling om voor deze bijlage de definitie en mededeling van een „tijdstip van onherroepbaarheid” ter discussie te stellen, afhankelijk van het gebruikte betaalinstrument. Het Comité meent dat een cliënt geïnformeerd moet worden over de bepalingen omtrent onherroepbaarheid van de diverse betaalsystemen en -instrumenten.

3.10.2

Evenmin mag over het hoofd worden gezien dat cliënten betalingsopdrachten niet alleen verzenden, maar ook ontvangen. Een zeer lange herroepingstermijn zou dan zijn doel voorbijschieten en in het nadeel zijn van cliënten die op betaling wachten.

3.10.3

Verder is er een belangrijk verschil tussen cliënten- en systeemherroepbaarheid. Met het oog op duidelijkheid en rechtszekerheid zouden betalingsopdrachten in het algemeen niet herroepbaar mogen zijn nadat ze in het systeem zijn ingevoerd, zoals is vastgelegd in de finaliteitrichtlijn.

3.10.4

Volgens het Comité is de herroepbaarheid een complexe aangelegenheid die nadere discussie behoeft. Desalniettemin moet de aanbieder van de betalingsdienst de cliënt op verzoek op de hoogte stellen van het „tijdstip van onherroepbaarheid” van de betaling in kwestie.

3.12.1

Het Comité is het met de Commissie eens dat de aanbieder van betalingsdiensten aansprakelijk is voor de nauwgezette uitvoering van een betalingsopdracht en voor het bewijs dat de transactie deugdelijk is geregistreerd en uitgevoerd en dat het bedrag op de rekening van de begunstigde is bijgeschreven. Hij is verantwoordelijk voor het gedeelte van het betalingssysteem (in technische zin) dat onder zijn controle valt. Tegelijkertijd spreekt het vanzelf dat de aanbieder van betalingsdiensten niet aansprakelijk kan worden gehouden buiten zijn wettelijke aansprakelijkheid en zeker niet als hij niet nalatig is, noch in geval van „overmacht”. De aanbieder van betalingsdiensten moet echter wèl aantonen dat de betaling deugdelijk en volgens opdracht werd geregistreerd, uitgevoerd en bijgeschreven; deze plicht kan niet contractueel worden beperkt noch worden omzeild.

3.12.2

Volgens het Comité zouden aanbieders van betalingsdiensten kunnen overwegen om zich aansprakelijk te stellen voor claims in verband met kwesties die buiten hun controlegebied liggen in de vorm van extra dienstverlening. Dit is in het voordeel van de cliënt en bevordert de concurrentie.

3.13.1

Wat kaartbetalingen betreft, dienen kredietinstellingen reeds te voldoen aan de bepalingen van Aanbeveling 97/489/EG, met name voor het volgende:

3.13.2

Achter frauduleuze verrichtingen staat ook de georganiseerde misdaad. De drempel van 150 euro kan fraude in de hand werken. Daarom moet er naar het oordeel van het Comité een op risico gebaseerde limiet worden ingevoerd. De aansprakelijkheid van de kaarthouder wordt in dat geval een percentage van de kredietlimiet van zijn kaart, waarmee hij in zijn contract akkoord gaat. Een dergelijke eerlijke benadering weerspiegelt het daadwerkelijke risico en de kosten, ontmoedigt tevens op efficiëntere wijze fraude en dringt de algemene kosten terug.

3.13.3

Een beperkte aanpassing van Aanbeveling 97/489/EG overeenkomstig het nieuwe rechtskader is een goede stap voorwaarts. Het Comité meent dat deze bijlage gerelateerd dient te worden aan de mogelijkheden die het gebruik van elektronische handtekeningen biedt in de context van de Richtlijn inzake e-handtekeningen.

3.13.4

Men kan zich afvragen of een aanbieder van een betalingsdienst overtuigend kan bewijzen – als hij dat al überhaupt kan – of de cliënt al dan niet de opdrachtgever was van de transactie die is verricht met het technisch veilig geachte elektronische betaalinstrument. Met name in geval van online bankieren lijken aanbieders van betalingsdiensten dergelijk bewijs moeilijk te kunnen leveren aangezien de uitvoering van deze verrichtingen op particuliere pc's kan plaatsvinden, die zich aan het controlegebied van de aanbieder van betalingsdiensten onttrekken.

3.14.1

In deze bijlage gaat het om het beginsel om het volledige bedrag aan de begunstigde ten goede te laten komen. Dit principe is nu duidelijk vastgelegd in Verordening 2560/2001 voor betalingen die volledig via STP (Straight-Through-Processing) verwerkt kunnen worden, mits de bijbehorende binnenlandse betalingen worden verricht zonder aftrek van kosten aan de kant van de begunstigde.

3.14.2

Bovendien bestaat zelfregulering in de vorm van de ICP (Interbank Convention on Payments) (12), die momenteel de reikwijdte beperkt tot overmakingen in euro. Met de ICP wordt gestreefd naar afschaffing van kosten die in geval van als tussenpersoon optredende banken, worden afgetrokken van het overgemaakte bedrag.

3.14.3

Een rechtskader moet in alle gevallen de technische termen achterwege laten die gebruikt worden in specifieke mededelingen en systemen (zoals SHARE, BEN, OUR), die in de nationale context vaak niet op hun plaats zijn. Volgens het Comité dienen er derhalve geen aanvullende bepalingen te komen die Richtlijn 97/5/EG vervangen. De bestaande opties voor kostenverdeling bieden de cliënt een keus en maken deel uit van de tussen cliënt en bank overeengekomen voorwaarden. Het risico van een oververeenvoudiging en beperking van keuze moet worden vermeden. De kostenopties zijn immers een antwoord op de behoefte van de markt, die verder reiken dan het basisinstrument voor overmakingen binnen de EU en die nodig zijn ter ondersteuning van de diverse manieren van betalen alsook van handel op afstand. Het Comité zou graag zien dat de bancaire sector meer transparantie schept voor de gekozen optie voor kostentoerekening.

3.14.4

Het Comité spoort de Commissie aan om het verschil op te heffen tussen de standaard optie „OUR” van de richtlijn, een kostenmechanisme dat in de meeste lidstaten niet bestaat, en de in de verordening bepleite optie „SHA”.

3.15.1

Het Comité herinnert eraan dat Europese banken binnen de European Payments Council een standaard uitvoeringstermijn voor overmakingen van 3 bankwerkdagen overeengekomen zijn (na de dag van aanvaarding) via zelfregulering in de CREDEURO-overeenkomst. Sommige banken zouden de termijn van 3 dagen nog kunnen verkorten. Daar de uitvoeringstermijn tot de kern van de dienstverlening behoort, dient het aan de markt te worden overgelaten om de service nog te verbeteren.

3.15.2

Aanvullende wetgeving moet slechts overwogen worden, indien de initiatieven van de sector niets opleveren.

3.16.1

Bij de officiële goedkeuring door de European Payments Council (EPC) van het pan-Europese automatische incassosysteem zal nauwkeurig worden vastgesteld welke wetgeving nodig is en/of er wettelijke belemmeringen moeten worden opgeheven; de Commissie zal hiervan op de hoogte worden gesteld. Het rechtskader ter ondersteuning van het pan-Europese automatische incassosysteem zal in hoge mate afhangen van het gekozen model. Daarom dringt het Comité aan op nauwe samenwerking tussen de bancaire sector en de wetgever (EG).

3.17.1

Deze bijlage houdt geen verband met betalingen en valt dus buiten het bestek van het nieuwe rechtskader voor betalingen.

3.17.2

In de regelgeving zouden betalingen in contanten en girale betalingen gelijk gesteld moeten worden. Een aantal wettelijke en technische barrières belemmert de ontwikkeling van grensoverschrijdend vervoer van contant geld in de eurozone, met name tussen filialen van de nationale centrale banken in het ene land en filialen van financiële instellingen in een ander land.

3.17.3

Toegang tot de diensten van een nationale centrale bank (NCB) in een ander land is deel van de natuurlijke ontwikkeling van het gebruik van één munt in de eurozone.

3.17.4

Concurrentie in het vervoer van contant geld in de eurozone dient te worden aangemoedigd voor een optimale efficiëntie, maar volgens het Comité moet er een vergunning worden ingevoerd voor grensoverschrijdend vervoer van contant geld, alsook een toereikend aantal controles om toe te zien op de naleving ervan.

3.21.1

Naar het oordeel van het Comité is de in bijlage 21 aangestipte kwestie een aspect van het in bijlage 12 besproken onderwerp (niet-uitvoering of gebrekkige uitvoering). Het volgende moet worden erkend:

3.21.2

De aanbieders van betalingsdiensten dienen niet aansprakelijk te worden gesteld voor betalingen die niet in het systeem zijn ingevoerd op het tijdstip van de storing. De aanbieder van betalingsdiensten is ingevolge zijn wettelijke aansprakelijkheid beperkt aansprakelijk en dient aan te tonen dat hij al het nodige heeft gedaan om de storing te voorkomen.

3.21.3

Tijdens een recent geval van „phishing”-e-mailaanvallen tegen banken in het VK nam een online dienstverlener zijn online dienst uit gebruik in reactie op de aanval. Zulke aanvallen vallen buiten de directe controle van een dienstverlener, vanwege het rechtstreekse e-mailcontact tussen een aanvaller en een cliënt. Aanbieders van betalingsdiensten moet hun cliënten indien mogelijk op de hoogte brengen alvorens zij het systeem om veiligheidsredenen afsluiten. Het Comité acht het onjuist een dienstverlener te straffen die maatregelen neemt om zijn cliënten op deze manier te beschermen. Voorts moedigt het Comité dienstverleners aan om voortvarend op te treden om dit type fraude te voorkomen.

4.1

Het nieuwe rechtskader dient te stroken met de Europese strategie voor consumentenbeleid, die in de eerste plaats de totstandbrenging van een hoog niveau van consumentenbescherming in de EU beoogt.

4.1.1

Het Comité schaart zich achter de pogingen van de Europese Commissie om het vertrouwen van de consument, de rechtszekerheid en de marktefficiency voor betalingen op de interne markt te vergroten. Het is tevens positief dat zelfregulering en co-regulering wordt beschouwd als een stap voorwaarts voor diverse van de in de 21 bijlagen genoemde terreinen.

4.2

Wettelijke maatregelen voor de bijlagen 1, 2, 8, 12, 13, 18 en 19 verdienen prioriteit. Met name aan de bijlagen over informatieverplichtingen (2), informatie over de opdrachtgever van een betaling (8) en gegevensbescherming (18) moet spoedig aandacht worden besteed.

4.3

Voor de oprichting van het Europees automatisch incassosysteem (bijlage 16), de bepaling van degenen die het recht hebben om betalingsdiensten te verlenen (bijlage 1), alsmede de certificering voor de beveiliging van betaalinstrumenten en componenten (bijlage 7) kan gedacht worden aan nauwere samenwerking tussen de Commissie en de banksector.

4.4

Wat de overige bijlagen aangaat, meent het Comité dat zelfregulering of co-regulering de meest aangewezen weg is om de doelstelling van de Commissie, een efficiënte interne markt voor betalingen, gestalte te geven. Het is duidelijk dat een Europese verordening soelaas kan bieden, indien zelfregulerende maatregelen niet succesvol blijken te zijn.

4.5

In dezelfde geest beveelt het Comité aan dat het algehele kader transparant is voor de consument en zoveel mogelijk voortborduurt op bestaande praktijken en zelfreguleringsvoorschriften. Verdere regelgeving is bijvoorbeeld onnodig als de markt de doelstellingen van de wetgever reeds verwezenlijkt heeft (aanpassing van de richtlijn inzake overmakingen om de uitvoeringstermijnen te beperken, is niet direct nodig). Desondanks is op sommige gebieden een communautaire aanpak de aangewezen weg.

4.6

De mededeling omvat vaak veel meer dan uitsluitend betalingen; de Commissie wordt daarom opgeroepen uitdrukkelijker in te gaan op het verschil tussen commerciële diensten en betaalsystemen. Elk wetgevingsvoorstel voor betalingen dient aspecten uit te sluiten die te maken hebben met de uitvoering van andere verrichtingen dan betalingen.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/19

1.1

Onderhavig voorstel beoogt de codificatie van Beschikking 73/391/EEG van de Raad van 3 december 1973 betreffende de raadplegings- en informatieprocedures op het gebied van kredietverzekering, garanties en financieringskredieten. Deze Beschikking werd gewijzigd bij Beschikking 76/641/EEG van de Raad en bij de toetredingsverdragen met Portugal en Spanje, en met Finland, Oostenrijk en Zweden.

1.2

Genoemde Beschikkingen hebben uitsluitend betrekking op exportkredietgaranties van overheidslichamen en stellen in het bijzonder de voorwaarden vast waaronder een lidstaat verplicht is via een raadplegingsprocedure de lidstaten en de Commissie te informeren dat verlening of garantie van kredieten aan het buitenland wordt overwogen. Particuliere verzekeringen voor exportkredieten vallen buiten het bereik van de Beschikkingen.

1.3

De voorgestelde nieuwe beschikking moet in de plaats komen van de verschillende wetgevingshandelingen die erin zijn verwerkt.

1.4

De inhoud van de wetgevingshandelingen die worden gecodificeerd, blijft ongewijzigd. Deze worden slechts samengevoegd en er worden enkel formele wijzigingen in aangebracht die voor de codificatie zelf vereist zijn.

2.1

Onderhavig voorstel sluit aan op het streven van de Commissie om veelvuldig gewijzigde wetgevingshandelingen omwille van een overzichtelijke en duidelijke Gemeenschapswetgeving te codificeren.

2.2

De bepalingen betreffende de raadplegings- en informatieprocedures op het gebied van kredietverzekering, garanties en financieringskredieten zijn tot nu toe over een groot aantal verschillende wetgevingshandelingen versnipperd. Daardoor kost het grote moeite en moeten veel wetgevingshandelingen met elkaar worden vergeleken om een overzicht te krijgen van de geldende voorschriften.

2.3

De Commissie beoogt met de nu voorgestelde beschikking slechts de verschillende wetgevingshandelingen samen te voegen, zonder aan de inhoud daarvan te raken. Inhoudelijke wijzigingen zijn niet nodig.

2.4

Het EESC juicht het Commissievoorstel toe, aangezien dat leidt tot een beter begrijpen van de EU-wetgeving en een en ander de transparantie daarvan ten goede komt (1).

2.5

Het wil echter in het licht van onderhavige codificatie twee zaken onder de aandacht van de Commissie brengen:

2.6

Voorts zou de Commissie kritisch moeten kijken of de verschillende vertalingen van haar voorstel wel correct zijn, aangezien onnauwkeurigheden kunnen leiden tot rechtsonzekerheid en een verkeerde toepassing van de voorschriften.

a)

artikel 4, sub e) ii) en iv): „aanvang van de krediettermijn/aanvangsdatum van het krediet” moet worden vertaald met„ponto de partida do crédito” en niet met „início do crédito”, aangezien er mogelijk sprake is van twee verschillendedata;

b)

artikel 4 sub e) iv): „indien de terugbetalingen niet in gelijke gedeelten regelmatig gespreid geschieden” kan beterworden vertaald met „escalonadas em prestações iguais e espaçadas de modo regular” dan met „escalonadas porparcelas de igual montante de modo regular”;

c)

artikel 4 sub f) i) en artikel 5 sub e) i): „hulpkrediet” moet worden vertaald met „crédito de ajuda” en niet met „créditode auxílio”, dat een volledig andere betekenis heeft in de EU-wetgeving inzake staatssteun;

d)

verbetering van een aantal spelfouten, bijv. in artikel 3, lid 2, eerste en derde regel („ntureza” en „peirem”), artikel 10,lid 1, sub c) („desdadoravel”), en in bijlage I, deel B, sub d) („antiantamentos”).

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/20

1.1

De internationale managementcode voor de veilige exploitatie van schepen en voorkoming van verontreiniging (de ISM-code) is in 1979 door de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) aangenomen als instrument ter bevordering van de ontwikkeling van een veiligheidscultuur en milieubewustzijn in de scheepvaart. De IMO besloot in 1994 de ISM-code bindend te maken en nam daartoe een nieuw hoofdstuk IX „Management voor de veilige exploitatie van schepen” op in het Internationaal Verdrag voor de beveiliging van mensenlevens op zee uit 1974 (het SOLAS-verdrag).

1.2

De bindende toepassing van de ISM-code werd in twee fasen ingevoerd. Op 1 juli 1998 werd de ISM-code verplicht voor rederijen die passagiersschepen, olietankers, chemicaliëntankers, gastankers en bulkcarriers van 500 brutoton en meer exploiteren voor internationale reizen. Op 1 juli 2002 werd de ISM-code ook verplicht voor rederijen die andere typen vrachtschepen van 500 brutoton en meer exploiteren voor internationaal vervoer over zee.

1.3

Naar aanleiding van de ramp met de Estonia besloot de EU om de implementatie van de ISM-code voor ro-ro-passagiersveerboten die op internationale en binnenlandse routes binnen de Gemeenschap worden gebruikt, te vervroegen. De ISM-code werd op 1 juli 1996 via Verordening (EG) nr. 3051/95 van de Raad van 8 december 1995 (1) voor dit type schepen reeds bindend. Het EESC verklaarde in zijn advies terzake (2) de voorgestelde maatregelen toe te juichen en het initiatief van de Commissie te steunen.

1.4

Verordening 3051/95 werd twee keer gewijzigd: a) bij Verordening 179/1998 (3) inzake de uniforme tenuitvoerlegging van de ISM-code t.a.v. documenten/certificaten voor in Europa varende veerboten en b) bij Verordening 1970/2002 (4) teneinde er latere door de IMO goedgekeurde wijzigingen op de ISM-code in te verwerken. Laatstgenoemde Verordening is op 26 november 2002 in werking getreden.

2.1

Toen Verordening (EG) nr. 3051/95 werd goedgekeurd, verklaarden de lidstaten en het Europees Parlement dat de toepassing van de ISM-code op ro-ro-passagiersveerboten prioriteit had, maar dat dit slechts de eerste maatregel uit een serie was om de veiligheid op zee te verbeteren.

2.2

De nu voorgestelde verordening is meer algemeen van aard en zal in de plaats komen van Verordening (EG) nr. 3051/95. Belangrijkste doel ervan is het bevorderen van een correcte, strikte en geharmoniseerde implementatie van de ISM-code in alle lidstaten en toetredingslanden. Daarnaast zullen de bestaande ISM-regels van de EU voor ro-ro-veerboten die een geregelde dienst van of naar Europese havens onderhouden, ongeacht de vlag waaronder zij varen, onder de nieuwe verordening gehandhaafd blijven.

2.3

De voorgestelde verordening zal gelden voor rederijen die één of meer van de volgende typen schepen exploiteren voor vervoer over zee:

2.4

Het toepassingsgebied van de voorgestelde verordening is gebaseerd op de bepalingen uit hoofdstuk IX van het SOLAS-verdrag en geldt voor alle schepen die onder het toepassingsgebied van het SOLAS-verdrag vallen en onder de vlag van een lidstaat varen, ook indien zij voor binnenlands vervoer worden gebruikt. Voor passagiersschepen die binnenlandse trajecten afleggen, zijn de bepalingen echter slechts van toepassing indien zij meer dan 5 mijl buiten de kust varen, maar deze regels gelden voor alle schepen, ongeacht de vlag waaronder zij varen.

2.5

Elke rederij die een of meer van de zojuist genoemde typen schepen exploiteert, zal zich moeten houden aan de internationale managementcode voor de veilige exploitatie van schepen en voorkoming van verontreiniging (de ISM-code). Deze is opgenomen in titel I van de bijlage bij het Commissievoorstel. De lidstaten zullen zich moeten houden aan de richtsnoeren voor de certificatieprocedure (de bepalingen voor overheden betreffende de tenuitvoerlegging van de ISM-code). Deze zijn opgenomen in titel II van de bijlage bij het Commissievoorstel.

3.1

De ISM-code vormt een van de belangrijkste maatregelen van de IMO ter verbetering van de veiligheid op zee, omdat deze code een kader biedt voor een adequate implementatie van haar verdragen. Het EESC verklaarde in eerdere adviezen reeds dat Verordening 3051/95 zeer nuttig was. Dankzij deze Verordening kon de toepassing van de ISM-code op ro-ro-passagiersveerboten nl. met twee jaar worden vervroegd en is deze code ook gaan gelden voor dergelijke schepen die voor binnenlandse trajecten over zee worden gebruikt.

3.2

Het EESC wijst erop dat, als wordt gekeken naar rederijen die passagiers- en vrachtschepen exploiteren voor internationaal vervoer, het doel van de voorgestelde verordening reeds is bereikt. De verplichting om aan de ISM-code te voldoen, vloeit immers voort uit het SOLAS-verdrag. Dankzij Verordening 3051/95 is het doel van de voorgestelde verordening ook al bereikt wat betreft rederijen die ro-ro-passagiersschepen exploiteren voor binnenlandse trajecten.

3.3

De Commissie rechtvaardigt haar voorstel in de eerste plaats met het argument dat de omzetting van de gehele ISM-code en relevante IMO-richtsnoeren in EU-wetgeving de daadwerkelijke implementatie van de ISM-code in de Gemeenschap ten goede komt. Het EESC kan zich in deze redenering vinden en staat volledig achter de doelstelling van het Commissievoorstel voor zover het gaat om schepen waarop de ISM-code reeds van toepassing is. Het wil echter over de veronderstelde meerwaarde van het voorstel om de ISM-code ook op andere typen schepen van toepassing te verklaren, een aantal opmerkingen maken.

3.3.1

Ten eerste was de ISM-code oorspronkelijk een initiatief van het bedrijfsleven en vormde het een instrument waarvan op vrijwillige basis gebruik kon worden gemaakt, teneinde kwalitatief goede scheepvaart te bevorderen. De vanaf 1998 wereldwijd geldende verplichte toepassing van de ISM-code heeft al in de eerste fase daarvan - zoals verwacht werd - de sterke punten en de tekortkomingen van de Code aan het licht gebracht. Sindsdien wordt algemeen erkend dat in de internationale zeevaartsector (bij vlagstaten, classificatiebureaus en rederijen) meer begrip moet worden gekweekt voor de doelstellingen van de ISM-code, dat de onderlinge contacten tussen de instanties die ISM-certificaten afgeven, moeten worden verbeterd en er uniforme opleidingseisen moeten komen voor auditors. Toegewijde leidinggevenden vormen de hoekstenen van goed veiligheidsmanagement. Bij maritieme veiligheid en bestrijding van vervuiling zijn de inzet en motivatie van medewerkers op elk niveau bepalend voor het eindresultaat. Als de zeevaartsector niet het nut van de ISM-code inziet, kan deze verworden tot de theoretische oefening waar sceptici het graag over hebben.

3.3.2

Ten tweede wordt risicobeoordeling tegenwoordig veelvuldig gebruikt als objectief en betrouwbaar instrument om te bepalen of er behoefte bestaat aan verbetering van de veiligheid. Daarvan uitgaande en op basis van een risicobeoordeling waaruit duidelijk bleek dat er behoefte was aan meer veiligheid, was het absoluut gerechtvaardigd en stond iedereen erachter om de ISM-code binnen de EU ook van toepassing te verklaren op veerboten die een geregelde dienst van en naar Europese havens onderhouden. Op grond van eenzelfde redenering (maar dan met de tegenovergestelde conclusie) wordt het van toepassing verklaren van de Code op alle andere schepen die voor binnenlands vervoer worden gebruikt, tot nu toe - terecht - op basis van het subsidiariteitsbeginsel aan de nationale overheden overgelaten. Bij het EESC is overigens geen enkel geval bekend van nationale wetgeving krachtens welke de ISM-code óók geldt voor andere schepen die voor binnenlands vervoer worden gebruikt.

3.3.3

Ten derde is de ISM-code opgezet voor schepen die voor internationaal vervoer worden gebruikt en waar overheden en bedrijven om die reden niet zo gemakkelijk zeggenschap meer over hebben. Ze brengt daarom voor rederijen en hun schepen aanzienlijk wat regels met zich mee, vereist dat internationale verdragen worden onderschreven en vormt een stimulans om te voldoen aan normen van de sector zelf. Daar komt bij dat de veiligheidseisen voor vrachtschepen die uitsluitend voor binnenlands vervoer worden gebruikt, zijn vastgelegd in nationale wetgeving, terwijl dit soort schepen volgens het Commissievoorstel zouden moeten voldoen aan de regels die gelden voor vrachtschepen die voor internationaal vervoer worden gebruikt.

3.3.4

Ten slotte is het EESC, als behartiger van o.a. de belangen van het Europese midden- en kleinbedrijf, bezorgd over de toepassing van de ISM-code op de alleen voor binnenlands vervoer gebruikte schepen van kleine en middelgrote rederijen. In het licht van de in het voorafgaande gemaakte opmerkingen zou in de voorgestelde verordening aandacht moeten worden besteed aan de bureaucratie en de kosten die de toepassing ervan op zojuist genoemde schepen voor de desbetreffende rederijen met zich mee zal brengen. Daarom vereisen de Commissievoorstellen een flexibele toepassing en/of mogelijkheden om van de regels af te wijken.

4.1.1

Het EESC denkt dat er om praktische redenen wellicht mogelijkheden moeten komen om van de regels af te wijken voor kleine vrachtschepen en passagiersschepen die voor binnenlands vervoer worden gebruikt, in het bijzonder wanneer deze schepen door de eigenaar zelf of rechtstreeks onder zijn toezicht worden geëxploiteerd.

4.2.1

Uit dit artikel vloeit voort dat schepen die alleen voor binnenlands vervoer worden gebruikt, aan de regels die gelden voor schepen die voor internationaal vervoer worden ingezet, zouden moeten voldoen. Het EESC vindt dat in de verordening de basisvereisten uit de ISM-code, die ook voor de hier bedoelde schepen van belang kunnen zijn, duidelijk zouden moeten worden omschreven.

4.3.1

Het EESC staat achter de verplichte toepassing van de certificatieprocedure. Dit is een van de belangrijkste steekhoudende argumenten vóór invoering van de voorgestelde verordening.

4.3.2

De in de leden 2 en 6 genoemde conformiteitsdocumenten en veiligheidsmanagementcertificaten kunnen tevens op verzoek van de overheid van de vlagstaat door een door haar erkende instantie worden afgegeven.

4.3.3

De leden 4 en 9 van dit artikel leggen onnodige beperkingen op en leiden tot verwarring, en dienen daarom te worden verduidelijkt en in lijn gebracht met de betreffende bepalingen uit de ISM-code.

4.4.1

In de beschreven vrijwaringsprocedure wordt - ten onrechte - met geen woord gerept over de lidstaat of de vlagstaat die het conformiteitsdocument heeft afgegeven, en die dat wellicht moet intrekken of de geldigheid daarvan opschorten.

4.5.1

In dit artikel wordt bepaald dat de Commissie een modelformaat zal opstellen voor de uit te brengen verslagen, maar wordt niet vermeld wat in die verslagen moet staan. Verduidelijkt moet worden of hier verslagen worden bedoeld over de vraag of de lidstaten overeenkomstig de verordening en meer specifiek de certificatieprocedure handelen, dan wel verslagen over de vraag in hoeverre rederijen en hun schepen aan de bepalingen uit de verordening voldoen, wat kan worden aangetoond via controles door vlag- en havenstaten.

4.6.1

Het EESC staat overeenkomstig zijn opmerkingen m.b.t. de artikelen 3 en 4 achter de overgangstermijn van één jaar op het eind waarvan vracht- en passagiersschepen die voor binnenlands vervoer worden gebruikt, pas aan de verordening hoeven te voldoen.

5.1

Het EESC kan zich vinden in de omzetting van de gehele ISM-code en relevante IMO-richtsnoeren in EU-wetgeving via de voorgestelde nieuwe verordening, die in de plaats moet komen van Verordening 3051/95. In werkelijkheid echter zou het grotere toepassingsgebied van de voorgestelde verordening niet veel meerwaarde kunnen hebben, omdat voor internationale vaart gebruikte schepen en voor binnenlandse trajecten gebruikte ro-ro-passagiersschepen reeds aan de ISM-code moeten voldoen.

5.2

De vanaf 1998 geldende verplichte toepassing van de ISM-code bracht al in de eerste fase daarvan de sterke punten en de tekortkomingen van de code aan het licht. Om het risico te vermijden dat de implementatie ervan een theoretische oefening wordt, moet bij alle betrokkenen uit de zeevaartsector die hier mee te maken hebben of krijgen, zoveel mogelijk begrip worden gekweekt voor de doelstellingen van de ISM-code. Dat geldt des te meer voor rederijen waarvan de schepen tot op heden niet onder het toepassingsgebied van de ISM-code vallen.

5.3

Het voorstel om de ISM-code ook te laten gelden voor alle voor binnenlands vervoer gebruikte schepen dient opnieuw te worden bekeken met het oog op een flexibelere toepassing ervan. Deze schepen zouden nl. onbedoeld moeten gaan voldoen aan de - voor hen onevenredig strenge - regels die reeds gelden voor schepen die voor internationaal vervoer worden gebruikt, wat waarschijnlijk buitensporig hoge kosten met zich mee zal brengen, m.n. als deze schepen door de eigenaar zelf of rechtstreeks onder zijn toezicht worden geëxploiteerd. Voorts moet de in de voorgestelde verordening beschreven certificatieprocedure worden aangepast, zodat kleine en middelgrote rederijen die voor binnenlands vervoer bestemde schepen exploiteren, niet meer te maken krijgen met onnodige beperkingen. Om die reden zal het in deze gevallen wellicht nodig zijn te voorzien in mogelijkheden om van de regels af te wijken of om de basisvereisten uit de ISM-code anders te formuleren.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/23

1.1

Met haar mededeling betreffende de verbetering van de beveiliging van het zeevervoer (1) en haar voorstel voor een verordening betreffende de verbetering van de beveiliging van schepen en havenfaciliteiten (2) ging de Commissie in op de veiligheid van schepen en van het raakvlak tussen schepen en havens en stelde zij specifieke maatregelen voor. De voorgestelde verordening, die momenteel de wetgevingsprocedure doorloopt, gaat echter niet verder dan het gedeelte van de haven dat het raakvlak tussen schip en haven vormt: de terminal.

1.2

In zijn advies (3) over de verordening steunde het EESC de voorgestelde maatregelen alsook het voornemen van de Commissie om in een tweede fase aanvullende beveiligingsmaatregelen voor havens en het raakvlak tussen haven en achterland voor te stellen.

1.3

Met deze tweede en moeilijkere fase erkent de Commissie dat een algemeen veiligheidsbeleid voor havens noodzakelijk is gezien de kwetsbaarheid van het ruimere havengebied, dat een essentiële schakel binnen de vervoersketen vormt en passagiersstromen met elkaar verbindt.

2.1

Het Commissievoorstel vormt een aanvulling op de maatregelen die in de verordening betreffende de verbetering van de beveiliging van schepen en havenfaciliteiten worden voorzien. Doel is een adequaat beveiligingsregime voor het hele havengebied tot stand te brengen en ervoor te zorgen dat de desbetreffende maatregelen in de hele Gemeenschap op geharmoniseerde wijze worden uitgevoerd.

2.2

De Commissie gelooft niet dat het vereiste beveiligingsregime op korte termijn gerealiseerd kan worden door de vrijwillige gedragscode voor havenveiligheid waaraan momenteel wordt gewerkt door de IMO en de ILO. De EU moet daarom pro-actief optreden, waarbij een richtlijn de voorkeur geniet om de noodzakelijke flexibiliteit mogelijk te maken.

2.3

Bestaande beveiligingsregimes voor havens kunnen gehandhaafd worden mits ze in overeenstemming zijn met de beginselen en randvoorwaarden van de voorgestelde richtlijn. Op grond van de richtlijn zijn de lidstaten verplicht havenveiligheidsbeoordelingen uit te voeren, havenveiligheidsniveaus vast te stellen, havenveiligheidsplannen te ontwikkelen en goed te keuren, een autoriteit voor havenveiligheid aan te wijzen, een havenveiligheidsfunctionaris aan te wijzen, comités voor de havenveiligheid op te richten en de implementatie van de maatregelen te ondersteunen.

3.1

De voorspelling na de terroristische aanslagen op 11 september dat de oorlog tegen terrorisme van lange adem zou zijn, is door diverse gebeurtenissen en acties inmiddels uitgekomen. De tragische gebeurtenissen in Madrid op 11 maart 2004 maakten duidelijk hoe kwetsbaar het hele vervoersysteem is voor terroristische aanslagen en toonden aan dat het nooit voor 100 % beveiligd kan worden. In zijn verkennend advies over de veiligheid in het zeevervoer (4) en zijn daarop volgende advies over de beveiliging van het zeevervoer (5) stelde het Comité dat de EU in internationaal verband het voortouw moet nemen om een breder veiligheidskader te ontwikkelen waarmee de oorzaken van terrorisme worden aangepakt en niet alleen wordt getracht terrorisme te voorkomen of de gevolgen ervan teniet te doen.

3.2

De veiligheid van het zeevervoer gaat alle landen ter wereld aan en heeft daardoor binnen en buiten de EU de nodige aandacht gekregen. Daarentegen lijkt de veiligheid van het railvervoer vooral een nationale aangelegenheid te zijn en is vooralsnog relatief weinig aandacht uitgegaan naar het gevaar voor terroristische aanslagen in het wegtransport en de binnenvaart. Het Comité benadrukt dat alle vervoerwijzen hun deel van de verantwoordelijkheid op zich moeten nemen, omdat terroristen anders via de „zwakste schakel” in het systeem zullen proberen te infiltreren. Je kunt niet van havens verwachten dat zij de mazen dichten die elders in de beveiliging van het vervoer open worden gelaten en het zou onredelijk zijn hen met de financiële lasten hiervan op te zadelen.

3.3

Het Comité wijst er nogmaals op dat maatregelen ter bestrijding van terrorisme gepaard moeten gaan met maatregelen om traditionele veiligheidsproblemen (georganiseerde misdaad, piraterij, fraude, smokkel en illegale immigratie) aan te pakken. Dergelijke problemen doen zich voor in het hele havengebied en hadden prioriteit moeten krijgen, zoals het Comité heeft verzocht. In dit verband betreurt het Comité ook dat nog niet alle EU-lidstaten partij zijn bij de SUA-conventie en het SUA-protocol (SUA = Suppression of Unlawful Acts). Een spoedige ratificatie hiervan is dringend noodzakelijk om terrorisme beter met wettelijke maatregelen te kunnen bestrijden.

3.4

Het Comité stemde ook in met initiatieven van de EU om te komen tot een op wederkerigheid en samenwerking berustende overeenkomst met de VS waarmee alle vracht (containers) uit de EU gelijk behandeld zouden worden, en om bilaterale overeenkomsten om te zetten/op te nemen in een multilaterale overeenkomst onder auspiciën van de Wereld Douane Organisatie (WDO) (6). De EU zou ernaar moeten streven ook met andere regio's/landen dergelijke wederzijdse overeenkomsten te sluiten, die door een systeem voor het uitwisselen van informatie worden ondersteund. Zonodig moet daarbij worden voorzien in samenwerking op technisch gebied en in financiële steun voor ontwikkelingslanden om de veiligheidsvoorzieningen in hun havens te verbeteren.

3.5

Het kader van de voorgestelde richtlijn is min of meer gelijk aan dat van de verordening inzake havenfaciliteiten (terminals). Het belangrijkste verschil is dat de richtlijn geldt voor het hele havengebied, dat door de lidstaten wordt vastgesteld, overeenkomstig soortgelijke maatregelen die de VS hebben getroffen. Het Comité vindt dat daartoe beter het toepassingsgebied van Verordening (EG) nr. 725/2004 (7) uitgebreid had kunnen worden. Het begrijpt echter wel dat het totale beveiligingsregime van bovengenoemde verordening nu nog niet zonder meer op het hele havengebied van toepassing verklaard kan worden en dat een richtlijn gezien de grote verschillen tussen havens en havenactiviteiten in de Gemeenschap wenselijk is, omdat de lidstaten dan de over nodige flexibiliteit bij de keuze van hun maatregelen beschikken. Deze flexibiliteit mag er niet toe leiden dat de lidstaten zeer uiteenlopende maatregelen treffen of maatregelen die uitmonden in de aanduiding van buitenlandse havens als „veilig” en een zwarte lijst van „onveilige havens” in verband met aangetroffen illegale immigranten en terroristen, omdat marktverstoringen en belemmeringen van de internationale handelsstroom daarvan het gevolg kunnen zijn.

3.6

Het Comité herhaalt (8) dat de Middellandse zee met de aanstaande uitbreiding van de EU een belangrijkere rol zal gaan spelen. Gezien de ligging ervan – in de nabijheid van gebieden waar mogelijk veiligheidsproblemen ontstaan - moet het beleid inzake de veiligheid in het zeevervoer ook een mediterrane dimensie krijgen. Het Comité toonde zich ingenomen (9) met de ontwikkeling van een euro-mediterraan vervoersnetwerk en met het feit dat de beveiliging van de scheepvaart als doelstelling daarvan is vastgelegd. Ook het Comité achtte het van essentieel belang dat de mediterrane landen hun beveiligingsmaatregelen aanscherpen en en meende dat met de oprichting van een euro-mediterraan instituut voor veiligheid en beveiliging een eerste stap in deze richting wordt gezet.

3.7

De richtlijn heeft in de huidige vorm hoofdzakelijk betrekking op administratieve aspecten. Er worden geen geharmoniseerde procedures vastgesteld voor de uitvoering van de details die in de bijlagen uiteengezet worden. Wel wordt voorzien in de mogelijkheid om de richtlijn in de toekomst aan te passen. Het Comité begrijpt dat er haast bij is om niet alleen de veiligheid van het raakvlak tussen schepen en havens, maar die van het hele havengebied te waarborgen, maar vindt dat het verstandiger zou zijn geweest indien was nagegaan welke vorderingen in dit opzicht op internationaal niveau zijn geboekt, met name binnen de IMO, de ILO en de Wereld Douane Organisatie (WDO), en een vlotte en duidelijke begeleiding ter verwezenlijking van deze doelstelling te bieden.

3.8

De richtlijn houdt geen nieuwe verplichtingen in voor de activiteiten die reeds onder Verordening (EG) nr. 725/2004 (10) vallen, noch voor de activiteiten in de rest van het havengebied. Het Comité wenst in dit verband echter nogmaals te wijzen op het grondbeginsel dat beveiligingsmaatregelen voor havens moeten worden beoordeeld op hun doelstellingen, hun kosten en de gevolgen voor het verkeer en handelsstromen. Er moet zorgvuldig worden nagegaan in hoeverre zij noodzakelijk, realistisch en praktisch uitvoerbaar zijn. De fundamentele rechten en met name de beginselen die in het Handvest van grondrechten van de Europese Unie worden erkend, dienen in acht te worden genomen zodat noch de fundamentele rechten van de burger, noch de grondwettelijke orde in het gedrang komen en de terroristen zo in de kaart worden gespeeld. De volgende risico's moeten dan ook worden voorkomen:

3.9

De uitbreiding van beveiligingsmaatregelen als toegangsbeperkingen, controle van vracht en bagage en identificatie van personen tot het hele havengebied zal voor de meeste havens forse kosten met zich meebrengen, doordat extra infrastructuurvoorzieningen, apparatuur, mankracht en scholing noodzakelijk zijn. Het Comité verzocht de Commissie al in eerdere adviezen over de financiering van de beveiligingskosten een communautaire financieringsregeling voor deze kosten in te voeren. Het zei in dit verband het volgende: „een deel van deze kosten zal aan de klanten worden doorberekend, maar het is niet meer dan billijk dat de regering ook een gedeelte ervan voor haar rekening neemt, aangezien terrorisme een reactie op regeringsbeleid is”. Daarnaast roept het Comité de Commissie opnieuw op onderzoek te doen naar de totale financiële gevolgen van de maatregelen ter vergroting van de veiligheid in het zeevervoer, en sluit het zich aan bij het soortgelijke verzoek van het EP.

3.9.1

Zeehavens zijn een uiterst belangrijk nationaal bezit. De beveiliging van het hele havengebied kan dus logischerwijze worden beschouwd als een maatregel van algemeen belang. Financiering van dergelijke maatregelen door de overheid zou daarom niet onder de staatssteunregels van het EG-Verdrag vallen. Aangezien de lidstaten echter zelf kunnen bepalen of zij beveiligingsmaatregelen al dan niet subsidiëren, moet er op EU-niveau een geharmoniseerde benadering worden uitgewerkt om te voorkomen dat de concurrentie wordt scheefgetrokken. Daarbij dient ook de financiering van beveiligingsmaatregelen voor havenfaciliteiten in aanmerking te worden genomen en moeten de volgende uitgangspunten worden gehanteerd:

3.9.2

Het is uitermate moeilijk na te gaan hoeveel de beveiliging van havens zal kosten. In vergelijking met de VS zullen deze kosten in de EU om geografische redenen waarschijnlijk hoger uitvallen, omdat de EU meer havens heeft. Naar verwachting zullen de kosten met name voor grote havens (11) en kleine havens enorm zijn.

3.10

Indien niet snel op de nieuwe terroristische dreiging wordt ingespeeld, zou wel eens een hoge prijs betaald moeten worden: sluiting van havens betekent een kostenpost van miljarden euro's. Het veiligheidsrisico zou dan een non-tarifaire handelsbelemmering worden.

4.1

Havens zijn qua beheer en geografische omvang meestal goed afgebakend en omvatten diverse activiteiten. Normaal gesproken valt het gebied dat de havenfaciliteiten bestrijkt, binnen het havengebied en niet andersom, zoals uit artikel 2, lid 4, en de definitie van „haven” of „zeehaven” in artikel 3 opgemaakt kan worden. Op grond van deze definitie lijkt het havengebied kleiner te zijn dan het gebied van de „havenfaciliteit”, dat ook ankergebieden, ligplaatsen en aanvaarroutes vanuit zee omvat. Daarom zou het begrip „voorrang” in artikel 2, lid 4, verduidelijkt moeten worden.

4.2

In de eerste plaats moet het havenveiligheidsplan als masterplan verenigbaar zijn met de besluiten die in het kader van de implementatie van de ISPS-code en Verordening (EG) 725/2004 (12) reeds over criteria voor havenfaciliteiten zijn genomen. Het moet de geïntegreerde veiligheidsplannen voor havenfaciliteiten binnen de havengrenzen omvatten. De ondergeschikte havenfaciliteiten moeten uiteindelijk functioneren als segmenten van de haven; hun veiligheidsplannen moeten deel uitmaken van het algemene havenveiligheidsplan en zonodig worden geharmoniseerd of op de brede doelstellingen van dit plan worden afgestemd, en het hoogste gezag en de eindverantwoordelijkheid zouden daarom bij de autoriteit voor havenveiligheid moeten berusten.

4.3

Met hun adviserende rol zullen de voorziene comités voor havenveiligheid bijdragen aan de uitvoering van het havenveiligheidsplan. Het Comité gaat ervan uit dat deze comités door de autoriteit voor havenveiligheid opgericht zullen worden, ook om de onderdelen van het havenveiligheidsplan te bepalen. Het vindt dat zeevarenden en havenarbeiders in de comités vertegenwoordigd moeten zijn om praktische oplossingen uit te werken.

4.4

Er moet worden voorkomen dat vracht en passagiers dubbel – zowel bij aankomst in het havengebied als bij aankomst in het gebied van de havenfaciliteiten – gecontroleerd worden. Bovendien moet het gaan en staan van de bemanning, bezoekers en leveranciers van schepen op praktische wijze geregeld worden.

4.5

Conformiteitscontroles in de ene lidstaat door beambten van een andere lidstaat moeten in opdracht van de Europese Commissie worden uitgevoerd (art. 17, lid 2, en 14, lid 3).

5.1

De tragische gebeurtenissen in Madrid op 11 maart 2004 maakten duidelijk hoe kwetsbaar het hele vervoersysteem is voor terroristische aanslagen en toonden aan dat het nooit voor 100 % beveiligd kan worden.

5.2

Alle vervoerwijzen moeten hun deel van de verantwoordelijkheid op zich nemen, omdat terroristen anders via de „zwakste schakel” in het systeem zullen proberen te infiltreren. Je kunt niet van havens verwachten dat zij de mazen dichten die elders in de beveiliging van het vervoer open worden gelaten en het zou onredelijk zijn hen met de financiële lasten hiervan op te zadelen.

5.3

Het Comité is ervan overtuigd dat een politiële strategie geen veilige aanpak is in een onveilige wereld. Daarom moet de EU in internationaal verband het initiatief te nemen om een breder kader voor veiligheid te scheppen dat niet alleen tracht de gevolgen van terrorisme te bestrijden, maar ook de oorzaken aanpakt.

5.4

Het Comité schaart zich zonder meer achter de voorgestelde richtlijn inzake beveiligingsmaatregelen voor het hele havengebied. De flexibiliteit die de lidstaten daarbij krijgen, mag echter niet uitmonden in de aanduiding van buitenlandse havens als „veilig” en een zwarte lijst van „onveilige havens” in verband met aangetroffen illegale immigranten en terroristen, omdat marktverstoringen en belemmeringen van de internationale handelsstroom hiervan het gevolg kunnen zijn.

5.5

Het Comité wijst er nogmaals op dat maatregelen ter bestrijding van terrorisme gepaard moeten gaan met maatregelen om traditionele veiligheidsproblemen (georganiseerde misdaad, piraterij, fraude, smokkel en illegale immigratie) aan te pakken.

5.6

Zeehavens zijn een uiterst belangrijk nationaal bezit. De beveiliging van het hele havengebied kan dus logischerwijze worden beschouwd als een maatregel van algemeen belang. Financiering van dergelijke maatregelen door de overheid zou daarom niet onder de staatssteunregels van het EG-Verdrag vallen. Wel moeten de lidstaten hun steunverlening op elkaar afstemmen om te voorkomen dat de concurrentie wordt scheefgetrokken. Het Comité verzoekt de Commissie wederom een communautaire regeling uit te werken om - waar nodig - de uitvoering van de maatregelen te financieren. De economische dimensie van de beveiliging van havens is namelijk van enorm belang voor de internationale handel en verdient zo spoedig mogelijk aandacht van de EU.

5.7

De fundamentele rechten en met name de beginselen die in het Handvest van grondrechten van de Europese Unie worden erkend, dienen bij de beveiligingsmaatregelen in acht te worden genomen zodat noch de fundamentele rechten van de burger, noch de grondwettelijke orde in het gedrang komen.

5.8

Het is gezien de uitbreiding van de EU dringend noodzakelijk het EU-beleid ter beveiliging van havens een mediterrane dimensie te geven.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/27

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1.1

Nuttige energie (1) is de basis van onze huidige levenswijze en cultuur. De levensstandaard van tegenwoordig is mogelijk doordat energie voldoende beschikbaar is: levensverwachting, voedselvoorziening, algemene welvaart en persoonlijke vrijheid hebben in de grote en dynamische geïndustrialiseerde landen een voorheen ongekend niveau bereikt. Zonder toereikende energievoorziening komen deze verworvenheden in het gedrang.

1.2

Het raakvlak tussen de besluiten van de Raad in Lissabon, Göteborg en Barcelona is de noodzaak om te werken aan een gewaarborgde, goedkope, milieuvriendelijke en duurzame voorziening van nuttige energie. Daarom zet de Europese Unie zich met haar energiebeleid in voor drie nauw met elkaar samenhangende en belangrijke doelen, te weten bescherming en verbetering van het (1) concurrentievermogen, (2) continue energievoorziening en (3) milieu, alle drie in de zin van een duurzame ontwikkeling.

1.3

Het Comité heeft in diverse adviezen echter vastgesteld dat omvangrijke belemmeringen de verwezenlijking van deze doelstellingen in de weg staan, en het heeft zich reeds meer dan eens in het hieruit voortvloeiende energievraagstuk, aspecten en eventuele oplossingen verdiept (2). Vermelding verdienen hier zijn adviezen over het Groenboek van de Commissie „Op weg naar een Europese strategie voor een continue energievoorziening” (3), en over de „Onderzoeksbehoeften met het oog op de voorzieningszekerheid en –duurzaamheid van energie” (4).

1.4

Daarin heeft het Comité er al op gewezen dat levering en gebruik van energie samenhangen met belasting van het milieu, risico's, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, problematische afhankelijkheid van het buitenland en imponderabilia, en dat de belangrijkste maatregel voor het verminderen van de afhankelijkheid en andere risico's gelegen is in een zo veelzijdig en evenwichtig mogelijke toepassing van alle energiesoorten en –vormen, inclusief alle inspanningen tot energiebesparing en zuinig gebruik van energie. Daar is ook een beknopte uiteenzetting (5) van de voor- en nadelen van de procedures te vinden, die hier wegens plaatsgebrek niet herhaald kan worden.

1.5

Geen enkele optie of techniek die tot de energievoorziening in de toekomst kan bijdragen, is technisch perfect, geheel vrij van milieubelasting, voldoet aan alle behoeften en is, wat het potentieel betreft, voor een toereikend lange termijn te overzien. Daarom kan een toekomstgericht en verantwoord Europees energiebeleid ook niet gebaseerd worden op de veronderstelling dat een in de geest van de hiervoor genoemde doelstellingen toereikende energievoorziening mogelijk is door uitsluitend gebruik te maken van enkele energiebronnen. Dit geldt ook voor de noodzaak tot energiebesparing en zuinig energiegebruik.

1.6

Er is dus noch in Europa, noch wereldwijd een langetermijn-energievoorziening beschikbaar die het milieu ontziet en economisch compatibel is (6). Slechts verder intensief onderzoek en ontwikkeling kunnen soelaas bieden voor potentiële oplossingen. Energie-onderzoek (7) is het strategische onderdeel en het uitgangspunt voor elk energiebeleid dat op lange termijn succesvol wil zijn. In het vermelde advies heeft het Comité gepleit voor een consistent Europees programma voor energie-onderzoek, waarvan essentiële onderdelen weliswaar al in het zesde O&O-kaderprogramma, respectievelijk in het onderzoeks- en opleidingsprogramma van EURATOM zijn opgenomen, terwijl er echter aanzienlijk meer middelen voor O&O dienen te worden uitgetrokken.

1.7

Verder heeft het Comité er de aandacht op gevestigd dat het energievraagstuk breder georiënteerd moet zijn en een heel wat ruimere periode dient te beslaan, aangezien de bakens op energiegebied slechts langzaam worden verzet, de uitstoot van schadelijke gassen geen regionaal probleem, maar een wereldomvattend vraagstuk is en de situatie in de tweede helft van deze eeuw hoogstwaarschijnlijk nog veel nijpender zal worden.

1.8

Afgezien van de beperkte natuurlijke rijkdommen en de kwestie van de uitstoot (broeikasgassen) is er ook nog de prognose dat de wereldwijde energiebehoefte, gezien de bevolkingsgroei en de inhaalslag van minder ontwikkelde landen, tot 2060 naar verwachting zal verdubbelen of zelfs verdrievoudigen. De strategie en de ontwikkelingsperspectieven moeten dus gericht zijn op een termijn die verdergaat dan deze horizon.

1.9

Ook in zijn recente advies over duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen heeft het Comité er opnieuw op gewezen dat voor een duurzaamheidsstrategie van een veel langere temijn moet worden uitgegaan.

1.10

Zoals het Comité eveneens al heeft geconstateerd, is het bovenstaande echter onvoldoende terug te vinden in de beleving van de burgers en de maatschappelijke discussie. Er is in de publieke opinie veeleer sprake van zowel onderschatting als overschatting van de risico's en mogelijkheden. De meningen variëren; volgens sommigen is er helemaal geen energieprobleem omdat het tot dusver goed is gegaan en er, wanneer nodig, steeds nieuwe reserves kunnen worden aangeboord (zo wordt al vele jaren voorspeld dat de bossen zullen verdwijnen of beweerd dat de olie- en gasvoorraden toereikend zijn voor slechts 40 jaar), terwijl anderen veronderstellen dat de totale mondiale energiebehoefte gemakkelijk kan worden gedekt door hernieuwbare energiebronnen wanneer alle middelen voor onderzoek maar hieraan worden besteed en de samenleving zich aan de nieuwe omstandigheden aanpast.

1.11

Derhalve is er ook nog geen toereikend uniform wereldwijd energiebeleid, en bestaan er zelfs tussen de EU-lidstaten duidelijke verschillen ten aanzien van het energievraagstuk.

2.1

Zowel kernsplijting van zeer zware atoomkernen als kernversmelting (fusie) van zeer lichte atoomkernen zijn processen waarbij – gelet op de benodigde massa-omzet – hoeveelheden energie vrijkomen die de hoeveelheden die bij chemische processen ontstaan, ongeveer met een factor miljoen overtreffen.

2.2

Eerst was ontdekt (omstreeks 1928) dat kernfusie de voorheen onverklaarbare energiebron was van de zon en de meeste sterren. Zo is fusie-energie via zonnestraling dus ook de energiebron waar ons leven van afhangt, en onder andere ook de plantengroei, het ontstaan van fossiele energiebronnen, alsmede de winning van duurzame vormen van energie.

2.3

Toen vervolgens bovendien kernsplijting (1938) was ontdekt en de mogelijkheden hiervan als energiebron (ook voor vreedzame doeleinden) met enorme voorraden op aarde doordrongen, kwam er een hoopvolle en dynamische ontwikkeling voor de toepassing op gang.

2.4

Tijdens die periode is gebleken dat met kernsplijting verrassend snel het doel bereikt is, terwijl de hoop op een vrijwel onbeperkte energiebron op aarde via kernfusie nog niet definitief gestalte heeft gekregen.

2.5

Concreet gebruik van beide vormen van kernenergie is bedoeld om (1) elektriciteit op te wekken zonder uitstoot van broeikasgassen en tevens om (2) het verbruik van voor de transportsector belangrijke, koolwaterstoffen bevattende brandstoffen (aardolie en aardgas) te ontzien, waarvan de verbranding in tegenstelling tot steenkool minder CO2 produceert, en die daarom steeds meer in aanmerking komen resp. al gebruikt worden voor de opwekking van elektriciteit (8).

2.6

Kernsplitsing en kernfusie verschillen fundamenteel qua werkwijze, gebruiksomstandigheden, milieu- en veiligheidsaspecten, omvang en beschikbaarheid van hulpbronnen etc.; in al deze opzichten is kernfusie namelijk principieel in het voordeel (zie par. 2.11 e.v.).

2.7

Kernsplijting. Sinds tientallen jaren wordt kernsplijting gebruikt voor de winning van energie. Kerncentrales voor dit procédé leveren al een belangrijke bijdrage aan de vermijding van broeikasgassen (CO2) en aan een geringere afhankelijkheid van het verbruik/import van olie of gas. Daarom is de discussie over kernenergie, met name in verband met de lagere uitstoot van CO2-gassen en de daarvoor bestaande instrumenten (prikkels/sancties) weer aangezwengeld. Onlangs nog is het Comité in een initiatiefadvies hierop ingegaan (9).

2.8

Brandstof voor de kernsplijting zijn isotopen (10) van zeer zware elementen van het periodiek systeem, namelijk van thorium, uranium en plutonium. De bij de splitsing vrijkomende neutronen veroorzaken in de atoomkernen van dit materiaal nieuwe splijtingen, zodat een kettingreactie kan plaatsvinden die energie oplevert, maar waarvan de omvang moet worden geregeld. Daarbij komen radioactieve en deels zeer lang actieve splijtingsproducten en actiniden vrij, die gedurende duizenden jaren van de biosfeer moeten worden gescheiden. Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid en brengt een deel van de burgers ertoe om gebruik van kernenergie categorisch af te wijzen. Voorts ontstaan er tegelijkertijd nieuwe splijtbare stoffen zoals plutonium (uit uranium-238), die als potentieel kernwapenmateriaal aan controles onderworpen zijn.

2.9

Kernsplijtingsreactoren werken volgens het principe van een reactor. De voorraad brandstof voor enkele jaren (in een centrale in de orde van grootte van 100 ton) zit in de reactorkern; aan de hand van een regelproces wordt steeds het aantal gewenste splijtreacties opgewekt, om het gewenste vermogen te bereiken. Ondanks de ontwikkelde regelingstechniek voor deze processen en voor de waarborging van de veiligheid vergroot enkel en alleen de hoeveelheid opgeslagen energie de genoemde bezorgdheid. Daar komt bij dat er aanzienlijke warmte achteraf ontstaat, waardoor de meeste reactortypes na uitschakeling van de reactor nog geruime tijd intensief gekoeld moeten worden om oververhitting van de bekleding te vermijden.

2.10

Gelet op de bezorgdheid heeft het Comité al in een recent advies (11) hierover opgemerkt dat er op het gebied van de kernsplijtingstechniek inmiddels gewerkt wordt aan de vierde generatie van kerncentrales. Voor dit type wordt de hoge standaard van de huidige installaties voor passieve veiligheid nog verder geoptimaliseerd.

2.11

Kernfusie. Gemeten aan de benodigde massa-omzet is kernfusie het doeltreffendste energieproces op aarde dat voor toepassing in aanmerking komt. Fusiereactoren zijn installaties voor het gecontroleerd opwekken van fusieprocessen en voor het gebruik van de energie die dat oplevert, en wel als continu (12) werkende centrales voor elektriciteit, bij voorkeur voor de basisbehoefte aan energie. Als brandstof worden de zware isotopen van waterstof (zie hierna) gebruikt. Helium, een onschadelijk edelgas (13) met nuttige toepassingen, is de „as” van de fusiereactor.

2.12

Maar bij de fusiereactie, die slechts succesvol is als de reactiepartners met zeer hoge snelheid (14) op elkaar botsen, komen ook neutronen vrij die in de wand van de reactor radioactiviteit opwekken (en waarvan de mechanische eigenschappen aan verandering onderhevig zijn). Eén van de doelstellingen van het desbetreffende O&O-programma is dan ook de ontwikkeling van materiaal waarvan de radiotoxiciteit (15) al na honderd jaar of hoogstens enkele honderden jaren gedaald is tot die van steenkoolas. Op die manier zou het dus onder andere mogelijk zijn een groot deel van dit materiaal opnieuw te gebruiken. Het vraagstuk van de definitieve opslag zou zo ook van zijn scherpste kantjes zijn ontdaan.

2.13

De wetenschappelijk-technische voorwaarden voor de opwekking van fusie-energie zijn uiterst veeleisend. De moeilijke opgave bestaat in wezen hierin: een uit waterstofisotopen (te weten een mengsel van deuterium en tritium) bestaand gas tot een temperatuur van ruim 100 miljoen graden te verhitten (daarbij ontstaat plasma (16)), opdat de snelheid van de botsende kernen zo hoog is dat het gewenste fusieproces mogelijk is. Voorts moet het lukken om het plasma lang genoeg bij elkaar te houden, alsook om de vrijkomende fusie-energie te isoleren en toe te passen.

2.14

Deze processen spelen zich af in de verbrandingskamer van de fusiereactor, waarbij de hoeveelheid energie van de daar continu ingebrachte brandstof in de reactor van de orde van grootte (enkele grammen) zonder toevoer telkens voor slechts enkele minuten vermogensvorming voldoende is, zodat ongewenste vermogensoverschrijdingen uitgesloten zijn. Verder is juist de omstandigheid dat elke fout tot afkoeling en uitdoving van het thermonucleaire verbrandingsproces (17) leidt, een extra inherente beveiliging.

2.15

De inherente veiligheidsaspecten, de mogelijkheid om langdurig actief, giftig stralingsafval drastisch te verminderen – bij fusie ontstaan geen splijtingsproducten zoals de langdurig actieve en zeer gevaarlijke componenten (actiniden) – en de nagenoeg onbeperkte voorraad hulpbronnen zouden fusie echter tot een zeer aantrekkelijk en essentieel onderdeel van de toekomstige duurzame energievoorziening maken en op die manier bijdragen tot de oplossing van de huidige problemen.

2.16

In die zin heeft het Comité er al in eerdere adviezen op gewezen dat de op toepassing van fusie-energie gerichte O&O-werkzaamheden een zeer belangrijk onderdeel vormen van het toekomstige energiebeleid en een toonbeeld zijn van het succes van Europese integratie, en dus in de Europese O&O-kaderprogramma's resp. EURATOM-programma's voor onderzoek en opleiding alle ondersteuning verdienen.

3.1

De eerste stappen voor vreedzaam gebruik van fusie-energie zijn bijna 50 jaar geleden gezet. Terwijl toen in enkele landen de techniek om fusieprocessen te gebruiken voor de productie van wapens (waterstofbom) al aanwezig was, leek de overgang naar vreedzaam gebruik weliswaar heel veelbelovend, maar tegelijkertijd uiterst moeilijk en moeizaam.

3.2

Twee nog steeds aangehaalde citaten uit die periode zijn zeer verhelderend en kenmerkend voor het toen al besefte spanningsveld tussen hoge verwachtingen en uiterst ingewikkelde natuurkundige en technische problemen. Enerzijds stelde H.J. Bhabha in 1955, in zijn openingstoespraak voor de eerste Conferentie van Genève over de vreedzame toepassing van kernenergie: „I venture to predict that a method will be found for liberating fusion energy in a controlled manner within the next two decades” (18). Aan de andere kant schreef R.F. Post in 1956 in het eerste, door de VS gepubliceerde overzichtsartikel (19) over fusie: „However, the technical problems to be solved seem great indeed. When made aware of these, some physicists would not hesitate to pronounce the problem impossible of solution” (20).

3.3

Terugkijkend kan worden vastgesteld dat zich onder de vele, toen ontstane ideeën voor een mogelijke uitvoering ook al de concepten bevonden voor de zogenaamde magnetische insluiting, die ondertussen het meestbelovende procédé is gebleken om aan de gestelde voorwaarden te voldoen. Er was echter verdere moeizame, met hindernissen en tegenslagen kampende wetenschappelijk-technische ontwikkeling en verbetering nodig om tot dit inzicht te komen. Het gaat hierbij om de TOKAMAK (Russisch, afkorting voor toroïdale (21), magnetische kamer), en om de STELLARATOR. Beide procédés zijn varianten van één en hetzelfde uitgangsconcept, namelijk met passend gestructureerde ringvormige magneetvelden het hete plasma onder de vereiste omstandigheden insluiten.

3.4

Een baanbrekende rol in dit verband vervulde JET (Joint European Torus), het project van de Europese Gemeenschap, waarvan het technische ontwerp (22) circa 20 jaar later gereed was (23). Met JET konden tijdens de experimenteerfase niet alleen voor het eerst de vereiste temperaturen van het plasma daadwerkelijk worden bereikt maar ook, in de jaren negentig door fusie van deuterium met tritium, noemenswaardige hoeveelheden (circa 20 megajoule per experiment) fusie-energie in gecontroleerde omstandigheden worden opgewekt. Daarmee is het al gelukt om uit het plasma voor korte tijd zoveel fusie-energie op te wekken als nodig was voor de verwarming.

3.5

Dit succes was mogelijk dankzij de bundeling van alle krachten in het in het kader van het EURATOM-programma uitgevoerde onderzoeksprogramma voor fusie van de Europese Gemeenschap. Het netwerk hiervan mondde dankzij de verschillende aan EURATOM gelieerde laboratoria van de lidstaten en hun bijbehorende proefinstallaties en inbreng, alsook door de deelname aan JET, uit in een gemeenschappelijke identiteit: hier werd de Europese onderzoeksruimte al vroeg tastbaar en leidde aantoonbaar tot resultaten.

3.6

Hiermee werd dus de eerste, beslissende etappe van het wereldwijde fusie-onderzoek met succes afgesloten en het natuurkundige principe van de opwekking en magnetische insluiting van fusieplasma gedemonstreerd.

3.7

Kenmerkend voor deze vooruitgang was tevens de voorbeeldige wereldwijde samenwerking, onder andere gecoördineerd door organisaties als de IAEA (Internationaal Organisatie voor Atoomenergie) en het IEA (Internationaal Energieagentschap). Toonaangevend was vooral de bijdrage van het Europese onderzoek. Na een taaie inhaalslag met name tegenover de VS heeft het thans de internationaal erkende leidende plaats verworven.

3.8

Uitgaand van een ondertussen al zeventien jaar oud initiatief van de presidenten Gorbatsjov en Reagan, later ook Mitterand, groeide het plan om ITER (24), de eerste testreactor met positieve vermogensresultaten van het plasma (d.w.z. uit het plasma komt door fusieprocessen duidelijk meer vermogen vrij dan wordt toegevoerd) als wereldwijd samenwerkingsproject te ontwikkelen, te bouwen en te beheren. ITER moet in een voor centrales relevante mate aantonen dat het technisch en wetenschappelijk mogelijk is om uit versmolten kernen door middel van brandend plasma nuttige energie te winnen.

3.9

Onder branden (ook „thermonucleair” branden genoemd) wordt de toestand verstaan waarbij de door fusieprocessen vrijkomende energie (nauwkeuriger gezegd: de door de ontstane heliumkernen gedragen energie) in essentiële mate bijdraagt om de vereiste, zeer hoge temperatuur voor het plasma te handhaven. Uit de experimentele bevindingen tot nu toe blijkt dat dit pas mogelijk is met installaties met een toereikende omvang, d.w.z. op het niveau van een centrale. Dit heeft de dimensies van ITER bepaald.

3.10

Zodoende bevindt het programma zich in een overgangsfase tussen onderzoek en ontwikkeling, waarbij tussen beide begrippen geen duidelijke grens valt te trekken. Om de doelstellingen van ITER te verwezenlijken, moeten namelijk enerzijds de natuurkundige aspecten volledig worden onderzocht, wat slechts mogelijk is bij geruime tijd brandend fusieplasma. Anderzijds zijn er technische onderdelen vereist (zoals zeer grote, supergeleidende magneten, een reactorvat dat bestand (25) is tegen het plasma, aggregaten voor de verwarming van het plasma, enz.) die later, met soortgelijke specificaties en afmetingen nodig zijn voor een functionerende reactor. Dit is dus de eerste stap van de fysica naar de techniek van de centrale.

3.11

Het resultaat van de wereldwijde planningsactiviteiten voor ITER is concreet, in de vorm van tijdschema's en complete bouwtekeningen, alsook prototypen en geteste modelonderdelen. Zij zijn gebaseerd op de ervaringen en extrapolatie van de tot nu toe uitgevoerde experimenten, waarbij JET het vlaggeschip is, niet alleen van het Europese, maar zelfs van het wereldwijde programma voor fusie-energie.

3.12

De lineaire afmetingen van ITER (gemiddelde diameter van de plasmaring 12 meter, volume van het reactorvat circa 1000 kbm) verdubbelen dus ongeveer in vergelijking met JET. Het is de bedoeling dat met ITER – bij een vertienvoudiging van het vermogen (26) – circa 500 MW fusievermogen wordt opgewekt bij een brandduur van aanvankelijk steeds minstens 8 minuten (bij een gereduceerd vermogen, tijdens een brandduur die in principe onbeperkt is).

3.13

De bouwkosten van ITER worden geraamd op 5 miljard euro (27).

3.13.1

Bij de bouw van ITER zou het leeuwendeel van deze kosten voor rekening komen van de bedrijven die de opdracht krijgen om de verschillende elementen van de proefinstallatie te produceren en te monteren. Een doorslaggevende bijdrage van Europa aan de bouw van ITER zou dus voor het Europese bedrijfsleven winst betekenen in termen van innovatief vermogen en algemene technische know-how en daarmee doelstellingen van de Lissabon-strategie dienen.

3.13.2

Reeds in het verleden heeft het bedrijfsleven vele vruchten geplukt van het fusieprogramma (28). Naar verwachting zal het programma ook ditmaal, bij de bouw van ITER, op grote schaal bijkomstige voordelen voor ondernemingen opleveren.

3.13.3

Tijdens de bouwtijd van ITER zouden de voor het gehele fusieprogramma benodigde Europese uitgaven (d.w.z. van de Gemeenschap en de lidstaten) niet meer dan 0,2 % van de kosten van het eindverbruik van energie in Europa bedragen.

3.14

Met het aanvankelijk tussen de EU, Japan, Rusland en de VS begonnen ITER-partnerschap, dat de VS in het verloop van de verdere, wisselvallige ontwikkeling (29) ongeveer vijf jaar geleden verlieten, maar waar zij zich in 2003 weer bij aansloten, evenals China en Zuid-Korea, konden niet alleen de kosten van de planningswerkzaamheden verdeeld worden over de sterke schouders van de grote spelers in het internationale energie-onderzoek, maar werd ook gegarandeerd dat alle over de gehele wereld beschikbare resultaten in de planning zouden worden opgenomen.

3.15

Op die manier kwam bovendien de nadruk te liggen op de mondiale betekenis van het project voor de oplossing van een mondiaal probleem.

3.16

Ook de gezamenlijke bouw en het beheer van ITER zou voor alle partnerlanden aanzienlijk meer kennis en technische bekwaamheden opleveren (zie hiertoe ook hoofdstuk 5), en dat niet alleen met het oog op dit nieuwe energiesysteem, maar ook in verband met algemene innovaties voor geavanceerde technologieën.

3.17

Het zou in de ontwikkeling van de techniek evenwel een novum zijn als wereldwijd slechts één installatie voor de doelstellingen van ITER gebouwd zou worden, als dus met dit besluit wordt afgezien van de ontwikkeling en beproeving van concurrerende, even ver ontwikkelde varianten, wat zeker wel het geval was in de ontwikkeling van de lucht- en ruimtevaart, of van splijtingsreactoren.

3.18

Tegenover dit door besparing ingegeven besluit dient derhalve een zeer slagvaardig begeleidend programma te staan waarin ook ruimte is voor innovatieve ideeën en concepten die het ontwikkelingsrisico terugdringen (30), die echter eerst op beperkte schaal en dus tegen geringere kosten onder de loep genomen moeten worden.

4.1

De verwachte resultaten die gedurende circa 20 jaar na het begin van de bouw van ITER worden verzameld, moeten het uitgangspunt zijn van het ontwerp en de bouw van de eerste fusie- en demonstratiecentrale DEMO die elektriciteit levert. De bouw hiervan zou dus over 20-25 jaar kunnen beginnen.

4.2

Vanuit het perspectief van nu dienen de te ontwerpen fusiecentrales aan de volgende eisen te voldoen:

4.3

Voor de ontwikkeling van DEMO moet het onderzoek worden voortgezet en uitgebreid, niet alleen naar centrale kwesties zoals de toepassing van energie en de processen die de brandduur beperken, die al met ITER onderzocht en gedemonstreerd worden, de hiervoor reeds beschikbare resp. nog verder te ontwikkelen veeleisende procédés, maar ook nog naar andere, belangrijke technische ontwikkelingen.

4.4

Dan gaat het vooral om de interne brandstofkringloop (verwarming en behandeling van het tritium), de vermogensscheiding, de weerstand van de materialen bij plasmabelasting (interactie tussen plasma en wand) en neutronenbeschieting, reparatietechniek, perfectionering van de afstandsbediening, alsook om de technieken voor de verlenging van de brandduur tot een continu verbrandingsproces. Een zeer belangrijke opgave is verder de ontwikkeling van adequate, laag activeerbare – of voor korte tijd geactiveerde – structuurmaterialen, die op basis van langdurige tests en validatie grondiger dan voorheen onderzocht moeten worden.

4.5

Het zou een misvatting zijn om te veronderstellen dat met DEMO alle O&O-taken voltooid zouden zijn. De geschiedenis van de techniek laat zien dat intensief onderzoek en ontwikkeling zelfs pas geleidelijk op gang kwamen toen het eerste prototype al bestond.

4.5.1

De geschiedenis van de techniek toont tevens aan dat de eerste prototypes van een nieuwe technologie vaak nog niet geoptimaliseerde grove apparaten waren in vergelijking met naderhand hieruit geleidelijk voortgekomen verfijnde machines.

4.5.2

De huidige optimalisatie van dieselmotoren vond bijna 100 jaar na de uitvinding ervan plaats. Ook fusiecentrales zullen moeten worden verbeterd, geoptimaliseerd en aan de dan bestaande eisen aangepast.

5.1

Momenteel woedt er op het allerhoogste politieke niveau een strijd over de locatie voor de bouw van ITER tussen Cadarache (36) in Europa en Rokkasho-Mura (37) in Japan. Het resultaat van die strijd bepaalt de financiële bijdrage van de diverse partners en verder de opbouw van het vereiste begeleidende programma.

5.2

Voor de terugkeer van de VS en de toetreding van China en Zuid-Korea tot het ITER-partnerschap stond het praktisch gesproken haast buiten kijf dat de standplaats van ITER in Europa zou liggen, mede omdat zo het beste werd gegarandeerd dat ITER, evenals JET, succesvol zou verlopen.

5.3

Maar nu is er een andere situatie ontstaan doordat de VS en Zuid-Korea zich sterk maken voor Rokkasho-Mura in Japan als locatie, ondanks de overtuigende en in brede kring geaccepteerde technische voordelen van Cadarache. Valt de keuze op Japan, dan zou Europa zijn leidende positie kwijtraken en niet de vruchten plukken van de tot nu toe gedane investeringen en werkzaamheden, met alle gevolgen van dien voor onderzoek en bedrijfsleven.

5.4

Daarom erkent, begroet en onderschrijft het Comité het besluit van de Europese Raad van 25/26 maart 2004, waarin hij zijn unanieme steun bevestigt voor het Europese aanbod voor het ITER-project en waarin hij de Commissie verzoekt voortgang te maken met de onderhandelingen opdat dit zo spoedig mogelijk op de Europese locatie van start kan gaan.

6.1

Het Comité onderschrijft het standpunt van de Commissie dat de vreedzame toepassing van fusie-energie de mogelijkheid biedt om een essentiële bijdrage te leveren aan een langetermijnoplossing voor de energievoorziening, gelet op duurzaamheid, milieuvriendelijkheid en concurrentievermogen.

6.1.1

De reden hiervoor zijn de potentiële voordelen van deze technologie voor de toekomst, te weten:

6.1.2

De mogelijkheden van fusie-energie zijn bovenal een aanvulling op die van hernieuwbare energiebronnen, maar, ten opzichte van wind- en zonne-energie, mét het voordeel dat men niet afhankelijk is van weersomstandigheden, het jaar of de dag. Dit geldt ook voor een aan de eisen aangepaste verhouding tussen centrale en decentrale systemen.

6.1.3

Het Comité heeft zich reeds in diverse adviezen (39) sterk gemaakt voor een ondubbelzinnige en ruimere bevordering van het O&O-programma voor fusie-energie.

6.2

Het Comité stelt met tevredenheid vast dat aan de hand van het Europese fusieprogramma en het hieronder ressorterende EG-experiment JET de eerste, doorslaggevende fase in het wereldwijde fusie-onderzoek succesvol is afgesloten, omdat daarmee is aangetoond dat er volgens het natuurkundige principe energie vrijkomt bij kernfusie. Daarmee is de basis gelegd voor de testreactor ITER, waarin voor het eerst brandend fusieplasma moet worden opgewekt en onderzocht, dat aanzienlijk meer energie oplevert dan nodig is om het te doen ontstaan.

6.3

Hierop aansluitend hebben de O&O-werkzaamheden en de vereiste investeringen thans via wereldwijde samenwerking ertoe geleid dat knopen kunnen worden doorgehakt omtrent planning en beleidsmaatregelen voor de bouw en het beheer van de testreactor ITER, waarvan de afmetingen al in de buurt komen van die van een centrale.

6.4

Het Comité benadrukt de baanbrekende en leidende bijdrage van het Europese programma voor fusie-energie; zonder deze bijdrage zou er thans geen ITER-project zijn.

6.5

De resultaten van ITER dienen op hun beurt het uitgangspunt te zijn voor het ontwerp en de bouw van de eerste, elektriciteit leverende fusie-demonstratiecentrale DEMO. De bouw van DEMO zou zodoende over ongeveer 20 tot 25 jaar kunnen beginnen.

6.6

Het Comité ondersteunt de Commissie in haar streven om Europa strategisch voor te bereiden om ook in de fase van commerciële toepassing een leidende positie te kunnen innemen, en in die geest in grotere mate nu al delen van het onderzoeksprogramma voor kernfusie via ITER af te stemmen op DEMO.

6.7

Voor de ontwikkeling van DEMO zijn antwoorden op kernvragen nodig, die al met ITER kunnen worden onderzocht en aangetoond, maar ook ontwikkeling van andere, belangrijke aspecten als: optimalisatie van de magneetconfiguratie, materiaalontwikkeling (bijv. verbetering in geval van door plasma geïnduceerde erosie, schade door neutronen, het verloop van de geïnduceerde radioactiviteit), brandstofkringloop, vermogensontkoppeling, instandhouding van de plasmastroom en sturing van de interne distributie, effectiviteit en betrouwbaarheid van componenten.

6.7.1

Het Comité merkt op dat deze verdere vooruitgang uitsluitend verwezenlijkt kan worden met een breed opgezet Europees, begeleidend O&O-programma waaraan alle lidstaten deelnemen en waarvoor een netwerk van natuurkundige en bovenal ook technische experimenten en grootschalige apparatuur vereist is, die ter ondersteuning van en in aanvulling op ITER beschikbaar moeten zijn.

6.8

Volgens het Comité is het van essentieel belang om de huidige vaart erin te houden en de uitdagingen nadrukkelijk, geëngageerd en met de vereiste financiële middelen tegemoet te treden van een dergelijk wetenschappelijk-technisch veeleisende en voor de energievoorziening op lange termijn zo belangrijke doelstelling. Dit is ook een serieuze verplichting voor het vervullen van de Lissabon- en Göteborg-strategieën.

6.8.1

Hiertoe moeten voor het energie-onderzoek, en in dit verband vooral voor het fusieprogramma, in het toekomstige Zevende O&O-kaderprogramma en het EURATOM-progamma de voor het verdere succes vereiste en dus aanzienlijk verhoogde financiële middelen worden uitgetrokken; tevens moeten andere bronnen voor de financiering van ITER worden aangeboord.

6.8.2

Ook dienen er maatregelen te worden getroffen voor een toereikend aantal specialisten voor fysica en techniek, opdat er genoeg Europese experts beschikbaar zijn voor het beheer van ITER en de ontwikkeling van DEMO. Het Comité wijst in dit verband op zijn recent uitgebracht, speciaal aan dit onderwerp gewijd advies (40).

6.8.3

Hogescholen en onderzoekcentra moeten deel blijven uitmaken van het netwerk: ten eerste om de nieuwe generatie, speciaal opgeleide wetenschappers en ingenieurs af te leveren; ten tweede om met hun expertise en apparatuur deel te nemen aan de taken die we nog voor de boeg hebben en ten slotte om als verbindende schakel naar de samenleving te fungeren.

6.8.4

Tot slot is het een zeer belangrijke taak om bijtijds te werken aan en te zorgen voor het steeds meer benodigde engagement van het Europese bedrijfsleven op dit gebied van talrijke wetenschappelijk-technische geavanceerde ontwikkelingen. Terwijl het Europese bedrijfsleven tot nu toe in het fusieprogramma hoofdzakelijk de rol heeft vervuld van ontwikkelaar en leverancier van zeer gespecialiseerde en hoogwaardige componenten – het is ook zaak deze schat van ervaring te onderhouden en in stand te houden – dient het met het oog op de naderende toepassing van fusiereactoren geleidelijk toe te groeien naar een verantwoordelijker rol met een grotere inbreng.

6.8.5

De voorgenomen, bij het bedrijfsleven terechtkomende aanzienlijke hoeveelheid investeringen voor de bouw van ITER en voor de ontwikkeling van DEMO zijn enerzijds een opsteker voor de economie, maar anderzijds zullen zij, wat belangrijker is, leiden tot meer competentie en innovatie op zeer veeleisend technisch terra incognita. Die conclusie is nu al te trekken uit de omvangrijke nevenactiviteiten van het tot nu toe uitgevoerde fusieprogramma.

6.9

In internationaal verband staat Europa voor een meervoudige opgave: het is zaak dat het zijn leidende positie in het fusie-onderzoek niet alleen ten opzichte van het sterk presterende onderzoek in de VS handhaaft, maar ook ten opzichte van de toenemende macht van de drie Aziatische (41) ITER-partners. Voorts dient de tot nu toe bereikte internationale samenwerking zonder weerga zo goed mogelijk te worden gehandhaafd en verdiept.

6.10

Derhalve ondersteunt het Comité de Commissie in haar streven om deze uitdaging aan te gaan. Het doet een beroep op de Raad, het Europees Parlement en de lidstaten om zich hierbij aan te sluiten en de toppositie van Europa op dit belangrijke gebied voor de toekomst niet uit handen te geven. Er doemen echter problemen op.

6.11

Voor de terugkeer van de VS en de toetreding van China en Zuid-Korea tot het ITER-partnerschap stond het praktisch gesproken haast buiten kijf dat de standplaats van ITER in Europa zou liggen, mede omdat zo het beste werd gegarandeerd dat ITER, evenals JET, succesvol zou verlopen.

6.12

Maar nu is er een andere situatie ontstaan doordat de VS en Zuid-Korea zich sterk maken voor Rokkasho-Mura in Japan als locatie, ondanks de overtuigende en in brede kring geaccepteerde technische voordelen van Cadarache. In dat geval zou Europa zijn leidende positie kwijtraken en niet de vruchten plukken van de tot nu toe gedane investeringen en werkzaamheden, met alle gevolgen van dien voor onderzoek en bedrijfsleven.

6.13

Daarom erkent, begroet en onderschrijft het Comité het besluit van de Europese Raad van 25/26 maart 2004, waarin hij zijn unanieme steun bevestigt voor het Europese aanbod voor het ITER-project en waarin hij de Commissie verzoekt voortgang te maken met de onderhandelingen opdat dit zo spoedig mogelijk op de Europese locatie van start kan gaan.

6.14

Samenvattend en in deze geest verzoekt het Comité de Raad, het Europees Parlement en de Commissie om initiatieven te nemen en daadwerkelijk alle mogelijkheden aan te grijpen en desnoods nieuwe structurele concepten voor de internationale taakverdeling te ontwikkelen om ITER met het oog op zijn strategische sleutelrol voor de ontwikkeling van een belangrijke duurzame energiebron in elk geval in Europa te kunnen bouwen.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/35

1.1

Het GALILEO-programma is van cruciaal belang voor de EU. Het programma is bijzonder relevant voor de onafhankelijke positie van de Unie en speelt een belangrijke rol wat betreft de technologische en wetenschappelijke capaciteit, de economie en, niet in de laatste plaats, de telecommunicatie- en ruimtevaartsector in de Unie. Laatstgenoemde sector heeft zich de laatste jaren vooral ontwikkeld dankzij commerciële activiteiten op het gebied van de satelliettelecommunicatie. Nu heeft de telecommunicatie-industrie echter een aantal harde klappen te verduren gehad waaronder ook de ruimtevaartsector - die institutioneel en politiek onvoldoende gesteund wordt vergeleken met de belangrijkste concurrenten - sterk heeft geleden.

1.2

Discussies over de verdeling van „faire winsten” van het programma onder de lidstaten van het Europees ruimteagentschap (ESA) en externe druk op Europa veroorzaakten enige vertraging, maar uiteindelijk werd op 26 mei 2003 door de Raad van het Europees Ruimteagentschap een akkoord bereikt over de financiële bijdrage van de leden en kon het GALILEO-programma van start gaan.

1.3

Kenmerkend voor het programma is dat het, i.t.t. het GPS-systeem, een civiele dimensie heeft. Het gaat om een prestigieus infrastructuurproject dat van cruciaal strategisch belang is voor Europa en Europa's onafhankelijkheid, zoals het EESC, het Europees Parlement en de Raad al benadrukt hebben, en ten volle aansluit bij de Lissabonstrategie. Dat een dergelijk ambitieus programma het Europese integratieproces aanzienlijk vooruit kan helpen, kan niet nadrukkelijk genoeg worden onderstreept.

1.4

Het GALILEO-programma biedt vijf diensten:

1.5

GALILEO is echter in de eerste plaats een systeem voor civiele doeleinden. De belangrijkste toepassing van het programma zal dan ook in het dagelijkse leven liggen, namelijk op het gebied van vervoer. Dit betekent dat het systeem de continuïteit en veiligheid van de dienstverlening moet kunnen waarborgen en dat, in het geval van storingen, wettelijk aansprakelijkheid kan worden ingeroepen, dit i.i.t het GPS-systeem.

1.6

Het GALILEO-systeem zal een iets hogere precisie hebben dan het GPS-systeem en vooral ook wereldwijd operationeel zijn. Bovendien kan het systeem in real-time de integriteit van een signaal bepalen, hetgeen voor bepaalde toepassingen, met name de burgerluchtvaart, een essentiële voorwaarde is.

1.7

Onderhavige mededeling heeft hoofdzakelijk als doel te evalueren hoe ver het met het GALILEO-programma staat, wat de toekomstperspectieven zijn en op welke punten het nog niet loopt zoals het zou moeten lopen. Het project, waarvoor 3,2 miljard euro zal worden uitgetrokken, is verdeeld, is over drie fasen, nl.:

—

de stand van zaken in de ontwikkelingsfase;

—

de verbetering van de internationale samenwerking;

—

de overgang naar de stationerings- en de exploitatiefase.

—

de laatste werkzaamheden in de conceptfase;

—

de basisinfrastructuur;

—

het EGNOS-systeem, dat binnenkort operationeel zal worden; en

—

het Europees radionavigatieplan.

2.1.3.1

Voor de Europese Unie was deze conferentie uitermate belangrijk. Zij wilde twee essentiële zaken bereiken:

2.1.3.2

De besprekingen vonden plaats tegen de achtergrond van de monopoliepositie die de Amerikanen al jarenlang innemen met het GPS-systeem. Uiteindelijk is de Europese Unie er toch in geslaagd de gewenste resultaten te bereiken, zowel wat betreft de voorwaarden voor het gebruik van het frequentiespectrum als wat betreft de door haar nagestreefde onpartijdige multilaterale coördinatieprocedure.

2.2.1

Zoals de Raad al diverse malen heeft benadrukt, is internationale samenwerking een basisvoorwaarde om de voordelen van het GALILEO-programma optimaal te kunnen benutten. Steeds meer derde landen vragen of zij aan het programma kunnen meedoen. De Commissie heeft zowel voor een bilaterale als een regionale benadering gekozen.

2.2.2

Een eerste overeenkomst is al gesloten met China (30 oktober 2003), terwijl er met India en Israël onderhandelingen zijn aangeknoopt. Soortgelijke initiatieven zijn genomen voor andere landen, met name Zuid-Korea, Brazilië, Japan, Canada, Australië, Mexico en Chili.

2.2.3

Op het vlak van regionale samenwerking is er een dialoog opgezet met het Middellandse Zeegebied, Latijns-Amerika en Afrika.

2.2.4

Ten slotte zijn er ook onderhandelingen aangeknoopt met de landen die al over een satellietnavigatiesysteem beschikken, d.w.z. de Verenigde Staten en Rusland. De onderhandelingen met deze landen zijn van bijzonder groot belang, omdat de waarborging van de technische compatibiliteit en interoperabiliteit van de betrokken systemen met het GALILEO-systeem hierin centraal staat. Even ter herinnering: de Verenigde Staten hebben aanvankelijk de bestaansgrond van GALILEO betwist. Van belang is dat het coördinatiemechanisme waarover nu onderhandeld wordt, berust op een evenwichtige verdeling van rechten en plichten voor beide partijen, met name ten aanzien van de mogelijkheid tot uitoefening van het vetorecht.

2.3.1.1

De gunningsprocedure wordt uitgevoerd door de gemeenschappelijke onderneming. De procedure is in oktober 2003 van start gegaan. Vier inschrijvingen zijn ontvankelijk verklaard. De inschrijvingen zijn afkomstig van een klein aantal grote partners dat zich in een consortium verenigd heeft met daaromheen een hele reeks geassocieerde bedrijven. De kandidaten gaan er stuk voor stuk van uit dat het toekomstige Europese satellietnavigatiesysteem in staat zal zijn belangrijke inkomsten te genereren en denken een niet te verwaarlozen deel van de inspanning uit eigen zak te kunnen financieren.

2.3.1.2

Dit is een belangrijk punt, aangezien de Raad het wenselijk acht dat de Unie voor niet meer dan één derde bijdraagt in de financiering van de ontwikkelingsfase. Voor de tweede fase, die van de vergelijkende onderhandelingen, zijn drie kandidaten geselecteerd (nl. de consortia Alcatel/Alenia/Vinci, EADS/Thalès/Inmarsat en Eutelsat).

2.3.1.3

Er zijn zes verschillende inkomstenbronnen vastgesteld:

2.3.2.1

De Commissie heeft bij de Raad en het Europees Parlement een voorstel ingediend voor een verordening inzake de beheersstructuren van het Europees programma voor radionavigatie per satelliet. Voorgesteld is om twee instanties op te richten: een Toezichtautoriteit en een Centrum voor veiligheid en beveiliging, dat onder de rechtstreekse bevoegdheid van de Secretaris-Generaal/Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid zou komen te vallen. Het ziet ernaar uit dat er een Toezichtautoriteit komt, die tevens een aantal bevoegdheden op het vlak van veiligheid zal krijgen. Daarentegen komt er dan geen Centrum voor veiligheid en beveiliging, maar zal de Raad in het geval van een crisis zelf direct beslissingen nemen.

2.3.2.2

Mogelijke inbreuken op de privacy zijn een ander belangrijk punt in verband met het systeembeheer. Het GALILEO-systeem vormt op zichzelf geen enkele bedreiging voor de privacy omdat er geen informatie van de gebruiker terugkomt (het systeem werkt niet met een retourpad). Daarentegen kan de informatie die de gebruiker opvraagt wel door andere systemen opnieuw uitgezonden worden, bijv. door mobiele telefoons. Op die manier kan de gebruiker alsnog gelokaliseerd worden. De regulering van dergelijk gebruik van door het GALILEO-systeem geleverde informatie is in geen geval een taak van de Europese beheerder van GALILEO, maar van de nationale overheden. Zij dienen maatregelen te nemen om het gebruik van GALILEO straks en van GPS nu te reguleren.

3.1

Gezien het cruciale belang van dit project en de moeilijkheden die ermee verbonden zijn, is het EESC zeer te spreken over de vastberadenheid die de Commissie in haar document aan de dag legt om schot te brengen in de zaak. Toch zijn er een aantal punten waaraan nadere aandacht besteed zou moeten worden, wil de Commissie in haar opzet slagen:

3.2

Doorslaggevend voor het slagen van dit groots opgezette project is de meermaals bekrachtigde toezegging van de Raad om GALILEO politiek en financieel te zullen ondersteunen. De Raad geeft hiermee te kennen ambitieuze plannen te hebben met de Europese Unie en het Europese ruimtevaartbeleid.

4.1

De Commissie lijkt in de conclusie toch nog enige vraagtekens te plaatsen bij de financiering van het project. De financiën zijn van fundamenteel belang: als de financiering niet rond is, komt het hele programma op de helling te staan. Het EESC wijst er nogmaals op (net zoals het in zijn adviezen over het groen- en witboek van de Commissie m.b.t. het Europees ruimtevaartbeleid uitvoerig heeft benadrukt (1)) dat het GALILEO-project van het grootste strategische belang is voor de Europese Unie, de toekomst van de Europese ruimtevaart en het verdere verloop van het Europese integratieproces. Net als de Commissie stelt het EESC verheugd vast dat men met het opstarten van het project al flink is opgeschoten. Het EESC hoopt dat er op het laatste moment geen moeilijkheden opduiken die roet in het eten gooien en de optimistische verwachtingen teniet doen.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/38

1.

Dit voorstel beoogt de codificatie van Richtlijn 95/18/EG van de Raad van 19 juni 1995 betreffende de verlening van vergunningen aan spoorwegondernemingen (1).

2.

In de context van een „Europa van de burgers” is het van groot belang dat het Gemeenschapsrecht begrijpelijk en transparant is. Europees Parlement, Raad en Commissie hebben er dan ook op gewezen dat meermaals gewijzigde wetteksten gecodificeerd moeten worden; bij een Interinstitutioneel Akkoord van 20 december 1994 zijn zij een versnelde werkmethode hiervoor overeengekomen. Bij codificatie mogen geen inhoudelijke wijzigingen in de betrokken wetteksten aangebracht worden.

3.

Het onderhavige Commissievoorstel voldoet helemaal aan het doel van codificatie; het EESC maakt er dan ook geen bezwaar tegen.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/39

1.1

Met Verordening (EG) nr. 1228/2003 van het Europees Parlement en de Raad betreffende „de voorwaarden voor toegang tot het net voor grensoverschrijdende handel in elektriciteit” wordt beoogd een echte interne elektriciteitsmarkt tot stand te brengen door een intensivering van de grensoverschrijdende handel in elektriciteit. In aanvulling op de bepalingen van Richtlijn 96/92/EG moeten eerlijke, kostengeoriënteerde, de vergelijking met efficiënte netbeheerders uit structureel vergelijkbare gebieden in aanmerking nemende, transparante en rechtstreeks toepasbare voorschriften met betrekking tot grensoverschrijdende tarifering en de toewijzing van beschikbare interconnectiecapaciteit worden ingevoerd, teneinde een daadwerkelijke toegang tot de transmissiesystemen te verzekeren en aldus grensoverschrijdende transacties mogelijk te maken.

2.1

De Republiek Slovenië heeft de Commissie verzocht de elektriciteitsverordening zodanig te wijzigen dat het de exploitatie van zijn congestiebeheersysteem aan de interconnecties met Oostenrijk en Italië tot 1 juli 2007 kan blijven voortzetten. Momenteel wijst Slovenië de helft van de totale beschikbare capaciteit van de twee interconnecties op basis van dit systeem toe. De andere helft wordt op basis van een regeling tussen de betrokken transmissiesysteembeheerders door de Italiaanse en Oostenrijkse systeembeheerders toegewezen. Wanneer de totale vraag naar capaciteit de beschikbare vraag overschrijdt (congestie), wordt volgens het huidige Sloveense systeem de beschikbare vraag pro rato aan de capaciteitsaanvragers toegewezen. De capaciteit wordt gratis toegewezen. Een dergelijk systeem kan niet worden beschouwd als een niet-discriminerende, aan de markt gerelateerde oplossing in de zin van de elektriciteitsverordening. Het verzoek in dit geval toch een uitzondering te maken, wordt gemotiveerd met het argument dat het herstructureringsproces van de Sloveense industrie nog aan de gang is en dat Slovenië zich ook wat zijn elektriciteitsproductie betreft nog in een fase van aanpassing aan de nieuwe marktverhoudingen bevindt (hoge kosten ten gevolge van investeringen in milieubescherming).

3.1

De Europese Commissie baseert haar voorstel op artikel 95 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, dat onderdeel uitmaakt van het hoofdstuk over de aanpassing van de wetgevingen. De feiten echter - Verordening 1228/2003 is tot stand gekomen na afsluiting van de toetredingsonderhandelingen en na ondertekening van het Toetredingsverdrag, zodat Slovenië niet kon deelnemen aan het goedkeuringsproces - rechtvaardigen alleszins een benadering vanuit het desbetreffende Toetredingsverdrag en de Toetredingsakte.

3.2

Dit laatste kent bepalingen betreffende de toepassing van de besluiten van de instellingen en met name indien een nieuwe lidstaat niet aan de onderhandelingen over een besluit, dat genomen is tussen de datum van tekening van het Verdrag resp. de Akte en de daadwerkelijke toetreding op 1 mei 2004, heeft kunnen deelnemen. Dat nu is voor Slovenië in dezen het geval.

3.3

In de geest van deze bepalingen is dan ook het verzoek te beoordelen van de Sloveense regering voor een uitstel tot 1 juli 2007 van de toepassing van artikel 6, lid 1, en de direct daarmee verband houdende bepalingen uit de bijlage bij de Verordening en daarmee ook het onderhavige Commissievoorstel.

3.4

Bij die beoordeling, onder het adagium „pacta sunt servanda”, kan slechts aan een afwijzing gedacht worden indien er bij inwilliging van het voorstel onherstelbare schade voor de Unie als geheel uit zou voortvloeien.

3.5

De Commissie geeft echter in haar voorstel aan dat de overgangsperiode maar zeer kleine praktische gevolgen heeft voor de werking van de interne elektriciteitsmarkt. Deze verwachting kan het Comité volgen. Immers moeilijk kan worden volgehouden dat Slovenië in de gevraagde overgangstermijn zijn potentie van een niet onbelangrijke regionale draaischijf binnen de interne markt al kan omzetten in realiteit.

3.6

Ook het op te werpen argument dat Verordening 1228/2003 er juist is gekomen om de internationale handel in elektriciteit eindelijk eens echt van de grond te laten komen (1) en dat het Sloveense verzoek daarop dan weer inbreuk zou maken, is, gezien tijdsduur, omvang en geografische beperking, niet zwaar genoeg om inwilliging tegen te houden.

3.7

De op zich juiste constatering dat een faire mededinging onder meer tussen de Europese aluminium- en staalfabrikanten alsmede tussen de elektriciteitsproducenten essentieel onderdeel van de interne markt is, vermag eveneens in dezen niet te prevaleren.

3.8

Daarnaast pleit het verzekeren van een veilig en betrouwbaar elektriciteitssysteem in Slovenië alsmede het mogelijk maken van milieu-investeringen gedurende de overgangsperiode, voor het aanvaarden van het Commissievoorstel.

3.9

Aanneming van het voorstel dringt zich voor het Comité des te meer op, nu het in zijn advies (2) van 17 oktober 2001 over de Verordening 1228/2003 juist over de gevolgen voor de, toen nog, kandidaat-lidstaten het volgende heeft gezegd: „…De infrastructuur en de beheersmethoden zijn er vaak weinig concurrerend. Dit zou kunnen leiden tot een groot verlies van banen in de betrokken sectoren en dus tot enorme sociale spanningen, vooral in de kandidaat-lidstaten met een systeem van sociale zekerheid dat verschilt van dat in de lidstaten. De EU zou daarom de ervaring die zijzelf met de liberalisering van markten opdoet, met deze landen moeten delen en de modernisering van bedrijven financieel moeten ondersteunen. De liberalisering van de markten van de kandidaat-landen moet gepaard gaan met een herstructurering van hun energiesectoren, zodat de betrokken bedrijven in de kandidaat-lidstaten op voet van gelijkheid kunnen concurreren”.

4.1

De in het Commissievoorstel aangevoerde argumenten om ten behoeve van Slovenië tot 1 juli 2007 de toepassing van artikel 6, lid 1 en de daarmee verband houdende bepalingen van de richtsnoeren van Verordening 1228/2003, handelend over de aanpak van congestieproblemen, uit te stellen, rechtvaardigen, louter gezien vanuit de invalshoek en het belang van een faire concurrentie in de interne markt, op zich nog niet een wijziging van genoemde verordening.

4.2

De benadering van het Comité vanuit de feiten van het tijdstip van de totstandkoming van de verordening en de ondertekening van de toetredingsonderhandelingen doet dat wel. Nu er bij toestemming van de gevraagde korte overgangstermijn geen onherstelbare schade voor de Unie als geheel wordt veroorzaakt – integendeel: veiligheid en betrouwbaarheid alsmede milieu-investeringen in het Sloveense systeem worden verzekerd - en het Comité in zijn advies over de Verordening 1228/2003 (3) op het punt van concurrentie van de toen nog kandidaat-lidstaten, de Unie heeft aanbevolen de helpende hand te bieden, is het van mening dat bij de beoordeling beslissend moet doorwegen dat Slovenië geen onderhandelingen over Verordening 1228/2003 heeft kunnen voeren noch hieraan zijn goedkeuring heeft kunnen geven.

4.3

Afgezien van de toelichting en de grondslag van het voorstel van de Commissie, die met de boven aangegeven invalshoek zouden moeten worden aangevuld c.q aangepast, adviseert het Comité dan ook het voorstel voor wijziging (uitstel van toepassing van Verordening 1228/03 tot 1 juli 2007) aan te nemen.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/41

—

regionale ontwikkeling fungeert als regulerende factor voor de globalisering, en regionale clusters zijn een doeltreffend middel om bedrijven aan te trekken en vast te houden;

—

een preventieve en anticiperende aanpak van de reconversie vergt maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven en toepassing van goede praktijken;

—

overleg en sociale dialoog zijn van fundamenteel belang voor een maatschappelijk verantwoorde herstructurering, en daarom is het zeer belangrijk dat zowel ondernemingen als vakbonden positief staan tegenover herstructurering en formules vinden waarmee zowel ondernemingen en werknemers als de samenleving gebaat zijn, zodat de sociale en economische belangen met elkaar in evenwicht worden gebracht;

—

tussen ondernemers, sociale partners, maatschappelijke organisaties (universiteiten, onderzoekscentra, verenigingen enz.) en lokale overheden moeten partnerschappen worden opgericht om het pad te effenen voor een stijging van de productiviteit en verbetering van het groeipotentieel van de regio's;

—

invoering van het principe van „meest begunstigde regio” is noodzakelijk in geval van regio's die weliswaar een grote sociale samenhang en hoge werkgelegenheidscijfers kennen, maar waar een „brain drain” plaatsvindt omdat bedrijfsactiviteiten naar elders worden overgeplaatst en geen economische alternatieven voorhanden zijn om de werkgelegenheid in die regio te garanderen. Deze regio's kunnen financiële steun aanvragen om hun economie weer op te krikken.

1.1

Ten einde dit initiatiefadvies in het juiste perspectief te zien en correct te interpreteren wordt „industriële reconversie” opgevat als „het normale, doorlopende proces van een industriële sector die pro-actief reageert op de dynamische ontwikkelingen in zijn ondernemingsklimaat om te kunnen blijven concurreren en groeikansen te creëren” (2); „herstructurering” is in dit verband een „specifieke vorm van industriële reconversie en slaat gewoonlijk op een ad-hocproces dat een sector (vaak gedwongen) ondergaat om zich aan te passen aan een veranderd ondernemingsklimaat met het doel zijn concurrentievermogen weer te vergroten, en dat tot onderbrekingen in de bedrijfsactiviteit leidt” (3). „Anticipatie” is een sleutelbegrip wanneer het gaat om industriële reconversie omdat het problemen kan helpen voorkomen. Anticipatie wil zeggen dat op voorhand onderzoek wordt verricht naar toekomstige mededingingsvoorwaarden en marktvereisten zodat hierop tijdig kan worden ingespeeld, waardoor sociale problemen tot een minimum worden beperkt en de bedrijfsproductiviteit niet in gevaar komt.

1.2

Globalisering kunnen we omschrijven als het streven naar een situatie waarbij landen meer en gemakkelijker handel met elkaar drijven; factoren die hiertoe bijdragen zijn: de afschaffing van de handelsbelemmeringen tussen landen, de verlaging (afschaffing) van invoerheffingen en de versterking van internationale samenwerkingsverbanden (zoals de UE en Mercosul). Daarbij worden nationale stimuleringsmaatregelen genomen om buitenlandse bedrijven aan te trekken en wordt de internationalisering van alle handelsactiviteiten mogelijk gemaakt. Globalisering vereist ook de invoering en handhaving van gemeenschappelijke basisregels die internationaal worden gerespecteerd.

1.3

Het beleid voor economische, sociale en territoriale samenhang beoogt de economische en sociale ongelijkheden tussen de lidstaten en tussen regio's te verminderen, de groei te versnellen en een meer duurzame ontwikkeling te bevorderen door de meest achtergestelde regio's te helpen inspelen op de uitdagingen van de kenniseconomie en op deze manier alle regio's te helpen met de verwezenlijking van de doelstellingen van de Lissabon-strategie.

Dit beleid moet worden uitgevoerd aan de hand van maatregelen op het gebied van infrastructuur, milieu, ondernemingsklimaat, inkomen 'per capita', kansen op de arbeidsmarkt en toegang tot sociale voorzieningen, bestrijding van sociale uitsluiting, beschikbaarheid van nieuwe informatietechnologieën, permanente educatie en opleiding, en, tot slot, verbetering van de vaardigheden van economische en sociale actoren.

1.4

Een goede definitie van „cluster” kan worden gevonden in het boek „The Competitive Advantage of Nations” van Michael Porter (professor aan de Harvard Business School), nl. „a geographically proximate group of interconneted companies and associated institutions (universities, public agencies or trade associations) in a particular field, linked by competition and cooperation”.

2.1

Er bestaat in Europa een brede maatschappelijke consensus over het feit dat industriële reconversie onvermijdelijk is en het gevolg is van de globalisering en van de voortdurende veranderingen in de wereldeconomie, die worden gekenmerkt door een snelle en ingrijpende ontwikkeling van de markten en handelwijzen, en door het toenemende „technisch gehalte” van de ontwerp- en productiefase van goederen, producten en dienstverlening en de grote inbreng van consumenten hierin.

2.2

Globalisering is de drijvende kracht achter de wereldwijde concurrentie van arbeidsmarkten en productiviteit. Multinationale ondernemingen gaan investeren in lagelonenlanden, die geen marktbelemmeringen ondervinden en over de technologische kennis beschikken.

2.3

Het huidige referentiekader wordt gevormd door toegenomen concurrentie, een vergrijzende bevolking en veeleisende consumenten, kortom door omstandigheden die spanningen en problemen veroorzaken.

2.4

Deze spanningen en problemen moeten door de Europese Unie vastberaden worden bestreden aan de hand van maatregelen die de „desindustrialisering” van Europa tegengaan, d.w.z. die voorkomen dat de volgende drie verschijnselen tegelijkertijd optreden:

Deze drie verschijnselen komen weliswaar nog niet gelijktijdig voor, maar dat de werkgelegenheid afneemt en de handelsbalans verslechtert, kan door niemand worden ontkend.

2.5

De aanpak van deze problemen door de EU staat of valt bij de aanpassing van het industriebeleid, dat meer pro-actief moet worden en een volledig en systematisch inzicht moet bieden in de specifieke en cumulatieve effecten van elke beslissing die de kostenstructuur en de slagvaardigheid van de Europese industrie beïnvloedt, zowel horizontaal gezien als vanuit het oogpunt van specifieke sectoren als de staal- en textielindustrie en steeds rekening houdend met de gevolgen van de uitbreiding tot 25 landen.

3.1

De paradox van onze tijd zijn de grote verschillen die blijven bestaan in een tijd dat de vooruitgang van de wetenschap en de techniek in staat zou moeten zijn om de honger in de wereld uit te bannen; bovendien is de kans groot is dat deze verschillen nog schrijnender worden als gevolg van de „nieuwe wereldeconomie”, die gebaseerd is op gedereguleerde mededinging.

Het is in deze context dat regionale ontwikkeling onmisbaar is om het globaliseringsproces in goede banen te leiden; het is immers noodzakelijk dat iedereen, waar dan ook ter wereld, dezelfde toegang tot goederen en diensten en dezelfde kansen krijgt.

3.2

Ontwikkeling moet naar de mensen toe komen, waar zij zich ook bevinden; men mag immers niet zonder meer aannemen dat de mobiliteit waarover sommige mensen beschikken om zèlf de ontwikkeling op te zoeken, de regel is, als was het alleen maar omdat het vaak ook de meest onbemiddelden zijn die niet in de gelegenheid zijn zich te verplaatsen.

De regio's moeten aangeven wat hun ambities zijn op het vlak van industriële reconversie en herstructurering, hoeveel en waarin zij willen investeren, hoe de samenwerking tussen de publieke en de private sector verloopt en, last but not least, welke voorzieningen zijn getroffen voor onderwijs en beroepsopleiding.

3.3

Het Comité is van mening dat het opzetten van regionale „clusters” de beste manier is om bedrijven aan te trekken en vast te houden, en een belangrijke factor van regionale mededinging en tevens drijvende kracht is achter economische, sociale en territoriale samenhang; bovendien worden de negatieve economische, sociale en territoriale gevolgen die de reconversie en herstructurering van de industrie teweeg zouden kunnen brengen, hierdoor in de kiem gesmoord.

Tal van factoren kunnen ertoe bijdragen dat een „cluster” een systeem wordt dat bedrijven kan vasthouden en een braindrain voorkomt. Hierbij valt te denken aan:

3.4

Het feit dat bedrijven in het huidige economische klimaat wereldwijd met elkaar concurreren, en zich daarbij groeperen of hergroeperen in branchegebonden „clusters”, kan naar gelang van algemene factoren als het opleidingsniveau van de beroepsbevolking, de kwaliteit van het bestuur, de territoriale infrastructuur en het lokale of regionale innovatie- en ontwikkelingsniveau (I&O) en, in het algemeen, de plaatselijke levenskwaliteit (waarvoor, bijvoorbeeld, overheidsinterventie om verlaten industriegebieden te saneren noodzakelijk is), concurrentievoordeel opleveren. Regionale „clusters” kunnen bijdragen tot de verbetering van de economische, sociale en territoriale samenhang en kunnen bedrijven ertoe aanzetten zich te vestigen in ontwikkelingsregio's mits de EU en de nationale regeringen financiële en andere steun verlenen aan technologiebedrijven en bedrijven die gespecialiseerd zijn in ontwikkeling en innovatie (I&O), beroepsopleiding promoten en initiatieven ondersteunen die partnerschappen tussen bedrijven, universiteiten, lokale overheden, sociale partners en maatschappelijke organisaties bevorderen.

3.5

Metropolitane gebieden spelen, als centra van cultuur en ontspanning, waar publieke en private actoren samenwerken om veranderingen door te voeren en gestalte te geven aan een moderne samenleving, een doorslaggevende rol bij de totstandbrenging van „clusters”, omdat zij „als eerste te maken hebben met technologische ontwikkelingen die van invloed zijn op het vervoer, de bouwsector en openbare werken, de informatie- en communicatietechnologie, het infrastructuurbeheer enz. Deze technologische ontwikkelingen liggen ook aan de basis van industriële herstructurering en verplaatsing van arbeidsintensieve activiteiten en diensten met een hoge toegevoegde waarde. Verschijnselen van economische specialisatie hebben ook een ruimtelijke component: „clusters” of groepen van ondernemingen die netwerken met centra voor onderzoek en innovatie en met universiteiten” (5).

De metropolitane gebieden staan voor enorme uitdagingen, o.m. op het vlak van de sociale samenhang (maatschappelijke uitsluiting, armoede), waarvoor de oplossing klaarblijkelijk moet worden gezocht in een harmonieuze, evenwichtige en duurzame ontwikkeling van de grote Europese metropolitane gebieden alsook in samenwerking met naburige regio's. Het zoeken naar adequate oplossingen wordt echter bemoeilijkt door het ontbreken van coherente statistische gegevens.

(1) & (2):

Bij deze twee scenario's wordt uitgegaan van een horizontale investeringsstrategie door de multinationale onderneming. In het eerste scenario proberen multinationals nieuwe markten aan te boren en hun dienstverlening uit te breiden tot bijv. financiële dienstverlening of vervoer en energievoorziening. In het tweede scenario streven multinationals naar een uitbreiding van hun productiecapaciteit op het gebied van diensten of producten die gemakkelijk opnieuw te exporteren zijn.

(3):

Bij dit scenario wordt uitgegaan van een verticale verplaatsingsstrategie, die meer gevolgen heeft voor de werkgelegenheid.

Het zijn vooral bedrijven die zich toeleggen op arbeidsintensieve activiteiten (bijv. textielindustrie, auto-onderdelen, elektronica) die aan een dergelijk scenario worden blootgesteld.

4.4.1

In geval van industriële herstructurering of verplaatsing van bedrijven is het noodzakelijk dat activa als infrastructuur, voorzieningen en menselijke hulpbronnen naar waarde worden geschat en dat de vestiging van nieuwe ondernemingen wordt gestimuleerd. In sommige gevallen is na het vertrek van bepaalde bedrijven uit een regio bodemsanering noodzakelijk om nieuwe bedrijvigheid aan te trekken.

De territoriale verantwoordelijkheid van investeerders die geld hebben ontvangen van de overheid moet worden uitgebreid en gecontroleerd.

Samenwerkingsovereenkomsten tussen alle actoren zijn noodzakelijk om regio's die zijn getroffen door industriële reconversie uit het slop te trekken.

4.7.1

Sinds 1970 wordt de economische groei met name gegenereerd door de dienstverlenende sector in plaats van door de industrie. De onderlinge afhankelijkheid en interactie tussen deze twee sectoren zijn echter van fundamenteel belang voor een hogere productiviteit, meer innovatie en een betere kwaliteit van producten en diensten.

Voor industriële herstructurering en reconversie is deze interactie van cruciaal belang: wanneer industriële ondernemingen hun bedrijfsactiviteiten verplaatsen, volgen dienstverlenende bedrijven in bijv. de O&O-sector meestal in hun kielzog.

5.1

In het advies van het EESC over „Industriële reconversie: balans en vooruitzichten - een integrale aanpak” (6) wordt gesteld dat Europa „behoefte heeft aan een klimaat dat gunstig is voor de invoering van een nieuw model, gericht op „industriële verandering met een menselijk gezicht” en gebaseerd op concurrentievermogen, duurzame ontwikkeling en economische, sociale en territoriale samenhang”. E.e.a. moet worden gezien tegen de achtergrond van de doelstellingen van de strategie van Lissabon, in het kader waarvan de EU een speciaal beroep doet op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven, rekening houdend met de behoeften en beste praktijken op het vlak van levenslange beroepsopleiding, arbeidsorganisatie, gelijke kansen, maatschappelijke integratie en duurzame ontwikkeling.

5.2

Maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen, waaraan ethisch gedrag ten grondslag ligt, kan op twee fundamentele fronten tot uitdrukking komen:

Ondernemingen wordt doorgaans verzocht overleg te plegen met de sociale partners, lokale overheden, consumenten en toeleveranciers, elk op hun eigen competitieniveau.

5.3

Deze maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen (op bovengenoemde gebieden) kan een instrument zijn om de economische, sociale en territoriale samenhang te bevorderen indien voor een proactieve, preventieve aanpak van de reconversie of herstructurering wordt gekozen, wat alle betrokkenen ten goede zal komen.

6.1

Het Europees Sociaal Fonds moedigt „goede praktijken” op het gebied van industriële reconversie ten zeerste aan. Het Europees waarnemingscentrum voor het veranderingsproces (EMCC) van de Europese Stichting tot verbetering van de levens-en arbeidsomstandigheden in Dublin grijpt regelmatig terug op deze praktijken bij de beoordeling van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen. Maar ook de eerste fase van de door de Commissie gestarte raadpleging („Anticipating and Managing Change – a dynamic approach of companies restructuring social aspects”) heeft een aantal goede praktijken op dit gebied kunnen opsporen.

Doorgaans betreffen deze goede praktijken:

6.2

Overleg en sociale dialoog zijn van fundamenteel belang voor een maatschappelijk verantwoorde herstructurering; daarom is het zeer belangrijk dat zowel ondernemingen als vakbonden positief staan tegenover herstructurering en formules vinden waarmee zowel ondernemingen en werknemers als de maatschappij gebaat zijn. De Commissie heeft deze goede praktijken gestimuleerd door middel van richtlijnen (98/59/EG, 2001/23/EG, 94/45/EG, en 2002/12/EG) die bepaalde richtsnoeren en verplichtingen vaststellen. In Europees verband dient te worden gewezen op het initiatief van 2002, waarin van een „maatschappelijk intelligente herstructurering” wordt gesproken en op grond waarvan in juni 2003 enige richtsnoeren zijn verschenen. Alles wat ontslag kan voorkomen, moet in overweging worden genomen.

6.3

Er zijn veel goede voorbeelden van goede praktijken die zijn ontplooid door Europese ondernemingen die hun industriële reconversie en herstructurering op maatschappelijk verantwoorde wijze hebben aangepakt. Denk maar aan het staalconcern Arcelor – ontstaan uit een fusie tussen Arbed, Arceralia en Usinor – dat, vanwege een structureel te hoge productiecapaciteit voor staaldraad en om de synergie te verbeteren, besloot om de hoogovens in Luik geleidelijk te sluiten en de productie in Bremen en Eisenhüttenstadt af te bouwen. Omdat deze maatregelen tot banenverlies zouden leidden, beloofde Arcelor alle gedupeerden weer aan een baan te helpen, de betreffende productielokaties op te knappen en, in samenwerking met alle betrokkenen, bij te dragen tot de wederopbouw van de plaatselijke economie.

Maar er zijn ook minder goede voorbeelden: zo wilde de autoindustrie in de Mezzogiorno (Italië) een deel van zijn activiteiten uitbesteden aan een buitenlandse onderaannemer zonder afdoende begeleidende maatregelen te treffen en een oplossing voor de hieruit voortvloeiende sociale problemen te zoeken.

6.4

Industriële reconversie om bedrijven concurrerend te houden vergt financiële en andere ondersteuning door de overheid; daarbij valt te denken aan bijscholing en omscholing van de werknemers en bevordering van het gebruik van nieuwe technologieën. Bovendien moet de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen worden uitgebreid en meer aandacht worden besteed aan de sociale belangen die gemoeid zijn met het scheppen van meer en betere banen alsook met het milieubehoud in de regio's waar de ondernemingen zijn gevestigd.

7.1

Duurzame ontwikkeling is doelstelling die in de hele UE centraal staat. Grote trans-Europese projecten als wegennetwerken en andere Europese infrastructuurprojecten zijn niet voldoende om duurzame ontwikkeling te stimuleren en de meest achtergestelde regio's ontwikkelingskansen te bieden. De verschillen in productie, productiviteit en werkgelegenheid tussen landen en regio's zijn het gevolg van gebrekkige structuren op sleutelgebieden als het concurrentievermogen, d.w.z. tekortkomingen waar het gaat om menselijk en materieel kapitaal, milieuproblemen, gebrek aan innovatiecapaciteit en falend regionaal bestuur.

7.2

De mogelijkheden die industriële reconversie biedt vanwege de gevolgen ervan voor de economie, de maatschappij, de wetenschap en de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld en de lokale overheden door het gecombineerd gebruik van instrumenten en beleidsmaatregelen voor sociale samenhang en communautair structuurbeleid, kunnen een significante bijdrage leveren aan het proces van duurzame en evenwichtige ontwikkeling. Door industriële reconversie bestaat er behoefte aan verandering, onderzoek en innovatie en aan een andere houding van zowel ondernemers als sociale partners en civiele samenleving; doel is immers de betrokken regio's te helpen hun sociaal-economische structuur op evenwichtige wijze in stand te houden en te verbeteren.

8.1

De Commissie stelt voor het beleid van de UE inzake economische, sociale en territoriale cohesie anders op te zetten, en wel rond de volgende drie prioriteiten.

9.1

Het Comité is ingenomen met het Derde verslag inzake de economische en sociale samenhang, dat op 18 februari 2004 werd gepresenteerd en waarin het thema „industriële en economische reconversie in het algemeen” op uitgesproken en objectieve wijze wordt behandeld.

9.2

Het Comité stemt volledig in met de beginselen die ten grondslag liggen aan de strategieën van het derde Cohesieverslag, alsook met de koppeling tussen de strategie van Lissabon en het toekomstig regionaal beleid voor wat betreft de kennisprogramma's en de nationale en regionale programma's ter bevordering van de economische ontwikkeling van de minst bevoorrechte gebieden. Desalniettemin acht het deze maatregelen ontoereikend en plaatst het hierbij de volgende kanttekeningen:

10.1

Het Comité is van mening dat de hervormingsvoorstellen voor het cohesiebeleid die door de Commissie worden gepresenteerd, onvoldoende zijn. Ook wordt deze gelegenheid om veranderingen in goede banen te leiden, hetgeen niet alleen onvermijdelijk maar ook essentieel is als uitdrukking van economische dynamiek en aanjager van duurzame ontwikkeling, niet ten volle benut. Een en ander kan worden verwezenlijkt door de kansen die door de strategie van Lissabon worden gecreëerd, aan te grijpen en ten volle te benutten; een positieve aanpak van reconversie, concurrentievermogen en samenhang voor te staan; de agenda voor het sociale beleid, waarin anticipatie en het omgaan met veranderingen als grootste uitdagingen worden aangemerkt, te volgen; en de Europese werkgelegenheidsstrategie, voor wat betreft het onderdeel „aanpassingsvermogen”, uit te voeren.

10.2

Volgens het Comité moeten het economische en het sociale met elkaar in evenwicht worden gebracht en moet de aanpak van industriële veranderingen een tweeledig doel nastreven. Zo moeten enerzijds algemene sociale doelstellingen (opleiding, werkgelegenheid, gelijke kansen en sociale bescherming) worden gewaarborgd en gepromoot en moet anderzijds het voortbestaan van ondernemingen worden verzekerd via specifieke steunmaatregelen die herstructurering en consolidatie als voorwaarde voor het voortbestaan en het verbeterde concurrentievermogen van ondernemingen zien, en via geharmoniseerde en aanvullende acties waarbij de belangrijkste actoren, nl. de staat (centrale, regionale en lokale organen) en de ondernemingen, worden betrokken.

10.3

Het Comité is van mening dat het beleid inzake economische, sociale en territoriale cohesie staat of valt bij een meer uitgebreide en betere coördinatie van de uitvoering van het bestaande ontwikkelingsbeleid in de UE, waarvan de kern wordt gevormd door de bestaande richtlijnen betreffende de betrokkenheid van werknemers in ondernemingen, de transversale sociale dialoog in industriële sectoren, regelmatig overleg met de adviescommissie „Industriële reconversie” (CCMI) van het Comité, het Europees waarnemingscentrum voor het veranderingsproces(EMCC), de toepassing van de structuurfondsen, het mededingingsbeleid en de bevordering van een maatschappelijk verantwoord ondernemingsbeleid. Volledige inzet en toewijding van alle belanghebbenden is hierbij geboden.

10.4

Het Comité is van oordeel dat in het geval van herstructurering een reeks beginselen moet worden aanvaard, die als uitgangspunt en leidraad dienen voor goede praktijken bij het streven naar een sterkere concurrentiepositie voor bedrijven en een grotere economische, sociale en territoriale samenhang.

10.5

Het Comité is van mening dat de voortdurende verslechtering van de concurrentiepositie van Europa ten opzichte van de VS het gevolg is van het feit dat de lidstaten de termijnen voor de tenuitvoerlegging van elementaire EU-strategieën - zoals de strategie van Lissabon, de hervorming van de structuurfondsen en duurzame ontwikkeling – aan hun laars lappen.

Indien deze tendens zich voortzet, loopt de EU gevaar niet langer meer het op één na belangrijkste handelsblok ter wereld te zijn, maar naar de derde plaats te verhuizen (na Japan, China en India). Dat moet worden voorkomen. Daarom moet de Commissie volgens het Comité meer eisen gaan stellen en zich actiever opstellen ten aanzien van de coördinatie van en het toezicht op de tenuitvoerlegging van de eerder genoemde strategieën. Eén van de belangrijkste maatregelen in dit verband zou de benoeming van een commissaris voor de begeleiding van industriële reconversie en bedrijfsverplaatsingen zijn, zodat het industriebeleid en de milieubescherming beter op elkaar kunnen worden afgestemd.

a)

daartoe moet het begrip „cohesie” opnieuw en ruimer worden gedefinieerd, zodat niet alleen de economische aspecten (structuur- en cohesiefondsen) worden beklemtoond, maar alle drie de dimensies van het begrip tot uiting komen:

b)

Het BBP per capita mag niet langer het enige criterium zijn aan de hand waarvan wordt vastgesteld of een regio voor steun in aanmerking komt, omdat dit criterium een bron van ongelijkheden in de toepassing van het structuurbeleid is. Zoals bekend wordt relatieve rijkdom niet alleen uitgedrukt in kille cijfers als „het BBP per hoofd van de bevolking”. Het opleidingsniveau van het personeel, de tekortkomingen op het gebied van infrastructuur, de afstand tot „het hart” van de Europese economie en de demografische structuur moeten eveneens in ogenschouw worden genomen om te bepalen of een regio voor steun in aanmerking komt.

c)

Er moeten nieuwe criteria worden opgesteld om de hulpbehoevendheid van regio's te beoordelen en de cohesie in Europa opnieuw in kaart te brengen.

d)

Ter wille van de territoriale samenhang moet het beheer van het grondgebied van de EU anders worden georganiseerd om een polycentrische, harmonieuze, evenwichtige en duurzame ontwikkeling mogelijk te maken. Bij deze reorganisatie moet rekening worden gehouden met de fysieke en economische aspecten van de interregionale samenhang en dienen de lokale, regionale, nationale en Europese overheden te worden betrokken bij de totstandbrenging van een Europees model voor territoriale ontwikkeling dat tot nieuwe economische (investeringen, O&O) en sociale (werkgelegenheid) strategieën leidt.

e)

Het structuurbeleid ten behoeve van de economische, sociale en territoriale samenhang moet sneller kunnen worden aangepast om te kunnen anticiperen op economische reconversie in het algemeen en industriële reconversie in het bijzonder. Het huidige plafond van de financiële middelen van de EU (1,24 %) – en de kans bestaat dat dit percentage in de financiële vooruitzichten voor 2007-2013 nog wordt verlaagd – is te laag om aan alle behoeften te kunnen voldoen en beperkt de actiemogelijkheden, waardoor de cohesiedoelstellingen niet sneller kunnen worden bereikt.

f)

De mens moet centraal staan en daarom moet het leeuwendeel van de middelen naar bijscholing en naar beroepsopleiding in de eigenlijke zin van het woord gaan; daarbij moet echter de nodige flexibiliteit worden betracht zodat kan worden ingespeeld op de uiteenlopende problemen waarmee de lidstaten en regio's hebben te kampen.

g)

Regio's die een drastische herstructurering van hun industriële productiestructuur ondergaan, verdienen speciale steun in de zin dat sectoren en regio's met een verhoogde kans op verlies aan concurrentiekracht moeten worden opgespoord, specifieke voorstellen moeten worden geformuleerd ten einde rekening te houden met de specifieke kenmerken van elke sector. Speciale aandacht moet uitgaan naar de gevolgen van industriële reconversie in de nieuwe lidstaten.

h)

In het licht van het voorgaande dient het „principe van meest begunstigde regio” te worden ingevoerd, op grond waarvan specifieke monetaire steun kan worden verleend ten behoeve van de reconversie van de regio. De sociale dialoog speelt hierbij een fundamentele rol, evanals de civiele dialoog waarbij alle in de regio aanwezige partijen (ondernemingen, universiteiten, onderzoekscentra, lokale overheden, organisaties, vakbonden enz.) moeten worden betrokken. Zo kan de economie van de regio nieuw leven worden ingeblazen door middel van nieuwe alternatieven voor economische bedrijvigheid.

i)

Regionale „clustervorming” moet worden bevorderd door een impuls te geven aan de ICT-sector en aan creatieve bedrijfstakken met een sterk technologische inslag, die de kansen en mogelijkheden van een regio helpen ontwikkelen doordat zij in staat zijn ondernemingen aan te trekken en vast te houden en aldus bij te dragen tot industriële reconversie en herstructurering op een wijze die de concurrentiepositie van de regio's en de economische, sociale en territoriale samenhang alsook de werkgelegenheidssituatie verbetert.

Het is van cruciaal belang regionale studies uit te voeren en samen met de nationale en regionale regeringen te bepalen hoe het potentieel van een regio kan worden benut bij de clustervorming.

j)

Er dient rekening te worden gehouden met positieve ervaringen in het verleden met sectoriële programma's als Rechar, Resider en Retext bij het formuleren van beleidslijnen inzake de industriële modernisering van de regio's om het groeipotentieel volledig te benutten.

k)

De Commissie moet verdergaan met de modernisering en aanpassing van het industriebeleid aan de nieuwe situatie in de wereld. Het Comité is dan ook zeer blij met het recente voorstel voor herziening van het industriebeleid, dat op 20 april 2004 werd gepresenteerd (7).

l)

Europa moet de regels van de IAO nauwkeurig in acht nemen en erop toezien dat ook anderen dat doen; als er niets wordt gedaan aan de „sociale en fiscale dumping” in andere regio's die niet volgens dezelfde spelregels actief zijn op de markt, kan er immers een economische crisis ontstaan als gevolg van het gebrekkige concurrentievermogen van de Europese ondernemingen.

m)

Europa moet over een uitgebreide technische en technologische kennis en een hoogopgeleide beroepsbevolking beschikken om te kunnen meespelen op het wereldtoneel; met het oog hierop moet de steunverlening aan onderzoek, en met name aan de investering in menselijke hulpbronnen, worden herzien, vooral wanneer men bedenkt dat van de ongeveer 14 000 Europese onderzoekers die in de VS gaan studeren, er slechts 3 000 van plan zijn om terug te keren naar Europa. Dit is een kwalijke situatie, die onmiddellijk met hand en tand dient te worden bestreden. Het initiatief „Regions for Knowledge” (KnowREG), in het kader waarvan op 27 april 2004 veertien proefprojecten werden opgestart om de lokale en regionale kenniseconomie te stimuleren, is hierbij een stap in de goede richting.

n)

Het Comité wijst erop dat de Europese Raad een duidelijk verband moet leggen tussen de doelstellingen op het vlak van concurrentievermogen en kennis en het toekomstig regionaal beleid.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/49

1.1

De Internationale Conventie inzake de bescherming van de rechten van alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden is op 18 december 1990 bij resolutie 45/158 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties goedgekeurd en op 1 juli 2003 na de ratificatie door het twintigste land in werking getreden (zij is inmiddels al door 25 landen geratificeerd (1)). Het gaat hier dus om een rechtsgeldig internationaal verdrag dat bindend is voor alle landen die het hebben geratificeerd.

1.2

De conventie heeft als doel de fundamentele rechten en de waardigheid van economische en arbeidsmigranten overal ter wereld te beschermen door de verdragsluitende partijen ertoe te verplichten deze kwestie bij wet te regelen en de uitgevaardigde wetten ook correct toe te passen. De efficiëntie van een dergelijke internationale migratieregeling staat of valt echter met de houding van de verdragsluitende partijen tegenover democratie en mensenrechten. De conventie heeft ook als doel zowel in de emigratie- als in de immigratielanden voor meer evenwicht te zorgen.

1.3

De conventie, die een van de zeven mensenrechtenverdragen van de Verenigde Naties is, garandeert alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden internationale bescherming van een aantal fundamentele mensenrechten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, op grond van het beginsel van gelijke behandeling. Alle rechten van arbeidsmigranten en hun gezinsleden worden erin gecodificeerd en van toepassing verklaard in alle landen die zich bij de conventie hebben aangesloten. Zowel de rechten van legale als die van illegale migranten worden erin omschreven. Er zijn ook minimumstandaarden voor de bescherming van de burgerlijke, economische, politieke, sociale en arbeidsrechten van migranten in vastgelegd. En ten slotte wordt erin bepaald dat de fundamentele rechten van arbeidsmigranten moeten worden beschermd door internationale regelgeving.

1.4

De conventie breidt het toepassingsgebied van twee IAO-conventies (2) uit tot alle arbeidsmigranten. Zij is erop gericht migranten een rechtvaardige behandeling te garanderen en uitbuiting van illegale migranten tegen te gaan. Alle aspecten van de migratieproblematiek komen erin aan de orde: opleiding, selectie, vertrek, transit en verblijf in het gastland, maar ook terugkeer naar en herintegratie in het land van herkomst.

1.5

Het beheer van de migratiestromen is een zaak van de nationale overheden. Het Comité pleit, net als de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, voor een verbetering van de bilaterale, regionale en internationale samenwerking tussen emigratie- en immigratielanden. De conventie heeft niet tot doel de immigratiestromen te beheren en in goede banen te leiden. Zij is er alleen op gericht de universele erkenning van de fundamentele mensenrechten te garanderen en de internationale bescherming ervan te verbeteren.

1.6

De conventie maakt een onderscheid tussen legale en illegale migranten: zij garandeert álle migranten bescherming van hun fundamentele mensenrechten, maar hanteert ten aanzien van legale migranten hogere standaarden.

1.7

De conventie is een duidelijk signaal van de internationale gemeenschap en de Verenigde Naties dat zij vastbesloten zijn om via nauwere internationale samenwerking de illegale arbeidsmigratie een halt toe te roepen en de fundamentele mensenrechten van migranten overal ter wereld beter te beschermen (3).

2.1

De conventie heeft tot doel arbeidsmigranten dezelfde behandeling en dezelfde rechtspositie te garanderen als werknemers uit het gastland zelf. Zo voorziet zij in:

2.2

Verder wordt in de conventie erkend dat migranten het recht hebben banden te onderhouden met hun land van herkomst. Zo garandeert zij migranten het recht om:

2.3

Kerngedachte van de conventie is dat alle migranten zonder onderscheid recht hebben op een minimumbescherming. De conventie onderscheidt daarbij twee soorten migranten, nl. legale en illegale; zij kent legale migranten méér rechten toe dan illegale, maar garandeert ook illegale migranten een aantal fundamentele rechten.

2.4

De conventie roept de verdragsluitende partijen op de nodige initiatieven te nemen om de illegale immigratie aan banden te leggen. Gepleit wordt voor maatregelen tegen het verspreiden van misleidende informatie die tot illegale emigratie kan leiden, en voor sancties tegen mensenhandelaars en werkgevers die illegalen in dienst nemen.

2.5

Tot slot voorziet de conventie nog in de oprichting van een Comité voor de bescherming van de rechten van arbeidsmigranten en hun gezinsleden, dat moet toezien op de uitvoering van de conventie. Dit Comité bestaat uit tien deskundigen, die worden aangewezen door de landen die de conventie hebben geratificeerd.

3.1

De internationale migratiebewegingen zijn een gevolg van de grote economische en sociale ongelijkheden tussen de rijke noordelijke landen en de ontwikkelingslanden - ongelijkheden die door het economische globaliseringsproces steeds verder toenemen. De conventie is tot dusverre echter vrijwel alleen maar door typische emigratielanden geratificeerd. De EU-lidstaten, de Verenigde Staten, Canada, Australië, Japan en de andere westerse immigratielanden (4) hebben de conventie nog niet ondertekend of geratificeerd (5).

3.2

Als voorstander van internationale regulering (WTO-regels op het vlak van de handel, Kyoto-normen op milieugebied...) is de Europese Unie het aan zichzelf verplicht om ook op het vlak van de fundamentele rechten van migrerende werknemers te ijveren voor internationale normen.

4.1

In de Europese Unie worden de mensenrechten gegarandeerd en beschermd. De Unie is partij bij het merendeel van de internationale VN-verdragen op dit gebied en beschikt ook over eigen rechtsinstrumenten, zoals de Europese Conventie over de mensenrechten en het Handvest van grondrechten van de Europese Unie.

4.2

Verder heeft de Unie een aantal rechtsinstrumenten ter bestrijding van discriminatie in het leven geroepen (6), maar volgens verscheidene deskundigen en volgens het Europees Waarnemingscentrum voor racisme en vreemdelingenhaat (7) worden arbeidsmigranten desondanks niet op dezelfde manier behandeld als autochtone werknemers.

4.3

Sinds de Europese Top in Tampere werkt de Unie aan een gemeenschappelijke asiel- en immigratieregeling. In Tampere werden politieke afspraken gemaakt om de wet- en regelgevingen op deze terreinen te harmoniseren en de samenwerking met derde landen bij het beheer van de migratiestromen te verbeteren. Verder heeft de Europese Raad zich in Tampere ondubbelzinnig uitgesproken voor een „eerlijke behandeling van derdelanders” en voor een beleid ter bevordering van de integratie en ter bestrijding van de discriminatie van migranten.

4.4

De Europese Commissie heeft al tal van wetgevingsvoorstellen ingediend, maar de behandeling hiervan door de Raad verloopt zeer moeizaam (8). Vier jaar na de Top in Tampere is het resultaat nog altijd teleurstellend mager. Het weinige dat tot dusverre werd bereikt, staat ver af van de in Tampere vastgelegde doelstellingen en van de voorstellen van de Europese Commissie, het standpunt van het Europees Parlement en de aanbevelingen van het Comité. De discussies in de Raad lopen keer op keer vast als gevolg van de houding van sommige bewindslieden en de manier waarop de besluitvorming is geregeld.

4.5

Omdat de Unie steeds steeds meer behoefte heeft aan een adequaat instrument om de immigratie op een legale en transparante manier te laten verlopen, heeft het Comité er in verscheidene adviezen op aangedrongen dat de Raad meer verantwoordelijkheidsgevoel aan de dag zou leggen en zich constructiever en coöperatiever zou opstellen.

4.6

Het Comité heeft al meermaals (9) gepleit voor een adequaat Europees immigratiebeleid, dat de Unie in staat moet stellen de economische immigratie in goede banen te leiden en illegale immigratie en mensenhandel een halt toe te roepen.

4.7

De Raad dient de ontwerprichtlijn over de toegang en het verblijf van arbeidsmigranten uit derde landen (10) zo spoedig mogelijk vast te stellen, daarbij rekening houdend met de aanbevelingen die het Comité in zijn advies dienaangaande heeft geformuleerd (11).

4.8

De Europese Raad heeft zich in Thessaloniki positief uitgesproken over de Mededeling over immigratie, integratie en werkgelegenheid (12), waarin de Commissie erop wijst dat de Unie de komende jaren een steeds grotere stroom arbeidsmigranten te verwerken zal krijgen en bijgevolg dringend behoefte heeft aan een wettelijke regeling waarmee een en ander in goede banen kan worden geleid. In de Mededeling wordt ook gepleit voor een adequaat integratiebeleid en voor maatregelen tegen uitbuiting en discriminatie van immigranten.

4.9

In sommige lidstaten strookt de immigratiewetgeving niet helemaal met de internationale mensenrechtenverdragen. Zelfs bepaalde Europese richtlijnen (b.v. over gezinshereniging) worden door sommige ngo's en door het Europees Parlement strijdig met de fundamentele mensenrechten genoemd. Het Comité is van oordeel dat de Europese immigratieregelgeving dient te zijn gebaseerd op de internationale mensenrechtenverdragen en het Europees Handvest van grondrechten.

5.1

Met hun unilaterale optreden hebben de Verenigde Staten het hele VN-bestel op losse schroeven gezet, terwijl de Verenigde Naties juist het enige instrument zijn waarmee internationale conflicten langs multilaterale weg en via onderlinge samenwerking tot een oplossing kunnen worden gebracht.

5.2

De Europese Unie van haar kant probeert met grote moeite een gemeenschappelijk buitenlands beleid op poten te zetten waarin een sleutelrol is weggelegd voor de Verenigde Naties. Dit beleid wil zij in het toekomstige grondwettelijke verdrag verankeren.

5.3

De externe betrekkingen van de Unie zijn gebaseerd op twee grondbeginselen: multilateralisme en afstemming met en binnen de Verenigde Naties. In een recente Mededeling (13) verklaart de Europese Commissie in dit verband het volgende: „De uitdaging waarvoor de VN nu staan is helder: het „wereldwijde bestuur” blijft zwak als de multilaterale instellingen niet in staat zijn te zorgen voor effectieve implementatie van hun besluiten en normen, ongeacht of die te situeren zijn in de „hoog-politieke” sfeer van internationale vrede en veiligheid, of op het gebied van de praktische implementatie van verbintenissen gedaan op de recente VN-conferenties over sociale, economische en milieuvraagstukken. De EU heeft een bijzondere verantwoordelijkheid op dit gebied. Enerzijds is multilateralisme voor haar een constante van haar externe betrekkingen. Anderzijds kan en moet zij als model fungeren voor anderen bij de implementatie van haar internationale verbintenissen, en zelfs verder gaan dan dat.”

5.4

Het globaliseringsproces zorgt voor nieuwe kansen maar ook voor nieuwe problemen in het „mondiale bestuur” (14). De migratiebewegingen leveren zowel voor de migranten zelf als voor de herkomst- en gastlanden grote problemen op. Het komt er nu vooral op aan deze problemen om te vormen tot kansen voor álle betrokken partijen: voor de migranten zelf, voor de uitzendende landen en voor de ontvangende landen. Multilateralisme en internationale samenwerking zijn het aangewezen middel om te komen tot een goed mondiaal bestuur en tot een gemeenschappelijk en universeel stelsel van normen en instituties.

5.5

VN-secretaris-generaal Kofi Annan verklaarde op 29 januari jl. in een toespraak voor het Europees Parlement dat samenwerking het beste middel is om de steeds verder aanzwellende internationale migratiestromen in goede banen te leiden: „Alleen samenwerking - op bilateraal, maar ook op regionaal en mondiaal niveau - kan leiden tot vruchtbare allianties tussen ontvangende en uitzendende landen, d.w.z. tot allianties waar alle partijen baat bij hebben. Alleen door met elkaar samen te werken zullen wij er uiteindelijk in slagen van migratie een ontwikkelingsinstrument te maken, de mensenhandel aan banden te leggen en gemeenschappelijke regels voor de behandeling van immigranten en het beheer van immigratiestromen vast te leggen.”

5.6

De Europese Unie heeft vrijheid, democratie en mensenrechten altijd hoog in het vaandel gevoerd. Om de situatie op deze terreinen nog verder te verbeteren dienen alle lidstaten de internationale mensenrechtenverdragen te ratificeren en dienen de daarin neergelegde regels en voorschriften in de communautaire en nationale wet- en regelgevingen te worden overgenomen.

5.7

In artikel 7 van de Europese ontwerpgrondwet wordt bepaald dat „de Unie streeft naar toetreding tot het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden”. Het Comité kan dit alleen maar toejuichen, net zoals het ook de integratie van het Handvest van grondrechten van de Europese Unie in de Europese grondwet alleen maar kan toejuichen, omdat daarmee een gemeenschappelijke basis voor de rechten van alle EU-burgers wordt gecreëerd.

5.8

Ook in het externe beleid van de Unie dient de mensenrechtenproblematiek een centrale plaats toebedeeld te krijgen. Via haar externe beleid dient de Unie ertoe bij te dragen dat de internationale gemeenschap op basis van de mensenrechtenverdragen van de Verenigde Naties een regeling ter bescherming van de fundamentele rechten van álle burgers - ongeacht hun nationaliteit of woonplaats - uitwerkt.

6.1

In aansluiting op zijn adviezen over het Europese immigratiebeleid en in lijn met het advies van het Europees Parlement dringt het Comité er bij de lidstaten op aan dat de Internationale Conventie inzake de bescherming van de rechten van alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden, die op 18 december 1990 bij resolutie 45/158 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties is goedgekeurd en op 1 juli 2003 in werking is getreden, te ratificeren.

6.2

Het verzoekt de voorzitter van de Europese Commissie en het fungerend voorzitterschap van de Raad de nodige stappen te ondernemen om de conventie in de loop van de komende twee jaar door alle lidstaten geratificeerd te krijgen en om te bereiken dat ook de Europese Unie zelf de conventie ratificeert zodra zij op grond van het grondwettelijk verdrag het recht heeft om internationale verdragen te ondertekenen. Om het ratificatieproces te vergemakkelijken zal de Europese Commissie een studie van de nationale en communautaire wet- en regelgeving met betrekking tot de arbeidsmigratieproblematiek opstellen. Bovendien zullen de sociale partners en andere organisaties uit het maatschappelijk middenveld samen met het Comité en de Europese Commissie ijveren voor ratificatie van de conventie.

7.12.2004   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 302/53

1.1

In het licht van de uitbreiding van de Europese Unie heeft de Commissie in november 2003 in Salzburg een conferentie over de toekomst van het plattelandsontwikkelingsbeleid georganiseerd. Deze bijeenkomst was geënt op de eerder gehouden Conferentie van Cork, waar is aangedrongen op een „leefbaar platteland” (1), en heeft het mogelijk gemaakt om

Tegen deze achtergrond stelt het Comité voor dat in de discussie over de aanpassing van het plattelandsontwikkelingsbeleid voor de periode 2007-2013, van de conclusies van deze conferentie wordt uitgegaan.

1.2

Het Comité stelt vast dat de uitbreiding tot een grotere diversiteit op het platteland van de EU leidt, maar vooral vragen doet rijzen op het gebied van sociaal beleid en werkgelegenheid in de nieuwe lidstaten. Het pleit in dit verband voor samenhang en coördinatie tussen het regionale beleid en de tweede pijler van het GLB.

1.3

De Commissie heeft terzake onlangs twee belangrijke documenten gepubliceerd: een Mededeling over de financiële vooruitzichten voor de toekomstige programmeringsperiode (2) en het Derde verslag over de cohesie (3). Hieruit komt naar voren dat het regionaal beleid volledig ten dienste staat van de strategie van Lissabon, waarmee beoogd wordt een kenniseconomie tot stand te brengen die de concurrentiestrijd aankan. Het toekomstige plattelandsontwikkelingsbeleid komt ter sprake in het hoofdstuk „Duurzaam beheer en bescherming van natuurlijke hulpbronnen”, waarin verwezen wordt naar de strategie inzake duurzame ontwikkeling. In dit hoofdstuk wordt ook aandacht besteed aan de eerste pijler van het GLB en aan de milieubeschermingsprogramma's van de EU.

1.4

Tijdens de Europese Raad van Göteborg van 15 en 16 juni 2001 (4) is een Europese strategie inzake duurzame ontwikkeling goedgekeurd. In de conclusies van deze bijeenkomst wordt gesteld dat het GLB o.a. moet bijdragen „tot het bereiken van duurzame ontwikkeling door meer nadruk te leggen op de bevordering van gezonde producten van hoge kwaliteit, ecologisch duurzame productiemethodes …” (5).

1.5

In de conclusies van de Raad „Landbouw en visserij” van juni 2003 in Luxemburg wordt bekrachtigd dat de tweede pijler van het GLB moet worden versterkt, „ter bevordering van het milieu, de kwaliteit en het dierenwelzijn, en ter ondersteuning van de landbouwers om te voldoen aan de met ingang van 2005 geldende productienormen” (6). In dit licht is dit initiatiefadvies bedoeld om dieper in te gaan op de drie in Salzburg aangegeven prioriteiten, nl. een concurrerende landbouw, milieubescherming en economische en sociale samenhang in landelijke gebieden.

1.6

Voorts stellen de bij plattelandsontwikkeling betrokken actoren in de slotverklaring van Salzburg dat het „dringend noodzakelijk” is het plattelandsontwikkelingsbeleid van de Unie aanzienlijk te vereenvoudigen. Hierbij dienen de programmapartners meer bevoegdheden te krijgen om „omvattende strategieën (…) te ontwerpen en door te voeren”.

1.7

Het Comité wil daarom in dit initiatiefadvies de samenhang tussen het toekomstige regionale beleid en het toekomstige plattelandsontwikkelingsbeleid tegen het licht houden, teneinde het aantal „grijze zones” te beperken, de drie voorgestelde prioriteiten van het toekomstige plattelandsontwikkelingsbeleid nader te bestuderen, en na te gaan op welke punten administratieve vereenvoudiging nodig is.

2.1

Met de goedkeuring van de Europese Akte in 1986 is de integratie van de economieën der lidstaten in een stroomversnelling geraakt. De verschillende regio's waar de EU uit bestaat, vertonen evenwel uiteenlopende ontwikkelingsniveaus en zijn bovendien concurrenten van elkaar. Daarom is besloten werk te maken van een echt cohesiebeleid, dat moet garanderen dat de interne markt niet ten koste van de Zuid-Europese landen en de achtergebleven regio's gaat. Vervolgens is er met het in Maastricht gesloten Verdrag betreffende de Europese Unie, dat in 1993 in werking is getreden, een institutionele grondslag voor het beleid inzake economische en sociale samenhang gekomen.

2.2

Met de uitbouw van de handelsbetrekkingen van de EU en de geleidelijke openstelling van de interne markt is de concurrentie tussen de Europese regio's alleen maar toegenomen, terwijl zij niet allemaal over dezelfde mogelijkheden beschikken. Daarom werd er in de jaren negentig een structuurbeleid gevoerd dat er vooral op gericht was:

2.3

Voortbordurend op de elementen van het bestaande structuurbeleid werd met de in 1999 vastgestelde hervorming (Agenda 2000) beoogd:

2.4

In de verklaring van de ministers van ruimtelijke ordening van de EU-lidstaten (Potsdam, 10-11 mei 1999 (7)) en de conclusies van de Europese Raad van Göteborg (juni 2001) over de uitwerking van een Europese strategie voor duurzame ontwikkeling wordt erop gewezen dat de regio's van de EU op evenwichtige en duurzame wijze moeten worden ontwikkeld om zo voor territoriale samenhang te zorgen. Uiteindelijk heeft de Conventie in artikel 3 van de ontwerpgrondwet voor Europa voorgesteld om territoriale cohesie voortaan als doelstelling van de Unie aan te merken (8).

2.5

Bovendien wordt in Verordening 1260/99 houdende algemene bepalingen inzake de Structuurfondsen (9) erkend dat de ontwikkeling van het eigen potentieel van de rurale gebieden een prioritaire doelstelling blijft in de ontwikkeling en structurele aanpassing van de achtergebleven regio's.

2.6

Tegen de achtergrond van de verschuivingen in de beginselen die aan het structuurbeleid ten grondslag liggen, nl. groeistimulering en duurzame ontwikkeling, verzoekt het Comité Commissie en Raad om er in het kader van de territoriale samenhang nog eens op te wijzen dat de ontwikkeling van landelijke gebieden een van de hoofddoelstellingen van het regionale beleid moet blijven. In dit beleid moeten vraagstukken als werkgelegenheid, her-, bij- en omscholing en toegang tot nieuwe informatietechnologie op het platteland dan ook volwaardig aan bod komen.

3.1

De landbouw is in de voorbije halve eeuw grondig van aanzien veranderd. Deze veranderingen drukten hun stempel op de evolutie van het Europese landbouwstructuurbeleid. Van 1962 tot 1972 beperkte Europa zich tot het coördineren van marktreguleringsmaatregelen, die in die jaren tot stand gebracht werden. In de periode 1972-1985 kwamen er twee hoofdcategorieën activiteiten bij: horizontale maatregelen, die voor alle lidstaten gelden (beroepsopleiding, vervroegde uittreding, enz.), en regionale maatregelen, bedoeld om natuurlijke structurele handicaps tegen te gaan en de landbouw in haar geheel te stimuleren.

3.2

In de periode 1985-1999 werd gepoogd een evenwicht te vinden tussen de broodnodige inspanningen om de Europese landbouw concurrerender te maken, de aanpassing van het productiepotentieel aan de marktbehoeften, de bescherming van het milieu en de ontwikkeling van achtergebleven gebieden. Hiermee is het landbouwstructuurbeleid de agrarische component geworden van de nieuwe strategie inzake regionaal beleid. Zo worden er uit hoofde van het structuurbeleid niet alleen horizontale maatregelen ten uitvoer gelegd, maar ook maatregelen op het vlak van de instandhouding van het platteland, milieubescherming, uitbouw van toeristische en andere infrastructuurvoorzieningen op het platteland, en ontwikkeling van landbouwactiviteiten.

3.3

Op basis van de Conferentie van Cork kon met Agenda 2000 een geïntegreerd plattelandsontwikkelingsbeleid worden uitgewerkt met behulp van twee rechtsinstrumenten (EOGFL-Garantie en EOGFL-Oriëntatie). Hiermee wordt beoogd voor meer coherentie tussen het plattelandsontwikkelingsbeleid (tweede pijler van het GLB) en het marktbeleid (eerste pijler) te zorgen, met name door diversifiëring van de plattelandseconomie te bevorderen.

3.4

Bovendien is een facultatieve modulatieregeling ingevoerd voor de rechtstreekse steun. Dit betekent dat er meer financiële armslag komt voor maatregelen ten behoeve van het milieu, vervroegde uittreding, bebossing en kansarme gebieden. Hiervoor wordt een bepaald percentage gebruikt van de steun ter compensering van de verlaging van de institutionele prijzen waartoe in het kader van de gemeenschappelijke ordening van de markten voor landbouwproducten is besloten.

3.5

In Verordening nr. 1257/99 (10) inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het EOGFL wordt uitgegaan van de volgende overwegingen:

3.6

De 22 soorten maatregelen die de lidstaten in hun programmering op plattelandsontwikkelingsgebied kunnen opnemen, zijn als volgt over de programmeringsperiode 2000-2006 (11) verdeeld: 39,2 % voor de opvoering van het concurrentievermogen en de aanpassing van de landbouw, 35 % voor kansarme regio's en agromilieumaatregelen en 25,8 % voor de aanpassing en ontwikkeling van landelijke gebieden.

3.7

Met de in juni 2003 vastgestelde GLB-hervorming wordt één van de taken van het plattelandsontwikkelingsbeleid, nl. het in goede banen leiden van de aanpassing van de landbouw aan de veranderende maatschappelijke verwachtingen, kracht bijgezet. Het toepassingsgebied van het plattelandsontwikkelingsbeleid is in zoverre verruimd dat er nu ook maatregelen onder vallen die bedoeld zijn om de productkwaliteit te verbeteren, de productienormen (op het vlak van milieu en dierenwelzijn) te verhogen, het programma Natura 2000 ten uitvoer te leggen en jonge boeren die een eigen bedrijf willen beginnen beter te ondersteunen..

3.8

Voorts is de modulatieregeling voortaan verplicht op Europees niveau. Dit betekent dat er over het hele jaar een bedrag van naar verwachting bijna 1,2 mld euro zal worden overgeheveld van het marktbeleid naar het plattelandsontwikkelingsbeleid.

3.9

Tegen deze achtergrond onderstreept het Comité dat met de tweede pijler van het GLB in de eerste plaats moet worden beoogd de landbouwers te helpen zich aan te passen aan de structurele wijzigingen in hetgeen de burgers van de landbouw verwachten.

3.10

In de Mededeling van de Commissie over de financiële vooruitzichten voor de periode 2007-2013 wordt een stabiele en bescheiden begroting voorgesteld; het niveau van de eigen middelen van de EU komt overeen met 1,24 % van het BNP. Het Comité steunt het voorstel van de Commissie en wijst erop dat met een verlaging van de EU-middelen een slecht signaal zou worden afgegeven nu de EU-uitbreiding nog maar net haar beslag heeft gekregen.

3.11

Dit geldt ook voor het plattelandsontwikkelingsbeleid. Uitsluitend door toepassing van de modulatieregeling namelijk kan dit beleid op „extra” middelen rekenen. Dit komt erop neer dat er alleen maar middelen tussen de eerste en de tweede pijler van het GLB worden overgeheveld. In dit licht dringt het Comité er bij de Raad en het Europees Parlement met klem op aan, ervoor te zorgen dat er voldoende financiële middelen voor dit beleid worden uitgetrokken, omdat er anders geen zinvolle invulling aan kan worden gegeven.

3.12

Tot slot zij opgemerkt dat het toekomstige plattelandsontwikkelingsbeleid ten uitvoer zal worden gelegd door een nieuwe Commissie, bestaande uit 25 leden. Als er voor de twee pijlers van het GLB twee verschillende Commissarissen verantwoordelijk zijn, dreigt de samenhang tussen beide beleidsterreinen een moeilijke zaak te worden. Het Comité is ertegen gekant dat er voor landbouwkwesties en plattelandsontwikkelingskwesties twee verschillende DG's en twee verschillende Commissarissen komen.

4.1

Het Comité heeft in eerdere adviezen (12) al uitgelegd dat de markten voor landbouwproducten van nature instabiel zijn en in belangrijke mate te maken hebben met prijsschommelingen. Daarom zijn instrumenten om het aanbod en de markten te reguleren onmisbaar willen de landbouwbedrijven kunnen voldoen aan de eisen die aan een duurzame landbouwproductie worden gesteld. Het Comité benadrukt dat de instandhouding van een beleid om de markten voor landbouwproducten te reguleren ook bijdraagt tot het welslagen van een beleid om landelijke gebieden te ontwikkelen.

4.2

Voorts is tijdens de GLB-hervorming van 26 juni 2003 besloten om de landbouwsteun los te koppelen van de productie. Hierdoor wordt het nog noodzakelijker om voor landbouwactiviteiten economische ontwikkelingsperspectieven te bieden teneinde meer rekening te houden met nieuwe eisen, zoals biodiversiteit, landschapsonderhoud en het scheppen van arbeidsplaatsen door deze sector. Het Comité wil er daarom nog eens op wijzen dat er in het streven naar een leefbaar platteland een sleutelrol is weggelegd voor de landbouw, omdat agrarische activiteiten een rechtstreeks verband mogelijk maken tussen grondgebied en menselijke bedrijvigheid.

4.2.1

Specifiek regionale productiemethoden, manieren om landbouwproducten een bepaalde toegevoegde waarde te geven door beschermde oorsprongsbenamingen (BOB) en beschermde geografische aanduidingen (BGA), en rechtstreekse verkoop zijn enkele aspecten van een multifunctionele landbouw die de plattelandsontwikkeling ten goede komen.

4.3

In de EU-25 is de landbouw goed voor ruim 13 mln rechtstreekse arbeidsplaatsen en ruim 5 mln banen in de toeleveringssector en de verwerkende industrie. Deze arbeidsplaatsen hangen van nature sterk met het grondgebied samen. Doordat in de handel binnen de EU het accent steeds meer komt te liggen op verwerkte levensmiddelen wordt de band tussen tussen de landbouw en de agroalimentaire sector alsmaar sterker. Bijgevolg is het voor de integratie van landelijke gebieden in de regionale economie van essentieel belang dat er verspreid over het platteland wordt doorgegaan met het bedrijven van landbouw.

4.4

In de EU-27 zal op 45 % van het grondgebied, d.w.z. 190 mln ha, landbouw worden bedreven. In 2001 viel meer dan 10 % van de bruikbare cultuurgrond onder agromilieumaatregelen. Van de gebieden waarop de habitat- en vogelrichtlijn betrekking heeft, bestaat 15 % uit landbouwgrond. En 38 % van het landbouwareaal van de EU-15 is aangeduid als „voor nitraten kwetsbare zones”. Met deze maatregelen worden lokale doelstellingen nagestreefd op het vlak van milieubescherming of ruimtelijke ordening. Het spreekt voor zich dat de landbouw nog steeds een vooraanstaande rol vervult in het beheer van het grondgebied.

4.5

Het Comité wil nog er nog eens aan herinneren dat een multifunctionele landbouw in verschillende opzichten bijdraagt tot de instandhouding van een leefbaar platteland. Commissie en Raad dienen dit telkens te vermelden wanneer zij documenten opstellen waarmee de koers van het plattelandsontwikkelingsbeleid wordt gewijzigd.

4.6

Het Comité onderschrijft de conclusies van de Conferentie van Salzburg over de diversifiëring van de plattelandseconomie, maar vindt wel dat moet worden opgepast voor „rurbanisatie van het platteland”, d.w.z. dat ontwikkelingsmaatregelen voor stedelijke gebieden ook op landelijke gebieden worden toegepast („rurbaan” is een samentrekking van „ruraal” en „urbaan”). In dit verband bereidt het Comité momenteel een initiatiefadvies over peri-urbane landbouw voor (13). Bij diversifiëring van de plattelandseconomie in het kader van het plattelandsontwikkelingsbeleid zou het vooral moeten gaan om zaken die nauw met de landbouw verband houden, zoals dienstverlening aan de agrarische bevolking om hun leefomstandigheden te verbeteren, ontwikkeling van agrotoerisme en ondersteuning van nevenwerkzaamheden die op landbouwactiviteiten gebaseerd zijn.

5.1

Uit de conclusies van het derde cohesieverslag blijkt dat de aanhoudende regionale verschillen op het gebied van duurzaam produceren, productiviteit en het creëren van werkgelegenheid veroorzaakt worden door structurele tekortkomingen in de voornaamste concurrentiefactoren. Volgens het Comité moet het plattelandsontwikkelingsbeleid ook hieraan de nodige aandacht besteden in het streven naar structurele ontwikkeling van landelijke gebieden.

5.2

Met de uitbreiding van de EU neemt het probleem van de economische ontwikkeling van landelijke gebieden alleen maar verder toe, omdat er in de nieuwe lidstaten nogal wat „verborgen werkloosheid” heerst. Hierdoor wordt het nog moeilijker om onderscheid te maken tussen het regionale en het plattelandsontwikkelingsbeleid. Het Comité stelt voor om in het kader van een nieuwe structuurfondsenverordening toe te lichten welke thema's het regionale en het plattelandsontwikkelingsbeleid gemeenschappelijk hebben, en om het aantal maatregelen dat door een van de twee beleidsterreinen gefinancierd kan worden te beperken, teneinde voor meer helderheid in het beleid op beide terreinen te zorgen.

5.3

De landbouw kan niet in haar eentje voor de ontwikkeling van de landelijke gebieden instaan. Dat neemt niet weg dat een geslaagd plattelandsontwikkelingsbeleid zonder landbouw ondenkbaar is. Gezien de directe en indirecte arbeidsplaatsen die ermee gepaard gaan en de omvang van het grondgebied dat door landbouwers wordt onderhouden, is het van prioritair belang dat de landbouw geholpen wordt zich aan te passen aan de veranderingen in de verwachtingen van de burgers. Daarbij komt nog dat beide pijlers van het GLB tot de plattelandsontwikkelingsdoelstellingen bijdragen door landbouwactiviteiten in stand te houden of te versterken.

5.4

De uitbreiding van de EU vormt ook een grote uitdaging voor de toekomst van het GLB. Het Comité vindt dat uitwisseling van ervaringen en overdracht van kennis een belangrijke plaats moeten innemen in de wijze waarop de tweede pijler van het GLB in de toekomstige periode gestalte wordt gegeven.

5.5

In dunbevolkte regio's, zoals eilanden, arctische gebieden en bergstreken, is de interne markt, vanwege hun permanente structurele handicaps, nog steeds niet voltooid. In de vormgeving van het regionale beleid en het plattelandsontwikkelingsbeleid moet hiermee rekening worden gehouden, met name door een hoger cofinancieringspercentage voor te stellen. Overigens is het Comité momenteel bezig met het opstellen van een initiatiefadvies (14) waarin wordt nagegaan hoe regio's met structurele handicaps beter in de regionale economie kunnen integreren.

5.6

Tot slot merkt het Comité op dat het plattelandsontwikkelingsbeleid en het regionale beleid niet de enige instrumenten zijn waarover de overheid beschikt om voor een harmonieuze ontwikkeling van het EU-grondgebied te zorgen. Adequate openbare dienstverlening in de regio's levert ook een belangrijke bijdrage tot de territoriale samenhang.

6.1

Uit de GLB-hervorming van juni 2003 blijkt dat de band tussen de tweede pijler van het GLB (plattelandsontwikkeling) en de aanpassing van de eerste pijler is versterkt. Zo zijn er nieuwe maatregelen ter flankering van de eerste pijler ingevoerd, waarmee het totale aantal ervan is verhoogd van 22 naar 26.

6.1.1

Er zijn twee nieuwe maatregelen ingevoerd ter verbetering van de voedselkwaliteit (vrijwillige deelname aan een nationaal programma van kwaliteitskeurmerken en voorlichtingsacties om bepaalde producten bij de consument aan te prijzen). De twee andere nieuwe maatregelen zijn erop gericht de productiewijzen aan te passen aan de Europese normen op het vlak van milieu, dierenwelzijn en de gezondheid van planten en dieren.

6.1.2

Verscheidene bestaande maatregelen zijn aangepast: dierenwelzijnsaspecten zijn geïntegreerd in de agromilieumaatregelen, jonge boeren met vestigingsplannen krijgen meer overheidssteun, de habitat- en vogelrichtlijn wordt geïmplementeerd en er komen financiële middelen voor investeringen in bossen die met inachtneming van sociale en milieucriteria worden beheerd.

6.2

Ten behoeve van de nieuwe lidstaten is voor de periode 2004-2006 een tijdelijk plattelandsontwikkelingsprogramma vastgesteld. Uit hoofde daarvan worden niet alleen de vier nieuwe flankerende maatregelen gefinancierd, maar ook hulp aan producentengroeperingen, steun voor landbouwbedrijven die niet groot genoeg zijn om van te leven, technische bijstand en een aanvulling op de rechtstreekse steun van de eerste pijler van het GLB.

7.1

Met de voltooiing van de interne markt en de geleidelijke openstelling daarvan voor landbouweconomieën die als gevolg van natuurlijke omstandigheden of minder strenge milieunormen over comparatieve voordelen beschikken, moet de EU er blijvend naar streven om het Europese landbouwmodel concurrerender te maken.

7.2

Het Comité is daarom van oordeel dat maatregelen om in het kader van het plattelandsontwikkelingsbeleid investeringssteun aan landbouwbedrijven te verlenen voortdurend moeten worden versterkt. Investeringen die gedaan worden om de milieunormen in acht te nemen en het dierenwelzijn en de werkomstandigheden te verbeteren dienen te worden aangemoedigd, vooral als zij ertoe bijdragen dat de landbouwactiviteit in een bepaald gebied steviger wordt verankerd.

7.3

De maatregel inzake bedrijfsadvisering waarmee landbouwers geholpen kunnen worden zich aan de nieuwe productienormen aan te passen, zou volgens het Comité eerder moeten ingaan. Deze maatregel mag in de lidstaten namelijk pas daadwerkelijk ten uitvoer worden gelegd vanaf 2006, terwijl de steunvoorwaarden al met ingang van 2005 zullen gelden.

7.4

In de voorbije jaren is uit een aantal ontwikkelingen - zoals de verzwakking van de instrumenten om de landbouwmarkten te reguleren, klimaatsveranderingen en voedselcrisesmaatregelen - gebleken hoe belangrijk het is de omzetcijfers van landbouwbedrijven te stabiliseren. In het kader van de GLB-hervorming van 2003 heeft de Commissie het plan opgevat om een rapport op te stellen waarin wordt nagegaan of een deel van de via modulatie vrijgekomen middelen gebruikt kan worden om op nationaal niveau specifieke maatregelen te treffen teneinde potentiële gevaren, crisissituaties en natuurrampen het hoofd te bieden. Het Comité wijst erop dat de Commissie dit rapport voor het eind van 2004 moet voorleggen en daarin ook moet ingaan op nationale èn communautaire mogelijkheden om de verzekeringsstelsels in de landbouw verder te ontwikkelen. Het zou eventueel ook graag zien dat onderzocht wordt in hoeverre de tweede pijler van het GLB als flankerend instrument kan dienen.