EENENTWINTIGSTE JAARVERSLAG OVEREENKOMSTIG ARTIKEL 8, LID 2, VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB VAN DE RAAD TOT VASTSTELLING VAN GEMEENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN VOOR DE CONTROLE OP DE UITVOER VAN MILITAIRE GOEDEREN EN TECHNOLOGIE

(2019/C 437/01)

INLEIDING

Het onderhavige verslag heeft betrekking op statistieken over vergunningen en de uitvoer van conventionele wapens uit de lidstaten van de EU gedurende het kalenderjaar 2018. Het behandelt tevens de activiteiten van de EU en haar lidstaten in het kader van de toepassing van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB (1) (2) van de Raad in 2018 en 2019, naast de activiteiten vermeld in het twintigste jaarverslag.

Het verslag is opgesteld door de Europese Dienst voor extern optreden op basis van gegevens die door de nationale autoriteiten van de lidstaten werden verstrekt. De Groep export van conventionele wapens (Coarm) van de Raad ondersteunt een permanente dialoog tussen de lidstaten over de coherente toepassing van de gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van wapens. De werkzaamheden van Coarm zijn tevens gericht op verdere convergentie van dit beleid (Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie, dat in 2008 in de plaats is gekomen van de EU-gedragscode betreffende wapenuitvoer, die sinds juni 1998 van kracht was).

Daarnaast bevat het verslag niet-uitputtende informatie over overdrachten van defensiegerelateerde producten binnen de EU, die vallen onder Richtlijn 2009/43/EG van het Europees Parlement en van de Raad (3).

De volgende derde landen hebben officieel laten weten dat zij achter de criteria en beginselen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB staan: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Canada, Noord-Macedonië, Georgië, IJsland, Montenegro en Noorwegen. Sinds 2012 is er een systeem voor uitwisseling van informatie tussen de EU en Noorwegen.

Het bevorderen van een doeltreffende nationale controle op wapenuitvoer en van de beginselen en criteria van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB in bepaalde derde landen is in de verslagperiode voortgezet met de vaststelling van Besluit (GBVB) 2018/101 van de Raad (4), waardoor werd gezorgd voor de follow-up van Besluit (GBVB) 2015/2309 van de Raad (5). Ook zijn de bewustmakingsinspanningen van de EU aanzienlijk toegenomen wat betreft de universalisering en uitvoering van het Wapenhandelsverdrag (WHV), met een groot aantal activiteiten in dezelfde periode op grond van Besluit (GBVB) 2017/915 van de Raad (6).

I.   UITVOERING VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB

1.   Uitvoering van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB

Het Gemeenschappelijk Standpunt voorziet onder meer in beoordelingscriteria voor aanvragen voor uitvoervergunningen, in de uitbreiding van controles op tussenhandel, doorvoer en immateriële technologieoverdracht, en in aangescherpte procedures om convergentie van het uitvoerbeleid van de lidstaten te bevorderen door middel van informatie-uitwisseling over verboden uitvoer, en door begeleiding in verband met documentatie voor eindgebruikers, transparantie en verslaglegging.

Het doel van het Gemeenschappelijk Standpunt is te zorgen voor een verantwoordelijke uitvoer van wapens door de lidstaten, d.w.z. dat de lidstaten niet bijdragen tot binnenlandse repressie, regionale instabiliteit of internationale agressie, ernstige schendingen van de mensenrechten of het internationaal humanitair recht. Een verantwoordelijk wapenhandelsbeleid draagt bij tot de handhaving van de internationale vrede en veiligheid. De strikte toepassing van het Gemeenschappelijk Standpunt heeft ook tot doel de omleiding van wapens naar onbedoelde eindgebruikers te voorkomen.

Kennisgevingen van weigering en raadplegingen

Het Gemeenschappelijk Standpunt voorziet in de kennisgeving van weigeringen van vergunningen. Indien een lidstaat een aanvraag voor een vergunning voor een transactie beoordeelt die in wezen identiek is aan een transactie die eerder door een andere lidstaat is geweigerd, voorziet het Gemeenschappelijk Standpunt in een raadplegingsprocedure. Deze verloopt via het Coarm-online-informatiesysteem. Het systeem heeft al aangetoond dat het de transparantie tussen de lidstaten ten aanzien van specifieke landen van eindbestemming en eindgebruikers verder ondersteunt. In 2018 is het onlinesysteem verder waardevol gebleken voor het stroomlijnen van de informatiestroom tussen de lidstaten.

Het aantal weigeringen waarvan in 2018 kennis is gegeven, staat per bestemming en per categorie van de lijst van militaire goederen vermeld in rij d) van de tabellen in tabel A.I (bij dit verslag gevoegd); het aantal raadplegingen waar elke lidstaat om heeft verzocht en die tot hem zijn gericht, en het aantal raadplegingen per bestemming, staan respectievelijk in tabel B.I en B.II.

2.   Gebruikersgids

De Gebruikersgids is een essentieel instrument, waarin de overeengekomen leidraden voor de toepassing van de uitvoeringsbepalingen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB en de interpretatie van de criteria zijn samengevat. Er wordt naar verwezen in artikel 13 van het Gemeenschappelijk Standpunt.

De Gebruikersgids werd ontwikkeld door de Groep Coarm en wordt periodiek geactualiseerd; de laatste actualisering vond plaats in het kader van de herziening van het Gemeenschappelijk Standpunt, die in 2018 en de eerste helft van 2019 plaatsvond. De Gebruikersgids is in de eerste plaats bedoeld voor functionarissen die uitvoervergunningen afgeven en draagt zodoende als praktisch hulpmiddel sterk bij tot convergentie van de beleidsmaatregelen en procedures van de lidstaten inzake de controle op wapenuitvoer.

Teneinde de praktische toepassing van de criteria van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB te ondersteunen, geeft de gids een overzicht van goede praktijken die door de Groep Coarm zijn ontwikkeld op basis van nationale beste praktijken; daarbij is ook rekening gehouden met de inbreng van andere relevante belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld. Met de beste praktijken moet meer samenhang worden gebracht in de toepassing van de criteria van het Gemeenschappelijk Standpunt door de lidstaten. Dit gebeurt onder meer door het bepalen van factoren waarmee rekening moet worden gehouden bij de beoordeling van aanvragen van uitvoervergunningen. De beste praktijken zijn bedoeld voor functionarissen die vergunningen afgeven en andere functionarissen van overheidsdiensten en -agentschappen. In het besluitvormingsproces wordt gebruikgemaakt van de deskundigheid van deze functionarissen op regionaal, juridisch, justitieel, technisch en ontwikkelingsgebied, alsmede op het gebied van veiligheids- en defensievraagstukken.

De gids is een openbaar document dat kan worden geraadpleegd op de website van de Europese Dienst voor extern optreden (7).

3.   Bewustmaking

In artikel 11 van het Gemeenschappelijk Standpunt worden de lidstaten opgeroepen “zich tot het uiterste in te spannen om andere staten die militaire goederen of technologie uitvoeren, ertoe over te halen de criteria van het Gemeenschappelijk Standpunt toe te passen”. Intensieve bewustmakingsactiviteiten van zowel de EU als de individuele lidstaten zijn in 2018 en 2019 voortgezet (zie tabel D in de bijlage bij dit verslag).

In het kader van Besluit (GBVB) 2018/101, dat wordt uitgevoerd door het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (Duitse bureau voor economie en uitvoercontrole, BAFA), hebben een aantal regionale workshops, studiebezoeken en evenementen voor individuele bijstand plaatsgevonden. Voorts zijn er in het kader van Besluit (GBVB) 2017/915 regionale voorlichtingsactiviteiten, nationale bijstandsprogramma’s op maat en ad-hocworkshops voor individuele bijstand uitgevoerd ter ondersteuning van de daadwerkelijke uitvoering en de universele toepassing van het WHV (nadere informatie over laatstbedoelde activiteiten staat in deel II.2).

4.   Bijeenkomsten in het kader van de politieke dialoog

In het kader van de politieke dialoog over aangelegenheden in verband met de controle van de wapenuitvoer hebben in 2018 en 2019 bijeenkomsten plaatsgevonden met Noorwegen, Canada, de Verenigde Staten en Oekraïne. Deze bijeenkomsten in het kader van de politieke dialoog waren een forum voor vruchtbare gedachtewisselingen over aangelegenheden van wederzijds belang, zoals het uitvoerbeleid ten aanzien van specifieke bestemmingen, nalevings- en controlevraagstukken en het proces voor een WHV.

5.   Actualisering van de gemeenschappelijke lijst van militaire goederen van de Europese Unie

De gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen (CML) omvat de militaire goederen ten aanzien waarvan de lidstaten overeenkomstig artikel 12 van het Gemeenschappelijk Standpunt uitvoercontrole toestaan. Deze lijst is dezelfde als de lijst van defensiegerelateerde producten die is gehecht aan Richtlijn 2009/43/EG.

Aangezien dit verslag betrekking heeft op statistieken over de uitvoer van conventionele wapens uit EU-lidstaten gedurende het kalenderjaar 2018, is de CML voor 2018 opgenomen die door de Raad op 26 februari 2018 is goedgekeurd, en waarin rekening is gehouden met de wijzigingen in de munitielijst van het Wassenaar Arrangement die tijdens de plenaire vergadering van 2017 van het Arrangement zijn goedgekeurd. Die geactualiseerde versie van de CML is op 15 maart 2018 bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie (8). De CML die in 2019 van kracht was, is op 12 maart 2019 in het Publicatieblad bekendgemaakt onder referentie 2019/C 95/01 (9).

6.   Tussenhandel in wapens

In overeenstemming met artikel 5 van Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB (10) hebben de lidstaten afzonderlijke regelingen ingevoerd voor de uitwisseling van gegevens over verleende en geweigerde vergunningen voor tussenhandel. Voorts hebben de lidstaten die tussenhandelaren ertoe verplichten een schriftelijke machtiging tot het optreden als tussenhandelaar te verkrijgen en/of een register van tussenhandelaren hebben ingesteld, een afzonderlijke regeling ingevoerd voor de uitwisseling van gegevens over geregistreerde tussenhandelaren. Informatie over door de lidstaten van de EU verleende en geweigerde vergunningen voor tussenhandel staat in de bijgevoegde tabel A.III.

Uitvoerige informatie over de nationale uitvoering van Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB wordt verstrekt in de bijgevoegde tabel C.

7.   Dialoog met belanghebbenden: Europees Parlement, maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven

De dialoog over wapenuitvoercontrolevraagstukken met het Europees Parlement vindt gewoonlijk ieder jaar plaats in de vorm van een hoorzitting met een hoge functionaris van de Europese Dienst voor extern optreden. In 2018 en 2019 heeft de EDEO ook contacten onderhouden met de rapporteur van het Europees Parlement over wapenexportcontrole, en een aanzienlijk aantal parlementaire vragen over wapenexportkwesties beantwoord.

Zoals gebruikelijk zijn er in de periode 2018-2019 halfjaarlijkse Coarm-vergaderingen met niet-gouvernementele organisaties gehouden. De Groep Coarm heeft ook eenmaal per jaar vertegenwoordigers van het bedrijfsleven uitgenodigd op haar vergaderingen.

II.   WAPENHANDELSVERDRAG (WHV)

1.   Betrokkenheid bij het WHV: conferenties van de staten die partij zijn

Net als bij de vorige conferenties van de staten die partij zijn (waarover verslag is uitgebracht in vroegere jaarverslagen), hebben de EU en haar lidstaten een actieve rol gespeeld in de vierde conferentie van de staten die partij zijn, van 20 tot en met 24 augustus 2018 in Tokyo (waarover verslag is uitgebracht in het 20e jaarverslag), en de vijfde conferentie van de staten die partij zijn, van 26 tot en met 30 augustus 2019 in Genève. De voorzitters van de vierde en de vijfde conferentie van de staten die partij zijn, hebben tijdens hun respectievelijke voorzitterschap elk een Coarm-vergadering bijgewoond.

De vijfde conferentie van de staten die partij zijn, die werd voorgezeten door ambassadeur Jānis Kārkliņš van Letland, heeft getracht de nadruk geleidelijk te verschuiven van institutionele opbouw naar besprekingen over inhoudelijke kwesties in verband met de uitvoering van het WHV, onder meer via steun voor de werkzaamheden van de drie werkgroepen (Daadwerkelijke Uitvoering van het Verdrag, Universalisering, en Transparantie en Verslaglegging), en voor de activiteiten van het vrijwillig trustfonds en het sponsoringprogramma. De conferentie heeft doelstellingen voor het volgende jaar vastgesteld, met de nadruk op de uitvoering van actiegerichte besluiten inzake gender en gendergerelateerd geweld; de risico’s van omleiding; een nieuwe werkstroom voor doorvoer en overlading; de noodzaak om het aantal nationale verslagen te verhogen en de tijdigheid ervan te verbeteren; en, in het licht van het grote aantal niet-betaalde vastgestelde bijdragen, maatregelen om de ernstige financiële situatie aan te pakken. Ten aanzien van het vrijwillig trustfonds sprak de conferentie haar waardering uit voor de staten die vrijwillige financiële bijdragen hebben geleverd en moedigde zij alle andere staten die ertoe in staat zijn, aan om aan het fonds bij te dragen. Zij nam een besluit over haar begroting voor 2019/2020, en verzocht, in het licht van de niet-betaalde bijdragen, de staten die dat nog niet hadden gedaan, om onverwijld aan hun financiële verplichtingen te voldoen. De conferentie verkoos de Argentijnse ambassadeur Carlos Foradori tot voorzitter van de zesde conferentie van de staten die partij zijn in 2020. Tijdens de bijeenkomst waren de staten die partij zijn en de waarnemers, alsook de vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld, de academische wereld en de industrie actief betrokken. De staten die partij zijn, zijn het erover eens dat het accent moet blijven liggen op de daadwerkelijke uitvoering en de universalisering van het WHV.

2.   Het EU-programma ter ondersteuning van de uitvoering op grond van Besluit (GBVB) 2017/915

Het WHV, dat in werking is getreden in december 2014, met tot dusver (op 28 oktober 2019) 105 staten die partij zijn, staat nog steeds voor uitdagingen in verband met de universalisering en de daadwerkelijke uitvoering door de staten die partij zijn.

Om deze uitdagingen te helpen aanpakken, heeft de EU voor derde landen een ambitieus programma ter ondersteuning van de uitvoering vastgesteld (Besluit (GBVB) 2017/915 van de Raad). Dit programma is uitgevoerd door het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (BAFA) en Expertise France. Voor in totaal 18 derde landen als langetermijnpartners (stappenplanpartners) en 14 derde landen als ad-hocpartners voorziet het programma momenteel in hulp, wanneer ze daarom verzoeken, bij de versterking van hun wapenoverdrachtstelsels, in overeenstemming met de vereisten van het WHV. Nadere gegevens over de activiteiten die in 2018 en 2019 (tot eind augustus 2019) in het kader van het EU-programma zijn ondernomen, zijn te vinden in de bijgevoegde tabel D.

III.   PRIORITEITEN VOOR COARM VOOR DE NABIJE TOEKOMST

De Groep Coarm heeft in 2018 en in de eerste helft van 2019 een grondige evaluatie uitgevoerd van de uitvoering van het Gemeenschappelijk Standpunt en de verwezenlijking van de doelstellingen, tien jaar na de aanneming ervan, overeenkomstig het mandaat in de conclusies van de Raad van juli 2015 (doc. 10900/15). De EU en haar lidstaten zijn het erover eens dat er nu, met de vaststelling van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB, een fundament is voor een gemeenschappelijke aanpak voor de lidstaten inzake de controle op de uitvoer van conventionele wapens. De vaststelling van het Gemeenschappelijk Standpunt is weliswaar een vooruitgang, maar er is nog werk aan de winkel, met name wat betreft de uitvoering van het Gemeenschappelijk Standpunt.

De prioritaire richtsnoeren voor de nabije toekomst zijn:

BEKNOPTE BESCHRIJVING VAN DE CATEGORIEËN IN DE GEMEENSCHAPPELIJKE EU-LIJST VAN MILITAIRE GOEDEREN (11)

(1)  Juridisch bindend voor de EU-lidstaten.

(2)  Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad van 8 december 2008 tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie (PB L 335 van 13.12.2008, blz. 99).

(3)  Richtlijn 2009/43/EG van het Europees Parlement en de Raad van 6 mei 2009 betreffende de vereenvoudiging van de voorwaarden voor de overdracht van defensiegerelateerde producten binnen de Gemeenschap (PB L 146 van 10.6.2009, blz. 1).

(4)  Besluit (GBVB) 2018/101 van de Raad van 22 januari 2018 betreffende het bevorderen van doeltreffende controle op de wapenuitvoer (PB L 17 van 23.1.2018, blz. 40).

(5)  Besluit (GBVB) 2015/2309 van de Raad van 10 december 2015 betreffende het bevorderen van doeltreffende controle op de wapenuitvoer (PB L 326 van 11.12.2015, blz. 56).

(6)  Besluit (GBVB) 2017/915 van de Raad van 29 mei 2017 over activiteiten van de Unie ter ondersteuning van de uitvoering van het Wapenhandelsverdrag (PB L 139 van 30.5.2017, blz. 38).

(7)  https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/8465/arms-export-control_en

(8)  PB C 98 van 15.3.2018, blz. 1.

(9)  PB C 95 van 12.3.2019, blz. 1.

(10)  Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB van de Raad van 23 juni 2003 over het toezicht op de tussenhandel in wapens (PB L 156 van 25.6.2003, blz. 79).

(11)  De volledige beschrijving van de categorieën zoals die door de Raad op 26 februari 2018 (PB C 98 van 15.3.2018, blz. 1) is vastgesteld staat op https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018XG0315(01)&from = NL