Open data en hergebruik van overheidsinformatie

SAMENVATTING VAN:

Richtlijn (EU) 2019/1024 inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie

WAT IS HET DOEL VAN DE RICHTLIJN?

In deze richtlijn wordt het rechtskader vastgesteld voor het hergebruik* van overheidsinformatie zoals geografische informatie, informatie uit het kadaster en statistische of juridische informatie die in het bezit is van openbare lichamen* of overheidsondernemingen*, en van door de overheid gefinancierde onderzoeksgegevens.
De richtlijn heeft als doel het sociaal-economisch potentieel van overheidsinformatie te vergroten, bijvoorbeeld door deze gemakkelijker beschikbaar te maken voor startende ondernemingen en kleine en middelgrote ondernemingen, door het vergoten van het aanbod van dynamische gegevens* en van datasets met een bijzonder grote economische impact, en door het bevorderen van concurrentie en transparantie op de informatiemarkt.
De richtlijn maakt deel uit van een pakket van maatregelen ter versterking van de gegevenseconomie van de Europese Unie (EU), met inbegrip van de ontwikkeling van artificiële intelligentie.
Deze richtlijn, die ook wel de “richtlijn open data” wordt genoemd, vormt een herschikking van Richtlijn 2003/98/EG.
De richtlijn strekt tot intrekking van Richtlijn 2003/98/EG en Richtlijn 2013/37/EU per 17 juli 2021.

KERNPUNTEN

De richtlijn is gebaseerd op het algemene beginsel dat openbare en door de overheid gefinancierde gegevens herbruikbaar moeten zijn voor commerciële of niet-commerciële doeleinden.

Open data

De richtlijn bevordert het gebruik van open data (gegevens die worden gepresenteerd in een open formaat* en die men voor elk doel vrij kan gebruiken en mag delen). Openbare lichamen en overheidsondernemingen moeten hun documenten beschikbaar stellen in alle bestaande formaten of talen en, in voorkomend geval, langs elektronische weg in een open, machinaal leesbaar, toegankelijk, vindbaar en herbruikbaar formaat, compleet met hun metagegevens.

Praktische regelingen voor hergebruik

Openbare lichamen moeten verzoeken om hergebruik van documenten behandelen, waar mogelijk langs elektronische weg, en de documenten binnen een redelijke termijn beschikbaar stellen.
Daarnaast moeten zij de nodige maatregelen nemen om het online zoeken en vinden van de documenten die ze bewaren, te vergemakkelijken.
De lidstaten van de EU moeten ook het doeltreffende hergebruik van documenten vergemakkelijken, met name door informatie te verstrekken over de in de richtlijn genoemde rechten en door ondersteuning en begeleiding te bieden.

Dynamische en realtimegegevens

Dynamische gegevens moeten onmiddellijk bij het verzamelen beschikbaar worden gesteld voor hergebruik via een applicatieprogramma-interface en, in voorkomend geval, in de vorm van een bulksgewijze download.

Onderzoeksgegevens

De lidstaten moeten beleid vaststellen en maatregelen treffen om met overheidsmiddelen gefinancierde onderzoeksgegevens beschikbaar te stellen volgens het beginsel “open door standaardinstellingen” (open by default) en moeten de verspreiding ondersteunen van onderzoeksgegevens die vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar zijn (de “FAIR-beginselen”).
In dat verband worden problemen met betrekking tot intellectuele-eigendomsrechten, vertrouwelijkheid en bescherming van persoonsgegevens, beveiliging en rechtmatige handelsbelangen in aanmerking genomen in overeenstemming met het beginsel “zo open als mogelijk, zo gesloten als nodig” (as open as possible, as closed as necessary).
Onderzoeksgegevens zijn herbruikbaar voor commerciële of niet-commerciële doeleinden ingeval ze al openbaar toegankelijk zijn gemaakt via een institutionele of thematische databank.

Discriminatieverbod en eerlijke handel

Het hergebruik van documenten staat open voor alle marktpartijen en de voorwaarden voor hergebruik mogen niet discriminerend zijn.
In het algemeen geldt dat overeenkomsten tussen een openbaar lichaam dat of overheidsonderneming die deze documenten in bezit heeft en derden geen exclusiviteitsrechten mogen verlenen.
In nauw omschreven gevallen waarin de richtlijn dergelijke overeenkomsten toestaat, dient de geldigheid daarvan periodiek te worden getoetst en zijn speciale transparantievereisten van toepassing.

Hoogwaardige datasets

Documenten waarvan het hergebruik belangrijke sociaal-economische voordelen meebrengt, moeten beschikbaar worden gesteld onder bijzonder gunstige voorwaarden voor hergebruik. Daarom werd de Europese Commissie krachtens de richtlijn verplicht om een lijst vast te stellen met hoogwaardige datasets die kosteloos beschikbaar moeten worden gesteld in machinaal leesbare formaten, via applicatieprogramma-interfaces en, in voorkomend geval, in de vorm van bulksgewijze downloads. Deze datasets zijn geselecteerd uit de zes thematische categorieën die zijn opgenomen in bijlage I:

geospatiale data;
aardobservatie en milieu;
meteorologische data;
statistiek;
bedrijven en eigendom van bedrijven;
mobiliteit.

Daarnaast is de Commissie bevoegd om nieuwe thematische categorieën toe te voegen door middel van een gedelegeerde handeling.

Bijgevolg zijn bij een uitvoeringshandeling, Verordening (EU) 2023/138, een lijst met specifieke hoogwaardige datasets en de regelingen voor publicatie en hergebruik van die gegevens vastgesteld.

Vergoedingen

Het hergebruik van documenten moet kosteloos zijn. De terugvordering van de marginale kosten voor de vermenigvuldiging en verspreiding van documenten, evenals voor de anonimisering van persoonsgegevens en voor maatregelen ter bescherming van commercieel vertrouwelijke informatie kan evenwel worden toegestaan.
Bij wijze van uitzondering mogen culturele instellingen, overheidsondernemingen en sommige openbare lichamen die aan de vereisten van artikel 6, lid 2, voldoen, meer in rekening brengen om kosten door te berekenen.

Uitzonderingen

De richtlijn is niet van toepassing op:

documenten waarvan de intellectuele-eigendomsrechten bij derden berusten;
documenten waartoe de toegang is uitgesloten of beperkt door een nationale toegangsregeling of om redenen van bescherming van gevoelige kritieke infrastructuur;
documenten waarvan de verstrekking buiten de openbare taak van een openbaar lichaam of het verrichten van diensten van algemeen belang van een openbaar bedrijf valt;
documenten in het bezit van overheidsondernemingen die verband houden met activiteiten die op grond van artikel 34 van Richtlijn 2014/25/EU (zie samenvatting) rechtstreeks blootstaan aan concurrentie en bijgevolg niet onder aanbestedingsregels vallen;
andere documenten als bedoeld in artikel 1, lid 2, van de richtlijn.

VANAF WANNEER ZIJN DE REGELS VAN TOEPASSING?

De richtlijn moest op 17 juli 2021 in nationale wetgeving zijn omgezet.

ACHTERGROND

Zie voor meer informatie:

Open data (Europese Commissie)
Van de richtlijn overheidsinformatie (PSI) naar de richtlijn open data (Europese Commissie)
Feiten en cijfers met betrekking tot open onderzoeksgegevens (Europese Commissie)
Niet-wetgevende maatregelen om hergebruik te vergemakkelijken (Europese Commissie)
Het officiële portaal voor Europese data.

KERNBEGRIPPEN

Hergebruik. Het gebruik door natuurlijke personen of rechtspersonen van documenten die in het bezit zijn van openbare lichamen of overheidsondernemingen.

Openbaar lichaam. De staats-, regionale en lokale overheidsinstanties, publiekrechtelijke instellingen of samenwerkingsverbanden bestaande uit deze overheidsinstanties of deze publiekrechtelijke instellingen.

Overheidsonderneming. Elke onderneming waarop de openbare lichamen een overheersende invloed kunnen uitoefenen uit hoofde van eigendom, financiële deelname of de op de onderneming van toepassing zijnde voorschriften; hiertoe behoren ondernemingen die optreden als exploitanten van openbaar personenvervoer over de weg of per spoor, luchtvaartmaatschappijen en rederijen uit de EU die openbaredienstverplichtingen vervullen.

Dynamische gegevens. Documenten in digitale vorm die frequent of in real time worden geactualiseerd, met name wegens hun volatiliteit of omdat ze snel verouderd zijn; gegevens die door sensoren zijn gegenereerd.

Open formaat. Een bestandsformaat dat platformonafhankelijk is en voor het publiek beschikbaar is zonder enige beperking die het hergebruik van documenten belemmert.

BELANGRIJKSTE DOCUMENT

Richtlijn (EU) 2019/1024 van het Europees Parlement en de Raad van 20 juni 2019 inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie (herschikking) (PB L 172 van 26.6.2019, blz. 56-83).

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Uitvoeringsverordening (EU) 2023/138 van de Commissie van 21 december 2022 tot vaststelling van een lijst met specifieke hoogwaardige datasets en de regelingen voor publicatie en hergebruik van die gegevens (PB L 19 van 20.1.2023, blz. 43-75).

Richtlijn (EU) 2016/2102 van het Europees Parlement en de Raad van 26 oktober 2016 inzake de toegankelijkheid van de websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties (PB L 327 van 2.12.2016, blz. 1-15).

Richtlijn 2014/25/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 februari 2014 betreffende het plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten en houdende intrekking van Richtlijn 2004/17/EG (PB L 94 van 28.3.2014, blz. 243-374).

Achtereenvolgende wijzigingen aan Richtlijn 2014/25/EG werden in de basistekst opgenomen. Deze geconsolideerde versie is enkel van documentaire waarde.

Verordening (EG) nr. 1008/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 24 september 2008 inzake gemeenschappelijke regels voor de exploitatie van luchtdiensten in de Gemeenschap (Herziening) (PB L 293 van 31.10.2008, blz. 3-20).

Zie de geconsolideerde versie.

Verordening (EG) nr. 1370/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2007 betreffende het openbaar personenvervoer per spoor en over de weg en tot intrekking van Verordening (EEG) nr. 1191/69 van de Raad en Verordening (EEG) nr. 1107/70 van de Raad (PB L 315 van 3.12.2007, blz. 1-13).

Zie de geconsolideerde versie.

Verordening (EEG) nr. 3577/92 van de Raad van 7 december 1992 houdende toepassing van het beginsel van het vrij verrichten van diensten op het zeevervoer binnen de lidstaten (cabotage in het zeevervoer) (PB L 364 van 12.12.1992, blz. 7-10).

Zie de geconsolideerde versie.

Laatste bijwerking 25.01.2023