1.

Met deze prejudiciële verwijzing van de Lietuvos Aukščiausiasis Teismas (hoogste rechter in burgerlijke en strafzaken, Litouwen; hierna: „verwijzende rechter”) wordt het Hof voor de vijfde maal gevraagd om uitlegging van richtlijn 2008/104/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende uitzendarbeid ( 2 ). Nieuw aan deze zaak is dat de inlenende onderneming waarbij de eisende partijen E.S., M.L., M.P., V.V. en R.V. (hierna: „eisers”) ( 3 ) als tijdelijke werknemers ter beschikking waren gesteld door hun werkgever, UAB „Manpower Lit” (hierna: „verweerster”) ( 4 ), een agentschap is van de Europese Unie, te weten het Europees Instituut voor gendergelijkheid ( 5 ) (EIGE).

2.

Eisers betogen dat zij, in strijd met zowel het nationale recht als richtlijn 2008/104, door verweerster gediscrimineerd werden, aangezien zij, zoals in het hoofdgeding is komen vast te staan, van EIGE een lagere bezoldiging ontvingen dan het geval zou zijn geweest wanneer zij rechtstreeks door EIGE waren aangesteld op grond van verordening nr. 31 (EEG), 11 (EGA), van de Raad tot vaststelling van het statuut van de ambtenaren en de regeling welke van toepassing is op de andere personeelsleden van de Europese Economische Gemeenschap en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie ( 6 ).

3.

Met de zes prejudiciële vragen wordt dan ook verzocht om opheldering over de vraag of, en in hoeverre, het feit dat de inlenende onderneming waaraan eisers door verweerster beschikbaar waren gesteld een instantie van de Unie is, van invloed is op de uitkomst van het hoofdgeding.

4.

Ik ben tot de conclusie gekomen dat de status van EIGE als instantie van de Unie geen gevolgen heeft voor de uitkomst van het hoofdgeding, aangezien uit het dossier niet blijkt dat er duidelijke gevolgen zijn voor de administratieve autonomie van EIGE ( 7 ) indien de Litouwse rechter verweerster zou veroordelen tot betaling van achterstallige bezoldiging aan eisers, en een dergelijke veroordeling evenmin afbreuk zou doen aan het Ambtenarenstatuut. ( 8 ) Dit komt vooral omdat het hoofdgeding betrekking heeft op een geschil tussen twee particulieren waarin moet worden beoordeeld of het beginsel van gelijke behandeling, waarvan artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 een specifieke uitdrukking vormt ( 9 ), in acht is genomen, en waarin EIGE slechts de hoedanigheid van derde-interveniënt heeft.

5.

Verder valt EIGE, wat het begrip „inlenende ondernemingen” die „een economische activiteit uitoefenen, al dan niet met winstoogmerk” in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 betreft, onder de personele werkingssfeer van die richtlijn, aangezien deze niet in die zin kan worden gelezen dat de instellingen, organen en instanties van de Unie van haar werkingssfeer zijn uitgesloten.

6.

Artikel 1 van richtlijn 2008/104, met als opschrift „Toepassingsgebied”, luidt als volgt:

„1.   Deze richtlijn is van toepassing op werknemers met een arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding met een uitzendbureau, die ter beschikking worden gesteld aan inlenende ondernemingen om onder toezicht en leiding van genoemde ondernemingen tijdelijk te werken.

2.   Deze richtlijn is van toepassing op openbare en particuliere ondernemingen die uitzendbureaus of inlenende ondernemingen zijn en een economische activiteit uitoefenen, al dan niet met winstoogmerk.

3.   Na raadpleging van de sociale partners kunnen de lidstaten bepalen dat deze richtlijn niet van toepassing is op de arbeidsovereenkomsten of arbeidsbetrekkingen die tot stand zijn gekomen in het kader van een specifiek openbaar of door de overheid ondersteund opleidings-, inpassings- of herscholingsprogramma.”

7.

Artikel 2 van de richtlijn, met als opschrift „Doel”, luidt:

„Deze richtlijn heeft tot doel de bescherming van uitzendkrachten te garanderen en de kwaliteit van het uitzendwerk te verbeteren door de naleving van het in artikel 5 vervatte beginsel van gelijke behandeling ten aanzien van de uitzendkrachten te waarborgen, en uitzendbureaus als werkgever te erkennen, daarbij rekening houdend met de noodzaak om een geschikt kader te creëren voor de gebruikmaking van uitzendwerk teneinde bij te dragen tot de schepping van werkgelegenheid en de ontwikkeling van flexibele arbeidsvormen.”

8.

Artikel 3 van richtlijn 2008/104, met als opschrift „Definities”, bepaalt in lid 1, onder d) en f), en lid 2:

„1.   In deze richtlijn wordt verstaan onder:

[...]

[...]

2.   Deze richtlijn doet geen afbreuk aan het nationale recht wat de definitie van bezoldiging, arbeidsovereenkomst, arbeidsverhouding of werknemer betreft.

[...]”

9.

Artikel 5 van richtlijn 2008/104, met als opschrift „Het beginsel van gelijke behandeling”, is onderdeel van hoofdstuk II, dat betrekking heeft op arbeidsvoorwaarden. Artikel 5, lid 1, bepaalt het volgende:

„De essentiële arbeidsvoorwaarden van uitzendkrachten zijn, voor de duur van hun opdracht bij een inlenende onderneming, ten minste dezelfde als die welke voor hen zouden gelden als zij rechtstreeks door de genoemde onderneming voor dezelfde functie in dienst waren genomen.

[...]”

10.

Artikel 2 van verordening nr. 1922/2006, met als opschrift „Doelstellingen”, luidt als volgt:

„De algemene doelstelling van [EIGE] is bij te dragen tot en het versterken van de bevordering van gendergelijkheid, waaronder de integratie van de genderdimensie in het gehele communautaire beleid en het daaruit voortvloeiende nationale beleid, en tot de bestrijding van discriminatie op grond van geslacht, alsmede een grotere bewustwording van gendergelijkheid onder de burgers van de Unie te bewerkstelligen, door technische bijstand te verlenen aan de communautaire instellingen, met name de [Europese] Commissie, en aan de autoriteiten van de lidstaten, zoals omschreven in artikel 3.”

11.

Artikel 3 van verordening nr. 1922/2006, „Taken”, luidt:

„1.   Om de doelstellingen van artikel 2 te verwezenlijken:

2.   [EIGE] publiceert een jaarverslag over zijn activiteiten.”

12.

De Lietuvos Respublikos įdarbinimo per laikinojo įdarbinimo įmones įstatymas (wet van de Republiek Litouwen inzake tewerkstelling door uitzendbureaus), in de versie die gold van 1 mei 2013 tot 1 juli 2017, de dag van inwerkingtreding van de nieuwe Lietuvos Respublikos Darbo kodeksas (arbeidswetboek van de Republiek Litouwen; hierna: „arbeidswetboek”), bevatte onder meer de volgende bepaling:

„Artikel 2. Basisbegrippen van deze wet

[...]

3. Onder ‚inlener’ wordt verstaan iedere natuurlijke of rechtspersoon en elk ander georganiseerd verband waarvoor en onder de controle en leiding waarvan een uitzendkracht op tijdelijke basis werkt.”

13.

Artikel 75, lid 2, van het arbeidswetboek, dat op 1 juli 2017 in werking is getreden, bepaalt:

„Uitzendbureaus moeten ervoor zorgen dat de bezoldiging die uitzendkrachten ontvangen voor arbeid die zij voor een inlenende onderneming hebben verricht, minstens even hoog is als de bezoldiging die zou worden betaald als de inlenende onderneming de uitzendkracht bij een arbeidsovereenkomst voor dezelfde functie in dienst had genomen, behalve wanneer uitzendkrachten die bij een uitzendovereenkomst voor onbepaalde tijd in dienst zijn genomen, in de periode tussen werkopdrachten een bezoldiging van het uitzendbureau ontvangen die even hoog is als die welke zij tijdens werkopdrachten ontvangen. De inlenende onderneming draagt de subsidiaire verantwoordelijkheid voor de nakoming van de verplichting om de uitzendkracht een bezoldiging te betalen voor de arbeid die hij voor haar heeft verricht, die minstens even hoog is als die welke zou worden betaald indien zij de uitzendkracht bij een arbeidsovereenkomst voor dezelfde functie in dienst had genomen.” ( 10 )

14.

Als gevolg van bepaalde wijzigingen die de wetgever van de Republiek Litouwen in het arbeidswetboek heeft aangebracht, werd op 6 juni 2017 de volgende tekst toegevoegd aan artikel 75, lid 2:

„In het kader van deze verplichting moet de inlenende onderneming op verzoek van het uitzendbureau dit bureau informatie verstrekken over de bezoldiging die zij betaalt aan haar eigen werknemers die in de overeenkomstige categorie werkzaam zijn.”

15.

Verweerster was in 2012 een begunstigde inschrijver in een openbare aanbestedingsprocedure voor de verlening van uitzenddiensten voor EIGE ( 11 ), interveniënt in het hoofdgeding. Verweerster heeft een overeenkomst gesloten met EIGE, waarin de gevallen waarin EIGE tijdelijk personeel nodig had nader werden gespecificeerd, met inbegrip van de soorten en categorieën van de profielen van het benodigde personeel en de arbeidsvoorwaarden. De overeenkomst had het volgende ten doel: de ondersteuning van het statutaire personeel van EIGE; de verrichting, op tijdelijke basis, van taken die complementair waren ten opzichte van de gewone taken en die voortvloeiden uit bijzondere projecten; de tijdelijke inzet van personeel tijdens extra drukke perioden en de aanvulling van het tekort aan personeel binnen EIGE in geval van afwezigheid van statutaire medewerkers om welbepaalde redenen. Het uitzendpersoneel zou worden beschouwd als niet-statutair personeel van EIGE, dat wil zeggen personeel dat niet valt onder noch is aangeworven krachtens het Ambtenarenstatuut. ( 12 )

16.

Verweerster heeft op basis van de personeelsbehoeften van EIGE vergelijkende onderzoeken voor banen aangekondigd, en op haar website een oproep om te solliciteren geplaatst die omschrijvingen van vacatures bevatte. Daarin werden de aard van het werk en de voor de openstaande vacatures vereiste kwalificaties beknopt toegelicht. ( 13 )

17.

Eisers hebben uitzendovereenkomsten afgesloten met verweerster, die zich ertoe verbond hun een uurloon te betalen, dat tijdens de arbeidsverhouding aan schommelingen onderhevig was. Het aangeboden uurloon beliep 5,20 EUR voor een assistent op de afdeling documentatie; 5,20 EUR voor een assistent op de afdeling communicatie; 4,34 EUR voor een administratief assistent; 5,20 EUR voor een IT-medewerker, en 4,34 EUR voor een assistent personeelszaken. ( 14 )

18.

Bij de uitzendovereenkomsten waren bijlagen gevoegd waarin werd vermeld dat EIGE de inlenende onderneming was. In de bijlagen werd ook vermeld welke EIGE-personeelsleden verantwoordelijk waren voor het geven van aanwijzingen bij de verrichting van de overeengekomen arbeid. ( 15 )

19.

De overeenkomsten zouden van kracht blijven tot de beëindiging van de opdracht door de inlenende onderneming, EIGE. Op 1 januari 2019 waren de arbeidsovereenkomsten met alle eisers beëindigd. Als gevolg daarvan hebben eisers voor de Darbo ginčų komisija (hierna: „commissie arbeidsgeschillen”) betaling van achterstallig loon gevorderd.

20.

Bij besluit van 20 juni 2018 heeft de commissie arbeidsgeschillen op basis van richtlijn 2008/104 en artikel 75, lid 2, van het arbeidswetboek vastgesteld dat verweerster eisers had gediscrimineerd door hun een lager loon te betalen dan het loon dat zij zouden hebben ontvangen indien zij door EIGE rechtstreeks waren aangeworven. De commissie arbeidsgeschillen oordeelde dat de werknemers die op basis van de uitzendovereenkomsten waren aangeworven, dezelfde taken verrichtten als het personeel dat in vaste dienst was bij EIGE. De commissie arbeidsgeschillen besloot dat eisers de bezoldiging hadden moeten ontvangen die overeenkwam met die welke krachtens de RAP moest worden betaald aan arbeidscontractanten bij EIGE in functiegroep II, rang 4 (kantoor- en secretariaatswerkzaamheden, kantoorleiding en gelijkwaardige werkzaamheden, uitgevoerd onder toezicht van ambtenaren of tijdelijke functionarissen) ( 16 ), en veroordeelde verweerster tot betaling van achterstallig loon over een periode van zes maanden gedurende 2018. ( 17 )

21.

Verweerster heeft tegen het besluit van de commissie arbeidsgeschillen beroep ingesteld bij de Vilniaus miesto apylinkės teismas (rechter voor het district Vilnius), dat werd verworpen. Verweerster is vervolgens in hoger beroep gegaan bij de Vilniaus apygardos teismas (regionale rechter, Vilnius). Bij beschikking van 20 juni 2019 werd het hoger beroep verworpen.

22.

Verweerster heeft beroep in cassatie ingesteld bij de verwijzende rechter. Deze heeft op 30 december 2019 overwogen dat het hoofdgeding vragen deed rijzen naar de uitlegging en toepassing van het Unierecht, en verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

23.

Eisers, de Republiek Litouwen en de Commissie hebben schriftelijke opmerkingen bij het Hof ingediend. Er heeft geen hoorzitting plaatsgevonden, maar het Hof heeft schriftelijke vragen gesteld en EIGE en de Commissie hebben hierop geantwoord.

24.

Eisers benadrukken dat EIGE partij noch verweerder is in het hoofdgeding, en als zodanig niet uit hoofde van artikel 75, lid 2, van het arbeidswetboek aansprakelijk is voor de betaling van het loon van eisers. Beide partijen zijn Litouwse entiteiten, en aan de door richtlijn 2008/104 geboden bescherming kan niet worden afgedaan door de internationale status van EIGE. Een tegengestelde bevinding zou tot sociale spanningen leiden.

25.

Volgens vaste rechtspraak en overeenkomstig de bewoordingen van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 is het niet automatisch uitgesloten dat entiteiten zonder winstoogmerk een „economische activiteit” uitoefenen. ( 18 ) Onder „economische activiteit” moet worden verstaan elke activiteit die verband houdt met commerciële handelingen, ongeacht het belang dat daarmee wordt nagestreefd. De diverse activiteiten van EIGE (bijvoorbeeld voorlichting, informatie, verzameling van statistische gegevens) hebben een economisch karakter omdat de uitoefening ervan economische handelingen vereist, zoals het verrichten van betalingen. Enkel vrijwillige activiteiten zijn geen „economische activiteiten”.

26.

Een uitlegging van richtlijn 2008/104 volgens welke agentschappen van de Unie – zoals EIGE – uitzendkrachten mogen discrimineren omdat het personeel van EIGE een bijzondere status heeft die niet vergelijkbaar is met die van uitzendkrachten, zou in strijd zijn met de doelstellingen van richtlijn 2008/104.

27.

Het ontbreken van het begrip „economische activiteit” in artikel 75 van het arbeidswetboek, waarbij richtlijn 2008/104 is omgezet in Litouwse wetgeving, is in overeenstemming met het Unierecht. ( 19 ) 19 lidstaten leggen richtlijn 2008/104 op dezelfde manier ten uitvoer als Litouwen.

28.

Volgens eisers was het overduidelijk dat EIGE zelf rechtstreeks personeel had kunnen aanstellen uit hoofde van het Ambtenarenstatuut, om dezelfde administratieve taken te vervullen als die waarvoor eisers ter beschikking werden gesteld. ( 20 ) De bevoegdheid tot rechtstreekse aanwerving strekt zich uit van functies die fysieke werkzaamheden inhouden, zoals portiers- en schoonmaakwerkzaamheden, tot hogere managementfuncties. Functies die worden uitgeoefend door uitzendkrachten moeten worden vergeleken met die van het EIGE-personeel in vaste dienst.

29.

Voor de rechters van de betrokken lidstaat hebben eisers genoegzaam aangetoond (door middel van e‑mails, verklaringen enz.) dat zij in werkelijkheid niet alleen in ondersteunende functies werkzaam waren, maar ook taken verrichtten die enkel mochten worden verricht door personeel dat rechtstreeks door EIGE was aangesteld (zoals planning en begrotingsbeheer). Dit is een feitelijke constatering waarmee, ook al zijn de functies van het EIGE-personeel in vaste dienst en die van eisers vanuit een juridisch oogpunt niet vergelijkbaar, rekening moeten worden gehouden.

30.

Ten slotte wijzen eisers erop dat zij voor perioden van tussen de 22 en 36 maanden als tijdelijke werknemers waren aangesteld. De overeenkomsten werden door EIGE beëindigd nadat eisers om betaling van achterstallig loon hadden verzocht. De bezoldiging die eisers hebben ontvangen schommelde tussen de 700 en 800 EUR, ongeveer een derde van de bezoldiging van rechtstreeks aangesteld EIGE-personeel in overeenkomstige functies.

31.

De Republiek Litouwen merkt in de context van de eerste prejudiciële vraag op dat het beginsel van non-discriminatie van tijdelijke werknemers een beginsel is van sociaal recht van de Unie dat niet restrictief mag worden uitgelegd. ( 21 ) De ruime werkingssfeer van richtlijn 2008/104 komt tot uiting in de ruime uitlegging van de term „werknemer” in artikel 1, lid 1, van deze richtlijn. ( 22 ) Volgens de rechtspraak van het Hof inzake de uitlegging van Unierechtelijke bepalingen ter bescherming van werknemers moeten afwijkingen aldus worden uitgelegd dat deze beperkt blijven tot hetgeen strikt noodzakelijk is om de met deze afwijkingen beschermde belangen veilig te stellen. ( 23 )

32.

In dat licht moet elke uitsluiting van de personele werkingssfeer van richtlijn 2008/104 duidelijk en welomschreven zijn. ( 24 ) Een beperking van het inlenen van uitzendkrachten door publiekrechtelijke entiteiten als EIGE voldoet aan geen enkele van de gronden die worden genoemd in artikel 4, lid 1, van richtlijn 2008/104, dat betrekking heeft op toelaatbare uitsluitingen van en beperkingen op het gebruik van uitzendkrachten. ( 25 ) Een verlaging van het beschermingsniveau voor uitzendkrachten uitsluitend op de grond dat de inlenende onderneming een rechtsgrondslag heeft die berust op het publiekrecht van de lidstaat, zou neerkomen op een nieuwe discriminatiegrond. In de praktijk is reeds vastgesteld dat wanneer de instellingen en de agentschappen uitzendkrachten werven, zij de wetgeving van de lidstaat waar zij zijn gevestigd in acht moeten nemen. ( 26 )

33.

De Republiek Litouwen betoogt dat richtlijn 2008/104 grondrechten implementeert die worden beschermd door artikel 31 van het Handvest. Beide teksten zijn dus ingevolge artikel 51, lid 1, van het Handvest op EIGE, als „inlenende onderneming”, van toepassing. De instellingen moeten, overeenkomstig de loyaliteitsverplichting die op hen rust, bij hun gedrag als werkgever rekening houden met de wettelijke bepalingen die op het niveau van de Unie zijn vastgesteld. ( 27 )

34.

Ten aanzien van de tweede en de derde vraag deelt de Republiek Litouwen het standpunt van de Commissie. ( 28 ) Lidstaten zoals Litouwen mogen de toepassing van richtlijn 2008/104, een richtlijn die een minimale harmonisatie beoogt, uitbreiden tot inlenende ondernemingen die geen economische activiteit uitoefenen ( 29 ), zodat niet hoeft te worden uitgemaakt of EIGE een economische activiteit in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 uitoefent.

35.

Met betrekking tot de vierde en de vijfde vraag betoogt de Republiek Litouwen dat, bij ontbreken van een specifieke regel in het Ambtenarenstatuut, de beschikbaarstelling van tijdelijke werknemers (uitzendkrachten) aan een agentschap van de Unie als „inlenende onderneming” wordt geregeld door artikel 5 van richtlijn 2008/104 en door de nationale wet waarbij deze bepaling wordt omgezet (op grond van onder meer artikel 335 VWEU). Dit is ook het standpunt van de Europese Rekenkamer, die de rechtmatigheid van de activiteiten van zeven agentschappen van de Unie, waaronder EIGE, in verhouding tot richtlijn 2008/104 in twijfel heeft getrokken. ( 30 )

36.

De wijze waarop Litouwen richtlijn 2008/104 heeft geïmplementeerd, vormt geen inbreuk op het beginsel van de autonomie van de instellingen van de Unie, noch op de regels voor de berekening van bezoldigingen in het Ambtenarenstatuut. Elk verschil in behandeling van instellingen, organen en instanties van de Unie dient te berusten op rechtstreeks toepasselijke regels van Unierecht.

37.

Wat betreft de zesde vraag wijst de Republiek Litouwen erop dat artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 een uitdrukking is van het algemene beginsel van gelijke behandeling. ( 31 ) De in artikel 5, lid 1, opgenomen formulering „voor dezelfde functie in dienst” laat een hypothetische vergelijking van werknemers toe. Deze term kan niet eng worden uitgelegd, bijvoorbeeld in die zin dat de betrokken functies identiek moeten zijn, omdat het dan te gemakkelijk zou zijn om de verplichting van die bepaling te ontwijken. In de verwijzingsbeschikking wordt vermeld dat EIGE tijdelijke werknemers wenste aan te nemen ter ondersteuning van zijn statutaire personeel, om onder meer aanvullende taken te vervullen en het hoofd te bieden aan het tekort aan personeel. De rechter in eerste aanleg oordeelde dat alle uitzendkrachten, met inaanmerkingneming van de arbeidsovereenkomsten van eisers en de taken die zij feitelijk verrichtten, geheel of gedeeltelijk de functies vervulden van EIGE-personeel in vaste dienst. Het feit dat tijdelijke werknemers de functies kunnen vervullen van ambtenaren of arbeidscontractanten die met ziekteverlof of ouderschapsverlof zijn, weerlegt het argument dat het verboden is om statutaire functies toe te vertrouwen aan personen die niet onder het Ambtenarenstatuut vallen.

38.

De Commissie betoogt met betrekking tot de eerste en de tweede vraag dat zowel het uitzendbureau als de inlenende ondernemingen een economische activiteit moeten uitoefenen in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104. Deze uitlegging wordt tevens gestaafd door de ontstaansgeschiedenis van deze richtlijn. ( 32 )

39.

De Commissie erkent dat de bewoordingen van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 geen basis bieden om EIGE van de toepassing ervan uit te sluiten omdat het een openbare onderneming is. Volgens de Commissie oefent EIGE volgens de rechtspraak van het Hof echter geen economische activiteit uit ( 33 ), voornamelijk omdat EIGE geen goederen of diensten aanbiedt op een bepaalde markt en niet concurreert met goederen en diensten die door een andere onderneming worden aangeboden.

40.

Met betrekking tot de derde vraag stelt de Commissie voor deze als volgt te herformuleren: „Moet artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 aldus worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale regeling waarbij richtlijn 2008/104 van toepassing wordt verklaard op uitzendbureaus of inlenende ondernemingen die geen economische activiteit uitoefenen?” De Commissie meent dat deze vraag ontkennend moet worden beantwoord. ( 34 )

41.

Met betrekking tot de vierde en de vijfde vraag is de Commissie van mening dat het beginsel van gelijke behandeling in artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 wél vereist dat eisers op dezelfde wijze worden behandeld als werknemers die – anders dan personen die worden aangeworven door uitzendbureaus – door EIGE rechtstreeks volgens het Litouwse recht worden aangesteld, maar niet dat zij op dezelfde wijze moeten worden behandeld als werknemers die zijn aangesteld op basis van het Ambtenarenstatuut. ( 35 ) EIGE koos voor tewerkstelling van tijdelijk personeel volgens het nationale recht, en gezien de artikelen 272 en 335 VWEU is deze keuze in overeenstemming met het Unierecht. De in die bepalingen erkende bevoegdheid om contractuele betrekkingen aan te knopen, omvat ook de bevoegdheid tot het sluiten van arbeidsovereenkomsten of overeenkomsten tot het verrichten van diensten. ( 36 ) Een dergelijke wijze van tewerkstelling is enkel onrechtmatig wanneer die geschiedt om de toepassing van het Ambtenarenstatuut te ontwijken ( 37 ), maar de instellingen beschikken over een ruime beoordelingsmarge bij hun keuze voor de meest geschikte aanstellingsmethode. De onderhavige methode biedt meer flexibiliteit dan de voorwaarden die gelden voor werknemers in de categorie arbeidscontractanten. ( 38 )

42.

De Commissie merkt voorts op dat richtlijnen zijn gericht tot de lidstaten, en als zodanig geen verplichtingen opleggen aan de instellingen van de Unie in hun betrekkingen met hun personeel. ( 39 ) Krachtens artikel 336 VWEU is het aan de instellingen van de Unie om de regels vast te stellen die op dergelijke betrekkingen van toepassing zijn, zodat de richtlijnen slechts bij wijze van uitzondering indirect van toepassing zijn. ( 40 ) Richtlijnen kunnen echter wel een bron van inspiratie vormen voor de vaststelling van de verplichtingen van de instellingen bij de uitoefening van de publieke taken van de Unie ( 41 ), en de instellingen hebben bij hun gedrag als werkgever rekening te houden met de Uniewetgeving. ( 42 ) Dit geldt evenwel slechts voor ambtenaren en andere werknemers die binnen de werkingssfeer van het Ambtenarenstatuut vallen, en dus niet voor eisers.

43.

De situatie van eisers moet overeenkomstig artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 derhalve worden vergeleken met die van werknemers die EIGE krachtens het Litouwse recht rechtstreeks – en dus niet via bemiddeling door een uitzendbureau – aanwerft, en niet met de situatie van statutair Uniepersoneel. Deze benadering is in lijn met het beginsel van de autonomie van de instellingen van de Unie. Een persoon die niet is aangeworven door een instelling van de Unie maar door een rechtspersoon naar nationaal recht, kan niet op één lijn worden gesteld met een persoon die is aangeworven door het equivalent van een administratieve autoriteit, en kan niet de status van ambtenaar van de Unie verkrijgen. ( 43 ) Een uitlegging van richtlijn 2008/104 volgens welke tijdelijke krachten feitelijk gelijk worden gesteld met arbeidscontractanten, zou de autonomie van de Unie in gevaar kunnen brengen ( 44 ) en onoverkomelijke praktische problemen opwerpen. ( 45 ) De Commissie vraagt zich af of Protocol nr. 7 betreffende de voorrechten en immuniteiten van de Europese Unie ( 46 ) moet worden toegepast.

44.

Met betrekking tot de zesde vraag merkt de Commissie op dat de nationale rechter moet onderzoeken of eisers administratieve taken hebben verricht, dan wel taken die verband houden met „hoofdactiviteiten” en taken die op EIGE rusten krachtens de verordening waarbij het is opgericht, teneinde na te gaan of EIGE beoogde de toepassing van het Ambtenarenstatuut te ontwijken. De Commissie is evenwel van mening dat EIGE met het aanwerven van arbeidskrachten naar Litouws recht de grenzen van zijn beoordelingsvrijheid niet heeft overschreden. Administratieve ondersteuning kan niet worden beschouwd als een taak die door EIGE zelf als „hoofdactiviteit” moet worden verricht. ( 47 ) De verwijzende rechter is niet bevoegd om de onderhavige arbeidsovereenkomsten te (her)kwalificeren als overeenkomsten die worden beheerst door de RAP, omdat eisers geen overeenkomsten hebben gesloten met EIGE, maar met verweerster (een uitzendbureau), en omdat EIGE interveniënt is in het hoofdgeding.

45.

Het is vaste rechtspraak dat het, in het kader van de bij artikel 267 VWEU ingestelde procedure van samenwerking tussen de nationale rechterlijke instanties en het Hof, aan het Hof staat om de nationale rechter een nuttig antwoord te geven aan de hand waarvan hij het bij hem aanhangige geding kan beslechten. Daartoe dient het Hof de voorgelegde vragen in voorkomend geval te herformuleren. ( 48 )

46.

In de onderhavige zaak blijkt duidelijk uit de verwijzingsbeschikking dat het Hof wordt verzocht om uit te maken of een agentschap van de Unie, zoals EIGE, valt onder het begrip „inlenende onderneming” in richtlijn 2008/104. Zo ja, betekent de implementatie door de Republiek Litouwen van de term „inlenende onderneming” in die zin dat deze ook ondernemingen omvat die geen economische activiteit uitoefenen, dan dat het uitlenen van uitzendkrachten aan zulke ondernemingen wordt geregeld door richtlijn 2008/104? Zo nee, oefent EIGE dan een „economische activiteit, al dan niet met winstoogmerk” uit in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 en, indien dit het geval is, doet de toepassing van artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 inzake gelijke behandeling op EIGE in zijn hoedanigheid van „inlenende onderneming”, in het kader van een geding tussen twee particuliere partijen, waarin EIGE als interveniënt optreedt, dan afbreuk aan de administratieve autonomie van EIGE ( 49 ) en het Ambtenarenstatuut?

47.

Ik stel derhalve voor om de zes vragen die zijn gesteld, als volgt in vier vragen te herformuleren:

48.

Het antwoord op de eerste vraag luidt bevestigend. Agentschappen van de Unie, zoals EIGE, zijn „inlenende ondernemingen” in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104, zoals gedefinieerd in artikel 3, lid 1, onder d), ervan.

49.

Het Gerecht heeft reeds – in een zaak die betrekking had op de Europese Centrale Bank – geoordeeld dat een instelling van de Unie een „inlenende onderneming” is voor de toepassing van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104, zonder dit evenwel nader te motiveren. ( 51 ) Dit was wellicht een logische consequentie van het feit dat gemeenschapsinstellingen, al lang vóór de bekendmaking van richtlijn 2008/104, gebruik waren gaan maken van uitzendbureaus om te voorzien in hun behoefte aan tijdelijk personeel, waartoe zij arbeidsovereenkomsten sloten die werden beheerst door het nationale recht van de locatie van de instelling in kwestie. ( 52 )

50.

Voorts heeft het Gerecht voor ambtenarenzaken in 2006 geoordeeld dat de omstandigheid dat een tijdelijke arbeidsovereenkomst was gesloten met een internationaalpubliekrechtelijke entiteit, op zich niet volstond om uit te sluiten dat de rechtspraak van het Hof inzake richtlijn 1999/70 en de daarbij behorende raamovereenkomst relevant is voor het geding. ( 53 ) In het licht hiervan sluit ik mij aan bij het betoog van de Republiek Litouwen (zie hierboven, punt 32) dat een uitsluiting van instellingen van de Unie, als gedefinieerd in artikel 13 VEU, of van organen en instanties van de Unie ( 54 ) van de werkingssfeer van richtlijn 2008/104, in duidelijke bewoordingen moet zijn gesteld.

51.

Die duidelijke bewoordingen ontbreken in richtlijn 2008/104. In plaats daarvan bevat artikel 3, lid 1, onder d), van richtlijn 2008/104 een ruime definitie van het begrip „inlenende onderneming”, dat wordt omschreven als „iedere natuurlijke of rechtspersoon voor wie en onder wiens toezicht en leiding een uitzendkracht tijdelijk werkt” (cursivering van mij), terwijl artikel 5 van verordening nr. 1922/2006 het volgende bepaalt: „[EIGE] bezit rechtspersoonlijkheid. Het geniet in elke lidstaat de ruimste handelingsbekwaamheid die in de wetgeving van die lidstaat aan rechtspersonen wordt toegekend. Het kan met name roerende en onroerende goederen verkrijgen of vervreemden en in rechte optreden.” Een contextuele analyse, waarbij artikel 3, lid 1, onder d), en artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 worden uitgelegd in het licht van verordening nr. 1922/2006, pleit er dus eveneens voor dat een agentschap als EIGE voor de toepassing van richtlijn 2008/104 binnen de parameters van een „inlenende onderneming” valt. ( 55 )

52.

De enige tekstuele beperkingen aan de term „inlenende onderneming” zijn te vinden in artikel 1, lid 2, dat de zinsnede „een economische activiteit uitoefenen, al dan niet met winstoogmerk” bevat (zie verder hieronder, punten 64-71). Geen van de twee afwijkingen van richtlijn 2008/104 heeft specifiek betrekking op organen of instanties van de Unie. Deze afwijkingen zijn namelijk die van artikel 1, lid 3, dat betrekking heeft op „arbeidsovereenkomsten of arbeidsbetrekkingen die tot stand zijn gekomen in het kader van een specifiek openbaar of door de overheid ondersteund opleidings-, inpassings- of herscholingsprogramma”, en van artikel 4, lid 1, dat betrekking heeft op „redenen van algemeen belang, die met name verband houden met de bescherming van de uitzendkrachten, de eisen ten aanzien van de gezondheid en veiligheid op het werk of de noodzaak de goede werking van de arbeidsmarkt te garanderen, en misbruik te voorkomen”. In artikel 5, leden 2 tot en met 4, van richtlijn 2008/104, met betrekking tot beperkingen van het beginsel van gelijke behandeling, wordt niet verwezen naar agentschappen van de Unie.

53.

Ook de doelstellingen van richtlijn 2008/104 bieden geen steun voor de uitsluiting van agentschappen van het begrip „inlenende ondernemingen”. De tweeledige doelstelling van de richtlijn bestaat in de ontwikkeling van flexibele arbeidsvormen, waarbij tegelijk een nieuwe graad van harmonisatie van het onderliggende sociale recht moet worden bereikt. Dat sociale recht is gericht op het vinden van een balans tussen flexibiliteit en zekerheid op de arbeidsmarkt en is „flexizekerheid” gedoopt. ( 56 ) Artikel 2 van richtlijn 2008/104 noemt vier doelen: waarborging van het beginsel van gelijke behandeling, bescherming van uitzendkrachten, schepping van werkgelegenheid en ontwikkeling van flexibele arbeidsvormen. De richtlijn heeft dan ook tot doel „de toegang van uitzendkrachten tot een vaste baan bij de inlenende onderneming te bevorderen”. ( 57 ) Het scheppen van banen, de deelname aan en de inpassing op de arbeidsmarkt zijn kerndoeleinden. ( 58 ) Uit het onderhavige dossier blijkt niet van een discrepantie tussen deze doeleinden en de banen die door agentschappen van de Unie worden aangeboden. EIGE neemt actief deel aan de Litouwse arbeidsmarkt en de ontstaansgeschiedenis van artikel 1, lid 2, wijst evenmin in de richting van uitsluiting van agentschappen als EIGE. ( 59 )

54.

De term „inlenende ondernemingen” ( 60 ), moet ruim worden uitgelegd; een onnodige en onterechte beperking van de werkingssfeer van richtlijn 2008/104 zou immers de verwezenlijking van de doeleinden ervan in gevaar brengen en zo afbreuk doen aan het nuttig effect ervan. Het Hof heeft namelijk dezelfde conclusie getrokken met betrekking tot de betekenis van de term „uitzendkracht” in artikel 3, lid 1, onder c), en artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104. ( 61 ) Dit dient noodzakelijkerwijs ook te gelden voor de bepalingen van richtlijn 2008/104 waarvan in het hoofdgeding om uitlegging wordt gevraagd.

55.

Het antwoord op de tweede vraag luidt bevestigend. Richtlijn 2008/104 moet aldus worden uitgelegd dat zij zich verzet tegen de toepassing ervan op de terbeschikkingstelling van uitzendkrachten aan inlenende ondernemingen die geen economische activiteit uitoefenen.

56.

Erkend moet worden dat het Hof verzoeken om een prejudiciële beslissing over bepalingen van Unierecht ontvankelijk heeft verklaard wanneer de feiten van de zaak buiten de werkingssfeer van het Unierecht vielen, maar deze bepalingen van Unierecht door het nationale recht van toepassing waren verklaard op grond van een verwijzing in dat recht naar de inhoud van die bepalingen. ( 62 ) Het ging hierbij onder meer om omstandigheden waarin in een binnenlandse situatie, als gevolg van wetgeving van de lidstaat, dezelfde benadering werd gevolgd als die waarin het Unierecht voorzag. Die binnenlandse situatie omvatte louter interne aangelegenheden. ( 63 ) Zoals advocaat-generaal Bobek onlangs opmerkte, heeft het Hof geoordeeld dat wanneer het nationale recht voor het regelen van een situatie die buiten de werkingssfeer van de betrokken Uniehandeling valt, de oplossingen uit deze handeling overneemt, de Unie er onmiskenbaar belang bij heeft dat de uit deze handeling overgenomen bepalingen eenvormig worden uitgelegd, zodat uiteenlopende uitleggingen in de toekomst kunnen worden voorkomen. ( 64 )

57.

Er zijn echter, anders dan de Republiek Litouwen en de Commissie betogen (zie hierboven, respectievelijk punt 34 en punt 40), ten minste vier belemmeringen voor de toepassing in het hoofdgeding van wat bekend staat als de Dzodzi-rechtspraak, waarin voornoemd beginsel is vastgelegd. ( 65 )

58.

Ten eerste is de aanwijzing van een nationaalrechtelijke bepaling die „op rechtstreekse en onvoorwaardelijke wijze toepasselijk [is] gemaakt” op een situatie waarvoor de Uniemaatregel niet bedoeld was, een dominante factor in die rechtspraak. ( 66 ) In het onderhavige dossier ontbreekt een dergelijke duidelijk geformuleerde bepaling, en het louter weglaten van de zinsnede „een economische activiteit uitoefenen” in artikel 75, lid 2, van het arbeidswetboek voldoet niet aan dit vereiste. ( 67 )

59.

Ten tweede heeft het Hof geoordeeld dat de Dzodzi-regel niet kan gelden voor situaties die de richtlijn in kwestie van haar werkingssfeer heeft uitgesloten. ( 68 ) De specificering „inlenende ondernemingen [die] een economische activiteit uitoefenen, al dan niet met winstoogmerk” in artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 zou elke betekenis verliezen wanneer de wetten ter omzetting van richtlijn 2008/104 zich ook zouden uitstrekken tot de terbeschikkingstelling van uitzendkrachten aan inlenende ondernemingen die geen economische activiteit uitoefenen.

60.

In de derde plaats is het, bij een ruimere beschouwing van de rechtspraak en in lijn met de benadering van advocaat-generaal Bobek, van doorslaggevend belang of de bepaling van Unierecht waarvan uitlegging wordt gevraagd, door de wetgever is gebruikt in een context die te ver afstaat van de oorspronkelijke context. ( 69 ) De oorspronkelijke context is beperkt tot inlenende ondernemingen die een economische activiteit uitoefenen, waarbij deze activiteit nader wordt omschreven door de specificatie, in artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104, „al dan niet met winstoogmerk”. ( 70 ) Wanneer richtlijn 2008/104 buiten deze parameters zou worden toegepast, zou de context van de richtlijn onbeperkt worden uitgebreid, hetgeen rechtstreeks in tegenspraak is met de bewoordingen van artikel 1, lid 2, ervan.

61.

Ten vierde zij opgemerkt dat richtlijn 2008/104 een beschermingskader vaststelt ( 71 ) ter verbetering van de minimumbescherming van uitzendkrachten ( 72 ) op het vlak van essentiële arbeidsvoorwaarden. ( 73 ) De Grote kamer van het Hof heeft met betrekking tot richtlijnen die een minimale harmonisatie beogen geoordeeld dat een lidstaat die zijn beoordelingsvrijheid gebruikt om verder te gaan dan de minimumvereisten van die richtlijn ( 74 ), in dat opzicht geen Unierecht ten uitvoer brengt in de zin van artikel 51, lid 1, van het Handvest. ( 75 ) Richtlijn 2008/104 kan dan ook niet relevant zijn voor de uitlegging van de Litouwse wet in het geval van ondernemingen waaraan uitzendkrachten ter beschikking zijn gesteld en die geen economische activiteit uitoefenen in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104. ( 76 ) Dit geldt voor alle 19 lidstaten die richtlijn 2008/104 op dezelfde wijze hebben omgezet als Litouwen (zie hierboven, punt 27).

62.

Het antwoord op deze vraag luidt bevestigend. De werkgebieden en taken van EIGE, zoals gedefinieerd in de artikelen 3 en 4 van verordening nr. 1922/2006, moeten worden beschouwd als een „economische activiteit” in de zin van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104.

63.

De redenen hiervoor zijn als volgt.

64.

Ten eerste heeft het Hof in de context van een andere maatregel van het sociaal beleid van de Unie, te weten richtlijn 2001/23/EG van de Raad van 12 maart 2001 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten betreffende het behoud van de rechten van de werknemers bij overgang van ondernemingen, vestigingen of onderdelen van ondernemingen of vestigingen ( 77 ), de omstandigheden waaronder openbare ondernemingen zijn uitgesloten van de werking van die richtlijn wegens het niet-uitoefenen van een „economische activiteit” eng uitgelegd, en geoordeeld dat die omstandigheden zijn beperkt tot „reorganisatie van de structuur van een openbaar lichaam of de overgang van bestuurstaken tussen openbare lichamen”. ( 78 ) Het feit dat EIGE een openbare instantie is, staat er als zodanig niet aan in de weg dat het binnen de parameters van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 voor een „inlenende onderneming” valt. ( 79 ) Zoals blijkt uit de bespreking hieronder – in de punten 67 en 68 – van de taken en werkgebieden van EIGE (zie respectievelijk de artikelen 3 en 4 van de richtlijn), in samenhang met de doeleinden ervan (artikel 2), kan EIGE niet geacht worden activiteiten te verrichten die zijn aan te merken als de uitoefening van bevoegdheden van openbaar gezag. ( 80 )

65.

Ten tweede pleit de ontstaansgeschiedenis van artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 voor een ruime uitlegging van deze richtlijn, teneinde oneerlijke mededinging te voorkomen. ( 81 ) Ook in de vaste rechtspraak van het Hof wordt het begrip „economische activiteit” doorgaans ruim uitgelegd ( 82 ), ongeacht de toepasselijke sector van Uniebevoegdheid. ( 83 ) Dit moet in aanmerking worden genomen bij de toepassing op het hoofdgeding van de betekenis die het Hof in zijn arrest van 17 november 2016, Betriebsrat der Ruhrlandklinik ( 84 ), heeft toegekend aan de in artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 gebruikte term „economische activiteit”. Bijgevolg moet de vraag worden beantwoord of EIGE een activiteit uitoefent die bestaat in het aanbieden van goederen of diensten op een bepaalde markt. ( 85 )

66.

In dit verband moet worden opgemerkt dat volgens artikel 14, lid 3, onder b), van verordening nr. 1922/2006, de inkomsten van het instituut „betalingen als vergoeding voor verleende diensten” omvatten, zodat de Uniewetgever er kennelijk van uitging dat EIGE als marktdeelnemer zou optreden, ook al wordt het tot op heden – zoals EIGE in antwoord op de schriftelijke vragen van het Hof heeft verklaard – uitsluitend gefinancierd door de Commissie.

67.

Voorts maken de in artikel 2 van verordening nr. 1922/2006 omschreven doelstellingen het mogelijk een reeks markten af te bakenen die openstaan voor de levering van goederen of diensten; de beïnvloeding van nationaal en Uniebeleid is een klassiek werkgebied van commerciële lobbyisten en het verlenen van technische bijstand aan de Unie-instellingen en de autoriteiten van de lidstaten om de burgers bewuster te maken van gendergelijkheid is geen monopolie van EIGE op Europese schaal. Bijstand bij de integratie van gendergelijkheid in het beleid van de Unie en het daaruit voortvloeiende nationale beleid wordt in verordening nr. 1922/2006 evenmin als een exclusieve bevoegdheid van EIGE aangemerkt en vormt het werkgebied van een breed scala van actoren.

68.

Voorbeelden van activiteiten die bestaan in het aanbieden van goederen of diensten en waarbij commerciële ondernemingen betrokken zijn, zijn de in artikel 3 genoemde taken van EIGE. Enkele prominente voorbeelden: de verspreiding van gegevens en informatie betreffende gendergelijkheid onder met name onderzoekscentra en nationale organisaties voor gelijke kansen, niet-gouvernementele organisaties en sociale partners [artikel 3, lid 1, onder a)]; de verspreiding van methodologische hulpmiddelen aan instellingen van de Unie en bestuurlijke autoriteiten van de lidstaten [artikel 3, lid 1, onder c)]; het verrichten van enquêtes over de situatie met betrekking tot gendergelijkheid in Europa [artikel 3, lid 1, onder d)]; de organisatie van conferenties [artikel 3, lid 1, onder g)], en de ontwikkeling van een dialoog met een scala aan organisaties [artikel 3, lid 1, onder i)]. Activiteiten van andere entiteiten, namelijk „andere bevoegde nationale en internationale instellingen en organisaties”, worden erkend in artikel 4, lid 3.

69.

Ik geef toe dat EIGE in zijn antwoord op de vragen van het Hof heeft verklaard dat zijn voornaamste taak bestaat in het verzamelen van gegevens en de analyse en verspreiding daarvan, en dat het instituut de enige bron is van vergelijkbare gegevens over de gelijkheid tussen mannen en vrouwen zowel op nationaal als op Unieniveau. De hierboven samengevatte wetgeving toont echter aan dat het ook andere activiteiten verricht.

70.

Ten slotte worden, zoals blijkt uit het dossier, alle activiteiten van EIGE momenteel weliswaar gefinancierd uit middelen van de Unie en niet uit betalingen als vergoeding voor verleende diensten in de zin van artikel 14, lid 3, onder b), van verordening nr. 1922/2006, doch dit staat niet in de weg aan de vaststelling dat EIGE een „economische activiteit” verricht. Volgens artikel 1, lid 2, van richtlijn 2008/104 doet het immers niet ter zake of de inlenende onderneming een winstoogmerk heeft. ( 86 ) In de rechtspraak met betrekking tot richtlijn 2001/23 heeft het Hof geoordeeld dat diensten die, zonder tot de uitoefening van het openbaar gezag te behoren, worden verzekerd in het openbaar belang en zonder winstoogmerk en die concurreren met diensten die door marktdeelnemers met winstoogmerk worden aangeboden, zijn aan te merken als „economische activiteit”. ( 87 ) Anders dan EIGE en de Commissie in hun antwoord op de schriftelijke vragen hebben betoogd, is het irrelevant of EIGE bij de uitoefening van zijn activiteiten al dan niet concurrentiedoelstellingen nastreeft; wat telt is het bestaan diensten die concurreren met die van andere ondernemingen op de relevante markten die dat wel doen. Ook het opleggen van de taken van EIGE in het kader van de bevoegdheid van de Unie (artikel 4, lid 1, van verordening nr. 1922/2006) doet niet af aan de uitoefening van een „economische activiteit” door EIGE, gelet op de ruime bevoegdheid van de Unie op het gebied van gendergelijkheid, waarvan de bevordering in het algemeen belang is.

71.

Ten slotte zij eraan herinnerd dat een ruime uitlegging van de werkingssfeer van richtlijn 2008/104 gerechtvaardigd is om de verwezenlijking van de doelstellingen van de richtlijn niet in gevaar te brengen en de doeltreffendheid ervan niet te ondermijnen (zie hierboven, punt 54).

72.

Het antwoord op de vierde vraag luidt bevestigend. Wanneer de rechterlijke instanties van de betrokken lidstaat vaststellen dat alle door uitzendkrachten uitgeoefende functies taken omvatten die uitsluitend worden uitgeoefend door werknemers die onder het Ambtenarenstatuut vallen, moeten die functies van de uitzendkrachten worden beschouwd als „dezelfde functie[s]” in de zin van artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104. Dit is in overeenstemming met de administratieve autonomie van EIGE ( 88 ) en met het Ambtenarenstatuut.

73.

De redenen voor dit antwoord zijn als volgt.

74.

Ten eerste is verweerster verantwoordelijk voor de schending van de verplichting tot gelijke behandeling als bedoeld in artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104. Zoals eisers hebben opgemerkt (zie hierboven, punt 24), verzoekt de verwijzende rechter om uitlegging van artikel 5, lid 1, teneinde de verantwoordelijkheden naar Litouws recht vast te stellen van verweerster ten opzichte van eisers, niet ten opzichte van EIGE. Bijgevolg is de in de schriftelijke opmerkingen gevoerde discussie over de vraag in hoeverre de in de Unierichtlijnen neergelegde verplichtingen van toepassing zijn op de instellingen van de Unie wanneer zij als werkgever optreden, tot op zekere hoogte overbodig ( 89 ), aangezien de genoemde arresten betrekking hadden op voor het Gerecht aanhangig gemaakte zaken waarin de betrokken instelling optrad als verweerster in het kader van door haar werknemers ingestelde vorderingen. ( 90 ) De desbetreffende arresten behandelen de gevolgen van de richtlijnen voor Unie-instellingen met betrekking tot „hun personeel”. ( 91 )

75.

Ten tweede is er geen sprake van aantasting van de autonomie van EIGE, noch van het Ambtenarenstatuut, aangezien eisers – van verweerster, en niet van EIGE – alleen achterstallige betaling vorderen van de bezoldiging die hun verschuldigd zou zijn, en niet de omzetting van hun overeenkomsten voor bepaalde tijd in overeenkomsten voor onbepaalde tijd. Er is dus geen sprake van dat de rechterlijke instanties van Litouwen eisers in strijd met het Ambtenarenstatuut en de autonomie van de Unie-instellingen de hoedanigheid van ambtenaar of ander personeelslid van de Unie zouden hebben toegekend. ( 92 ) Anders dan de Commissie betoogt, is het hoofdgeding derhalve te onderscheiden van dat in het arrest van het Hof in de zaak Tordeur ( 93 ), waarop de Commissie zich in haar antwoord op de schriftelijke vragen van het Hof beroept. De uitzendkracht in die zaak beriep zich namelijk, in het kader van een prejudiciële procedure, op een Belgische wettelijke bepaling op grond waarvan de Commissie een overeenkomst voor bepaalde tijd had moeten omzetten in een overeenkomst voor onbepaalde tijd. Het Hof oordeelde als volgt:

„Vanzelfsprekend mag de sociale bescherming van de uitzendkracht niet worden ontkracht, enkel omdat deze werknemer ter beschikking wordt gesteld van een gemeenschapsinstelling. Een dergelijke bescherming kan evenwel niet worden verzekerd door maatregelen die de autonomie van de gemeenschapsinstellingen zouden aantasten. [...] [Het dient] te worden uitgesloten dat de totstandkoming van een overeenkomst met een personeelslid van een instelling – zeker wanneer het een overeenkomst voor onbepaalde tijd betreft – niet zou voortvloeien uit een besluit van het daartoe bevoegde gezag, maar uit een – eventueel door de nationale rechter vastgestelde – inbreuk op enkele bepalingen van de wetgeving inzake uitzendarbeid van de lidstaat waar de betrokken instelling is gevestigd.” ( 94 )

76.

Het dossier bevat geen enkele aanwijzing dat een ander dan verweerster aansprakelijk zou zijn voor de door eisers gevorderde betalingen, of voor de nakoming van de verplichting van artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104, op grond waarvan de „essentiële arbeidsvoorwaarden van uitzendkrachten”„voor de duur van hun opdracht bij een inlenende onderneming, ten minste dezelfde [moeten zijn] als die welke voor hen zouden gelden als zij rechtstreeks door de genoemde onderneming voor dezelfde functie in dienst waren genomen”. ( 95 )

77.

Erkend moet worden dat het begrip „bezoldiging” in de zin van richtlijn 2008/104 in die bepaling niet is gedefinieerd ( 96 ), en dat er andere bepalingen van die richtlijn zijn die eventueel inbreuk maken op de autonomie van EIGE, zoals artikel 10, op grond waarvan de lidstaten aan de inlenende ondernemingen sancties kunnen opleggen. Dit hangt evenwel af van de aard van de sanctie en van de omstandigheden van het concrete geval. Het hoofdgeding is daarentegen beperkt tot arbeidsvoorwaarden met betrekking tot de arbeid en de „bezoldiging”, als bedoeld in artikel 3, onder f), ii), en de wijze van berekening van „ten minste dezelfde [bezoldiging] als die welke voor hen zouden gelden als zij rechtstreeks [...] in dienst waren genomen”, als bedoeld in artikel 5, lid 1. In het licht van de feitelijke bevindingen is het logisch dat de Litouwse rechters zich beroepen op artikel 80 RAP, en ik ben het niet eens met de argumenten van de Commissie dat dit onoverkomelijke problemen oplevert (zie hierboven, voetnoot 45).

78.

EIGE en de Commissie betogen dat de uitdrukking „rechtstreeks door de genoemde onderneming voor dezelfde functie in dienst [...] genomen” in artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 noopt tot een vergelijking tussen tijdelijke werknemers die rechtstreeks naar Litouws recht door EIGE, en niet door een uitzendbureau, zijn aangeworven voor tijdelijk werk, terwijl zowel eisers als de Republiek Litouwen betogen dat bij de vergelijking ook aanwervingen volgens het Ambtenarenstatuut in aanmerking moeten worden genomen.

79.

Geen van beide geeft een volledig beeld van de te verrichten vergelijking. Er zij aan herinnerd dat ingevolge „[h]et beginsel van gelijke behandeling, zoals neergelegd in artikel 5, lid 1, van richtlijn 2008/104 [...] de essentiële arbeidsvoorwaarden van uitzendkrachten, voor de duur van hun opdracht bij een inlenende onderneming, [...] ten minste dezelfde [moeten] zijn als die welke voor hen zouden gelden als zij rechtstreeks door die onderneming voor dezelfde functie in dienst waren genomen”. ( 97 )

80.

Zoals toegelicht in de schriftelijke opmerkingen van eisers (zie hierboven, punt 29) en die van de Republiek Litouwen (zie hierboven, punt 37), vereist artikel 5, lid 1, een onderzoek naar de feitelijke situatie. ( 98 ) Hebben eisers bijvoorbeeld in werkelijkheid, in de functies die zij hebben vervuld, taken verricht van een werknemer in vaste dienst die op grond van het Ambtenarenstatuut een hogere bezoldiging ontvangt dan die welke wordt betaald volgens de arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd? De gesloten overeenkomsten en het Ambtenarenstatuut dienen hierbij meer als bewijsmiddel dan als juridische maatstaf. Uit de verwijzingsbeschikking blijkt dat de commissie arbeidsgeschillen deze forensische exercitie heeft verricht (zie hierboven, punt 20). Nadat aan de hand van bewijsstukken precies was vastgesteld welke functies en werkzaamheden door de uitzendkrachten waren verricht, en vervolgens was geanalyseerd wat was overeengekomen, heeft de commissie arbeidsgeschillen de in artikel 80 RAP vastgestelde en door verweerster te betalen vergoeding voor functiegroep II, rang 4, toegekend.

81.

Ten derde is, zoals ik reeds opmerkte, afwijking van het beginsel van gelijke behandeling, dat een van de hoekstenen is van richtlijn 2008/104, slechts toegestaan „binnen zekere grenzen”. ( 99 ) Deze worden omschreven in artikel 5, leden 2 tot en met 4, van richtlijn 2008/104 en zijn niet van toepassing in het hoofdgeding.

82.

Ten slotte kan de vraag worden gesteld wat er moet worden gedaan als EIGE zijn bevoegdheid krachtens artikel 4, lid 5, van verordening nr. 1922/2006 om „met andere organisaties contractuele banden, met name onderaanbestedingsovereenkomsten, aan [te] gaan voor de uitvoering van taken die het aan deze organisaties zou kunnen toevertrouwen” heeft overschreden ( 100 ), of heeft gehandeld op een wijze die niet verenigbaar is met het Ambtenarenstatuut, dat bindend is voor EIGE op grond van artikel 13, lid 1, van verordening nr. 1922/2006. ( 101 )

83.

Het is vaste rechtspraak dat „uitzendwerkzaamheden worden [...] gekenmerkt door een driehoeksverhouding tussen de arbeidskracht, een extern uitzendbureau en de instelling of het orgaan van de Unie, hetgeen impliceert dat er twee overeenkomsten worden gesloten: een eerste overeenkomst tussen het uitzendbureau en de instelling of het orgaan van de Unie en een tweede overeenkomst tussen de uitzendkracht en het uitzendbureau [...]. Deze verhouding wordt dan ook gekenmerkt door de aanwezigheid van een privaatrechtelijke onderneming als tussenpersoon die inkomsten genereert door een arbeidskracht ter beschikking te stellen aan een instelling van de Unie of door deze arbeidskracht aan te stellen voor het vervullen van bepaalde taken bij of voor rekening van de Unie. Door de tussenkomst van deze externe ondernemingen als bemiddelaars kan niet worden vastgesteld dat er een rechtstreekse juridische band bestaat tussen de betrokkene en de instelling of het orgaan van de Unie”. ( 102 )

84.

Een driehoeksverhouding rechtvaardigt dus een driehoeksoplossing. Het is aan verweerster en niet aan eisers om zich tot het Gerecht van de Unie te wenden om van EIGE terugbetaling te vorderen van de achterstallige bedragen tot betaling waarvan de Litouwse rechter haar heeft veroordeeld, wanneer zij met een beroep op het Unierecht wenst aan te voeren dat EIGE zijn bevoegdheden heeft overschreden met betrekking tot de aard van het werk dat het eisers in feite heeft opgedragen. Zoals de Republiek Litouwen betoogt (zie hierboven, punt 35), strookt deze oplossing met het ontbreken van bepalingen betreffende uitzendkrachten in het Ambtenarenstatuut.

85.

Ik ben tot deze gevolgtrekking gekomen in het licht van het recht van eisers op toegang tot de rechter en op een doeltreffende voorziening in rechte krachtens artikel 47, lid 1, van het Handvest ( 103 ), gelet op de moeilijkheden die zij, bij gebreke van een overeenkomst met EIGE, zouden ondervinden om hun procesbevoegdheid voor het Gerecht te waarborgen. ( 104 )

86.

Ik geef het Hof derhalve in overweging de vragen van de Lietuvos Aukščiausiasis Teismas als volgt te beantwoorden: