EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 23.11.2017

COM(2017) 688 final

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE

Derde verslag over de stand van de energie-unie

{SWD(2017) 384 final}
{SWD(2017) 385 final}
{SWD(2017) 386 final}
{SWD(2017) 387 final}
{SWD(2017) 388 final}
{SWD(2017) 389 final}
{SWD(2017) 390 final}
{SWD(2017) 391 final}
{SWD(2017) 392 final}
{SWD(2017) 393 final}
{SWD(2017) 394 final}
{SWD(2017) 395 final}
{SWD(2017) 396 final}
{SWD(2017) 397 final}
{SWD(2017) 398 final}
{SWD(2017) 399 final}
{SWD(2017) 401 final}
{SWD(2017) 402 final}
{SWD(2017) 404 final}
{SWD(2017) 405 final}
{SWD(2017) 406 final}
{SWD(2017) 407 final}
{SWD(2017) 408 final}
{SWD(2017) 409 final}
{SWD(2017) 411 final}
{SWD(2017) 412 final}
{SWD(2017) 413 final}
{SWD(2017) 414 final}

I.    INLEIDING

De overgang naar een koolstofarme samenleving wordt in Europa stilaan een nieuwe, tastbare realiteit. De energie-unie, een van de tien prioriteiten van deze Commissie, zorgt voor nieuwe banen, groei en investeringsmogelijkheden. Het pakket "Schone energie voor alle Europeanen" 1 van vorig jaar en de in november 2017 ingediende voorstellen voor emissiearme mobiliteit waren belangrijke mijlpalen in dit proces 2 . Minder dan drie jaar na de bekendmaking van de kaderstrategie voor de energie-unie 3 heeft de Commissie vrijwel alle voorstellen ingediend die nodig zijn om het beginsel "energie-efficiëntie eerst" in praktijk te brengen, de EU te helpen mondiaal koploper te worden wat betreft klimaatactie en hernieuwbare energie en ervoor te zorgen dat energieconsumenten waar voor hun geld krijgen.

Deze derde stand van de energie-unie bevat een overzicht van de vooruitgang die het afgelopen jaar is geboekt en biedt een vooruitblik op het komende jaar. Nu is het tijd om alle geledingen van de samenleving te mobiliseren, zodat burgers, steden, plattelandsgebieden, ondernemingen, academici, sociale partners de energie-unie volledig in handen nemen, verder ontplooien en een rol spelen bij de ontwikkeling van de oplossingen van de toekomst.

De Commissie is verheugd dat het Europees Parlement en de Raad zich ten volle inzetten om de in 2015 en 2016 voorgestelde wetgevingsinitiatieven op het gebied van energie en klimaat met prioriteit vast te stellen, overeenkomstig de gezamenlijke verklaring van de drie voorzitters 4 . De Commissie roept de medewetgevers op om de lat hoog te leggen en te zorgen voor een sterke samenhang tussen de verschillende voorstellen.

In afwachting daarvan is het belangrijk om een aantal ondersteunende maatregelen 5 snel te blijven uitvoeren om ervoor te zorgen dat de overgang naar een koolstofarme economie ten volle bijdraagt tot de modernisering van de Europese economie. Dit zal de lidstaten ook helpen om de gezamenlijk overeengekomen energie- en klimaatdoelstellingen voor 2020 en 2030 en de bredere doelstellingen van de energie-unie te verwezenlijken.

De voltooiing van de energie-unie vergt een nauwe samenwerking tussen de Commissie, de lidstaten en alle geledingen van de samenleving. Het is een proces van cocreatie waarbij het uiterst belangrijk is dat de lidstaten hun ontwerp van geïntegreerd nationaal energie- en klimaatplan voor de periode na 2020 tijdig indienen. De meeste lidstaten zijn begonnen met de voorbereiding van hun nationale plannen, maar ze moeten allemaal aanzienlijke inspanningen leveren om de ontwerpplannen af te werken tegen begin 2018 6 . De vroegtijdige indiening is van cruciaal belang om vertrouwen en zekerheid te bieden aan investeerders voor de periode na 2020. Het is ook essentieel dat de ontwerpplannen klaar zijn tegen begin 2018 om aan te tonen dat de Unie een sterke leider is op het wereldtoneel.

De wereldwijde veranderingen op het gebied van de energieproductie en -vraag hebben grote geopolitieke gevolgen en een grote impact op het concurrentievermogen van de industrie. Dit stelt Europa voor grote uitdagingen, maar biedt ook unieke kansen. In dit verband wil de EU haar rol als wereldleider op het gebied van de omschakeling naar schone energie versterken en hierbij de energiezekerheid voor al haar burgers waarborgen. Daarom heeft de EU nog steeds hoge ambities om de energie-unie volledig tot stand te brengen. De klus is nog lang niet geklaard. Om investeringen in de modernisering van de gehele economie te stimuleren, moeten we ambitie tonen op het gebied van onder meer hernieuwbare energiebronnen, energie-efficiëntie, klimaatactie en innovatie inzake schone energie en zorgen voor de juiste prijssignalen op de markt.

We moeten daarom meer vaart zetten achter onze gezamenlijke inspanningen en onze belofte waarmaken om de energie-unie te voltooien tegen het einde van het huidige mandaat van de Commissie. Tegen 2019 mag de energie-unie geen beleidsdoelstelling meer zijn. Ze moet een feit zijn.

II.    TRENDS EN BELEIDSVASTSTELLINGEN

Europa schakelt over van een energiesysteem op basis van fossiele brandstoffen naar een koolstofarm, volledig digitaal en consumentgericht alternatief. De belangrijkste trends van de afgelopen jaren hebben zich voortgezet en zelfs nog aan kracht gewonnen op een aantal gebieden 7 .

Het aandeel hernieuwbare energie in de totale energiemix van de EU blijft stijgen en ligt op schema om het streefcijfer van 20 % in 2020 te bereiken. In 2015 was hernieuwbare energie voor het achtste opeenvolgende jaar goed voor het grootste deel (77 %) van de nieuwe productiecapaciteit van de EU 8 . Hernieuwbare energiebronnen worden goedkoper, denk aan zonne-energie (fotovoltaïsch) 9 en onshore- en offshore-windenergie. Deze evolutie geeft blijk van het vertrouwen van investeerders in de technologische vooruitgang, in goede beleidsvorming en in de hervormingen van de elektriciteitsmarkt 10 . In het verleden werden investeringen in hernieuwbare energiebronnen belemmerd door nationale maatregelen met terugwerkende kracht. Wat de voorzieningszekerheid betreft, werd er dankzij hernieuwbare energiebronnen naar schatting 16 miljard EUR bespaard op de invoer van fossiele brandstoffen (gegevens van 2015) 11 .

Figuur 1: Aandeel van hernieuwbare energie in het bruto-eindenergieverbruik van de EU in vergelijking met de trajecten in de richtlijn hernieuwbare energie en de nationale actieplannen inzake hernieuwbare energie

De ontkoppeling van broeikasgasemissies en het bruto binnenlands product (bbp) is voortgezet, voornamelijk dankzij innovatie 12 . In 2016 heeft het herstel van de Europese economie geleid tot een toename van de industriële en economische activiteiten en tot een totale stijging van het bbp met 1,9 %. Dit had een stijging van de broeikasgasemissies kunnen veroorzaken. De emissies zijn echter gedaald met in totaal 0,7 %, en zelfs aan een sneller tempo (2,9 %) in de sectoren die onder het emissiehandelssysteem van de EU vallen. Algemeen genomen is het gezamenlijke bbp van de EU tussen 1990 en 2016 gestegen met 53 %, terwijl de totale emissies 13 met 23 % zijn gedaald 14 . In de vervoerssector blijven de broeikasgasemissies echter stijgen.

Figuur 2: Veranderingen in het bbp van de EU (in reële termen), broeikasgasemissies van de EU en uitstootintensiteit van de economie (verhouding tussen uitstoot en bbp) - Index (1990 = 100)

De economische groei en het energieverbruik zijn ook ontkoppeld. De gestage daling van de vraag naar energie in de EU is voornamelijk het gevolg van de energie-efficiëntiemaatregelen in de lidstaten. Hoewel het energieverbruik licht is gestegen in 2015 door de hogere economische groei, de lagere olie- en gasprijzen en een koudere winter in vergelijking met het uitzonderlijk warme jaar 2014, is de neerwaartse trend op lange termijn duidelijk zichtbaar: in 2015 heeft de EU 2,5 % minder primaire energie verbruikt dan in 1990, terwijl het bbp is gestegen met 53 % in dezelfde periode. Afgezien daarvan moet de EU het primaire energieverbruik nog steeds met 3,1 % verminderen tussen 2015 en 2020 om het energie-efficiëntiestreefcijfer te bereiken 15 .

Figuur 3: Evolutie van het bbp en het primaire energieverbruik in de EU-28. Bron: Eurostat.

De huidige energietransitie draagt bij tot de modernisering van de Europese economie. Zo worden in Europa steeds meer octrooien voor schone-energietechnologieën aangevraagd. Europese ondernemingen vragen ook steeds meer bescherming op internationaal vlak aan voor hun uitvindingen, wat blijk geeft van een groeiend vertrouwen in hun concurrentievermogen op de mondiale markt voor energietechnologie. Wat internationale octrooien betreft, staat de EU op de tweede plaats na Japan.

Figuur 4: Evolutie van EU-octrooien voor technologieën op het gebied van schone energie. Bron: Europese Commissie/Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (op basis van gegevens van het Europees Octrooibureau). De gegevens voor de jaren 2014, 2015 en 2016 zijn ramingen.

Ondanks deze positieve ontwikkelingen wordt de omschakeling naar schone energie mogelijk belemmerd door oneerlijke concurrentie indien de lidstaten subsidies voor fossiele brandstoffen blijven verstrekken. Deze bestaan in allerlei vormen, zoals rechtstreekse subsidies voor niet-concurrentiekrachtige steenkoolmijnen 16 , capaciteitsmechanismen voor energiecentrales met een hoge uitstoot, belastingvermindering voor bedrijfswagens of dieselbrandstof en soortgelijke maatregelen. Subsidies voor fossiele brandstoffen leiden ook tot een hoger risico op investeringen in gestrande activa, die vóór het einde van hun levensduur moeten worden vervangen. De geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen moeten bijdragen tot een beter toezicht op en een betere beoordeling van de inspanningen van de lidstaten om de subsidies voor fossiele brandstoffen af te bouwen. In het volgende verslag over energieprijzen en -kosten in 2018 zal geactualiseerde informatie worden verstrekt over de subsidies voor fossiele brandstoffen in de EU.

III.    BEOORDELING VAN DE VOORUITGANG

De energietransitie moet sociaal rechtvaardig zijn, tot innovatie leiden, gebaseerd zijn op een toekomstbestendige infrastructuur en daarbij de voorzieningszekerheid versterken. De energietransitie van Europa wordt ondersteund door de investeringsinstrumenten en het buitenlands en ontwikkelingsbeleid van de Europese Unie. In 2017 is aanzienlijke vooruitgang geboekt op al deze gebieden.

Een sociaal rechtvaardige energietransitie

De overgang naar een koolstofarme samenleving heeft gevolgen voor veel mensen, zoals consumenten, arbeiders, werknemers en energiemarktdeelnemers. Hoewel niet iedereen op korte termijn baat zal hebben bij de energietransitie, zal deze, mits zorgvuldig beheer, uiteindelijk de gehele economie van de EU ten goede komen door te zorgen voor nieuwe werkgelegenheid, lagere energiekosten en betere luchtkwaliteit. Een groot aantal van de ondersteunende maatregelen van het pakket "Schone energie voor alle Europeanen" is gericht op de moeilijkheden van bepaalde regio’s en bevolkingsgroepen om de vruchten van de energietransitie te plukken.

De overgang naar een koolstofarme economie zal nieuwe banen opleveren in de energiesector 17 en de economie in het algemeen. Voor dit werkgelegenheidspotentieel zijn nieuwe vaardigheden en competenties nodig. Daarom heeft de Commissie onlangs een oproep tot het indienen van voorstellen voor blauwdrukken voor sectorale samenwerking op het gebied van vaardigheden gepubliceerd om te voorzien in de behoeften aan vaardigheden met betrekking tot schone technologieën, hernieuwbare energiebronnen en de bouwsector 18 . Vorig jaar werd een soortgelijk kader opgezet voor de automobielsector. Om een beter inzicht te krijgen in de vaardigheidskloven tussen landen en sectoren analyseert het Europees Centrum voor de ontwikkeling van de beroepsopleiding (Cedefop) big data op basis van realtime raadpleging van vacatures. De eerste resultaten zullen in 2018 beschikbaar zijn.

Bijna 50 miljoen mensen in de EU hebben te kampen met energiearmoede. Als onderdeel van het pakket schone energie heeft de Commissie een reeks maatregelen voorgesteld om energiearmoede aan te pakken door middel van energie-efficiëntie en beschermingsmaatregelen tegen onderbrekingen, en door het probleem beter te definiëren en op te volgen op het niveau van de lidstaten. De Europese waarnemingspost voor energiearmoede zal tegen eind 2017 statistieken en verslagen publiceren op een interactief webportaal. In de volgende fase ligt de nadruk op de uitwisseling van informatie en beste praktijken tussen deskundigen en beleidsmakers. Als proefproject is er een bewustmakingscampagne opgezet die in de loop van volgend jaar van start zal gaan in vier lidstaten (Tsjechië, Griekenland, Portugal en Roemenië). De campagne heeft tot doel energiearme verbruikers meer bewust te maken van hun rechten en verbruikers tips te geven over energiebesparing en te informeren over verbeteringen van de energie-efficiëntie.

De energietransitie heeft een positief effect op de gezondheid van veel Europese burgers. De totale uitstoot van verontreinigende stoffen zoals zwaveldioxiden, stikstofdioxiden en stofdeeltjes neemt af in de EU, maar elk jaar sterven nog steeds meer dan 400 000 mensen vroegtijdig als gevolg van luchtverontreiniging 19 . Met de vaststelling van de richtlijn inzake nationale emissieplafonds in december 2016 20 streeft de EU ernaar het aantal vroegtijdige sterfgevallen ten gevolge van luchtverontreiniging te halveren tegen 2030. Door de energietransitie kunnen giftige emissies verder worden teruggedrongen en kan meer vaart worden gezet achter de verbetering van de levenskwaliteit in veel Europese steden, waar burgers dagelijks te maken krijgen met luchtverontreiniging 21 . Slimme investeringen in schoner vervoer en schonere huisverwarming zullen ook de economie ten goede komen omdat deze leiden tot lagere gezondheidszorgkosten en minder ziektedagen als gevolg van aandoeningen aan de luchtwegen.

Een energietransitie die innovatief is

De energie-unie vormt een belangrijke drijvende kracht voor innovatie op het gebied van schone energie in Europa en de rest van de wereld. Europese ondernemingen en vernieuwers moeten het voortouw nemen bij deze beweging en als pionier een voorsprong nemen op het gebied van nieuwe technologieën en bedrijfsmodellen. Dit is een van de belangrijkste doelstellingen van de strategie voor de versnelling van de innovatie op het gebied van schone energie 22 .

Europa is een van de meest innovatieve regio’s ter wereld, maar er zijn meer inspanningen nodig om deze innovaties op de markt te brengen en om te zetten in groei en werkgelegenheid.

Onderzoek en innovatie hebben tijd nodig, en de praktische voordelen op middellange termijn zijn afhankelijk van onmiddellijke voorbereidende maatregelen. Daarom werden vorig jaar meer EU-middelen vrijgemaakt. Vanuit het cohesiebeleid wordt innovatie ondersteund door middel van slimme specialisatie (er zal minstens 2,6 miljard EUR worden uitgetrokken voor onderzoek en innovatie op het gebied van koolstofarme technologieën 23 ), en in het kader van Horizon 2020 zal in de periode 2018-2020 meer dan 2 miljard EUR worden uitgetrokken, met nadruk op vier belangrijke energie- en klimaatprioriteiten: opslag, hernieuwbare energiebronnen, gebouwen en (stedelijke) e-mobiliteit. Rekening houdend met bottom-upactiviteiten kan het totale bedrag zelfs oplopen tot 3 miljard EUR 24 . Daarnaast is er de faciliteit voor energiedemonstratieprojecten InnovFin, een financieel instrument waarmee steun wordt geboden aan baanbrekende projecten op het gebied van koolstofarme energietechnologieën, waarvan het budget is verdubbeld tot 300 miljoen EUR met middelen van Horizon 2020 en dat nu ook kan worden gebruikt om de extra niet-uitbetaalde inkomsten uit de eerste oproep in het kader van het NER 300-programma  25 aan te wenden.

Batterijen zijn een strategisch onderdeel van de prioriteiten op het gebied van innovatie die vorig jaar in november zijn vastgesteld. Door de steeds betere prestaties en de dalende kosten zullen batterijen een essentiële ontsluitingstechnologie vormen om de doelstellingen van de energie-unie te verwezenlijken, met name via toepassingen op het gebied van elektromobiliteit en elektriciteitsopslag. Wat de financiering betreft, is de Commissie bereid aanzienlijke steun vrij te maken voor batterijen en batterijceltechnologie. Hiertoe werkt de Commissie samen met het ecosysteem voor innovatie, de lidstaten en belanghebbenden uit de industrie langs de volledige batterijwaardeketen om prioriteiten en behoeften in kaart te brengen met het oog op een EU-alliantie voor batterijen waarbij de productie van batterijcellen centraal staat. De resultaten zullen als input dienen voor het forum voor de concurrentiekracht van schone-energiebedrijven, dat in februari 2018 zal plaatsvinden. Dit vormt een aanvulling op de regelgevende maatregelen om belemmeringen voor energieopslag weg te nemen en elektromobiliteit te stimuleren. In andere prioritaire gebieden, zoals hernieuwbare energie en het koolstofvrij maken van het gebouwenbestand in Europa, worden soortgelijke gezamenlijke benaderingen overgenomen, wat concrete industriële en economische voordelen oplevert voor Europa. 

De Commissie neemt ook het voortouw op mondiaal niveau. In februari 2017 heeft de Commissie het voorzitterschap van de stuurgroep "Mission Innovation" overgenomen van de Verenigde Staten, en heeft zij de leiding op zich genomen over twee uitdagingen op het gebied van innovatie: zonlicht omzetten in zonnebrandstof die kan worden opgeslagen ("Converting sunlight into storable solar fuels") en betaalbare verwarming en koeling ("Affordable heating and cooling"). Als medeorganisator van de "Mission Innovation"-top in mei 2018 en de ministeriële bijeenkomst over schone energie streeft de Commissie ernaar voldoende ruimte te bieden aan niet-statelijke belanghebbenden, waaronder bedrijven, vernieuwers, particuliere investeerders en steden. Dit kan worden gerealiseerd in nauwe samenwerking met het wereldwijde Burgemeestersconvenant 31 , dat in 2017 operationeel is geworden. Tegelijkertijd werkt de Europese Unie samen met China en Canada om de innovatie op het gebied van schone energie wereldwijd te stimuleren.

De Commissie neemt namens Euratom ook nog steeds de leiding op zich van het internationale innovatieve ITER-project voor de ontwikkeling van fusie als een commercieel rendabele energiebron 32 .

Een energietransitie waarvoor toekomstbestendige infrastructuur nodig is

Er kan geen energietransitie tot stand worden gebracht als de infrastructuur niet wordt aangepast aan de behoeften van het toekomstige energiesysteem. De infrastructuren voor energie, vervoer en telecommunicatie zijn steeds meer met elkaar verweven. Deze sectoroverschrijdende integratie zal worden voortgezet, waarbij lokale netwerken steeds belangrijker zullen worden in het dagelijkse leven van de Europese burgers, die steeds meer zullen overschakelen op elektromobiliteit, gedecentraliseerde energieproductie en vraagrespons. Teneinde de volgende generatie van slimme infrastructuur tot stand te brengen en het gebruik van bestaande infrastructuur te optimaliseren, moedigt de Commissie de projectontwikkelaars die financiële steun aanvragen aan om te streven naar synergieën tussen de infrastructuren voor energie, vervoer en telecommunicatie. De Commissie zal nagaan op welke manier dergelijke innovatieve infrastructuurprojecten ook in de periode na 2020 nog kunnen worden bevorderd.

Dankzij de toenemende digitalisering van de infrastructuur is het nu al mogelijk om het net en de vraagrespons slim te beheren. Het pakket "Schone energie voor alle Europeanen" voorziet in een samenhangend kader voor vraagrespons waarmee het slim opladen van elektrische voertuigen mogelijk wordt gemaakt, consumenten worden gestimuleerd om hun toestellen op te laden wanneer de elektriciteitsprijzen laag zijn en distributiesysteembeheerders in staat worden gesteld om het net actief te beheren 33 . De richtlijn betreffende de infrastructuur voor alternatieve brandstoffen heeft geleid tot nationale beleidskaders en ondersteunende maatregelen die de Commissie grondig heeft onderzocht. Om de vastgestelde tekortkomingen aan te pakken, heeft de Commissie eerder deze maand bijkomende maatregelen voorgesteld, waaronder de financiering van de infrastructuur voor alternatieve brandstoffen ten belope van maximaal 800 miljoen EUR 34 .

In het digitale tijdperk is het van cruciaal belang om onze energie-infrastructuur beter te beschermen. Het cyberbeveiligingsplatform voor energiedeskundigen (Energy Expert Cyber Security Platform) heeft de uitdagingen en de specifieke behoeften in de energiesector die momenteel niet onder de EU-wetgeving vallen, in kaart gebracht in een verslag 35 dat in februari 2017 is gepubliceerd. In het kader van de task force voor slimme netten is de Commissie samen met de belanghebbenden begonnen met de uitwerking van een netcode inzake energiespecifieke cyberbeveiliging tot eind 2018. Er is een studie opgezet over de risico’s en de preventie van cyberincidenten in de energiesector.

Tegelijkertijd wordt verder gewerkt aan een betere integratie van de interne energiemarkt en een grotere voorzieningszekerheid. De regionale samenwerking, die oorspronkelijk tot doel had de fysieke infrastructuur en het efficiënte gebruik ervan te verbeteren, krijgt een groter toepassingsgebied en heeft nu ook betrekking op aspecten zoals de ontwikkeling van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Deze samenwerking kan verder worden uitgebreid naar gezamenlijke projecten op het gebied van hernieuwbare energie tussen de lidstaten en de respectieve projectontwikkelaars, of zelfs naar gezamenlijke langeretermijnstrategieën voor de toepassing van hernieuwbare energie op regionaal niveau.

Hoewel er aanzienlijke vooruitgang is geboekt, moet niettemin worden benadrukt dat er grote knelpunten blijven bestaan. Vier lidstaten (Cyprus, Polen, Spanje en het Verenigd Koninkrijk) zullen het streefcijfer van 10 % elektriciteitsinterconnectie naar verwachting niet bereiken tegen 2020 36 . In dit verband heeft de Commissie vandaag een mededeling aangenomen over het streefcijfer voor elektriciteitsinterconnectie voor 2030. Daarnaast heeft zij de derde lijst van projecten van gemeenschappelijk belang vastgesteld. De lijst omvat de belangrijkste projecten die nodig zijn om de doelstellingen van een geïnterconnecteerde interne energiemarkt te verwezenlijken, met name de door de vier groepen op hoog niveau overeengekomen projecten zoals de interconnectoren die het Iberisch schiereiland zullen verbinden met Frankrijk en de rest van de EU om de ontwikkeling van hernieuwbare energie te waarborgen, de projecten die zijn gericht op de synchronisatie van de Baltische staten met de Europese netwerken, de gasprojecten waarmee wordt gezorgd voor voorzieningszekerheid en mededinging in Midden- en Zuidoost-Europa, en de eerste projecten die zijn gericht op een geïntegreerd Noordzeenet.

Voor een geïnterconnecteerde en veilig beheerde energiemarkt is er niet alleen fysieke infrastructuur nodig, maar moet ook de coördinatie tussen de transmissiesysteembeheerders (TSB’s) worden verbeterd en moet een einde worden gemaakt aan de prioritering van interne uitwisselingen ten opzichte van zoneoverschrijdende uitwisselingen. Om te zorgen voor een volledig flexibele gaslevering is het eveneens van cruciaal belang om gasopslaginstallaties efficiënter te gebruiken en een echte mondiale markt voor vloeibaar aardgas tot stand te brengen 38 .

De energietransitie als een investeringsmogelijkheid

De voltooiing van de energie-unie en de versnelling van de energietransitie bieden enorme investeringsmogelijkheden. Investeringen aantrekken was daarom een van de belangrijkste prioriteiten van de energie-unie in 2017. De Europese Unie heeft hier op verschillende manieren toe bijgedragen.

Het Europees investeringsplan heeft tot dusver 240,9 miljard EUR aan investeringen opgeleverd via het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), waarbij de energiesector op de eerste plaats staat wat betreft het aantal goedgekeurde EFSI-verrichtingen. Bij het merendeel van de gesteunde projecten gaat het om investeringen in hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en energie-infrastructuur 39 .

De lidstaten maken nu ook meer gebruik van de Europese structuur- en investeringsfondsen om de energietransitie te ondersteunen: de selectie van de projecten ter plaatse is sterk toegenomen in de eerste helft van 2017. In het kader van de investeringsprioriteit voor de koolstofarme economie was eind juni 2017 ongeveer 28 % (18 miljard EUR 40 ) van het budget toegewezen aan meer dan 8 500 concrete projecten (tegenover 19 % tegen eind 2016 41 ). De uitvoering van deze projecten loopt tot eind 2023 42 . In de vervoerssector zal de Connecting Europe Facility (CEF) voor vervoer tegen eind 2017 22,4 miljard EUR ter beschikking hebben gesteld, waarmee in totaal ongeveer 46,7 miljard EUR aan investeringen in de EU wordt aangetrokken.

Vorig jaar heeft de Commissie ook het initiatief "slimme financiering voor slimme gebouwen" aangekondigd om investeringen in de energierenovatie van het Europese gebouwenbestand te stimuleren 43 . Dankzij dit initiatief, dat in samenwerking met de Europese Investeringsbank wordt ontwikkeld, zullen de lidstaten verschillende publieke en particuliere financieringsbronnen kunnen combineren zodat huishoudens en kmo’s renovatieleningen op maat kunnen krijgen.

Gezien de enorme behoefte aan investeringen in de renovatie van gebouwen moeten particuliere financieringsbronnen op een veel grotere schaal worden ingezet. Met steun van de Europese Commissie werd in november 2016 het platform voor de risicovermindering van investeringen in energie-efficiëntie (De-risking Energy Efficiency Platform - DEEP) opgericht door de Groep financiële instellingen inzake energie-efficiëntie (Energy Efficiency Financial Institutions Group - EEFIG) om vertrouwen op te bouwen en projectontwikkelaars en investeerders een betere afweging van de risico’s en voordelen van investeringen in energie-efficiëntie te helpen maken 44 . Het is de grootste EU-brede opensourcedatabank met gegevens over meer dan 7 800 projecten, waarmee wordt aangetoond dat energie-efficiëntie financieel aantrekkelijk is. Voorts werd in juni 2017 een toolkit voor financiële instellingen ontwikkeld (Underwriting Toolkit) om banken en investeerders te helpen meer kapitaal vrij te maken voor energie-efficiëntie door hen een kader te bieden voor de afweging van de risico’s en voordelen van dergelijke investeringen 45 .

Het adviesplatform voor stedelijke investeringen is een ander initiatief dat dit jaar zal worden opgestart. Dit platform, dat wordt ontwikkeld door de Commissie in samenwerking met de Europese Investeringsbank, zal voortbouwen op de reeds bestaande structuren in het kader van de Europese investeringsadvieshub. Met het platform worden op maat gesneden advies en financieringsmogelijkheden verstrekt aan stedelijke autoriteiten die optreden als projectontwikkelaars en/of begunstigden.

Voorts dient erop te worden gewezen dat de Commissie in haar voorstel tot herziening van het EU-emissiehandelssysteem voor de periode na 2020 heeft voorzien in de oprichting van een innovatiefonds ter ondersteuning van innovatie in de elektriciteitssector en het bedrijfsleven. In 2017 heeft de Commissie een reeks sectorspecifieke rondetafelbijeenkomsten met deskundigen georganiseerd om het toepassingsgebied van dit fonds adequaat af te bakenen 46 . Het voorstel voorziet ook in de oprichting van een moderniseringsfonds, dat minder kapitaalkrachtige lidstaten moet helpen om hun energiesystemen te moderniseren.

Ondanks al deze inspanningen kan er meer worden gedaan om een investeringsvriendelijk klimaat tot stand te brengen. Ongecoördineerde en onvoorspelbare nationale energie- en klimaatbeleidsmaatregelen gaan ten koste van de investeringszekerheid. Tot voor kort beschikten slechts enkele lidstaten over plannen en strategieën op het gebied van klimaat en energie voor de periode na 2020. Geen enkele lidstaat had een integraal plan voor alle vijf dimensies van de energie-unie, en slechts enkele regeringen hadden rekening gehouden met de grensoverschrijdende gevolgen bij de vaststelling van het nationale beleid. Aan de hand van de geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen zullen potentiële investeerders de nodige beslissingen kunnen nemen over langetermijninvesteringen voor de periode na 2020 47 .

Om tegemoet te komen aan de investeringsuitdaging die gepaard gaat met de energietransitie, moet de financiering worden afgestemd op de doelstellingen van het energie- en klimaatbeleid. Duurzame investeringen zijn een van de nieuwe prioritaire acties van de kapitaalmarktenunie geworden. In juni 2017 is een belangrijk initiatief genomen, namelijk de publicatie van richtsnoeren om ondernemingen te helpen bij de bekendmaking van informatie over ecologische en sociale aangelegenheden. De Commissie heeft de deskundigengroep op hoog niveau inzake duurzame financiering opgericht om haar te adviseren over de integratie van duurzaamheidsoverwegingen in de financiële regelgeving en financiële marktpraktijken van de EU. De aanbevelingen van de groep zullen begin 2018 worden uitgebracht 48 . Ondertussen blijft Europa de koploper op dit gebied, en met name Frankrijk, dat in januari de allereerste groene benchmarkstaatsobligatie (voor een recordbedrag van 7 miljard EUR) heeft uitgegeven. De EIB blijft de grootste emittent van groene obligaties ter wereld, en beschikt over een steeds grotere portefeuille.

In september is een belangrijk besluit genomen om investeringen in de energieprestaties van gebouwen te vergemakkelijken. In een recent richtsnoer van Eurostat over de registratie van energieprestatiecontracten in overheidsrekeningen 49 wordt de statistische registratie van dergelijke contracten toegelicht, met inbegrip van de omstandigheden waarin deze contracten buiten de overheidsbalans moeten worden geregistreerd. Hierdoor zullen gemeenten makkelijker energieprestatiecontracten kunnen gebruiken om openbare gebouwen zoals ziekenhuizen, scholen of sociale woningen energie-efficiënter te maken zonder negatieve gevolgen voor de overheidstekorten en -schulden. Daarnaast wordt het pad geëffend voor de ontwikkeling van een sterkere markt voor aanbieders van energieprestatiecontracten, waaronder veel kleine en middelgrote ondernemingen. Later dit jaar wordt een praktische gids voor beroepsbeoefenaars uitgebracht.

De externe dimensie van de energietransitie

Het buitenlands en ontwikkelingsbeleid van de EU is van essentieel belang om de omschakeling naar schone energie en decarbonisatie wereldwijd te ondersteunen en de energiezekerheid en het concurrentievermogen van de EU te versterken.

In 2017 heeft de EU synergieën tussen de klimaat- en energiediplomatie versterkt. Naar aanleiding van het voornemen van de Amerikaanse regering om zich terug te trekken uit de Overeenkomst van Parijs heeft de EU bevestigd dat zij zich zal blijven inzetten voor de wereldwijde strijd tegen de klimaatverandering, en versterkt zij haar bestaande mondiale partnerschappen. De EU zal op zoek blijven gaan naar nieuwe allianties, van 's werelds grootste economieën tot de meest kwetsbare eilandstaten. De EU heeft in het afgelopen jaar aanzienlijk meer klimaatfinanciering verleend, en in 2016 heeft zij meer dan 20 miljard EUR verstrekt aan ontwikkelingslanden 50 .

De EU staat volledig achter het in Hamburg voorgestelde G20-actieplan voor klimaat en energie met het oog op groei en werkt intensiever samen met een aantal belangrijke partners, met name in Azië. De EU heeft een werkplan inzake energie ondertekend met China, alsook een memorandum van samenwerking met Japan om een mondiale markt voor vloeibaar aardgas te bevorderen. Dankzij de op 6 oktober 2017 aangenomen verklaring van de leiders van de EU en India over energie en klimaat werden de banden met India verder versterkt. De EU heeft ook de betrekkingen met Iran op het gebied van energie en klimaat geïntensiveerd en heeft het allereerste handelsforum EU-Iran voor duurzame energie georganiseerd.

De EU heeft de vaststelling van een ambitieuze strategie voor broeikasgasemissiereductie in de Internationale Maritieme Organisatie bevorderd om ervoor te zorgen dat de internationale scheepvaartsector bijdraagt tot de gemeenschappelijke mondiale inspanningen ter verwezenlijking van de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs, en zij is doorgegaan met de werkzaamheden binnen de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie om de broeikasgasemissies van de luchtvaartsector terug te dringen.

De EU streeft al lange tijd naar de totstandbrenging van een mondiale koolstofmarkt, met name door de koppeling van emissiehandelssystemen. Een dergelijke markt biedt mogelijkheden om de emissies verder terug te dringen en de aanpassing aan de klimaatverandering tegelijkertijd nog goedkoper te maken. De voorstellen om een overeenkomst over de koppeling van emissiehandelssystemen te sluiten met Zwitserland zijn momenteel in behandeling bij de Raad en het Europees Parlement. Ook in andere delen van de wereld blijft de EU een actieve rol spelen, in het kader van zowel multilaterale initiatieven 51 als bilaterale activiteiten, met name door nauwer samen te werken met China, dat een landelijk systeem ontwikkelt.

Energie vormt een belangrijk thema in het kader van de samenwerking van de EU met haar buurlanden. Er wordt prioriteit gegeven aan hervormingen van de regelgeving en de markt, de bevordering van energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, de aanleg van interconnecties, de versterking van de energievoorzieningszekerheid en de bevordering van de strengste normen voor nucleaire veiligheid. In 2017 heeft Oekraïne aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van regelgevingshervormingen. Het land heeft zijn beleidskader voor de elektriciteitsmarkt en energie-efficiëntie hervormd. Daarnaast wordt een fonds met aanzienlijke middelen opgericht voor de financiering van energie-efficiëntie in de woonsector, met financiële steun van onder meer de EU.

De EU blijft er ook op toezien dat energieoverwegingen naar behoren aan bod komen tijdens de lopende en toekomstige handelsbesprekingen met derde landen. Dit is van cruciaal belang om te zorgen voor een duurzame toegang tot energie op de mondiale markten, om Europese ondernemingen in staat te stellen de zakelijke mogelijkheden op de exportmarkten ten volle te benutten en om de energietransitie in derde landen te ondersteunen door middel van knowhow en technologie van de EU.

Het energiepartnerschap tussen Afrika en de EU biedt een belangrijk kader voor samenwerking op het gebied van duurzame energie. De EU verleent ook steun aan het Afrikaanse initiatief voor hernieuwbare energie 52 . De Commissie draagt bij tot de verwezenlijking van de streefcijfers en doelstellingen van dit initiatief, met name via haar blendinginstrumenten waarmee subsidies worden verleend om publieke en particuliere investeringen in de sector van hernieuwbare energie aan te trekken. Tot dusver heeft dit naar schatting een totaalbedrag van 4,8 miljard EUR opgeleverd voor extra opwekkingscapaciteit voor hernieuwbare energie. De Commissie verleent ook rechtstreekse steun aan de particuliere sector in het kader van het initiatief ElectriFI, waarvan de huidige investeringsportefeuille ongeveer 30 miljoen EUR bedraagt en volgens de actuele schattingen ongeveer 88 MW aan nieuw geïnstalleerde hernieuwbare energie zal opleveren. Ten slotte was de Commissie medeorganisator van een rondetafelgesprek op hoog niveau inzake investeringen in duurzame energie in Afrika in april 2017 om de particuliere sector van de EU meer te betrekken bij de Afrikaanse schone-energiesector. Het partnerschap voor onderzoek en innovatie inzake klimaatverandering en duurzame energie zal naar verwachting worden goedgekeurd op de top van de Afrikaanse Unie en de Europese Unie in november 2017.

De EU heeft ook de energiezekerheid verder vergroot door samen te werken met internationale partners om de mondiale energiemarkten door middel van transparantie en de uitwisseling van beste praktijken te versterken. In dit verband blijven de betrekkingen met de Verenigde Staten van belang, en worden ze verder bestendigd in het kader van de Energieraad EU-VS en zijn werkgroepen.

In een op 9 juni 2017 aangenomen aanbeveling heeft de Commissie de Raad van de Europese Unie verzocht om een machtiging voor onderhandelingen over een overeenkomst met de Russische Federatie over de exploitatie van de geplande gaspijpleiding Nord Stream 2. De Commissie streeft naar een akkoord in de Raad over een sterk mandaat, op basis waarvan de Commissie bereid is de onderhandelingen met Rusland te beginnen. In het recente voorstel tot wijziging van de gasrichtlijn wordt verduidelijkt dat pijpleidingen van en naar derde landen zijn onderworpen aan de gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor aardgas tot aan de grens van het rechtsgebied van de Unie. Internationale overeenkomsten met de betrokken derde landen blijven het meest passende instrument om te zorgen voor een samenhangend regelgevingskader voor de gehele pijpleiding.

IV.    Energie-unie – Het pad naar voltooiing

Dankzij de geboekte vooruitgang in 2017 ligt de EU op schema om het project van de energie-unie uit te voeren en te zorgen voor werkgelegenheid, groei en investeringen. De Commissie heeft de meeste wetgevingsvoorstellen die nodig zijn voor een voorspelbaar regelgevingskader ingediend, en er worden ondersteunende maatregelen genomen om publieke en particuliere investeringen te stimuleren en een sociaal rechtvaardige omschakeling naar schone energie te ondersteunen. Er moeten echter dringend verdere inspanningen worden geleverd om ervoor te zorgen dat de energie-unie wordt voltooid tegen het einde van het huidige mandaat van de Commissie in 2019. Daarom moet er werkelijke vooruitgang worden geboekt met de vaststelling van het wetgevingskader, de tenuitvoerlegging van het ondersteunende kader en het waarborgen van de betrokkenheid van alle geledingen van de samenleving.

Vaststelling van het wetgevingskader

In overeenstemming met de gezamenlijke verklaring over wetgevingsprioriteiten moeten de besprekingen in en tussen het Europees Parlement en de Raad spoedig met succes worden afgerond. De medewetgevers hebben reeds een besluit inzake informatie-uitwisseling met betrekking tot intergouvernementele overeenkomsten tussen lidstaten en derde landen op energiegebied 53 , alsook een verordening betreffende maatregelen tot veiligstelling van de gasleveringszekerheid 54 vastgesteld met het oog op een betere grensoverschrijdende samenwerking en meer solidariteit in geval van nood. Deze maand hebben de medewetgevers ook een politiek akkoord bereikt over de herziening van het emissiehandelssysteem van de EU. Deze voorbeelden tonen aan dat de Europese Unie en haar instellingen met de nodige politieke wil belangrijke doelstellingen kunnen verwezenlijken.

De Commissie roept de medewetgevers op om de algehele samenhang tussen de resterende wetgevingsvoorstellen te handhaven en de lat hoog te blijven leggen zodat de EU een voortrekker blijft op het gebied van de omschakeling naar schone energie, met name wat betreft governance, hernieuwbare energiebronnen, klimaatactie, energie-efficiëntie en innovatie op het gebied van schone energie. Hierdoor zal de EU – als onderdeel van de faciliterende dialoog van 2018 – werkelijke vooruitgang kunnen boeken met haar verbintenissen in het kader van de Overeenkomst van Parijs en tegemoet kunnen komen aan de hoge verwachtingen van de Europese burgers over de omschakeling naar schone energie.

Vaststelling van het ondersteunend kader

In 2018 wordt prioriteit gegeven aan het stimuleren van investeringen in innovatieve stedelijke projecten binnen het algemene kader van de stedelijke agenda van de EU. De Commissie zal samenwerken met pionierssteden en -regio’s om ondersteuning te bieden aan sectoroverschrijdende, innovatieve projecten die kunnen dienen als kweekvijvers voor nieuwe bedrijfsmodellen en toegepaste technologieën. Deze innovatieve projecten zouden navolging moeten krijgen in heel Europa en de rest van de wereld. De komende "One Planet"-top in december 2017, de derde ministeriële bijeenkomst in het kader van Mission Innovation in mei 2018 en de klimaattop van niet-statelijke actoren in San Francisco in september 2018 bieden een goede gelegenheid om het Europese leiderschap wat betreft de innovatie op het gebied van schone energie en de voortrekkersrol van de Europese steden op dat vlak in de schijnwerpers te plaatsen.

De Commissie zal ook haar steun aan koolstofintensieve overgangsregio’s opvoeren door hen te helpen bij de ontwikkeling van kortetermijnoplossingen en langeretermijnstrategieën voor een duurzame economische transformatie. Dit zal worden bereikt door de werkzaamheden van de landenteams van de EU voor een groter aantal lidstaten te combineren met de werkzaamheden van het multi-stakeholderplatform inzake steenkool- en koolstofintensieve overgangsregio’s, dat in december 2017 zal worden opgericht.

Een andere prioriteit bestaat erin te waarborgen dat de inspanningen van het bedrijfsleven aansluiten bij de inspanningen van de beleidsmakers ter ondersteuning van de omschakeling naar schone energie in strategische sectoren, zoals de sector van de hernieuwbare energie, de bouwnijverheid en batterijsector. De oprichting van het forum voor de concurrentiekracht van schone-energiebedrijven zal dit proces verder vooruit helpen.

Ten slotte zal de Commissie investeringen in schone energie stimuleren als een belangrijk onderdeel van de economische modernisering in het kader van de verschillende investeringsinitiatieven, zoals de investeringsgezanten, de ondersteuningsdienst voor structurele hervormingen en de Europese investeringsadvieshub.

Betrokkenheid van alle geledingen van de samenleving

De energie-unie kan alleen succesvol zijn als alle geledingen van de samenleving samen dezelfde koers volgen, zoals sommige pioniers reeds hebben aangetoond 55 . In het kader van de tweede promotietour voor de energie-unie heeft vicevoorzitter Šefčovič tot dusver zeventien lidstaten bezocht en de stand van uitvoering van de energie-unie besproken met regeringen en nationale belanghebbenden. Uit de ontmoetingen met jongeren, burgers die de gevolgen van de energietransitie ondervinden, uitvinders, sociale partners en het maatschappelijk middenveld, burgemeesters en andere politici komen positieve voorbeelden naar voren die aantonen hoe de energietransitie in de praktijk haalbaar is. De Commissie zal erop blijven toezien dat alle geledingen van de samenleving, en met name jongeren, hierbij worden betrokken en zal de inspanningen op Europees, nationaal en lokaal niveau beter op elkaar afstemmen. Zij zal alle betrokken partijen de gelegenheid bieden om op een transparante en constructieve manier met elkaar in dialoog te gaan over het ontwerp van geïntegreerd nationaal energie- en klimaatplan dat iedere lidstaat tegen begin 2018 moet voorleggen. De Commissie zal deze ontwerpplannen zorgvuldig evalueren en hierover verslag uitbrengen in haar volgende verslag over de stand van de energie-unie.

V.    CONCLUSIE

Het project van de energie-unie bevindt zich in een cruciale fase. Net als in het afgelopen jaar worden ook in 2018 belangrijke resultaten verwacht. De Commissie zal daarom inspanningen blijven leveren voor de uitvoering van de ondersteunende maatregelen die op het terrein veranderingen teweegbrengen en voordelen opleveren voor alle Europeanen. De Commissie roept

·de medewetgevers op hun inspanningen te verdubbelen om snel een akkoord te bereiken over de wetgevingsvoorstellen. De Commissie zal alles in het werk stellen om een ambitieus en tijdig resultaat te vergemakkelijken.

·de lidstaten op meer vaart te zetten achter de voorbereiding van hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen om investeerders voorspelbaarheid te bieden, en de ontwerpplannen tijdig in te dienen zodat de EU en haar lidstaten blijk kunnen blijven geven van hun leiderschap in het kader van de mondiale faciliterende dialoog over klimaat in 2018. De Commissie staat klaar om verdere bijstand te verlenen.

·de samenleving als geheel en alle betrokken Europese, nationale, regionale en lokale belanghebbenden op een actieve rol te spelen bij de energietransitie en bij te dragen tot het succes ervan.

(1)

Zie de mededeling "Schone energie voor alle Europeanen" (COM(2016) 860).

(2)

COM (2017) 283 van 31.5.2017 en COM(2017) 675 final.

(3)

Het project van de energie-unie is een van de tien politieke prioriteiten van de huidige Commissie: "Een kaderstrategie voor een schokbestendige energie-unie met een toekomstgericht beleid inzake klimaatverandering" (COM(2015) 80).

(4)

  http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016C1224(01)&from=NL .

(5)

COM(2016) 860 en de twee bijlagen daarbij.

(6)

Zie bijlage 3 bij deze mededeling voor de stand van zaken van de nationale energie- en klimaatplannen.

(7)

Zie de gedetailleerde verslagen van de Commissie bij deze mededeling, de meer gedetailleerde beleidsvaststellingen voor de vijf dimensies in bijlage 2 bij deze mededeling en de 28 landenfiches bij deze mededeling, waarin de situatie in elke lidstaat wordt geschetst, met inbegrip van de luchtkwaliteit. Zie ook het bijgevoegde verslag nr. 17/2017 van het Europees Milieuagentschap getiteld "Trends and projections in Europe 2017".

(8)

EMA-verslag nr. 3/2017: Renewable energy in Europe 2017, https://www.eea.europa.eu/publications/renewable-energy-in-europe-2017 .

(9)

Zie het bijgevoegde document "Study on Residential Prosumers in the European Energy Union", JUST/2015/CONS/FW/C006/0127, figuur 8 op blz. 77.

(10)

De vorige steunregelingen op basis van een aanbesteding in de periode 2010-2015 voor offshore-windenergie hebben geleid tot eindprijzen tussen 103,2 EUR/MWh (Horns Rev III, Denemarken) en 186,1 EUR/MWh (Dudgeon, Verenigd Koninkrijk). Deze prijzen zijn voortdurend gedaald en in het kader van de meest recente concurrerende biedprocedure voor offshore-windenergie in Duitsland in april 2017 hebben drie winnende projecten een bod van 0 EUR uitgebracht. Wat fotovoltaïsche installaties in Duitsland betreft, is de steun gedaald van 9,17 cent/kWh in april 2015 naar 5,66 cent/kWh in juni 2017.

(11)

 Voortgangsverslag hernieuwbare energie 2017, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52017DC0057&qid=1488449105433&from=NL .

(12)

  https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/strategies/progress/docs/dca_report_en.pdf .

(13)

Met uitzondering van landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw (LULUCF), maar met inbegrip van de internationale luchtvaart.

(14)

Volgens de aangepaste lijst voor 2016. Zie "Twee jaar na Parijs – vorderingen inzake het nakomen van de klimaatverplichtingen van de EU" (COM(2017) 646 final).

(15)

Het eindenergieverbruik is de energie die wordt geleverd aan de industrie, het vervoer, de huishoudens, de dienstensector en de landbouw, met uitzondering van leveringen aan de energieomzettingssector en de energiebedrijven zelf. Het primaire energieverbruik omvat ook die laatstgenoemde sectoren.

(16)

De lidstaten mogen sluitingssteun toekennen tot 2018 om de verliezen bij de lopende productie te dekken in het kader van de definitieve sluiting van niet-concurrentiekrachtige steenkoolmijnen. De steun ter dekking van buitengewone lasten om de sociale en ecologische gevolgen op te vangen mag uiterlijk tot 2027 worden verstrekt (Besluit 2010/787/EU van de Raad van 10 december 2010 betreffende staatssteun ter bevordering van de sluiting van niet-concurrentiekrachtige steenkoolmijnen).

(17)

Terwijl er 67 000 banen op het gebied van de levering van koolstofintensieve energiebronnen in de EU verloren zijn gegaan van 2008 tot 2014, zijn er in dezelfde periode meer dan 400 000 groene banen bijgekomen in de energiesector (gegevens van Eurostat).

(18)

Op 25 oktober is de oproep tot het indienen van voorstellen met betrekking tot de alliantie voor sectorale vaardigheden in het kader van Erasmus + gepubliceerd: https://eacea.ec.europa.eu/erasmus-plus/actions/key-action-2-cooperation-for-innovation-and-exchange-good-practices/sector-skills-alliances_en .

(19)

EMA-verslag "Air Quality in Europe - 2017", blz. 17.

(20)

Richtlijn (EU) 2016/2284 van het Europees Parlement en de Raad van 14 december 2016 betreffende de vermindering van de nationale emissies van bepaalde luchtverontreinigende stoffen, tot wijziging van Richtlijn 2003/35/EG en tot intrekking van Richtlijn 2001/81/EG (PB L 344 van 17.12.2016, blz. 1).

(21)

Zie de effectbeoordeling van de Commissie bij het voorstel tot wijziging van de energie-efficiëntierichtlijn, SWD(2016) 405 final, blz. 59.

(22)

COM (2016) 763 final.

(23)

De Commissie heeft vijf interregionale partnerschappen voor innovatie op het gebied van energie opgezet (inzake bio-energie, mariene hernieuwbare energie, slimme netten, zonne-energie en duurzame gebouwen); COM(2017) 376.

(24)

Dit bedrag omvat 15 miljoen EUR voor twee innovatieprijzen, één voor kunstmatige fotosynthese en één voor batterijen.

(25)

NER 300 is een financieringsprogramma voor innovatieve demonstratieprojecten op het gebied van koolstofarme energie. Het wordt gefinancierd uit de verkoop van 300 miljoen emissierechten uit de nieuwkomersreserve die is ingesteld voor de derde fase van de EU-regeling voor de emissiehandel. Er is 2,1 miljard EUR toegewezen aan innovatieve projecten op het gebied van hernieuwbare energie en CCS-projecten in twintig lidstaten. Vijf projecten zijn niet uitgevoerd, en de desbetreffende niet-uitbetaalde inkomsten worden terug op de markt gebracht via de EDP-financieringsfaciliteit InnovFin en het CEF-schuldinstrument.

(26)

  http://www.uia-initiative.eu/en/uia-cities .

(27)

  http://www.covenantofmayors.eu/index_nl.html ; zie ook het bijgevoegde verslag "Covenant of Mayors in figures: 8-year assessment", GCO 2017.

(28)

  https://ec.europa.eu/futurium/en/urban-agenda .

(29)

http://beta.eu-smartcities.com/sites/default/files/2017-09/EIP_Mgnt_Framework.pdf .

(30)

  http://beta.eu-smartcities.com/sites/default/files/2017-09/ShC-EIP%20Humble%20Lamppost%20Mgmt%20F%27rwork%20-%20Component%20Design.pdf .

(31)

  http://www.globalcovenantofmayors.org/ .

(32)

Mededeling van de Commissie over de bijdrage van de EU aan een hervormd ITER-project (COM(2017) 319 van 14 juni 2017).

(33)

In het voorstel voor een richtlijn inzake gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor elektriciteit (herschikking) (COM (2016) 864 final van 30.11.2016).

(34)

COM (2017) 652 final.

(35)

  https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/eecsp_report_final.pdf .

(36)

Van de elf lidstaten die onder het streefcijfer van 10 % blijven in 2017 (Bulgarije, Cyprus, Duitsland, Frankrijk, Ierland, Italië, Polen, Portugal, Roemenië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk) voeren er zeven – Roemenië, Duitsland, Frankrijk, Italië, Bulgarije, Portugal en Ierland – momenteel projecten van gemeenschappelijk belang uit met als doel het streefcijfer van 10 % te bereiken tegen 2020.

(37)

  https://publications.europa.eu/nl/publication-detail/-/publication/8d3b7da2-562e-11e7-a5ca-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-31392329 .

(38)

Zie ook de strategie die de Commissie in 2016 heeft voorgesteld (COM(2016)49).

(39)

Bron: gegevens van de EIB en de Europese Commissie per oktober 2017.

(40)

Dit bedrag omvat zowel de EU-steun als de nationale medefinanciering.

(41)

Enkele van de resultaten die eind 2016 waren geboekt, waren de beslissingen om 1 000 MW meer capaciteit uit hernieuwbare energie te halen en de energieverbruikclassificatie van 130 000 huishoudens te verbeteren.

(42)

Met het oog op transparantie publiceert de Commissie geactualiseerde gegevens over de Europese structuur- en investeringsfondsen, met inbegrip van de jaarlijkse voortgangsverslagen over de overeengekomen streefwaarden voor de indicatoren. Dit alles is te vinden op https://cohesiondata.ec.europa.eu/ . In december 2017 zullen nadere gegevens over de uitvoering op de verschillende gebieden worden verstrekt in het eerste strategische verslag over de Europese structuur- investeringsfondsen.

(43)

Gebouwen zijn goed voor ongeveer 40 % van het eindenergieverbruik en momenteel zijn drie op vier bestaande gebouwen energie-inefficiënt.

(44)

https://deep.eefig.eu/ .

(45)

https://valueandrisk.eefig.eu/ .

(46)

COM(2015) 337.

(47)

Bij dit verslag is een overzicht gevoegd van de stand van zaken, per lidstaat, met betrekking tot de voorbereiding van de geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen.

(48)

De deskundigengroep op hoog niveau heeft zijn tussentijds verslag uitgebracht in juli 2017 en heeft een openbare raadpleging gehouden tot 20 september.

(49)

  http://ec.europa.eu/eurostat/documents/1015035/7959867/Eurostat-Guidance-Note-Recording-Energy-Perform-Contracts-Gov-Accounts.pdf/ .

(50)

Klimaatfinanciering door de EU, de EIB en de lidstaten.

(51)

Zoals het partnerschap voor afstemming op de markt (Partnership for Market Readiness) van de Wereldbank en deelname aan activiteiten en opleidingen in het kader van het internationale partnerschap voor actie op het gebied van koolstof (International Carbon Action Partnership - ICAP).

(52)

Een door Afrika geleid initiatief dat tot doel heeft de hernieuwbare-energiecapaciteit van Afrika te verhogen met 10 GW tegen 2020 en het Afrikaanse potentieel van 300 GW aan hernieuwbare energie te realiseren tegen 2030.

(53)

Besluit (EU) 2017/684 (PB L 99 van 12.4.2017, blz. 1).

(54)

Verordening (EU) 2017/1938 (PB L 280 van 28.10.2017, blz. 1).

(55)

Zoals de World Alliance for Efficient Solutions (wereldwijde alliantie voor efficiënte oplossingen) van Bertrand Picard ( http://alliance.solarimpulse.com ) of de Breakthrough Energy Coalition (coalitie voor baanbrekende energie) die door Bill Gates en anderen in het leven is geroepen op de klimaattop van Parijs in december 2015 ( http://www.b-t.energy/ ).