Advies van het Europees Comité van de Regio’s “Cultuur in een ambitieuzere Unie: de rol van regio’s en steden”

(2020/C 141/09)

Rapporteur: Vincenzo BIANCO (IT/PSE), lid van de gemeenteraad van Catania

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S

1.

acht het noodzakelijk te zorgen voor een breed inzicht in cultuur en Europese culturele diversiteit dat verder gaat dan louter het behoud en de bescherming van materieel erfgoed en dat de sociale en culturele veranderingen in de Europese samenleving zichtbaar helpt maken.

2.

Steden en regio’s kunnen hierbij een rol spelen en aan de hand van een pluralistische en innovatieve visie op cultuur burgers meer betrekken bij culturele groeiprocessen door hun de instrumenten aan te reiken waarmee zij actief kunnen deelnemen. De vrijheid van artistieke expressie, die een voorwaarde is voor democratie, en het recht van alle burgers op toegang tot diverse cultuuruitingen, dat van essentieel belang is voor het maatschappelijk welzijn, moeten in dit verband worden gewaarborgd (1). Het Comité is zich daarvan bewust en meent dat maatregelen op cultuurgebied de rol van kunst en cultuur als vrije en onafhankelijke kracht in de samenleving kracht moeten bijzetten. Alle bestuursniveaus en Europese instellingen moeten steun verlenen aan inspanningen om de onafhankelijkheid van kunstenaars te vergroten en de bedreigingen en de haat waarmee kunstenaars in de publieke ruimte worden geconfronteerd aan te pakken.

3.

De Commissie wordt verzocht om cultuur aan te merken als een van de beleidsprioriteiten die in de nieuwe mandaatsperiode moeten worden nagestreefd en in het kader van het volgende MFK wordt de steun van de Raad gevraagd om passende middelen uit te trekken voor de bevordering, het beheer, het gebruik en de ontwikkeling van het cultureel erfgoed op lokaal en regionaal niveau.

4.

De Commissie zou het gebruik van culturele middelen, vooral door jongeren, met het oog op de sociaal-economische ontwikkeling en de werkgelegenheid moeten versterken en bevorderen.

De achtergrond: de toezegging van de EU om cultuur op lokaal en regionaal niveau te bevorderen

5.

De EU is er bij de Verdragen toe verbonden “haar rijke verscheidenheid van cultuur en taal” te eerbiedigen en ermee belast de samenwerking tussen de lidstaten aan te moedigen en hun activiteiten te integreren met het oog op “de verbetering van de kennis en verbreiding van de cultuur en de geschiedenis van de Europese volkeren” via “behoud en scheppend werk op artistiek en literair gebied, mede in de audiovisuele sector”. Voorts heeft zij de bevoegdheid om het optreden van de lidstaten op het gebied van cultuur, toerisme, onderwijs, beroepsopleiding, jeugd en sport te ondersteunen, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel.

6.

Het is een goede zaak dat de Commissie heeft besloten om het huidige programma Creatief Europa voort te zetten als een op zichzelf staand programma, met een autonoom financieel kader voor de culturele sector om de continuïteit van de resultaten van de periode 2014-2020 te waarborgen.

7.

De nieuwe Europese agenda voor cultuur zorgt voor een aanvulling en versterking van de Europese identiteit door de diversiteit van de Europese culturen te erkennen en de Europese culturele en creatieve sectoren en hun betrekkingen met partners buiten Europa kracht bij te zetten.

8.

Het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed 2018 heeft geleid tot een sterke participatie in het veld, met duizenden activiteiten in heel Europa, waardoor het delen en waarderen van het Europese culturele erfgoed als een gemeenschappelijke hulpbron is aangemoedigd, mensen bewust zijn gemaakt van hun geschiedenis en hun gemeenschappelijke Europese waarden, alsook de Europese identiteit en het gevoel tot een gemeenschappelijke Europese ruimte te behoren zijn versterkt, waardoor ook de inclusie werd bevorderd.

9.

Aansluitend bij het Europese Landschapsverdrag en de nieuwe Europese agenda voor cultuur zouden de algemene doelstellingen van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed 2018 kunnen worden aangevuld met een sterk onderdeel voor territoriale ontwikkeling, in de vorm van regionale en lokale culturele strategieën die duurzaam cultureel toerisme bevorderen.

10.

Het Comité is ingenomen met het in december 2018 gepresenteerde Europees actiekader voor cultuurgoederen, dat vijf pijlers omvat die erop gericht zijn een echte verandering teweeg te brengen in de manier waarop wij het Europees cultureel erfgoed waarderen, behouden en promoten.

11.

Er zij aan herinnerd dat de Commissie de cultuursector niet alleen heeft gesteund met de vroegere programma’s Cultuur en Media, maar ook via financiering in het kader van het cohesiebeleid, het Cosme-programma, het programma Horizon 2020, en dat verdere ondersteunende instrumenten zijn opgenomen in “Erasmus+”, het Europees Sociaal Fonds en het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling.

12.

De Commissie wordt verzocht ervoor te zorgen dat het beginsel van integratie van investeringen in cultuur in de verschillende EU-beleidsterreinen ook wordt toegepast bij de programmering van de Europese fondsen. Daarbij moet worden voorkomen dat cultuur als een louter sectoraal beleidsterrein wordt beschouwd en moet worden erkend dat cultuur een rol speelt in alle (economische, sociale en territoriale) dimensies van samenhang. In dit verband is het van belang de synergieën tussen cultuur en ander beleid, zoals toerisme, regionaal beleid, onderwijs, jeugdzaken en O&O, te versterken.

13.

De Commissie alsook de lidstaten en hun beheersautoriteiten worden opgeroepen om bij de nieuwe programmering van de Europese fondsen meer te investeren in cultuur in achterstandsgebieden en ook steun te verlenen voor maatregelen om verspreid erfgoed “terug te geven aan de burgers” via publiek-private partnerschappen zonder winstoogmerk en de versterking van culturele basisvoorzieningen (met name openbare bibliotheken).

14.

Het is belangrijk om meer te investeren in de culturele sector, zoals reeds is voorzien in de programma’s Creatief Europa en Erasmus+. De centrale rol van regio’s en steden in de integratieprocessen moet naar behoren worden benadrukt, door steun te verlenen aan publiek-private partnerschappen (PPP’s) zonder winstoogmerk, onder meer om goede beheerspraktijken aan te moedigen.

15.

De onderhandelingen over het cohesiebeleid voor de periode na 2020 vormen een duidelijk en ondubbelzinnig uitgangspunt voor het ontwikkelen van een gedegen strategie ter verwezenlijking van ambitieuze doelstellingen, met de geplande verlenging van belangrijke Europese programma’s die een directe impact hebben op het cultuurbeleid, zoals Creatief Europa en Erasmus.

De rol van lokale en regionale overheden

16.

Op het grondgebied van elke lidstaat zijn er plekken die door de Unesco als “werelderfgoed” zijn erkend: plekken van uitzonderlijk cultureel en natuurlijk belang. De 27 lidstaten tellen 381 “werelderfgoedlocaties” op een totaal van 1 121 wereldwijd.

17.

Het cultureel erfgoed op het grondgebied van de lidstaten is versnipperd en in veel gevallen moeilijk toegankelijk; voorts zijn er aanzienlijke problemen op het gebied van behoud en gebruik.

18.

De Commissie alsook de lidstaten en hun beheersautoriteiten zouden de inspanningen moeten ondersteunen om het fysieke erfgoed te beschermen en te bewaren, met name om te zorgen voor de actieve instandhouding van het verspreide erfgoed dat zich in moeilijk toegankelijke binnenlanden of marginale gebieden bevindt.

19.

Er zij gewezen op het belang van cultuurtoerisme, dat de intrinsieke waarde van cultuur bevordert en in grote mate bijdraagt aan de territoriale ontwikkeling; Er is in dit verband een geïntegreerde aanpak van cultuurtoerisme geboden, mede in het kader van slimme specialisatiestrategieën, om de impact ervan op lokale gebieden te rationaliseren en de duurzaamheid ervan te waarborgen. Met het oog daarop verwijst het CvdR naar het Europese systeem voor toerisme-indicatoren (ETIS) van de Commissie, dat kan helpen om de prestaties van cultuurtoeristische bestemmingen op het gebied van duurzaamheid te meten, en dringt erop aan dat dit systeem regelmatig wordt bijgewerkt.

20.

De groeiende belangstelling en inzet van lokale en regionale overheden in heel Europa om gemeenschappelijke visies en acties in de lidstaten te bevorderen, verdient alle lof. Het Comité hoopt dat soortgelijke initiatieven als die in het kader van het Handvest van Agrigento, dat door honderden burgemeesters en voorzitters van Italiaanse regio’s is ondertekend en door de meest representatieve verenigingen wordt onderschreven, ook in andere landen kunnen worden ontplooid.

21.

Burgers moeten meer worden betrokken bij de processen van culturele ontwikkeling, door hen de instrumenten aan te reiken waarmee zij actief kunnen deelnemen. Het CvdR is zich er tevens van bewust dat cultuur en culturele diversiteit, zoals wordt erkend in de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling (2), een bijdrage kunnen leveren aan duurzame ontwikkeling en verbindt zich ertoe om hiervan factoren te maken die deze ontwikkeling op lokaal en regionaal niveau faciliteren.

Prioritaire doelstellingen van het lokale en het regionale bestuursniveau

22.

Regio’s en steden in Europa en regionale organisaties en netwerken voor het cultureel erfgoed moeten zich door het kader laten inspireren bij de ontwikkeling van wijdverspreide en doeltreffende acties en strategische plannen ter bevordering en opwaardering van cultureel erfgoed.

23.

De lokale en regionale overheden vormen het bestuurlijke niveau waarop initiatieven kunnen worden genomen om zowel burgers in de schoolgaande leeftijd als volwassen burgers, met inbegrip van degenen die zich in een EU-lidstaat willen vestigen, kennis te laten verwerven over het Europees cultureel erfgoed.

24.

Kennis en genot van Europees cultureel erfgoed, opgevat als een geheel van diverse culturele, sociale en creatieve uitingen, van erfgoed en erfenis van vorige generaties, van tradities en gewoonten van Europese volkeren, wordt door het Comité beschouwd als een middel om het Europees burgerschap te consolideren, via integratie en sociale inclusie.

25.

Het is zaak de initiatieven op Europees niveau ter bevordering van de kennis van en de toegang tot het Europese culturele erfgoed kracht bij te zetten, aangezien dit een essentieel onderdeel is van de consolidering van het Europees burgerschap en mensen meer het gevoel geeft deel uit te maken van Europa.

26.

Netwerken van steden, peer learning en jumelages van gemeenten kunnen eveneens bijdragen zowel aan de bevordering van als aan de bewustmaking in verband met burgerschap, als instrumenten om betrokkenheid bij de maatschappij en integratie te bevorderen, vooral met betrekking tot de nieuwe lidstaten.

27.

Er moet in het kader van de nieuwe Stedelijke Agenda 2030 meer worden geïnvesteerd in cultuur en in plannen voor een participatief en duurzaam gebruik en beheer van het cultureel erfgoed, met inbegrip van het erfgoed dat wordt verwaarloosd of opgegeven. Hierbij moet gebruik worden gemaakt van innovatieve initiatieven van de gemeenten en van de samenwerkingsinitiatieven van lokale en regionale actoren.

28.

Er zou explicieter moeten worden verwezen naar de sleutelrol van de lokale en regionale overheden bij de bevordering en opwaardering van hun eigen kunst- en cultuurleven, en regionale en lokale overheden zouden meer moeten deelnemen aan het programma. Het is in dit verband zaak bij de toewijzing van middelen een goed evenwicht te verzekeren tussen belangrijke grootschalige projecten en maatregelen en activiteiten die op lokaal en regionaal vlak worden gefinancierd, ook door kmo’s (in Nederland: mkb).

29.

De Commissie moet ervoor zorgen dat burgers gemakkelijker toegang hebben tot cultuur en plaatsen waar gebeurtenissen uit het verleden worden herdacht, door de culturele consumptie aan te moedigen, met name bij jongere generaties, alsook door een geïntegreerd beleid voor onderwijs en opleiding gedurende het hele leven te ontwikkelen en lokale en regionale gemeenschappen aan te moedigen culturele initiatieven te ontplooien.

30.

Er moet steun worden verleend aan de culturele en creatieve sectoren, met name voor acties die verband houden met kennis en genot van het erfgoed en die vruchten kunnen afwerpen op het gebied van kwaliteit, werkgelegenheid, digitale innovatie en sociale inclusie, alsook voor acties die gericht zijn op de ontwikkeling van de beeldende en de podiumkunsten in een Europese dimensie.

31.

Het Comité is zich ervan bewust dat het van belang is de digitale mogelijkheden te benutten om cultuur op interactieve wijze te bevorderen en alle geledingen van de samenleving te bereiken, met name jongeren, die immers de toekomstige hoeders en promotoren van het cultureel erfgoed zullen zijn.

32.

De Commissie wordt opgeroepen om de ontwikkeling van de culturele betrekkingen tussen de mediterrane landen, met inbegrip van de culturele diplomatie, te ondersteunen.

33.

Er zij gewezen op het belang van grensoverschrijdende en interregionale samenwerking op het gebied van cultuur, aangezien cultureel erfgoed grenzen overschrijdt (3). Het CvdR benadrukt in dit verband de sleutelrol van lokale en regionale overheden, ook bij de uitvoering van de culturele component van macroregionale strategieën.

34.

Om de kennis en het genot van het Europese culturele erfgoed te vergemakkelijken, moeten de uitwisseling van gegevens en informatie tussen de overheidsdiensten die in de landen van de Unie actief zijn, en hun communicatie met de burgers worden verbeterd.

35.

De Commissie wordt verzocht specifieke maatregelen te nemen om de daadwerkelijke participatie en het genot van het op het grondgebied van de lidstaten verspreide culturele erfgoed voor de Europese burgers te bevorderen, met name door volledige toegang tot informatie als voorwaarde voor hun actieve participatie te bevorderen en door de oprichting van een specifiek informatieplatform te ondersteunen.

36.

Het Comité dringt er bij de Europese steden en regio’s op aan om, op basis van hun bestuurlijke capaciteit, het voortouw te nemen om cultuurgedreven modellen van sociale en economische innovatie te verkennen alsook initiatieven te bevorderen die openstaan voor het maatschappelijk middenveld en verenigingen en die erop gericht zijn de burgers te betrekken bij de ontwikkeling van cultuur en de instandhouding en valorisatie van het materieel en immaterieel cultureel erfgoed.

---

(1)  https://en.unesco.org/creativity/sites/creativity/files/artistic_freedom_pdf_web.pdf

(2)  https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld

(3)  Zie bv. de Culturele Routes van de Raad van Europa, (https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/about) of de Unesco World Heritage Journeys — Europa (https://visitworldheritage.com/en/eu)