Europese onderzoeksruimte (EOR): nieuwe perspectieven

In januari 2000 heeft de Commissie het idee aan de orde gesteld van een Europese onderzoeksruimte, een Europese “interne markt” voor wetenschappelijk onderzoek waarin de nationale en regionale activiteiten, programma’s en beleidsmaatregelen op Europees niveau worden gecoördineerd en waarbinnen de Unie initiatieven opzet en financiert. Op die manier werden de grondvesten gelegd voor een echte Europese kennismaatschappij. Zeven jaar later lijkt de tijd gekomen om een nieuwe dynamiek aan dit project te geven. Als eerste stap in dit dynamiseringsproces legt de Commissie, via dit groenboek, haar nieuwe ideeën ter raadpleging voor. Die ideeën moeten een begin van antwoord bieden op de nog altijd bestaande uitdagingen van versnippering van de onderzoeksinspanningen, tekort aan investeringen en gestage internationalisering van wetenschap en technologie.

BESLUIT

Groenboek van 4 april 2007 - De Europese Onderzoeksruimte: Nieuwe perspectieven [COM(2007) 161 definitief – Niet gepubliceerd in het publicatieblad].

SAMENVATTING

Zonder een betere kennisproductie en een beter gebruik van verworven kennis kan de Europese Unie (EU) onmogelijk haar economische, maatschappelijke en milieudoelstellingen verwezenlijken, wat een ernstige mislukking zou inhouden van de Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid.

Zeven jaar nadat zij het concept "Europese onderzoeksruimte" in de wereld heeft gestuurd, wil de Commissie nieuwe perspectieven openen om de reeds geboekte vooruitgang verder te verdiepen.

Aangezien zij alle partijen die betrokken zijn bij het Europese onderzoek bij de zaak wil betrekken, onderwerpt de Commissie, via dit witboek, haar ideeën aan een openbare discussie.

De Europese onderzoeksruimte (EOR)

De EOR verenigt drie concepten:

een Europese "interne markt" voor onderzoek, die de mobiliteit van onderzoekers, technologieën en kennis bevordert;
een daadwerkelijke coördinatie, op het niveau van de Unie, van de activiteiten, programma's en onderzoeksbeleidslijnen die op nationaal en regionaal niveau worden ontwikkeld;
op Europese schaal opgezette en gefinancierde initiatieven.

De EOR moet:

een adequate stroom van bekwame onderzoekers waarborgen, met een hoge mate van mobiliteit tussen instellingen, disciplines, sectoren en landen onderling;
in een netwerk geïntegreerde onderzoeksinfrastructuren van wereldklasse op poten zetten die toegankelijk zijn voor onderzoeksteams uit alle delen van Europa en de rest van de wereld, met name door de ontwikkeling van nieuwe generaties infrastructuren voor elektronische communicatie;
beschikken over uitmuntende onderzoeksinstellingen die zich bezighouden met effectieve samenwerking en partnerschappen tussen de publieke en particuliere sector, via onder meer 'virtuele onderzoeksgemeenschappen';
effectieve kennisuitwisseling waarborgen, met name tussen publiek onderzoek en het bedrijfsleven, maar ook met de bevolking in het algemeen;
goed gecoördineerde onderzoeksprogramma’s en -prioriteiten uitwerken;
zich breed openstellen voor de rest van de wereld, met een sterk accent op nabuurschaplanden en een vaste verbintenis tot het oplossen van mondiale uitdagingen in samenwerking met de internationale partners van de EU.

Beginselen van de EOR

Drie grote beginselen liggen ten grondslag aan de verwezenlijking van de EOR in al haar dimensies:

het Europese onderzoeksbeleid moet diepgaand verankerd zijn in de Europese samenleving;
er moet absoluut een goed evenwicht worden gevonden tussen mededinging en samenwerking;

de diversiteit van de Unie, die naar gelang van de uitbreiding steeds groter wordt, moet gezien worden als een buitenkans voor Europa.

De eerste stappen in de verwezenlijking van de EOR

Sinds de oprichting in 2000 door de Europese Raad van Lissabon is de EOR uitgegroeid tot hét referentiepunt bij uitstek voor het onderzoeksbeleid in Europa. De EOR vormde de aanleiding tot verschillende initiatieven.

De verschillende kaderprogramma's voor onderzoek hebben de verwezenlijking van de EOR tot nog toe actief ondersteund. Het lopende zevende kaderprogramma heeft de fundamenten gelegd voor twee zeer belangrijke verwezenlijkingen: de oprichting van de Europese Onderzoeksraad en van het Europees Instituut voor Technologie.

De Europese Technologieplatforms (pdf) (EN) en het "EOR-NET"-programma hebben bijgedragen tot een betere coördinatie van de onderzoeksactiviteiten en -programma's.

Instrumenten zoals de 'open coördinatiemethode', met gebruikmaking van richtlijnen en aanbevelingen die op basis van vrijwilligheid ten uitvoer worden gelegd, stimuleren de discussies en hervormingen in alle lidstaten.

De EU heeft ook gekozen voor:

een ,innovatiestrategie met brede basis, welke tot een verbetering van de kadervoorwaarden voor onderzoek en innovatie op Europees niveau zal leiden;
een gemoderniseerd Gemeenschapskader voor staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie;
een leidraad voor effectiever gebruik van belastingsvoordelen voor onderzoek en ontwikkeling.

Een Europese strategie zou de impasse rond het Gemeenschapsoctrooi binnen afzienbare tijd moeten kunnen doorbreken.

Er werden initiatieven voorbereid om de opkomst van Europese 'leadmarkets' in veelbelovende technologie-intensieve sectoren te ondersteunen.

De EU heeft de ontwikkeling van onderzoeks- en innovatiemogelijkheden, met name in minder ontwikkelde regio's, tot een van de prioriteiten van haar cohesiebeleid en de bijbehorende financiële instrumenten (Structuurfondsen) gemaakt.

Van de EOR een realiteit maken

Hoewel er al heel wat vooruitgang is geboekt, moet nog aan diverse uitdagingen het hoofd worden geboden alvorens van een daadwerkelijke EOR kan worden gesproken:

onderzoekers worden nog steeds beperkt in hun carrièremogelijkheden door wettelijke en praktische hindernissen. Deze beletten de mobiliteit van onderzoekers tussen instellingen, sectoren en landen;
bedrijven hebben er vaak moeite mee om te komen tot samenwerking of partnervorming met onderzoeksinstellingen in Europa, met name als deze in andere landen zijn gevestigd;
er is nauwelijks sprake van coördinatie tussen landelijke en regionale onderzoeksfinancieringen zodat die een echt Europees perspectief en transnationale samenhang ontberen en dus doorgaans inefficiënt blijven;
de onderzoeksresultaten zouden veel beter kunnen worden geëxploiteerd;
de voortwoekerende versnippering van de Europese publieke onderzoeksbasis maakt dat Europa nog steeds weinig aantrekkelijk is voor investeerders (de particuliere sector wordt geacht voor twee derde bij te dragen tot de verwezenlijking van de doelstelling van 3% van het BBP gewijd aan onderzoek).

Context

Dit groenboek vormde de aanzet tot een brede raadpleging. Deze is in december 2007 afgerond. De ingezamelde antwoorden vormden het uitgangspunt voor concrete acties voor de uitbouw van de EOR, waarvan in 2008 met de tenuitvoerlegging is begonnen.

GERELATEERDE BESLUITEN

Resultaten van de openbare raadpleging over het groenboek “De Europese Onderzoeksruimte: Nieuwe perspectieven” van 2 april 2008 (pdf) (EN).

Dit verslag onderstreept de noodzaak van nieuwe acties op nationaal en/of Europees niveau teneinde de Europese onderzoekscapaciteit met het oog op de verwezenlijking van de EOR ten volle te benutten. De respondenten menen dat de uitwisseling van kennis, de onderzoeksinfrastructuren, de internationale samenwerking, de programmering en de mobiliteit van onderzoekers voor de EU een prioriteit moeten zijn. Zij vinden ook dat meer rekening dient te worden gehouden met de rol van de private ondernemingen, gezien hun relatie tot het innovatie- en onderwijsbeleid. Ook al zijn slechts weinigen vragende partij voor dwingende wetgeving, zijn velen voorstander van een wetgevend initiatief ter bevordering van de loopbaan en de mobiliteit van onderzoekers of tot instelling van een juridisch kader voor de Europese onderzoeksinfrastructuren. De communautaire instrumenten voor de bevordering van de EOR, zoals de financiële stimulansen, het optrekken van de begroting (het 7e kaderprogramma beschikt over een totale begroting van 54 miljard euro), de richtsnoeren, enz. dragen de goedkeuring van de respondenten weg.

In het verlengde van deze raadpleging werden in 2008 vijf initiatieven genomen met betrekking tot de EOR:

In aanvulling op deze initiatieven heeft de Raad beslist de EOR te versterken met de lancering van een nieuwe cyclus (2008-2010) van de Lissabonstrategie voor groei en werkgelegenheid. De lidstaten worden aangemoedigd om in hun nationale hervormingsprogramma’s de beleidslijnen vast te leggen die zullen bijdragen aan de uitbouw van de EOR.

van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de regio's - Naar een Europese onderzoekruimte [COM(2000) 6 definitief - Niet gepubliceerd in het publicatieblad].

See also