Beperkende maatregelen van de EU in verband met de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne

KERNPUNTEN

• De oorspronkelijke sancties tegen Rusland, die dateren uit 2014, zijn meerdere malen gewijzigd, bijvoorbeeld om lijsten van personen bij te werken of bestaande sancties te verlengen.
• Sinds het besluit van Rusland in februari 2022 om de niet door de regering gecontroleerde gebieden van de oblasten Donetsk en Luhansk in Oekraïne te erkennen als onafhankelijke entiteiten, en sinds de daaropvolgende invasie van Oekraïne, heeft de EU het grootste pakket beperkende maatregelen ooit aangenomen, in een reeks besluiten die zestien pakketten omvatten en gericht zijn tegen verschillende sectoren van de Russische economie en tegen personen die de Russische aanvalsoorlog steunen.

Gerichte sancties

De EU heeft verschillende soorten sancties ingesteld met verschillende doelstellingen.

Individuele sancties

Deze sancties zijn gericht op personen, entiteiten en lichamen die onder andere handelingen hebben gepleegd die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen of bedreigen. Deze sancties omvatten:

• het bevriezen van activa in de EU;
• het EU-burgers en -bedrijvenverbieden fondsen ter beschikking te stellen;
• het verbieden van reizen van personen, waardoor zij het grondgebied van de EU niet kunnen betreden of er niet doorheen kunnen reizen;
• een uniek opnamecriterium dat gericht is op personen of entiteiten van buiten de EU die inbreuken op het verbod op de omzeiling van EU-sancties door personen of entiteiten vergemakkelijken.

De lijsten van personen, lichamen en entiteiten worden regelmatig bijgewerkt. Ze zijn ook uitgebreid met enkele door Rusland gecontroleerde entiteiten in de illegaal geannexeerde Krim en Sebastopol, en actoren in niet-EU landen die rechtstreeks de oorlogsinspanningen van Rusland ondersteunen.

In het sanctiepakket van februari 2025 wordt de lijst aangevuld met:

• nog eens 48 personen, waaronder bestuurders van ondernemingen die werkzaam zijn in de sectoren mijnbouw en energie, politici en vertegenwoordigers uit de niet door de regering gecontroleerde gebieden van Oekraïne, personen die betrokken zijn bij de massaontvoering, illegale heropvoeding, deportatie en gedwongen overbrenging van Oekraïense kinderen naar Rusland, en twee hoge functionarissen van de Koreaanse Volksleger;
• 35 entiteiten die actief zijn in of verbonden zijn met het militair-industriële complex, waaronder entiteiten die militaire uitrusting en technologie vervaardigen (d.w.z. voertuigen, vuurwerk en wapens) en van militaire uitrusting transporteren, entiteiten die Russische ruwe aardolie en aardolieproducten transporteren, propagandistische media (Nieuw-Front en Zuid-Front, die een vertekend beeld van de geschiedenis geven en gemanipuleerde informatie verspreiden), Galantex (een versleutelde valutauitwisseling met basis in Rusland) en exploitanten in niet-EU-landen die rechtstreeks steun verlenen aan de oorlogsinspanningen van Rusland, zoals een Chinese bedrijf dat satellietbeeldvorming produceert.

Dit laatste pakket betekent dat de beperkende maatregelen van de EU met betrekking tot maatregelen die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen of bedreigen, zich nu richten op een totaal van meer dan 2.400 personen en entiteiten.

Economische sancties

• Sancties voor de financiële sector, waaronder:
  • aanzienlijke beperkingen op de toegang van Rusland tot de EU-kapitaalmarkten en -diensten;
  • het loskoppelen van de belangrijkste Russische banken van het systeem SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication);
  • een verbod op het verstrekken van kredietbeoordelingsdiensten, crypto-activa, advies over trusts en financiële bijstand voor handel of investeringen, en een volledig transactieverbod voor belangrijke Russische banken;
  • een verbod voor EU-onderdanen om functies te bekleden in de bestuursorganen van in Rusland gevestigde rechtspersonen, entiteiten of lichamen die eigendom zijn van de Russische staat of onder zijn zeggenschap staan;
  • een verbod voor Russische onderdanen of in Rusland woonachtige natuurlijke personen om functies te bekleden in de bestuursorganen van de eigenaren/exploitanten van kritieke infrastructuur¹, Europese kritieke infrastructuur² of kritieke entiteiten;
  • sancties tegen financiële instellingen die gebruikmaken van het Russische SPFS-systeem (systeem voor de overdracht van financiële berichten) om beperkende maatregelen en het verbod op EU-banken die gebruikmaken van het systeem, te omzeilen en, sinds februari 2025, een exploitatieverbod op krediet- of financiële instellingen buiten Rusland die de SPFS gebruiken;
  • sancties op de beurs van Gaantex, een in Rusland gevestigde cryptocurrency-beurs.
• Sancties tegen de energiesector, met inbegrip van het verbod op:
  • Russische steenkool en andere vaste fossiele brandstoffen;
  • de invoer, aankoop of overbrenging uit Rusland van ruwe olie en geraffineerde aardolieproducten boven een vaste prijs die bekend staat als het olieprijsplafond (met beperkte tijdelijke uitzonderingen voor bepaalde sterk afhankelijke EU-lidstaten);
  • de uitvoer van vliegtuigbrandstof naar Rusland;
  • nieuwe investeringen in de Russische mijnbouwsector;
  • het aanbieden van gasopslagcapaciteit aan Russische onderdanen, in Rusland verblijvende natuurlijke personen of in Rusland gevestigde rechtspersonen, entiteiten of lichamen;
  • de wederuitvoer van vloeibaar aardgas, alsmede een verbod op investeringen in projecten voor vloeibaar aardgas in Rusland.
  • de invoer van vloeibaar wolfraam, die op 20 december 2024 in werking is getreden.
• Sancties op lucht-, zee- en wegvervoer, met inbegrip van:
  • een verbod op de uitvoer, verkoop, levering of overdracht aan en naar Rusland van alle vliegtuigen, vliegtuigonderdelen en -uitrusting, alsmede goederen die in de luchtvaartsector worden gebruikt;
  • de sluiting van het EU-luchtruim voor alle vliegtuigen die in Russisch bezit zijn, geregistreerd zijn of onder Russische controle staan, met inbegrip van de privéjets van oligarchen;
  • een verbod op de uitvoer van maritieme navigatiegoederen en radiocommunicatietechnologie naar Rusland;
  • een verbod voor Russische schepen om havens of sluizen van de EU aan te doen;
  • de lijst van 27 extra schepen, waaraan een verbod was opgelegd om toegang te krijgen tot EU-havens en -sluizen (inclusief aanverwante diensten) om de zogenaamde schaduwvloot aan te pakken;
  • een verbod voor Russische of Wit-Russische wegvervoerondernemers om de EU binnen te komen;
  • een wegvervoersverbod voor EU-exploitanten die in handen zijn van Russische particulieren;
  • een verbod op transacties met het Russische maritieme scheepsregister;
  • een verbod voor zowel bemande als onbemande Russische vliegtuigen om te landen op, op te stijgen vanaf of over EU-grondgebied te vliegen;
  • een verbod op de rechtstreekse uitvoer van dronemotoren naar Rusland;
  • een verplichting voor vliegtuigexploitanten van niet-geregelde vluchten tussen Rusland en de EU of via EU-luchtruim, die rechtstreeks of via een niet-EU-land worden uitgevoerd, om alle relevante informatie over de vlucht op verzoek van de bevoegde lidstaat aan de bevoegde autoriteiten mee te delen;
  • een verbod op niet-EU-tankschepen die deel uitmaken van de Russische schaduwvloot die het olieprijslimietmechanisme omzeilen, de energiesector van Rusland of de militaire uitrusting voor Rusland ondersteunen of uit Oekraïne gestolen granen vervoeren.
• Sancties op diamanten, met inbegrip van:
  • het pakket maatregelen van de EU van december 2023 dat de rechtstreekse of indirecte invoer, aankoop of overdracht uit Rusland van niet-industriële natuurlijke en synthetische diamanten, alsmede van diamantjuwelen met ingang van 1 januari 2024 verbiedt;
  • het pakket van juni 2024 dat voorziet in een indirect verbod op de invoer van Russische diamanten, waarvoor de inwerkingtreding met de Groep van Zeven moet worden gecoördineerd.
• Sancties op exportcontrole en exportfinanciering, met inbegrip van:
  • een uitgebreide exportbeperking voor apparatuur, technologie en diensten voor de energie-industrie in Rusland (met enkele uitzonderingen);
  • een beperking op de uitvoer van in euro luidende bankbiljetten en de verkoop van in euro luidende effecten;
  • een beperking op producten die kunnen bijdragen tot de militaire en technologische sectoren en de defensie- en veiligheidssector van Rusland:
  • een verplichting voor moedermaatschappijen uit de EU om naar hun beste vermogen ervoor te zorgen dat hun dochterondernemingen in niet-EU-landen Eu-sancties naleven.
• Een wapenembargo, waaronder:
  • een verbod op de verkoop, levering, overdracht of uitvoer van wapens en alle soorten aanverwant materieel aan Rusland;
  • uitvoerverboden voor civiele vuurwapens;
  • een verbod op de doorvoer via het Russische grondgebied van vuurwapens, onderdelen, essentiële componenten en op munitie ervan die uit de EU worden uitgevoerd.
• Sancties op goederen voor tweeërlei gebruik en producten voor geavanceerde technologie, waaronder de volgende.
  • Uitvoerverboden voor goederen voor tweeërlei gebruik en andere geavanceerde goederen en technologie die kunnen bijdragen tot de technologische verbetering van de Russische defensie- en veiligheidssector;
  • Een lijst van producten waarvoor beperkingen gelden: dronemotoren, verdere chemische en biologische apparatuur, stoffen en elektronische componenten voor oproerbeheersing, generatoren, speelgoeddrones, laptops, harde schijven, IT-componenten, nachtzicht- en radionavigatieapparatuur, camera’s, lenzen, zeldzame aardmetalen en verbindingen, elektronische geïntegreerde schakelingen, thermografische camera’s, elektronische componenten, halfgeleidermaterialen, fabricage- en testapparatuur voor elektronische geïntegreerde schakelingen en printplaten, precursoren van energetische materialen en precursoren van chemische wapens, optische componenten, navigatie-instrumenten, metalen die worden gebruikt in de defensiesector en scheepsuitrusting;
  • Chemische stoffen, waaronder mangaanerts en verbindingen van zeldzame aardmetalen, kunststoffen, graafmachines, monitors en elektrische apparatuur, zijn ook beperkt door het 14e pakket;
  • De invoering van een niet-naar-Ruslandclausule voor EU-exporteurs, waardoor zij de wederuitvoer van gevoelige goederen en technologie (met inbegrip van gevechtsartikelen) naar Rusland contractueel verbieden.
  • Een verbod op de doorvoer via het grondgebied van Rusland van uit de EU uitgevoerde goederen en technologie voor tweeërlei gebruik, om het risico op omzeiling van EU-sancties te beperken, samen met goederen en technologie die kunnen bijdragen tot de militaire en technologische verbetering van Rusland of tot de ontwikkeling van de defensie- en veiligheidssector, goederen en technologie die geschikt zijn voor gebruik in de luchtvaart- of ruimtevaartindustrie, en vliegtuigbrandstoffen en brandstofadditieven die uit de EU naar niet-EU-landen worden uitgevoerd. In het pakket van december 2023 werd het doorvoerverbod uitgebreid naar alle oorlogsmateriaal.
  • In het pakket van juni 2023 werden 87 entiteiten toegevoegd aan de lijst van personen die rechtstreeks steun bieden aan het militair-industrieel complex van Rusland in de aanvalsoorlog tegen Oekraïne — de lijst bevat entiteiten in niet-EU-landen die drones produceren en uitvoeren naar Rusland, en andere partijen die betrokken zijn bij het omzeilen van sancties en het leveren van elektronische componenten aan Rusland.
  • Het pakket van december 2023 schreef voor dat EU-exporteurs de wederuitvoer naar Rusland en de wederuitvoer voor gebruik in Rusland van bijzonder gevoelige goederen en technologie contractueel moeten verbieden bij de verkoop, levering, overdracht of uitvoer naar een niet-EU-land, met uitzondering van partnerlanden. Deze vereiste heeft betrekking op verboden producten die worden gebruikt in Russische militaire systemen die gevonden worden in het gevechtsgebied in Oekraïne of die van cruciaal belang zijn voor de ontwikkeling, productie of het gebruik van die Russische militaire systemen, alsmede luchtvaartgoederen en -wapens.
  • In het pakket van december 2023 is ook de lijst van producten waarvoor beperkingen gelden uitgebreid die kunnen bijdragen aan het versterken van de defensie- en veiligheidssector van Rusland. De lijst bevat nu ook chemische stoffen, lithiumbatterijen, thermostaten, gelijkstroommotoren en servomotoren voor onbemande luchtvaartuigen (UAV’s), machinegereedschap en machineonderdelen.
• Handelsbeperkingen en -verboden voor goederen zoals ijzer, staal, kolen, cement, bitumen en asfalt, koolstof, synthetisch rubber, zeevruchten, helium, goud van Russische oorsprong en andere luxegoederen.
• Een uitvoerverbod voor producten op gebieden waar Rusland sterk afhankelijk is van de EU (waaronder halfgeleiders, gevoelige machines, vervoer en chemicaliën).
• Een verbod op het verlenen van diensten op het gebied van boekhouding, accountantscontrole, wettelijke controle, boekhouding en belastingadvies, bedrijfs- en managementadvies, public relations, architecten- en ingenieursdiensten, IT-adviesdiensten en juridisch advies aan de Russische regering en aan in Rusland gevestigde rechtspersonen, entiteiten of lichamen. In het pakket van december 2023 is deze lijst uitgebreid met software voor bedrijfsbeheer en voor industrieel ontwerp en productie.
• Een verbod op het leveren van diensten op het gebied van reclame, marktonderzoek en opiniepeilingen, alsmede op het testen van producten en technische inspecties.
• Een verbod op het transport van goederen naar de EU over de weg via in Rusland geregistreerde aanhangwagens en opleggers, ook wanneer deze worden vervoerd door vrachtwagens die buiten Rusland zijn geregistreerd.
• Een verbod op de toegang tot EU-havens en -sluizen voor alle schepen die schip-tot-schiptransfers verrichten, indien de bevoegde autoriteiten gegronde redenen hebben om te vermoeden dat het vaartuig het verbod op de invoer van Russische ruwe olie of aardolieproducten over zee in de EU schendt, of Russische ruwe olie of aardolieproducten vervoert die boven het door de Price Cap Coalition overeengekomen prijsplafond zijn gekocht.
• Een invoerverbod op goederen uit gebieden in Oekraïne die niet door de regering worden gecontroleerd, waaronder de oblasten Donetsk, Luhansk, Zaporizja en Cherson, en uit de illegaal geannexeerde Krim en Sebastopol.
• Een invoerverbod op goederen die aanzienlijke inkomsten genereren voor Rusland (waardoor Rusland de aanvalsoorlog tegen Oekraïne kan voortzetten), zoals gietijzer en spiegelijzer (een legering van ijzer en mangaan gebruikt in de vervaardiging van staal), koper- en aluminiumdraad, folie, buizen en pijpen.
• Een verbod op de aankoop, invoer, overdracht of uitvoer van Oekraïense culturele goederen en andere goederen van archeologische, historische, culturele, zeldzame wetenschappelijke of religieuze waarde, waarvoor er redelijke gronden zijn om te vermoeden dat de goederen op onrechtmatige wijze uit Oekraïne zijn verwijderd.

Instrument tegen omzeiling

Om de toenemende omzeiling van EU-sancties aan banden te leggen, is als onderdeel van het sanctiepakket van juni 2023 dit instrument ingevoerd. Om Rusland de middelen te ontzeggen die het land in staat stellen zijn oorlog tegen Oekraïne voort te zetten, neemt het instrument de vorm aan van passende individuele maatregelen tegen exploitanten van niet-EU-landen die de omzeiling van de sancties faciliteren. Indien er substantieel en systematisch sprake blijft van omzeiling, heeft de EU de mogelijkheid uitzonderlijke maatregelen als laatste redmiddel te nemen. In dat geval kan de Raad van de Europese Unie met eenparigheid van stemmen besluiten tot het beperken van de verkoop, levering, overdracht of uitvoer van goederen en technologie waarvan de uitvoer naar Rusland reeds verboden is met betrekking tot niet-EU-landen die aantoonbaar steeds een bijzonder hoog risico lopen om te worden gebruikt voor omzeiling. Om de omzeiling verder te belemmeren, verbood het pakket van december 2023 Russische onderdanen ook eigenaar te zijn van, zeggenschap uit te oefenen over of functies te bekleden in de bestuursorganen van de rechtspersonen, entiteiten of lichamen die diensten leveren op het gebied van portemonnees, rekeningen of bewaring van cryptoactiva aan Russische onderdanen en ingezetenen.

Beperkingen op Russische media

Deze beperkingen omvatten de opschorting van transmissie, distributie en uitzendingen voor een aantal Russische staatsbedrijven om systematische propaganda, mediamanipulatie en desinformatie in te dammen. Het sanctiepakket van juni 2024 heeft de uitzendlicenties van vier andere organisaties voor hun doorlopende en onderling afgestemde initiatieven tegen het maatschappelijk middenveld in de EU en de buurlanden opgeschort, waarbij de feiten ernstig worden verdraaid en gemanipuleerd. Het pakket bevatte tevens maatregelen die een verbod inhouden op financiële steun aan politieke partijen, niet-gouvernementele organisaties, denktanks en mediadiensten uit Rusland en verbonden landen, om Russische interferentie en propaganda te bestrijden.

Sancties tegen Belarus

Deze zijn ingevoerd gezien de situatie in dat land en de betrokkenheid van Belarus bij de Russische agressie tegen Oekraïne (zie de samenvatting).

• Snel na de vaststelling van het 14e sanctiepakket tegen Rusland, werd op 29 juni 2024 een aanpassingspakket voor Belarus aangenomen. De sancties tegen Belarus waren grotendeels dezelfde sectorale maatregelen die tegen Rusland zijn genomen om de bestaande lacunes te dichten en de omzeilmogelijkheden te beperken. Het pakket omvatte een uitvoerverbod voor goederen en technologieën voor tweeërlei gebruik en een invoerverbod voor goud, diamanten, helium, steenkool en minerale producten, met inbegrip van ruwe aardolie. Daarnaast wordt met het pakket het wegvervoerverbod uitgebreid en de clausule van maximale inspanning voor dochterondernemingen van EU-exploitanten in niet-EU-landen weerspiegeld. Ten slotte werd in het pakket een niet-naar-Belarusclausule voor Eu-exporteurs toegevoegd.
• Een ander pakket sancties tegen Belarus, dat tegelijkertijd met het 16e sanctiepakket voor Rusland werd aangenomen, heeft de lijst van uitvoer die ten goede zou kunnen komen aan de militaire en industriële capaciteit van Belarus uitgebreid met onder andere chemische precursoren voor oproerbeheersing, software voor computergestuurde numerieke machines, chroomertsen en -verbindingen, besturingssystemen voor het besturen van UAV's, pyrotechnische artikelen en brandbare materialen.

Sancties tegen Iraanse personen en entiteiten

Deze zijn ingevoerd met het oog op de rol van de deelnemers bij de ontwikkeling en levering van UAV’s die door Rusland worden gebruikt in de oorlog tegen Oekraïne.

• Op 20 juli 2023 stelde de Raad een nieuw kader vast voor beperkende maatregelen in het licht van de militaire steun van Iran aan de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne, dat de uitvoer uit de EU naar Iran verbiedt van bij de bouw en productie van UAV's gebruikte componenten en voorziet in reisbeperkingen en bevriezing van tegoeden die kunnen worden opgelegd aan personen die verantwoordelijk zijn voor of betrokken zijn bij het UAV-programma van Iran of dit ondersteunen (zie de samenvatting). Deze nieuwe sanctieregeling vormt een aanvulling op de drie eerder goedgekeurde pakketten dronesgerelateerde sancties die zijn gericht op personen en entiteiten. De Raad heeft op dezelfde dag ook besloten zes Iraanse personen op te nemen in de lijst volgens twee reeds bestaande sanctieregelingen voor de militaire steun van Iran voor de aanvalsoorlog tegen Oekraïne (drones) en voor het Syrische regime (luchtverdedigingssystemen).
• Op 31 mei 2024 heeft de Raad beperkende maatregelen vastgesteld tegen zes personen en drie entiteiten voor hun rol bij de overdracht van UAV's naar Rusland ter ondersteuning van de aanvalsoorlog tegen Oekraïne of de overdracht van UAV's of raketten naar gewapende groepen en entiteiten die vrede en veiligheid ondermijnen in het Midden-Oosten en het Rode Zeegebied, of omdat zij betrokken zijn bij het UAV-programma van Iran.
• Op 24 juni 2024 werd een Iraanse entiteit op de lijst gezet door haar betrokkenheid bij de UAV- en rakettenprogramma's van Iran en bij de overdracht van Iraanse UAV's naar Rusland ter ondersteuning van haar aanvalsoorlog tegen Oekraïne.

Diplomatieke maatregelen

Deze omvatten de opschorting van visumvrij reizen voor diplomaten en visumversoepeling voor dienstpaspoorthouders en zakenlieden.

Uitzonderingen

• Om de wereldwijde voedsel- en energiezekerheid te waarborgen, zijn de sancties niet gericht op de Russische uitvoer van landbouw- en voedingsproducten, waaronder tarwe en meststoffen, noch op de levering van olie en aardolieproducten aan niet-EU-landen.
• De tegoeden van bepaalde personen die een belangrijke rol speelden in de internationale handel in landbouw- en voedingsproducten, waaronder tarwe en meststoffen, kunnen worden vrijgegeven; fondsen en economische middelen kunnen ook aan hen ter beschikking worden gesteld.
• De EU-sancties verhinderen niet dat landen buiten de EU en hun onderdanen farmaceutische of medische producten uit Rusland kopen.
• Een “noodclausule” staat het vervoer van olie boven het prijsplafond, de verlening van technische bijstand, bemiddelings- of financieringsdiensten, of financiële bijstand in verband met het vervoer ervan naar niet-EU-landen toe om met spoed gebeurtenissen die ernstige gevolgen kunnen hebben voor de menselijke gezondheid en veiligheid of het milieu te voorkomen of te beperken, of als reactie op natuurrampen.

De bijlagen bij de verschillende besluiten en verordeningen bevatten lijsten van de personen, entiteiten, lichamen en de goederen en technologie waarop de beperkende maatregelen van toepassing zijn.